leif gw 3

Leif GW Persson SWOBODNY UPADEK JAK WE ŚNIE Przełożył Wojciech Łygaś Czarna Owca Warszawa 2011

Tytuł oryginału: FALLER FRITT SOM I EN DRÖM

Redakcja: Grażyna Mastalerz Korekta: Bogusława Jędrasik, Ewa Jastrun, Jolanta Spodar Skład i łamanie: Marcin Labus Projekt okładki i zdjęcie na pierwszej stronie okładki: Magda Kuc Zdjęcie autora na czwartej stronie okładki: scanpix/forum Copyright © Leif GW Persson 2007 Published by agreement with Salomonsson Agency

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Czarna Owca, 2011 Copyright © for the e-book edition by Wydawnictwo Czarna Owca, 2011 ISBN 978-83-7554-008-6 Wydanie I Wydawnictwo Czarna Owca Sp. z o.o. (dawniej Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza) ul. Alzacka 15a, 03-972 Warszawa e-mail: [email protected] Dział handlowy: tel. (022) 616 29 36 faks (022) 433 51 51 Zapraszamy do naszego sklepu internetowego: www.czarnaowca.pl

Powieść "Swobodny upadek jak we śnie" dostępna jest także jako książka i audiobook

Przeczytaj także poprzednie części trylogii: "Między tęsknotą lata a chłodem zimy" oraz "W innym czasie, w innym życiu" - dostępne jako książki, e-booki i audiobooki

Świadek numer jeden (S1), stojący na ulicy Tunnelgatan, dostrzega zabójcę. Biegnie za nim schodami w stronę Malmskillnadsgatan, gdzie spotyka świadka numer dwa (S2). Ten z kolei widział mężczyznę biegnącego ulicą David Bagares gata. Świadkowie numer trzy i cztery (S3, S4) widzieli mężczyznę skręcającego w Regeringsgatan. Piąty świadek, kobieta zwana Rysowniczką (S5), widziała mężczyznę biegnącego ulicą Smala gränd w stronę ulicy Birger Jarlsgatan.

Wyjaśnienia na mapie: Adolf Fredriks kyrka – kościół Adolfa Fryderyka Franska skolan – Szkoła Francuska Johannes kyrka – kościół Świętego Jana Kungliga biblioteket – Biblioteka Królewska S1, 2, 3, 4, 5 – świadek nr 1, 2, 3, 4, 5 MN – świadek Madeleine Nilsson T – zejście do stacji metra X – miejsce zabójstwa

Gruba linia – droga ucieczki według dawnej tezy policji Linia przerywana – droga ucieczki według nowej tezy policji

Świadek Madeleine Nilsson (MN) twierdzi natomiast, że spotkała podejrzanego mężczyznę na schodach między ulicami Malmskillnadsgatan i Kungsgatan, co sugeruje zupełnie inną drogę ucieczki.

Dla Mikaela i Björna

Niezależnie od tego, czy prawda jest absolutna, czy względna, jak również zupełnie bez związku z tym, że wielu z nas ciągle jej szuka, w końcu i tak się okazuje, że prawie dla wszystkich pozostaje ukryta. Zazwyczaj z konieczności, a jeśli nie dlatego, to przynajmniej w trosce o tych, którzy i tak by jej nie zrozumieli. Prawda nie jest dostępna dla wszystkich. Mamy problem, który musimy rozwiązać. Trudniej nie może już być.

Profesor

10 października, środa, port w Puerto Pollensa w północnej części Majorki Tuż przed godziną siódmą rano „Esperanza” wypłynęła ze swojego stałego miejsca cumowania przy pomoście na samym końcu portu. Piękna, niewielka łódź o pięknej nazwie.

1. Osiem tygodni wcześniej, 15 sierpnia, środa. Główna siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen – Olof Palme – powiedział Lars Martin Johansson, od niedawna szef Centralnego Urzędu Śledczego, instytucji powołanej do walki z przestępczością zorganizowaną na terenie Szwecji, zakresem zadań, przypominającej amerykańską FBI. – Czy coś państwu mówi to nazwisko? Kiedy wypowiadał te słowa, sprawiał wrażenie, jakby z jakiegoś powodu był ożywiony albo rozbawiony. Niedawno wrócił z urlopu, był ładnie opalony. Na spotkanie założył czerwone szelki i lnianą koszulę bez krawata, jakby chciał, żeby jego ubiór symbolizował krótki okres przejściowy między odpoczynkiem a pracą. Usiadł przy krótszym boku stołu, pochylił się i spojrzał na cztery siedzące przy nim osoby. Ale zebrani nie podzielali jego rozbawienia. Wymienili tylko niepewne spojrzenia. Zastępca komendanta policji Anna Holt, komisarz policji kryminalnej Jan Lewin, komisarz policji kryminalnej Lisa Mattei i Yngve Flykt, szef grupy powołanej do rozwiązania sprawy zabójstwa Olofa Palmego. I tylko on wydawał się zażenowany tym pytaniem, chociaż jak zwykle starał się to ukryć pod maską uprzejmości. – Olof Palme – powtórzył Johansson, a w jego głosie dała się słyszeć nutka stanowczości. – Nic wam to nie mówi? W końcu odpowiedziała Mattei. Była najmłodsza w towarzystwie, ale od dawna zaliczano ją do najlepszych w swojej klasie. Najpierw zerknęła na Flykta. Wyglądał na zmęczonego i tylko skinął jej głową. Potem zajrzała do notatnika, niepotrzebnie, i tak był pusty. Na kartce widać było tylko kilka zygzaków, które zazwyczaj rysowała niezależnie od tego, co omawiano. W końcu w dwóch zdaniach zreferowała karierę polityczną Olofa Palmego i w kilku kolejnych opisała okoliczności jego śmierci. – Olof Palme – zaczęła. – Socjaldemokrata i najbardziej znany szwedzki polityk w okresie powojennym. Dwukrotny premier rządu, w latach 1969–1976 i 1982–1986. Zamordowany na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan, w samym centrum Sztokholmu. Do zbrodni doszło dwadzieścia jeden lat, cztery miesiące i czternaście dni temu, to znaczy

dwudziestego ósmego lutego 1986 roku, w piątek, dwadzieścia minut po dwudziestej trzeciej. Zastrzelono go od tyłu, jednym strzałem, najprawdopodobniej zmarł od razu. W dniu popełnienia zbrodni miałam jedenaście lat, więc niewiele więcej mogę dodać. – Nie mów tak – odparł Johansson ze swoją norrlandzką flegmą. – Nasza ofiara była premierem rządu i porządnym facetem. Czy często się zdarza, żeby kogoś takiego mordowano w takim miejscu? Jestem nie tylko szefem Centralnego Urzędu Śledczego, ale też człowiekiem uporządkowanym, i dlatego na niewyjaśnione zabójstwa reaguję wprost alergicznie. Jeśli więc zastanawiacie się, dlaczego was tu wezwałem, odpowiadam: do takich spraw mam stosunek osobisty. Nikt nie wątpił, że tak jest. Z drugiej strony nikt nie okazywał specjalnego entuzjazmu. Przecież niezależnie od wszystkiego już i tak w tym tkwią. Taka sprawa jak ta wypływa w taki właśnie sposób: kilku policjantów siada przy stole, żeby o niej w ciszy i spokoju porozmawiać, bez migających kogutów, syren i szczęku broni. Tymczasem za pierwszym razem, przed ponad dwudziestu laty, sprawa zaczęła się tak jak niemal nigdy: w świetle migających kogutów, przy włączonych syrenach alarmowych, wśród tłumu policjantów z bronią przygotowaną do strzału. Nic nie pomogło. Koniec był żenujący. * Po chwili Johansson przedstawił swoje propozycje. Wyjaśnił, dlaczego powinni się zająć starą sprawą i jak się do niej zabrać w sposób praktyczny. Jak to wcześniej często bywało, odwołał się do osobistych doświadczeń. Mówił o tym bez śladu skromności – ani szczerej, ani udawanej. – Z moich własnych doświadczeń wynika, że często dochodzimy do takiego punktu, z którego sprawę trudno poprowadzić dalej. Należy wtedy oddać ją komuś innemu, kto spojrzy na nią świeżym okiem. Bardzo łatwo coś pominąć, jeśli się jest zapatrzonym we własne podwórko. – Słucham tego, co mówisz – odparła Holt, i wypowiedziała te słowa tonem bardziej niegrzecznym, niż zamierzała. – Ale wybacz... – Oczywiście – przerwał jej Johansson. – Pozwól, że jednak dokończę wypowiedź. – Słucham – zgodziła się Holt. Czy ja się nigdy niczego nie nauczę, pomyślała. – Kiedy się ma na karku parę ładnych lat, rośnie ryzyko, że człowiek zapomni, co chciał powiedzieć, jeśli ktoś mu nagle przerwie – wyjaśnił Johansson i uśmiechnął się uprzejmie do Holt. Na czym to ja skończyłem? – Mówił pan, jak zamierza to wszystko poukładać – wtrąciła się Mattei. – Chodzi mi o pracę naszego wydziału – sprecyzowała. – Dziękuję, Liso. Dzięki, że pomagasz starszemu panu. Jak on się zachowuje? – zastanawiała się Holt. Była zdziwiona. I to w stosunku do Lisy,

jakby nie było tu nikogo innego.

Johansson wyjaśnił, że nie chodzi o rozpoczęcie kolejnego dochodzenia w sprawie zabójstwa byłego premiera. Członkowie ekipy dochodzeniowej, którzy siedzą nad tą sprawą prawie przez całe swoje zawodowe życie, powinni dalej zajmować się swoją robotą i nikt nie powinien im w tym przeszkadzać. – Chcę, żeby to od samego początku było jasne, Yngve – powiedział Johansson i skinął głową szefowi ekipy dochodzeniowej, który sprawiał wrażenie kogoś, kogo taka obietnica bardziej zaniepokoiła, niż uradowała. – Na razie zapomnijcie o nowych teoriach. W tym przypadku chodzi mi raczej o coś znacznie prostszego i mniej formalnego. Chcę po prostu zasięgnąć opinii innych. To nie ma być kolejne śledztwo tylko opinia kilku mądrych i doświadczonych osób, które popatrzą na sprawę świeżym okiem. Chciałbym, żebyście się dokładnie zapoznali z aktami śledztwa – kontynuował. – Może jest coś, czego nie zrobiliśmy, choć powinniśmy byli? Może przeoczyliśmy coś w samym zebranym materiale? Może mimo upływu czasu będziemy w stanie się do tego zabrać? Jeśli tak, chcę o tym wiedzieć. To chyba nic trudnego.

Choć Johansson w ostatnim punkcie swojego wystąpienia wyraził pewne nadzieje, przez następną godzinę rozważali zastrzeżenia zgłoszone przez trzy spośród czterech osób obecnych na sali. Tylko Mattei nie odezwała się ani słowem, ale gdy spotkanie dobiegło końca, jej notatnik jak zwykle był pełen esów-floresów. Część z nich była zapisem uwag na temat wypowiedzi pozostałych. Resztę stanowiły bazgroły niemające związku z wygłaszanymi opiniami. Jako pierwszy wypowiedział się Lewin. Najpierw ostrożnie chrząknął, a następnie szybko przeszedł do uzasadnienia Johanssona: mianowicie że na sprawę należy spojrzeć świeżym okiem. Pomysł sam w sobie jest wspaniały, bo on sam często proponował coś takiego. Zwłaszcza w okresie, gdy w Centralnym Urzędzie Śledczym był szefem specjalnej grupy do badania tak zwanych cold cases, to znaczy spraw, w których śledztwo utknęło w martwym punkcie. I właśnie dlatego nie nadaje się do tej sprawy. W pierwszych latach śledztwa Lewin pracował w wydziale zabójstw. Odpowiadał wtedy przede wszystkim za gromadzenie wpływających informacji, ważnych dla prowadzonego śledztwa. Dopiero kiedy przejęła je policja kryminalna, wrócił do dawnego zakresu obowiązków w sekcji zabójstw. Kilka lat później przeniósł się do CUŚ, gdzie zajmował się między innymi rejestrowaniem i badaniem nowych informacji i śladów, które pojawiały się w trakcie dochodzenia. – Nie wiem, czy pan pamięta, ale prowadzący śledztwo, którym był ówczesny komendant wojewódzki policji w Sztokholmie Hans Holmér, zebrał bardzo dużo danych, które wtedy być może nie miały zbyt wiele wspólnego z samym zabójstwem, ale w którymś momencie może się okazać, że jednak mają jakąś wartość.

Na potwierdzenie tych słów Lewin skinął głową Lisie Mattei, która w tamtych czasach była małą dziewczynką. – Pamiętam go – potwierdził Johansson, dla którego było to niezbyt radosne wspomnienie. – Na szczęście większość z tego, co wtedy wymyślił, udało mi się już wyprzeć z pamięci. A co trafiło na twoje biurko, Janie? Lewin odparł, że sporo danych o nieokreślonej wartości dowodowej. – Na przykład wszystkie listy meldunkowe z okolic Sztokholmu z okresu, gdy popełniono zabójstwo. Wszystkie informacje dotyczące osób wjeżdżających i wyjeżdżających z kraju, które można było zidentyfikować na podstawie rejestru danych dostarczonego przez straż graniczną. Spis mandatów za parkowanie samochodów w miejscach niedozwolonych, wszystkie mandaty za przekroczenie prędkości i inne wykroczenia drogowe w całym kraju w ciągu tej doby, gdy doszło do zabójstwa, jak również dobę przed i dobę po nim. Także dane o przestępstwach i zatrzymaniach w okolicy Sztokholmu. To ostatnie zestawienie obejmuje wszystkie możliwe przypadki: od pijaństwa przez kłótnie domowe aż po typowe przestępstwa zgłoszone w ciągu tamtej doby. Zbieraliśmy też dane na temat nieszczęśliwych wypadków, samobójstw i dziwnych zgonów, do których doszło przed i po śmierci premiera. Pamiętam, że kiedy przestałem się zajmować śledztwem, nad tym ostatnim punktem nadal ktoś pracował. Jak się domyślacie, było tego mnóstwo. Setki kilogramów dokumentów, dziesiątki tysięcy stron, a przecież mówię tylko o tym, co wpłynęło za moich czasów. – Dość szeroka paleta wątków – stwierdził Johansson. Słowa te wypowiedział podejrzanie zadowolonym, a może nawet ironicznym tonem. – No właśnie, tak się to nazywa – odparł Lewin. – Czasem funkcjonuje to dość sprawnie, ale tym razem materiału było tyle, że po prostu sobie leżał, bo nie miał kto się do niego zabrać. Czasu było mało, a ludzi brakowało. Dlatego dość pobieżnie przeglądałem to, co wpływało, bo tak naprawdę zajmowałem się tym, co najbardziej rzucało mi się w oczy. Dziewięćdziesiąt procent materiałów wróciło do kartonów, w których leżały od początku. – Możesz podać jakiś przykład? – spytał Johansson. – Co ci się wtedy rzuciło w oczy? – Pamiętam między innymi cztery samobójstwa. Do pierwszego doszło zaledwie kilka godzin po zabójstwie premiera. Zapamiętałem je ze szczegółami, bo kiedy materiały dotyczące tej sprawy trafiły na moje biurko, przeszedł mnie dreszcz. – Lewin potrząsnął w zamyśleniu głową. – Ten mężczyzna powiesił się w piwnicy swojej willi. Był emerytowanym stróżem, mieszkał w Ekerö, dwadzieścia kilometrów od Sztokholmu. Jego sąsiadem był jeden z naszych policjantów i to dzięki niemu dowiedzieliśmy się o jego śmierci. Poza tym ów mężczyzna miał pozwolenie na broń, a na domiar złego posiadał rewolwer, który wyglądem bardzo przypominał ten, którego opis mieliśmy już w tym samym dniu, gdy popełniono zbrodnię. Znajomi uważali go za dziwaka. Odludek, od dwóch lat rozwiedziony, problemy z alkoholem i tym podobne sprawy. Krótko mówiąc, dobrze go znano, ale na wieczór, gdy doszło do zbrodni, miał alibi. Najpierw pokłócił się z sąsiadami, kiedy około dziesiątej wyszedł z psem na spacer. Potem z domowego telefonu dzwonił do byłej żony. Zrobił to, o ile mnie pamięć nie myli, trzy razy, a w czasie gdy

strzelano do premiera, objechał ją zdrowo. Ani przez chwilę nie miałem wątpliwości, że należy go skreślić z listy podejrzanych. Zresztą podczas przeszukania domu znaleźliśmy jego rewolwer. I nawet zrobiliśmy ekspertyzę balistyczną, chociaż już wtedy wiedzieliśmy, że to nie ten kaliber. – A inni? – spytał Johansson. – Nic – odparł Lewin. – Starałem się zachować, zwłaszcza w takich sprawach szczególną uwagę, jeśli mogę tak powiedzieć. Przypominam sobie, że gdy media zaczęły roztrząsać tak zwany wątek policyjny – że niby premiera zabili policjanci – z własnej i nieprzymuszonej woli zagłębiłem się w materiał i dokładnie go przejrzałem, właśnie pod tym kątem. Przejrzałem wszystkie mandaty za niedozwolone parkowanie i inne wykroczenia w ruchu drogowym, wszystkie przypadki, kiedy pojazd albo kierowca mogli mieć cokolwiek wspólnego z policją, niezależnie od tego, czy ten policjant był wtedy na służbie, czy nie. – Ale i to nic nie dało – zauważył Johansson. – Nie – odparł Lewin. – Z wyjątkiem różnych fantastycznych wyjaśnień, dlaczego ten czy inny policjant nie zapłacił mandatu albo dlaczego znalazł się w tak dziwnym miejscu. – No właśnie – powiedział Johansson. – Same duperele moim zdaniem. Ale domyślam się, że powrót do starych kartonów będzie dla ciebie interesującym przeżyciem. Chodzi mi o to, żebyś ogarnął świeżym spojrzeniem cały materiał z dłuższej perspektywy. Nie mogę się oprzeć wrażeniu, że tego rodzaju robota ci odpowiada. A może przy okazji zerkniesz na resztę materiałów, jeśli i tak masz się tą sprawą zająć? – Z tym świeżym spojrzeniem tobym jednak nie przesadzał – odparł Lewin. – Ale zgoda. Sam pomysł wydaje się dobry. * Tchórz, pomyślała Holt. Nie zamierzała tak łatwo Johanssonowi odpuścić. – Z całym szacunkiem – powiedziała. – Ja też uważam, że dobrze jest spojrzeć świeżym okiem, i ja też nigdy nie miałam nic wspólnego z tym śledztwem, ale nie sądzę, żeby to był najlepszy pomysł. – No, w końcu to powiedziałaś, pomyślała. – W takim razie słuchamy cię, Anno – powiedział Johansson z tym spojrzeniem, którego nauczył się od swojego psa, gdy chodził z nim polować na łosie. Spojrzenie to wskazuje na to, że się jest całkowicie skupionym. Patrzył tak na przykład wtedy, gdy podczas polowania robili sobie z psem przerwę. Wydawał komendę siad i dopiero wtedy podawał psu kawałek kiełbasy wyciągniętej z chlebaka. – Co chcesz przez to powiedzieć? – Chcę powiedzieć, że nie znam żadnej innej sprawy w historii szwedzkiej policji, którą by zbadano tak gruntownie. A przecież badano ją z uwzględnieniem różnych aspektów, zarówno tych, które uznano za możliwe, jak i tych, które uważano za niemożliwe. Bez wartościowego materiału dowodowego, za to z całą masą świadków, którzy zużyli się już przed dwudziestu laty. Część z nich nie żyje, a z innymi nie da się już porozmawiać. Na dodatek mamy jedynego

godnego uwagi podejrzanego, niejakiego Christera Petterssona. Sąd rejonowy w Sztokholmie skazał go przed prawie dwudziestu laty, natomiast sąd apelacyjny uniewinnił go pół roku później. Tego samego Petterssona próbowano ponownie skazać przed dziesięciu laty, ale prokuratorowi nie udało się nawet wznowić postępowania. Pettersson zmarł przed kilku laty. A wszystko to, co się stało wcześniej, nie wystarczyło do zamknięcia dochodzenia przeciwko niemu. To, co mówisz, przypomina mi pewną klasyczną scenę komediową. Zdobyła nawet jakąś nagrodę dla najlepszej sceny kabaretowej. Mam na myśli skecz Monty Pythona o martwej papudze. Pamiętasz? Czy to nie była norwegian blue? Chyba tak się nazywała? Chodzi mi o papugę. – This parrot is dead. To ta scena, gdy oburzony klient przychodzi do sklepu zoologicznego i wali martwą papugą o kontuar – powiedział zachwycony Johansson, uderzając pięścią o blat stołu. – Oczywiście – przyznała Holt. – To śledztwo przypomina tamtą papugę: też jest martwe. Jak papuga Monty Pythona. – Ja bym raczej powiedział, że dostało lekkiej zadyszki – sprostował Johansson. – Czyż nie tak odpowiedział klientowi sprzedawca? Ten sam, który sprzedał mu papugę? Klient przyszedł złożyć reklamację. Widzę tu pewne podobieństwo. Sprawa nie jest martwa, ona po prostu dostała lekkiej zadyszki. Nie pogrywaj sobie ze mną, pomyślała Holt. Nie zamierzała się podać, nie zamierzała się przejmować zasłoną dymną ani złośliwymi dowcipami szefa. – Śledztwo w sprawie zabójstwa premiera nie utknęło w martwym punkcie – powtórzyła. – Zostało po prostu przemielone na wszelkie możliwe sposoby. To nie jest cold case. To śledztwo jest po prostu martwe. – Nie musisz na mnie krzyczeć, świetnie cię słyszę – odparł Johansson i nagle przestał być uprzejmy i grzeczny. – Ja uważam, że należy je po prostu odświeżyć, spojrzeć na nie z innego punktu widzenia. Trzeba oprzeć się na starych, policyjnych zasadach, które obowiązują zawsze, gdy musimy się zajmować takimi sprawami jak ta. – Wiem, trzeba się pogodzić z sytuacją – stwierdziła Holt. Znała Johanssona od wielu lat i współpracowała z nim przy wielu sprawach. – O, właśnie – przytaknął Johansson i uśmiechnął się do niej uprzejmie, jak poprzednio. – Miło mi słyszeć, że się ze mną zgadzasz, Anno. * Jako ostatni głos zabrał komisarz Yngve Flykt, szef grupy dochodzeniowej zajmującej się sprawą Palmego. Stwierdził, że jeśli wolno mu coś dodać, to uważa, że do tego spotkania w ogóle nie powinno dojść. Osobiście jest człowiekiem pokoju i to, co tu usłyszał, zwłaszcza gdy się zastanawia, jakie wyniki można osiągnąć ze współpracownikami, którzy nie wykonują poleceń przełożonego, sprawia, że od samego początku czuje się całkowicie zagubiony.

Z całym szacunkiem dla Johanssona, mówił dalej, jest oczywiście gorącym zwolennikiem jego pomysłu, jest też zadowolony i wdzięczny za jasne i konkretne informacje, z których wynika, że w tej sprawnie funkcjonującej maszynerii nie zamierza wprowadzać żadnych zmian, z całym szacunkiem dla tego wszystkiego i dla innych rzeczy, o których w pośpiechu zapomniał, chce mimo wszystko, oczywiście w najlepszej intencji, wskazać kilka praktycznych problemów, o których zresztą kolega Lewin zdążył już wspomnieć... – O co ci chodzi? – przerwał mu Johansson. Nic nie zrozumiał z tego bełkotu. – O materiał ze śledztwa – odparł Flykt i spojrzał na Johanssona prawie błagalnym wzrokiem. – To nie jest zwykły materiał, nawet jeśli wziąć pod uwagę ogrom tej sprawy, jeśli mogę to tak ująć. Nie wiem, czy byłeś u nas na dole i widziałeś, co tam leży, ale jest tego naprawdę ogromna ilość. Gigantyczna! Jak wiesz, materiał zajmuje sześć pokoi. Musieliśmy już rozebrać pięć ścianek działowych i wkrótce rozbierzemy kolejne. Segregatory i kartony sięgają od podłogi do sufitu. – Mów dalej – powiedział Johansson i rozsiadł się wygodniej na krześle. Ten Flykt, pomyślał. To chyba u niego dziedziczne. – Z tego, co zdążyliśmy się zorientować, jest to największa ilość materiału, jaki w historii policji na całym świecie udało się zgromadzić w pojedynczej sprawie. Jest tego chyba nawet więcej niż materiału ze śledztwa w sprawie zamordowania prezydenta Kennedy’ego i w sprawie katastrofy lotniczej nad Lockerbie w Szkocji. – No dobrze – przerwał mu Johansson. – Ale na czym polega problem? Duża część tego wszystkiego znajduje się już w bazach komputerowych. – Oczywiście, i z każdym dniem coraz więcej. Ale to nie jest materiał, nad którym wystarczy usiąść i go po prostu przewertować. Mówimy o milionie kartek formatu A4. Większość z nich to zapisy przesłuchań. Są ich tysiące, czasem liczą po kilkadziesiąt stron, albo i więcej. W sumie jakieś sto tysięcy różnych dokumentów przechowywanych w prawie tysiącu segregatorów. Nie wspomnę już o kartonach, w których umieściliśmy wszystko to, czego nie dało się wpiąć do segregatorów. Pewien ekspert z utworzonej później komisji rządowej wyliczył to już wtedy, a przecież od tamtej pory upłynęło dziesięć lat. Innymi słowy: wykwalifikowany śledczy zatrudniony na cały etat potrzebowałby dziesięciu lat, żeby tylko to wszystko obejrzeć. Moim zdaniem w obecnej chwili zajmie to jeszcze więcej czasu, a przecież ciągle wpływają nowe informacje. – Zgadzam się z tym, co mówisz – powiedział Johansson i wykonał przy tym obronny gest ręką. – Ale przecież można to jakoś posegregować i zrobić jakąś selekcję. Jeśli mnie dobrze poinformowano, to są tam dziesiątki tysięcy stron z informacjami od szaleńców. Coś takiego można śmiało odłożyć na bok. – Obawiam się, że to nie wystarczy – zaoponował Flykt. – Informacji od szaleńców jest o wiele więcej. Problem z nimi polega na tym – i sam pan o tym wie – że na początku niektóre brzmią całkiem wiarygodnie. Jakiś czas temu czytałem w

gazecie wywiad z profesorem zatrudnionym w Komendzie Głównej Policji. Twierdzi, że gdybyśmy nagle rozwiązali sprawę zabójstwa premiera, okazałoby się, że dziewięćdziesiąt dziewięć procent materiału dowodowego nie ma z nią nic wspólnego i że prawie wszystko, co udało nam się zgromadzić, kierowało nas na niewłaściwe tory. Jesteśmy co do tego wyjątkowo zgodni. – No to fatalnie – stwierdził Johansson i uśmiechnął się szeroko. – Chodzi mi o to, że zgadzasz się z kimś takim jak on. Chcę powiedzieć, że nawet taką masę papieru da się uporządkować. Mogą to zrobić właśnie zupełnie nowi ludzie, z nowym spojrzeniem na sprawę. Jeśli o mnie chodzi, przez wszystkie te lata jakoś sobie radziłem z opisywaniem przebiegu wydarzeń. Mam na myśli najważniejszych świadków, badania laboratoryjne i protokoły z sekcji zwłok. – Wypowiadając ostatnie słowa, Johansson wyliczał poszczególne czynności na palcach. – Poza tym – mówił dalej – nawet w takiej sprawie jak ta ktoś robił od czasu do czasu jakieś podsumowanie, streszczenie, w którym zawierał najważniejsze fakty, obserwacje i przypuszczenia. Jeśli zaś chodzi o to, kim była ofiara, udało się to ustalić w ciągu paru minut. – To prawda – odparł Flykt, potwierdzając słowa Johanssona skinieniem głowy, a na jego twarzy pojawił się wyraz ulgi, jakby nagle stanął na twardym gruncie. – Nasza grupa, która zajmowała się sporządzaniem profilu osobowego sprawcy, przygotowała we współpracy z FBI analizę czynu i profil samego sprawcy. Poza tym istnieje mnóstwo innych analiz wykonanych przez niezależnych ekspertów, do których się zwróciliśmy. Ich opinie dotyczą zarówno głównych cech samego czynu, jak i różnych innych szczegółów. Na przykład tych, które odnoszą się do broni i dwóch pocisków zabezpieczonych na miejscu zbrodni. Sporo tego było, naprawdę. – Na pewno – zgodził się Johansson i wykonał zdecydowany ruch ręką. – W takim razie, na co jeszcze czekamy?

Zaraz po tym, jak Johansson zwolnił Flykta z udziału w dalszej dyskusji, pozostali zebrani przy stole konferencyjnym zaczęli w charakterystyczny sposób szurać krzesłami. Ale Johansson udawał, że nie widzi nadziei na ich twarzach. – Domyślam się, że wszyscy chcą jak najszybciej zabrać się do pracy – powiedział z szerokim uśmiechem. – Ale zanim się rozstaniemy, chciałbym zwrócić uwagę na jedną rzecz. Muszę was mianowicie przed czymś ostrzec. – Skinął zdecydowanie głową i spojrzał surowo na każdego z osobna. – Nie wolno wam z nikim o tym rozmawiać. Wolno wam rozmawiać ze sobą w takim zakresie, jaki umożliwi wam dalsze prowadzenie dochodzenia. Jeśli z jakichś względów będziecie musieli porozmawiać o czymś z kimś innym, musicie najpierw zwrócić się o pozwolenie do mnie. – A co mam powiedzieć moim ludziom? – spytał z niezadowoloną miną Flykt. – Chodzi mi o... – Nic – przerwał mu Johansson. – Jeśli ktoś będzie miał jakieś wątpliwości albo pytania, możesz go przysłać do mnie. Powinieneś to rozumieć lepiej od innych. Przez wszystkie te lata media urządzały sobie ze sprawy Palmego niezły show. I dlatego nie chcę, żeby nasi ludzie

biegali do dziennikarzy i opowiadali im jakieś bzdury. No bo jak inaczej media dowiadują się o wszystkim, o czym piszą? Nie chciałbym otworzyć jutro gazety i przeczytać, że powstała nowa grupa mająca zbadać sprawę zabójstwa premiera. – I dlatego uważam, że jednak dobrze byłoby powiedzieć cokolwiek ludziom z mojej grupy – stwierdził Flykt prawie rozczulającym tonem. – Właśnie po to, żeby uniknąć niepotrzebnej gadaniny. Możemy im powiedzieć, że kazał pan Lewinowi, Holt i Mattei przejrzeć zgłoszenia. Takie rzeczy robi się na bieżąco i nierzadko zajmują się tym ludzie spoza naszej grupy. Możemy też powiedzieć, że chodzi o zwykłe czynności administracyjne. – Jak powiedziałem, nie wolno o tym nikomu mówić – odparł Johansson. – Wszystkich ciekawskich odsyłajcie do mnie, ja zaspokoję ich ciekawość. A jeśli nie będą zadowoleni, załatwię im inny zakres obowiązków. Spotykamy się w tym pokoju za tydzień o tej samej godzinie. Jakieś pytania?

Nikt nie miał pytań, a gdy się żegnali, Johansson najpierw skinął głową, a potem uśmiechnął się do Mattei, prosząc o kopię notatek, jakie robiła podczas spotkania. Całkowicie zignorował Holt, a na koniec wziął na bok Lewina. – Jest coś, co mnie niepokoi w całej tej sprawie – powiedział. – Pewnie to, że ten pomysł od samego początku okaże się zły – odparł Lewin. Nieraz słyszał, jak Johansson tak mówił. – No właśnie – potwierdził Johansson. – Samotny szaleniec, który zupełnie przypadkowo wpada na pozostawionego bez ochrony premiera rządu, w środku nocy, w centrum miasta, i na dodatek całkiem przypadkiem ma w kieszeni ogromnego gnata. W taką właśnie wersję wierzy większość ludzi, w tym wielu naszych drogich kolegów policjantów. Takie właśnie wątpliwości nachodzą spokojnego faceta w średnim wieku. Jak często zdarza się coś takiego? – Rozumiem, co masz na myśli – odparł Lewin. – To dobrze. W takim razie spotkamy się za tydzień. A gdybyś namierzył tego drania wcześniej, daj mi znać.

2. Po spotkaniu Holt wróciła do swojego pokoju, mieszczącego się w biurze do spraw współpracy z zagranicą. Pracowała tam już od ponad roku. Dokładnie zamknęła za sobą drzwi i trzy razy głęboko odetchnęła. Potem głośno zaklęła, wyrażając w ten dosadny sposób opinię na temat dużych chłopców z dwudziestoma kilogramami nadwagi, w czerwonych szelkach, i na temat podwójnej roli, jaką odgrywają, mianowicie chłopskiego komika z Norrlandu i szefa Centralnego Urzędu Śledczego. Trochę jej ulżyło, ale nie na tyle, na ile się spodziewała. Kiedy

więc pół godziny później do drzwi jej pokoju zapukała Mattei, nadal była w złym humorze. – Jak leci? – spytała Mattei. – Wyglądasz na zdołowaną. – A co ty o tym wszystkim myślisz? – przerwała jej Holt. – Nie czepiaj się Johanssona – odparła Mattei. – Jest jaki jest, ale to ten sam Johansson co zawsze. Rozmawiałam z Flyktem. Nie pozostaje nam nic innego, jak wziąć się do roboty. Flykt załatwi nam zakodowane karty do czytników przy drzwiach. – Najwyższy czas pogodzić się z sytuacją. Najwyższy czas ożywić papugę. – No właśnie. Pewnie wiesz, że istnieje więcej niż jeden sposób obdzierania kota ze skóry, jak mawia Lars Martin. – Okej, okej, okej. – Holt westchnęła i wstała z krzesła. No proszę, pomyślała. Już nawet nie Johansson tylko Lars Martin. I kto to mówi? Lisa Mattei. Akurat ona.

Lewin też po spotkaniu wrócił do swojego pokoju. Kwadrans siedział przy biurku i robił sobie wyrzuty, że znowu wpakował się w sytuację, jakich powinien unikać. Na domiar złego chodzi o jego najwyższego przełożonego, Larsa Martina Johanssona, z którym starał się kontaktować jak najrzadziej. Człowiek, który widzi przez ściany, pomyślał smętnie. Tak właśnie mówią o Johanssonie inni policjanci. Lars Martin Johansson z północnego Ådalen w prowincji Ångermanland. Policjant i myśliwy postrzegający sprawiedliwość w takich samych kategoriach jak polowanie, niezależnie od tego, czy poluje na ludzi z krwi i kości, czy na niewinne zwierzęta. Johansson z wielkim nosem i niewiarygodną zdolnością do wyczuwania choćby najsłabszego zapachu ludzkiej słabości. Ze swym jowialnym sposobem bycia i ludzkim ciepłem, które według własnego uznania okazuje lub nie. Sprytny, twardy i absolutnie bezlitosny. Zawsze czeka do końca, aż ofiara znajdzie się w jego zasięgu i będzie warta dalszego wysiłku. Lewin miał wyrzuty sumienia. Johansson jest przecież policjantem, tak jak on, na dodatek jego najwyższym przełożonym. A kim jest on, Lewin, żeby oceniać człowieka, z którym nigdy nie utrzymywał bliższych kontaktów i którego właściwie wcale nie znał? Najwyższy czas pogodzić się z sytuacją, pomyślał. Sięgnął po słuchawkę stojącego na biurku telefonu i wybrał numer Flykta.

– Witajcie w świątyni – powiedział Flykt i wskazał głową na stosy papieru, którymi zewsząd był otoczony.

Segregatory i kartony stojące przy ścianach sięgały od podłogi do sufitu. Stosy kartonów stały w określonym porządku na podłodze. Pokój o powierzchni około siedemdziesięciu metrów kwadratowych wydawał się zdecydowanie za mały na ten cel. – Jan już tu był – mówił dalej Flykt. – Ale wy jesteście tu chyba pierwszy raz? – spytał, spoglądając na Holt i Mattei. – Byłam tu kiedyś na wycieczce – odparła Holt. – Wprawdzie było to kilka lat temu, ale widzę, że od tamtej pory materiału nie ubyło. Jeśli Johansson tu był, to albo jest ślepy, albo oszalał, pomyślała. – Mam pytanie – zwróciła się do Flykta. – Czy Johansson widział te stosy papieru? Na dzisiejszym spotkaniu odniosłam wrażenie, że nie. – Ja też tak pomyślałem – odparł Flykt. – Ale przed chwilą jeden z moich ludzi powiedział mi, że Johansson zjawił się tu przed urlopem. Byłem wtedy na urlopie, więc ominęła mnie ta przyjemność. Poza tym podejrzewam, że zapoznał się z materiałami, którymi dysponuje służba bezpieczeństwa. Przypominam sobie, że zwrócili się do nas z prośbą o uzupełnienie materiałów i że miało to miejsce wtedy, gdy Johansson był tam szefem do spraw operacyjnych. Ale o tym powinnaś wiedzieć lepiej ode mnie, przecież sama tam pracowałaś. Poza tym nie powinniśmy zapominać, że Johansson był ekspertem we wszystkich komisjach rządowych, które miały sprawdzić, jak my, zwykli policjanci, radziliśmy sobie z tą sprawą przez wszystkie te lata. Jeśli mam być szczery, to powiem, że Johansson wie na ten temat o wiele więcej niż ktokolwiek z nas. – Nikt nie wie, gdzie kot chadza, bo kot chadza własnymi ścieżkami – stwierdziła Holt z bladym uśmiechem. – Co prawda to prawda – zgodził się Flykt i też się uśmiechnął. – Czy ktoś ma jakieś pytania? – spytał, patrząc na Mattei. Oj, pomyślała Mattei. Nie mogła oderwać wzroku od góry papierów. Czeka nas prawdziwa wspinaczka. A przecież cierpię na lęk wysokości. – Jestem tu pierwszy raz – powiedziała. – Jestem ciekawa, co udało wam się zebrać. Czuję się tak, jakbym miała się wspiąć na szczyt, pomyślała, spoglądając na rzędy segregatorów. – Faktycznie, przez tyle lat trochę się tego nagromadziło i co tydzień przybywa nam jeden segregator. Najczęściej informacje od szaleńców, jeśli mogę się tak wyrazić. Jedyne, co mogę zrobić, to życzyć wam szczęścia. Jeśli znajdziecie coś, co ja albo moi ludzie pominęliśmy, będziemy wam dozgonnie wdzięczni. Zabrzmiało to jak niezobowiązująca obietnica, pomyślał Lewin, ale zachował tę uwagę dla siebie. Przecież cierpię na lęk wysokości, pomyślała Mattei, ale absolutnie nie zamierzała o tym

nikomu mówić, zwłaszcza Holt.

Johansson tryskał radością. Był zadowolony ogólnie, zwłaszcza z siebie. Najbardziej cieszyło go to, że w końcu postanowił coś zrobić ze ślimaczącym się dochodzeniem w sprawie zabójstwa premiera. Od ponad dwudziestu lat śledztwo podlegało wydziałowi kryminalnemu Komendy Głównej Policji, od dwóch lat bezpośrednio jemu. Uznał więc, że najwyższy czas coś z tym zrobić. W ciągu ostatnich dziesięciu lat, po wpadce, jaką okazał się niedoszły „zabójca Palmego” Christer Pettersson, grupa, która wcześniej badała ten wątek, zajęła się czym innym. Identyfikacja ofiar tsunami w Tajlandii pochłonęła wszystkie środki, jakie grupa miała do dyspozycji w ciągu całego roku. Potem zaczęła otrzymywać coraz więcej tego rodzaju zleceń. Zgłaszali się obywatele Szwecji przebywający za granicą, którzy padli ofiarą zamachów o podłożu politycznym, klęsk żywiołowych albo zwykłych wypadków. Jeśli zaś chodzi o dochodzenie w sprawie zabójstwa premiera, praca grupy polegała głównie na „współpracy” z domorosłymi detektywami, specjalistami od prawa dzielącymi włos na czworo i podobnymi im osobami, które ciągle dzwoniły albo przychodziły, żeby w czymś pomóc. Policjanci nazywają takich ludzi – bez względu na płeć – pomagierami. Określenie to odnosi się do wszystkich tych, którzy oferują policji pomoc, a jednocześnie dopytują się natrętnie, jakie postępy Johansson i jego ludzie poczynili podczas śledztwa. Dalej tak być nie może, pomyślał Johansson. Inaczej położymy całe to śledztwo. Wkrótce potem podjął kluczową decyzję.

Kiedy Flykt poszedł, Holt zaproponowała, żeby na chwilę wyjść i zastanowić się nad tym wszystkim. Nie chciała zostać w tym pokoju. Stosy papierów napawały ją fizycznym obrzydzeniem. Nikomu tego oczywiście nie powiedziała. Po prostu zaproponowała, żeby poszli gdzie indziej, gdzieś, gdzie będą mogli wygodnie usiąść. Nikt nie zaprotestował. Najpierw przynieśli sobie kawę, potem poszli do pustej salki konferencyjnej. Dokładnie zamknęli za sobą drzwi. – No tak – zaczęła Holt. – Siedzimy sobie tu i chyba najwyższy czas pogodzić się z sytuacją. Zwłaszcza w kontekście tego, co nas czeka. Dobra wiadomość jest taka, że jeśli podzielimy materiał, każdy z osobna będzie miał mniej do czytania. – W takim razie chciałbym się zająć samym zdarzeniem – zaproponował Lewin. – Chodzi o to, o czym mówił Johansson: zeznania na miejscu zdarzenia, badania techniczno-laboratoryjne i protokół z sekcji zwłok. Pomyślałem sobie, że właśnie od tego mógłbym zacząć. – Nie mam nic przeciwko temu – zgodziła się Holt. – A ty, Liso? Chciałabyś się zająć czymś konkretnym? Tylko teraz możesz sobie sama wybrać. – Za mało wiem o tej sprawie – odparła Mattei. – Muszę sobie najpierw wyrobić ogólny podgląd. Mam na myśli ślady albo poszczególne hipotezy robocze, o których słyszałam od początku pracy w policji. Wiecie, co mam na myśli: kurdyjskich terrorystów, samotnych szaleńców, tajemnicze afery związane z handlem bronią i tak zwany wątek policyjny.

– Wspaniale – stwierdziła Holt. – Myślę, że lektury ci nie zabraknie. – Przynajmniej ona pogodziła się z sytuacją, pomyślała. – A ty, Anno? – spytał Lewin i chrząknął nieśmiało. – Ja chciałabym wami kierować i dzielić pracę między ciebie i Lisę – odparła Holt z uśmiechem. – Ale żarty na bok. Zamierzam się skupić na Christerze Petterssonie. Niezależnie od tego, co Johansson myśli o świeżym spojrzeniu, i niezależnie od tego, że wiem o tej sprawie tylko tyle, ile wyczytałam w gazetach albo usłyszałam, cały czas uważałam, że to właśnie Pettersson zastrzelił premiera. Nadal tak uważam, jeśli was to interesuje, ale ponieważ w przeszłości zdarzało się, że nie miałam racji, chciałabym na wszelki wypadek podjąć jeszcze jedną próbę. – Aha – powiedział Lewin, kiwając głową. – W takim razie niech tak będzie. Przynajmniej na początku. – Pełna zgoda – stwierdziła Mattei, wstając z krzesła. – Tak – powiedziała Holt. – Mamy inny wybór? Potem już tylko głęboko westchnęła i potrząsnęła głową mimo obietnicy, którą wymógł na niej Johansson.

3. Zadowolony z decyzji, którą podjął już pierwszego dnia po powrocie z urlopu, Johansson postanowił skończyć pracę wcześniej i popracować w domu. Jego sekretarka uznała to za świetny pomysł, zwłaszcza przy tak pięknej pogodzie. Sama też chętnie poszłaby już do domu, gdyby tylko miała możliwość wyboru albo choćby wyrażenia takiego życzenia. – Świetny pomysł – powiedziała. – Zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę pogodę. Ma mi pan coś konkretnego do przekazania? – Że jestem pod telefonem tylko w sytuacjach wyjątkowych. Plus to, co zawsze. – Żebym na siebie uważała... – No właśnie. Musisz mi obiecać, że będziesz na siebie uważać. – Obiecuję. Zresztą na dziś wieczór nie zaplanowałam nic szczególnego. Wrócę do domu i podleję kwiatki na balkonie. – To świetny pomysł – stwierdził Johansson. Myślami był już gdzie indziej. – Tylko nie wypadnij przez barierkę.

– Obiecuję – odparła sekretarka. Co mi się może przydarzyć? – pomyślała, gdy szef znikł za drzwiami. Pięćdziesiąt lat, bezdzietna panna, jedyna przyjaciółka wyjechała na urlop z nowym facetem, a ja nie mam nawet kota, żeby go pogłaskać.

Johansson postanowił wrócić do domu piechotą. Szedł nabrzeżem, owiewany przyjemną letnią bryzą znad jeziora Mälaren. Amerykanin w Paryżu, pomyślał i zaczął sobie wyobrażać siebie w podobnej roli. Prosty chłopak ze wsi, z małego Näsåker, z czerwonej Ådalen w północnym Ångermanlandzie, który przed czterdziestu laty wyjechał do królewskiej stolicy, żeby rozpocząć naukę w szkole policyjnej w Solnie. Wziął swój los we własne ręce i niósł go na silnych barkach, wspinając się po wszystkich szczeblach policyjnej piramidy. Prosty chłopak ze wsi, który właśnie zbliża się do krańca podróży. Przejdzie na emeryturę mniej więcej w tym samym czasie, gdy przedawni się sprawa zabójstwa premiera. Nie można sobie chyba wymarzyć lepszego zakończenia kariery niż rozwikłanie tej skomplikowanej zagadki. Pogrążony w takich i podobnych myślach przebył całą drogę wzdłuż Norr Mälarstrand i Riddarholmen, aż do wzgórz na Söder. Tam zboczył trochę z kursu, żeby kupić różne smakołyki, które zamierzał przyrządzić wieczorem żonie, gdy wróci z banku do domu. Trochę ryb, skorupiaków, warzyw. W sumie dwie pełne torby. Musiał je wnieść do mieszkania przy Wollmar Yxkullsgatan. Resztę popołudnia spędził na gotowaniu. A ponieważ pogoda dopisała, nakrył do stołu w ich nowej altanie w ogrodzie. Skończyli ją urządzać tuż przed wyjazdem na urlop. Dzisiaj będą mogli dokonać oficjalnego otwarcia. Przygotował sałatkę ze świeżego łososia, awokado i łagodnej rukoli, pokroił na niezbyt grube plasterki świeżego tuńczyka i warzywa i wszystko wstawił do lodówki w oczekiwaniu na powrót żony. Potem obrał marchewkę i ziemniaki, włożył je do dwóch garnków i postawił na kuchence. Sprawdził, w jakiej temperaturze stoi wytrawny niemiecki riesling. Uznał, że akurat ten trunek nadaje się do jego potraw najlepiej. Po chwili zastanowienia włożył do lodówki butelkę szampana. Oboje z żoną lubili go pić na zimno. Potem zajął się resztą: przygotował ryż, masło, talerz serów i maliny. Wszystko we właściwej kolejności. Podczas przygotowań postanowił nagrodzić się za wysiłek butelką zimnego czeskiego pilznera. Kiedy zadzwoniła żona i poinformowała go, że właśnie wyszła z biura i będzie w domu za kwadrans, postawił garnki na kuchence i wzniósł toast. Twoje zdrowie, Lars, pomyślał, wznosząc szklankę z piwem. Nikt na całej planecie nie będzie teraz wątpił, że jesteś jedynym w swoim rodzaju skurczybykiem. – O, rany – powiedziała Pia, wchodząc do przedpokoju. – Jestem taka głodna, że zjadłabym konia z kopytami.

– Nie będzie to chyba konieczne – odparł Johansson. Pochylił się, objął jej wąską szyję prawą dłonią, położył kciuk w dołku na jej karku, lewą dłonią dotknął jej policzka i wdychając zapach jej ciała, muskał ustami włosy. – A może najpierw coś zjemy? – spytała Pia. – Oczywiście. Inaczej mógłbym cię po prostu złamać.

– Boże, jakie to dobre! – westchnęła dwie godziny później Pia, gdy doszli do malin i schłodzonego rieslinga, którego Johansson zachował na koniec. – Gdybym miała ze czterdzieści lat mniej, chętnie bym sobie beknęła. – Odpada. Bekają tylko małe dzieci i Chińczycy. To chyba chińska tradycja podziękować w ten sposób za poczęstunek. – Całe szczęście, że tylko ja to słyszę. No dobrze. W takim razie beknęłabym, gdybym miała czterdzieści pięć lat mniej. – Dzieci bekają, mężczyźni chrapią i po cichu puszczają bąki, a nawet oddają prawdziwe salwy, jeśli są sami albo gdy czują się dobrze w towarzystwie bliskich sobie osób. Kobiety raczej takich rzeczy nie robią. – Jak myślisz dlaczego? – Nie mam zielonego pojęcia – odparł Johansson i potrząsnął głową. – A co byś powiedziała na filiżankę kawy? – Z przyjemnością – zgodziła się Pia. – Ale najpierw chciałabym ci podziękować za ten królewski posiłek. – To tylko skromny poczęstunek – odparł skromnie Johansson. – Taka konieczna pokuta na tym łez padole. – Zaczynam się prawie niepokoić. Na pewno nic się nie stało? – Naprawdę nic – odparł Johansson. – Chciałem tylko spełnić oczekiwania najważniejszej kobiety w moim życiu. – Nie ubiegasz się czasem o jakąś pożyczkę? – O pożyczkę? – żachnął się Johansson. – Wolny mężczyzna nigdy nie pożycza pieniędzy. – No to w porządku. W takim razie poproszę o podwójne espresso z ciepłym mleczkiem.

– Dobry wybór. Ja naleję sobie koniaku. To dobre na trawienie. – Ja dziękuję. Jutro idę do pracy. Po urlopie mam mnóstwo pracy. A głównie chodzi o to, że jestem kobietą, pomyślała. – A ja sobie jutro trochę odpuszczę – stwierdził Johansson. W końcu jestem szefem, dodał w myślach.

Jutro też jest dzień i nie ma się co spieszyć, pomyślał Johansson. Włączył ekspres do kawy, a potem nalał sobie trochę na lepsze trawienie. Jestem szczęśliwym człowiekiem, w niektóre dni nawet szczęśliwszym od innych. Po kolacji usiedli na kanapie w jego gabinecie. Johansson włączył telewizor i obejrzał ostatnie wydanie wiadomości na czwórce. Wszędzie panował spokój, a ponieważ jego czerwony telefon komórkowy milczał przez cały wieczór, doszedł do wniosku, że ostatnie słowa, jakie wypowiedział na spotkaniu, odpowiednio zmotywowały jego pracowników. Nikt nie zadzwonił do niego w sprawie zamordowanego przed laty premiera. Tymczasem Pia zasnęła na sofie z głową na jego kolanach. Głaskał ją po czole. Śpi jak dziecko, pomyślał. Bez ruchu, spokojnie, od czasu do czasu lekko drżą jej powieki. Nie wszystko poszło tak, jak zaplanował na ten wieczór. Pewnie z powodu dobrego jedzenia i wina. Co robić? Pia rozwiązała ten problem za niego. Nagle wstała, spojrzała na zegarek i potrząsnęła głową. – O Boże! – zawołała. – To już jedenasta. Muszę się położyć. Nie siedź za długo. Jutro musisz iść do pracy. – Obiecuję – odparł Johansson. Jutro też jest dzień, pomyślał, sięgając po program telewizyjny.

Na początku tylko skakał z jednego kanału filmowego na drugi. Od niedawna miał ich do wyboru kilkadziesiąt. Większość filmów już oglądał, a z tych, których nie znał, żaden nie wzbudził jego zainteresowania. Kupa bzdur, tajemnicze zabójstwa dokonywane przez seryjnego mordercę, na tyle grzecznego, że nie trafił jeszcze na jego, Johanssona, biurko. I nagle wpadł na pewien pomysł. W pokoju, w którym pracuje grupa Palmego, segregatory, teczki i kartony zajmują całą powierzchnię ścian, od podłogi do sufitu, a do tego dużą część podłogi. W jego gabinecie jest mnóstwo książek. One też sięgają od podłogi do sufitu. Książki o wszystkim, co mogłoby go zainteresować. Jeśli któraś z nich wydawała mu się nudna, wynosił ją na strych albo pozbywał się jej inaczej. Tamten pokój na komendzie jest wprawdzie dwa razy większy od jego gabinetu, ale przecież różnica między literami i słowami nie może być aż tak duża. Książki, książki, książki... wideokasety, płyty CD i DVD i mnóstwo starych płyt gramofonowych. Głównie jednak książki,

właściwie tylko one. Książki, które czytał i które mu się podobały, i które chętnie przeczytałby jeszcze raz. Książki, których potrzebował, żeby się czegoś nauczyć i zacząć myśleć pozytywnie. Książki, które dosłownie kochał, ponieważ ich fizyczna obecność dowodziła, że od dawna jest panem własnego życia i dba o siebie, jak należy. Kiedy dorastał w gospodarstwie pod Näsåker, tak bardzo za nimi tęsknił, że czasem nawet czuł, jak tęsknota wysysa mu coś z piersi. Czytanie nic go nie kosztowało, nigdy nie traktował książek jako szczytu, na który musi się wdrapać.

Kiedy był dzieckiem, w domu nie było zbyt wielu książek. Życie na wsi stwarzało niewiele okazji do czytania. W dużym pokoju stały szafy z bukowego drewna, a w nich stare egzemplarze Pisma Świętego, psałterze, poradniki dla rolników i książki religijnych wolnomyślicieli, którzy stanowili część naturalnego dziedzictwa kulturowego tamtego regionu. I to wszystko. W gabinecie jego ojca stały grube katalogi o najróżniejszej tematyce, związanej z pracą i życiem codziennym. Dla producentów traktorów, maszyn rolniczych i leśnych, dla sprzedawców broni i amunicji, o sprzęcie do łowienia ryb, o śrubach, gwoździach, dziegciu, farbach i pokoście, regałach i deskach, piłach motorowych, zwykłych narzędziach, o zbożu siewnym, zwierzętach rozpłodowych i o wielu innych rzeczach stanowiących element życia codziennego w gospodarstwie. Wszystko to można było zamówić pocztą, uregulować płatność przekazem pocztowym i odebrać przesyłkę bezpośrednio z rąk wiejskiego listonosza. W pokoju jego starszego brata zalegały postrzępione roczniki czasopism „Rekordmagasinet”, „Se” i „Lektyr”, rzucone niedbale na półkę. Do tego wiele innych publikacji, w których obraz przemawiał o wiele dobitniej niż tysiąc słów. Takie czasopisma musieli z bratem ukrywać pod materacem. W pokojach sióstr takich pisemek oczywiście nie było. One czytały tak znane książki jak „Ania z Zielonego Wzgórza”, „Pollyanna”, „Kulla-Gulla” i wiele innych pozycji o podobnej tematyce, wychowujących małe dziewczynki na troskliwe młode kobiety i dobre matki.

Inaczej było z Johanssonem. Już jako mały chłopiec pochłaniał książki, jedna za drugą. Nauczył się czytać na rok przed pójściem do szkoły, ale nikt nie wiedział, jak to się stało. Zamiłowanie małego Larsa Martina do książek martwiło jego ojca. Z tego samego powodu jego starszy brat ciągle się z nim kłócił, a gdy tylko przyłapał go ze zbyt grubą książką bez obrazków, dawał mu porządny wycisk. Zaczęło się od kryminałów. Ture Sventon, Agaton Sax, detektyw Blomkvist i Sherlock Holmes – największy z nich wszystkich. Żeby móc się nacieszyć przyjemnością, jaką dawało mu czytanie książek, Lars Martin ukrywał się w szopie na narzędzia, w szopie na maszyny albo w wychodku, żeby nikt mu nie przeszkadzał. Dopiero kiedy podrósł i mógł się sam obronić, zaczął czytać we własnym pokoju, pod własną lampą i we względnym spokoju, tak niezbędnym przy tego rodzaju powołaniu.

Potem zabrał się do książek przygodowych. Opowiadały o innym świecie i o innej rzeczywistości niż ta, w której przyszło mu żyć. Dopiero one pozwoliły mu puścić wodze fantazji. Przygody takich bohaterów jak Biggle czy trzej muszkieterowie, samotność Robinsona Crusoe, podróż w osiemdziesiąt dni dookoła świata, podróże Guliwera... On też odbywał podróże w czasie, wędrował między rzeczywistością a fantazją. Ale wyobraźni starczało mu tyko do pobliskiego Näsåker, bo tam dojeżdżał pociąg. Gdyby wtedy ktoś go o to zapytał, odpowiedziałby, że podróż do Näsåker to najwspanialsza rzecz, jaka mogłaby mu się przydarzyć. Kiedy skończył dziewięć lat, ojciec wsadził go do samochodu i zabrał w inną podróż, do lekarza, który urzędował trzydzieści kilometrów od ich domu. Uznał, że najwyższy czas zabrać się za syna, który marnuje oczy, czytając książki jak szaleniec. A ponieważ poza tym Lars Martin sprawiał wrażenie całkiem normalnego, ojciec nie wykluczał, że synowi coś się poprzestawiało w głowie. To jak ze starą płytą gramofonową, na której zrobiła się rysa i zaczęła przeskakiwać. – Nie chodzi o to, że jest dziwny ani że się nagle wkurza czy coś w tym rodzaju – wyjaśniał tata Evert, kiedy wszedł do gabinetu. Zamknął za sobą drzwi, a młody pacjent został na korytarzu. – Nic z tych rzeczy, jeśli mam być szczery. Nie mam z nim kłopotów wychowawczych. Lubi łowić ryby i świetnie strzela z wiatrówki, którą mu podarowałem na Boże Narodzenie. Chodzi tylko o to, że ciągle czyta książki. Jest w zmowie z bibliotekarką i nauczycielką. Wystarczy go spuścić z oka, a już taszczy do domu worek książek, które mu kazały przeczytać. Boję się, że od tego ciągłego czytania zupełnie straci wzrok.

Lekarz zajął się sprawą. Świecił mu w oczy, zaglądał do uszu i nosa, ściskał mu głowę, uderzał w kolana małym młotkiem, ale wszystkie odruchy miał prawidłowe. Na końcu kazał mu przeczytać dolny rząd liter na specjalnej tablicy do badania wzroku. Najpierw jednym i drugim okiem, potem z zasłoniętym lewym, potem prawym. Nic nie stwierdził. – Chłopak jest zdrów jak ryba – podsumował oględziny, gdy pacjent wyszedł do poczekalni. – I nie sądzi pan, że przydałyby mu się okulary? Przecież trzeba mu jakoś pomóc – upierał się tata Evert. – Moim zdaniem chłopak ma sokoli wzrok – odparł lekarz. – No to skąd mu się wzięło to czytanie? Chłopak jest jak opętany. Czy z jego głową wszystko jest w porządku? – Po prostu lubi czytać. Niektórzy tak mają – wyjaśnił lekarz i z jakiegoś powodu głęboko westchnął. – Najgorsze co go może spotkać to bycie lekarzem na prowincji. Potem tata Evert i Lars Martin wrócili do domu i nigdy więcej o tym nie rozmawiali. Dziesięć lat później Lars Martin wyjechał do Sztokholmu, żeby zostać policjantem i móc w spokoju czytać książki. Najlepiej współczesne kryminały, trochę mniej chętnie historie ze świata fantazji. Można powiedzieć, że poszedł okrężną drogą, ale nie zawsze podróżuje się w linii

prostej. Często do celu prowadzi wiele dróg.

Po długich poszukiwaniach Johansson znalazł wreszcie na jednej z półek książkę, której szukał. Tom siódmy, o epoce króla Gustawa III, klasyczne dzieło Carla Grimberga o historii Szwecji. Książka nosiła tytuł „Svenska folkets underbara öden”, czyli „Cudowne dzieje narodu szwedzkiego”. Piękny, niewielki tom, pierwsze wydanie w oprawie z cielęcej skóry, ze złoconymi literami na grzbiecie. Nalał sobie wina do kieliszka, rozsiadł się wygodnie na kanapie i zaczął czytać o zabójstwie Gustawa III i o epoce, w której doszło do zbrodni. Ciekawe, że Anckarström zdołał podejść tak blisko ofiary. Przypomina to okoliczności zabójstwa premiera, pomyślał.

Czytał ponad godzinę. Większość faktów już znał. Sięgnął po papier i długopis i zaczął notować. Bal maskowy w sztokholmskiej operze, 16 marca 1792 roku. Krąg spiskowców nienawidzących króla i tego, co otacza ofiarę. Szlachta, dworzanie, członkowie jego własnej gwardii przybocznej. Trafiła im się wymarzona okazja, jakby ktoś im ją podał na srebrnej tacy. Dostali zaproszenia na bal i mieli wystarczająco dużo czasu, żeby zdążyć wszystko przygotować. Zanim bal maskowy się zacznie, będą musieli nałożyć maski, żeby nikt nie wykrył spisku. Każdy z nich ma dostęp do broni palnej. Johansson uśmiechnął się krzywo, kiedy pisał te słowa. Na dodatek jeden miał na tyle silną motywację, że podszedł do ofiary, wyciągnął pistolet, wycelował i pociągnął za spust. Motyw, okazja i metoda, podsumował Johansson. Z pewnością podobne wnioski wyciągnęła policja także wtedy. Ofiara, której wiele osób nienawidziło: szlachta, wojskowi, bogaci mieszczanie. Krótko mówiąc, tak zwane elity, które sprawowały władzę dzięki mieczom, sakiewkom albo historii rodu i obawiały się, że ten autorytarny władca odbierze im ją na zawsze. Ofiara, którą wielu innych kochało: poeci i artyści, bo rządy króla Gustawa to epoka Oświecenia. Tak przynajmniej twierdzili, choć w ich przypadku mogło to wynikać z powodów finansowych. Trudniej było natomiast zrozumieć, dlaczego króla kochały także szerokie masy szwedzkiego ludu. Obciążane kosztami ciągłych wojen, bo skarb państwa świecił pustkami, cierpiące nędzę spowodowaną nieurodzajem, głodem, zarazą i zwykłymi chorobami. Ludzie chyba tego wszystkiego nie rozumieli, pomyślał z westchnieniem Johansson. Przecież on też był chłopskim synem.

Znienawidzony przez wielu, kochany przez innych Gustaw III był władcą, wobec którego nie można było być obojętnym. Czy można więc sobie wyobrazić inny motyw – zastanawiał się Johansson, czyszcząc zęby przez lusterkiem w łazience po całym dniu ciężkiej pracy, smacznym

posiłku, który sam sobie przyrządził, i po lekturze książki, której czytanie sprawiało mu przyjemność. W najlepszym wypadku czegoś się nauczyłem, pomyślał. Dziesięć minut później spał. Zasnął z uśmiechem na twarzy, tak samo jak zawsze: na plecach, z rękami splecionymi na piersiach. Chrapał spokojnie w swojej ziemskiej powłoce, w świecie pozbawionym snów. A przynajmniej takich snów, które powinien pamiętać, gdy się obudzi następnego dnia.

Zazwyczaj to on zasypiał ostatni i budził się pierwszy. Któregoś dnia wyjątkowo jego żona obudziła się przed nim. Jego ze snu wybudził intensywny zapach kawy. Chociaż była dopiero siódma, stwierdził, że obudził się dwie godziny za późno, zważywszy na wszystko, co zwykł był robić rano przed pójściem do pracy. Pia zdążyła już nakryć do stołu – harowałam jak koń, żeby odpracować naszą wczorajszą kolację – i jakby mimochodem, z niewinnym uśmiechem rzuciła, żeby przeczytał poranną gazetę. – Jesteś w gazecie – powiedziała, nalewając mu kawy do filiżanki. – Dlaczego nic mi nie powiedziałeś? – O czym? – spytał Johansson, dolewając do kawy ciepłego mleka. – Że powołałeś nową grupę mającą badać zabójstwo Palmego. O czym ty bredzisz, kobieto? – pomyślał Johansson. Po dwudziestu latach małżeństwa nigdy nie odważyłby się zwrócić w taki sposób do ukochanej żony. Fakt, że nie wszystkie ich wspólne dni przepełniały szczęście i radość, nie miał aż tak wielkiego znaczenia, ponieważ wiele innych dni uważał za dobre, a jeszcze więcej za lepsze, niż mężczyzna żyjący z kobietą mógłby oczekiwać. – O czym ty mówisz, myszko? – spytał. O czym ona, do cholery, gada, pomyślał. – Sam przeczytaj – odparła Pia, podając mu „Dagens Nyheter”, którą z jakichś powodów położyła wcześniej obok krzesła na podłodze. – Słodki Jezu – jęknął, spoglądając na swoje zdjęcie na pierwszej stronie największej w Szwecji gazety porannej. – Najwyższy czas, żebyś i mnie spytał o zdanie – powiedziała Pia. – Mam oczywiście na myśli śledztwo w sprawie zabójstwa Palmego – sprecyzowała. – Domyślam się, że wolałbyś zobaczyć tu lepsze zdjęcie. Od czasu zrobienia tego mocno schudłeś.

4. Zjadł śniadanie, wziął prysznic i ubrał się, starannie dobierając poszczególne elementy

garderoby. Żadnej lnianej koszuli rozpiętej pod szyją, a tym bardziej czerwonych szelek. Zamiast tego szary garnitur, biała koszula, dyskretny krawat i czarne, wypastowane na glanc półbuty. W dzisiejszych czasach to obowiązkowy strój dla tych, którzy bywają w towarzystwie. Potem poszedł do kuchni, zwinął gazetę, wsunął ją do kieszeni marynarki i pojechał do pracy. Artykułu nie czytał. Nie musiał. Wystarczył rzut oka, żeby sobie wyrobić opinię na temat treści. Wkroczył do biura, przywitał się uprzejmie z sekretarką, pomachał w obronnym geście gazetą, wszedł do gabinetu i zamknął za sobą drzwi. Dopiero wtedy, z ołówkiem w ręku, przeczytał dokładnie cały artykuł, który gazeta uznała za ważne wydarzenie medialne. Autor informował, że szef Centralnego Urzędu Śledczego „rozpoczął nowe, tajne dochodzenie w sprawie zabójstwa Olofa Palmego”. Miałem rację czy nie miałem? – zastanawiał się Johansson. Westchnął, bo wszystko, co przeczytał, potwierdziło jego najgorsze obawy. Nawet zdjęcie. Dość staro wyglądający Lars Martin Johansson z dwudziestoma kilogramami nadwagi patrzy krzywo w kamerę. Gazecie nie udało się poprosić go o komentarz. Autor wolał opublikować wypowiedzi dwóch anonimowych źródeł, które chciały wylać swoje żale: niewystarczające środki, tępi przełożeni, a najgorsze jest to, że odebrano im niektóre obowiązki. Tłusty i złośliwy przełożony, który odgrywa się za swoje niepowodzenia na niewinnych podwładnych, pomyślał. – Mam wrażenie, że mamy mnóstwo spraw do załatwienia – powiedział Johansson, gdy jego sekretarka usiadła po drugiej stronie biurka. – Dzwoniło parę osób. Chcieli z panem rozmawiać – odparła sekretarka z niewinną miną jego żony. – A co im leży na wątrobach? – To, o czym przeczytali w gazecie. Nowe dochodzenie w sprawie zabójstwa Palmego, które właśnie się rozpoczęło. – O kogo chodzi? To znaczy, kto dzwonił? – Ogólnie rzecz biorąc, wszyscy, jak mi się zdaje – odparła sekretarka, przeglądając notatki, które trzymała w ręce. – Nazwiska! – Przede wszystkim Flykt. Już tu nawet był dwa razy. Chciał się z panem spotkać osobiście, żeby wyjaśnić ewentualne nieporozumienia, do jakich mogłoby dojść w związku z tym artykułem. – Mogę sobie wyobrazić. Nie miałem pojęcia, że pracował w „Dagens Nyheter”. Powiedz łobuzowi, że będzie musiał poczekać.

– No, może nie tak dosłownie – odparła sekretarka. – Wolę, żeby pan mu to sam powiedział. Powiem mu, że pan oddzwoni w ciągu dnia, więc powinien być pod telefonem. – Świetnie – powiedział Johansson. Wiedział, że Flykt lubi wcześniej wychodzić z biura, zwłaszcza w takie dni jak dzisiaj, kiedy dopisuje pogoda i można rozegrać rundkę golfa. – Przekaż mu, żeby czekał na mój telefon w biurze, aż zadzwonię. – Rozumiem, co pan ma na myśli – odparła sekretarka. Bardzo dobrze znała swojego szefa i nie zazdrościła Yngve Flyktowi z grupy zajmującej się sprawą Palmego tego, co go wkrótce miało spotkać. – A reszta? – spytał Johansson. – Ogólnie rzecz biorąc, wszyscy. Zwłaszcza dziennikarze. Ci dzwonią jak opętani, więc odsyłam ich do naszego rzecznika prasowego. Zacznę jednak od naszego biura: skontaktował się z nami komendant główny policji, za pośrednictwem swojego dyrektora do spraw komunikacji, tego nowego, wie pan, o kim mówię. Sam komendant jest teraz w Haparandzie. Dzwoniła też nasza pani dyrektor generalna z informacją, że jest u siebie. Pytała, czy powinna o czymś wiedzieć albo czy mogłaby w czymś pomóc. Obiecałam, że przekażę panu jej pytanie. Dzwoniła Anna Holt. Pytała, czy jest coś nowego, o czym ona i inni powinni wiedzieć. Dzwonił też pański najlepszy przyjaciel. Pytał, czy znowu się pan na niego o coś gniewa. – Jarnebring! – zawołał Johansson z radością. – On też dzwonił? I czego chciał? – Czego chciał? Chciał z panem porozmawiać. Mówił, że czytał gazetę i niepokoi się o pana. – Jakbym go słyszał – stwierdził Johansson. – Okej – westchnęła sekretarka. – Pytał, czy nie doznał pan wylewu krwi do mózgu. Zaoferował pomoc i poprosił, żeby pan oddzwonił w wolnej chwili. – Aha, więc i to powiedział... – Dzwoniła też pani prokurator z prokuratury okręgowej, i to dwa razy. Nalegała na pilną rozmowę z panem. Jeśli mnie pamięć nie myli, to chyba ona prowadzi dochodzenie w sprawie zabójstwa Palmego, więc niewykluczone, że jej telefon miał coś wspólnego właśnie z tym. – Tak uważasz? – spytał Johansson. – No proszę. W takim razie zróbmy tak. Zadzwoń do tej chudej szczapy z prokuratury i powiedz jej, że jeśli nadal chce ze mną porozmawiać, to bardzo się cieszę. Przekaż jej też, że niekoniecznie musi wierzyć we wszystkie bzdury, które wyczyta w gazetach. Z ludkami z gazet mogę się spotkać za kwadrans, tutaj u mnie. Pozostali muszą poczekać, aż oddzwonię. Masz coś jeszcze? – Zacznijmy od tego, co już mamy – zakończyła sekretarka.

Najpierw połączyła Johanssona z panią prokurator. Pani prokurator kierowała dochodzeniem w sprawie zabójstwa premiera i z formalnego punktu widzenia była osobą odpowiedzialną za całe śledztwo, przynajmniej jeśli chodzi o formę, choć już niekoniecznie treść. Johansson odgrywał w tym wszystkim mniej eksponowaną rolę. Polegała głównie na dostarczaniu pani prokurator środków jej zdaniem koniecznych do sprawnego kontynuowania śledztwa. Johansson zdawał sobie z tego sprawę, więc zanim do niej zadzwonił, dość długo się zastanawiał, jak podejść do sprawy. Zależało mu, żeby ci, którym zlecił nowe zadania, mogli je wykonywać w całkowitym spokoju. Ryzyko ewentualnego przecieku zmusiło go do podjęcia takiej decyzji, jaką podjął. Tak właśnie myślał o tym wszystkim kiedyś i dlatego inne sprawy musiały poczekać. Niestety, końcowy wynik okazał się inny od zamierzonego i dlatego musiał wykonać ostatni manewr: przegrupować siły. – Przeczytałam w „Dagens Nyheter”, że utworzył pan nową grupę, która ma się zajmować sprawą Palmego – zaczęła pani prokurator. Była opanowana, co zapowiadało atak. – Zastanawiałam się... – Ja też to czytałem – odparł jowialnym tonem Johansson. – Cholerni narwańcy. Jak oni zdobywają takie informacje? – Słucham? – Sezon ogórkowy. Czyste wymysły. Historia typowa dla sezonu ogórkowego. Z drugiej strony, jak się przyjrzeć, co ten szmatławiec wypisuje, to można dojść do wniosku, że u nich sezon ogórkowy trwa cały rok. – Czy mam w takim razie rozumieć, że nie rozpoczął pan nowego dochodzenia ani nic nie zrobił w sprawie śledztwa, które ja prowadzę? – Tym razem pani prokurator nie była już tak opanowana jak na początku. Nie jest już tak uprzejma, więc chyba najwyższy czas ją usadzić, pomyślał Johansson. – Na to wygląda – odparł z zatroskaną miną, chociaż był w pokoju zupełnie sam. – Wie pani o tym lepiej ode mnie. Przecież to pani prowadzi to śledztwo. Poza tym to pani jest prawnikiem, nie ja. Tak mi się przynajmniej wydawało. – W takim razie już nic nie rozumiem. – Ja też nic nie rozumiem – stwierdził Johansson z emfazą. – Jak pani dobrze wie, cały materiał dotyczący tej sprawy leżał dwa lata w kartonach i dopiero kilka miesięcy temu udało nam się znaleźć dla niego miejsce na regałach. Chyba pani o tym wie? – Oczywiście. To ja podjęłam tę decyzję, w porozumieniu z Flyktem i pozostałymi członkami grupy dochodzeniowej.

– No właśnie – przytaknął Johansson. – Ale później naciskali na mnie. Twierdzili, że potrzebują jeszcze więcej miejsca. Doszedłem więc do wniosku, że aby inni pracujący w tym budynku nie znaleźli się nagle z braku miejsca na ulicy, najwyższy czas przyjrzeć się systemowi rejestrowania danych. Może uda się znaleźć nowocześniejszy sposób. Może powinniśmy umieścić wszystko na dyskietkach, a papiery znieść do piwnicy? Albo przynajmniej część. Takie rozwiązanie zaproponował Flykt. Uznałem, że to świetny pomysł i dlatego poprosiłem kilkoro młodszych współpracowników, żeby też się nad tym problemem zastanowili. Nowoczesna obróbka danych i ich gromadzenie, i takie tam... no, wie pani... wszystkie te nowinki techniczne, o których takie stare pryki jak ja nie mają pojęcia. Choć byłem na niejednym kursie informatyki. – A Lewin? – spytała pani prokurator, jeszcze nie do końca przekonana. Przecież trudno nazwać Lewina starym prykiem, choć dużą przesadą byłoby stwierdzenie, że jest młody. – Poprosiłem go, bo siedzi w tym od samego początku. Poza tym odniosłem wrażenie, że ludzie z pani grupy mają roboty po uszy – wyjaśnił Johansson. Widzę, że już rozmawiałaś o tym z kimś z naszej komendy, pomyślał. W artykule nie ma wzmianki o Lewinie. W wydziale kryminalnym pracuje ponad siedmiuset policjantów, ale tylko jeden o tym nazwisku. Ciesz się, kobieto, że cię nie przesłuchuję. – Jestem daleka od mieszania się w pańskie procedury administracyjne – oznajmiła pani prokurator bardziej ugodowym tonem. – Jestem o tym przekonany – stwierdził Johansson. Powiedział to tak, że słychać było, że jest równie zadowolony jak jego rozmówczyni.

Dalsza część rozmowy przypominała taniec. Prowadził Johansson. Dla dobra sprawy na końcowe grzeczności przeznaczył aż pięć minut. Zakończył rozmowę z nadzieją, że wkrótce uda im się spotkać na prywatnym gruncie. Razem z żoną już od dawna planowali zaprosić panią prokurator wraz z mężem do siebie na kolację. Zjedzą i napiją się czegoś dobrego. Jeśli zaś chodzi o media, nie powinna się niczym niepokoić. Sam się nimi zajmie, bo to, że mają tak zły gust, jest jego winą. – Człowiek zadaje sobie w takiej chwili oczywiste pytanie, skąd oni biorą takie informacje. – Westchnął i na wszelki wypadek potrząsnął głową, chociaż nadal był w pokoju zupełnie sam.

Potem spotkał się z dyrektorem do spraw komunikacji w Komendzie Głównej Policji i z własną sekcją informacyjną, żeby opracować strategię kontaktowania się z mediami. Uważał, że to bardzo proste: po pierwsze nie rozpoczął nowego dochodzenia w sprawie zabójstwa Palmego.

Nie zrobił też absolutnie nic w sprawie dochodzenia prowadzonego od dwudziestu lat. To nie jego działka tylko prokuratory okręgowej, która nim kieruje. – W całym tym zamieszaniu chodzi o to – zaczął, pochylając się do przodu i opierając się łokciami na stole – że poprosiłem trzech śledczych z naszego CUŚ, mających duże doświadczenie, jeśli chodzi o najnowsze rozwiązania techniczne, żeby nam pomogli w sprawie, na temat której mamy tak obfity materiał śledczy. Informatyka wciąż idzie naprzód, jak burza, chciałoby się powiedzieć, a młodzi znają się na tym lepiej ode mnie. Przy okazji powinniśmy się zastanowić, jak należy składować materiały dotyczące tego dochodzenia, żeby nie trzeba było dobudowywać piętra w tym budynku. Jeśli kogoś to interesuje, dodam, że na ten pomysł wpadł Flykt. – Z tego, co zrozumiałem, wszystko leżało spakowane w kartonach przez dwa lata – zauważył dyrektor. – No właśnie – potwierdził Johansson. – Dalej już się tak nie da. Ludzie, którzy z tego korzystają, muszą mieć wszystko w zasięgu ręki. Musi być dostępne w najprostszy sposób. Jeśli tak nie będzie, lepiej to znieść do piwnicy i zakończyć śledztwo. Świetnie z tego wybrnąłeś, pomyślał.

Flykt może poczekać, pomyślał Johansson dwie godziny później, gdy już się wyrobił z papierami leżącymi na biurku, zjadł lunch w japońskiej restauracji niedaleko komendy i poczuł, że powoli przejmuje ster na własnej łajbie. Może sobie teraz utnę pogawędkę z panią Anną, pomyślał. Wprawdzie bywa uparta jak osioł, ale można być pewnym, że powie, co naprawdę myśli.

Pięć minut później pani Anna, zastępca komendanta policji, lat czterdzieści siedem, zajęła miejsce na krześle w jego gabinecie. – Jak leci? – spytał z miłym uśmiechem i zainteresowaniem w błękitnych oczach. – Chciałeś powiedzieć: jak tam obróbka danych dotyczących sprawy Palmego – odparła Holt z kwaśną miną. Nie będę się wygłupiać, nie będę do niego mówić per pan, pomyślała. Byli w pokoju sami, znali się od wielu lat i nie miała ochoty na oficjalne formy. – No właśnie. Wiecie już, co to za gnojek wszystko wygadał? – Myślę, że nie musisz się obawiać przecieków ze strony Lisy, Lewina ani mojej. Wprawdzie dziennikarze biegają za nami jak szaleni, ale z naszej trójki nikt z nimi nie rozmawiał. I nie będzie rozmawiał. – Jesteś tego najzupełniej pewna?

– Tak – odparła Holt. W takim razie chyba musi tak być, pomyślał. Holt nie ma zwyczaju kłamać. Co gorsza, pewnie nawet nie umie kłamać. Lisa to po prostu Lisa. A Lewin? Ten dziwak w ogóle z nikim nie rozmawia, chyba że chodzi o przesłuchanie i nie ma innego wyjścia. – Są natomiast dwie inne sprawy, nad którymi powinieneś się zastanowić. – Słucham – odparł Johansson, rozsiadając się wygodnie na krześle. – Po pierwsze, uważam, że cały ten pomysł nie ma sensu. Jak trzy pary nowych oczu zdołają znaleźć cokolwiek nowego i wartościowego, jeśli kilkaset innych osób nie potrafiło tego zrobić przez dwadzieścia lat? Przecież nie sądzisz chyba, że wszyscy, którzy pracowali dotąd nad sprawą Palmego, to kurze móżdżki, ślepe wrony, buraki czy palanty, że użyję tylko niektórych z twoich ulubionych epitetów. – Nie, nie wszyscy – stwierdził Johansson z uśmiechem. Ulubione epitety, pomyślał z zachwytem. Zaczyna się wysławiać jak osoba wykształcona. Pewnie dlatego, że zadaje się z Mattei. Ta mała dwa lata temu obroniła pracę doktorską z filozofii. Wprawdzie pisała o tym, jak bardzo należy litować się nad kobietami, które zostały pobite przez swoich facetów, ale to wystarcza, żeby w razie konieczności zamknąć gębę starym wyjadaczom z mediów. – Materiał jest gigantyczny – mówiła dalej Holt. – To całe góry papieru, a nie jakiś tam stóg siana, w którym można ewentualnie poszukać przysłowiowej igły. Nie wiadomo, czy tam jest, ale i tak jej nie znajdziemy. Ale przecież ty o tym wiesz. – Oczywiście – odparł zgodnie Johansson. – I dlatego musimy się pogodzić z sytuacją. A ta druga sprawa, o której wspomniałaś? O co chodzi? – Okej – powiedziała Holt. – Przyjmijmy, że nam się uda, że znajdziemy jakiś znaczący ślad, który doprowadzi do przełomu w śledztwie. Ośmielę się stwierdzić, że będzie to miało negatywne konsekwencje dla wielu osób z twojego otoczenia. Zważywszy na to, że kłamałeś im w żywe oczy. Nie wspomnę nawet o mediach. Przechodziłam przed lunchem obok naszego wydziału informacji i wpadł mi w ręce projekt twojego oświadczenia dla prasy. Nie rozumiem, jak możesz się odważyć na coś takiego. – Mów dalej – odparł Johansson. Myślami był już chyba gdzie indziej. – Ale coś ci powiem: nauczyłem się jednej rzeczy od ojca. – Czego? – Kiedy byłem małym chłopakiem i mieszkałem na wsi, zjawił się u nas kiedyś agent ubezpieczeniowy. Chciał namówić mojego ojca na ubezpieczenie leśnej działki, którą niedawno kupił. Gdyby mocno powiał wiatr, mogłoby się to źle skończyć, bo wiatrołomy to żaden interes. Problem polegał na tym, że kwota ubezpieczenia była wyższa od tej, którą zapłacił za sam las. Oznaczało to, że to też nie jest dobry interes. I wiesz, co odpowiedział mój staruszek?

No nie, znowu ta sama śpiewka, pomyślała Holt. Za chwilę odbędziemy kolejną podróż do czasów jego młodości przed pięćdziesięciu laty. Od sprawy Palmego – bardzo konkretnej i aktualnej – do starych chłopięcych wspomnień. – Nie, nie wiem – odparła. – Skąd mam wiedzieć? – Otóż powiedział tak: Nie martw się na zapas. Tylko tyle. Nie martw się na zapas. Tak więc z ubezpieczenia nic nie wyszło, ale za to kiedy dwadzieścia lat później ojciec ten las wyciął, zarobił sporo grosza. Chyba nie sądzisz na poważnie, że gdyby wbrew wszelkim przeciwnościom losu udało nam się jakoś uporządkować cały ten materiał, narobiłbym sobie samych wrogów? Jedyne ryzyko, jakie w tym momencie podejmuję, polega na tym, że któregoś dnia wystawią mi pomnik przy Pohlhemsgatan. – Nie jestem tego taka pewna – odparła Holt. – Nie martw się na zapas – powiedział Johansson i wzruszył ramionami.

5. Flykt doczekał się spotkania z Johanssonem dopiero kwadrans po szóstej. Trzy razy musiał dzwonić do zniecierpliwionych kompanów od golfa, żeby ich uspokoić. Nagle drzwi się otworzyły i jak gdyby nigdy nic do pokoju wszedł Johansson. – Puk, puk – powiedział. Uśmiechnął się uprzejmie i pomachał mu wielką dłonią. Ciekawe, gdzie ten bałwan postawił torbę z kijami golfowymi, pomyślał, obrzucając pokój szybkim spojrzeniem. – Rozumiem, że cały dzień byłeś zajęty – odparł Flykt, siląc się na niefrasobliwość. – Fatalnie się złożyło z tym artykułem, ale przecież próbowałem cię ostrzec... – Pieprzę to – przerwał mu Johansson. – Nie mam czasu, żeby wśród twoich współpracowników szukać winnego, który nie potrafił utrzymać języka za zębami. W każdym razie od samego początku wiedziałem, że to nie ty. – Miałem nadzieję, że tak właśnie do tego podejdziesz. Nie, pomyślał Johansson. To ty wszystko wypaplałeś. Jak zwykle. – Widziałeś nasze oświadczenie prasowe? – spytał. Nie masz zastrzeżeń, jak rozumiem, pomyślał. – Nie – odparł Flykt i na wszelki wypadek potrząsnął głową. – To dobrze. Najwyższy czas, żebyśmy obaj pojechali do telewizji i powiedzieli parę słów. W międzyczasie wrzucimy coś na ząb.

– Ale ja nie jestem przygotowany, żeby się pokazać w telewizji – zaprotestował Flykt. – Nic nie szkodzi, i tak cię nie pokażą. Pojedziesz tam ze mną tylko po to, żeby te dziennikarskie sępy przekonały się na własne oczy, jaka między nami panuje zgoda. A torbę z kijami golfowymi masz już pewnie w samochodzie, dodał w myślach.

Dopiero przed jedenastą Johansson przywlókł się do mieszkania przy Wollmar Yxkullsgatan. Najpierw udzielił dwóch wywiadów trzem różnym stacjom telewizyjnym. Potem kierowca podwiózł go do biura, ponieważ zostawił samochód w podziemnym garażu komendy. W mieszkaniu było ciemno i zupełnie cicho. Jego żona wyjechała z grupą znajomych z banku do jakiegoś hotelu nad morzem i miała wrócić dopiero następnego dnia. Johansson ucieszył się, że po ciężkim dniu będzie miał dla siebie kilka chwil spokoju. Ten dzień mógł się dla niego źle skończyć, ale chyba efekt nie jest najgorszy. W skrzynce na listy znalazł dyskietkę z nagraniem wywiadów, których udzielił w telewizji. Któryś z policjantów podrzucił mu ją do domu. – Znakomicie – powiedział zadowolony z siebie i wolnego wieczoru.

Najpierw przygotował resztki wczorajszego jedzenia, a do tego zimne piwo. Po chwili głębokiego zastanowienia pozwolił sobie też na jednego głębszego. W końcu to już czwartek, jutro wieczorem zaczyna się weekend, pomyślał i uśmiechnął się z zadowoleniem. Tacę z jedzeniem zaniósł do swojego gabinetu. Nalał piwa i zrobił porządną kanapkę, do tego trochę słodyczy. Następnie włożył płytkę do odtwarzacza i usiadł przed telewizorem. No to popatrzmy, jak mawiała ślepa Sara, pomyślał. Ugryzł potężny kawał kanapki, wypił połowę wódki z kieliszka, popił piwem i włączył telewizor.

W zasadzie wszędzie ten sam przekaz, we wczesnych i w późnych wiadomościach. Audycja szła na jednym z kanałów telewizji państwowej. Za mało czasu, żeby między jedną a drugą emisją cokolwiek wyciąć albo wstawić. Główna różnica polegała na tym, że w późniejszym programie jego wystąpienie zostało skrócone. Dobry znak. Niedługo media znajdą sobie inny temat. Pytania zadawał mu jakiś grzeczny dziennikarz. Na koniec z trudem zdołał ukryć zachwyt, gdy Johansson złożył dementi w sprawie, o której pisała największa poranna gazeta. Najbardziej spodobał mu się sposób, w jaki Johansson to zrobił. Zresztą było po nim widać, że

odpowiedzi tak ważnego gościa najzupełniej mu wystarczają. – Jeśli jednak ktoś zajmuje tak wysokie stanowisko jak pan, musi się zastanawiać, jak doszło do tego, że opublikowano takie informacje – dopytywał się. – Oczywiście, że tak – odparł Johansson. – Przecieki są takim samym problemem dla nas jak dla pana, i pojawiają się z pewnością z takich samych powodów. Większość z tego, o czym piszą media, to prawda, podobnie jak większość tego, o czym rozmawiamy na komendzie, jest prawdą. Informacje, które są tylko spekulacjami, albo takie, które wzięły się stąd, że ktoś został wprowadzony w błąd, albo takie, które są zupełnie nieprawdziwe, to cena, jaką musimy zapłacić, żebyśmy w ogóle mogli prowadzić jakikolwiek dialog. – Ale tym razem sprawa przybrała nieoczekiwany obrót – stwierdził dziennikarz. – Tak – zgodził się Johansson. – Tak się właśnie stało. Nie powinniśmy jednak zapominać, że w całej tej sprawie chodzi o zabójstwo premiera. Byłbym bardzo zaniepokojony, gdybym któregoś dnia się dowiedział, że media są kompletnie niezainteresowane tą tragedią. – Skoro już tu pana gościmy... Czy uda się wam kiedykolwiek wyjaśnić sprawę zabójstwa Olofa Palmego? Zaczyna się, pomyślał Johansson. Trzeba uważać na każde słowo. – Kiedy się jest policjantem i zajmuje się tak skomplikowanym śledztwem, nie pozostaje nic innego, jak tylko pogodzić się z sytuacją – wyjaśnił. – A co pan o tym sądzi? – Przez wszystkie te lata, które przepracowałem w policji, wiele razy prowadziłem śledztwa, w których trzeba było rozwiązać zagadkę zabójstwa – odparł Johansson takim tonem, jakby nagle znalazł się myślami zupełnie gdzie indziej. – Jeśli chodzi o zabójstwo Palmego, wcześniej nie uczestniczyłem w dochodzeniu. – Ale przecież pan... – Pyta pan niewłaściwą osobę – przerwał mu Johansson. – Proszę zapytać o to panią prokurator, która prowadzi to śledztwo, albo szefa grupy, która zajmuje się nim na co dzień. – Ale pan nadal im ufa? – Oczywiście. To właściwi ludzie na właściwych stanowiskach.

Pięknie mu się odgryzłeś, pomyślał z zadowoleniem Johansson. Wcisnął pauzę, dokończył pyszną kanapkę, dopił wódkę, popił to wszystko piwem i znów włączył telewizor. Czas na nieco twardsze odzywki, pomyślał, zadowolony z siebie. Młoda dziennikarka, znacznie

młodsza od niego, prawie równie ładna jak jego żona i chyba jednak zbyt sprytna jak na swój zawód. Najpierw pozwoliła mu się wypowiedzieć. W związku z tym odczytał oświadczenie dla prasy. Potem nagle zrobiło się poważnie. – Nie bardzo rozumiem, dlaczego wyznaczył pan troje najbardziej doświadczonych śledczych, żeby robili coś, czym mógłby się zająć zwykły specjalista od informatyki – spytała z niezwykle grzecznym uśmiechem, który zapowiadał coś zupełnie innego. – Dla mnie to najzupełniej oczywiste – odparł Johansson. – Żeby dokonać właściwej selekcji całego materiału, trzeba być, jak pani słusznie zauważyła, doświadczonym śledczym. – Ale komputery i obróbka danych to nie ich specjalność, prawda? – Obawiam się, że nie docenia pani moich współpracowników. Cała trójka ma wyższe wykształcenie, do tego ukończoną szkołę policyjną, a jedna z tych osób jest doktorem filozofii. Jeśli mogę rozszerzyć ten wątek, to wypada mi powiedzieć, że policjantka ta ma największe doświadczenie w tym zakresie spośród wszystkich policjantów w naszym kraju. Ma też bardzo duże doświadczenie jako śledczy prowadzący dochodzenia w sprawie o zabójstwo. Co rzadkie u policjantów, ma praktyczne doświadczenie naukowe i zna się na statystyce. Jeśli zaś chodzi o informatykę, wie, jak sobie radzić z tak wielką ilością materiału, jaką zebrano w trakcie dochodzenia. – A pan? – przerwała mu dziennikarka. – Jest pan przecież legendarnym już specjalistą od wyjaśniania zbrodni. Nie kusiło pana, żeby się zająć wyjaśnieniem zabójstwa premiera Szwecji? – Jeśli chodzi o komputery, mieszczącą się w nich całą masę informacji i tym podobne rzeczy, mogę się uznać za prawdziwego dyletanta. Codziennie się cieszę, jeśli uda mi się zalogować do komputera. – A więc nigdy nie odczuwał pan takiej pokusy? – Oczywiście, że tak. Na szczęście jestem już stary i wolę to powierzyć komuś, kto się na tym zna lepiej ode mnie. Do pracy nad tym śledztwem zatrudniłem dobrych ludzi. Moje zadanie ma polegać na dopilnowaniu, żeby nie utonęli w całej masie papierów, które przez te wszystkie lata zgromadzono. – W pana ustach brzmi to tak, jakby chodziło o zwykłą kwestię środowiska pracy. – Tak – zgodził się Johansson. – Właśnie takimi sprawami mają się zajmować tacy jak ja. Mamy tworzyć właściwe środowisko pracy, żeby naszym współpracownikom najłatwiej się pracowało. Na pewno pani pamięta, jak losy tego śledztwa potoczyły się poprzednim razem, kiedy różnym ważnym osobom wydawało się, że mogą się wszędzie pałętać i udawać śledczych.

Holt, Lewin i Mattei też oglądali występ Johanssona w wieczornym programie.

Ten facet jest niesamowity, pomyślała Holt, kiedy włączyła telewizor, żeby na TV4 obejrzeć ostatnie wydanie wiadomości. Tacy ludzie potrafią zmienić wątek i za chwilę mówić na zupełnie inny temat. Sami na niego nakierowują rozmówcę. Jak oni to robią? Niesamowite. No, ale czas do łóżka. Jutro trzeba się wygrzebać spod stosu papierów, które Johansson na wszystkich zwalił.

– Facet, który widzi przez ściany – powiedziała do siebie uroczystym tonem Mattei. Nagle poczuła, że pozbyła się lęku wysokości. Usiadła przy biurku i włączyła komputer, bo wpadła na pewien pomysł.

Wszechstronne wyższe wykształcenie. Hm, tak też można to określić, pomyślał Lewin, siedząc w swoim niewielkim mieszkanku w Gärdet. W jego przypadku było prościej: kurs propedeutyczny z prawa, czterdzieści punktów z kryminologii i kurs podstawowy ze statystyki, który musiał przerwać, bo nie mógł dojść do ładu z formułkami i cyframi. Najgorsze było jednak to, że owo „wszechstronne wyższe wykształcenie” obejmowało rzeczy powszechnie znane albo takie, o których sporo już wiedział. Oczywiście z wyjątkiem statystyki, bo ten przedmiot wywoływał w jego głowie całkowite zamieszanie. Nie mam pojęcia, o co tu chodzi.No, ale czas do łóżka, pomyślał. Rozebrał się, umył zęby i położył się spać. Zanim zasnął, jak zwykle kilka minut przewracał się z boku na bok. Pogodzić się z sytuacją, pomyślał. Jak to zrobić, jeśli samotność pozbawia celu i sensu życia?

Tymczasem Johansson czuł się wyśmienicie. Wieczór zakończył kilkoma rozdziałami z dzieła Grimberga o epoce gustawiańskiej. Potem zasiadł przed komputerem i wszedł do Internetu, żeby dowiedzieć się więcej o zabójstwach takich ludzi jak Gustaw III czy Olof Palme. Sposób, w jaki to zrobił, z pewnością zadziwiłby dziennikarkę z TV4. Ciekawe, pomyślał. Ale przecież tak podejrzewałeś od samego początku, pomyślał dwie godziny później, stojąc pod prysznicem. Zastanawiał się, co z tego wynika. W głowie zaczęła mu kiełkować pewna myśl. Potem z niewiadomych powodów zaczął rozmyślać o dochodzeniu przeprowadzonym po zamachu na króla Gustawa III przed ponad dwustu laty. To była świetna robota. Biorąc pod uwagę ówczesne uwarunkowania, naczelnik policji, Georg Liljensparre, zrobił wszystko, czego należałoby się spodziewać po dobrym policjancie. Można powiedzieć, że zrobił o wiele więcej

niż jego następcy sto dziewięćdziesiąt cztery lata później. Najpierw zamknął w operze wszystkie drzwi, zanim ktokolwiek zdążył opuścić gmach. Potem kazał spisać nazwiska wszystkich obecnych i rozpoczął przesłuchania. Osobiście zbadał oba pistolety, które sprawca porzucił na miejscu zbrodni. Jeden był naładowany, z drugiego przed chwilą wystrzelono. Oba były krótko przedtem naprawiane. Zrobił to, choć nie musiał szukać odcisków palców ani zabezpieczać śladów DNA, pomyślał Johansson, uśmiechając się lekko pod strumieniami wody. Następnego dnia wezwał rusznikarzy. Jeden z nich od razu rozpoznał broń. Okazało się, że dwa tygodnie wcześniej naprawiał oba pistolety. Właścicielem był kapitan Jacob Johan Anckarström, ten sam, który bawił się na balu maskowym w dniu morderstwa i już wcześniej znany był z nienawiści do króla. Anckarström został wezwany na przesłuchanie i prawie natychmiast przyznał się do zamachu na króla. Liljensparre zaczął go więc wypytywać bardziej szczegółowo. Na pewno miał wtedy na nogach te same czerwone wełniane pończochy, takie jak na portrecie, który nadal wisi w jednym z korytarzy w starym budynku komendy. Wkrótce potem do aresztu zaczęli trafiać kolejni uczestnicy spisku. Byli wśród nich spiskowcy, ich współpracownicy, podżegacze i członkowie szeroko pojętej opozycji. Większość z nich od razu postanowiła wyprzeć się jakiegokolwiek związku z zamachem, wsypując tych, którzy też siedzieli w areszcie. Musieliśmy wtedy mieć dobrych specjalistów od przesłuchań, pomyślał Johansson z zadowoleniem, mydląc sobie ponownie skórę pod pachami. Kiedy aresztowano ponad setkę ludzi, a szef policji z każdym dniem wykazywał coraz większą gorliwość w tym zakresie, władza w końcu uznała, że wystarczy. Liljensparre został zwolniony z urzędu, dochodzenie zakończono, a większość aresztowanych wypuszczono na wolność. Skazano tylko tych, którzy bezpośrednio brali udział w zamachu – z wyjątkiem Anckarströma, którego wprost rozszarpano na kawałki. Pozostali otrzymali zdumiewająco niskie wyroki jak na tamte czasy i okoliczności. Świat jest niewdzięczny dla policjantów, i to niezależnie od tego, jak sprawa się kończy, pomyślał Johansson. Nie należy się martwić na zapas, dodał. Zakręcił wodę i sięgnął po ręcznik. Potem położył się do łóżka i pięć minut później zasnął głębokim snem. Na szczęście jego chrapanie nikomu nie przeszkadzało.

6. Nie zważając na to, co Holt i Mattei powiedziały podczas pierwszego spotkania, Lewin zaczął od swoich starych kartonów. Było w nich wszystko, co tylko mógł zgromadzić, choć jako materiał dowodowy papiery te miały dla policji dość wątpliwą wartość. Można powiedzieć, że cały materiał był owocem wewnętrznego dochodzenia, nad którym Lewin sprawował nadzór przed dwudziestu laty.

Wtedy nic szczególnego nie znalazł, więc później nikt inny nawet nie próbował tego przejrzeć. Trzy zwykłe tekturowe kartony stojące pośród stu innych. Oczywiście na samym dole stosu, przecież zawsze tak bywa. Znalazł je dzięki naklejkom z opisem zawartości, które osobiście na nich przykleił dwadzieścia lat wcześniej. Wprawdzie kartony wiele razy zmieniały miejsce pobytu, bo ktoś je ciągle przesuwał albo przenosił, ale ich zawartość pozostała taka sama. Brakuje tu tylko pajęczyn, pomyślał Lewin. Na początek postanowił wyciągnąć pudełka z aktami dotyczącymi samobójstwa, do którego doszło na którejś z wysp na jeziorze Mälaren. Głównie po to, żeby uporządkować wspomnienia, innych powodów właściwie nie miał. Śmierć ofiary zgłoszono następnego dnia po zamachu na premiera, pierwszego marca 1986 roku, w sobotę. Zgłoszenie przyjął policjant z komendy w Norrmalm. Meldunek sporządził na podstawie informacji od innego policjanta, który powiadomił go o samobójstwie. Nie wiadomo dlaczego, sprawą zajęła się policja z Norrmalm, przecież tamten region podlegał innej komendzie. Prawdopodobnie stało się tak dlatego, że policjant, który sprawę zgłosił, tam właśnie pracował. Inną przyczyną mogło być ogólne zamieszanie, do jakiego doszło po śmierci premiera. Zgłoszenie wpięto na samym wierzchu. Segregator zawierał także protokół z sekcji zwłok, wyniki badań laboratoryjnych przeprowadzonych w domu w Ekerö, gdzie mieszkał strażnik, który powiesił się w piwnicy, ekspertyzę techniczną rewolweru, który znaleziono podczas przeszukania domu, choć nie miał nic wspólnego z samobójstwem, oraz ekspertyzę balistyczną tegoż rewolweru. Lewin znalazł też porównanie ekspertyzy balistycznej z wynikami badania dwóch pocisków znalezionych tam, gdzie zastrzelono premiera, chociaż policja od samego początku wiedziała, że rewolwer samobójcy miał mniejszy kaliber niż broń, z której zastrzelono premiera. Na samym końcu znajdowały się protokoły z przesłuchań pięciu świadków: żony samobójcy i jego czterech sąsiadów. Ostatnim dokumentem było pro memoria, które Lewin sporządził, opisując sprawę. Był przekonany, że mężczyzna, który popełnił samobójstwo, nie miał nic wspólnego z zabójstwem premiera. Byłoby o wiele prościej, gdyby to on okazał się sprawcą, pomyślał Lewin i westchnął.

W osobnym kartonie znajdowały się kopie mandatów za złe parkowanie. Obejmowały okres od popołudnia dwudziestego ósmego lutego 1986 roku do popołudnia pierwszego marca, w sobotę. W ciągu tej jednej doby straż miejska i policja wystawiły prawie dwa tysiące mandatów na terenie Sztokholmu, na lotnisku w Arlandzie, przy dworcach centralnych w Uppsali, Enköping i Södertälje, jak również przy terminalach promowych w Nynäshamn, Norrtäje, Kapelsskär i Hargshamn w północnym Upplandzie. Mandaty posegregowano według komend rejonowych i oddziałów straży miejskiej w Sztokholmie. Ułożono je też chronologicznie według daty i godziny, widniejących w dolnej części każdego z nich. Ktoś spiął je gumkami. Lewin pomyślał, że prawdopodobnie sam to wszystko zrobił.

Na samym wierzchu leżał niebieski segregator z kopiami dziewiętnastu mandatów za złe parkowanie. Lewin wybrał je, ponieważ dotyczyły jego własnej komendy i pracujących w niej policjantów. Sześć z nich straż miejska wystawiła służbowym, nieoznakowanym pojazdom, i wszystkie zostały potem anulowane. Pozostałych trzynaście dotyczyło prywatnych samochodów należących do policjantów zatrudnionych w komendzie.

Dziewięciu zapłaciło mandaty w wyznaczonym czasie, a ponieważ ich samochody stały w pobliżu miejsc, gdzie mieszkali, Lewin nie zauważył w tym nic dziwnego. Dwaj zapłacili po otrzymaniu wezwania, ale Lewin uznał, że i w tym nie ma nic dziwnego. Rozmawiał z właścicielami obu wozów. Jeden z nich przyznał się, że był wtedy u kobiety niebędącej jego żoną. Zresztą ona też jest policjantką, więc jeśli śledczy pracujący nad sprawą Palmego nie mają nic lepszego do roboty, mogą porozmawiać także z nią. Woli to, niż znaleźć się w programie „Magazyn Kryminalny” w związku z tak zwanym wątkiem policyjnym. Ale z żoną już niekoniecznie. Bardzo by się cieszył, gdyby sobie to darowali. Lewin przesłuchał więc jego kochankę, po czym skreślił z listy potencjalnych zabójców premiera kolejną osobę. Do sprawdzenia zostały dwa prywatne samochody policjantów, którym anulowano mandaty. W obu przypadkach ich właściciele używali ich do celów służbowych. Pierwszy prowadził dochodzenie w sprawie handlu narkotykami i miał się spotkać z informatorem, więc wolał pojechać własnym alfa romeo, a nie wozem służbowym, ponieważ jego samochód mniej się rzucał w oczy niż policyjne saaby czy volvo. Drugi policjant pracował w służbie bezpieczeństwa i obserwował kogoś, kogo jego pracodawca ukrywał pod tak zwanym bezpiecznym adresem. Poza tym wszystko wydawało się w porządku. Oba adresy, jak również daty i godziny widniejące na mandatach przemawiały zdecydowanie za tym, że żaden z tych przypadków nie ma nic wspólnego z zabójstwem premiera. Na potwierdzenie Lewin otrzymał wyjaśnienia na piśmie z wydziału walki z narkotykami i od służby bezpieczeństwa. Jak ja sobie z tym wszystkim radziłem? – zastanawiał się, wstawiając na miejsce stare kartony. Tym razem ustawił je z boku, żeby nie nadwerężać pleców.

Potem zabrał się do tego, co obiecał Holt i Mattei. Żeby znaleźć dokumenty, których teraz potrzebował, musiał szukać aż do wieczora. Dopiero około dziesiątej udało mu się wyjść z komendy. Pojechał metrem do Gärdet i przez chwilę zastanawiał się, czy nie wstąpić do sklepu sieci 7-Eleven w pobliżu domu. W końcu się zdecydował. Wszedł, kupił kanapkę i butelkę wody mineralnej. Kiedy dotarł do domu, wszystko było jak dawniej. Czekała go kolejna samotna noc i kolejny dzień podobny do wielu innych. Kolejne noce i dni, które chyba nigdy się nie skończą, pomyślał tuż przed zaśnięciem.

7.

Annie Holt nawet przez myśl nie przeszło, żeby siedzieć w pokoju grupy Palmego. Zwłaszcza przy chwiejącym się składanym stole, który tam przyniosły, bo miejsca wystarczyło na nim ledwo na postawienie komputerów, które podłączyła Mattei. To dlatego Mattei sama musiała się zabrać do wyszukiwania w nich dokumentów, których Holt potrzebowała, żeby sprawdzić „zabójcę premiera” Christera Petterssona. W końcu przeniosły cały materiał do pokoju Holt. Holt zamierzała go przestudiować w ciszy i spokoju. Musiała przejrzeć kilkanaście segregatorów, które stanowiły zaledwie niewielką część tego, co udało się zgromadzić w sprawie Petterssona. Mattei stwierdziła, że są tam najistotniejsze informacje o Petterssonie do maja 1989 roku, gdy postawiono mu zarzuty, jak również wszystko to, co dotyczy wyroku dożywocia orzeczonego dwa miesiące później przez sąd rejonowy w Sztokholmie, a także informacje zebrane do listopada tego samego roku, gdy Sąd Apelacyjny uniewinnił Petterssona. Kiedy Holt wychodziła z pokoju grupy Palmego, obładowana tym ciężarem, zauważyła niespokojne spojrzenie Lewina. W jego świecie tego rodzaju dokumentów nie brało się tak po prostu pod pachę, żeby je przenieść w inne miejsce. Zwłaszcza tych, które przechowywano w tym pokoju. Wyniesienie dokumentów należało pokwitować na specjalnym druku, jak najszybciej zwrócić i potwierdzić to na tym samym druku. Data, godzina, podpis. To, że wszyscy jego współpracownicy postępują jak Holt, jest z pewnością faktem. Wyjaśnia to zresztą, dlaczego ludzie tak dokładni jak on mają później ogromne kłopoty za znalezieniem dokumentów, których potrzebują do pracy. Szkoda, że Jan boi się samego siebie. W sumie całkiem nieźle się prezentuje, pomyślała Holt, kiedy razem z Mattei wychodziły od Lewina, kierując się w stronę pokoju Holt, gdzie nikt nie miał im przeszkadzać. – Czy mogę ci jeszcze jakoś pomóc? – spytała Mattei, kładąc segregatory na biurku. – Dzięki, na razie mam wszystko, czego mi trzeba. – Holt uśmiechnęła się. – Sama masz mnóstwo roboty. – Zebrałam dla ciebie trochę informacji – powiedziała Mattei i podała jej plastikową koszulkę z dokumentami. – Co to jest? – Trochę ciekawych danych na temat Petterssona plus wyciąg z bazy danych i rejestru skazanych. Znajdziesz to pewnie później w którymś z segregatorów, ale zawsze lepiej mieć dodatkową kopię na wypadek, gdybyś chciała porobić jakieś notatki. W sumie nie ma tu żadnych sensacji i większość tego, co znalazłam, już wiesz. Ale czasem dobrze mieć dokładne dane, daty, fakty i tak dalej. – Kiedy zdążyłaś to zrobić? – Kiedy się dowiedziałam, o czym Johansson będzie z nami rozmawiał.

– Ale przecież ja dopiero na spotkaniu postanowiłam, że zajmę się Petterssonem... – Ktoś z nas musiał to zrobić – odparła Mattei, wzruszając ramionami. – Sama wykoncypowałam, że padnie na ciebie – dodała z uśmiechem. – Dzięki – odparła Holt. Nasza mała Lisa, pomyślała. Ma w głowie więcej niż my wszyscy razem.

Kiedy Mattei zamknęła za sobą drzwi, Holt usunęła z biurka wszystkie niepotrzebne rzeczy. Segregatory ustawiła tak, żeby łatwo mogła po nie sięgać, wyjęła notatnik i długopis, rozsiadła się wygodnie w fotelu i rozłożyła przed sobą wydruki dotyczące Petterssona, które dostała od Lisy. Potem położyła nogi na biurku. Wszystko to zrobiła, korzystając ze wskazówek i rad, którymi jej przełożony szczodrze dzielił się z współpracownikami, gdy był w dobrym humorze. Według Johanssona, geniusza z Näsåker, jak go nazywali podwładni, którzy nie wierzyli, że widzi przez ściany, choć ten brak wiary okazywali tylko wtedy, gdy byli pewni na sto procent, że ich nie słyszy, jest to najlepsze ułożenie ciała dla kogoś, kto chce poświęcić czas na „wydajniejsze myślenie”. Stopy i całe nogi należy ułożyć wysoko w stosunku do głowy, aby ułatwić dopływ krwi do mózgu. Najlepiej zaś położyć się na odpowiednio wygodnej i długiej kanapie z odpowiednią liczbą poduszek pod głową. Ważne jest też, żeby w pokoju, w którym ta kanapa stoi, nie było za ciepło. Johansson odsyłał wszystkich do jakiegoś japońskiego opracowania medycznego. Potrafił nawet wymienić nazwiska autorów. Wyjaśniał, że temperatura nie powinna być wyższa niż ta, w której się przechowuje lepsze gatunki win. Po raz pierwszy opowiedział im o tym kilka lat temu w barze, w którym policja zorganizowała imprezę dla pracowników. – Brzmi to dość chłodno – zgłosiła zastrzeżenie Holt. – Chłodno albo i nie – żachnął się Johansson. – Człowiek powinien przebywać w chłodnym otoczeniu, bo wtedy myśli mu się najlepiej. Temperatura powinna być na tyle niska, żeby mógł zachować jasny umysł i nie odmroził sobie tyłka. – Sądziłam, że wino przechowuje się w temperaturze od dziesięciu do dwunastu stopni. – To zależy – odparł przeciągle Johansson. – W każdym razie temperatura w pokoju nie powinna przekraczać szesnastu stopni. Jeśli chodzi o czytanie – sprecyzował. – Natomiast żeby się dobrze spało, powinno być jeszcze chłodniej. – To już za zimno – powiedziała Holt, zdecydowanie potrząsając głową. – Przynajmniej dla mnie. Gdyby w moim pokoju było tak zimno, w ogóle nie mogłabym myśleć. – Ciekawe, czy

jego żona jest Eskimoską, pomyślała. – Tak właśnie myślałem – stwierdził Johansson. Do końca imprezy nikt nie wracał do tego tematu.

Otwieranie okna w taki dzień jak dzisiaj nie miałoby pewnie sensu, pomyślała z westchnieniem Holt, spoglądając na promienie słońca za spuszczonymi żaluzjami. O własnej kanapie też może zapomnieć, bo Johansson nie przedsięwziął nic konkretnego w tej kwestii. Tak się składa, że w całej komendzie tylko on ma wystarczająco dużą i wygodną kanapę, którą może wykorzystywać do celów intelektualnych. Dobrze poinformowane źródła donoszą jednak, że używa jej do poobiedniej drzemki. Nikt jeszcze nie widział, żeby leżał na kanapie i czytał. Ten facet jest jak duże dziecko, pomyślała Holt. Znowu westchnęła i zaczęła czytać dokumenty dotyczące Petterssona, które dostała od Mattei.

Christer Pettersson urodził się dwudziestego trzeciego kwietnia 1947 roku w Solnie pod Sztokholmem. Zmarł dwudziestego dziewiątego września 2004 roku w wieku pięćdziesięciu siedmiu lat. W materiale dochodzeniowym jego nazwisko pojawia się pierwszy raz drugiego marca 1986 roku, niecałe dwie doby po śmierci premiera. W tamtym czasie za tę część dochodzenia odpowiadali Jan Lewin i jego ludzie. Zdążyli już wtedy sporządzić pierwsze zestawienie przestępstw popełnionych w pobliżu skrzyżowania Sveavägen z Tunnelgatan, gdzie Palme został zastrzelony. Lista obejmowała tysiące przestępstw popełnionych przez kilka tysięcy osób. Jedną z nich był Pettersson, który szesnaście lat wcześniej, w grudniu 1970 roku, wdał się w metrze w bójkę z nieznanym mu mężczyzną. Stało się to w odległości zaledwie pięćdziesięciu metrów od miejsca, gdzie później zastrzelono premiera. Pettersson ścigał mężczyznę ulicą, a gdy go dopadł, pchnął go prosto w serce bagnetem. Policja zatrzymała go po tygodniu, a w czerwcu następnego roku skazano go za zabójstwo na pobyt w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Pettersson nie po raz pierwszy miał wtedy do czynienia ze szwedzką policją. Wyciąg z policyjnej bazy zawierał informacje o kilkuset przestępstwach. Od pierwszego, popełnionego w 1964 roku, aż do dnia, kiedy zmarł. Ostatnie dane trafiły do bazy latem tego roku, kiedy odszedł z tego świata. Połowę dorosłego życia spędził w więzieniach, szpitalach psychiatrycznych i zakładach dla narkomanów. W rejestrze popełnionych przez niego przestępstw znalazło się wiele aktów przemocy. Brakowało za to informacji o tym, że przed lub po śmierci Palmego posługiwał się bronią palną, jak również informacji o politycznych lub ideologicznych motywach jego czynów. Aktów przemocy dopuszczał się jedynie wobec osób o takiej samej pozycji społecznej jak on albo wobec tych, którzy takich jak on mieli trzymać w ryzach. Lista obejmowała mężczyzn, z którymi wdawał się w bójki albo kradł im pieniądze lub narkotyki, jak również kobiety, które znał, z którymi żył i które bił. Do tego nazwiska policjantów, strażników miejskich i inspektorów kontrolujących sklepy.

Rejestr obejmował też zwykłe kradzieże. To one stanowiły większość przestępstw. Najczęstszą ofiarą włamań był Państwowy Monopol Spirytusowy. To właśnie po włamaniach do sklepów z alkoholem zyskał trzy spośród czterech znanych policji przydomków, mianowicie: Zgięty, Pochylony i Uciekinier. Tego ostatniego używano na określenie kierowców uciekających z miejsca wypadku. Pettersson wchodził do sklepu monopolowego, prosił o butelkę wódki – czystej albo gatunkowej – a gdy sprzedawca stawiał ją na ladzie, po prostu ją brał i uciekał, nie płacąc. Przydomek Pochylony wziął się stąd, że sprzedawcy schylali się po półlitrówki, które ze względów praktycznych trzymali zazwyczaj pod ladą w pobliżu kasy. Pettersson zaopatrywał się najczęściej w butelki o tej właśnie pojemności. Nie powinien więc dziwić czwarty z jego pseudonimów, mianowicie Hrabia. Pettersson często się nim chełpił, rozmawiając ze znajomymi. Na podstawie zebranych dokumentów nie udało się ustalić, dlaczego tak go nazywano. Holt rozwiązała tę zagadkę dzięki pomocy Lisy Mattei. Na marginesie zrobiła dopisek swym ładnym charakterem pisma: „C.P. urodził się i wychowywał w Brommie. Rodzina mieszczańska. Ojciec prowadził własną działalność gospodarczą. Przerwał naukę w liceum. Rok uczęszczał do szkoły teatralnej. W kontaktach z osobami w podobnej jak on sytuacji materialnej często mówił o sobie i swoim pochodzeniu w sposób mocno przesadzony”. Nałogowy alkoholik i narkoman, zawodowy, pospolity przestępca... to wszystko wiadomo od dawna, pomyślała Holt. Ale nie dlatego straciła pewność siebie, gdy po raz pierwszy zapoznała się z dokumentami. Pettersson już trzeciego dnia, to jest drugiego marca 1986 roku, w niedzielę, znalazł się na liście wraz z tysiącem innych osób o podobnym statusie społecznym. Stało się tak dlatego, że szesnaście lat wcześniej zabił bagnetem człowieka. Holt nie zauważyła natomiast, żeby któryś z jej kolegów policjantów poświęcił choć odrobinę uwagi trybowi życia Petterssona w ciągu dwóch następnych lat. Dopiero latem 1988 roku objęto go nadzorem. W grudniu tego samego roku został zatrzymany. Dlaczego właśnie wtedy? – zastanawiała się. I dlaczego, na miłość boską, trwało to tak długo?

8. Mattei nie zamierzała rezygnować z dokładności i obiektywizmu, ale chciała sobie jakoś ułatwić pracę. Z bazy komputerowej, zawierającej materiały dotyczące sprawy Palmego, wyciągnęła wszystkie podsumowania i analizy. Potem ułożyła je chronologicznie, żeby sprawdzić, co w różnych okresach uważano za ważne na tyle, żeby to szczegółowo analizować. Ale to, co znalazła, uznała za niewystarczające. Zaczęła więc przeszukiwać kolejne bazy. Wybierała z nich sygnatury dokumentów wraz z krótkim opisem, a potem drukowała je i przeglądała, żeby sprawdzić, czego dotyczą. Następnie szukała dokumentów w segregatorach. Mniej więcej jednej dziesiątej nie udało jej się znaleźć, ponieważ albo trafiły do niewłaściwych segregatorów, albo segregator gdzieś się zapodział, albo zgubił się sam dokument.

Ciekawe, czy Johansson wie o tym, pomyślała. * Potem sprawdziła, ile uwagi jej koledzy poświęcili każdej z roboczych hipotez i każdemu wątkowi, a właściwie śladom, jak nazywał je pierwszy prowadzący śledztwo, komendant policji wojewódzkiej Hans Holmér. Tyle że słowo ślad ma w kryminalistyce trochę inne znaczenie. Mnóstwo tych jego śladów, pomyślała. Ale za to żadnych normalnych śladów, na przykład odcisków stóp albo palców, nitek z ubrań, wydzielin ludzkiego ciała czy porzuconych przedmiotów, które mogłyby doprowadzić do sprawcy. Żadnych śladów DNA, bo ówczesna technika kryminalistyczna czegoś takiego jak DNA jeszcze nie znała. Znaleziono jedynie dwie kule wystrzelone do premiera. Na domiar złego znaleźli je na miejscu zbrodni zwykli przechodnie, co wcale nie ułatwiło policji zadania. Korzystając z wielu dokumentów i wiążąc je z poszczególnymi śladami, już dobę później wyrobiła sobie pogląd na to, czym policja zajmowała się w ciągu trwającego prawie dwadzieścia lat śledztwa, w trakcie którego analizowano i odrzucano kolejne ślady. Pierwszy trop prowadził (i wkrótce się urwał) do mężczyzny nazywanego przez media Trzydziestotrzylatkiem. Szybko jednak zaczęto używać jego prawdziwego imienia i nazwiska, mianowicie Åke Victor Gunnarsson. Już w ciągu kilku pierwszych dni po zabójstwie premiera policja otrzymała sporo informacji o nim. Podobno bardzo przypominał sprawcę, podobno posiadał taki sam rewolwer jak ten, którego użył sprawca, kontaktował się z organizacją wrogo nastawioną do Palmego i przy różnych okazjach wypowiadał się o premierze nienawistnym tonem. Poza tym był w pobliżu miejsca zbrodni, gdy doszło do zamachu, a kilka godzin później biegał po okolicy i zachowywał się dość dziwnie. Czternaście dni po zabójstwie, dwunastego marca, w środę, został zatrzymany. Tydzień później wypuszczono go na wolność, a trzy miesiące później, szesnastego maja 1986 roku, prokurator postanowił umorzyć dochodzenie. Ale w ciągu tamtych dwóch miesięcy wiele się działo w jego sprawie, a akta pęczniały coraz bardziej, aż wypełniły sześć grubych segregatorów: badania laboratoryjne jego mieszkania i ubrań, przesłuchania świadków i rodziny, protokoły z okazań przeprowadzonych na podstawie fotografii, ekspertyzy specjalistyczne, a także dokładne dane na temat przeszłości podejrzanego i jego trybu życia. Potem na wiele lat w sprawie Gunnarssona zapadła cisza. Oczyszczony z zarzutu zamordowania premiera szwedzkiego rządu Gunnarsson na początku lat dziewięćdziesiątych wyemigrował do USA. Dopiero gdy w styczniu 1994 roku amerykańska policja poinformowała szwedzką, że znaleziono go martwego, znów trafił na pierwsze strony gazet. Okazało się, że ktoś go zastrzelił i na wszelki wypadek zakopał na leśnym pagórku w pobliżu farmy w jakiejś dziurze w Karolinie Północnej. Okazało się, że w całej tej sprawie chodziło o zwykłą męską zazdrość. Fakt, że sprawca zbrodni, któremu Gunnarsson przyprawił rogi, był policjantem, miał logiczne konsekwencje, zważywszy na wcześniejszy tryb życia ofiary. Oficer śledczy, który w ramach dochodzenia w

sprawie zabójstwa Palmego zajmował się tym właśnie wątkiem, nie krył rozczarowania. Według niego to właśnie Gunnarsson zabił premiera. Rok po jego śmierci śledczy opublikował książkę, w której starał się to udowodnić. Mattei znalazła tę książkę wciśniętą w jeden z segregatorów, z osobistą dedykacją: „Od autora dla kolegów z pokoju Palmego”. Kiedy Lewin wyszedł, żeby zaparzyć kawy, Mattei skorzystała z okazji i szybko schowała książkę do torebki, żeby ją przeczytać w ciszy i spokoju, gdy wróci do domu.

Sześć pękatych segregatorów z informacjami na temat Gunnarssona było niczym w porównaniu z tak zwanym wątkiem kurdyjskim, który angażował prawie dwustu policjantów pracujących na pełny etat przez pierwsze lata śledztwa. Teoria, jakoby PKK – Partiya Karkerên Kurdistan (Partia Pracujących Kurdystanu) – zamordowała premiera Szwecji, zrobiła głębokie wrażenie na kierujących śledztwem już w pierwszym tygodniu jego trwania. Materiał dowodowy dostarczyła służba bezpieczeństwa, która interesowała się tą partią z zupełnie innych powodów. W ciągu dwóch lat poprzedzających zbrodnię PKK przyznała się do trzech zabójstw i jednej próby zabójstwa w Szwecji i Danii. Były to egzekucje na zdrajcach, którzy odeszli z organizacji. Abstrahując od rzekomego podobieństwa metod, pozostawało pytanie, dlaczego partia ta miałaby dopuścić się takiej samej zbrodni na premierze szwedzkiego rządu. PKK była znana z zabójstw popełnianych na zdrajcach i informatorach działających w jej własnych szeregach. Nigdy nie atakowała zachodnioeuropejskich polityków, a już na pewno nie szefa szwedzkiego rządu. Byłoby to dość kuriozalne, zważywszy na fakt, że Szwecja popierała walkę wyzwoleńczą Kurdów, a nawet udzieliła azylu politycznego wielu kurdyjskim uciekinierom. Pod koniec lipca 1986 roku kierujący śledztwem doszli do wniosku, że „z dużym prawdopodobieństwem to właśnie PKK odpowiada za zabójstwo premiera”. W związku z tym wątkiem zorganizowano nawet wiele posiedzeń, a w jednym z segregatorów Mattei znalazła obszerny protokół, sporządzony przez kierujących śledztwem, w którym tezy tej teorii przedstawiono na piśmie. Przez kolejne lata ślad kurdyjski stanowił „główny wątek śledztwa”. Tak go nazywał autor książki. Dla Lisy było to prawdziwą zagadką. Nie zważając na to, czy powyższe wnioski były słuszne, policja skierowała wtedy wszystkie swoje zasoby do zbadania tego wątku. Wszystko skończyło się głośną klapą. Wczesnym rankiem dwudziestego stycznia 1987 roku Holmér przeprowadził dużą akcję. Zatrzymano dwudziestu kilku Kurdów, przeszukano ich domy i skonfiskowano wiele różnych przedmiotów. Już po kilku godzinach prokuratorzy musieli wypuścić większość zatrzymanych, skonfiskowane przedmioty zwrócono w ciągu kilku dni, a dwie osoby, które zatrzymano na dłużej, wyszły na wolność po tygodniu.

Doszło do skandalu. Holmér przestał kierować śledztwem i podał się do dymisji. Pieczę nad dochodzeniem powierzono prokuratorowi generalnemu, a policja kryminalna miała mu dostarczyć wszystkiego, czego potrzebował, żeby kontynuować śledztwo. Wątek kurdyjski nagle przestał być ważny. Dwadzieścia lat później pozostało po nim prawie sto segregatorów i kilka kartonów, do których włożono wszystko to, czego nie dało się zmieścić w segregatorach. Ręce opadają, pomyślała Mattei, chociaż akurat jej chwile zwątpienia zdarzały się rzadko.

W segregatorach było też wiele innych rzeczy. Na przykład informacje od szaleńców. Były ich tysiące. Zajmowały kolejnych sto segregatorów. Większość stanowiły donosy na kogoś, kto miał zamordować premiera. W ten sposób lista osób podejrzanych w różnym stopniu, wskazanych z różnych powodów lub bez uzasadnienia, będąca efektem czystego szaleństwa i chaosu w umysłach dzwoniących, wydłużyła się prawie dziesięciu tysięcy nazwisk. Przeważnie po prostu wpisywano je na listę i na tym się kończyło. Mattei nie udało się znaleźć żadnych dowodów na to, że ktokolwiek się nimi zajmował. Miejmy nadzieję, że nikt z nich nie był sprawcą, pomyślała.

Do zbadania pozostały więc inne wątki. Ich wielką zaletą było to, że dotyczące ich akta mieściły się w niewielu segregatorach. Najczęściej na całą dokumentację starczał jeden albo dwa, najwyżej pięć. To w związku z nimi prowadzący śledztwo dali upust swoim politycznym lub ideologicznym przekonaniom albo ambicjom. Segregatory zawierały materiały związane z wątkiem południowoafrykańskim, wątkiem irańsko-irackim, z Bliskim Wschodem i Izraelem, Indiami i Pakistanem, indyjską aferą z bronią, aferą Boforsa. Nie brakowało też innych wątków, na przykład „terrorystycznych” albo związanych z „organizacjami stosującymi przemoc”, od grupy Baader-Meinhof przez Czerwone Brygady, Czarny Wrzesień i Ustaszów aż po geniuszy z BSS (Zachować Szwecję Szwedzką) i zawiedzionych socjaldemokratów starej daty, twierdzących, że stanowią szkielet organizacji o nazwie „Vi Som Byggde Sverige” (My, Którzy Budowaliśmy Szwecję). Badano organizacje i ludzi, którzy mogli odczuwać żal z powodu śmierci Palmego, na przykład państwowe instytucje bezpieczeństwa publicznego na Bałkanach, w Afryce Południowej, różnego rodzaju dyktatury i republiki bananowe, a także amerykańską CIA. Badano wojskowych i zwykłych szwedzkich policjantów, bliskich, znajomych, dawnych kolegów z pracy i partii. Mattei natknęła się nawet na materiały z obserwacji członków rodziny ofiary. Wątek rodzinny, pomyślała Mattei i zachichotała. Z jakiegoś powodu nagle przyszła jej na myśl jej własna matka. Przed ponad dwudziestu laty była zastępcą komendanta policji. Podlegała jej służba bezpieczeństwa.

Mattei doszła do wniosku, że w segregatorach każdy znajdzie coś dla siebie. Tajemniczy informatorzy z rzekomo tajną przeszłością, przecieki do mediów, byli dziennikarze telewizyjni, u których stwierdzono chorobę psychiczną, jak również typowe gorące głowy zabierające głos w debacie publicznej. W sumie tak niewiele, że może nawet nic. Najbardziej konkretne okazały się sprawozdania z podróży służbowych sporządzane przez wszystkie te lata przez śledczych. Jeśli ślady prowadziły do tak zwanych ciepłych krajów – a podróże służbowe zawsze odbywano o właściwej porze roku – po przybyciu na miejsce okazywało się, że do zbadania jest kilka wątków. Niestety w żadnym z takich przypadków wyjazd nie przyniósł spodziewanych rezultatów. Ale ze sprawozdań wynikało, że miejscowa policja potrafiła zadbać o szwedzkich kolegów. Zawsze coś, pomyślała Mattei. Najwięcej materiału zgromadzono na temat Christera Petterssona zwanego zabójcą Palmego. W dwóch fazach śledztwa, które trwało z sumie kilka lat, szwedzka policja interesowała się głównie nim. Od lata 1988 roku do końca następnego roku, kiedy został uniewinniony przez Sąd Apelacyjny. Potem nastąpił okres względnego spokoju, aż do 1993 roku, kiedy policja zaczęła się przygotowywać do wznowienia śledztwa w jego sprawie, żeby wystąpić o uchylenie wyroku uniewinniającego. Wniosek w tej sprawie złożono w grudniu 1997 roku. Ale w maju następnego roku Sąd Najwyższy go odrzucił, bo trzy lata wcześniej Pettersson odszedł z tego świata i bez względu na to, czy wyjdą na jaw jakieś nowe fakty, tajemnicę zabrał do grobu. Materiały ze śledztwa leżały spakowane w kartony dwa lata. Od kilku lat dziesiątki śledczych, których kiedyś przydzielono do grupy Palmego, zajmowały się czymś zupełnie innym. Raz w tygodniu spotykali się na kawie i tylko rozmawiali o zabójstwie premiera. O tym, co się działo wcześniej, o starych kumplach, którzy już nie żyją albo przeszli na emeryturę, i o Petterssonie. Nadal to jemu poświęcali najwięcej uwagi.

Już niedługo wszyscy umrą, pomyślała Mattei. W dniu, gdy ktoś zastrzelił premiera, miała jedenaście lat.

9. Pomimo wszystkiego, co zdarzyło się w czwartek, Johansson nadal miał nadzieję na spokojny weekend. Wzorowe, jasne dementi, które wygłosił we wszystkich większych stacjach telewizyjnych, na pewno zrobiło duże wrażenie na wszystkich burakach z największych szwedzkich porannych gazet.

W pozostałych mediach jego wypowiedź też chyba wywołała odpowiedni efekt. Na tyle skuteczny, że dziennikarze przestali do niego wydzwaniać i pytać o śledztwo w sprawie zabójstwa Palmego. Z jednym wyjątkiem: „Dagens Nyheter”. W piątek rano jadł śniadanie, ale stracił apetyt, kiedy przeczytał artykuł redakcyjny zatytułowany „Policja i upadek”. Tekst był niepodpisany, jak zwykle zresztą, gdy wydźwięk był niekorzystny. To pewnie któraś z tych ich bab, pomyślał Johansson.

Nawet jeśli jest tak, jak twierdzi szef Centralnego Urzędu Śledczego – wcześniejsze doświadczenia nauczyły bowiem autora tekstu, że słowom wypowiadanym przez kogoś takiego jak Johansson nigdy nie wolno do końca wierzyć, zwłaszcza zaś w takiej sprawie jak zabójstwo Palmego – zachodzi obawa, że w rzeczywistości może być o wiele gorzej, niżby wynikało z treści artykułu. Okazało się bowiem, że śledztwo w sprawie zabójstwa premiera zostało po cichu umorzone, chociaż chodzi o najważniejsze wydarzenie w historii kraju po drugiej wojnie światowej. Materiał spakowano do pudeł, a śledczy zajęli się zupełnie innymi sprawami. Wysoko postawieni prokuratorzy i kierownictwo policji postanowili ukryć to niepowodzenie i zamieść je pod dywan. Już wkrótce zbrodnia się przedawni. Potem na wiele lat cały materiał zostanie utajniony. Jeśli o to chodzi, autor artykułu nie miał żadnych złudzeń. Miał też rację, pisząc, że najwyższy czas, aby rząd powołał nową komisję, złożoną z przedstawicieli wszystkich partii reprezentowanych w parlamencie i ze zwykłych obywateli cieszących się publicznym zaufaniem. Gazeta twierdziła, że przewodniczący takiej komisji jest już wyznaczony. Ma nim zostać rzecznik wymiaru sprawiedliwości, który – zdaniem Johanssona i jego kolegów z policji – zasłynął wyłącznie z ciągłego narzekania, że policji brakuje zaangażowania, zmysłu organizacji i zasad moralnych. Los gorszy od śmierci, pomyślał Johansson, mając na myśli siebie samego. Nie premiera, który jest ofiarą nierozwiązanej zagadki, co się kłóci z jego zamiłowaniem do porządku.

Kiedy przyszedł do biura, musiał to przerobić jeszcze raz. Sekretarka powiedziała, że komisarz Flykt „nalegał”, aby się z nim natychmiast spotkał. No proszę, i to mimo nazwiska, które znaczy „ucieczka”, pomyślał. – Okej – powiedział. – Możesz tu zaprosić tego drania.

Komisarz Flykt nie wyglądał na zadowolonego. Był wyraźnie podenerwowany i mimo opalenizny widać było rysujące się na jego twarzy wzburzenie.

– Siadaj – chrząknął Johansson i wskazał mu głową fotel dla gości. Sam rozsiadł się wygodnie w fotelu przy biurku, położył ręce na brzuchu i zrobił groźną minę. Przestań się zachowywać jak początkujący przestępca, pomyślał. – W czym mogę ci pomóc? Flykt odparł, że ma dwa różne problemy, ale jest między nimi pewien związek. – Słucham – zachęcał go Johansson, dłubiąc palcem w nosie. Szukał szpecących go włosków i fąfli. * Wszystko wskazuje na to, że „Dagens Nyheter” nie rezygnuje. Mimo znakomitego dementi, które przekazał mediom Johansson, gazeta nadal kłamie w żywe oczy. – Oczywiście – potwierdził Johansson. – A czego się spodziewałeś? Musimy z tym jakoś żyć. Nie ma co marzyć, że środkami prawnymi uda nam się zamknąć gęby tym, którzy za dużo gadają. Wiesz o tym równie dobrze jak ja, nieprawdaż? Oczywiście, że się nie uda. On, Flykt, też o tym wie, ale sytuacja jest zarówno niepokojąca, jak i... – Pieprzyć „Dagens Nyheter” – przerwał mu Johansson. – Niedługo znajdą nowy temat, ten im się znudzi. Znajdą sobie nowe miejsce, gdzie będą mogli sobie rozrzucać gówno. A druga sprawa? – Jaka druga? – spytał ze zdziwieniem Flykt. – Powiedziałeś, że masz dwa problemy – sprecyzował Johansson. – Jaki jest ten drugi? Mówiłeś, że jest związany z pierwszym. O ile mnie pamięć nie myli, powiedziałeś to przed minutą. Oczywiście, jasne, ale niech mu wybaczy, jeśli jego opowieść będzie trochę nieskładna. Problem polega na tym, że od doby on i jego współpracownicy są wprost bombardowani przez informatorów i zwykłych obywateli, przez co mają mnóstwo pracy. Są nią obłożeni tak bardzo po raz pierwszy od czasu, gdy Sąd Najwyższy odrzucił wniosek o wznowienie śledztwa przeciwko Petterssonowi. W ciągu ostatnich lat większość takich ludzi dała sobie spokój, ale wszystko wskazuje na to, że Johanssonowi udało się ich ożywić. – Na pewno by do tego nie doszło, gdyby nie ten feralny artykuł w „Dagens Nyheter” – powiedział Flykt. – Prawo musi być prawem – dodał nie wiadomo dlaczego. – Jak zwykle robią to nasi pomagierzy. Ci sami, którzy wysyłają nam psie gówna albo stare naboje, twierdząc, że znaleźli je na miejscu zbrodni – odparł z szyderczym uśmiechem Johansson. Flykt dodał, że numer centrali telefonicznej jest prawie cały czas zajęty, a na numery

telefonów komórkowych policjantów, którzy byli na tyle nieostrożni, żeby je podać do wiadomości publicznej, ciągle spływają treści w postaci SMS-ów. Niedawno dzwonili do niego ze skargą chłopaki, którzy sprawdzają przychodzącą pocztę. Ich czujniki do wykrywania bomb i psich kup pracują na pełnych obrotach. Wydział kontroli wewnętrznej już kilkanaście razy zgłaszał przypadki agresywnego zachowania i gróźb ze strony kierownictwa policji wobec pracowników, którzy muszą się tymi paskudztwami zajmować. – Wybacz, ale nadal nie rozumiem, na czym polega twój problem – powiedział Johansson. Kupy mogą wyrzucić, a resztę w razie czego zwalić na pocztę, pomyślał.

Okazało się, że problem Flykta jest bardzo prosty: zwyczajnie brakuje mu ludzi, żeby robić selekcję napływających informacji, rejestrować je i analizować. Na co dzień zajmuje się tym dwunastu śledczych plus on sam. I jeszcze jego sekretarka, i pracująca na pół etatu asystentka. Teraz jest o wiele gorzej. Połowa ludzi jest na urlopach albo ma wolne z tytułu nadgodzin. Dwie osoby są na kursie w Kanadzie, trzy na Wyspach Kanaryjskich, gdzie pomagają przy identyfikacji zwłok Szwedów, którzy przed dziesięciu dniami zginęli w pożarze hotelu. Został tylko on z sekretarką i jeszcze jedną osobą, która niestety cierpi na wypalenie zawodowe i przeszła na pół etatu. – Co proponujesz? – spytał Johansson. Pochylił się w stronę Flykta i wbił w niego wzrok. – Jak mógłbym ci pomóc? Ciągle tylko narzeka, pomyślał.

Okazało się, że Flykt ma pewien pomysł. Przyszedł mu do głowy całkiem przypadkiem. Czy byłoby możliwe, żeby Holt, Lewin i Mattei zajęli się rejestracją wpływających informacji do czasu, aż jego ludzie wrócą do pracy i zajmą się tym sami? – To absolutnie wykluczone – odparł Johansson stanowczym tonem. – Przecież wymienione osoby nadzorują opracowywanie danych przez twój zespół. Jak więc mogłyby się włączyć w czynności dochodzeniowe? Pani prokurator byłaby niezadowolona, gdyby się o tym dowiedziała. – Nie masz jakiegoś innego pomysłu? – Daj sobie spokój z tymi bzdurami. A jak ktoś będzie za bardzo dociekliwy, zwal winę na pocztę.

Potem było już stosunkowo normalnie. Tuż przed wyjściem Mattei poprosiła go o spotkanie, a ponieważ leżał akurat na kanapie i zaczął się zastanawiać, co zje na kolację, był w dobrym humorze. Więc sekretarka wpuściła Lisę.

– Siadaj – powitał ją wesoło, wskazując ręką najbliższy fotel. – Co u ciebie słychać? – Ma pan na myśli materiały dotyczące sprawy Palmego? – Właśnie. Udało ci się już znaleźć drania, który go zamordował? – Zdolna dziewczyna, pomyślał. Przypomina trochę tę dziewczynkę, Sparę. Główną bohaterkę filmów, które pani nauczycielka wyświetlała im w szkole w Näsåker. Przekonywała dzieci, że pieniądze należy oszczędzać, zamiast nimi szastać, bo kiedyś w nagrodę za to będzie można sobie kupić coś ładnego.

Nie. Mattei nie schwytała tego drania, który zabił premiera, ale za to już wie, dlaczego nikt inny też go nie znalazł. Poza tym zorientowała się, co jest w materiale dochodzeniowym. – W ogólnym zarysie – dodała. – Znam kierunek i strukturę, jeśli mogę się tak wyrazić. – Coś takiego – stwierdził Johansson. Chudzina, pomyślał. – Chciałabym skonsultować z panem pewien pomysł. – Shoot! – Zamierzam przeprowadzić pewne badanie socjologiczne.

Johansson wprawdzie udzielił zgody, ale Mattei zauważyła, że w jego szarych oczach zaszła zmiana. Badanie miałoby polegać na tym, że porozmawia z policjantami, którzy zajmowali się szukaniem zabójcy Palmego. Tymi, którzy nadal żyją i z którymi będzie można porozmawiać. Chce zapytać, kto ich zdaniem jest sprawcą i dlaczego śledztwo potoczyło się tak, a nie inaczej. – Nie zamierzasz chyba budzić niedźwiedzia? – zastrzegł Johansson. Nagle przypomniał mu się artykuł w „Dagens Nyheter”. Przeciwnie, odparła Mattei. Jeśli jej zadaniem jest opracować lepsze procedury, które pozwolą zapanować nad całym zebranym materiałem, musi koniecznie dokonać jego ogólnej oceny. A jeśli tak, to kto nadaje się do tego lepiej niż ci, którzy przez wiele lat zajmowali się śledztwem? – Rozumiem, o co ci chodzi – powiedział z wahaniem Johansson. – Czułabym się zaszczycona, gdybym mogła być jedną z tych osób – odparła Mattei. Ty nie, pomyślał Johansson. Ani ja. Ale wielu innych z pewnością tak.

– Niezły pomysł – powiedział. – Masz moją zgodę. Jeśli będziesz potrzebować konkretnej pomocy, zgłoś się do mnie.

10. Pierwszy tydzień po urlopie skończył się równie przyjemnie, jak się zaczął. Johansson postanowił zapomnieć o wszystkich problemach i kłopotach, z jakimi musiał się zmierzyć w tych dniach. Udało mu się nawet uzyskać zgodę żony, żeby w piątek wieczorem mógł zjeść kolację ze swoim najlepszym przyjacielem. Komisarz Jarnebring od niedawna pracował w policji kryminalnej komendy wojewódzkiej jako zastępca szefa dochodzeniówki. Jarnebring – stary wyga. – Świetnie się składa – odparła Pia. – Zajrzę w takim razie do taty, bo na weekend wyjeżdżamy. Pozdrów ode mnie Bo i nie pij za dużo. – Obiecuję – skłamał Johansson.

Spotkali się tam gdzie zawsze, we włoskiej restauracji, zaledwie pięć minut od domu Johanssona. Johansson bywał tam od ponad dwudziestu lat. Był częstym gościem, miał gest, więc go szanowano. Można powiedzieć, że odcisnął na tym lokalu swego rodzaju piętno. Przed kilku laty zyskał przywilej picia alkoholu z własnych kryształowych kieliszków. Któregoś dnia przyniósł ich sześć i tak już zostało. Oprócz typowych potraw włoskich serwowano klasyczne szwedzkie dania: sałatkę z siekanych anchois, cebuli i jajek na twardo, surowe raki i smażone śledzie. – Wyglądasz na wypoczętego, Lars. Wydaje mi się nawet, że zrzuciłeś kilka kilogramów – powiedział Jarnebring, gdy się przywitali i usiedli przy tym samym stoliku co zawsze, w kącie lokalu, gdzie zgodnie ze zwyczajem pielęgnowanym przez dobrych policjantów mogli nie tylko swobodnie rozmawiać, ale także obserwować wchodzących i wychodzących. – Może nawet więcej niż kilka – odparł Johansson z ledwie skrywaną dumą. – Jeśli wierzyć mojej łazienkowej wadze, mówimy o wyniku dwucyfrowym. – Ale nie jesteś chory? Trochę się zaniepokoiłem, kiedy dzisiaj rano otworzyłem gazetę i zobaczyłem, że rozpocząłeś nowe dochodzenie w sprawie zabójstwa Palmego. Doszedłem do wniosku, że to skutek nagłego ataku alzheimera. – Jestem zdrów jak ryba – odparł Johansson. – Gdybyś mnie widział w telewizji... – Świetnie wypadłeś. – Jarnebring uśmiechnął się szeroko. – Oglądałem. Nic się nie zmieniłeś. Gdybyś szukał jakiejś porządnej pracy, zgłoś się do mnie. Szepnę słówko komu trzeba w komendzie wojewódzkiej.

Johansson zmienił temat, przeszedł do bardziej konkretnych spraw. Zajął się mianowicie kartą dań, którą z okazji tak uroczystego wieczoru ułożył razem z właścicielem restauracji. – Ponieważ nie widzieliśmy się przez całe lato, pomyślałem, że zrobimy gruntowny przegląd menu – stwierdził. – Zamówimy wszystkiego po trochu, a rachunek płacę ja. Chyba nie masz nic przeciwko temu? – Dziwne pytanie – odparł Jarnebring.

Najpierw zjawili się dwaj usłużni kelnerzy i przygotowali dla nich zimny bufet. Warunek konieczny przed piwem i wódką. Świetna kuchnia włoska zaniedbuje niestety oba te tak ważne składniki, ale akurat w tym lokalu, dzięki staraniom Johanssona, udało się temu zaradzić. – Nic szczególnego, jakieś smaczne przekąski – wyjaśnił z niedbałym gestem. – Weźmy na przykład te maleńkie kawałeczki pizzy na tamtym talerzu... – Są niewiele większe od paznokcia mojego kciuka – przerwał mu Jarnebring, choć nie wydawał się zawiedziony. – No właśnie. Małe pizze z dodatkiem zwykłych szwedzkich anchois, siekanej cebuli i zapiekanego parmezanu... Do tego marynowane sardynki w zalewie czosnkowej, musztarda, kapary i oliwa. Jest też szynka. Właściwie nie jest ani włoska ani szwedzka, tylko hiszpańska. Nazywa się pata negra, czyli czarne stopy. Mięso pochodzi od świń żyjących na wolności, karmionych żołędziami. Po uboju mięso jest lekko solone i suszone na powietrzu. Moim zdaniem to najsmaczniejsza wieprzowina na świecie. – A na dodatek pachnie zielonymi wzgórzami Sierra Madrona, pomyślał z tęsknotą, wąchając szynkę. Ale nigdy by się nie odważył powiedzieć tego na głos. W męskim towarzystwie, zwłaszcza w towarzystwie prawdziwych policjantów, o pewnych rzeczach nie wypada mówić. Zresztą, kim on jest, żeby niepotrzebnie niepokoić najlepszego przyjaciela? – Cholernie smaczna ta szynka – powtórzył i uniósł kieliszek z wódką. – Twoje zdrowie, patronie – odparł Jarnebring. – Pijemy czy rozmawiamy?

Kiedy po następnym kieliszku Johansson zdradził, jakie będzie następne danie, Jarnebring wyraził pewne wątpliwości. Tego wieczoru zrobił to tylko raz, ale chyba odruchowo, na wspomnienie dawnych wizyt. – Myślałem, że głównym daniem będzie jakiś makaron – zauważył. – Makaron? – spytał Johansson. Co za dziwna propozycja, pomyślał. – Głównym daniem

będzie wysmażony filet wołowy i kurki w sosie śmietanowym i koniaku – kusił najlepszego przyjaciela. – Brzmi nieźle – zgodził się Jarnebring.

Trzy godziny później mieli za sobą to co zwykle. Najpierw rozmawiali o rodzinie, bliskich, krewnych i ukochanych. Zazwyczaj poświęcali temu tematowi pięć minut, żeby przez resztę wieczoru dyskutować o wszystkich nieobecnych na ich uczcie palantach, bez względu na to, czy chodziło o kolegów z pracy, bandziorów czy zwykłych obywateli. Tym razem było inaczej. Jarnebring nagle zaczął opowiadać o swoim najmłodszym synu i o tym, jak to jest być ojcem, gdy się już ma pięćdziesiątkę i postanowiło się, nie mieć więcej dzieci. Ale właśnie to jest najważniejsza rzecz, jaka mu się w życiu przydarzyła. Ważniejsza od wszystkich łobuzów, których przez wszystkie te lata wsadził za kraty. To chyba przez ten smaczny makaron, pomyślał Johansson. Na pewno obudził w starym, poczciwym Bo jakąś inną nutkę. – I nagle masz przed sobą dwoje nowych gagatków, chłopca i dziewczynkę – powiedział Jarnebring, potrząsając w zamyśleniu głową. – Chłopak nie daje sobie w kaszę dmuchać. Ja ci to mówię. – A jego starsza siostra? Co u niej? – Masz na myśli naszą małą Linę? – spytał Jarnebring ze zdziwieniem. – Pewnie niedługo zostanie mamą. Wcale nie taka mała, pomyślał Johansson. Chyba niedawno skończyła piętnaście lat. On i Pia nie mają dzieci. Jakoś tak wyszło. Z różnych powodów, o których wolałby nie mówić. Więc szybko zmienił temat. – À propos naszych szurniętych koleżanek w pracy... rozmawiałem niedawno z twoją ulubienicą, Anną Holt.

W końcu opuścili lokal i poszli do Johanssona na tradycyjnego strzemiennego. W połowie drogi natknęli się na czterech młodych mężczyzn, idących całą szerokością chodnika. Jarnebring zatrzymał się. Spojrzał na największego z nich, a gdy tamten go rozpoznał, dalsze wypadki potoczyły się jak zwykle. – Co słychać, Marku? – spytał. – Zamierzasz popełnić samobójstwo? – Spokojnie, szefie – odparł Marek, ustępując mu z drogi. – Martwimy się o was, dziewczynki – pożegnał go Jarnebring.

* Jesteśmy już za starzy na takie rzeczy, pomyślał Johansson, otwierając drzwi, za którymi czekały na niego spokój i poczucie bezpieczeństwa. Wróć, dodał. To ty zawsze byłeś za stary na takie rzeczy. Za to Jarnebring jest jaki jest, i nigdy się nie zmieni. – Opowiedz mi o Palmem – zaczął dziesięć minut później Johansson, gdy rozsiedli się wygodnie w jego gabinecie. Jarnebring z szacunku dla swojego przyjaciela usiadł w pewnej odległości, z butelką whisky w ręce. Johansson wybrał czerwone wino i wodę mineralną. W tym wieku trzeba już o siebie dbać. Nie licząc obowiązkowego kieliszka wódki, który wypijał na początku i który będzie wypijał do końca życia, wystarczało mu piwo, wino i woda. Do tego co jakiś czas kieliszek koniaku, na lepsze trawienie. Jarnebring jest inny. Po prostu jest jaki jest. Jego organizm przeczy zdrowemu rozsądkowi i sprawia wrażenie, jakby w ogóle nie reagował na alkohol. Ciekawe, po co on właściwie pije, zastanawiał się Johansson. – Opowiedz mi o Palmem – powtórzył. – Pracowałeś przy tej sprawie, gdy doszło do zabójstwa. – Mam ci doradzić, jak ustawić segregatory na regałach? Ja ustawiam grzbietami od frontu – drażnił się z nim Jarnebring. – Potem naklejam karteczki i opisuję zawartość. – Zostaw w spokoju moje segregatory – odparł Johansson. – Nie ma sprawy. Gdybyśmy prowadzili to śledztwo tak jak zawsze, na pewno byśmy tego drania znaleźli. Nie musielibyśmy słuchać bandy przemądrzałych prawników, którzy mówili nam, co robić. Gdybyś ty brał udział w śledztwie od samego początku, na pewno byś go znalazł. Z pewnością wystarczyłby ci miesiąc. Ale ty byłeś wtedy zajęty swoimi segregatorami, jak zwykle zresztą. – Kto w takim razie jest sprawcą? – Bóg raczy wiedzieć – odparł Jarnebring, potrząsając głową. – Ale na pewno nie Christer Pettersson. Znałem go osobiście i nawet nie wiem, ile razy zamykałem tego drania w ciupie przez wszystkie te lata. Niech spoczywa w pokoju – dodał z szerokim uśmiechem i uniósł kieliszek. – Ale przecież to był jakiś psychol? – Christer Pettersson był psycholem z odrobiną zdrowego rozsądku. Nigdy na przykład nie był na tyle nienormalny, żeby się na mnie porywać, gdy go zatrzymywałem. Dlaczego? Bo wiedział, że gdyby to zrobił, trafiłby na stryczek, a taki głupi to on nie był. Pił i brał prochy, prowadził podły tryb życia i był nieprzystosowany. Rozrabiał i wdawał się w bójki ze swoimi pijanymi koleżkami i babami. Nigdy nie przekroczył tej granicy, a na broni palnej się nie znał. Poza tym uważam, że podobali mu się tacy ludzie jak Palme. Nie lubił takich jak ja i ty.

– Ten, kto zabił Palmego, był dobrym strzelcem. – Ciekawe, co by o Petterssonie sądził Palme, pomyślał. Że żył poza nawiasem społecznym? Że trafił na margines przypadkiem? Nie z własnej winy? – Tak, to musiał być dobry strzelec – zgodził się Jarnebring. – Równie dobry jak ty i ja. Nie zwracaj uwagi na to, co mówią inni policjanci. Że niby to żadna sztuka trafić kogoś z odległości kilkudziesięciu centymetrów. I jak mógł nie trafić Lisbeth Palme, kiedy do niej strzelał. Nie zwracaj uwagi na bzdury, które opowiadają ci, co nigdy nie musieli użyć broni w trudnej sytuacji. Kiedy dochodzi do strzelaniny, ludzie zaczynają biegać jak szaleni. – Wiem, co masz na myśli. – Kula, która trafiła Lisbeth Palme, weszła w lewy bok, przeszła między bluzką a skórą, wzdłuż pleców, na wysokości barku, i wyszła z prawej strony. Ktoś, kto tak strzelał, musiał być doświadczonym strzelcem. Gdyby się przesunęła ułamek sekundy później, odstrzeliłby jej plecy. Jestem przekonany, że facet był pewien, że przestrzelił jej płuco, a ponieważ wiedział, że taka rana wystarcza aż nadto, po prostu ją zostawił i uciekł. – Wtedy Lisbeth klęka przy mężu. – Oczywiście – potwierdził z emfazą Jarnebring. – Sprawca najpierw strzela do premiera. Idzie za nim i nie zatrzymując się, strzela do niego od tyłu. Palme pada na chodnik. Miał na czole siniak wielkości monety dwukoronowej. W następnej sekundzie sprawca mierzy do Lisbeth, celuje w plecy, ale w chwili, kiedy pociąga za spust, ona się odwraca, żeby sprawdzić, co się stało z mężem, który przed chwilą upadł twarzą na chodnik. Sprawcy, który stał za nią, nawet nie widziała. I dlatego wszystkie te gadki o Petterssonie możesz śmiało wyrzucić do kosza. Napijmy się. Twoje zdrowie! Jeśli chcesz znać moje zdanie, to uważam, że za dużo dziś gadamy.

Z całą pewnością sprawcą nie był Christer Pettersson, stwierdził Jarnebring. Nie ten typ. Wątek kurdyjski to też bzdura. Kurdowie jedli takim jak Palme z ręki. A już na pewno sprawcą nie był podejrzewany na początku trzydziestotrzylatek. – Zwykły pieprzony mitoman – podsumował Jarnebring. – W takim razie kto to zrobił? – Świetna znajomość terenu, dobre warunki fizyczne, doświadczony strzelec, trzeźwy umysł, pewny siebie, pełna kontrola nad sytuacją, inteligencja i gotowość do posłużenia się przemocą, kiedy się to okaże konieczne. Zimny typ. Nie ktoś taki jak Pettersson. On najpierw robił mnóstwo hałasu, machał rękami i wrzeszczał, i dopiero gdy był pewien, że przeciwnik nie zrobi mu krzywdy, spuszczał mu lanie. Gdyby chciał się porwać na Palmego, najpierw wykonałby wokół niego taniec wojenny, a na końcu pokazałby mu palec. Nasz sprawca nic takiego nie zrobił. Zachował się tak, jak wymagała sytuacja. Załatwił sprawę na spokojnie, a potem po prostu poszedł dalej.

– Zgadzam się z tym, co mówisz. Zimny typ, który bez żadnych zahamowań naciska spust, żeby zabić od tyłu człowieka. Nikt, kto by przypominał Petterssona. – Na przykład ja – facet, który likwiduje Palmego – zażartował Jarnebring. – Nie – odparł Johansson. – Nie sądzę. – Ktoś taki jak ja – upierał się Jarnebring. Nie, nie ty, pomyślał Johansson. Żaden z tych, którzy są tylko więksi i silniejsi od innych. Żaden z tych, którzy nigdy nie przegrali bójki. To zupełnie inny typ człowieka. Ktoś, kto jest w stanie pociągnąć za spust, żeby na krótką chwilę zmienić się w kata. Johansson był o tym przekonany właściwie od samego początku, więc przestali wałkować ten temat.

10 października, środa. Puerto Pollensa – port i miasteczko turystyczne nad zatoką Pollensa w północnej części Majorki Po niecałych dziesięciu minutach w odległości dwóch mil morskich od portu na wysokości cypla koło twierdzy „Esperanza” zmieniła kurs o dwadzieścia stopni na bakburtę, kierując się w stronę cypla półwyspu Formentor. Od bakburty i od sterburty widać ląd. Stromo opadające skały północnej Majorki, prawie niedostępne od strony morza. Na wprost tylko morze. To samo, które obudziło się po spokojnej nocy i teraz oddycha, kołysząc martwą falą. Morze. „Esperanza”. Słońce, które szybko wznosi się po błękitnym nieboskłonie. Słoneczna mgiełka. Woda pod „Esperanzą”. Równie głęboka jak wysokie są kolczaste wzgórza, które się w niej odbijają. Kil, kadłub, pokład. Od powierzchni wody dzieli go zaledwie pół metra. Na morzu jest tylko ona, „Esperanza”. Piękna łódź o pięknej nazwie.

11. Siedem tygodni wcześniej, 22 sierpnia, środa. Sztokholm, Centralny Urząd Śledczy na Kungsholmen – Nasz kolega Flykt jest w podbramkowej sytuacji – powiedział Johansson, uśmiechając się do Holt, Lewina i Mattei. – Dostał nagle mnóstwo informacji, które musi obrobić. Może dzisiaj ty zaczniesz – mówił dalej, zwracając się do Lewina. – Opowiedz nam, niezorientowanym, co się wydarzyło w tamten pechowy piątkowy wieczór, dwudziestego ósmego lutego 1986 roku. – Sporządziłem w tej sprawie niezbyt długie pro memoria – poinformował Lewin. Poprzedził tę wypowiedź obowiązkowym ostrożnym chrząknięciem. – Wysłałem je wam mailem. Wydruk macie przed sobą. Proponuję, żeby w ciągu następnych dziesięciu minut każde z was zapoznało się z nim w ciszy i spokoju. – Wspaniale – zgodził się Johansson, wstając z krzesła. – Ja tymczasem załatwię kawę i przy okazji rozprostuję nogi. Wygląda na zadowolonego. Podejrzana sprawa, pomyślała Holt, wyciągając z plastikowej koszulki dokument przygotowany przez Lewina. Co my tu mamy? Dwadzieścia stron tekstu plus dziesięć stron jakiejś listy na końcu. Są na niej imiona, nazwiska i numery osobowe prawie dwustu osób. Przy każdym nazwisku zapisano numer dziennika. – To lista osób, które zostały przesłuchane w związku z tym, o czym piszę w pro memoria – wyjaśnił Lewin, jakby czytał w myślach Holt. – Numery dziennika odnoszą się do protokołów przesłuchań w materiale ze śledztwa w sprawie śmierci premiera, gdzie znajdują się dane, o

jakich jest mowa w moim raporcie. – Rozumiem – powiedziała Holt i skinęła głową. Coś z nim jest nie w porządku, pomyślała. Nie należy do ludzi, którzy próbują wychodzić przed szereg. No, ale dosyć tego, Anno, bierz się do czytania.

Premier rządu Olof Palme (zwany w dalszej części tego pro memoria OP) opuścił miejsce pracy w siedzibie rządu w Rosenbad (adres: Rosenbad 4) około osiemnastej piętnaście, w piątek, 28 lutego 1986 roku. O ile wiadomo – bo informacje zdobyte w trakcie śledztwa nie przeczą tej wersji – udał się piechotą, najkrótszą drogą, do swojego mieszkania przy Västerlånggatan 31 na Starym Mieście. OP wychodzi głównym wyjściem z budynku w Rosenbad, idzie około pięćdziesięciu metrów w lewo, w stronę Strömgatan. Idzie Strömgatan w górę, w stronę mostu Riksbron, jakieś sześćdziesiąt metrów. Skręca w prawo i przechodzi piechotą przez most, idzie ulicą Riksgatan i przechodzi mostem nad Stallkanalen, aż do placu Mynttorget. W sumie około dwustu metrów. Z placu Mynttorget kieruje się ulicą Västerlånggatan na południe, około dwustu pięćdziesięciu metrów. W mieszkaniu zjawia się około osiemnastej trzydzieści lub trochę wcześniej. Cały odcinek, łącznie około sześciuset metrów, można pokonać spokojnym krokiem w dziesięć minut. Tak więc czas i pozostałe okoliczności, o których wspomniano wyżej, zgadzają się. OP szedł do domu sam, z nikim po drodze nie rozmawiał, nie nawiązywał kontaktu. Tuż przed godziną dwunastą zero zero tego dnia oznajmił swoim ochroniarzom, że dziś nie będzie ich już potrzebował. Podczas późniejszego przesłuchania dwaj z nich zeznali, że poinformował ich, jakoby resztę popołudnia zamierzał spędzić w pracy, a wieczór i noc w domu, z żoną Lisbeth Palme (zwaną w dalszej części tego pro memoria LP), co oznacza, że w piątek nie będzie ich już potrzebował. Jeden z ochroniarzy rozmawiał potem telefonicznie ze swoim bezpośrednim przełożonym z sekcji ochrony osobistej służby bezpieczeństwa, który w czasie przesłuchania zeznał, że „kiedy się dowiedział, co oznajmił chroniony obiekt, polecił ochroniarzom, aby do końca dnia nie zajmowali się obiektem”.

Klasyczny tekst w stylu Lewina, pomyślała Mattei. Jan Lewin, zwany dalej JL – pomyślała i na wszelki wypadek zasłoniła usta dłonią, żeby się nie roześmiać. Potem przewróciła kartkę i czytała dalej. Lewin nic nie zauważył. Zdawał się całkowicie pochłonięty swoim tekstem.

Między godziną około 18.30 a tuż po 20.30 OP przebywał w mieszkaniu z żoną LP. Nikogo innego nie było, nikt ich też w tym czasie nie odwiedził. OP rozmawiał przez telefon z

trzema osobami: sekretarzem partii Bo Toressonem, byłym ministrem Svenem Asplinem i synem Mårtenem Palme (zwanym dalej MP). Zjadł kolację z żoną LP. To właśnie wtedy państwo P. zdecydowali się wybrać razem do kina. Po rozmowie z MP postanawiają, że razem z MP i jego dziewczyną (późniejszą żoną) pójdą na film Bracia Mozart w reżyserii Suzanne Osten, do kina Grand przy Sveavägen, około trzystu trzydziestu metrów na północny zachód od miejsca zbrodni na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan. Decyzję tę podejmują około godziny dwudziestej. Tak zeznali podczas przesłuchania LP i MP. Tuż po dwudziestej trzydzieści OP i LP wychodzą z mieszkania przy Västerlånggatan i piechotą udają się na stację metra, na Starym Mieście. OP i LP skręcają w lewo, a potem w prawo, w uliczkę Yxsmedsgränd. Całkowita długość odcinka między mieszkaniem a miejscem, gdzie zeszli do stacji metra, wynosi około dwustu pięćdziesięciu metrów. Pokonanie tego odcinka zajęło im około trzech, czterech minut...

* To chyba strach, pomyślała Holt. Tylko strach wyjaśnia to maniakalne zainteresowanie szczegółami. Musi więc czytać inaczej. Ma już za sobą całą stronę, a ofiara nie zdążyła jeszcze zejść do stacji metra na Starym Mieście. Do diabła z Lewinem, pomyślała. Potem w sześciu krótkich zdaniach streściła to, co Lewin napisał na dwóch stronach, dzięki czemu państwo Palme znaleźli się na fotelach kina Grand o wiele szybciej. „Schodzi na stację metra na Starym Mieście około dwudziestej czterdzieści. Przejeżdża trzy przystanki i około dwudziestej pięćdziesiąt wychodzi z metra na ulicę Rådmansgatan. W kinie zjawia się tuż przed dwudziestą pierwszą. Rozmawia z synem i jego narzeczoną. OP kupuje bilety dla siebie i dla LP. W sali kinowej siadają około dwudziestej pierwszej dziesięć” – zapisała na odwrocie wydruku Lewina.

Seans skończył się tuż po jedenastej, a gdy premier i jego żona wyszli na ulicę, kilka minut rozmawiali z synem i jego dziewczyną. Potem pożegnali się i każda para poszła w swoją stronę. Państwo Palme skierowali się na południe, w stronę centrum. Szli zachodnią stroną Sveavägen. Jest mniej więcej kwadrans po dwudziestej trzeciej, sześć stopni mrozu, wiatr wieje z prędkością sześciu, siedmiu metrów na sekundę, na ulicy jest duży ruch. Wielu świadków widziało premiera i jego żonę. Oboje idą szybko, obok siebie. On po jej lewej stronie, bezpośrednio przy asfalcie. Na skrzyżowaniu z ulicą Adolf Fredriks Kyrkogata – ostatnią przecznicą przed Tunnelgatan – przeszli na drugą stronę Sveavägen. Zatrzymali się na chwilę przy jednej z wystaw sklepowych, a następnie ruszyli w stronę centrum. Po tej stronie ulicy było już prawie zupełnie pusto. Kiedy przechodzili przez skrzyżowanie z Tunnelgatan i do zejścia do metra zostało im zaledwie kilka metrów, nagle zza ich pleców wyłania się sprawca. Unosi broń i oddaje pierwszy

strzał. Lufa pistoletu znajduje się w odległości zaledwie dziesięciu centymetrów od ciała ofiary. Pocisk trafia OP w plecy, na wysokości barków. Premier pada na twarz na chodnik. Jego żona widzi nagle męża leżącego na ziemi i patrzy na niego. Zabójca oddaje drugi strzał, tym razem do niej, ale w tej samej chwili LP odwraca się i pada na kolana przy mężu. Jest już dwadzieścia jeden minut i trzydzieści sekund po jedenastej. Różnica może wynosić dziesięć sekund w tę albo w tamtą stronę, dokładniej nie da się tego określić. Ale zważywszy na to, co się tam wtedy stało, nie ma to większego znaczenia. Morderca przygląda im się kilka sekund, odwraca się i odchodzi w ciemnościach ulicą Tunnelgatan.

I w ten sposób znika, pomyślała Holt. Jedyne rozsądne wyjaśnienie jest takie, że poszedł za nimi, gdy wyszli z kina. Kiedy przechodzą przez Sveavägen na wysokości Adolf Fredriks Kyrkogata, wyprzedza ich, przechodzi na drugą stronę ulicy i zatrzymuje się na rogu, żeby na nich poczekać. Nie można więc powiedzieć, żeby się zachowywał jak jakiś konspirator. Skąd u niego ten strach? – pomyślała nagle Holt. Przystojny i szczupły, wysportowany. Wprawdzie jest już po pięćdziesiątce, ale wygląda przynajmniej dziesięć lat młodziej, a w kontaktach z nami zachowuje się zupełnie normalnie. Uprzejmy, może trochę zbyt nieśmiały, ale najzupełniej normalny, w odróżnieniu od naszego ukochanego szefa, geniusza z Näsåker. Atrakcyjny mężczyzna, którego gryzie jakiś wewnętrzny niepokój. Dlaczego?

12. Johansson wrócił do nich po mniej więcej dwudziestu minutach. Nikt nie wiedział, co robił przez ten czas. Chyba nie poszedł napić się kawy, bo zanim wyszedł z pokoju, sekretarka przyniosła mu filiżankę. Dziwna sprawa. Kiedy tylko Holt skończyła czytać i odłożyła kartki, Johansson wszedł do sali i usiadł na swoim miejscu. Sądząc z miny, był w równie dobrym humorze jak wtedy, gdy wychodził. On chyba naprawdę widzi przez ściany, pomyślała Holt. Z tej swojej kanapy, na której pewnie przeleżał cały dzień.

– Okej – powiedział Johansson. – Dzięki, Janie. Wzorowo i jasno – dodał. I o wiele za długo, dodał w myślach. – Mam sporo pytań, więc dobrze by było, Liso, gdybyś mogła robić notatki dla wszystkich. Bądź tak miła, podaj mi kawę – dodał, spoglądając na Holt. – Na czym to stanęliśmy? – Chciał pan o coś zapytać – przypomniała mu Holt. Co mu się stało, że nagle zaczął mnie rozpoznawać, pomyślała.

– Ano właśnie – odparł Johansson. – Chodzi mi o wizytę w kinie. Premier postanowił iść na film. Ciekawe, ile osób wiedziało, że zamierza wyjść na miasto w piątkowy wieczór, kiedy cała Szwecja dostała wypłatę, a ulice są pełne pijaków i zwykłej łobuzerii. Dla mnie wygląda to tak, jakby postanowił popełnić samobójstwo. Co ty na to, Lewin? – No cóż – zaczął Lewin i skrzywił się z niechęcią. – Odniosłem wrażenie, że miał większe poczucie bezpieczeństwa niż wielu innych ludzi. Z przesłuchań wynika, że dość późno zdecydowali się iść do kina, około ósmej wieczorem. W każdym razie tak wynika z przesłuchań żony i syna. – A chłopaki z bezpieki? – upierał się Johansson. – Czy premier coś im o tym mówił? – Z ich zeznań wynika, że nie – odparł Lewin. – Miał podobno powiedzieć, że do wieczora będzie w biurze, a potem w swoim mieszkaniu z żoną. Nie wspomniał ani słowem o wyjściu do kina ani o niczym innym, co zamierza załatwić na mieście. – Czy pytano ich o to? – Z przesłuchań nic takiego nie wynika – stwierdził Lewin. – Może dlatego, że to wersja skrócona, może nie umieszczono tego fragmentu w wersji drukowanej. – W każdym razie ja bym to pytanie zadał, zważywszy na to, co się stało, pomyślał. Ale zachował to dla siebie. Nie ma sensu mówić o tym dwadzieścia lat później, zwłaszcza że dawni koledzy też chyba wtedy tak myśleli. – Ale przecież jeśli ktoś taki jak on wybiera się do kina, to nie odbywa się to w taki sposób – upierał się Johansson. – Zastanówcie się nad tym. Przecież musiał rozmawiać o tym z żoną. Chodzi mi o to, że premier ma zawsze mnóstwo spraw na głowie, więc na pójście do kina nie decyduje się chyba w ostatniej chwili. – Nie bardzo rozumiem, do czego pan zmierza – powiedziała Holt. Może właśnie tak postrzegasz ludzi, pomyślała. Twój mały świat jest pełen pijaczków i zwykłych łobuzów. – Zaraz wam wyjaśnię, do czego zmierzam. Załóżmy, że premier powiedział coś w tym stylu: chcą iść z żoną na mały spacer po mieście i spotkać się z rodziną, ale ten jeden raz chce być sam, bez obstawy, bez tajniaków zaglądających mu przez ramię. Jeśli więc wspomniał o czymś takim albo chociaż zasugerował, albo rozważał taką ewentualność, to czy możliwe jest – zważywszy na to, co się stało – że ci, którzy odpowiadali za jego bezpieczeństwo, powiedzą o tym podczas przesłuchania? Rozumiesz, Anno, co mam na myśli? Przecież ktoś taki jak on miał powody, żeby się bać nie tylko pijaczków i zwykłych łobuzów? – Chce pan powiedzieć, że ci ze służb się wygadali i że informacja o tym trafiła do niewłaściwych uszu? – Czasem bywasz naprawdę niesamowity, pomyślała. – Ta wiadomość niekoniecznie musiała wyjść od nich – odparł Johansson, wzruszając ramionami. – Miał przecież wielu współpracowników i ciągle z nimi o czymś rozmawiał. Na przykład pełnomocnika, którego traktował jak chłopca na posyłki. Pełnomocnik miał biuro na tym samym piętrze w Rosenbad i podlegały mu sprawy bezpieczeństwa państwa. Premier miał

też wielu współpracowników. Pytali go pewnie, co planują z żoną na weekend. A on odpowiadał, że wybierają się do kina. Może zjedzą coś na mieście. Wiecie, jak to jest. Tacy właśnie jesteśmy – my, ludzie. Cały czas o czymś gadamy. Nigdy nie poznałem premiera, ale wydaje mi się, że właśnie taki był, kiedy dobrze się czuł i był w świetnym humorze. Zwykły kumpel, który rozmawia o różnych duperelach z tymi, którym ufa. Chyba ma absolutną rację, pomyślała Mattei. Jak tu się dowiedzieć, co się działo dwadzieścia lat temu? – Chce pan powiedzieć, że dotarło to do kogoś niepowołanego dość późno, że nie brzmiało zbyt dokładnie i że zabójstwo zaczęto planować dopiero wtedy? – spytała Mattei. – Właśnie – odparł Johansson. Ta mała chudzina daleko zajdzie, pomyślał. Poza tym jest kobietą, więc już na początku daję jej handikap. Trzydzieści procent. – To dość spontaniczna i naiwna teoria spiskowa – powiedziała Holt bardziej niegrzecznie, niż zamierzała. – Tak właśnie uważam – odparł Johansson. Nie wziął tego do siebie. – Powinnaś wiedzieć, Anno, że nie mam nic przeciwko teoriom spiskowym. Tyle tylko, że większość jest kompletnie absurdalna. Wynika to z tego, że tym, którzy je wymyślają, najczęściej brakuje piątej klepki. Faktem jest, że kiedy ofiarą zamachu pada ktoś tak znany jak Palme – a nie typowy celebryta, jak na przykład John Lennon – od razu, w sposób naturalny, wymyśla się teorię spiskową. Dość rzadko wymienia się jakiś niezwykły wątek. W spisek zamieszanych jest najczęściej kilka osób, które mają jakąś szczególną wiedzę o ofierze. Innym dość częstym wyjaśnieniem jest samotny szaleniec. Jeśli więc pominiemy w swoich rozważaniach teorię spiskową i samotnego szaleńca, nie pozostanie nam nic. Nie zawsze autorami spisku są szaleńcy. Wielu sprawców było ludźmi działającymi logicznie i w pełni racjonalnie, jeśli wziąć pod uwagę metody, jakimi się posługiwali. – Żaden ze świadków, których przesłuchano, nie zauważył nic, co by wskazywało na to, że w chwili, kiedy państwo Palme wychodzili z domu, ktoś ich obserwował – powiedział Lewin. – Inaczej sprawa wygląda po ich wyjściu z kina. Wielu świadków zauważyło tajemniczego mężczyznę w pobliżu kina i państwa Palme. Być może poszedł za nimi. Rozumiem jednak, co pan ma na myśli – dodał szybko. – Jeśli ów nieznajomy śledził ich profesjonalnie, świadkowie mogli go nie zauważyć. – No właśnie – potwierdził z zadowoleniem Johansson. – Wiele lat temu, gdy pracowałem jeszcze w sekcji dochodzeniowej, mieliśmy takie powiedzenie... – Widzieć i nie być widzianym – przerwała mu Holt, która też kiedyś pracowała w sekcji dochodzeniowej. I to nie z byle kim, bo z samym Bo Jarnebringiem, najlepszym przyjacielem Johanssona. – A więc znasz to powiedzenie, Anno – zdziwił się Johansson. – Pomyśl więc o tym – dodał nagle. – Jest jeszcze jedna sprawa...

– Chwileczkę – przerwała mu Holt. – Załóżmy, że jest tak, jak pan mówi. Dlaczego w takim razie sprawca nie strzelił do nich wcześniej? W jakimś ciemnym zaułku na Starym Mieście? A nie na przykład w metrze, gdzie było mnóstwo ludzi i skąd trudno byłoby mu uciec? – Może uznał, że nie ma warunków. Wystarczy przecież, że nagle z bocznej ulicy wyjedzie radiowóz, żeby w okamgnieniu musiał zmienić plany. Albo pojawi się jakiś przechodzień. Albo po prostu nie zdążył. – Sądzę, że zobaczył ich tam przypadkiem, kiedy szli do kina albo nawet w chwili, gdy wychodzili. – Ja nie wierzę w przypadki. – Johansson potrząsnął głową. – Nawet przez chwilę nie pomyślałem, że zobaczył ich, dopiero, gdy wychodzili z kina. Bo niby co: szurnięty facet, który z całego serca nienawidzi Palmego, staje nagle za nim z naładowanym rewolwerem, wielkim jak prosię w kieszeni płaszcza? Że niby ktoś taki wykorzystał okazję? Nie, ja w to nie wierzę. – Jeśli zobaczył ich przed seansem, miał dwie godziny, żeby załatwić broń – upierała się Holt. Nie chciała się poddać. – Mamy zeznania, które mogą potwierdzić taką teorię. Wynika z nich, że jakiś tajemniczy typ czyhał w pobliżu kina, w czasie, gdy państwo Palme oglądali film. – Istnieje taka możliwość – odparł Johansson, wzruszając ramionami. – Chociaż nie bardzo wierzę w istnienie tajemniczego człowieka i w zeznania świadków, które to potwierdzają. Bez względu na to, czy widzieli wtedy Christera Petterssona, czy któregoś z jego nieszczęsnych kompanów. – Okej – powiedziała Holt i uniosła ręce w obronnym geście. Spróbujmy po raz ostatni, pomyślała. – Załóżmy, że jest tak, jak pan mówi – mówiła dalej. – Ktoś inny, bardziej kompetentny niż Pettersson, i nie jakiś tam szaleniec, dowiaduje się, że ofiara wraz z małżonką wychodzą z domu, żeby pójść do kina... – Albo żeby wyjść na miasto, ogólnie rzecz biorąc – wtrącił Johansson. – Idzie za nimi od chwili, gdy wychodzą z domu na Starym Mieście, ale z różnych powodów okazja do strzału trafia się dopiero w chwili, gdy wchodzą do kina. Niestety, przed wejściem jest mnóstwo ludzi, więc nie może tego zrobić tam. Więc czeka przed kinem, aż wyjdą. Wtedy znowu za nimi idzie, wyprzedza ich, gdy przechodzą na drugą stronę Sveavägen. Tam zastawia na nich pułapkę i strzela na skrzyżowaniu z Tunnelgatan. – Lepiej bym tego nie opisał. – Tylko po co robi to w tak głupim miejscu? – Moim zdaniem było to najlepsze z możliwych miejsc – odparł Johansson. – Inaczej dzisiaj by nas tutaj nie było. Facet rozpłynął się potem jak we mgle. – To ciekawe – powiedziała Holt.

Ciekawe, ile razy rozmawiali o tym inni policjanci, pomyślała. – No to dobrze – zakończył Johansson. – Musimy jednak odpowiedzieć sobie na kolejne pytanie, mianowicie: dokąd uciekł sprawca? Bo chyba wszyscy się zgadzamy, że jednak nie rozpłynął się we mgle...

13. Sprawca rzeczywiście nie rozpłynął się we mgle. Sprawca „prawie biegł”, „biegł truchtem”, „powlókł się” albo „pobiegł” ulicą Tunnelgatan w stronę schodów prowadzących do Malmskillnadsgatan. Świadkowie różnie opisywali sposób, w jaki się poruszał, ale większość zgadzała się co do najważniejszych szczegółów. W sumie około trzydziestu osób widziało samo zabójstwo, część z tego, co się działo, albo to, co się działo tuż po. Jak sprawca biegł ulicą Tunnelgatan? Biegł jej lewą stroną, patrząc od Sveavägen. Biegł długimi krokami wzdłuż krawężnika. Biegnąc, schował broń do prawej kieszeni płaszcza albo kurtki. Innego wyjścia po prostu nie miał. Po prawej stronie stały kontenery budowlane, więc tamtędy nie mógł pobiec. Nie mógł też pobiec Sveavägen, bo tam roiło się od ludzi i samochodów i nie miałby jak uciec. Pozostała mu tylko Tunnelgatan, na której nie było wtedy chyba przechodniów, a przynajmniej nikogo, kto mógłby być dla niego zagrożeniem. Znikł w ciemnościach, wbiegł po schodach na górę i tyle go widzieli. Wiedział o tym wszystkim. Wiedział też, że lepszej drogi ucieczki nie ma. – Ile czasu potrzebował? – spytał Johansson, zwracając się do Lewina. – Żeby opuścić miejsce zbrodni w niezbyt szybkim tempie i dobiec po schodach do Malmskillnadsgatan? – Napisałem o tym w pro memoria na stronie siedemnastej – odparł Lewin i zaczął przerzucać kartki. – Spróbuj mi odświeżyć pamięć – powiedział Johansson. Byle jeszcze dzisiaj, dodał w myślach.

Miejsce zbrodni dzieli od schodów ponad sześćdziesiąt metrów. Potem pięćdziesiąt metrów schodami do Malmskillnadsgatan. W sumie ponad sto metrów przy różnicy poziomów wynoszącej piętnaście metrów. Według przeprowadzonej później rekonstrukcji zdarzeń potrzeba na to od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu sekund. Komuś takiemu jak ja, i to pod warunkiem, że zdrowo wyciągałbym nogi, pomyślał Johansson, który wolał chodzić wolniej.

– A gdyby tak pobiec najszybciej jak się potrafi? – Wysportowany człowiek potrzebuje około trzydziestu sekund – odparł Lewin. – Świadkowie zeznali, że na początku biegł dość wolno. Niewiele wiemy o tym, jak prędko biegł, gdy dotarł do schodów. Widział to tylko jeden świadek, ale jego zeznanie nie jest całkiem jednoznaczne. Są też pewne wątpliwości co do tego, ile tak naprawdę świadkowie mogli zobaczyć. Na pewno więcej niż tylko sam bieg po schodach, bo akurat co do tego przynajmniej nasz główny świadek wydaje się całkiem pewien. Może jeszcze dodam – powiedział Lewin, spoglądając ostrożnie na szefa – że nie udało nam się znaleźć żadnych konkretnych śladów. Wprawdzie na chodniku, na krawężniku i na ulicy leżał śnieg i lód, ale nie udało się zabezpieczyć odcisków stóp ani żadnych innych śladów, na podstawie których moglibyśmy obliczyć długość kroku sprawcy. – Rzeczywiście, nic takiego nie mamy – potwierdził Johansson. Rozsiadł się na krześle i skrzyżował ręce na brzuchu. – Wprawdzie szef działu technicznego i dwaj jego ludzie przybyli na miejsce godzinę po zbrodni, ale biorąc pod uwagę zamieszanie, jakie tam panowało, postanowiono nie zabezpieczać żadnych śladów. Uznano, że szanse na znalezienie czegokolwiek są znikome. – Więc wszyscy pojechali sobie po prostu do domu. Do żonki, do ciepłego mieszkanka. Nic dziwnego, przecież do zbrodni doszło w piątek wieczorem – stwierdził Johansson. Pieprzone lenie, dodał w myślach. – Niestety tak właśnie było – zgodził się Lewin. – Natomiast trzech świadków tak samo opisało sposób, w jaki sprawca biegł po zamachu. – Tak? – Moim zdaniem biegł tak, żeby się nie poślizgnąć – powiedział Lewin. – Ale nie udało nam się znaleźć śladów, które by potwierdziły to przypuszczenie. – To zupełnie nie do pojęcia, pomyślał. Żeby zostawić miejsce zbrodni w takim stanie. Czy jednak wolno mu krytykować kolegów z działu technicznego? Zwłaszcza że leżał już wtedy w łóżku i jak zwykle zasnął dopiero przed drugą w nocy, a obudził się tuż przed szóstą, gdy zadzwonił do niego bezpośredni przełożony i poinformował, że w nocy ktoś zamordował premiera, więc bez zwłoki ma się stawić w komendzie.

– Co się działo później? – spytał Johansson.

Według Lewina sprawca pobiegł przez grzbiet wzgórza Brunkeberg i trochę kluczył, żeby zmylić ewentualny pościg.

– Taka była pierwsza wersja policji, jeśli chodzi o ewentualną drogę ucieczki – powiedział Lewin. – Dość wcześnie przyjęto takie założenie. Kiedy sprawca zastrzelił premiera, pobiegł Tunnelgatan, schodami do Malmskillnadsgatan, a potem ulicą David Bagares gata. Około stu metrów dalej skręcił w lewo, w Regeringsgatan, i znikł gdzieś na północy. Nie wiadomo, którędy poszedł dalej, ale zdaniem większości ludzi przebiegł jeszcze jakieś sto metrów Regeringsgatan, skręcił w prawo i przez Snickarbacken dostał się na ulicę Smala gränd. Potem pojawił się w miejscu, gdzie Birger Jarlgatan styka się z parkiem Humlegården. To mniej więcej pięćset metrów od miejsca zdarzenia. Biegł w takim tempie, że mogło mu to zająć jakieś trzy minuty. – Skąd to wiemy? – Mamy pięciu świadków. Ich zeznania tworzą swego rodzaju łańcuszek. Tyle że poszczególne ogniwa są różnej jakości. W każdym razie po tygodniu ekipa prowadząca śledztwo zdecydowała się przyjąć takę właśnie wersję. Przyjęli ją także ci policjanci, którzy przygotowywali analizę samego zabójstwa i profil sprawcy. Istnieje oczywiście niezliczona liczba innych ewentualności, jeśli brać za punkt wyjścia miejsce zbrodni. Tyle tylko, że... – Lewin wzruszył ramionami.

Łańcuszek zeznań składający się z pięciu ogniw. Podobnie jak każdy inny łańcuch, i ten był tak mocny, jak jego najsłabsze ogniowo. Pierwszym ogniwem była grupa świadków, którzy widzieli, jak sprawca ucieka Tunnelgatan. Wszyscy potwierdzili, że tak właśnie było. Zresztą tylko taki kierunek ucieczki był możliwy, jeśli wziąć pod uwagę to, co się działo na miejscu zdarzenia. Już po zaledwie czterdziestu metrach sprawca znikł im z oczu. Został tylko łańcuszek o pięciu ogniwach.

Pierwszy ze świadków tworzących ów łańcuch, mężczyzna w wieku trzydziestu kilku lat, jako jedyny zeznał, że widział, jak sprawca wbiega po schodach prowadzących do Malmskillnadsgatan. Od razu się domyślił, że to sprawca, ponieważ słyszał dwa strzały i był świadkiem części wydarzeń towarzyszących zamachowi. Sprawca wbiega po schodach, bierze co drugi stopień. Na szczycie schodów, już na Malmskillnadsgatan, na chwilę się zatrzymuje, żeby się rozejrzeć, złapać oddech i sprawdzić, czy ktoś go nie ściga. Te trzy czynności świadek wymienił na pierwszym przesłuchaniu. Potem sprawca zniknął mu z oczu. Świadek podążył za sprawcą. Podczas przesłuchania zeznał, że się bał, więc nie szedł za nim zbyt szybko. Kiedy świadek dotarł do Malmskillnadsgatan, zobaczył innego świadka. Była to kobieta. Zaczął ją wypytywać, czy widziała biegnącego człowieka. Kobieta potwierdza. Widziała mężczyznę. Pobiegł ulicą David Bagares gata w kierunku

Birger Jarlsgatan. Nic więcej nie zauważyła, a kiedy pierwszy ze wspomnianych świadków rozejrzał się po tej ulicy, nie zauważył już mężczyzny, który wcześniej wbiegał po schodach. Kiedy sprawca mija róg David Bagares gata i Regeringsgatan, trzeci i czwarty ze świadków – kobieta i mężczyzna – zeznają, że prawie wpadł na świadka numer trzy. Biegł za nimi, kobieta usłyszała, jak nadbiega, odwróciła głowę i w tym momencie się poślizgnęła. Sprawca wpada na nią, kobieta obrzuca go wyzwiskami, sprawca nie zwraca na to uwagi, tylko biegnie dalej i prawie natychmiast znika im z oczu. Ostatnim, piątym ogniwem jest świadek, który najsilniej przyciągnął uwagę opinii publicznej. Lewin odnosił się do niego sceptycznie. Świadkiem tym była kobieta, którą media nazwały Rysowniczką. Na ulicy Smala gränd, mniej więcej kwadrans po zbrodni i w odległości zaledwie pięciuset metrów od miejsca zdarzenia, zauważyła tajemniczego mężczyznę. Szedł skulony, z rękami w kieszeniach spodni, a gdy zauważył, że mu się przygląda – choć wtedy nie wiedziała jeszcze, jaki los spotkał premiera – „na jego twarzy pojawił się wyraz przerażenia”. Mężczyzna odwrócił się, przyspieszył kroku i ruszył w stronę Birger Jarlsgatan i parku Humlegården. Niezależnie od różnych wątpliwości co do tego epizodu mężczyzna ów zrobił duże wrażenie nie tylko na świadku, ale także na prowadzących śledztwo. Sporządzono jego portret pamięciowy. Media opublikowały go już tydzień po zabójstwie. Zdaniem śledczych przedstawiał mężczyznę, który „może być sprawcą zabójstwa”. – Ale w tę teorię chyba już nikt nie wierzy? – spytał Lewin z westchnieniem. Ja też nigdy w nią nie wierzyłem, pomyślał. – Ciekawe pytanie – odparł Johansson z niewinną miną. – Mam na myśli tę kobietę, na którą wpadł sprawca i która go zwymyślała. Co takiego za nim krzyczała? – Uważaj, jak chodzisz, pieprzony bambusie – powiedział Lewin, kierując nieśmiałe spojrzenie w stronę Holt. – Bambusie? – zdziwił się Johansson i uniósł brwi. Wypowiedział to słowo, akcentując każdą sylabę. Lewin wyglądał na zakłopotanego. – Była tego absolutnie pewna. Właśnie tak go nazwała. Twierdzi, że to dosłowny cytat, a jest tego aż tak pewna, bo – tu zacytuję – „widziała typowego bambusa”. Koniec cytatu. Myślę, że z pewnością wiedziała, o czym mówi. Jej wersję potwierdza zresztą mężczyzna, który jej towarzyszył. – Rozumiem, że okazano jej zdjęcia Christera Petterssona? Domniemanego zabójcy Olofa Palmego? – spytał Johansson. – Tak, ale jak pan wie, dopiero jesienią 1988 roku. Pettersson dopiero po dwóch latach zaczął być poważnie brany pod uwagę jako domniemany sprawca.

– No i? – Nic – odparł Lewin. – Nie rozpoznała go. – Kiedy cię słuchałem, coś mi się przypomniało – stwierdził Johansson. – Czy nie było tak, że na pytanie, czy mężczyzną, którego wtedy widziała, nie jest Pettersson, odpowiedziała, że gdyby to on nim był, nie nazwałaby go bambusem? – Tak – potwierdził Lewin. – Mniej więcej. Dokładnie nie pamiętam. Ale zajęto się tą kwestią. Mamy to nagrane na taśmie. Nie zostało to wydrukowane, bo jest tam tylko streszczenie części przesłuchania. – A co innego miałaby powiedzieć? – przerwała mu Holt, spoglądając na Johanssona. Mój błąd, że nie znalazłam tego przesłuchania. Na szczęście Jan go nie popełnił, pomyślała. – Stwierdziła, że Pettersson wygląda jak typowy szwedzki pijaczek. Prawdziwy szwedzki luj, jeśli mogę go tak określić. Ale na pewno nie jak kolorowy – powiedział Johansson. – Prowadzi nas to nieuchronnie do kolejnego punktu programu, a mianowicie do Christera Petterssona. Myślę, że o tym będzie nam mogła trochę opowiedzieć Anna, jeśli się nie mylę – dodał z niewinną miną. – Tak, mam tego trochę – potwierdziła Holt. Postanowiła robić dobrą minę do złej gry. – W takim razie tak zrobimy – zaproponował Johansson. – Najpierw jednak proponuję kwadrans przerwy na rozprostowanie kości. Muszę wykonać kilka telefonów.

14. Holt przeszła z Lewinem do jego pokoju, żeby swobodnie porozmawiać. – Jestem ci winien przeprosiny – powiedział Lewin. – Niby za co? – spytała Holt. Przestań w końcu wszystkich przepraszać, pomyślała. – Widziałem materiały o Petterssonie, które przyniosłaś na spotkanie. To główne dowody, jakie stały się podstawą do postawienia mu zarzutów. Jeśli zaś chodzi o tę kobietę, o świadka, na którą wpadł sprawca, tę, która go potem zwymyślała, to akurat jej zeznań nie uwzględniono. – To naprawdę nie twoja wina. Byłam po prostu ciekawa. Czy byli jeszcze jacyś inni świadkowie, tacy jak ta kobieta, których zeznań nie uwzględniono przy sporządzaniu aktu oskarżenia przeciwko Petterssonowi? – Śledczy robili to, co zwykle – odparł Lewin. – Wykorzystali to, co mogło wesprzeć akt oskarżenia. Inne zeznania pewnie pominęli. To prawdziwy galimatias – dodał, spoglądając na nią

ponuro. – Kiedy podejrzenia wobec Petterssona trafiły do mediów i stał się znany w całym kraju, nagle zaczęło wpływać mnóstwo informacji na jego temat. Okazało się, że widziano go w wielu miejscach. Czasami dochodziłem do wniosku, że w tej konkretnej sprawie świadkowie są w stanie zeznawać na temat wszystkich i wszystkiego i że potrafią skierować dochodzenie we wszystkich możliwych i niemożliwych kierunkach. – A jak było na samym początku? Zostańmy przy Petterssonie. – Na początku? – powtórzył Lewin i uśmiechnął się, spoglądając na nią badawczo. – Żaden z naocznych świadków go nie rozpoznał. Nic w tym dziwnego, bo większość z nich to porządni ludzie, a tacy nie utrzymują znajomości z takimi jak on. Po raz pierwszy jego zdjęcia pokazano świadkom jesienią 1988 roku, jak już wspomniałem, to znaczy dwa i pół roku po zbrodni. Część świadków zeznała, że widzi pewne podobieństwo, ale nic poza tym. Przynajmniej wtedy. Kiedy wszczęto przeciwko niemu dochodzenie, zaczęli się zgłaszać kolejni świadkowie. Twierdzili, że widzieli właśnie jego. Byli to tacy sami ludzie jak on, ludzie, którzy go znali. W tej sytuacji kilku świadków z pierwszej grupy zaczęło się skłaniać ku przekonaniu, że to chyba jednak był Pettersson, że to jego widzieli. Z jednym wyjątkiem. Pierwszą osobą, która na niego wskazała podczas pierwszego okazania, była Lisbeth Palme. Stało się to czternastego grudnia 1988 roku, w czasie słynnej – a raczej godnej pożałowania – konfrontacji z wykorzystaniem nagrania wideo. – Lewin uśmiechnął się słabo i powoli potrząsnął głową. – Na pewno pamiętasz. – Pewnie, że tak. Ale chętnie cię posłucham. Jaka jest twoja opinia w tej sprawie? – Lisbeth Palme od razu stwierdziła, że od razu widać, kto tu jest alkoholikiem. Durny prokurator powiedział jej przed konfrontacją, że podejrzany mężczyzna jest alkoholikiem. Potem wskazała na numer osiem i powiedziała, że to on, że jego wygląd zgadza się z podanym przez nią wcześniej rysopisem sprawcy. Chodziło jej o rysy twarzy, oczy i wstrętną fizjonomię. Jak wiesz, Pettersson miał podczas konfrontacji numer osiem. – Czy twoim zdaniem Lisbeth była pewna tego, co mówi? – No cóż... Najpierw chlapnął ten nieszczęsny prokurator, potem konfrontacja z wideo. To w ogóle dziwna historia, bo Pettersson bardzo się wyróżniał spośród pozostałych biorących udział w konfrontacji. W porównaniu z nimi wyglądał naprawdę paskudnie. Tak więc moja odpowiedź brzmi: niestety nie wiem. – Na pewno nie tak samo pewna, jak ci, co na niego donieśli. – Z pewnością mogło być lepiej – westchnął Lewin. – Mam jeszcze jedno pytanie, jeśli mogę. – Jasne – odparł Lewin z uśmiechem. – Dlaczego zainteresowano się Petterssonem dopiero po tak długim czasie? Śledczy potrzebowali na to aż dwóch lat, chociaż jego nazwisko znalazło się na liście podejrzanych już dwa dni po zbrodni i już wiosną 1986 roku wpływały na jego temat różne informacje. Widziałam,

że pod koniec maja 1986 roku poddano go rutynowemu przesłuchaniu. Śledczy dopytywali się, co robił tamtego wieczoru. Nic z tego nie wynikło. Dopiero dwa lata później sprawa nabrała rozpędu. – To dobre pytanie – zgodził się Lewin. – Obawiam się jednak, że nie ma dobrej odpowiedzi. Może przez pierwsze dwa lata śledczy interesowali się czymś innym. – Lewin uśmiechnął się krzywo. – A co ty o tym sądzisz? – spytała Holt. – W najgorszym wypadku może być tak, że to sam Pettersson postarał się do nich trafić. – Musisz mi to wyjaśnić. – Dziwne, że umknęło to uwadze mediów. Faktem jest, że już kilka miesięcy po zbrodni pojawiają się pierwsze doniesienia o nim. Wynikało z nich, że rozpowiada na mieście, jakoby to on zastrzelił Olofa Palmego. To informacje od różnych osób z jego bliskiego otoczenia. Pojawia się ich coraz więcej, w miarę jak wysokość nagrody rośnie. – Ale wtedy nikt nie zwraca na nie uwagi? – Nie. Śledczy są zajęci czymś innym, czymś, co uważają za bardziej interesujące. Ale nie tylko Pettersson rozpowiada na mieście, że to on jest sprawcą. Podobnie mówią inni, jemu podobni. Po dłuższym czasie grupa dochodzeniowa zaczyna się nim interesować. Latem 1988 roku. Zaczęto wtedy sprawdzać jego alibi. Okazało się, że tego wieczoru, gdy Palme został zastrzelony, Pettersson był w nielegalnym domu gry w pobliżu miejsca zbrodni. Facet, który zaopatrywał go w prochy, miał mieszkanie przy Tegnérgatan, w pobliżu kina Grand. Kiedy śledczy poskładali to wszystko w całość, Pettersson znalazł się nagle w centrum uwagi. To dziwna historia. – A co zeznał w tej sprawie sam Pettersson? Chodzi mi o to, co mówił o tym, jakoby chodził po mieście i rozpowiadał, że to on jest sprawcą. – Zaprzeczał kategorycznie – odparł Lewin. – Śledczy też się tym wszystkim nie za bardzo przejmowali. Pewnie dlatego, że wiedzieli, od jakich informatorów spływają te rewelacje. Ich wtyki to tacy ludzie, z jakimi Pettersson zadawał się na co dzień. Ale coś mi się wydaje, że czas wracać do naszego kochanego szefa – zakończył, spoglądając na zegarek. – Kochanego albo i nie – stwierdziła Holt.

– No proszę – powiedział Johansson, spoglądając z oczekiwaniem na Holt, kiedy tylko usiadła na swoim miejscu. – Za chwilę dowiemy się prawdy o Petterssonie. – Tego nie mogę obiecać – odparła Holt. Obiecuję jednak, że powiem wszystko, co wiem, pomyślała. Usłyszysz to i owo, zanim stąd wyjdziesz.

– Słucham z zapartym tchem – powiedział Johansson i usiadł na krześle z rękami założonymi na brzuchu. – Olofa Palmego zastrzelił Christer Pettersson – oznajmiła pewnym głosem Holt. – Bardzo odważnie powiedziane – stwierdził Johansson. – Oczywiście – odparła Holt. Myśl sobie, co chcesz, pomyślała. – Czy zechciałabyś mówić trochę... hm... konkretniej? – Johansson zsunął się kilka centymetrów niżej. – Oczywiście – odparła Holt. – Napisałam nawet krótkie pro memoria w tej sprawie. Wyjęła z segregatora plastikową koszulkę, otworzyła ją i dała każdemu po jednym egzemplarzu raportu formatu A4. Najpierw Johanssonowi, potem Lewinowi, na końcu Mattei. Na kartce widniało pięć punktów, a pod każdym znajdowała się mniej niż jedna linijka tekstu. – Wzorowo krótkie – zauważył Johansson, rzucając na kartkę szybkie spojrzenie. – Słucham, co masz do powiedzenia – powiedział i skinął Annie głową. Albo ją zaskoczyłem, albo jest na mnie cholernie wkurzona, pomyślał.

15. Pierwszy punkt na kartce, którą rozdała Holt, brzmiał: Rysopis sprawcy. Świadkowie, którzy znajdowali się w pobliżu miejsca zbrodni, zeznali, że sprawca miał około stu osiemdziesięciu centymetrów wzrostu i od trzydziestu do pięćdziesięciu lat. Miał na sobie ciemny, długi płaszcz lub krótką kurtkę, sięgającą do połowy ud. Poruszał się „niezgrabnie”, „kulał”, „toczył się” albo „poruszał się jak słoń”. – Moim zdaniem ten opis świetnie pasuje do Petterssona – podsumowała Holt. – Faktycznie, fantastyczny rysopis – odparł z niewinną miną Johansson. – Co powiesz na zeznania innych świadków, którzy, opisując sprawcę, twierdzili, że poruszał się żwawo jak niedźwiedź, że wykonywał zdecydowane, kontrolowane ruchy, że sprawiał wrażenie człowieka sprawnego i silnego, a wbiegając schodami na Malmskillnadsgatan, brał po dwa stopnie? Nie wspomnę o kobiecie, która nazwała sprawcę „bambusem”. A przecież tylko ona widziała jego twarz i miała z nim bezpośredni kontakt fizyczny. A zeznania świadków, którzy widzieli przed kinem Grand palanta o rozgorączkowanym spojrzeniu? A skulony dziwak przypominający artystę, którego tak zwana Rysowniczka widziała na Birger Jarlsgatan? Ten, któremu jako pierwszemu zrobiono portret pamięciowy. Tamta kobieta zajmowała się prywatnie czymś w rodzaju amatorskiej sztuki. Mam wymieniać dalej?

– Nie trzeba – odparła Holt z uśmiechem. – Niektóre z tych opisów mogą pasować do Petterssona. – A twarz? Włosy? – spytał Johansson z jeszcze bardziej niewinną miną. – Oprócz Lisbeth Palme żaden ze świadków nie potrafił określić szczegółowo tych cech. – No właśnie. Dlatego nasz sprawca biegnie czasem w czapce, a czasem z gołą głową. Jeśli wziąć pod uwagę godzinę, to okaże się, że sprawca miał, a zarazem nie miał nic na głowie. Problem z żoną Palmego polega na tym, że nie zdążyła się przyjrzeć sprawcy, bo stał w tak zwanym martwym punkcie, że użyję tego określenia, to znaczy na skos od niej. – Jeszcze wrócę do Lisbeth Palme – odparła Holt. – Teraz przejdę do drugiego punktu. – Słuchamy, Anno.

W chwili, kiedy premier padł od kuli, Pettersson znajdował się w pobliżu miejsca zbrodni. Zeznał, że przebywał wtedy w nielegalnym klubie Oxen przy Malmskillnadsgatan. – Wiemy przynajmniej, że tam był – mówiła dalej Holt. – Jeden ze świadków zeznał, że widział go pod kinem Grand. Pettersson ma tam zresztą dilera, który mieszka przy Tegnérgatan. – Tak, to słynny wtedy w całym kraju Sigge Cedergren – dodał Johansson. – Niestety dziś nie ma go już między nami, podobnie jak wielu innych ćpunów, którzy w miarę jak od dnia zabójstwa upływało coraz więcej czasu, coraz bardziej utwierdzali się w swojej wersji. Ciekawe, że akurat wtedy nie mieli zbyt dużo do powiedzenia. – Przyznaję, masz rację – odparła Holt. – Ale jest w tym jakaś logika. Możliwe, że Pettersson całkiem przypadkiem natknął się na Palmego. Kręcił się wtedy po okolicznych zaułkach, chociaż nie po to, żeby iść do kina albo obejrzeć film „Bracia Mozart.” – W tej ostatniej kwestii całkowicie podzielam twój pogląd. Osobiście uważam, że sprawca znalazł się pod kinem, a potem na miejscu zbrodni, bo właśnie tam doprowadziła go ofiara. Uważam, że sprawca szedł za Palmem od Starego Miasta, ale żadnego innego przypadku w tym nie dostrzegam.

* – W takim razie przejdę do trzeciego punktu – kontynuowała Holt. Rozłożyła papiery. – Z wielu informacji wynika, że Pettersson miał przez jakiś czas dostęp do rewolweru, takiego samego jak ten, z którego strzelano do premiera. Sigge Cedergren na przykład zeznał, że mu kiedyś taki rewolwer pożyczył.

– O czym zarówno on, jak i inni kompani Petterssona przypomnieli sobie mniej więcej dziesięć lat po zabójstwie premiera, choć na początku wszystkiemu zaprzeczali. Potem nagle sobie przypomnieli i wszystkie wcześniejsze zeznania odwołali. W zwiazku z tym rzuciły mi się w oczy dwie sprawy. – Jakie? – spytała Holt. – Nic nie wiadomo o tym, żeby w ciągu prawie trzydziestu lat swojej przestępczej kariery Pettersson choć raz użył broni palnej. Nie zrobił tego także później. Mamy tylko zeznanie Cedergrena i jego kumpli, jakieś mętne wspomnienia, które naszły ich dziesięć lat po śmierci Palmego. – I co jeszcze rzuciło się panu w oczy? – Jestem absolutnie przekonany, że nasz sprawca to wykwalifikowany, sprawny strzelec, posługujący się ręczną bronią palną małego kalibru, to znaczy pistoletem albo rewolwerem. To nie Pettersson. On się ledwo orientował, jak pistolet wygląda. – Twierdzi pan, że sprawca to wykwalifikowany strzelec? Chociaż nie zabił Lisbeth Palme z odległości jednego metra? – Uwierz mi – powiedział Johansson. To przecież bez sensu: siedzieć tu i gadać z babą o takich sprawach, pomyślał. – To ciekawe, co pan mówi, ale ja wcale tak nie uważam – odparła Holt. – Ja też umiem strzelać, pomyślała. – Zaczynam widzieć, że chyba się jednak nie dogadamy. A czwarty punkt? Że to niby Lisbeth Palme wskazała Petterssona? Chyba wiesz, w jakich okolicznościach do tego doszło? – Tak – odparła Holt. – Mimo to uważam, że wskazanie Petterssona to mocny argument. – A niby dlaczego, na miłość boską? – spytał Johansson z pewnym ożywieniem. – Najpierw ten szurnięty prokurator bredzi, że sprawca jest alkoholikiem. Potem tak zwane wideo z konfrontacji. Oglądając nagranie, można dojść do wniosku, że mamy do czynienia z pochodem Świętych Mikołajów przed świętami, gdyby nie to, że jeden z nich kuleje, ma na nogach sportowe buty i jest ubrany w starą brudną bluzę.

Holt wspomniała więc o dwóch innych fragmentach zeznania. Po pierwsze Lisbeth Palme była poruszona, i to wyraźnie, widokiem Petterssona. – Ja bym powiedziała, że była po prostu przestraszona – powiedziała. – A czego się spodziewałaś? – żachnął się Johansson.

– Po drugie, nagle stwierdziła, że sprawca nie miał wąsów. A przecież na tamtej kasecie Pettersson miał wąsy. Ze śledztwa wynika jednak, że w chwili popełnienia zbrodni wąsów nie miał. – Na miły Bóg – żachnął się Johansson jeszcze raz. – Chyba nie sądzisz, że ktoś taki jak on codziennie się goli? Moim zdaniem takie wąsy miał co tydzień. – Zastanawiałam się nad jeszcze jedną sprawą – powiedziała Holt. – Powodem, dla którego Sąd Apelacyjny podważył zeznania Lisbeth Palme, było między innymi to, co pan przed chwilą powiedział. To znaczy wszystkie błędy popełnione podczas konfrontacji. – Oczywiście. Bo jak by to inaczej wyglądało? – Załóżmy, że sprawca zamordował Lisbeth Palme, a Olof przeżył. Teraz to on jest świadkiem i musi uczestniczyć w takiej samej okropnej konfrontacji jak ona. Załóżmy, że wskazał Petterssona i że zrobił to dokładnie tak samo jak jego żona. Czy, pańskim zdaniem, Sąd Apelacyjny potraktowałby go tak samo? – Jeśli nie, to Pettersson zostałby prawdopodobnie skazany. Sądy też popełniają błędy. – Czy nie nasuwają się panu w związku z tym żadne inne refleksje? – spytała Holt. – Nie – odparł Johansson. Wygląda na to, że Holt i Mattei zaczynają podchodzić do tej sprawy z perspektywy płci. A przecież wygląda tak niewinnie, pomyślał Johansson i spojrzał z niechecią na Mattei.

Piąty i ostatni argument Holt był taki, że Pettersson pasuje do profilu sprawcy wykonanego przez policję we współpracy z ekspertami z FBI. – W profilu tym sprawca opisany jest następująco: jest to osoba samotna, o cechach chaotycznego psychopaty, nietolerancyjna, nielojalna, bezwzględna. Działa pod wpływem impulsu i gwałtownych napadów. Ma zaburzenia i trudności z utrzymywaniem normalnych relacji z innymi ludźmi. Wygląda na człowieka pewnego siebie, ale zachowuje się nienaturalnie, zarozumiale. Osobie tej brak tak zwanego „wewnętrznego kompasu”. Wykazuje brak zainteresowania polityką, ale najprawdopodobniej żywi nienawiść do społeczeństwa i tych, którzy je reprezentują. Samotnik z nieudanym życiem. Od dzieciństwa ma słaby kontakt z rodziną. Jest absolutnie wykluczone, aby ktoś taki jak on uczestniczył w spisku o mniejszym lub większym zasięgu. – Trudno to sobie wyobrazić – żachnął się Johansson. – Tak, to prawda – zgodziła się Holt. – Ma około stu osiemdziesięciu centymetrów wzrostu i jest dość mocno zbudowany. Praworęczny, niezbyt wysportowany. Prawdopodobnie urodził się w latach czterdziestych i ma pewne doświadczenie w posługiwaniu się bronią.

Mieszka sam, jest samotnikiem, z kobietami utrzymuje sporadyczne kontakty i prawdopodobnie nie ma dzieci. Słabo wykształcony, nie pracuje. Jeśli pracował, to krótko, i były to zajęcia, do których wysokie kwalifikacje nie są potrzebne. Ma kłopoty finansowe, mieszka w mieszkaniu o niskim standardzie, z niskim czynszem. Prawdopodobnie znany jest policji z racji wcześniej popełnionych przestępstw mniejszego kalibru. Mieszka, pracuje lub z innych powodów często przebywa w pobliżu miejsca zbrodni i kina Grand. – Holt spojrzała znad kartki na Johanssona. – W innym miejscu w tym samym profilu czytamy, popraw mnie, jeśli nie mam racji, że ten facet podobno nie miał kontaktów z lecznictwem psychiatrycznym i nie nadużywał narkotyków ani alkoholu – podsumował Johansson. – W takim układzie na pewno nie był to Sigge Cedergren, nadworny dostawca Petterssona, którego ten odwiedzał, żeby kupić prochy. Może miał iść do kina? – Moim zdaniem ten opis w dziewięćdziesięciu procentach pasuje do Petterssona, chociaż... – W dziewięćdziesięciu procentach? – przerwał jej Johansson. – To ciekawe. Mówimy o kimś, kto według profilu popełniał drobne przestępstwa, polegające na przywłaszczaniu sobie mienia, ale nigdy nie zadźgał nikogo nożem, nigdy nikogo nie obrabował ani ciężko nie pobił, nigdy też nie stanowił zagrożenia dla dużej grupy ludzi. Tymczasem Pettersson tylko za takie czyny spędził za kratkami dziesięć lat. Nie wspomnę o przestępstwach związanych z posiadaniem narkotyków ani o wielu innych grzeszkach, które miał na sumieniu. Na dodatek od dzieciństwa prawie codziennie brał prochy i pił alkohol. – Twierdzi pan, że te argumenty przemawiają na korzyść Petterssona? – spytała z niewinną miną Holt. – Tak właśnie uważam – potwierdził Johansson. – Chcesz usłyszeć, co tak naprawdę sądzę na temat sprawcy? – Chcę. – Pewnie, że chcę, pomyślała. – Po pierwsze uważam, że ktoś mu pomógł, że nawiązał jakieś kontakty. Jeszcze zanim zrobił to co zrobił. – Okej – powiedziała Holt. – Sprawca jest człowiekiem dobrze zorganizowanym i bystrym, sprawnym fizycznie, silnym. Nigdy nie był karany, nie nadużywał narkotyków ani alkoholu. Ma autorytet i porządną powierzchowność, a kiedy trafia mu się szansa ucieczki, potrafi ją wykorzystać. Często stosował przemoc, jest doświadczonym strzelcem, praworęczny. Posługuje się prawdopodobnie własną bronią, na pewno nie kupił jej gdzieś na placu Sergels Torg. Świetnie zna teren, ma prawo jazdy, samochód, eleganckie mieszkanie, jest w świetnej sytuacji finansowej i ma inne środki. Krótko mówiąc, ma wszystko, czego trzeba, żeby zniknąć bez śladu, chociaż, biorąc pod uwagę metodę, którą się posłużył, można by to uznać za niemożliwe. – To znaczy jest całkowitym przeciwieństwem sprawcy z profilu? – podsumowała jego

wywód Holt. – Nie – odparł Johansson, potrząsając głową. – Kupuję argument, że nienawidził Palmego. Natomiast cały ten psychologiczny bełkot o jego osobowości i dzieciństwie pomijam. Sprawca jest złym człowiekiem. To oczywiste. Normalni ludzie nie strzelają do kogoś takiego jak Olof Palme, i to bez względu na to, na kogo głosują. – A więc w tej kwestii jesteśmy zgodni – stwierdziła Holt z uśmiechem. – Akurat to nie jest takie ważne. Ktoś taki jak on nie powinien przebywać na wolności. Powinien spędzić resztę życia w więzieniu, a gdyby to ode mnie zależało, ugotowałbym drania na wolnym ogniu. – Na pewno bym panu w tym nie pomogła, ale co do reszty jesteśmy zgodni. – Dobrze – powiedział Johansson i zerwał się z krzesła. – Spotkamy się za tydzień. Ta sama godzina, to samo miejsce. Chciałbym wtedy od was usłyszeć nazwisko tego drania. – Odnoszę wrażenie, że ta sprawa nie daje mu spokoju – powiedział Lewin, gdy razem z Holt wyszli z pokoju. – Nie kwestionuję jego zaangażowania – odparła Holt z uśmiechem. – Wiem, co masz na myśli. Największy problem z tą sprawą jest taki, że nie można tak po prostu usiąść przy biurku i dokopać się prawdy. Zresztą już wcześniej tak twierdziłem. Bez względu na to, co kto myśli, zawsze można znaleźć jakieś zeznania, które potwierdzą taką lub inną teorię. – Masz na myśli kobietę, która nazwała sprawcę bambusem? Mój błąd, że ją przeoczyłam. – Nie – odparł Lewin. – Mam na myśli zupełnie innego świadka, kobietę. Ale ona dość wcześnie przestała interesować śledczych. Skreślili ją. Uznano, że jej zeznania nic do sprawy nie wniosą. Zachowałem kopię jej zeznań. Mam je w pokoju, gdybyś chciała sobie poczytać. Nigdy ich nie wykorzystałem w śledztwie. Jakoś tak się złożyło – stwierdził z westchnieniem. – Chętnie poczytam. – Oczywiście. Dam ci je. Ale muszę cię uprzedzić: to dosyć trudny świadek. – Chcesz powiedzieć, że ma wszystkie wady, jakich nie powinni mieć świadkowie? – spytała Holt, spoglądając na Lewina. – Z pewnością tak. Ale nie na tym polega problem. – Na czym w takim razie? – spytała Holt.

– Największy problem pojawia się wtedy, gdy zaczynasz sobie uświadamiać, że wszystko, co ta kobieta mówi, jest logiczne i zgadza się z tym, co udało nam się ustalić – odparł Lewin, otwierając drzwi swojego pokoju. Przytrzymał je, poczekał, aż Holt wejdzie, i dopiero wtedy je zamknął. – Możesz mi to dokładniej wyjaśnić? – W pewnej chwili zaczynasz mieć nadzieję, że jednak się myli – wyjaśnił Lewin. – Proszę, przejrzyj to – Wziął jeden z segregatorów stojących w idealnym porządku na regale, otworzył go, wyjął cienki skoroszyt i podał Holt. – Proszę bardzo! Na pewno masz więcej odwagi ode mnie. – A co się stanie, jeśli to, co zeznała ta kobieta, okaże się prawdą? – spytała Holt, ważąc skoroszyt w dłoni. – Wtedy będziemy mieć problem – odparł Lewin, spoglądając na nią z powagą. – Wielki problem – dodał w zamyśleniu.

16. Następnego dnia, po kolejnym zebraniu, Mattei zakończyła swój socjologiczny eksperyment. Przeprowadziła rozmowy z trzynastoma dawnymi śledczymi, którzy pracowali kiedyś przy sprawie Palmego. Wszyscy byli oczywiście mężczyznami, sześciu przeszło już na emeryturę, trzech pracowało nadal w grupie Palmego, czterej zostali oddelegowani do innych zadań. Jej trzynastu rozmówców spędziło w sumie prawie sto lat zawodowego życia na szukaniu człowieka, który dwadzieścia lat wcześniej zamordował premiera Szwecji. Żaden z nich się nie zdziwił, gdy wyjawiła im cel spotkania. Przeciwnie, uznali, że to świetny pomysł, bo już najwyższy czas coś zrobić z tym stosem papieru, na którym ostatnio tylko osiada kurz. Niektórzy od razu przeszli do rzeczy, koncentrując się na właściwym celu rozmowy. – Wspaniały pomysł. Widziałem, jak Johansson czytał swoje oświadczenie w telewizji. To prawdziwy policjant, nie jakiś tam biurokrata po prawie. Znamy się jeszcze z czasów, gdy razem pracowaliśmy w sekcji dochodzeniowej. Gdybym miał wymienić nazwisko policjanta, który nadaje się do tej pracy, wymieniłbym właśnie jego, chociaż wtedy był jeszcze młodym chłopakiem. Możesz mu przekazać, że wszystko, co nie dotyczy Petterssona, może znieść do piwnicy. A najlepiej niech to spali. Johansson nigdy nie był tchórzem. Pierwszy o tym zaświadczę...

– Kurdowie. To oni zastrzelili Palmego. Ci terroryści z Partii Pracujących Kurdystanu. Ja i wielu moich kolegów z policji od razu przyjęliśmy taką tezę. To, że grupa Palmego zebrała potem taką masę dokumentów, to już nie nasza wina, ale teraz jest już za późno, żeby naprawić ten błąd. Za skandal należy uznać to, że nie pozwolono nam doprowadzić sprawy do końca.

Odebrali ją nam politycy i dziennikarze, nigdy nie dawali nam spokoju. A także prokuratorzy, którzy nie mieli odwagi się im sprzeciwić. Politycy ciągle opowiadali jakieś bzdury, chociaż Palme był socjaldemokratą i rząd też mieliśmy wtedy socjaldemokratyczny. Jeśli zaś chodzi o to, co zrobili pierwszemu szefowi grupy dochodzeniowej – pewnie wiesz, że był nim Hasse Holmér, komendant wojewódzki policji w Sztokholmie, mówię o tym na wszelki wypadek – to prawdziwy skandal. Po prostu go wylali, bo nie pozwalał, żeby politycy i gazety ingerowały w śledztwo...

– To wspaniały pomysł. Na początek daj sobie spokój ze wszystkim, co dotyczy Kurdów. Nie mieli nic wspólnego z zabójstwem premiera. Przecież to dzięki niemu tacy jak oni mogli przyjechać do naszego kraju. Palme był pozytywnie nastawiony do imigracji, ale ja nie będę tego komentował. Jeśli ktoś się na niego złościł, robił to zazwyczaj z innych powodów. Nie wierzę też w teorię, jakoby zamordował go ktoś taki jak Christer Pettersson. Facet był zbyt pokręcony, żeby zrobić coś takiego. Pewnie nawet nie wiedział, kim jest Olof Palme. Poza tym Pettersson od kilku lat nie żyje i już samo to wystarczy, żeby go pominąć. Nie mam zdania na temat innych politycznych spekulacji, takich jak wojna irańsko-iracka, Indie i sprawa Bofors czy Afryka Południowa. A nawet gdyby coś w tym było, to co mogliśmy zrobić? Zresztą ja w to nie wierzę. Uważam, że rozwiązanie jest o wiele prostsze. Zabił go zwykły człowiek, który miał po dziurki w nosie jego i jego polityki. Zrobił to też dlatego, że wierzył, że Palme jest rosyjskim szpiegiem. Ktoś, kto wziął sprawę w swoje ręce, gdy całkiem przypadkiem spotkał go pod kinem Grand przy Sveavägen...

Mattei otrzymała na swoje pytania odpowiedzi, w których powtarzał się pewien schemat – dokładnie taki, jakiego spodziewała się przed przystąpieniem do rozmów. Każdy z rozmówców wierzył w teorię, nad którą sam pracował albo której poświęcił najwięcej czasu. Rzadko zaś w coś, w czym nie uczestniczył. W jednej kwestii – z jednym wyjątkiem, który ją wprawił w ogromne zdumienie – wszyscy byli zgodni: odrzucili mianowicie wersję tak zwanego wątku policyjnego. Najmniej wierzył w nią śledczy, który pięć lat pracy w policji poświęcił badaniu, jak do zabójstwa premiera odnosili się jego koledzy policjanci. – Zapewniam panią stanowczo – powiedział i z powagą skinął głową – że jak się przestudiuje wszystkie informacje i donosy, którymi media przez tyle lat podkręcały atmosferę, okaże się, że w najlepszym wypadku są to zwykłe dyrdymały. Mówię: w najlepszym wypadku, bo zbyt często zdarzało się, że policję oskarżali ludzie o niezbyt czystym sumieniu albo po prostu zwykli przestępcy.

Bez wątpienia coś jest w tych śledczych, pomyślała Mattei, siedząc w samochodzie. Szykowała się właśnie do odjazdu, po rozmowie z ostatnim. Mieszkał w niewielkim, pomalowanym na czerwono domku, w sercu pięknego Sörmlandu. Poczęstował ją kawą i domowymi wypiekami, sokiem i ciastkami. Zwłaszcza w tych, którzy są już na emeryturze, myślała dalej. Emerytura rozwiązuje im języki, dzięki niej mają czas i ochotę opowiadać, jak to

wszystko przebiegało. Zwłaszcza jeśli mają rozmawiać z młodą policjantką, która sprawia wrażenie „bystrej i grzecznej”. Dobrze, że nie wiedzą, jaka jest prawda, pomyślała i roześmiała się cicho. W zasadzie większość tego, czego się dowiedziała, dotyczyło spraw niezbyt istotnych. Ale za to większość z jej rozmówców potrafiła przynajmniej ciekawie opowiadać. Tylko raz odczuwała niepokój przed spotkaniem. Kiedy już do niego doszło, prawie cały czas siedziała bez słowa, podczas gdy jej magnetofon zapisywał wypowiedzi człowieka, który opowiadał jej o Olofie Palmem i wielu innych rzeczach. Był nim komisarz policji kryminalnej Evert Bäckström, „legendarny śledczy z wydziału zabójstw, trzydzieści lat w zawodzie, przez wielu uważany za najlepszego specjalistę w swoim fachu”. Tak przynajmniej donosiło anonimowe źródło cytowane w ostatnim artykule w „Dagens Nyheter” o złym zarządzaniu w Centralnym Urzędzie Śledczym. I właśnie te jego cechy, w połączeniu z typową dla Szwedów zawiścią, spowodowały, że – jak podało to samo źródło – już rok po objęciu funkcji nowy szef Centralnego Urzędu Śledczego przeniósł wspomnianego Bäckströma ze specjalnej grupy operacyjnej działającej w ramach CUŚ do Biura Rzeczy Znalezionych w komendzie miejskiej. – A więc geniusz z Laponii potrzebuje pomocy, żeby wyjaśnić sprawę Palmego? – spytał Bäckström, rozsiadając się wygodniej na krześle i drapiąc się po pępku przez niedopiętą hawajską koszulę. – Nie – odparła Mattei. – Chodzi o coś innego. Zlecono nam przejrzeć cały zgromadzony przez lata materiał dotyczący zabójstwa premiera i dlatego Johansson był zainteresowany opiniami osób, które uczestniczyły w śledztwie. Chodzi nam tylko o ustalenie ważności, hierarchii różnych partii materiału. – Tak właśnie pomyślałem – powiedział Bäckström z chytrym wyrazem twarzy. Patrzył na nią spod na wpół przymkniętych powiek. – Że chcecie tylko przejrzeć zgromadzony materiał. – Słyszałam, że uczestniczył pan we wstępnej fazie śledztwa i że to pan prowadził obserwację mężczyzny, który nazywał się Åke Victor Gunnarsson. – Zgadza się. To ja przyskrzyniłem tego gnojka i gdyby mi pozwolono dalej prowadzić tę sprawę, umiałbym dopilnować, żebyśmy dotarli do sedna. Niestety pojawił się pewien starszy policjant i przejął sprawę. Jeden z tych, co to liżą przełożonym tyłki. Więc jeśli macie jakieś wątpliwości co do Gunnarssona, jego musicie poprosić o wyjaśnienia. Nie mnie. – Czy pańskim zdaniem istnieje jakiś ślad, który należałoby uznać za najważniejszy? – Masz papier i długopis? To dobrze, bo będziesz miała trochę notowania – odparł Bäckström z wyzywającą miną. Mówiąc te słowa, wsadził sobie własny długopis do ucha, żeby usunąć z niego zwały wosku.

– W zgromadzonym materiale jest mnóstwo niepotrzebnych papierów, które możesz śmiało znieść do piwnicy – zaczął Bäckström. Najpierw obejrzał to, co znalazł w uchu, a potem strzepnął wosk z długopisu na leżącą na biurku podkładkę. – Zacznij od skreślenia wszystkich bab, a także motywów, modus operandi i wszystkich potencjalnych sprawców, którzy zachowują się jak baby, choć noszą spodnie. Nie będę się wdawał w rozważania, jakie miałem zdanie o tak zwanej ofierze, ale babie nigdy by się nie udało go załatwić w taki sposób. Nawet takiej babie jak sam Palme – sprecyzował. – Tym razem gnata trzymał w garści jakiś doświadczony skurczybyk.

Przez następną godzinę Bäckström opowiadał jej o ewentualnych sprawcach, motywach i o tym, jak doszło do zbrodni. Przez cały ten czas nie pozwolił sobie przerwać. Jego zdaniem wszyscy normalni Szwedzi płci męskiej – w tym także on – mieli motyw, żeby zamordować premiera Szwecji. Na podstawie swoich kompetencji i doświadczenia zawodowego, zasugerował, że w im bliższych stosunkach ktoś pozostawał z Palmem, tym więcej miał powodów, żeby go zlikwidować. Dobra wiadomość jest taka, że wokół takich ludzi jak Palme zawsze kręci się stosunkowo dużo bab – niezależnie od tego, czy noszą spodnie, czy spódnice. A to daje szansę na wyczyszczenie materiału ze wszystkich niepotrzebnych papierów. – Powiedz mi, z kim się zadajesz, a powiem ci, kim jesteś – podsumował swój wywód. – W naszej starej, dobrej Biblii można znaleźć sporo mądrych rzeczy. – Rozumiem więc, że nie wierzy pan w lansowaną hipotezę o szaleńcu, który przypadkowo ujrzał Olofa Palmego przed kinem Grand – przerwała mu Mattei. Bäckström odparł, że to kompletne bzdury. Po pierwsze, żeby mieć powód, aby zabić Palmego, nie trzeba było być szaleńcem. Po drugie, trzeba mieć jaja. A po trzecie, najlepiej byłoby, gdyby o planach takich ludzi jak Palme informowano z wyprzedzeniem. – Zapomnij o Petterssonie i jemu podobnych pijaczkach – żachnął się. – Bambusy, pijaczki, zwykłe bandziory... Czego oni mogliby chcieć od Palmego? Przecież on zawsze bronił takich jak oni. Powinniśmy szukać faceta, który świetnie się orientuje w sytuacji, zna teren, umie się posługiwać lunetą i ma cholernie zimną krew. – Czy ma pan na myśli policjanta, wojskowego albo kogoś z taką przeszłością? – spytała Mattei. – Tak, może nawet jakiegoś starszego strzelca wyborowego lub myśliwego. A może nawet tego Gilljo. To jedyny pisarz w tym kraju wart wzmianki, jeśli chcesz znać moje zdanie. Poza tym jest na liście ewentualnych podejrzanych. Dostaliśmy o nim mnóstwo ciekawych informacji. Dlatego, jeśli nie masz nic lepszego do roboty, powinnaś sprawdzić tego Janne Gilljo, czy jak on się tam nazywa. Bardziej przemawia do mnie wersja, że mógł to zrobić ktoś taki jak on albo jakiś wojskowy, niż że to był policjant. Ja i moi dawni koledzy z policji zawsze mieliśmy nadzieję, że kiedyś trafi nam się okazja i zatrzymamy go, gdy będzie na bani – sprecyzował. – Byłaby to wprawdzie niewielka pociecha, ale zawsze jakaś, jeśli uwzględnić paskudną sytuację, jaka panowała w kraju za jego rządów.

– Mówi pan o zatrzymaniu Palmego za pijaństwo? – spytała Mattei, spoglądając na wszelki wypadek na magnetofon. – To było największe marzenie wszystkich policjantów w tamtych czasach – wyjaśnił Bäckström z szerokim uśmiechem i nie wiadomo dlaczego spojrzał na zegarek. – Niestety, muszę cię już przeprosić, mam coś do załatwienia. – Oczywiście – odparła Mattei i zerwała się z krzesła. – Naprawdę bardzo dziękuję, że zgodził się pan ze mną spotkać. – Mam jeszcze dwie sprawy, dla porządku. Traktuję to jako rozmowę przeprowadzoną w zaufaniu i zakładam, że to, co powiedziałem, pozostanie między nami. – Tak. Mówiłam na początku, że osoby, z którymi rozmawiam, pozostaną anonimowe. – Chciałbym w to wierzyć – odparł Bäckström z uśmiechem. – Chciał mi pan jeszcze coś powiedzieć – przypomniała mu. Włożyła magnetofon, zapiski i długopis do torby i na wszelki wypadek zasunęła zamek błyskawiczny. – Nie musisz pozdrawiać ode mnie śledziojada z północy – powiedział Bäckström. – Obiecuję. Nie musi się pan o to niepokoić. – Nigdy tego nie robię. To nie w moim stylu.

Na rozmowy Mattei poświęciła pięć dni, ale wnioski wyciągnęła, zanim w ogóle zaczęła. Materiał zgromadzony w pokoju Palmego był owocem pracy różnych policjantów i każdy z nich – z dwoma wyjątkami – wierzył w to, co robił. Jeśli chodzi o spisek policyjny, w jego istnienie wierzył tylko Bäckström, choć na poparcie tej teorii mógł przedstawić zaledwie własne przemyślenia. Natomiast materiał zgromadzony w związku z tą sprawą nie był zbyt obszerny. Ważny wyjątek stanowił tak zwany wątek kurdyjski. W tym przypadku owocem pracy policji było o wiele więcej materiału niż to, co dotyczyło Petterssona. Dużo roboczogodzin i całe mnóstwo segregatorów. Tylko jeden z rozmówców Mattei wierzył w ten wątek. Wśród kilkuset innych osób, z którymi nie rozmawiała, znalazłoby się pewnie jeszcze kilka. Wieczorem, po ostatniej rozmowie, Mattei została w pracy do późnej nocy, żeby przygotować pro memoria i spisać wnioski, do których doszła. Zmieściła je na dwóch stronach, nie na dwudziestu pięciu jak Lewin. Potem wysłała wszystko mailem Johanssonowi, ponieważ uznała, że tylko on może podjąć decyzję, czy ktoś jeszcze powinien to przeczytać.

I co dalej? – zastanawiała się, kiedy wyłączyła komputer. Chyba najwyższy czas porozmawiać z mamuśką.

17. Johansson jak zwykle pierwszy zjawił się w biurze. Godzinę przed przyjściem sekretarki poświęcał na wypicie w spokoju jeszcze jednej filiżanki kawy. Mógł też przeczytać maile i zrobić kilka innych rzeczy, na które zazwyczaj w ciągu dnia nie miał czasu. Wzorowo napisane i do tego krótkie, ocenił po przeczytaniu dwóch stron pro memoria, które Mattei przesłała mu mailem. Zdolna chudzina, pomyślał. Z daty na wydruku wynikało, że wysłała mu tekst tuż po jedenastej wieczorem poprzedniego dnia. Niestety, mało podniecające. To, o czym napisała, wiedział od dawna. I dlatego już od samego początku nadzieje na to, że któryś ze starych śledczych opowie o czymś nowym, fascynującym albo konkretnym, należało uznać za płonne. Ale wiedziałeś o tym, pomyślał z westchnieniem. Jedynym pocieszeniem było to, że przynajmniej jeden z jego dawnych kolegów po fachu rozumował podobnie jak on: uważał, że chodzi o spisek w otoczeniu ofiary i o doświadczonego sprawcę, który zajął się stroną praktyczną. To chyba Melander, pomyślał Johansson. Mentor jego i Jarnebringa, gdy przed ponad trzydziestu laty zaczynali pracę w sekcji dochodzeniowej. Ciekawe, co u niego słychać. Wtedy w drzwiach stanęła Holt. Zapukała we framugę i pokazała w uśmiechu białe zęby.

– Puk, puk – powiedziała. – Czy nie tak właśnie mówisz, pukając do cudzych drzwi? – Siadaj, Anno – odparł Johansson, zapraszając ją gestem na kanapę. – Co robisz w biurze o tej porze? – To naprawdę fajna babka, pomyślał. Czasem za bardzo pyskuje, ale... – Muszę pędzić dalej, więc zadam tylko jedno krótkie pytanie. – Shoot – odparł Johansson. – Gdybyś to ty zastrzelił Palmego, pobiegł Tunnelgatan i schodami do Malmskillnadsgatan, dokąd byś uciekał dalej? Uważaj, chłopie, pomyślał Johansson. – Są trzy możliwości – odparł. – Mógłbym ruszyć w lewo Malmskillnadsgatan w kierunku parku koło kościoła Świętego Jana. Mógłbym przejść na drugą stronę i iść dalej prosto,

tak jak zdaniem różnych ludzi zrobił sprawca, a dalej przejść przez grzbiet wzgórza Brunkeberg. Mógłbym też skręcić w prawo i iść Malmskillnadsgatan w stronę Kungsgatan. – I dokąd byś poszedł dalej? – Poszedłbym w prawo, zszedłbym schodami do Kungsgatan, wmieszałbym się w tłum, a potem zniknął w metrze. – Dlaczego? – Bo tak byłoby najlepiej. – Dzięki – powiedziała Holt. Skinęła mu głową, obróciła się na pięcie i wyszła. Ciekawe, o co jej chodziło, pomyślał Johansson. I chociaż mówiono o nim, że widzi przez ściany, nie miał pojęcia, że Holt już od doby rozważa pewien pomysł. Ciekawe, czy Mattei już przyszła, pomyślał nagle, spoglądając na zegarek. Sprawdzimy, dodał w myślach i wykręcił jej numer. – Usiądź, Liso – powiedział, wskazując krzesło po drugiej stronie biurka. – Dziękuję – odparła Mattei i zrobiła, co kazał. Pilnuj się, dziewczyno, pomyślała. – Dziękuję za maila – zaczął Johansson. – Wzorowy tekst, i krótki. – Dziękuję. Obawiam się jednak, że nie udało mi się wydobyć od nich nic nowego. – To prawda – odparł Johansson. – Ale oboje mieliśmy nadzieję, że czegoś się jednak dowiemy. À propos nowych pomysłów, miałem nadzieję, że może coś ci przyszło do głowy. Uda się albo nie uda, pomyślała Mattei. Jak się nie uda i wszystko pójdzie nie tak, to i tak punkt dla niej, bo Johansson przynajmniej się dowie, że próbuje. – Faktycznie, mam pewien pomysł – potwierdziła. – Nie wiem, ale... – Mów dalej – zachęcił ją Johansson. – Zastanawiałam się nad tym, co pan przedwczoraj powiedział na spotkaniu. O wyjściu Palmego do kina. Podzielam pańską opinię. Jestem przekonana, że mówił o tym wcześniej i że wiedzieli o tych planach nie tylko jego najbliżsi współpracownicy, ale także ludzie ze służby bezpieczeństwa. – I teraz zastanawiasz się, czy nie byłoby dobrze, żeby twoja mama zaprosiła ciebie i jakiegoś emerytowanego szefa ochrony na kolację, a dobre jedzenie i trunki załatwią resztę. – Ta dziewczyna zajdzie tak samo daleko jak ja, pomyślał. – Mniej więcej tak to sobie wyobrażam – potwierdziła Mattei. – On naprawdę widzi przez

ściany, pomyślała. Ale o tym już przecież wiedziała. – Jak długo twoja mama pracowała w służbie bezpieczeństwa? – Od kiedy poszłam do żłobka. To już trzydzieści lat. Teraz pracuje na kierowniczym stanowisku w Urzędzie Ochrony Konstytucji. W przyszłym roku przejdzie na emeryturę. – No proszę, mamuśka zostanie emerytką, pomyślała. – O takich sprawach właściwie nie powinno się mówić – zauważył Johansson. Zanim przeszedł do Centralnego Urzędu Śledczego, pracował jako szef do spraw operacyjnych w służbie bezpieczeństwa. – Wydaje mi się, że twoja mama pracowała też w Biurze Ochrony Rządu. – Rzeczywiście, w latach osiemdziesiątych. Pracowała tam kilka lat, także wtedy, gdy zabito premiera. Odpowiadała za bezpieczeństwo królowej i królewskich dzieci – wyjaśniła Mattei. – Nie wiem, czy wolno mi o tym mówić. – Zresztą czym innym mogłaby się zajmować kobieta w takim miejscu, pomyślała. – Ze mną możesz rozmawiać o wszystkim – powiedział Johansson z władczą miną. – Wszystko, co powiesz, zostanie w tym pokoju. – Mama dobrze zna komisarza Söderberga. To on zajmował się ochroną Palmego i całego rządu, jak pan pewnie pamięta. I zawsze wspierał moją mamę. – Zresztą kto tego wtedy nie robił, pomyślała. – Oczywiście – powiedział Johansson. – A kto jej nie wspierał? Twoja mama to atrakcyjna kobieta. Ale po śmierci Palmego Söderberg już nie był taki jak przedtem. – Dziwne byłoby, gdyby był, pomyślał. – Podobno bardzo się tym wszystkim przejął, przynajmniej na początku – powiedziała Mattei. – Chociaż jak go ostatnio spotkałam, przy okazji sześćdziesiątych urodzin mamy, wydawał się w dobrej formie. Myślę, że to, co się działo w dniu śmierci premiera, pamięta ze szczegółami. – Dobry pomysł. W takim razie zrobimy tak, jak proponujesz. Daj mi znać, jeśli będziesz potrzebować pomocy w jakichś praktycznych sprawach. Aha, jeszcze jedno – dodał, bo nagle przyszło mu coś do głowy. – Który z twoich trzynastu rozmówców podzielał mój pogląd w kwestii zabójstwa? – Tego nie mogę powiedzieć – odparła Mattei, zdecydowanie potrząsając głową. O mój Boże, pomyślała. – Czekam na odpowiedź – powiedział Johansson. – Nawet panu tego nie powiem. Każdemu z nich obiecałam, że ich wypowiedzi będą anonimowe. Mogę panu dać listę nazwisk, ale nie powiem, co który mówił.

– Rozumiem – odparł Johansson. – Przy okazji, co słychać u Melandera? – spytał z niewinną miną. – Pracowaliśmy razem w dochodzeniówce kopę lat temu. – Wszystko z porządku. Prosił, żeby pana pozdrowić. – Tym razem nie udało ci się mnie zapędzić do narożnika, pomyślała. – Tak sobie właśnie pomyślałem – zakończył Johansson z zadowoleniem.

18. Holt już poprzedniego dnia, kiedy wróciła do swojego pokoju i zaczęła czytać papiery od Lewina, zastanawiała się, o co mu właściwie chodzi. Łącznie dziesięć stron. Najpierw formularz przyjęcia zgłoszenia, wypełniony pierwszego marca 1986 roku, w sobotę, czyli w dzień po morderstwie. Pewnej kobiecie udało się wtedy przebić przez oblężoną przez dzwoniących centralę policji i najwidoczniej zrobiła na odbierającym telefon policjancie duże wrażenie. Poprosił, żeby przyszła na Kungsholmen, żeby mogli ją przesłuchać.

Przesłuchanie Madeleine Nilsson, urodzonej w 1964 roku, odbyło się w pokoju oficera dyżurnego na Kungsholmen w sobotni wieczór. Zapis został wydrukowany w wersji skróconej i zajął tylko jedną stronę formatu A4. Przesłuchiwał ją nieznany Holt policjant o nazwisku Andersson. Potem przekazał protokół z przesłuchania wydziałowi zabójstw, żeby się nim zajęli i podjęli ewentualne działania.

W skrócie Nilsson zeznała, co następuje: w piątkowy wieczór była w pubie przy Vasagatan. Spotkała się ze znajomymi, wypili trochę piwa. Nie pamięta nazwy lokalu, ale podała, że znajduje się naprzeciwko Dworca Centralnego, patrząc w stronę Kungsgatan. Około dwudziestej trzeciej zero zero rozstała się ze znajomymi i udała się pieszo w stronę domu przy Döbelnsgatan 31. Szła Kungsgatan w kierunku wschodnim, przecięła Sveavägen, a następnie weszła schodami z Kungsgatan na Malmskillnadsgatan. Potem ruszyła ulicą Malmskillnadsgatan i Döbelnsgatan w kierunku północnym. Do mieszkania weszła około dwudziestej trzeciej trzydzieści. Na schodach prowadzących z Kungsgatan na Malmskillnadsgatan, mniej więcej w połowie drogi, spotkała samotnego mężczyznę. Szybkim krokiem schodził w dół, do Kungsgatan. Nilsson nie jest pewna, która mogła być godzina, ale sądzi, że około dwudziestej trzeciej dwadzieścia. Mężczyzna miał około metra osiemdziesięciu wzrostu, był barczysty, ani gruby, ani

szczupły. Jej zdaniem wyglądał na wysportowanego i nie było po nim widać, żeby był pod działaniem alkoholu albo narkotyków. Miał ciemne, krótko obcięte włosy. Nilsson ocenia jego wiek na trzydzieści pięć, czterdzieści lat. Nie miał nakrycia głowy, ubrany był w ciemny płaszcz albo trochę dłuższą kurtkę z kołnierzem, ciemne spodnie (ale nie dżinsy). Brak informacji na temat obuwia. Nilsson nie potrafiła powiedzieć nic bliższego o jego wyglądzie, ponieważ mężczyzna zasłonił twarz ręką, jakby chciał kichnąć. Zrobił to, gdy się mijali. Ogólnie zrobił na niej dobre wrażenie, miał regularne rysy twarzy, ciemne oczy i ciemne, krótko obcięte włosy. Kiedy szła od skrzyżowania Sveavägen z Kungsgatan i potem w stronę Döbelnsgatan, nie zauważyła już nic ciekawego. Na końcu stwierdziła, że według niej w mieście panował spokój. Kiedy szła Döbelnsgatan, zauważyła niewielu przechodniów, żaden z nich nie zachowywał się dziwnie. Kiedy znalazła się na Döbelnsgatan, zobaczyła policyjny mikrobus jadący w kierunku Malmskillnadsgatan. Jechał powoli, bez włączonego koguta i sygnału. Zapamiętała go, bo mrugnęli na nią długimi światłami.

No tak, pomyślała Holt. Do tej pory wszystko jakoś trzymało się kupy, chociaż łańcuszek świadków stworzony przez śledczych pękł już przy drugim ogniwie.

Piątego marca, w środę, tydzień po śmierci premiera, Nilsson została przesłuchana ponownie. Odbyło się to w sekcji dochodzeniowej komendy miejskiej w Sztokholmie. Wydruk z przesłuchania liczył siedem stron. Przesłuchiwał ją śledczy o nazwisku Andersson, ale miał inne imię niż poprzedni Andersson. Jego też Holt nie znała. Ten Andersson zajął zupełnie inne stanowisko w sprawie tego, co zeznała Nilsson. Najpierw musiała jeszcze raz opowiedzieć to samo, co kilka dni wcześniej. Potem zapytano ją, czy może podać nazwiska ludzi, z którymi była w pubie przy Vasagatan. Odmówiła i nie chciała nawet powiedzieć dlaczego. Kolejne pytania były już bardzo konkretne i nie pozostawiały żadnych wątpliwości co do kierunku, w jakim zmierza przesłuchanie. Co właściwie zamierzała robić w centrum Sztokholmu w piątek wieczorem, 28 lutego? Robiła to, o czym już opowiadała. Nic więcej, nic mniej. A czy nie było tak, że przebywała w okolicy Malmskillnadsgatan, żeby „złowić leszcza”? Albo kupić sobie prochy? Nie zamierza tego nawet komentować. Robiła to, co powiedziała. Nic więcej, nic mniej. Zadzwoniła na policję, bo chciała pomóc. Jeśli dalej będą ją tak traktować, nie będzie współpracować.

Po kilku kolejnych pytaniach przesłuchanie zostało zakończone. Z odręcznych notatek sporządzonych przez prowadzącego zrobionych na wydruku wynikało, że przestano się nią interesować. „Świadek Nilsson jest mało wiarygodna. W kartotece przestępców figuruje w związku z pięcioma różnymi paragrafami (kradzież, oszustwo, drobna kradzież, posiadanie narkotyków i tak dalej). Znana narkomanka i prostytutka”.

Komisarz z wydziału zabójstw, który badał różne opinie na temat sprawcy, musiał chyba wyciągnąć podobny wniosek co do wartości jej zeznań. Na fotokopii z odpisem jego decyzji można przeczytać, że zeznania tego świadka są zupełnie „nieistotne”. „Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że świadek przechodziła w pobliżu miejsca, gdzie zamordowano OP”. Podpis na fotokopii był czytelny, więc Holt od razu się domyśliła, kto jest autorem tej notatki. Kiedy kilka lat po śmierci premiera zaczęła pracować w policji kryminalnej, zetknęła się z nim przy kilku okazjach. Była to jedna z legend wydziału zabójstw, komisarz policji kryminalnej Fylking. Zmarł na emeryturze.

* O co mu właściwie chodzi? – zastanawiała się Holt, mając na myśli Lewina. To on sporządził ostatni dokument leżący pod cienkim plikiem papierów. Tekst został napisany na maszynie, elegancko, jak wszystko, co wychodziło spod jego ręki. Powstał trzydziestego marca 1986 roku, dokładnie cztery tygodnie po śmierci Palmego. Zaskakująco krótki jak na niego, sześć punktów rozpisanych na kartce formatu A4. Podpisany przez ówczesnego inspektora policji kryminalnej Jana Lewina z wydziału zabójstw komendy miejskiej w Sztokholmie. Poza tym tamten Lewin nie różnił się zasadniczo od obecnego.

Pod względem merytorycznym treść dokumentu była tak konkretna, jak tylko pozwalały ówczesne okoliczności. Stanowił w zasadzie podsumowanie tego, co policja naprawdę o tym wszystkim wiedziała. Problemem była dokładność Lewina. Wszystkie miejsca, w których znajdowali się główni bohaterowie wydarzeń, zaznaczył z dokładnością do metra. Wszystkie godziny podał co do sekundy. Opisał też drogę, jaką poszczególne osoby przebyły, i wszystko to, czym sprawca i świadkowie zajmowali się w międzyczasie. Także i to opisał, oczywiście, w metrach i sekundach. Wartość merytoryczna raportu była zerowa, przyjemność z czytania żadna. Holt potrzebowała kwadransa, żeby się przebić przez gęste opisy Lewina i zrozumieć, o co chodzi.

Pierwszy punkt jego pro memoria był w pełni zrozumiały. W kolejnych czterech stopień trudności znacznie wzrastał, ale zawarto w nich wszystko, co powinno się w tym dokumencie znaleźć.

„(1) Premier szwedzkiego rządu Olof Palme został zamordowany na skrzyżowaniu ulic Sveavägen i Tunnelgatan dwudziestego ósmego lutego 1986 roku około godziny dwudziestej trzeciej dwadzieścia jeden i trzydzieści sekund”. No tak, pomyślała Holt, kiedy po kwadransie znalazła się w końcu na drugiej stronie. Lewin ustalił czas według zeznań świadka numer jeden. To on uruchamia akcję, gdy sprawca zaczyna uciekać. Od tej pory można sobie darować wszystkie inne zegarki, które albo się spieszą, albo spóźniają.

Świadek numer jeden idzie Tunnelgatan w kierunku miejsca zbrodni, gdy nagle słyszy pierwszy strzał. Natychmiast uświadamia sobie, co się stało trzydzieści metrów dalej. Ukrywa się więc pod osłoną ciemności, kontenerów i materiałów budowlanych leżących w stosach po drugiej stronie ulicy, podczas gdy sprawca przebiega „lekkim truchtem” na lewo od niego, w odległości zaledwie kilku metrów. Dopiero gdy sprawca go mija i na chwilę znika mu z oczu, świadek wygląda z kryjówki i widzi, jak sprawca biegnie schodami w górę, w stronę Malmskillnadsgatan, zatrzymuje się na chwilę na szczycie schodów, a potem znika mu z oczu. Podczas pierwszego przesłuchania – jednego z wielu, jakim w krótkim czasie poddała go policja – świadek zeznał, że odczekał „mniej więcej minutę” i dopiero wtedy opuścił względnie bezpieczną kryjówkę, po czym ruszył za sprawcą. Szedł bardzo ostrożnie. Najpierw ruszył Tunnelgatan w stronę schodów, a potem schodami do Malmskillnadsgatan. Według Lewina zajęło mu to „kolejnych sześćdziesiąt sekund”. Wniosek nasuwa się sam: świadek numer jeden zjawia się w miejscu, gdzie sprawca znikł mu z oczu, „dopiero około dwóch minut po nim”. Tam okazuje się, że sprawca przepadł bez śladu. Świadek numer jeden widzi już tylko świadka numer dwa, kobietę. Pyta ją więc, czy widziała „biegnącego mężczyznę w ciemnej kurtce”. Kobieta odpowiada, że tak. „Przed chwilą” widziała „ubranego na ciemno faceta” biegnącego Malmskillnadsgatan i zbiegającego w stronę David Bagares gata. Problem polega na tym, że nie powinna go tam wiedzieć, bo sprawca minął to miejsce dwie minuty wcześniej.

Lewin skomentował to tak: „Biorąc pod uwagę, gdzie znajdowała się kobieta, świadek numer dwa, w chwili gdy widziała tego mężczyznę, oraz fakt, że podczas przesłuchania zeznała, iż cały czas szła w kierunku północnym, przez wiadukt nad Kungsgatan, a potem w kierunku schodów prowadzących w dół, do Tunnelgatan, jak również biorąc pod uwagę czysto fizyczną

możliwość poczynienia wyżej wymienionych obserwacji, które, jak zeznała, poczyniła, należy dojść do wniosku, że mogła to uczynić najwcześniej trzydzieści sekund przed spotkaniem ze świadkiem numer jeden, w dole Malmskillnadsgatan, to znaczy około półtorej minuty po tym, jak sprawca powinien był opuścić wspomniane miejsce”. Podobnie było ze świadkiem Madeleine Nilsson, konkluduje Lewin. Niecałą minutę przed tym, jak świadek numer dwa weszła schodami na Malmskillnadsgatan, Nilsson zdążyła już minąć schody od strony Tunnelgatan i znikła z oczu, kierując się w lewo, w dół, ulicą Döbelnsgatan, w kierunku swego domu znajdującego się pod numerem trzydzieści jeden. A co ze sprawcą? Już dawno go tam nie ma. Jeszcze minutę wcześniej świadek Nilsson miała go spotkać, gdy schodził schodami z Malmskillnadsgatan na Kungsgatan, w odległości około sześćdziesięciu metrów na prawo od schodów prowadzących z Tunnelgatan na Malmskillnadsgatan, to znaczy zupełnie gdzie indziej, niż sądzili wszyscy poza Lewinem.

W szóstym, ostatnim punkcie pro memoria Lewin zebrał wnioski. Uczynił to w sposób o wiele bardziej przejrzysty niż w wykładzie na temat tego, jak do nich doszedł.

* „...nie można wykluczyć, że mężczyzna, którego świadek Nilsson spotkała na schodach prowadzących w stronę Kungsgatan, może być poszukiwanym sprawcą. Jest to jednak mało prawdopodobne, zważywszy na fakt, że mężczyzna, którego świadek numer dwa widzi, jak zbiega w dół, w stronę ulicy David Bagares gata, wygląda identycznie jak sprawca. To, że świadek numer dwa faktycznie widziała mężczyznę, który to zrobił, wydaje się bardzo prawdopodobne w świetle zeznań świadka numer trzy, kobiety, którą jakiś mężczyzna przewrócił około pięćdziesięciu metrów dalej na tej samej ulicy, jak również świadka numer cztery, mężczyzny, który towarzyszył świadkowi numer trzy i który potwierdza zeznania świadka numer trzy. To, że mężczyzna zauważony przez świadków numer dwa, trzy i cztery jest sprawcą zabójstwa, wydaje się mniej prawdopodobne, zważywszy na fakt, że pojawia się w tym miejscu półtorej minuty za późno.

Uff, nareszcie, pomyślała Holt.

– Usiądź, Anno – powiedział Lewin pięć minut później. Uśmiechnął się do niej i wskazał głową na krzesło stojące przed biurkiem. Prawie godzina, pomyślał, spoglądając na zegarek. Long time no see [1], jak mówią Anglicy.

– Zawsze byłam powolna – powiedziała Holt. – Jak wiesz, my, kobiety, łapiemy pewne sprawy wolniej. – Nigdy tak nie uważałem – odparł Lewin. – Jeśli chodzi o ciebie i Lisę, to odnoszę wrażenie, że łapiecie wszystko o wiele szybciej niż większość z nas. – W każdym razie dzięki temu, co napisałeś, udało mi się zrozumieć istotę sprawy. Nie rozumiem jednak, dlaczego wolisz świadek Nilsson od teorii łańcuszka świadków, jaki zaproponowali kiedyś nasi koledzy. Czy cała ta sprawa nie jest tak prosta, jak uważał Fylking? Mianowicie, że Nilsson wprawdzie mogła spotkać kogoś na schodach prowadzących w dół do Kungsgatan, ale do spotkania doszło, jeszcze zanim Palme został zastrzelony. – Oczywiście – odparł Lewin. – Oczywiście, że mogło tak być. Kłopot polega na tym, że nie rozwiązuje nam to żadnego innego problemu. – Wyjaśnij mi to jeszcze raz. Wydaje mi się, że rozumiem, ale mimo to wyjaśnij. Nie jestem zbyt bystra, jak wiesz. – Problem z mężczyzną, którego świadek numer dwa widziała biegnącego w stronę ulicy David Bagares gata, polega na tym, że widziała go za późno. Dziś już nie bardzo pamiętam, do jakich wniosków doszedłem wtedy, ale wydaje mi się, że chodziło o półtorej minuty. Jeśli widziała wtedy sprawcę, powinna go była widzieć półtorej minuty wcześ-niej. Zważywszy na to, gdzie się wtedy znajdowała – a mianowicie spory kawałek od schodów z Tunnelgatan w górę – nie powinna go była widzieć. Wykluczone, żeby mężczyzną, którego widziała, jak biegnie Malmskillnadsgatan, był sprawca. W tym właśnie sęk. Albo haczyk, jak mawiali moi dawni koledzy. – W takim razie zgadzam się – odparła Holt. – Rozumiem twój tok rozumowania. – Wiele się może zdarzyć w ciągu półtorej minuty na tak niewielkim terenie – zauważył Lewin w zamyśleniu. – Jeśli ktoś idzie szybkim krokiem, w ciągu półtorej minuty zdoła przejść sto pięćdziesiąt metrów. Ktoś, kto biegnie truchtem, pokona dwieście metrów albo więcej. – Okej. W takim razie spróbujmy to uporządkować. Kim był człowiek, którego świadek numer jeden zauważył na Tunnelgatan? – Sprawcą – odparł Lewin. – Nie mam co do tego żadnych wątpliwości. I nigdy nie miałem. – A świadek numer dwa? Kto przeszedł na drugą stronę Malmskillnadsgatan i pobiegł w stronę David Bagares gata? – Nie był to sprawca – stwierdził Lewin. – Był to po prostu ktoś, kto w naszym układzie chronologicznym pojawił się półtorej minuty po sprawcy. – Chwileczkę. Jeśli nie był sprawcą, dlaczego zachowywał się tak dziwnie? Według

świadka numer dwa próbował ukryć twarz, gdy ją mijał. Napisałeś, że to ten sam człowiek, który wpadł na świadka numer trzy trochę dalej, na David Bagares gata. – Z całą pewnością – potwierdził Lewin. – Z moich własnych ustaleń wynika, że w chwili, gdy Olof Palme został zastrzelony, w pobliżu miejsca zbrodni – to znaczy w okolicach Malmskillnadsgatan, David Bagares gata i Regeringsgatan – przebywało około stu osób. Jak wiele z nich, zważywszy na czas i miejsce, w którym się wtedy znajdowali, miałoby ochotę porozmawiać z tobą albo mną? Moja odpowiedź brzmi: zbyt wielu. Nie zapominajmy, że tamta okolica to tradycyjny rewir prostytutek, pospolitych kryminalistów i narkomanów. – Sugerujesz, że był to po prostu przypadkowy przestępca – odparła z uśmiechem Holt. – Nie zastrzelił wprawdzie Palmego, ale domyślił się, że na skrzyżowaniu Tunnelgatan i Sveavägen stało się coś strasznego i nie chciał być w to wplątany. – Mniej więcej – potwierdził Lewin. – Być może pamiętasz, że świadek numer dwa zeznała, że widziany przez nią człowiek nie tylko starał się ukryć przed nią twarz... – Pamiętam – przerwała mu Holt. – Zauważyła też, że miał coś w saszetce, którą próbował schować do kieszeni płaszcza. – No właśnie. Zrobiło to duże wrażenie na śledczych. Doszli bowiem do wniosku, że mogło chodzić o niewielki futerał na broń i że facet próbował w ten sposób ukryć rewolwer. – To bardzo prawdopodobne. – Ja tak nie uważam – odparł Lewin. – Dlaczego nie? – Z trzech powodów. Po pierwsze chodzi o rewolwer. I to duży. Prawie trzydzieści trzy centymetry długości, licząc od nasady kolby do końca lufy. Taką broń trudno ukryć w kieszeni kurtki. Gdyby na dodatek ktoś chciał go włożyć do futerału, kieszeń musiałaby być dość duża. Po drugie – mówił dalej – i prawdopodobnie najważniejsze, rewolwerów nie nosi się w zwykłych kaburach ani futerałach jak pistolety. Jeśli chodzi o pistolety, to są specjalne kabury, do których można je włożyć. W tamtych czasach my też takie mieliśmy na broń służbową. Używaliśmy pistoletów typu Walther. – Pamiętam – odparła z uśmiechem Holt. – Ja też używałam takiej kabury. – Nawet na przyjęciach u króla, dodała w myślach. – Domyślam się dlaczego – powiedział Lewin i też się uśmiechnął. – W takim razie sama wiesz, że taki pistolet zajmuje o połowę mniej miejsca niż rewolwer z lufą długości piętnastu centymetrów, taki, z jakiego najprawdopodobniej zastrzelono premiera. Rozumiem, co masz na myśli, pomyślała Holt. – A trzeci powód?

– Chwila, kiedy sprawca zrobił to, co opisuje świadek numer dwa. Jeśli widziała sprawcę, znajdował się w odległości zaledwie stu metrów od miejsca zbrodni. Jeśli tak, to nie miał czasu schować broni do kabury, prawda? Bo gdyby ją schował, nie mógłby jej użyć w razie konieczności, a poza tym taka kabura zabiera tyle miejsca w kieszeni, że gdyby go zatrzymała policja, kabura od razu rzuciłaby się w oczy i zostałby przeszukany. Ale ja wierzę w wersję z kaburą albo saszetką – dodał Lewin z uśmiechem. – Jest to bowiem tego rodzaju obserwacja, jakiej świadek raczej nie mógłby wymyślić. – Ale po co mu była saszetka albo kabura? – Mnie to przypomina małe saszetki, w których narkomani trzymają sprzęt. Na przykład strzykawki i igły. W ten sposób nie ryzykują, że się ukłują, co wcale nie jest takie trudne, jeśli strzykawkę wkłada się do kieszeni. Albo zakrzywioną łyżkę, która służy do mieszania i podgrzewania prochów, albo ogarek świecy, plastikową butelkę z wodą do mieszania proszku, pudełko zapałek albo zapalniczkę lub małą torebeczkę z resztkami narkotyku. Wiesz, o co mi chodzi. – Rozumiem – odparła Holt. Innymi słowy, mówimy o kimś, kto wyszedł z domu, żeby dać sobie w żyłę, i znalazł się w najgorszym możliwym miejscu, pomyślała. – Chyba nie sądzisz, że to był wspólnik sprawcy? – spytała. – Człowiek, którego świadek numer dwa widziała, gdy przebiegał przez Malmskillnadsgatan? Ktoś, kto czekał w ukryciu, żeby pomóc sprawcy uciec? Lewin podrapał się po głowie. – Taka myśl też przyszła mi do głowy. Ale mimo wszystko nie wierzę w to. – Dlaczego nie? – Gdyby przez dłuższy czas przebywał gdzieś na Tunnelgatan, świadek numer jeden na pewno by go zauważył. Ale oczywiście, to raczej przeczucie mi podpowiada, że nie miał nic wspólnego z zabójstwem. To po prostu ktoś, kto znalazł się w niewłaściwym miejscu w niewłaściwym czasie. Tak właśnie uważam. – Wróćmy więc do godziny. – Oczywiście. – Inna możliwość jest taka, że świadek numer jeden, czyli pierwszy świadek z całego łańcuszka świadków, szedł o wiele szybciej, niż sądzisz – powiedziała Holt. – Może po tym, jak zobaczył, jak sprawca znika na Malmskillnadsgatan, czekał tylko dwadzieścia sekund, a nie całą minutę. Może nie potrzebował całej minuty, żeby wbiec po schodach. Może biegł równie szybko jak sprawca. Może dobiegł do Malmskillnadsgatan już w minutę po sprawcy. To znaczy był dwa razy szybszy, niż sądzisz. – W takim razie podczas przesłuchań, którym go poddano, okazywał sporo fałszywej skromności – stwierdził Lewin z lekkim uśmiechem. – Niezależnie jednak od tego, czy był dwa

razy szybszy, nie rozwiązuje nam to problemu. Nadal pojawia się na Malmskillnadsgatan o pół minuty za późno. Żeby nam się to wszystko ułożyło w logiczną całość, powinien jak najszybciej pobiec za sprawcą, w chwili gdy zobaczył, jak znika na Malmskillnadsgatan, a nie czekać, aż poczuje się bezpiecznie. Powinien popędzić jak najszybciej Tunnelgatan i wbiec po schodach. Zabrałoby mu to trzydzieści sekund. Wtedy jego obserwacje mniej więcej by się zgadzały z tym, co widziała świadek numer dwa. – Ale nie zgodziłyby się z jego własnymi zeznaniami. Czytałam je – odparła Holt, potrząsając głową. – Abstrahując już od tego, że byłoby to samobójstwo. – Nie, on nie próbował zgrywać bohatera, przynajmniej tak wynika z jego zeznań. Zrobił na mnie wrażenie człowieka wiarygodnego i sympatycznego. – Jak na razie, udało nam się jedynie pozbyć łańcuszka świadków – stwierdziła Holt. – I nawet nie musieliśmy wierzyć w tym względzie Madeleine Nilsson. Nadal mogła się tam pojawić przed zabójstwem, a mężczyzna, którego widziała, niekoniecznie musiał mieć z zabójstwem cokolwiek wspólnego. – Z pewnością – zgodził się Lewin. – Od samego początku byłem dość sceptycznie nastawiony do rekonstrukcji drogi ucieczki sprawcy. Nie zgadzały mi się godziny, jeśli wiesz, co mam na myśli. – Rozmawiałeś o tym z innymi policjantami? – Nie. Miałem mnóstwo własnej roboty. Zajmowałem się wtedy mandatami za niewłaściwe parkowanie i dawnymi samobójstwami. Może pamiętasz, już kiedyś ci opowiadałem. – Napisałeś o tym w pro memoria cztery tygodnie po zbrodni. Sporo musiałeś się nad nim nagłowić. – Zabrało mi to mniej więcej czternaście dni – przyznał Lewin. – Jakiś tydzień po pierwszym przesłuchaniu skontaktowała się ze mną Madeleine Nilsson. Umówiliśmy się na rozmowę. Potem siadłem przy biurku i spróbowałem dokonać zmian w rekonstrukcji drogi ucieczki sprawcy, tej, którą sporządzili inni śledczy i którą już wtedy uważano za niepodważalną. – Przesłuchałeś Nilsson. – Jakie tam przesłuchanie – odparł Lewin, wzruszając ramionami. – Chciała się ze mną spotkać, więc się spotkaliśmy. Wypiliśmy kawę i rozmawialiśmy o tym, co się stało. – Ale dlaczego chciała się spotkać właśnie z tobą? – dopytywała się Holt. Sprawa wygląda coraz dziwniej, pomyślała. Spośród wszystkich śledczych akurat on wychodzi na miasto ze znaną prostytutką i narkomanką. – Znałem ją – odparł Lewin. – Nilsson była dobrym człowiekiem, ale marnie żyła.

– Znałeś ją? Jak to? – Poznałem ją dwa lata przed śmiercią Palmego, podczas śledztwa, które wtedy prowadziłem. Znajoma Madeleine, w takiej samej sytuacji jak ona, miała chłopaka, który ją ciężko pobił, a potem próbował poderżnąć jej gardło. Dziewczyna przeżyła, ale była śmiertelnie przerażona i nie chciała zeznawać. Zrobiła to za nią Madeleine. Nie tylko stawiła się na przesłuchanie i obciążyła chłopaka, ale przemówiła dziewczynie do rozumu. Chłopak dostał sześć lat więzienia za próbę zabójstwa, stręczycielstwo i inne przestępstwa. Po odbyciu kary został wydalony z kraju. – Więc naprawdę sądzisz, że Nilsson widziała na schodach sprawcę? – Tak uważam. Z dużym prawdopodobieństwem widziała właśnie jego. Nie widzę sprzeczności, jeśli chodzi o godziny. Poza tym Nilsson nie należała do ludzi, którzy kłamią albo próbują wzbudzić zainteresowanie. Była dobrą dziewczyną, uczciwą, zdolną i miłą, zawsze broniła innych. Zważywszy na jej tryb życia, sądzę nawet, że była czuła na punkcie takich rzeczy. Dobry człowiek, który marnie żyje, pomyślała Holt. – Nie rozmawiałeś o tym z innymi śledczymi? Chodzi mi o rozmowę z Nilsson. – Poruszyłem ten temat w rozmowie z Fylkingiem. Po pierwsze dlatego, że to podlegało jemu, po drugie, był moim bezpośrednim przełożonym. Zarówno podczas śledztwa w sprawie Palmego, jak i na co dzień. – I co powiedział? – Nie podzielał mojego zdania – odparł Lewin i uśmiechnął się z niewiadomego powodu. – Był nawet na tyle miły, co jak na niego było dość nietypowe, że zauważył, że bez względu na to, który z nas ma rację, jest to zupełnie nieistotne, ponieważ wierchuszka kierująca dochodzeniem już i tak coś postanowiła. – Czy Nilsson jeszcze żyje? – spytała Holt. – I czy jest sens jeszcze raz ją przesłuchać? – Jak już wspomniałem, Nilsson była wspaniałym człowiekiem. Zmarła na skutek przedawkowania rok po śmierci Palmego. We wrześniu następnego roku, jeśli mnie pamięć nie myli. – No tak – westchnęła Holt. – Tak więc nasz łańcuszek świadków pęka już między pierwszym a drugim ogniwem. Mamy świadek Madeleine Nilsson, która na wszelki wypadek od dwudziestu lat nie żyje. – Tak – potwierdził Lewin. – Jeśli natomiast chodzi o Petterssona, to obawiam się, że nasz łańcuszek pękł o wiele wcześniej. – Świadek numer jeden – powiedziała Holt. – Ten, który podobno tyle widział. Coś z nim

było nie tak? – Nie – odparł Lewin. – Może chodziło o to, że nasi szanowni koledzy zapomnieli mu zadać na początku obowiązkowe pytanie. – Obowiązkowe pytanie? To znaczy, czy znał lub rozpoznał sprawcę? – Tak jest. Chyba tego nie zrobili, tylko od razu przeszli do rysopisu sprawcy. Nigdy nie pytali, czy ktoś zna lub rozpoznaje sprawcę. – Chcesz powiedzieć, że świadek numer jeden znał Petterssona? – Co on gada, pomyślała. – Świadek numer jeden nie znał go osobiście – sprecyzował Lewin. – Ale wiedział, kim Pettersson jest, znał go z widzenia, ponieważ obaj mieszkali w Sollentunie, w tej samej dzielnicy. Widywał Petterssona przy wielu okazjach w poprzednich latach, czasem kilka razy w tygodniu. Pettersson był jednym z tych, których mieszkańcy dzielnicy obchodzili szerokim łukiem. – A kiedy ci o tym powiedział? – Robi się coraz dziwniej, pomyślała. – Pod koniec lata 1988 roku. Ponad dwa lata po zbrodni, kiedy śledczy zainteresowali się Petterssonem. Przesłuchali wtedy świadka numer jeden jeszcze raz. To właśnie wtedy pokazano mu między innymi zdjęcie Petterssona. – I co zeznał? – Wtedy zeznał, że zna Petterssona. Z widzenia. – No i? – Nic – odparł Lewin, potrząsając głową. – Nic nie skojarzył. Nie rozpoznał w Petterssonie sprawcy, kiedy ten dziesięć sekund po zabiciu Palmego przebiegł obok niego ulicą Tunnelgatan. Czerwona lampka nie zapaliła mu się w głowie także przez następne dwa lata, kiedy wielokrotnie widywał Petterssona w swojej dzielnicy. A przecież gdyby to Pettersson zastrzelił premiera, taka lampka na pewno by mu się w głowie zaświeciła. – I jak to wyjaśnił? – spytała Holt. – Powiedział, że sprawca nie przypominał Petterssona. Bo gdyby tak było, to by się nad tym zastanowił i zgłosił na policję. Świadek numer jeden to zwykły uczciwy człowiek. Zapewniam, że nic na nim nie ciąży. – Ile osób o tym wie? – Kilka najważniejszych osób z szefostwa policji – odparł Lewin, wzruszając ramionami. – Teraz wiesz także ty – dodał z uśmiechem. – Z różnych powodów nie rozpowiadano o tym. To znaczy wśród

policjantów. – Wśród policjantów – powtórzyła Holt i nie wiadomo dlaczego oczyma wyobraźni ujrzała Johanssona. – Tak, wśród policjantów – potwierdził Lewin, a wypowiadając te słowa, na wszelki wypadek ostrożnie chrząknął.

19. Kiedy Mattei wyszła od Johanssona, zadzwoniła do mamy, Lindy Mattei, do Urzędu Ochrony Konstytucji, instytucji wchodzącej w skład służby bezpieczeństwa. Jej biuro znajdowało się obok budynku, w którym pracowała córka, zwanego Tajnym Budynkiem, a mianowicie Komendy Głównej Policji w Kronobergu. Linda Mattei była dwa razy starsza od córki. Oprócz tego, że obie były blondynkami, jeśli chodzi o wygląd, nie miały zbyt wielu wspólnych cech. Linda była dużą kobietą z obfitym biustem. Kiedy była jeszcze młodą policjantką, robiła na kolegach piorunujące wrażenie. Teraz, dwadzieścia lat później, nadal jest elegancką i atrakcyjną kobietą, jak stwierdził pewien policjant, który znał ją od dawna. Jej córka, Lisa, była niewysoką, szczupłą blondynką o bladej cerze. Johansson powiadał, że przypomina mu dziewczynkę o imieniu Spara, którą w szkolnych latach oglądał na filmach. Wygląd Lisa odziedziczyła po ojcu, oczywiście z wyjątkiem koloru włosów. Ojciec Lisy, Claus Peter Mattei, przyjechał do Sztokholmu pod koniec lat sześćdziesiątych i rozpoczął studia na Wydziale Chemii Politechniki Sztokholmskiej. Niski, chudy radykał o ciemnobrązowych oczach zdecydował się na dobrowolne wygnanie z Monachium, bo uznał, że nie ma tam miejsca dla kogoś z takimi poglądami jak on. W tym dziwnym świecie, w którym przyszło nam żyć, Claus i Linda bezgranicznie się w sobie zakochali. Wzięli ślub, a gdy urodziła im się córka, dali jej na imię Lisa. Kilka lat później rozwiedli się, ponieważ dzielące ich różnice okazały się zbyt duże, aby mogła je przezwyciężyć miłość, której i tak było coraz mniej. Z tego związku pozostała im Lisa. Z wyjątkiem koloru włosów bardzo przypominała ojca, którego od czasu, gdy rozwiódł się z jej matką, widywała dość rzadko. Był to już zupełnie inny ojciec niż ten, który je zostawił własnemu losowi w Sztokholmie. Nadal był niski, chudy i miał ciemne włosy. Spojrzenie pełne melancholii, ale wnikliwe. Dokładnie takie, jakiego każdy ważny niemiecki inwestor ma prawo się spodziewać po doktorze chemii, który pełni jednocześnie funkcję szefa do spraw rozwoju w jednej z dużych spółek koncernu Bayer. Pan Mattei wrócił do rodzinnego Monachium jako humanista, konserwatywny liberał, miłośnik opery, znawca win i filantrop.

Linda i Lisa jadły razem lunch. Spotkały się w restauracji, niezbyt daleko od komendy. Miejsce zaproponowała Lisa. Zbyt drogie, żeby spotkać któregoś z jej kolegów, a zarazem

odpowiednio dyskretne, gdy się chce porozmawiać z dala od cudzych uszu. Linda zamówiła smażoną wołowinę z cebulą, Lisa poprosiła o sałatkę ze skorupiaków i wodę mineralną. Najpierw rozmawiały o sprawach, o jakich matka zawsze rozmawia z córką. Kiedy zabrały się do jedzenia, Lisa przedstawiła Lindzie tę samą propozycję, którą złożyła Johanssonowi, a ponieważ rozmawiała z własną matką, zdradziła jej nawet powód. – Johansson? – spytała Linda, marszcząc czoło. – Uważaj na niego. Czy wyście razem coś zmalowali? – To był mój pomysł, ale on go od razu kupił. To najlepszy szef, jakiego miałam. Najlepszy policjant, jakiego znam. Czy wiesz, że on widzi przez ściany? – Prawie, dodała w myślach. – Tak, słyszałam o tym. Aż do znudzenia – odparła Linda. Nie zrobiło to na niej zbyt dużego wrażenia. – A może ty się w nim zakochałaś? – Ależ mamo – odparła Lisa, potrząsając głową. – On jest dwa razy starszy ode mnie... prawie. Poza tym jest przecież żonaty. – Zdarza się – stwierdziła Linda. – Ale niekoniecznie musi to być przeszkodą. – Lisa nie jest w jego typie, pomyślała. – Nic z tych rzeczy – powiedziała Lisa. – I jak ci się podoba mój pomysł? – Ciekawe, czy mamuśka i Johansson mieli się kiedykolwiek ku sobie, zastanawiała się. – Obiecuję, że zadzwonię do Söderberga – odparła Linda, i na tym stanęło.

Po drugim spotkaniu z Lewinem Holt ruszyła do boju ze świadkami zabójstwa premiera. Dokładnie przeczytała zeznania trzydziestu osób, które były świadkami zabójstwa albo czegoś, co się z nim wiązało. Do tego zeznania sześciu osób, które jakoby widziały sprawcę, gdy uciekał z miejsca zbrodni. Do tego zeznania kolejnych dwunastu osób, które kilka lat później przypomniały sobie, że widziały Petterssona tuż przed i tuż po zbrodni. Do tego setki innych zeznań, które policja postanowiła pominąć. Na przykład Madeleine Nilsson, która z jakiegoś powodu znalazła się na tej samej liście co dwie nastolatki, które już podczas drugiego przesłuchania, tydzień po śmierci Palmego, przyznały się, że wszystko zmyśliły. Wprawdzie były w kinie przy Kungsgatan, ale kiedy seans się skończył, poszły do klubu przy Stureplan. Nie spacerowały więc po Sveavägen w czasie, gdy zastrzelono premiera. Szczeniary, pomyślała Holt w przypływie nagłej złości, bo samo przeczytanie wszystkich dokumentów zajęło jej dobę. Na żadne z pytań nie znalazła odpowiedzi. Przeciwnie, pojawiły się nowe znaki zapytania. A największy z nich – ten, który Lewin powierzył właśnie jej – wciąż był tak duży jak przedtem.

Wyliczenia, które przedstawił jej Lewin, można od biedy zaakceptować. Może sprawca dotarł na szczyt schodów przy Malmskillnadsgatan i nikt go nie widział. Może tam po prostu stał minutę, zanim w końcu się pozbierał, a potem pobiegł ulicą David Bagarens gata, gdzie zobaczył go świadek numer dwa. Jeśli tak właśnie było, to wszystko zaczęło nabierać sensu, układać się chronologicznie. Ogniwa łańcuszka znowu do siebie pasują. Jeśli jednak wziąć pod uwagę zeznania świadka numer jeden i to, że znał Christera Petterssona, albo świadka numer trzy i „bambusa”, który ją przewrócił, to wtedy mężczyzną, który stał na końcu schodów, a chwilę później pobiegł dalej, raczej nie mógł być Pettersson. Holt westchnęła głęboko. Wygłaszane z niezachwianym przekonaniem i niesłychanie precyzyjne wypowiedzi Johanssona też jakoś przełknie. Wprawdzie Johansson prawie zawsze ma rację, ale od czasu do czasu się myli, a raz na jakiś czas zdarza się, że podąża w złym kierunku. Za każdym razem, kiedy mu to udowadniała, tylko się szyderczo uśmiechał i wzruszał ramionami. Twierdził, że jeśli ktoś zawsze mówi mądre rzeczy, to od czasu do czasu powinien powiedzieć coś naprawdę głupiego. Może się bowiem okazać, że jeśli podejść do tego we właściwy sposób, jest to dobra metoda, żeby się nauczyć czegoś nowego. Problemem była dla niej niezwykła symbioza wprost chorobliwie dokładnych wyliczeń Lewina z jego wynikającą ze strachu dokładnością i niesamowitą intuicją Johanssona. Lewin i Johansson – strachliwy księgowy trzymający sztamę z wróżbitą w spodniach. Niech ich obu diabli wezmą, pomyślała. Do diabła z Lewinem, który prawie zawsze ma rację, ale dwadzieścia lat temu nie okazał się mężczyzną na tyle, żeby bronić swoich racji. Do diabła z Johanssonem, który prawie zawsze ma rację mimo rozbuchanego egocentryzmu i teatralnych zachowań. Jeśli jednak obaj wierzą w to samo, to niestety musi to być prawda. I co z tym zrobisz? – pomyślała. Wzruszysz ramionami, udasz, że nic się nie stało, i będziesz żyć dalej?

Linda Mattei zadzwoniła do córki już godzinę po lunchu. – Dziś wieczorem o siódmej – powiedziała. – Björn zamierzał zapolować w weekend. Chciał odwiedzić dawnego kolegę w Strömstad i zostać tam na cały tydzień. Ale ponieważ chodzi o Johanssona i na dodatek to pilne, powiedział, że z przyjemnością zjawi się u nas dziś wieczorem. Szybka piłka, pomyślała Lisa. – Odnoszę wrażenie, mamo, że ten facet się w tobie podkochuje – zażartowała. – Ledwo zadzwoniłaś, a on już pędzi na łeb na szyję. – Na pewno – odparła Linda.

A kto się we mnie nie podkochuje? Szkoda tylko, że wszyscy oni są ode mnie starsi, pomyślała. – Co będziemy jadły? – spytała Lisa. – W każdym razie nie jakąś tam sałatkę. Tylko pamiętaj, nie spóźnij się.

* Mniej więcej w tym samym czasie, gdy dwoje gości Lindy Mattei zasiadało do pięknie nakrytego stołu, Anna Holt postanowiła obejrzeć miejsce, gdzie przed dwudziestu laty zastrzelono premiera. Musisz się pogodzić z sytuacją, bo nie masz innego wyjścia, pomyślała, wsiadając do taksówki, która miała ją zawieźć do centrum. Kolejny zwykły wieczór. W telewizji nic ciekawego, w kinach żadnych interesujących filmów, znajomi i przyjaciele nie zapowiedzieli się z wizytą. Nie umówiła się też na randkę, chociaż miałaby w czym wybierać. Nawet jedyny syn postanowił nie zaprzątać jej uwagi. Gdy do niego zadzwoniła, usłyszała, jak z młodzieńczą pewnością siebie informuje ją za pośrednictwem automatycznej sekretarki, że akurat nie ma czasu, więc jeśli chce, może spróbować zadzwonić później. Całe szczęście, że nie potrzebuje pieniędzy, westchnęła.

W okolicach miejsca zbrodni spędziła ponad dwie godziny. Przeszła się śladami sprawcy, a nawet chodziła różnym krokiem, tak jak opisali świadkowie. Oglądała stare zdjęcia z miejsca zbrodni, obliczała odległość w krokach, używała stopera, chodziła, truchtała i biegała, jak tylko mogła najszybciej. Robiła wszystko to, co według zeznań świadków robił sprawca lub oni sami. Na samym końcu przeanalizowała różne opcje i wyciągnęła dwa wnioski. Lewin prawdopodobnie miał rację. Jeśli świadek numer dwa widziała sprawcę, to zobaczyła go zbyt późno. Jedyne wyjaśnienie – oparte na niepewnych przesłankach, a do tego najmniej prawdopodobne – jest takie, że sprawca zatrzymał się u szczytu schodów przy Malmskillnadsgatan i stał tam około półtorej minuty. Tylko dlaczego miałby się zachować tak głupio, zastanawiała się. Johansson z pewnością miał rację. Nie ma żadnych zastrzeżeń do jego rozważań. Droga ucieczki sprawcy, którą zasugerował, była najlepsza z możliwych, zakładając, że chciał się oddalić niezauważony. Na końcu schodów prowadzących z Tunnelgatan na Malmskillnadsgatan powinien skręcić w prawo, przejść około sześćdziesięciu metrów na wprost, a potem zejść następnymi schodami, z Malmskillnadsgatan na Kungsgatan. Był piątkowy wieczór, dzień wypłaty. Ludzie idący ulicą nawet nie wiedzieli, że dwieście metrów dalej coś się stało. Pełno tam restauracji, kawiarń, kin, stacji metra. Człowiek, który przed chwilą zastrzelił premiera, nie mógłby sobie wymarzyć bezpieczniejszego terenu. Times Square, Piccadilly Street albo Kungsgatan w Sztokholmie... Gdyby chciał się ukryć, mógłby śmiało wybrać jedną z tych pełnych przechodniów ulic. Ktoś, kto potrafi zachować zimną krew i świetnie zna okolicę. Jest zdecydowany i nie ma motyli w brzuchu. Ciekawe, pomyślała, czy Jonahsson czytał protokół z przesłuchania świadek Nilsson.

Były komisarz służby bezpieczeństwa, zatrudniony kiedyś w biurze ochrony rządu, Björn Söderström, już dawno nie czuł się tak dobrze. Na dodatek przyjemność ta spotkała go w dzień powszedni. Tego już zupełnie nie potrafił pojąć. Najpierw zaproszenie na domową kolację u nadal atrakcyjnej kobiety, którą znał od prawie trzydziestu lat i która, pojawiając się w policji, wielu policjantów przyprawiła o prawdziwy wstrząs. Potem osiemnastoletnia whisky, którą poczęstowała go, jak tylko znalazł się w jej mieszkaniu. Do tej chwili wszystko układało się jak najlepiej. Byłoby doskonale, gdyby nie jej córka. Robiła wprawdzie wrażenie dobrze wychowanej, ale jej obecność go zaskoczyła. Linda ani słowem o niej nie wspomniała, gdy kilka godzin wcześniej zadzwoniła i zaprosiła go na kolację. – Na zdrowie – powiedziała Linda i wzniosła szklankę. Czego to człowiek nie zrobi dla jedynego dziecka, pomyślała. – Chciałbym ci podziękować za zaproszenie – odparł Söderström. – Takiemu staremu kawalerowi jak ja nie co dzień trafiają się takie okazje. – Jej córka jest tu dzisiaj chyba tylko dla zachowania pozorów, pomyślał z nadzieją. – Miło mi cię znowu widzieć – powiedziała Lisa. – Nie wiem, czy mnie jeszcze pamiętasz, ale kiedyś razem pracowaliśmy. – Oczywiście, że cię pamiętam – odparł serdecznym tonem Söderström. – Należałaś do grupy młodych funkcjonariuszy, którzy do nas przyszli, gdy Johansson został szefem do spraw operacyjnych. Ty, Holt i jeszcze kilka osób, o ile dobrze pamiętam. Niedawno przydzielił was do grupy Palmego, o ile się orientuję. Czytałem o tym niedawno w gazetach. – Poprosił, żebyśmy się przyjrzeli systemowi rejestrowania materiałów – wyjaśniła Lisa. – Najwyższy czas, żeby coś się zaczęło dziać w tej sprawie. Wierz mi, Liso, rozmawiasz z właściwym człowiekiem. Bo jeśli ktoś nie wie o Palmem tego co ja, to znaczy, że nie wie nic. Co tu można odpowiedzieć, jeśli się jest dziewczyną i ma pół kieliszka wódki, zastanawiała się Mattei. Nic, odpowiedziała sobie na własne pytanie. Należy się nieśmiało uśmiechać i kiwać głową.

Już dziesiąta, pomyślała Holt, spoglądając na zegarek. Najwyższy czas wrócić do domu i uderzyć w kimono. Zeszła schodami z Malmskillnadsgatan na Tunnelgatan i wyszła na Sveavägen. Co jakiś czas przejeżdżała wolna taksówka, więc pomyślała, że przy tak małym ruchu za dwadzieścia minut dotrze do swojego mieszkania w Solnie.

Wyrobiła się szybciej, niż sądziła. Ledwo wyszła na Sveavägen, w odległości zaledwie dwóch metrów od miejsca, gdzie kule trafiły Olofa Palmego, zatrzymał się przy niej radiowóz z komendy w Västerort. Starszy policjant siedzący obok kierowcy opuścił szybę i ruchem ręki zaprosił ją na tylne siedzenie. – Jeśli jedziesz do domu, chętnie podwieziemy – zaproponował. – Miło z waszej strony – odparła Holt. Otworzyła tylne drzwi i usiadła za kierowcą. Jaki ten świat mały, pomyślała, bo prawie od razu go rozpoznała. – Jedziemy na komendę – wyjaśnił. – Wracamy z interwencji koło hotelu Grand, a ty mieszkasz przecież przy Jungfrudansen, o ile się nie mylę.

Nie ujechali nawet pięćdziesięciu metrów od najsłynniejszego w kraju miejsca zbrodni, gdy zaczął opowiadać. – Ja też byłem przy tej sprawie – zaczął. – Pracowałem wtedy na posterunku w Södermalm i byliśmy drugim patrolem, który zjawił się na miejscu. Któryś z tych mądrali, którzy prowadzili śledztwo, napisał, potem, że dotarliśmy tam już trzy minuty po tym, jak Palme został zabity. Leżał jeszcze na miejscu. Na początku nie wiedziałem, kto to jest. Ale od razu się domyśliłem, że bardzo źle z nim. Ludzie krzyczeli i coś pokazywali, więc razem z partnerem z radiowozu pobiegliśmy Tunnelgatan i wbiegliśmy schodami na górę. Stała tam jakaś para. Oni też do nas pomachali, pokazując w stronę David Bagares gata. Biegłem tak szybko, że poczułem krew w ustach. A trzeba ci wiedzieć, że w tamtych czasach wyglądałem inaczej niż teraz. Potem zaroiło się od policji. Przyjechał patrol z Norrmalm, kilka radiowozów, przynajmniej dwa wozy z dochodzeniówki i z wydziału narkotyków. Po dziesięciu minutach razem z dwudziestoma policjantami zaczęliśmy przeszukiwać okolice Malmskillnadsgatan. Próbowaliśmy też zaprowadzić jakiś porządek w całym tym bałaganie. No bo co innego mogliśmy zrobić? Facet, który zabił Palmego, był już w połowie drogi na Księżyc. – Sądziłam, że Christer Pettersson mieszkał ładny kawałek na północ od miasta – powiedziała Holt z uśmiechem. – Pettersson – powtórzył policjant, potrząsając głową. – Gdyby to było takie proste. Nie, to musiał być facet zupełnie innego kalibru, jeśli chcesz znać moje zdanie. – Może masz rację – odparła Holt. Widzę, że Johansson ma swój własny mały fan club, dodała w myślach.

Były komisarz Söderström od dawna nie czuł się tak dobrze. Najpierw to niespodziewane zaproszenie od bardzo atrakcyjnej kobiety, która na dodatek miała świetny pomysł, by zaprosić swoją córkę. Okazało się, że jest ona nie tylko jego dawną koleżanką z pracy, ale też wprost

zachwycającą młodą kobietą. No i ta whisky, którą Linda poczęstowała go na powitanie, że nie wspomni o świetnym jedzeniu. A przecież jako stary kawaler nieczęsto ma okazję jadać tak dobrze. Na początek śledź z siekanym jajkiem, drobno siekany koperek, zarumienione masło i ziemniaki. Do tego zimne piwo i kieliszek mrożonej wódki. Zamglona karafka na stole zapowiadała kolejną obietnicę. – Tak właśnie uważam – stwierdził, wznosząc kieliszek. – Takie rzeczy nie przydarzają się staremu kawalerowi jak ja codziennie. Chcę, żeby panie o tym wiedziały. – Bardzo się cieszę, że mogłeś się u nas trochę zrelaksować – powiedziała Lisa i uśmiechnęła się jak panienka z dobrego domu. Droga do serca mężczyzny prowadzi przez żołądek, pomyślała. Podobnie jak u wszystkich innych zwierząt. – Twoje zdrowie – powiedziała Linda i uniosła kieliszek na wysokość pierwszego guzika, tuż przy dekolcie, który rozsławił ją wśród policjantów już przed czterdziestu laty. Czego to człowiek nie zrobi dla własnej córki, pomyślała.

Kwadrans później radiowóz podjechał pod dom Holt. Starszy policjant, ten, który zaproponował, że ją podwiezie, odprowadził ją do drzwi. – Policji chyba nigdy wcześniej nie dostało się tak mocno jak po śmierci Palmego. Dla nas była to taka sama klęska jak pod Połtawą – podsumował, otwierając jej drzwi. – A przecież mogliśmy sobie oszczędzić tylu nieprzyjemności, gdyby sprawą od początku zajęli się ci z wydziału zabójstw. Wiem, co mówię. Już nawet nie pamiętam, ile lat te palanty z telewizji bredziły o policyjnym wątku. Twierdziły, że to ja i moi partnerzy z patrolu stoimy za tym zabójstwem. – Wiem, pamiętam, tak było – odparła Holt, potrząsając głową. – Dzięki za podwiezienie – dodała, podając mu z uśmiechem rękę. Bo tak było, pomyślała minutę później, wchodząc do przedpokoju. O ile się nie myli, wśród materiałów ze śledztwa jest ze dwadzieścia grubych segregatorów poświęconych jemu i jego kumplom z komendy miejskiej.

To najlepszy powszedni dzień w całym moim życiu, od kiedy sięgam pamięcią, pomyślał były komisarz Björn Söderström, wbijając zęby w swoją ulubioną potrawę. Menu obejmowało antrykot z masłem czosnkowym, sałatkę warzywną i smaczne czerwone wino. Na deser maliny z bitą śmietaną i lody waniliowe. Za portwein Söderström podziękował. Stwierdził, że jest za słodki jak na jego gust. Nie miało to jednak wielkiego znaczenia, bo już od pół godziny siedział w salonie, popijając kawę z wyśmienitym koniakiem. To chyba najlepszy dzień w moim życiu od wielu lat, myślał. Najdziwniejsze jest jednak to, że od kwadransa opowiadam o najgorszym dniu w moim życiu, a mianowicie o piątku, dwudziestego ósmego lutego 1986 roku. Jak to się stało? – zastanawiał się, wdychając zapach unoszący się z dużego, pełnego koniaku kieliszka.

Ciekawe, dokąd poszedł potem, zastanawiała się Holt, wychodząc spod prysznica. Najpierw w dół, do Kungsgatan. A potem? Jeśli był taki sprytny, jak twierdzi Johansson, to musiał wybrać jakieś dobre miejsce. Umyć się, ukryć broń, pozbyć się ubrań i śladów prochu. Musiało to być jakieś bezpieczne miejsce, to oczywiste. Przecież ludzie zawsze w trudnych chwilach instynktownie szukają bezpiecznego schronienia, bez względu na to, czy są zwykłymi szaleńcami, czy płatnymi zabójcami. Zarówno zwykły człowiek, jak i zwykły szaleniec poszliby pewnie do domu. Ale ktoś taki? Dokąd się udał? Może do hotelu? Albo do wynajętego mieszkania? Najlepiej będzie, jak spytam Johanssona, pomyślała i uśmiechnęła się do swojego odbicia w lustrze. Potem umyła zęby i poszła spać.

– To był najgorszy dzień w moim życiu – stwierdził Söderström i westchnął. – Pamiętam go ze wszystkimi szczegółami. – Kiedy zginął premier, miałam ledwie jedenaście lat – odparła Lisa. – I dlatego prawie nic nie pamiętam. Pamiętam jednak, że wielu ludzi zadawało sobie wtedy pytanie, jak to się stało, że tamtego wieczoru Palme nie miał obstawy. – No cóż – zaczął Söderström i westchnął jeszcze ciężej. – Ja też wiele razy zadawałem sobie to pytanie. I chyba tylko on sam mógłby na nie odpowiedzieć. Palmego nie było łatwo pilnować. Był za to bardzo zdolnym i uprzejmym facetem. Nasi chłopcy – bo zawsze chciał, żeby ochraniali go ci sami agenci – bardzo go lubili. Tamtego dnia dyżur mieli Larsson i Fasth. Czasem, kiedy Larsson i Fasth mieli wolne, ich miejsce zajmowali Svahn, Gillberg i Kjellin. Mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że wszyscy wystawiliby się na strzał, żeby obronić premiera przed kulką. – Söderström skinął uroczyście głową i zważywszy na powagę chwili, wypił ostrożnie mały łyk koniaku. – Z tego, co zrozumiałam, Palmego dość trudno było chronić – powiedziała Mattei i na wszelki wypadek lekko przekrzywiła jasną główkę. – Miewał kaprysy – potwierdził Söderström. – Gdyby miał wolny wybór, na pewno by się nas pozbył. Bardzo dbał o życie prywatne, jeśli mogę to tak określić. – Ale w tamten piątek... – Ale w tamten piątek – kontynuował Söderström, nie pozwalając, żeby mu przerwała – powiedział Larssonowi i Fasthowi, że mogą iść do domu już przed lunchem. Zamierzał zostać w biurze do późnego wieczoru, a potem iść prosto do domu na Starym Mieście i zjeść z żoną kolację. To miał być spokojny wieczór na łonie rodziny, jeśli mogę to tak określić. I dlatego, powiedział Palme, nie muszą się już nim zajmować. Wtedy Larsson – znam dobrze tego ptaszka, jeśli mogę to tak określić – zażartował: „Szefie, czy pan nas nie wkręca?”. Czy coś takiego... Palmego nigdy nie oburzały takie słowa. On i jego ochroniarze bardzo się lubili, jak już mówiłem. Mogę przysiąc, że tak było.

– A więc to miał być spokojny wieczór w rodzinnym gronie – upewniła się Mattei. – Tak, chociaż kiedy Larsson zażartował, Palme zapewnił go, że nie planuje żadnych szaleństw. Tak właśnie powiedział: że nie planuje żadnych szaleństw. Rozmawiali z żoną o tym, czy się nie wybrać do kina, ale nie było to nic pewnego, bo wspominali też, że w weekend chcą się spotkać z jednym z synów. Chyba Mårtenem, o ile dobrze pamiętam. Młodszy syn był wtedy we Francji. Tak, chciał się spotkać z Mårtenem i jego narzeczoną. Ale to też nie było nic pewnego. – Ale przecież Palme wspomniał, że może wybierze się z żoną do kina? – Jeśli chodzi o ścisłość, powiedział, że tego nie wyklucza. Ale najbardziej prawdopodobne wydawało się to, że wieczorem zostanie z żoną w domu – wyjaśnił Söderström i wypił porządny łyk koniaku. – Kiedy to powiedział, Larsson zażartował i powiedział, że jeśli faktycznie wybiorą się do kina, to ma do nas natychmiast zadzwonić. No i Palme obiecał. Był w dobrym humorze, zresztą w dobrym humorze bywał bardzo często. Nic mu wtedy nie groziło, ale obiecał, że jeśli zmieni plany, zadzwoni. Miał specjalny numer do naszego oficera dyżurnego, zresztą sama wiesz, że taki numer istnieje. Mógł na niego dzwonić przez całą dobę, na okrągło, jeśli tylko czegoś potrzebował. – Ale nigdy tego nie robił? – Nie. Tamtego wieczoru wpadł nagle na pomysł, żeby iść do kina, i uznał, że sprawa nie jest warta zachodu. Dzięki temu nie był dla ochrony zbyt kłopotliwym obiektem. – Ale wiedział pan, że miał takie plany? – dopytywała się Mattei. – Oczywiście. Larsson zaraz potem do mnie zadzwonił i o wszystkim mi dokładnie opowiedział: że on i Fasth zostali odesłani do domu, jeśli mogę to tak określić, i że chroniony obiekt spędzi wieczór w swoim mieszkaniu. Być może wybierze się z żoną do kina albo spotka się z synem, ale nic nie jest jeszcze postanowione. – I co pan wtedy zrobił? – Poszedłem do biura najwyższego rangą przełożonego, Berga, i opowiedziałem mu o wszystkim. Muszę przyznać, że jako policjant nie byłem tym wszystkim szczególnie zachwycony. – Dlaczego? – Gdyby to ode mnie zależało, Palme byłby pod ochroną bez przerwy. – A Berg? Jak zareagował? – On też nie był szczęśliwy. Bardzo się martwił o premiera z powodu jego natury typowej dla... hm... miłośników bohemy. Powiedział, że zadzwoni do kogoś z Rosenbad. Ten facet

nazywał się Nilsson. Premier mianował go swoim pełnomocnikiem i przydzielił mu sprawy bezpieczeństwa. O ile się dobrze orientuję, nadal tam pracuje. Tak więc Berg miał do niego zadzwonić, żeby dostać wiadomość z pierwszej ręki, gdyby nam się to nie udało. Tak właśnie było. Berg miał zadzwonić do siedziby rządu i dowiedzieć się czegoś więcej. Gdyby się okazało, że Palme nagle zmienił plany, Berg obiecał, że natychmiast się ze mną skontaktuje, żebym zdążył wydać stosowne dyspozycje. – Co się działo później? – spytała Mattei. – Berg nie oddzwonił – odparł Söderström, potrząsając głową. – Nie oddzwonił? – Nie – potwierdził Söderström. Nagle wydał jej się poruszony. – Nie zadzwonił. Tuż przed dwunastą, mniej więcej o północy, zadzwonił kolega, który miał wtedy dyżur, i opowiedział mi, co się stało. To była najgorsza chwila w całym moim życiu.

Tuż przed zaśnięciem, w tej krótkiej chwili, gdy umysł powoli pogrąża się we śnie, Holt doznała nagle olśnienia. Było to doznanie tak silne, że aż usiadła na łóżku. Tak, sprawca musiał to zrobić właśnie tak, pomyślała.

20. Holt jeszcze w piątek wysłała Johanssonowi mailem protokół z przesłuchania świadka Madeleine Nilsson, pro memoria sporządzone przez Lewina i streszczenie sprawy. Dokąd udał się sprawca po zastrzeleniu Palmego? Johansson nie odpowiedział. Po weekendzie wpadła na niego przypadkiem w stołówce. Zaciągnęła go do najdalszego stolika i bez żadnych wstępów zapytała, co sądzi o tym, co mu wysłała. Jeśli wziąć pod uwagę to, co Johansson mówił wcześniej, tym razem okazał dziwny brak zainteresowania. Tak, czytał pocztę od niej. Protokół z przesłuchania Nilsson jest dla niego czymś nowym. Co zamierza z tym zrobić teraz, gdy od dwudziestu lat jest już za późno? Tak, generalnie zgadza się z jej tezami. – Zauważyłem też – powiedział – że twoim zdaniem sprawca poszedł Kungsgatan do Stureplan i pojechał metrem na wschód, na Östermalm i do Gärdet, gdzie ze świecą szukać takich łobuzów jak Pettersson. – Mniej więcej tak to moim zdaniem wyglądało – potwierdziła Holt.

Planując zamach, sprawca musiał pomyśleć o podobnych wydarzeniach, do których w różnych miejscach na świecie doszło w przeszłości. Nie mógł więc przyjechać samochodem, bo nie wiedział, jak się wszystko potoczy i gdzie skończy. Niezbyt wiarygodnie brzmi teza, że miał wspólnika, który mógłby go po wszystkim zgarnąć, ponieważ do zabójstwa doszło, zanim wymyślono telefony komórkowe. Musiał sobie radzić sam. Jako człowiek logicznie i racjonalnie myślący udał się w niewłaściwym kierunku. To znaczy właściwym dla niego, a niewłaściwym dla tych, którzy go szukali. Unikał osiedli i kwartałów w centrum, gdzie po zabójstwie na pewno roiło się od policji. I to zarówno na ulicach, jak i w metrze. – Problem polega na tym, że stało się inaczej – westchnął Johansson. – Policjanci, którzy tam byli, jak szaleni biegali po okolicach Malmskillnadsgatan. – Ale sprawca o tym nie wiedział – zaoponowała Holt. – A ja przypomniałam sobie nagle, co zrobił Mijailo Mijailovic po zamordowaniu naszej minister spraw zagranicznych Anny Lindh. – Zamiast pobiec w stronę centrum i ryzykować, że wpadnie w ręce policji, poszedł sobie spokojnie na Strandvägen, na Östermalm – powiedział Johansson i skinął głową. – Tam złapał taksówkę i pojechał aż na południowe przedmieścia, gdzie tacy jak on zazwyczaj mieszkają – stwierdziła Holt. – Postąpił słusznie, nawet jeśli był ostatnim szaleńcem. – Ale ja nie wierzę w wersję z taksówką – powiedział Johansson, potrząsając głową. – Wszystkich taksówkarzy porządnie wtedy przesłuchano. Gdyby odjechał jedną z tych czarnych taksówek, kierowcę na pewno skusiłaby nagroda. – Podzielam twoją opinię – zgodziła się Holt. – Poza tym twierdzę, że sprawca wrócił potem na Östermalm albo do Gärdet, bo to stamtąd przyjechał do centrum. W każdym razie warto to sprawdzić – dodała. – Na pewno – odparł Johansson i westchnął. – Jeśli się dobrze rozejrzeć, okaże się, że aż się roi od świeżych wskazówek. Co jest grane? – zastanawiała się Holt. Co mu się stało? – Lars – powiedziała. – Nie poznaję cię. Co z twoim ulubionym powiedzeniem, że trzeba się pogodzić z sytuacją? – To właściwie twoja wina – odparł i nagle zaczął przypominać dawnego Johanssona. – No to wyjaśnij mi. – Chodzi o świadek Madeleine Nilsson – zaczął Johansson. – Kiedy przeczytałem jej zeznanie, po prostu się wkurzyłem. Złożyła je w pierwszej dobie największego śledztwa w historii Szwecji. Dzisiaj mija od tamtego dnia dwadzieścia jeden lat i sześć miesięcy. Nie dam sobie oczywiście ręki uciąć, że widziała sprawcę, ale ja bym jej wtedy nie skreślał, jak to zrobił ten idiota, który ją przesłuchiwał. Załóżmy, że było tak, jak zeznała – powiedział, obrzucając

Holt uważnym spojrzeniem. – Mów dalej – odparła Holt i skinęła głową. – Nie chciałbym się chwalić, ale zapewniam cię, że gdyby to śledztwo prowadził Bo Jarnebring razem ze mną i kilkoma innymi kolegami, którzy wtedy pracowali w policji, znaleźlibyśmy tego drania tak samo, jak znaleźliśmy wcześniej wielu innych przestępców. – Rozumiem, co chcesz powiedzieć. – Cholerny Lewin – powiedział Johansson i zerwał się gwałtownie z krzesła. – Pracuś. Dokładny, bystry umysł. Na co mu to teraz, jeśli taki z niego tchórz? Przecież i tak tego nie wykorzysta. Po co ktoś taki jak on został policjantem? – Nie denerwuj się – powiedziała Holt z uśmiechem, próbując go uspokoić. Wiem, co cię tak wkurza, zwłaszcza że różnisz się od Lewina, pomyślała. Dobrze, że cię biedak nie słyszy. – Trzeba spróbować – mruknął Johansson. – Zobaczymy się w środę. Masz mi wtedy przynieść nazwisko tego drania.

Holt cały weekend poświęciła na ćwiczenia. Kiedy w niedzielę, po dwóch godzinach treningu, wróciła do domu, musiała się zmierzyć z tym samym dylematem, z którym mierzyła się przez całe lato: czy to lustro w łazience tak ją zniekształca, czy naprawdę tak źle wygląda? A może raczej z facetami coś jest nie w porządku? Najbardziej ekscytującym wydarzeniem niedzieli, gdy trenowała w okolicach Wyższej Szkoły Policyjnej, był telefon od syna, Nickego. Nagrał jej się na sekretarkę. Już od tygodnia jej dwudziestoczteroletni syn spędzał wolny czas na szkierach „z najbardziej szaloną kobietą w całym wszechświecie”. Życie, które obecnie prowadzi, można nazwać „urozmaiconym i bogatym”, a także „szalonym”. Na dodatek rodzice owej „najbardziej szalonej kobiety we wszechświecie” mają domek w najbardziej „coolowym” miejscu na całym wybrzeżu szkierowym w okolicach Sztokholmu. Poza tym jej „staruszkowie” byli na tyle taktowni, że gdy ich córka zjawiła się ze swoim facetem, od razu postanowili wrócić do miasta. Pływają na kajakach, powiedział Nicke. Fajni, koszerni ludzie, że nie wspomni o ich córce. Brak mi po prostu słów, dodał. „Staruszkowie”, kajaki, koszerni... Ciekawe, czy ta dziewczyna ma jakieś imię, pomyślała Holt i odsłuchała następną wiadomość. – Tak przy okazji: ma na imię Sara – usłyszała głos Nickego. Na tym nagranie się skończyło.

Przynajmniej on się dobrze bawi, pomyślała i ni stąd, ni zowąd wybrała domowy numer Lewina. Spytała go, czy chciałby zjeść z nią kolację. To był impuls. Powód? Może to, co wcześniej powiedział o nim Johansson? A może tylko to, że nie miała na wieczór lepszych planów?

– Czy chciałbym zjeść z tobą kolację? – powtórzył Lewin, kiedy w końcu po siódmym sygnale podniósł słuchawkę. – Tak, u mnie w domu – potwierdziła Holt. – Będziemy sobie mogli w ciszy i spokoju porozmawiać – dodała. Mam nadzieję, że wiesz, o co mi chodzi: o kolację, czyli posiłek, który jemy przed pójściem spać, pomyślała, ale nie powiedziała tego głośno, bo Jan padłby chyba trupem na miejscu. – Miła propozycja – odparł Lewin. – Czy mam coś kupić? – Wystarczy, że sam przyjdziesz. Mam, co trzeba. – Bo naprawdę mam, pomyślała godzinę później, smażąc scampi z małżami do sałatki, którą zamierzała go poczęstować. Czyżbym aż tak jej się podobał?, zastanawiał się Lewin. Właśnie wychodził ze stacji metra Huvudsta. Na szczęście ta, która go zaprosiła, nie miała pojęcia, co mu się roi w głowie.

– Zastanawiałam się nad czymś – zaczęła Holt trzy godziny później. Lepszej okazji nie będziesz miała, pomyślała. Pierwsza butelka po winie leżała w kuchni, w worku na śmieci. Druga stała na stole, między nimi, opróżniona do połowy. Ona wtuliła się w kanapę, podczas gdy Jan siedział w jej ulubionym fotelu i sprawiał wrażenie, jakby był niezwykle zadowolony z życia. – Nad czym? – spytał Lewin. Tym razem nie chrząknął, jak robił zazwyczaj, tylko lekko się uśmiechnął, a w jego oczach zobaczyła zaciekawienie. Powinien eksponować oczy, pomyślała. Gdyby się pozbył tej nieśmiałości, od razu mogłabym się przed nim położyć na plecach. – Chodzi mi o tę twoją drobiazgowość, o to, że zawsze jesteś taki dokładny – powiedziała. Wreszcie to z siebie wydusiłam, pomyślała. – Nie jesteś pierwszą osobą, która mnie o to pyta – odparł Lewin. I znowu nie chrząknął, a na jego twarzy pojawił się ten sam uśmiech. Te same brązowe oczy. Ale nie było w nich strachu tylko czujność.

– Naprawdę? – Rok temu byłem u psychiatry. Zdarzyło mi się to pierwszy raz w życiu, ale czułem się tak źle, że nie miałem innego wyjścia. – To zostanie między nami – obiecała Holt. – Był naprawdę wspaniałym lekarzem, a do tego domyślnym, wnikliwym, uprzejmym człowiekiem. Abstrahując od wszystkiego, wiele się wtedy o sobie dowiedziałem. Między innymi o tej dokładności, o której wspomniałaś, a która tak bardzo denerwuje naszych kolegów z biura. – Mnie to nie denerwuje – odparła Holt. – Ale czasem się nad tym zastanawiam. – Byłoby dziwne, gdybym tego nie robiła, dodała w myślach. – Wiem – powiedział Lewin z powagą. – Wiem, że cię to nie wkurza. – Inaczej by mnie tu nie było, pomyślał. – Skąd się bierze ta twoja dokładność? – Chcesz usłyszeć dłuższą czy krótszą wersję? – Może być dłuższa. Chyba że to zbyt skomplikowane twoim zdaniem. – Tak, to dość skomplikowane. Obie wersje takie są, ale poradzę sobie, chociaż nigdy wcześniej tego nie robiłem – Nigdy o tym nie rozmawiałem z nikim z pracy, pomyślał. – Usłyszysz dłuższą wersję – stwierdził. I zaczął opowiadać.

Tamtego lata, kiedy skończył siedem lat i dostał w prezencie rower, jego ojciec zmarł na raka. Zdążył go jeszcze nauczyć jeździć, i gdy tylko Jan się nauczył, ojciec położył się i umarł. – Poczułem się tak, jakby ziemia rozstąpiła mi się pod nogami – powiedział Lewin. – Tata zmarł i zabrał ze sobą do grobu całą moją pewność siebie. Zaopiekowała się nim mama. Rodzeństwa nie miał. Zostali sami, a ponieważ jej też ziemia usunęła się spod nóg, Jan stał się całym jej życiem. – To nie takie proste mieć mamę, która wszystko za ciebie robi. To najlepsza droga do tego, żeby zawsze mieć nieczyste sumienie – wyjaśnił Lewin. Może dlatego poczuł wielką ulgę, gdy także matka zmarła na raka. Tak, chyba tak właśnie było. Głównie ulgę. Wyrzuty sumienia w związku z jej śmiercią przyszły dopiero później. Gdy wstąpił do szkoły policyjnej, miał ponad dwadzieścia lat. W tym momencie Holt uznała, że czas zadać mu pierwsze pytanie. Dlaczego postanowił zostać policjantem?

– Sam nie wiem – odpowiedział. Jego ojciec miał kuzyna, który był policjantem. Nie był to nikt taki, kto by mu zastępował ojca, absolutnie. Po prostu od czasu do czasu interesował się jego losem i zjawiał się, kiedy sytuacja robiła się trudna. To był porządny gość, podsumował Lewin. Gorąco go przekonywał, żeby został policjantem. To wymarzony zawód dla wszystkich uczciwych chłopaków, dla których prawo, sprawiedliwość i dobro innych ludzi są najważniejsze, którzy nie chcą nikogo krzywdzić. Dla takich jak on sam albo jak Jan, jego ojciec i mama. Ważne jest też to, że ma się wielu kolegów. Policjanci zawsze sobie wzajemnie pomagają. Jak ci, którzy tworzą kochającą się rodzinę. – Wtedy w policji pracowało pewnie o połowę mniej ludzi niż teraz, ale jego argumenty od razu trafiły mi do serca. Wyobraziłem sobie, że nagle wchodzę do rodziny liczącej siedem tysięcy członków, którzy zawsze i we wszystkim się wspierają. Dla kogoś takiego jak ja ten argument bardzo się liczył. – Później zauważyłeś, że nie wszyscy członkowie tej rodziny są na tyle fajni, żebyś chciał mieć z nimi coś wspólnego? – wtrąciła Holt z uśmiechem. – Tak jest we wszystkich rodzinach, a ja przekonałem się o tym już pierwszego dnia. Najpierw zauważyłem, że prawie wszyscy członkowie tej rodziny są młodymi mężczyznami i że nie wszyscy są aż tak fajni, żeby utrzymywać z nimi znajomość. Właściwie żaden z nich nie był taki jak ja. – Mimo to postanowiłeś zostać. – Dlaczego nie odszedłeś, pomyślała. – Tak. To było w moim stylu, więc postanowiłem zostać. Gdybym zrezygnował i kazał im się wynosić do wszystkich diabłów, o nie, to nie byłoby w moim stylu. Tak więc został w policji. Różnił się od innych, ale był na tyle wysportowany, że nikt mu nie dokuczał, co w tamtych czasach i w tym zawodzie było dość powszechnym zjawiskiem. Poza tym okazał się bardzo przydatny, gdy zbliżały się terminy egzaminów z prawa i innych przedmiotów teoretycznych. – Możesz mi wierzyć albo nie – mówił dalej – ale w tamtych czasach miałem niezłe wyniki w biegach i strzelaniu. – Za to z przedmiotów teoretycznych byłeś najlepszy – stwierdziła Holt. – Tak – potwierdził Lewin. – Konkurencja nie była aż tak groźna. Przynajmniej nie pod koniec lat sześćdziesiątych i nie w szkole policyjnej w Solnie – dodał i nagle Holt zauważyła na jego twarzy wesołość. – Wykładowca od kryminalistyki polubił mnie. Już po pierwszym semestrze przyszedł do mnie i powiedział, że od dawna nie miał tak obiecującego ucznia. Jak myślisz, o kim mówił?

– O Johanssonie – zgadła Holt. – Ale z tego, co wiem z innych opowieści krążących na komendzie byłeś lepszy. – Dokładniejszy – sprostował Lewin. – Nasz stary nauczyciel miał do zarzucenia Johanssonowi tylko to, że przejawia on cechy typowe dla bohemy, nie jest wystarczająco pokorny, a nawet nie waha się sprzeciwiać autorytetom. Ale jakie to miało znaczenie, jeśli się było kimś takim jak on?

Mijały lata. Jan znalazł swoje miejsce w szeregu i podążał z głównym nurtem. Stary nauczyciel ze szkoły policyjnej nie zapomniał o nim. Ledwo Lewin odbębnił obowiązkowe lata w patrolu ulicznym, dawny mentor sam się do niego zgłosił i zaproponował mu pracę w wydziale zabójstw policji miejskiej. Lepiej chyba nie mógł trafić. – Nie przez przypadek wydział zabójstw nazywał się w tamtych czasach pierwszym wydziałem, a sekcja pierwszego wydziału prowadząca dochodzenia w sprawach o zabójstwa nazywała się sekcją dochodzeniową – wyjaśniał Lewin. – To były najszczęśliwsze lata mojego życia. Szefem naszego wydziału był człowiek, który w tamtych czasach był taką samą legendą, jaką dziś jest Johansson. – Dahlgren – wtrąciła Holt. – Tak, Dahlgren – potwierdził Lewin i skinął głową. – Kiedy się ze mną przywitał i porozmawialiśmy w cztery oczy, zdradził mi, że w całym wydziale tylko on ma maturę. Na dodatek zdawał ją w Göteborgu, w słynnej szkole Hvitfeldtska Läroverket. Od tej pory, twierdził, jest nas już dwóch. I chociaż takie liceum jak Södra Latin w Sztokholmie nie umywała się do tamtej, od takich jak ja i on oczekiwano więcej niż od policjantów bez matury. Dahlgren był dobrym człowiekiem: wykształconym, zabawnym. Nawet jak na kogoś, kto pracował w wydziale zabójstw, był kimś niezwykłym. A przecież powinni tam służyć najlepsi z najlepszych. A mimo to odebrał sobie życie, pomyślała Holt. Ale nie powiedziała tego. – A mimo to odebrał sobie życie – powiedział nagle Lewin. – Ale o tym na pewno już słyszałaś. – Tak. Słyszałam, że zachorował, został kaleką, i kiedy wrócił ze szpitala do domu, popełnił samobójstwo. – Miał chore serce. Nie wyobrażał sobie takiego życia. Myśl, że będzie dla kogoś ciężarem, nie mieściła mu się w głowie. Dlatego wolał się zastrzelić. Bo chociaż miał wyższe wykształcenie i poczucie humoru, był takim mężczyzną, jakim był, pomyślała Holt. – Potem dostałem pierwszą dużą sprawę. Bardzo dobrze ją pamiętam, tak samo jak tamto lato, kiedy umarł tata.

Znowu wygląda tak jak zawsze, pomyślała Holt, spoglądając na niego. – Było to jesienią 1978 roku – mówił dalej. – Miałem dopiero trzydzieści lat. Oddanie sprawy zabójstwa w ręce tak młodego śledczego było czymś niezwykłym. Ale akurat tamtej jesieni mieliśmy bardzo dużo pracy i dlatego powierzyli ją mnie. Tak postanowił Dahlgren i tak się stało. Powiedział, że gdybym miał jakieś kłopoty, mogę do niego przyjść. Okazało się, że kłopoty mam ze wszystkim – dodał z westchnieniem. – Ale zupełnie inne, niż sobie wyobrażałem.

W mieszkaniu przy Vasagatan ktoś zamordował młodą polską prostytutkę. Było to głośne zabójstwo w tamtych latach. Rozpisywała się o nim prasa bulwarowa. Policja wyjaśniła sprawę, ale akta trafiły do piwnicy, ponieważ główny podejrzany popełnił samobójstwo. – Sprawę nazywano „morderstwem Katarzyny”, bo ofiara nazywała się Katarzyna Rosenbaum. Nie wiem, czy o niej słyszałaś. Sprawca zamordował ją w okrutny sposób. – Gdzieś o tym czytałam – odparła Holt. Słyszałam też, że po tej sprawie przeżyłeś chwilę triumfu, pomyślała. – Facet, którego po pewnym czasie aresztowano, spędził w areszcie dwa miesiące. Popołudniówki pisały oczywiście, że to on jest sprawcą, bo znał ją osobiście. Poznali się w restauracji i wkrótce zaczęli się regularnie spotykać. Nie wiedział, że jest prostytutką. Podobno mu powiedziała, że prowadzi jakieś biuro. Był zwykłym facetem, jakich wielu. Był wprawdzie rozwiedziony, ale w tamtych latach prawie wszyscy byli rozwiedzeni. Z byłą żoną miał małą córeczkę, mieszkał sam w Vällingby, był inżynierem, prowadził spokojny tryb życia, był niezależny finansowo. – Z tego, co pamiętam, to naprawdę on był sprawcą – wtrąciła Holt. – Tak, ja też tak myślę. Kiedy się dowiedział, czym naprawdę zajmuje się jego ukochana, nie zdołał się opanować i zabił ją. W każdym razie tak wynikało z moich ustaleń. – Ale nie udało wam się zgromadzić wystarczających dowodów i prokurator go wypuścił. – Tak – potwierdził Lewin. – A zanim udało nam się zebrać nowe dowody, facet odebrał sobie życie. I to w samą Wigilię Bożego Narodzenia. – Ale przecież nie możesz za to obwiniać siebie. Jeśli się jest normalnym człowiekiem i nagle się kogoś morduje, to chyba jest to wystarczający powód, żeby odebrać sobie życie. – On tak nie uważa – odparł Lewin i skrzywił się. – Słucham? – spytała Holt. – O czym on bredzi, pomyślała.

– W każdym razie nie wtedy, gdy przychodzi do mnie we śnie. – Co wtedy mówi? – Że był niewinny. Że za jego samobójstwo odpowiadam ja. Że to ja go zamordowałem. – Już sobie wyobrażam, co o tym sądzi twój psychiatra. – Właśnie. Wyjaśnił mi, że tu nie chodzi o tamtego człowieka tylko o mnie. – Zgadzam się z tym. – Sam nie wiem – powiedział Lewin. – W każdym razie rozmowa o tym dobrze mi zrobiła. – Naprawdę? – Tak. Ostatni raz ten człowiek odwiedził mnie we śnie dawno temu. No, ale wystarczy tych wspomnień... Może byśmy się wybrali na szybki spacer? Inaczej nogi mi ścierpną. – Oczywiście. Resztę możemy wypić po powrocie – powiedziała, wskazując na butelkę wina stojącą na stole. Znowu się uśmiecha. Może powinien zmienić pracę, zastanawiała się.

10 października środa. Zatoka Pollensa w północnej części Majorki Po niecałej godzinie rejsu silnik wyprodukowany przez firmę Volvo Penta – serce „Esperanzy” – wyprowadził ją na odległość dwunastu mil morskich w głąb zatoki. Łódź minęła Platja de Formentor, Cala Murta i okolice El Blancal, gdzie praktycznie przez cały rok można łowić okonie, ośmiornice i płaszczki. Miejsce to znajduje się w odległości mili morskiej od cypla półwyspu Formentor, na samym środku toru wodnego prowadzącego w stronę Canal de Menorca. Martwa fala upstrzona pianą i znacznie większa głębia pod kilem. Jeszcze tylko kilka ruchów kołem sterowym i będzie można podjąć decyzję o zmianie kursu. Słońce, które przypomina płonącą kulę, pokonało już połowę drogi i kieruje się ku zenitowi. Jest wystarczająco wysoko, żeby nagrzać słoneczną mgiełkę do temperatury trzydziestu stopni w cieniu. Gorąco, nawet jak na tutejsze warunki. Zwykle w dzień temperatura utrzymuje się na poziomie dwudziestu stopni aż do późnej jesieni. Pojawiają się inne łodzie. „Esperanza” nie jest już sama.

21. Sześć tygodni wcześniej, 29 sierpnia, środa, siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen – Flykt nie będzie już z nami współpracował – zaczął Johansson. – Nadal dociera do nas mnóstwo nowych wiadomości i dlatego grupa Palmego ma ciągle sporo pracy. Będziemy musieli jakoś sobie bez niego poradzić. Może ty, Liso, mogłabyś dzisiaj zacząć – powiedział, patrząc na Mattei. – Okej – odparła Lisa. – Jak już panu wspomniałam, spotkałam się w zeszłym tygodniu z Söderströmem. Jak wszyscy pewnie wiedzą, to właśnie on był szefem biura ochrony Palmego, kiedy premier został zamordowany. – Mów dalej – powiedział uroczystym tonem Johansson. Splótł ręce na brzuchu i rozsiadł się wygodnie na swoim krześle, dwa razy większym od wszystkich innych krzeseł stojących wokół stołu. Miało zagłówek, podłokietniki, składany podnóżek i wbudowane urządzenie do masażu.

Mattei dokładnie zreferowała, czego dowiedziała się od Söderströma: że tego dnia, kiedy premier został zamordowany, wspominał, że planuje wyjście do kina albo spotkanie z rodziną gdzie indziej niż we własnym mieszkaniu. Tak planował, podkreśliła Mattei. Natomiast decyzję o tym, że pójdzie do kina i że spotka się przy tej okazji z synem i jego narzeczoną, podjął dokładnie na pół godziny przed opuszczeniem z żoną mieszkania.

– Aha – powiedział Johansson. – Ilu funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa wiedziało o jego planach, zanim ostatecznie się zdecydował? – Najpierw chciałabym poruszyć inny temat – odparła Lisa, rzucając na przełożonego ostrożne spojrzenie. – Oczywiście – zgodził się Johansson, udzielając jej wspaniałomyślnie głosu. – Czytałam przesłuchania jego żony i syna. Zeznali, że decyzja o wyjściu do kina zapadła tego wieczoru, kiedy Palme został zamordowany. Rozstrzygający dowód to jego rozmowa z synem około ósmej. Ale Palme wspominał wcześniej tego dnia o takim zamiarze. – A kto ze służby bezpieczeństwa wiedział o jego planach? – spytała Holt. – Przede wszystkim dwaj ludzie z jego obstawy, którzy ochraniali go tamtego dnia. Ci sami, którzy pilnowali go zazwyczaj. W tamtym okresie gazety nazywały ich Bill i Bull. Byli to inspektor policji kryminalnej Kjell Larsson i asystent policji kryminalnej Orvar Fasth. Kiedy około południa premier im powiedział, że już nie będzie ich potrzebował, Larsson zadzwonił do Söderströma i powiedział mu, jak wygląda sytuacja. Wtedy Söderström poszedł do Berga i o wszystkim go poinformował. Tak więc w dniu zabójstwa około południa o sprawie wiedziało czterech ludzi z tajnych służb. – Co potem? – spytał Lewin. – Potem sprawy się komplikują – odparła Mattei. – Söderström musi wydać nowe dyspozycje i wysłać zmienników w miejsce Larssona i Fastha. Informuje więc o wszystkim funkcjonariusza, który tamtego dnia pełni dyżur. Ten z kolei – tak w każdym razie przypuszcza Söderström – rozmawia z sześcioma innymi ochroniarzami wyznaczonymi na weekend. To kolejne siedem osób. W sumie już jedenaście – podsumowała. – Co oznacza, że o planach premiera wiedziała cała sekcja – stwierdził Lewin i chrząknął ostrożnie. – Nie wszyscy – odparła Mattei. – W każdym razie ja tak nie uważam. – Dlaczego nie? – spytała Holt. – Już w czasach, gdy tam pracowałam, był specjalny pokój, w którym można się było napić kawy. – Tak, na pewno takich osób było więcej niż jedenaście – zgodziła się Mattei. – Ktoś coś komuś powiedział, ten przekazał to dalej, i poszło. Musimy jednak pamiętać, że w decyzji premiera nie było nic sensacyjnego. Takie sytuacje już się zdarzały. Palme czasem sobie życzył, żeby go po prostu zostawiono w spokoju. – A kto sobie tego nie życzy, dodała w myślach. – Dwadzieścia osób – stwierdził Johansson. – Około dwudziestu osób z Biura Ochrony Rządu wiedziało, że premier rozważa możliwość pójścia do kina albo wyjścia na miasto.

– Może – powiedziała Mattei. – Pracowało tam wtedy trzydziestu ośmiu funkcjonariuszy. – Okej – powiedział Johansson. – Ile osób pracujących w biurze Palmego wiedziało tamtego dnia o jego zamiarach? – Nie mam pojęcia – odparła Mattei, potrząsając głową. – Nadal mam niewiele znajomości w Kancelarii Rządu. Właściwie to nie znam tam nikogo. Ale za to czytałam zeznania ludzi, którzy tam wtedy pracowali. – I co z nich wynika? – Że nikt ich ani razu nie zapytał, czy słyszeli coś o planach premiera na tamten wieczór. – To jakaś bzdura – odparł Johansson. – Ktoś na pewno musiał ich o to pytać. – Nie – upierała się Mattei. – Pytano ich tylko o to, czy premier wspominał, że chciałby spędzić jakiś czas poza domem. A to nie to samo. Pewnie, że nie, przytaknął jej w myślach Johansson. – Zapytano o to trzy osoby i wszystkie trzy zeznały, że premier nic takiego nie powiedział. Nie pytano ich natomiast o żadne jego plany. – Właściwie to znam kogoś w Kancelarii Rządu – stwierdził Johansson. – Ten człowiek już wtedy był kimś. Jeśli uda mi się z nim porozmawiać, wrócimy do tego. – Pełnomocnik premiera, późniejszy podsekretarz stanu, szara eminencja w rządzie, człowiek bez nazwiska, szwedzki kardynał Richelieu – powiedziała Mattei z nieukrywanym zachwytem. – Przesada – odparł Johansson. – Aż tak ekscytujące to nie jest. Nazywa się Nilsson. – Jego na pewno znasz, pomyślał. – Jego też wtedy przesłuchiwano – powiedziała Mattei. – I co powiedział? – Absolutnie nic. Nie miał nic do powiedzenia. Tak przynajmniej zeznał. Właściwie tylko tyle powiedział. Dodał, że ze względu na bezpieczeństwo państwa nie może nic powiedzieć. Nie może też wyjaśnić, dlaczego nie może nic powiedzieć. To absurd. Kiedy na samym początku zadawano mu rutynowe pytania, czy on to on, a później poproszono o podanie adresu i numeru identyfikacyjnego i kilku innych danych, kazał prowadzącemu przesłuchanie przestać pleść bzdury. I poprosił o następne pytanie. Tak właśnie zrobił. – I co na to przesłuchujący go policjant? – spytał Johansson. – Przeprosił go. Pewnie zsikał się ze strachu.

– Porozmawiam z nim – obiecał Johansson. – I wrócimy do tego. – Około dwudziestu osób ze służby bezpieczeństwa, nieznana liczba osób w biurze Palmego, ale przynajmniej jedna osoba... – Kto taki? – przerwał jej Johansson. – Pełnomocnik premiera – wyjaśniła Mattei. – Tak przynajmniej napisał Berg w notatce służbowej sporządzonej w dniu morderstwa. Jest dowodem w sprawie. Napisał, że tamtego dnia około trzeciej po południu rozmawiał z pełnomocnikiem o różnych sprawach związanych z bezpieczeństwem państwa, między innymi poruszył kwestię ochrony premiera. Söderström twierdził, że poruszyli też temat ewentualnego pójścia premiera wieczorem do kina. – Ale przecież policjant, który przesłuchiwał Nilssona, musiał go chyba spytać o jego rozmowę z Bergiem? – Tak, zrobił to. Niestety ze względu na bezpieczeństwo państwa... ble, ble... poproszę o następne pytanie... ble, ble. To było fantastyczne przesłuchanie – westchnęła Mattei. – Pozostaje nam rodzina ofiary – kontynuowała. – Jego żona, syn Mårten i ówczesna narzeczona syna. To już trzy osoby. Z protokołów wynika, że z nikim innym nie rozmawiali o kinie. Zresztą i syn, i żona Palmego dokładnie się orientowali, na czym polega ochrona tak ważnej osoby. – A znajomi i przyjaciele? – dopytywał się Johansson. – Z zeznań ówczesnego ministra Svena Asplinga i ówczesnego sekretarza partii socjaldemokratycznej Bo Toressona – były to poza synem jedyne osoby, z którymi Palme rozmawiał tamtego wieczoru z domowego telefonu – wynika, że nic im nie wspomniał o swoich planach. – Ale i tak ich o to zapytano? – Tak. – Oznacza to, że o jego planach wiedział cały świat i to na pięć, sześć godzin przed tym, jak się zdecydował – westchnął Johansson. – Maksimum pięćdziesiąt osób, jeśli już pan pyta. Dwadzieścia ze służby bezpieczeństwa, możliwe, że tyle samo w jego biurze, plus dziesięć innych. W sumie niewiele więcej niż pół setki. Zawsze to coś, pomyślał Johansson. O dniu i godzinie balu maskowego w operze sztokholmskiej w marcu 1792 roku kilkaset osób wiedziało na kilka miesięcy przed terminem. Sto spośród nich otrzymało pisemne zaproszenie na dwa miesiące przed terminem. Przynajmniej dziesięć spośród zaproszonych osób było zamieszanych w zamach na Gustawa III. – Najwyższy czas rozprostować nogi – powiedział i wstał z fotela.

22. Po krótkiej przerwie Holt oznajmiła, że nie wierzy ani w to, że zbrodni dokonał Christer Pettersson, ani w wersję ucieczki sprawcy, którą przyjęli śledczy. Wierzy natomiast w zeznanie złożone przez Madeleine Nilsson i w rysopis sprawcy przedstawiony przez Johanssona. – Widzę, że w końcu dostrzegłaś prawdę i światło – skomentował jej słowa Johansson. – Nazywaj to, jak chcesz. W każdym razie zmieniłam zdanie. – Ale ile czasu ci to zajęło? – drażnił się z nią Johansson.

Wyglądało na to, że wątpliwości Holt podziela Mattei. Z całym szacunkiem dla Holt i dla wyliczeń Lewina, do zeznań świadków odnosi się sceptycznie. Jedyną rzeczą, jakiej udało im się dokonać w tej sprawie, było zakwestionowanie jednej z wcześniejszych tez śledztwa, zamiast której zaproponowali nową hipotezę. Nie żadną antytezę tylko hipotezę. – Więcej na poparcie swojej tezy już nic nie macie – powiedziała. – To było dramatyczne wydarzenie, wszystko zmieniało się z sekundy na sekundę. To nie dla mnie – stwierdziła, potrząsając głową. – Uważasz, że warto byłoby sprawdzić naszą hipotezę? – spytał Johansson. – Oczywiście – odparła Mattei. – Tyle tylko, że znalezienie innego sprawcy w całym tym materiale nie będzie wcale łatwe. I to pod warunkiem że gdzieś tam jest. Może pan być tego pewien. – Mimo to nie uważam tego zadania za niewykonalne – stwierdził Johansson. – Sprawca był człowiekiem więcej niż doświadczonym, miał trzydzieści pięć do czterdziestu pięciu lat. Wojskowy, policjant albo ktoś, kto się zna na takiej robocie, niekarany, z dostępem do broni. Dysponował odpowiednimi środkami finansowymi, miał wtyczkę w Kancelarii Rządu, służbie bezpieczeństwa albo w rodzinie Palmego. Dla mnie nie wygląda to na zadanie niewykonalne. Zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że kiedy wykonał zadanie, pojechał metrem na Östermalm albo do Gärdet – dodał, uśmiechając się do Holt. – Problem polega na tym, że nie możemy go szukać w taki sposób – stwierdziła Mattei. – Tego się nie robi jak w wyszukiwarce internetowej, gdzie wystarczy wklepać odpowiedni zestaw słów, żeby ograniczyć wynik poszukiwań do koniecznego minimum. Materiał ze śledztwa w sprawie zabójstwa Plamego jest posegregowany zupełnie inaczej albo według innych zasad. – A co to za zasady? – spytał podejrzliwie Johansson.

– Zupełnie niejasne. Uważam, że nawet ci, którzy ten materiał gromadzili, tego nie wiedzą. Twierdzą, że ułożyli dokumenty zgodnie z zasadami obowiązującymi w dochodzeniówce, ale nie da się ich przejrzeć tak, jak pan zaproponował. – Zgodnie z zasadami obowiązującymi w dochodzeniówce – powtórzył Johansson, patrząc na nią pytającym wzrokiem. Przecież wszyscy wiedzą, na czym to polega, pomyślał. – Tak, ale dla każdego oznacza to coś innego – powiedziała Mattei. – Najbardziej popularny system to układanie według konkretnych informacji i wskazówek. Polega to najczęściej na tym, że osoba przekazująca informację wskazuje na kogoś. Są tam tysiące takich informacji. Najbardziej popularną metodą jest ta, którą śledczy już dawno sami wymyślili: przesłuchanie, zbieranie informacji w terenie, opinie ekspertów... właściwie cokolwiek. Nawet to, co pierwszy kierujący śledztwem w swoich wypowiedziach dla mediów nazywał śladem, umieszczono w materiale. Krótko mówiąc, cokolwiek. Większość materiałów sprawia wrażenie, jakby je układał ktoś zmęczony. Wszystko jest tak pomieszane i nieprzejrzyste, że gdy pojawia się nowa wiadomość, nie wiadomo, do którego segregatora należy ją włożyć, więc zakłada się nowy segregator. Dosłownie. Mogę panu podać przykład. – Bardzo proszę – zgodził się Johansson. Jeden śmiertelny cios mniej czy więcej nie sprawi różnicy, pomyślał. – Niedawno całkiem przypadkiem odkryłam, że ta sama informacja pochodząca z tego samego źródła, wskazująca na pewną osobę jako zabójcę Palmego, została zarejestrowana jako trzy różne zgłoszenia. Zważywszy na to, od kogo ta informacja pochodzi – a jest to bardzo pracowity informator – nie mogę wykluczyć, że jest więcej takich przypadków. Ta sama informacja, to samo źródło, ten sam domniemany sprawca. Według rejestru są to trzy różne zgłoszenia. – Ale dlaczego, na miłość boską? – Wpłynęła w trzech różnych okresach i trafiła do trzech różnych śledczych. Ze względu na sposób rejestracji nie można jej było powiązać z wcześniejszymi – wyjaśniła Mattei, wzruszając ramionami. – A co ty na to, Janie? – spytał Johansson. Przecież to wszystko nie ma sensu, pomyślał. – Jestem skłonny zgodzić się z Lisą – odparł Lewin i chrząknął ostrożnie. – Jeśli nie wiadomo, gdzie czegoś szukać, robi się trudno. Innymi słowy, nie wystarczy wiedzieć, czego się szuka. Trzeba jeszcze wiedzieć, gdzie szukać. Nie mówię tu oczywiście o różnych wyjątkach. – Na przykład? – spytał Johansson. Przecież to jest sprzeczne z zasadami wyszukiwania, pomyślał. – Najlepszym przykładem jest tak zwany wątek policyjny. Kiedy śledczy zaczęli go badać, służba bezpieczeństwa otrzymała polecenie przejrzenia wszystkich informacji odnoszących się do policjantów. Prawie wszyscy, których wytypowano jako podejrzanych o udział w zbrodni, mieszkali w Sztokholmie. Zważywszy na to, że prawie cała ekipa

uczestnicząca w śledztwie też pochodziła ze Sztokholmu, uznano za niewłaściwe, aby ludzie prowadzili dochodzenie we własnej sprawie. To dlatego ten wątek powierzono służbie bezpieczeństwa. Jedną z zalet tego rozwiązania było to, że prawie cały materiał został zgromadzony w jednym miejscu. Szczerze mówiąc, nie wiem, co się stało z tym, co wpłynęło później. – Okej – powiedział Johansson. – Rozumiem, co chcecie powiedzieć. Zróbmy tak: postaramy się zająć tą sprawą najlepiej jak potrafimy. Wedle stawu grobla. Bo nie mamy innego wyjścia, do cholery, pomyślał. – Sam wiesz najlepiej – powiedziała z uśmiechem Holt. – O czym? – Że zawsze staramy się pracować możliwie najlepiej. – No to wspaniale – zakończył Johansson. – Ta sama godzina, to samo miejsce, za tydzień. – I wtedy mamy ci podać nazwisko sprawcy? – spytała Holt z niewinną miną. – Czy ten sprawca nie nazywa się Drań? – Uważaj, co mówisz, Anno – odparł Johansson.

23. Po spotkaniu Johansson poprosił Lewina na stronę. Chciał z nim porozmawiać w cztery oczy. No bo czy miał wybór? To, co dwa tygodnie wcześniej wyglądało na wspaniały, a przynajmniej świeży i dobry pomysł, dało jak na razie pięć różnych efektów. Czterysta godzin pracy w wykonaniu Holt, Lewina i Mattei, którzy mieli też przecież inne obowiązki. To po pierwsze. Media mają pełne ręce roboty z informatorami, którzy cały czas zatruwają życie prowadzącym śledztwo. Flykt i jego ludzie pewnie pękają ze śmiechu. To po drugie. Jeśli chodzi o Johanssona, to najprawdopodobniej trafił na czarną listę Największej Szwedzkiej Gazety Porannej. Codzienna porcja ciosów wymierzonych w jego obnażoną pierś, seria artykułów o nieprawidłowościach w kierownictwie Centralnego Urzędu Śledczego, artykuły redakcyjne o nieskuteczności policji, a ostatnio żart rysunkowy, na którym umieszczono jego podobiznę z napisem: „W pogoni za minionym czasem”. Na rysunku widać, jak bardzo gruby Johansson w jednej ręce trzyma na smyczy owczarka niemieckiego, a w drugiej latarkę, którą oświetla coś, co przypomina dużą psią kupę. Johansson pękał ze śmiechu. To po trzecie. Pozostało to, co rzeczywiście ma coś wspólnego ze sprawą.

Świadomość, że dużą część materiału należy uznać za straconą. Stara policyjna teza, która głosi, że sprawca, którego nie udało się znaleźć, mimo wszystko tkwi gdzieś w zgromadzonym materiale, może się okazać prawdziwa. Problem polega jednak na tym, że tym razem papierów jest zbyt dużo i że panuje w nich zbyt duży bałagan, żeby istniała realna szansa na znalezienie sprawcy. To po czwarte. Po piąte: minęło już czternaście dni i czego dokonała w tym czasie trójka najlepszych policjantów w Szwecji? W zasadzie zakwestionowała tylko przyjętą wcześniej wersję o drodze ucieczki sprawcy. Na dodatek ich praca przyniosła nowe znaki zapytania. Świadek Madeleine Nilsson, która na schodach prowadzących do Kungsgatan spotkała nieznanego nikomu człowieka bez twarzy i nazwiska. Przed czy po zabójstwie? Prawda to czy nie? Na wszelki wypadek świadek zmarła przed dwudziestu laty.

Lewin to taki ostrożny generał. Gdyby wszyscy generałowie byli tacy jak on, nigdy nie doszłoby do żadnej wojny. Jest też świetnym policjantem. Jednym z najlepszych. No dobrze, pomyślał Johansson. Zadajmy proste pytanie. Jeśli Lewin w typowy dla siebie sposób uzna, że powoduje nami zwykła ludzka próżność, dasz sobie spokój. – Co o tym sądzisz? – spytał Johansson. – Czy to w ogóle ma sens? – Nie wiem – odparł Lewin. – Łatwe to nie jest. – Może powinniśmy spojrzeć prawdzie w oczy i dać sobie spokój? – Dajmy sobie tydzień. Potem spróbujemy coś zrobić – zaproponował Lewin. To chyba przez Holt, pomyślał. Nadal o niej myślę. – Okej – zgodził się Johansson. Do diabła, co mu się stało? – pomyślał. Wygląda na to, że nękają go jakieś zmiany osobowości. – Czasem tak bywa, że robimy coś w dobrej wierze, choć nie wiemy, czym ta dobra wiara jest – odparł w zamyśleniu Lewin. – Miło mi to słyszeć, ale tym razem chodzi raczej o zwykłą ludzką próżność. – Dajmy sobie jeszcze tydzień – zakończył Lewin, po czym wstał, skinął głową i wyszedł.

Nie tylko próżność, pomyślał Johansson, kiedy Lewin zamknął za sobą drzwi. To prawda, mam powody osobiste, bo zawsze takie istnieją, ale tym razem chodzi raczej o chęć zemsty niż o

próżność.

Na tydzień przed urlopem Johansson pojechał do głównej siedziby Interpolu w Lyonie na międzynarodową konferencję dla komendantów policji. Było to cykliczne spotkanie ludzi zajmujących takie stanowisko jak on – i w Anglii, i w Arabii Saudyjskiej, i na Sri Lance. Przyjemna impreza, podczas której oficjalne zajęcia połączono z mniej oficjalnymi. Już pierwszego wieczoru po oficjalnej kolacji Johansson spotkał się z kolegami z innych państw w barze znajdującym się niedaleko hotelu. Od wielu lat ten lokal był ich nieoficjalnym miejscem spotkań. Można tam było posłuchać wielu klasycznych historii o bohaterach policyjnych akcji. Każdy o czymś opowiadał, ale jak zwykle najwięcej złośliwych komentarzy wysłuchiwał zawsze Johansson. Powód był zawsze ten sam: niewyjaśnione od dwudziestu lat zabójstwo premiera jego rządu. Biorąc pod uwagę rangę ofiary, była to największa klęska w całej dotychczasowej historii policji. I to niezależnie od tego, jaką rolę Lee Harvey Oswald odegrał w zamordowaniu Kennedy’ego w listopadzie 1963 roku. Tym razem pierwszą osobą, która rzuciła w niego kamieniem, był jeden z jego najlepszych przyjaciół, szef policji metropolitalnej w Londynie. Uczynił to z niewinną miną i z miłym uśmiechem, dobrał też odpowiednio słowa i przyjął stosowną pozę. – How about the Olof Palme assasination? Any new leads? [2] Doczekamy się w końcu przełomu w twojej nieustającej pracy dochodzeniowej? Lars, czy zaspokoisz naszą ciekawość? Rozjaśnij mrok, który nas, ciemniaków, otacza. Rozwiej nasze wątpliwości i rozprosz nasz niepokój. I znowu ten typowy radosny rechot. Toasty i przyjacielskie gesty, żeby złagodzić ostrą wymowę wypowiedzianych przed chwilą słów. No harm intended, of course... comrades in arms… [3] i tak dalej, i tak dalej. Niestety dla niego nie było to żadnym pocieszeniem. Niewyjaśniona sprawa zabójstwa tkwiła w jego świadomości jak ostry cierń.

I dlatego udzielił im takiej samej odpowiedzi jak zawsze. Jeśli chodzi o śledztwo prowadzone przez szwedzką policję w sprawie zabójstwa Palmego, sytuacja przedstawia się niestety źle, bo z powodu trwających od dawna zaniedbań sprawa od samego początku stoi w miejscu. Dlaczego? Bo nie udało się schwytać sprawcy na miejscu zbrodni ani w bezpośrednim sąsiedztwie. Stało się więc coś, co nie zdarzało się prawie nigdy, gdy dochodziło do zabójstwa kogoś takiego jak premier szwedzkiego rządu. Zamiast tego mamy do czynienia z nieznanym zabójcą, który znikł w mroku nocy. Tymczasem policja, zamiast zastosować typowe przy dochodzeniach procedury, nagle o nich zapomina, bo wszędzie panuje kompletny chaos. Formułuje się coraz bardziej niedorzeczne hipotezy, a nawet ogłasza czyste spekulacje, zamiast wytrwale prowadzić szczegółowe dochodzenie, co jest przecież zadaniem każdego prawdziwego policjanta i co mu pozwala normalnie pracować. Nie tylko pojedynczym funkcjonariuszom, ale także całej policji, w której

służą. Zarówno on, Johansson, jak i jego koledzy dostali wtedy nauczkę. Czegoś się nauczyli. A jeśli ktoś mu nie wierzy, niech sobie przypomni, jak kilka lat temu, gdy zamordowano szwedzką minister spraw zagranicznych, policja dość szybko uporała się ze znalezieniem sprawcy. – A good piece of old time coppery, if you ask me – stwierdził Johansson swoim bezbłędnym policyjnym angielskim. – We learned our lesson. We did it the hard way. But we did it well. [4]

Jego angielski przyjaciel i kolega po fachu skinął głową na znak, że się z nim zgadza. Na potwierdzenie uniósł szklaneczkę bursztynowej whisky. Postanowił jednak nie zmieniać tematu, bo o ile dobrze zrozumiał, śledztwo nadal jest prowadzone i to mimo tego, co Johansson przed chwilą powiedział, jak również mimo niepowodzeń, jakie spotykają prowadzących tę sprawę od ponad dwudziestu lat. Dlaczego więc nie skierować tych policjantów do jakiejś rozsądnej pracy? – Trzeba się pogodzić z sytuacją – oznajmił ponurym tonem Johansson. – Dopóki sprawa się nie przedawni, będziemy nad nią pracować. Nie dodał oczywiście, że śledczy skierowani do tej sprawy od wielu lat zajmują się czymś zupełnie innym. – Taka postawa to wyraźny ukłon w stronę polityka wysokiej rangi, który został zamordowany – zgodził się jego angielski kolega. – To niezbędne, jeśli się chce utrzymać polityczną stabilizację w państwie prawa i w systemie demokratycznym, chociaż policjanci właściwie stoją ponad polityką. Być może. Johansson skinął głową. Sam się nad tym nie zastanawiał, ponieważ politykowanie jest mu najzupełniej obce. W śledztwo włączył się dopiero niedawno, na dodatek jedynie jako pełnomocnik rządu przydzielony do różnych komisji. Chciałby jednak podzielić się z nimi spostrzeżeniem, które niedawno poczynił. Pytanie brzmi mianowicie, czy naprawdę chodzi o to, żeby się skupiać na niepowodzeniu policji. Obserwując zmieniający się język ciała kolegów, Johansson uznał, że to odpowiednia chwila. Siedzący naprzeciwko dręczyciel znalazł się w pułapce, trafił w pole ostrzału Johanssona, a na dodatek stanął plecami do niego. Stwierdził, że to niezwykle ciekawa teza i że chciałby się dowiedzieć czegoś więcej. – Twierdzę, że jest rzeczą absolutnie konieczną, aby skomplikowane śledztwa prowadzili prawdziwi policjanci – wyjaśnił Johansson z miłym uśmiechem. Pochylił się w stronę swojego adwersarza i poklepał go po ramieniu. Dodał, że jego zdaniem powierzanie takich spraw zwykłym prawnikom i biurokratom, którzy od pewnego czasu zajmują najwyższe stanowiska w policyjnej hierarchii współczesnych państw europejskich, jest niebezpieczne i daje prawie stuprocentową gwarancję niepowodzenia. Tak to niestety wyglądało wtedy, gdy zastrzelono szwedzkiego premiera.

– Touché, Lars – odparł komendant ze Scotland Yardu. Chyba był poruszony słowami Johanssona bardziej niż większość kolegów siedzących przy stole. Rzeczywiście, to żadna tajemnica, że na stanowisko, które zajmuje obecnie, nie trafił po długiej karierze, od krawężnika poczynając. Dopiero gdy skończył pięćdziesiąt lat, opuścił szacowną ławę sędziowską przy Old Bailey i przeniósł się do gabinetu komendanta policji przy Victoria Street. Ale praca w tamtym sądzie nie bardzo się liczy w jego nowym środowisku, bo zajmował się tam głównie sprawami gospodarczymi i cywilnymi i „nigdy by nawet nie marzył o tym, żeby wtykać swój wielki nos w jakieś śledztwo w sprawie zabójstwa”. – Sam wywołałeś ten temat. – Johansson chrząknął.

Potem potoczyło się jak zawsze. Zastępca szefa paryskiej policji opowiedział im o problemie, jaki władze miasta mają z „pomnikami słynnych Francuzów, na których gromadzą się wielkie stada gołębi, zwłaszcza że paryskie gołębie srają jak oszalałe”. Następnie stwierdził, że szwedzkie śledztwo stanowi przykład tego, co policja mogła w takiej sytuacji zrobić, to znaczy odnieść sukces albo ponieść porażkę. Prawda jest taka, że Johansson i jego śledczy zajmujący się sprawą Palmego odgrywają równie ważną rolę w podtrzymywaniu Szacunku Dla Władzy Zwierzchniej w Szwecji jak pięćdziesięciu kilku pracowników paryskiej spółki komunalnej zajmującej się oczyszczaniem pomników z gołębich odchodów. – Szacunek dla każdego wielkiego narodu utrzymuje się lub upada wraz z szacunkiem dla jego wielkich przywódców – dodał. Chciałby więc skorzystać z okazji i wznieść toast na cześć szwedzkiego kolegi, który z nieustającym zapałem i wielkim poświęceniem, rezygnując z własnej wygody, podjął się tego tak trudnego zadania. Najwyższy czas się ewakuować, pomyślał Johansson, gdy wszyscy wychylili toast na jego cześć. Dwie godziny później, kiedy już leżał w swoim łóżku w hotelu, podjął decyzję. Potem od razu zasnął, dokładnie tak, jak zasypiał w domu: na plecach, z rękami założonymi na piersi. Zanim jednak zasnął, przez chwilę myślał o żonie. Doszedł do wniosku, że zbyt często jest sama. Sprawy, z powodu których zostawia ją samą, nie są aż tak ważne, żeby nie pozwalać im się cieszyć wspólnym życiem.

24. – Czy coś się działo? – spytał Johansson sekretarkę, gdy się pożegnał z Lewinem. – Tu ciągle coś się dzieje – odparła. – Ktoś dzwonił?

Telefon jak zwykle dzwonił cały czas. Może niekoniecznie chciał z nim rozmawiać cały

świat, ale odniosła wrażenie, że wielu spośród tych, których interesuje mroczna strona bytu, zaczęło nagle odczuwać silną potrzebę skontaktowania się właśnie z jej szefem. Jak zwykle odpowiadała na telefony i udzielała odpowiedzi, jakich oczekiwali dzwoniący. Nie musiała niepokoić samego Johanssona. Wyjątek zrobiła dla dwóch osób. – Dzwoniła tajemnicza postać z Rosenbad, facet, który nigdy nie mówi, jak się nazywa. – Czego chciał? – spytał Johansson. Pewnie pełnomocnik premiera, szwedzki kardynał Richelieu, pomyślał. – Żartuje pan ze mnie? Nie chciał mi nawet powiedzieć, czy jeszcze zadzwoni, czy może to pan ma zadzwonić do niego. – Porozmawiam z nim. A drugi telefon? – To na pewno nic ważnego – odparła sekretarka, potrząsając głową. – Też ktoś bez nazwiska? – Ależ skąd. Ten ktoś dzwonił kilka razy. Już w piątek, ale ponieważ nie chciałam panu psuć weekendu, uznałam, że sprawa może poczekać. – Nazwisko – powtórzył Johansson, strzelając palcami. – Bäckström – odparła z westchnieniem. – Pierwszy raz zadzwonił w piątek, od tamtej pory dzwonił jeszcze z sześć razy. Ostatnio dziś rano. – Bäckström! – powtórzył Johansson z niedowierzaniem. – Czy mówimy o tym samym tłustym dupku, którego wyrzuciłem ze specjalnej grupy operacyjnej powołanej do rozwiązywania najtrudniejszych przestępstw? To chyba niemożliwe. Przecież to dopiero rok, pomyślał. – Obawiam się, że to on. Komisarz policji kryminalnej Evert Bäckström. Żądał, żeby mu umożliwiono rozmowę z panem. Powiedział, że sprawa jest niesłychanie ważna i ogromnie drażliwa. – O co mu chodziło? – Nie chciał powiedzieć. – Niech Lewin do niego zadzwoni. – Oczywiście – powiedziała sekretarka. Biedny Lewin, pomyślała.

Sekretarka Johanssona skontaktowała się z Lewinem, wysyłając mu wiadomość mailem przez sieć będącą policyjnym wariantem GroupWise. Była trudną do pokonania zaporą nawet dla

zdolnych hakerów. A ponieważ jako człowiek sekretarka znacznie różniła się od swojego szefa, wiadomość, którą wysłała Lewinowi, była utrzymana w grzecznym tonie i w pełni zrozumiała. Postarała się nawet sformułować ją w formie prośby. Zapytała mianowicie, czy Lewin zechciałby się skontaktować z komisarzem Evertem Bäckströmem, który pracuje obecnie w biurze depozytowym policji miejskiej w Sztokholmie, i dowiedzieć się, czego chce. Jest to prośba ich wspólnego przełożonego Larsa Martina Johanssona, szefa Głównego Urzędu Śledczego, którego na komendzie i w języku potocznym nazywają szefem. W co ja się wplątałem, zastanawiał się Lewin. Jeszcze godzinę temu, wydawało się, że rozstrzygnięcie miał we własnych rękach. Miał też okazję raz na zawsze skończyć z tą zagadką. Teraz jest za późno. Wszystko wróciło do normy i będzie pewnie jeszcze gorzej. Trzy razy zaczerpnął głęboko powietrza i wykręcił numer Bäckströma. Obawiał się, że Bäckström zupełnie się nie zmienił. I miał rację. – Bäckström speaking – usłyszał w słuchawce. – Cześć, mówi Lewin. Mam nadzieję, że u ciebie wszystko w porządku. Mam do ciebie pytanie. – Cześć, Janne – odparł Bäckström głośno i wyraźnie, bo wiedział, że Lewin nie znosi, kiedy się go tak nazywa. – Dawno się nie widzieliśmy. W czym mogę ci pomóc?

Lewin zdążył się już uodpornić na tego rodzaju złośliwości. Bardzo się starał być uprzejmy, grzeczny i nie przeciągać sprawy. Dzwoni w imieniu szefa, który pyta, czego Bäckström od niego chciał, i polecił jemu, Lewinowi, wszystkiego się dowiedzieć. – Jeśli mu tak bardzo zależy, to niech sam zadzwoni – odparł Bäckström. – Słucham? – Posłuchaj, Janne – mówił dalej Bäckström swoim pedagogicznym tonem. – Na twoim miejscu poradziłbym mu, żeby do mnie zadzwonił. Uważam, że leży to w jego własnym interesie, jeśli mogę się tak wyrazić. Chodzi mi o to, czym się teraz zajmuje – sprecyzował. – Wnioskuję, że nie chcesz o tym ze mną rozmawiać. – Tak jak powiedziałem. Gdybym był Johanssonem, sam bym zadzwonił do komisarza Bäckströma, zamiast wysyłać do niego ciebie, Janne. – Przekażę mu twoją odpowiedź. Mam mu jeszcze coś przekazać? – Jeśli naprawdę chce zrobić porządek ze śledztwem w sprawie Palmego, niech do mnie zadzwoni. A teraz wybacz, mam mnóstwo pracy.

Co za prymityw, pomyślał Lewin.

Bez względu na to, co mówiono o pełnomocniku premiera, z pewnością nie dało się o nim powiedzieć, że jest prymitywny. Już raczej nazbyt kulturalny, w stopniu wykraczającym daleko poza granice zwykłego ludzkiego rozumienia. Johansson zadzwonił na jego najbardziej tajny numer. Odebrał od razu. Nie przedstawił się oczywiście, bo zważywszy na funkcję, jaką pełnił, i zakres obowiązków tak należało. – Słucham – powiedział, wypowiadając drugą sylabę tego słowa z lekkim znakiem zapytania. – Mówi Johansson. Słyszałem, że dzwoniłeś do mnie. W czym mogę ci pomóc? Przy okazji, co słychać? – Strasznie się cieszę, że cię słyszę – odparł pełnomocnik z wyczuwalną radością w głosie.

Właściwie to nie chodzi mu o nic szczególnego. Chciał się tylko dowiedzieć, co słychać u starego przyjaciela, z którym kontaktuje się zbyt rzadko. Właśnie wrócił z zasłużonego urlopu i ledwo postawił stopę na szwedzkiej ziemi, wpadł na pomysł, żeby zadzwonić do swojego starego przyjaciela Larsa Martina Johanssona. – To prawdziwie freudowska symbolika – stwierdził pełnomocnik. O Johanssonie zaczął myśleć godzinę wcześniej, kiedy jeszcze siedział w samolocie rządowym lecącym z Londynu na Arlandę. Dopiero jednak w chwili, gdy postawił stopę „na ojczystej ziemi, która obu nas zrodziła”, te ulotne myśli ułożyły się w całość. – To miło, że o mnie pomyślałeś – odparł Johansson. Po co on tyle ględzi, pomyślał.

Jak się okazało, pełnomocnik premiera ma się „wybornie, na co sobie absolutnie zasłużył”. Jest oczywiście wdzięczny za chęć udzielenia bliżej nieokreślonej pomocy, jaką zaoferował mu Johansson, ale dzwoni tylko po to, żeby go zaprosić na kolację. Spędzić z nim trochę czasu, coś przekąsić, napić się dobrego alkoholu. – Co ty na to? – spytał. – Świetny pomysł – przyznał Johansson. – Zgadzam się z przyjemnością. – No to może jutro?

– Doskonale – odparł Johansson.

Ta jego gotowość, usłużność, umiejętność ustawiania się na zakrętach losu... nie wspominając o nagłych, nieoczekiwanych zaproszeniach. –...zazdroszczę ci, Lars – westchnął pełnomocnik. – Pomyśl, gdybym mógł być taki toujours. Czy w takim razie możemy się umówić na jutro o wpół do ósmej w moich skromnych progach na przedmieściu? – Z miłą chęcią – odparł Johansson. Ciekawe, o co mu tak naprawdę chodzi, zastanawiał się. Właściwie on też ma pytanie, które chciałby zadać pełnomocnikowi.

– Czego chciał Bäckström? – spytał Johansson sekretarkę, kiedy się pożegnał z pełnomocnikiem. – W każdym razie nie chciał rozmawiać z Lewinem tylko z panem. Lewin podejrzewa, że Bäckström coś wie o zabójstwie Palmego. Zresztą pięć minut temu znowu dzwonił. – W takim razie niech to omówi z Flyktem – mruknął Johansson. – Już mu to proponowałam. Powiedziałam mu, że jeśli chodzi o tę sprawę, powinien zadzwonić do Flykta. – I co on na to? – Zażądał rozmowy z panem – westchnęła sekretarka. – To jakaś kompletna bzdura – powiedział Johansson, czując, jak mu rośnie ciśnienie. – Zadzwoń do Flykta i każ mu uspokoić tego głupka. Teraz! – Dobrze, porozmawiam z nim – odparła sekretarka. Biedny Flykt, pomyślała.

Flykt nie bawił się w wysyłanie maili do Bäckströma. Nie bardzo znał się na komputerach, mailach i całym tym elektronicznym hokus-pokus, którym posługiwali się jego młodsi koledzy. Uważał, że cały ten sprzęt jest mocno przereklamowany. Poza tym był już za stary, żeby się wszystkiego nauczyć od podstaw. No bo czy jest coś złego w starym, porządnym telefonie? Przecież to świetne, policyjne narzędzie pracy, za pomocą którego można się skontaktować z każdym. Wykręcił numer Bäckströma. Bäckström odebrał, zanim jeszcze wybrzmiał pierwszy sygnał.

– Henning – rzucił Bäckström do słuchawki. – O czym to rozmawialiśmy, kiedy nam przerwano? – Chciałbym rozmawiać z komisarzem Bäckströmem, Evertem Bäckströmem. Czy numer... – Bäckström speaking – przerwał mu komisarz obojętnym tonem. – To świetnie – odparł Flykt. – W takim razie dobrze się dodzwoniłem. Mówi Yngve Flykt z grupy Palmego. Słyszałem, że coś wiesz o śledztwie. Cały zamieniam się w słuch. – Masz pod ręką papier i coś do pisania? – Oczywiście – odparł Flykt, bo jeszcze zanim wybrał jego numer, włączył nagrywanie. – Notuję. – W takim razie zapisz sobie, że twój tak zwany szef sam może do mnie zadzwonić. – Rozumiem. Ale to on mnie prosił, żebym się z tobą skontaktował. To moja działka, moja i tych wszystkich, którzy pracują nad tą sprawą. – Kurwa mać! – zaklął Bäckström. – W takim razie przekaż mu, że z tobą nie będę rozmawiał. – Jesteś niesprawiedliwy, Evercie. Jeśli coś o tym wiesz, powinieneś nam powiedzieć, w końcu obaj jesteśmy policjantami... – Posłuchaj, kolego – przerwał mu Bäckström. – Nie będę z tobą rozmawiał. Równie dobrze mógłbym od razu zadzwonić do prasy. Będę rozmawiał tylko z Johanssonem. – Ale dlaczego? – Spytaj jego. Niech ci powie, czy się domyśla.

* – Odniosłem wrażenie, że był całkowicie wytrącony z równowagi – stwierdził pięć minut później Flykt. – Nagrałeś to na taśmę? – spytał Johansson. – Oczywiście. Na początku wyglądało na to, że spodziewał się telefonu od kogoś innego, od jakiegoś Henninga... Sądzi pan, że Bäckström może znać tego słynnego adwokata Henninga Sjöströma?

– Nie sądzę. Sjöström to superfacet. Broni tylko pedofilów, podpalaczy i seryjnych morderców. Na pewno by się nie zadawał z kimś takim jak Bäckström. – Nieważne – dodał, wzruszając ramionami. – Prześlij mi tę rozmowę mailem. – Oczywiście – powiedział Flykt. I co tu zrobić, pomyślał. Pewnie będę musiał poprosić o pomoc któregoś z moich młodych geniuszy.

– Zrobimy tak – zaczął Johansson kwadrans później, patrząc ponurym wzrokiem na sekretarkę. – Słucham. – Zrób listę wszystkich telefonów od Bäckströma. Od tej pory będziesz dokładnie zapisywać, kiedy do mnie zadzwoni. Kiedy zadzwoni po raz piąty, natychmiast mnie powiadom. – Zrozumiałam – odparła sekretarka. Biedny Bäckström, pomyślała.

25. Po spotkaniu z Johanssonem Holt odczuła nagłą potrzebę opuszczenia budynku komendy na Kungsholmen, w którym jej biurko było jednym z dwóch tysięcy biurek. Musiała wyjść i trochę się poruszać. Popracować tak jak dawniej, gdy była prawdziwą policjantką. Porozmawiać z kimś, kto coś wie i mógłby jej coś ciekawego opowiedzieć. Mattei sceptycznie odniosła się do teorii dotyczącej sprawcy, którą przedstawiła wspólnie z Lewinem. Już samo to skłaniało do przestudiowania jej jeszcze raz. A któż inny nadaje się do takiej rozmowy lepiej niż jej stary kolega, którego niedawno spotkała na miejscu zbrodni i który ją odwiózł do domu? Był jednym z tych, którzy zajmowali się wtedy tą sprawą.

Ów kolega nazywał się Berg. Pracuje teraz w policji porządkowej w Västerort. W policji od ponad czterdziestu lat, niedługo idzie na emeryturę i nadal jest tylko inspektorem. Ale nie dlatego, że nie ma znajomości w policji. Jego ojciec był policjantem, podobnie jak stryj – prawdziwa legenda policji, szef służby bezpieczeństwa i poprzednik Johanssona, który przejął po nim obowiązki szefa do spraw operacyjnych. Za to, że nadal jest tylko inspektorem, może winić tylko siebie. Przez ponad dziesięć lat – od początku lat siedemdziesiątych do początku lat osiemdziesiątych – należał do dużej grupy policjantów, którym postawiono najwięcej zarzutów. Wydział kontroli wewnętrznej policji miejskiej w Sztokholmie badał ponad trzydzieści spraw dotyczących oskarżeń o pobicie i stosowanie przemocy na służbie. Przed dwudziestu laty jego bezpośredni przełożony Lars Martin Johansson wsadził go nawet wraz z kilkoma innymi policjantami za kraty. Chodziło wtedy o

ciężkie pobicie emeryta, do którego miało dojść w areszcie w rejonie podlegającym komendzie na Norrmalm. Niestety za każdym razem Berga i jego kolegów uniewinniano. Kres karierze młodego Berga położył nie kto inny jak jego własny stryj, Berg. To jemu zawdzięcza to, że po tylu latach nadal jest inspektorem, a nie komisarzem. Na rok przed śmiercią Palmego starszy Berg polecił podległym sobie służbom, aby zbadały związki łączące sztokholmskich policjantów z prawicowymi organizacjami ekstremistycznymi. Bardzo szybko wyszło na jaw, że wiodącą rolę odgrywa jego bratanek. Kiedy pół roku później nieznany sprawca zamordował Palmego, a media zaczęły grzebać w tak zwanym wątku policyjnym, nazwisko inspektora Berga pojawiało się w materiałach zgromadzonych przez śledczych najczęściej. Nigdy jednak za nic go nie skazano. Tylko raz zpostawiono mu zarzuty, ale potem został uniewinniony, i na tym się skończyło. Natomiast za te dni, które na polecenie swojego bezpośredniego przełożonego spędził w areszcie, po jakimś czasie otrzymał duże odszkodowanie. Tej nocy, kiedy zginął Palme, młody Berg był trzecim policjantem, który pojawił się na miejscu zbrodni. Świat jest mały, pomyślała Holt, ale do kogo innego mogłabym się zwrócić?

Kiedy się do niego dodzwoniła, Berg zaproponował, żeby się spotkali w małej kawiarni w pobliżu posterunku policji. Tak jak Holt, Berg mieszkał w Solnie, a ponieważ po południu miał dyżur na komendzie, właśnie to miejsce odpowiadało mu najbardziej. Poza tym o tej porze prawie nikt tam nie zagląda. Najważniejsze, że dają dobrą kawę i smaczne kanapki.

– Dzięki, że przyszedłeś – powiedziała pół godziny później Holt. – Nie ma za co – odparł Berg z uśmiechem. – Szczerze mówiąc, nie miałem nic lepszego do roboty. Zanim jednak zaczniemy, muszę ci o czymś powiedzieć. – Jasne – odparła Holt. Berg zrobił jej pięciominutowy wykład, w całości poświęcony własnej osobie. Mówił o tym wszystkim, o czym Holt wiedziała już wcześniej. Potem od razu przeszedł do rzeczy. Stwierdził, że nie ma nic wspólnego z zabójstwem premiera. Był tak samo zaskoczony jak wszyscy inni. Był oburzony – jak wszyscy inni. Może mu wierzyć albo nie, ale gdyby miał jedno życzenie w życiu, to tylko takie, żeby on i jego koledzy z policji byli wtedy w pobliżu miejsca zbrodni i mogli złapać sprawcę. – Tylko po to, żeby oszczędzić wszystkim czasu – dodał, wzruszając ramionami. – Wierzę ci – odparła Holt. – Nigdy nie wierzyłam tym typkom z telewizji w ich teorie o policyjnym wątku. – To, że wierzę w mnóstwo innych rzeczy, które czytałam, nie ma

najmniejszego znaczenia, dodała w myślach. – Miło mi to słyszeć – powiedział Berg i zabrzmiało to szczerze. – Właściwie chciałam z tobą porozmawiać o czymś zupełnie innym – wyjaśniła Holt. – Chodzi mi o rekonstrukcję zdarzeń, którą wtedy opracowali śledczy. Krótko mówiąc: nie zgadzają mi się godziny i minuty.

Potem Holt przez pięć minut opowiadała mu, do jakiego wniosku doszli z Lewinem w sprawie świadka numer jeden, a mianowicie, że świadek numer jeden zjawił się u szczytu schodów prowadzących na Malmskillnadsgatan przynajmniej półtorej minuty po sprawcy. I że świadek numer dwa chociażby z tego powodu nie mogła widzieć, jak sprawca biegnie przez ulicę „chwilę przedtem”. Nie wspomniała natomiast ani słowem o zeznaniach Madeleine Nilsson. Postanowiła, że zrobi to później. – Jeśli przyjmiemy, że zbrodnię popełniono o dwudziestej trzeciej dwadzieścia jeden i trzydzieści sekund i że sprawca potrzebował minuty, żeby przebiec Tunnelgatan i dobiec schodami do Malmskillnadsgatan, mógł się pojawić na górze o dwudziestej trzeciej dwadzieścia dwie i trzydzieści sekund. – Wiem – stwierdził z przekonaniem Berg. – Ten, kto zabił Palmego, musiał mieć cholernie dużo szczęścia.

* Potem opowiedział jej, co zapamiętał, jeśli chodzi o przebieg zdarzeń. Holt potrzebowała wielu godzin, żeby się przez to przekopać. – Według informacji uzyskanych od mądrali z kierownictwa policji sygnał o tym, co się stało na Sveavägen, trafił do policji dokładnie dwadzieścia cztery minuty po jedenastej. Musimy jeszcze doliczyć parę sekund przed albo po, jak zwykle. Mamy więc godzinę dwudziestą trzecią dwadzieścia cztery. Znajdowaliśmy się wtedy przy placu Brunkebergstorg, niedaleko Riksbanken. Przyjechaliśmy od północy na Malmskillnadsgatan, co oznacza, że niecałą minutę wcześniej minęliśmy schody prowadzące na Tunnelgatan. Oznacza to, że minęliśmy się ze sprawcą o trzydzieści sekund. Tak więc Palme leży zastrzelony przy Sveavägen, sto metrów na prawo od nas. Zastrzelono go zaledwie półtorej minuty wcześniej, a tymczasem my jedziemy sobie spokojnie Malmskillnadsgatan. Ujechaliśmy jeszcze czterysta metrów i dopiero wtedy dostaliśmy meldunek. – Berg westchnął i potrząsnął głową. – Z jaką prędkością jechaliście? – spytała Holt. – Sunęliśmy powoli – odparł Berg. – Jak zawsze, kiedy patrol jedzie radiowozem i chce

zobaczyć jak najwięcej. Może trzydzieści na godzinę, powoli i spokojnie. Nigdzie śladu bandziorów, na ulicach panował spokój, zwykli przechodnie. Z tego, co zapamiętałem, było cholernie zimno. Ludzie szli szybko, z podniesionymi kołnierzami, skulonymi ramionami i rękami w kieszeni. A my siedzieliśmy sobie w błogiej nieświadomości w ciepłym dodge’u aż do chwili, gdy w naszym policyjnym radiu rozpętało się piekło. – Uśmiechnął się lekko i potrząsnął głową. – Co się działo później? – Pełna gotowość, od razu się zgłosiliśmy. Wystarczył nam komunikat: strzały na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan. Kogut na dach, syrena, pierwsza w prawo, z Brunkebergstorget w Sveavägen, i pięćset metrów prosto, na miejsce zbrodni. Ja wysiadłem pierwszy, była wtedy godzina dwudziesta trzecia dwadzieścia cztery i dwadzieścia czy trzydzieści sekund. Odpowiedzieliśmy na wezwanie w niecałe pół minuty, więc godzina powinna się zgadzać.

Radiowóz przejechał Malmskillnadsgatan półtorej minuty po zabójstwie i trzydzieści, czterdzieści sekund po tym, jak sprawca znalazł się na szczycie schodów i zniknął z pola widzenia świadkowi numer jeden. Policjanci z radiowozu nie widzieli sprawcy. Nie widzieli też świadka numer jeden ani nie zauważyli świadka numer dwa. Jak na razie wszystko się więc zgadza, rzeczywiście nie mogli ich widzieć.

Świadek numer jeden i świadek numer dwa, zastanawiała się Holt. Zanim jednak zdążyła spytać o nich Berga, sam podjął przerwany wątek. – Wiem, co ci się nie zgadza – powiedział. – Uważasz, że świadek numer dwa, która powiedziała świadkowi numer jeden, kiedy się zjawił na ulicy, że sprawca pobiegł w stronę David Bagares gata, widziała wtedy kogoś innego, że to nie był sprawca. – Dlaczego tak uważasz? – Bo ja doszedłem do tego samego wniosku, kiedy sobie to wszystko poukładałem w głowie – odparł Berg. – W przeciwnym razie nic by się nie zgadzało. Mam na myśli chronologię zdarzeń – dodał. – Ale nigdy nic o tym nie mówiłeś. – Jak myślisz, dlaczego? Wyobraź sobie, że ktoś taki jak ja zjawia się u naszych mądrali przy Kungsholmsgatan i mówi, że jego zdaniem zostali wprowadzeni w błąd. – Myślę, że nie kiwnęliby palcem – odparła Holt. – No dobrze, a co zrobiłeś, kiedy się

znalazłeś na miejscu zbrodni? – Kiedy się zorientowałem, co się stało, a myślę, że nie zabrało mi to więcej niż dziesięć sekund, razem z trzema innymi policjantami pobiegliśmy Tunnelgatan. Kiedy dobiegliśmy do schodów prowadzących na Malmskillnadsgatan, stała tam jakaś kobieta. Machała rękami i krzyczała. Wbiegliśmy więc na górę. To był nasz świadek numer dwa, jak się później dowiedziałem. Z miejsca zbrodni, na górę biegłem najwyżej minutę. Tak ci zresztą powiedziałem, kiedy ostatnio rozmawialiśmy. – Mamy więc mniej więcej godzinę dwudziestą trzecią dwadzieścia pięć i trzydzieści sekund, cztery minuty po zabójstwie – sprecyzowała Holt. – Mniej więcej – potwierdził Berg. – Co zrobiłeś potem? – Pobiegłem w stronę, którą wskazała mi świadek numer dwa. David Bagares gata w stronę Regeringsgatan. Mniej więcej po pięćdziesięciu metrach zderzyłem się ze świadkiem numer jeden. – Co powiedział? – Nie za wiele. Dopiero po minucie zorientowałem się, że facet nie wie, w którą stronę uciekł sprawca. Powtórzył jedynie to, co mu powiedziała świadek numer dwa. Moim zdaniem w całym tym opisie nie wszystko układa się w logiczną całość. Na przykład to, że jakoby na sto procent widzieli tę samą osobę, która obok nich biegła. – W takim razie wyjaśnij mi swój tok myślenia – poprosiła Holt.

Berg rozmawiał zarówno ze świadkiem numer jeden, jak i ze świadkiem numer dwa. Właściwie był pierwszym policjantem, który to zrobił, ale nikt go wtedy nie poprosił, żeby napisał choć jedno zdanie na ten temat. Policjanci kryminalni przejęli sprawę od razu, gdy pojawili się na miejscu zdarzenia. On nawet nie wie, co się stało z notatkami, które potem zrobił. Jak przez mgłę przypomina sobie tylko, że któryś z policjantów kryminalnych włożył je do kieszeni. Berg nikogo nie przesłuchiwał, po prostu rozmawiał z obojgiem świadków. Zrobił to z tej prostej przyczyny, że chciał się jak najszybciej dowiedzieć wszystkiego, co widzieli, żeby kontynuować pościg za sprawcą. Kiedy świadek numer jeden dociera do Malmskillnadsgatan, spotyka świadka numer dwa. Pyta, czy widziała człowieka w ciemnym płaszczu. Kobieta odpowiada, że tak. Przed chwilą widziała mężczyznę w ciemnym płaszczu. Biegł Malmskillnadsgatan w stronę David Bagares gata.

– Dosłownie przed chwilą? – powtórzyła Holt. – Ja też jej zadałem to pytanie od razu, jak tylko to było możliwe, to znaczy jakieś piętnaście minut później. Świadek potwierdziła, że widziała mężczyznę w ciemnym płaszczu. Nie więcej niż dwadzieścia sekund przed jej spotkaniem ze świadkiem numer jeden biegł Malmskillnadsgatan w stronę David Bagares gata. Zresztą niewiele miała do powiedzenia. Nie powiedziała nic więcej o jego ubraniu, jedynie to, że miał niewielką saszetkę w prawej ręce i że próbował ją schować do kieszeni płaszcza. Twarzy nie widziała. Odniosła wrażenie, że gdy koło niej przebiegał, próbował ukryć przed nią twarz. Wysoki czy niski? Szczupły czy gruby? Dobrze zbudowany czy drobnej postury? Włosy jasne czy ciemne? Młody czy stary? Tego wszystkiego też nie wiedziała. Wyglądał jak wszyscy inni mężczyźni, którzy tamtego wieczoru szli ulicą. Tak właśnie należałoby podsumować jej obserwacje. Z wyjątkiem jednej, a mianowicie, że facet zachowywał się dość podejrzanie. Im dłużej rozmawialiśmy, tym bardziej była tego pewna. Zachowywał się nerwowo, jakby uciekał, próbował ukryć twarz i tak dalej. A co innego mogła powiedzieć? – westchnął Berg. – Wokół niej aż się roiło od policjantów. – A świadek numer jeden? Co powiedział? – On był cały czas na górze, przy Malmskillnadsgatan. Gdyby to ode mnie zależało, trzymałbym go z dala od świadka numer dwa, ale było tam takie zamieszanie, że okazało się to niemożliwe. Zanim przejęli ich kryminalni, na pewno zdążyli ze sobą porozmawiać. Mieli na to prawie pół godziny. – A zauważyłeś jakieś różnice w opisie mężczyzny, którego widzieli? – Świadek numer jeden był o wiele bardziej rozmowny, jeśli mogę tak powiedzieć. Słyszał strzały i widział sprawcę z bronią w ręku, i od razu się domyślił, co się stało. Widział mężczyznę w ciemnej kurtce albo płaszczu, chyba z gołą głową albo może jednak miał jakieś nakrycie, coś takiego jak Jack Nicholson nosił w filmie „Lot nad kukułczym gniazdem.” Był dobrze zbudowany, miał kołyszący chód, trochę podobny do chodu niedźwiedzia. Twierdził, że widział, jak mężczyzna wsuwa broń do prawej kieszeni płaszcza albo kurtki, ale nie wspominał nic o saszetce. Powiedział, że miał okrucieństwo wypisane na twarzy. Wiek: czterdzieści do czterdziestu pięciu lat, w każdym razie starszy od świadka. W sumie przeciętny facet. – Rozumiem, co masz na myśli – powiedziała Holt. No to teraz czas na świadek Madeleine Nilsson, pomyślała.

– Cofnijmy się trochę w czasie – zaczęła. – Jedziecie w górę Döbelnsgatan, na początku Malmskillnadsgatan mijacie schody prowadzące w dół do Tunnelgatan, przejeżdżacie wiaduktem nad Kungsgatan i jedziecie Malmskillnadsgatan w stronę placu Brunkebergstorget, gdzie dociera do was wiadomość o tym, co się stało... – Dokładnie tak było – potwierdził Berg. – Nie zauważyliście nikogo dziwnego albo podejrzanego?

– Gdyby tak było, od razu byśmy o tym powiadomili – odparł Berg, potrząsając głową. – Na pewno nie widzieliśmy nikogo z dymiącym rewolwerem w ręce – odparł z uśmiechem. – I nikogo innego? – Zwykłych ludzi kulących się z zimna. Czasem jakąś dziwkę, bo to przecież ich teren, jeśli mogę się tak wyrazić. O tej porze jest ich tam sporo. Na pewno było paru pospolitych łobuzów i narkomanów, ale na pewno nikogo, kto byłby zdolny do czegoś takiego. – A gdybyście kogoś takiego zauważyli? – Na pewno byśmy się zatrzymali, żeby sprawdzić, kto to. Zawsze tak robimy, jeśli nie mamy nic lepszego do roboty. Zazwyczaj migamy im światłami. Trzeba ci wiedzieć, że mieliśmy wśród nich całkiem dobre rozeznanie. – Migacie im światłami? – Tak, długimi. Dajemy im do zrozumienia, że ich zauważyliśmy, nic więcej. Informujemy ich, że mamy na nich oko. – Ale tamtego wieczoru nie zapamiętałeś nikogo konkretnego? – Nie. Gdyby tak było, powiedzielibyśmy o tym. Przecież to nie był wieczór, jakich wiele. Wiesz, myślę sobie, że szkoda, że nie dopuścili cię do tej sprawy na samym początku – dodał Berg z uśmiechem. – Aha, jeszcze jedna rzecz. Jeśli nie masz mnie dosyć. Chodzi zresztą o coś innego. Poza tym chciałbym cię prosić, żeby to pozostało między nami. – Jeśli to, co chcesz mi powiedzieć, nie dotyczy sprawy Palmego, obiecuję, że zostanie między nami. – Na pewno nie dotyczy. Chodzi o twojego szefa. – O Johanssona? No to wal prosto z mostu. – Chcę ci tylko udzielić pewnej rady. Jak pewnie wiesz, mieliśmy kiedyś ze sobą na pieńku. To była dość nieprzyjemna sprawa. – Wiem, że przed dwudziestu laty wsadził cię na tydzień do ciupy. – I miał ku temu powody, dodała w myślach. – Mnie i kilku moich kumpli policjantów – potwierdził Berg i skinął głową. – Wiesz też, że zostaliśmy oczyszczeni z zarzutów i że za czas spędzony za kratami przyznano nam odszkodowanie. – O tym też wiedziałam. Wiem też, że ty i wielu innych policjantów nazywacie go rzeźnikiem z Ådalen.

– Ale to nie dlatego, że wsadził nas do ciupy. Mnie też się zdarzało wsadzić za kraty jakiegoś niewinnego biedaka. Nazwaliśmy go tak, bo absolutnie sobie na to zasłużył. W całym moim życiu nie spotkałem takiego zimnego drania. To ktoś, kto jest w stanie zabić, jeśli uzna, że leży to w jego interesie. I nawet ręka mu przy tym nie zadrży, ciśnienie nie skoczy. Dlatego cokolwiek robisz, uważaj na niego – stwierdził Berg. – Dobrze, ale musisz mi to wyjaśnić – powiedziała Holt. O czym on mówi, pomyślała. – Zgoda. W takim razie posłuchaj.

Berg opowiedział jej historię swojego ojca.

Jego ojciec też był policjantem. Zwykłym gliną patrolujacym radiowozem ulice Sztokholmu. Kiedy Berg był jeszcze chłopcem, jego ojciec zginął na służbie. Ścigał dwóch złodziei samochodów i jego radiowóz wpadł do rowu. To były lata sześćdziesiąte, nikt wtedy nie słyszał o pasach bezpieczeństwa, nawet w samochodach policyjnych. Ojciec wypadł przez przednią szybę, skręcił kark i zginął na miejscu. – Bardzo kochałem ojca – powiedział Berg cicho. – Mimo wszystkich jego wad i ułomności. Ja i mama dość wcześnie to sobie uświadomiliśmy. To dzięki niemu postanowiłem zostać policjantem. Kiedy tylko miałem okazję, opowiadałem wszystkim o ojcu, o tym, co mu się przytrafiło i dlaczego postanowiłem zostać policjantem. Powtarzałem to, co opowiadali mi różni członkowie rodziny. A trzeba ci wiedzieć, że wielu z nich było policjantami. To samo opowiadali mi koledzy ojca z pracy. Że był bohaterem, że poświęcił życie dla innych. Dwadzieścia pięć lat wierzyłem, że tak właśnie było.

Człowiekiem, który wyprowadził go z błędu, był Lars Martin Johansson. On i jego kumple z pracy siedzieli za kratami już trzecią dobę. Johansson i jego ludzie przesłuchiwali ich. Johansson najwięcej czasu poświęcił właśnie jemu, Bergowi. Wiedział, że to jego słuchali pozostali trzej. – Nie lubię się nad sobą użalać, ale powinnaś wiedzieć, że jak człowiek jest policjantem i siedzi w areszcie w Kronobergu, zaczyna w końcu przeżywać trudne chwile. Trzeciego dnia miałem tego dosyć. Johansson i jego ludzie znęcali się nade mną cały dzień. Gdyby wtedy nie odebrano mi sznurówek i paska od spodni, wiedziałbym, jak ze sobą skończyć. – I co się stało? – spytała Holt, choć domyślała się, do czego to wszystko zmierza. – Dwie godziny później, po kolacji, leżałem na pryczy i gapiłem się w sufit. Zastanawiałem się, czy można się udusić kocem. Podrzeć go na paski i takie tam... sama wiesz,

jak pomysłowy staje się człowiek w takich chwilach. Ale wiesz, że w takim miejscu nie ma w suficie haków, na których można by się powiesić. Nagle otworzyły się drzwi i stanął w nich Johansson. Był sam, nie licząc dwóch klawiszy włóczących się po korytarzu. Był w płaszczu. Powiedział, że jedzie do domu, ale najpierw pójdzie coś zjeść. Dodał, że przyniósł mi coś na noc do czytania, bo domyśla się, że mam kłopoty z zaśnięciem. Rzucił mi gruby skoroszyt w zielonej kartonowej okładce. Policja używała takich przed wielu laty. Potem wyszedł, a klawisze dokładnie zamknęli za nim drzwi. A ile narobili przy tym hałasu! Na początku pomyślałem, że może to akta z przesłuchania któregoś z moich kumpli i że Johansson chce nas na siebie napuścić. Niestety było to coś zupełnie innego. Facet chyba źle się czuje, pomyślała Holt. Zupełnie nie przypomina Berga, o którym tyle się nasłuchałam. – Były to akta dotyczące śmierci mojego ojca – mówił dalej Berg. – Papiery i zdjęcia: z miejsca wypadku, z sekcji, no, wszystko. Akta z dochodzenia, które koledzy ojca z policji ukryli głęboko w piwnicy. Przez wszystkie te lata żaden nigdy nie pisnął ani słowa. Ani ja, ani mama nic nie wiedzieliśmy. – Potrząsnął głową, zrobił krótką przerwę, a potem mówił dalej: – To, co kiedyś opowiadano mnie i mamie, w ogóle nie było prawdą. Z akt wynikało, że pewnego dnia mój tata założył mundur i wziął radiowóz. Był wtedy zawieszony w obowiązkach, bo tydzień wcześniej stawił się w pracy nietrzeźwy. Ani ja, ani mama o tym nie wiedzieliśmy. Wsiadł do wozu i pojechał w stronę Vaxholmu. Po drodze wypił sporo alkoholu, ponad litr. Kiedy dojechał do przystani promowej, z której odchodzą promy na Vaxholm, poczekał, aż prom odpłynie, a potem nacisnął pedał gazu i ruszył do przodu. Samochód spadł z nabrzeża do wody dwadzieścia metrów dalej i mój tata rzeczywiście wypadł przez szybę i skręcił sobie kark. – I co było dalej? – Prawie oszalałem. Musieli mi założyć pasy i związać. Dopiero po dwunastu godzinach doszedłem do siebie na tyle, że mogli mnie przenieść do zwykłej celi. Akta ktoś oczywiście zabrał. Pewnie ten sam, kto mi je przyniósł. – Opowiadałeś o tym komuś? – Kilku kumplom z pracy, ale bez wdawania się w szczegóły. Dziś to już przeszłość. I dlatego powtarzam: uważaj na Johanssona. Bywa miły i zabawny na swój północny, norrlandzki sposób, ale nie zawsze. Tylko wtedy, gdy jest w dobrym humorze. Ma też inne cechy. Ujawnia je, kiedy uzna, że to konieczne.

26. Po rozmowie z Bäckströmem Lewin poszedł do pokoju grupy Palmego, żeby trochę odetchnąć. Zastał tam Mattei, jak zwykle czymś zajętą. Przed nią na stole leżał stos pękatych segregatorów. Kiedy wchodził, właśnie przeglądała jeden z nich. Przewracała kartki lewą ręką, prawą pisała coś energicznie na laptopie.

Zachwycająca młoda dziewczyna, pomyślał. – Cześć – powiedziała z uśmiechem. – Zupełnie nie miałam pojęcia, że jest taka masa profesjonalnych szaleńców. Znalazłam już ze trzystu, a ponieważ pewnie połowę przeoczyłam, to bardzo dużo. – Ale teraz znajdą się w rejestrze – stwierdził Lewin z uśmiechem. – Ciekawe, ilu jest nieprofesjonalnych palantów. – Pewnie znacznie więcej, pomyślał. – Trochę jest – odparła Mattei, wzruszając ramionami. – W każdym razie znajdą się na liście.

Miło mi to słyszeć, pomyślał Lewin, a nie mając nic lepszego do roboty, przyniósł swój stary karton z mandatami za złe parkowanie. Ładnie opakowane, przechowywane cały czas w tym samym miejscu i prawdopodobnie zupełnie nieprzydatne. Jeśli sprawca był człowiekiem uporządkowanym, jak uważają Anna i Johansson, to na pewno nie zaparkował samochodu w niedozwolonym miejscu. W ciągu tej doby, kiedy doszło do zabójstwa, wystawiono w całym Sztokholmie ponad dwa tysiące mandatów, z tego dwieście w elegantszych dzielnicach miasta, leżących wzdłuż czerwonej linii metra. Gärdet, Östermalm, Lidingö. Dlaczego akurat czerwona linia? Zważywszy na tych, którzy tam mieszkają, należałoby ją raczej nazwać linią niebieskich kołnierzyków, filozofował Lewin, przeglądając pliki kopii mandatów. Jednocześnie zastanawiał się, czego szuka. Samochody w dobrym stanie technicznym, na pewno żaden nie należał do przestępcy. Samochody źle zaparkowane na kilka godzin przed i po zabójstwie, w kwartałach przylegających do różnych stacji metra. Dwadzieścia jeden lat po śmierci premiera wszystkie te wozy zostały już zezłomowane, a dane dotyczące pojazdów i ich właścicieli usunięto z każdej możliwej bazy. Nawet jeśli w dniu zabójstwa premiera sprawca miał nowego, eleganckiego mercedesa. Lewin westchnął. Z braku lepszych źródeł postanowił zdać się na swoje stare notatki. Prawie wszyscy, którzy dostali mandat, zaparkowali w pobliżu miejsca zamieszkania. Można się było tego spodziewać, chociaż Holt lansowała tezę, że sprawca poruszał się po mieście własnym pojazdem. Zanim skończył i poszedł do domu, sprawdził też to, co udało mu się ustalić, kiedy badał tak zwany wątek policyjny. Spośród dziewiętnastu mandatów dotyczących samochodów policyjnych lub pojazdów będących własnością policjantów trzy zaparkowano w pobliżu czerwonej linii. Jeden na Östermalm, jeden w Gärdet i jeden w Hjorthagen, przy końcowej stacji Ropsten. Jeden mandat został wypisany w Lidingö, po drugiej stronie mostu, pięćset metrów od końcowej stacji metra. Ale i tu nie dokopał się do niczego szczególnego, więc schował wszystko z powrotem do

kartonu. Na przykład ten policjant z Lidingö. Mieszka na Lidingö, pracuje w komendzie na Lidingö, a jego samochód stał w niewłaściwym miejscu przez cały weekend. Koledzy z pracy zeznali, że dopadła go grypa i leżał w łóżku od czwartku wieczorem do poniedziałku rano. Nie ma w tym nic dziwnego, pomyślał Lewin. Kiedy przed dwudziestu laty rozmawiał z kolegą chorego policjanta, ten przypomniał sobie, że chory zadzwonił na posterunek już w piątek przed południem i poprosił, żeby ktoś przestawił jego samochód. Klucze były do odebrania w jego mieszkaniu przy Torsviksvägen. Nikt tego jednak nie zrobił, bo cała policja musiała się nagle zająć czymś ważniejszym niż niewłaściwie zaparkowane samochody.

W materiałach dotyczących „bardziej profesjonalnych” szaleńców Mattei zauważyła pewną prawidłowość. Informacje o nich przekazywały prawie zawsze osoby samotne. Niewielu potencjalnych zabójców premiera trafiło na listę dzięki informacjom zebranym przez policję w terenie. Stałym elementem było także to, że potencjalni sprawcy trafiali do akt, ponieważ nienawidzili Olofa Palmego, a na dodatek opowiadali o tym innym, którzy zgłaszali to później na policję, najczęściej od razu po zabójstwie premiera. Opowiadali o swoim dziwnym przyjacielu, znajomym, sąsiedzie, koledze z pracy, byłym małżonku, konkubencie i tak dalej. Zdaniem dzwoniących osoby te rzekomo zapowiadały, że zamierzają zabić premiera. Zadziwiająco często groziły zastrzeleniem Palmego, i to zawsze z broni, na którą miały pozwolenie. Myśliwi, członkowie Ligi Obrony Kraju, kolekcjonerzy broni.

Większość ze zgłaszających nie zasługiwała na poważne potraktowanie. Przypadki nadające się do leczenia psychiatrycznego, alkoholicy i narkomani, zawodowi przestępcy. Mattei od razu ich pominęła. Pozostało kilkuset samotnych mężczyzn, chorobliwych specjalistów od dzielenia włosa na czworo, prawie zawsze z rozbitych związków, z zasady mających złą opinię w miejscu zamieszkania. Prawie wyłącznie narodowości szwedzkiej. Imigranci – tacy jak ów „bambus”, który jakoby wpadł na świadka numer trzy na David Bagares gata – byli w zdecydowanej mniejszości. A więc mężczyźni szwedzkiego pochodzenia. Do tego tacy, z którymi rozmawia się z konieczności, żeby ich niepotrzebnie nie zdenerwować.

„Jestem absolutnie przekonany, że Olofa Palmego zamordował Tore Andersson. Wielokrotnie pokazywał mi czarną saszetkę z rewolwerem i twierdził, że zastrzeli Olofa Palmego. Ostatni raz powiedział to na tydzień przed śmiercią premiera. Wiem, że był wtedy w Sztokholmie i że odwiedził znajomego na Söder. Było to w ten weekend, kiedy Palme został zamordowany. Twierdził też, że ma potwierdzone informacje, iż Palme szpiegował dla Rosjan. Poza tym Tore przypomina z wyglądu sprawcę z opublikowanego rysopisu. Jest dobrze zbudowany, ma mniej więcej sto osiemdziesiąt centymetrów wzrostu, ciemne włosy i czterdzieści cztery lata. Tore to typ odludka...”.

„Olofa Palmego zamordował Stefan Nilsson. Ma radykalnie prawicowe poglądy, a do tego jest ekshibicjonistą i człowiekiem wielce ekscentrycznym. W sumie można powiedzieć, że to tak zwany samotny wilk. Z tego, co wiem, nigdy nie był w związku z żadną kobietą. Ma czterdzieści jeden lat. W przedpokoju jego mieszkania stoi szafa na ubrania, w której przechowuje kilka sztuk broni. Kiedy prawie rok temu Palme był tutaj na konferencji, Nilsson udał się do hotelu, w którym mieszkał, żeby się dowiedzieć, w którym pokoju premier się zatrzymał”.

„Po dłuższym zastanowieniu chciałabym zaprezentować swoją opinię. Miałam kiedyś chłopaka, który przeszedł szkolenie na ochroniarza, przeprowadził się do Sztokholmu i znalazł tam pracę w firmie ochroniarskiej. Od kilku lat mieszka chyba na Starym Mieście, w pobliżu ulicy, przy której mieszkał Palme...”. Mattei opracowała na własne potrzeby swego rodzaju filtr, przez który przepuszczała wszystkie zeznania. Obejmował najważniejsze elementy portretu pamięciowego: wiek około czterdziestki, wzrost około stu osiemdziesięciu centymetrów, ciemne włosy bez siwych albo jasnych pasemek, stosunkowo dobrze zbudowany, dobra znajomość terenu, umiejętność obchodzenia się z bronią, legalny dostęp do broni. Mając do dyspozycji tak wymyślną metodę, przepuszczała przez sito kilkanaście zeznań na godzinę, po czym odkładała je na bok.

Jeśli chodzi o materiały z rozpoznania zgromadzone przez jej kolegów policjantów, to w dziewięciu przypadkach na dziesięć były to informacje dostarczone z zewnątrz – najczęściej anonimowy list, rozmowa telefoniczna, a nawet osobista wizyta na policji. Nierzadko informowano za pośrednictwem osoby trzeciej. Informator nie chciał ryzykować ujawnienia swojej tożsamości, bo sprawca od razu by się domyślił, kto go wsypał. W dziewięciu przypadkach na dziesięć na tym się kończyło.

W jednym przypadku na dziesięć sprawie nadawano dalszy bieg. Policja zaczynała zbierać dane na temat wskazanego sprawcy w różnych bazach, przesłuchiwała domniemanych sprawców i ich znajomych. W niektórych przypadkach zarządzano obserwację. Nie wiadomo dlaczego, ponieważ przypadki tych osób były podobne do wielu innych, takich, z którymi nic nie robiono: przyjmowano tylko zgłoszenie, nadawano numer w dzienniku, zakładano nową teczkę, wsadzano formularz i odkładano teczkę na półkę. Gdzie sens, gdzie logika? – pomyślała Mattei z westchnieniem. Pocieszało ją tylko to, że żadna z tych osób nie przypominała sprawcy, takiego, jakim miał być według Johanssona i Holt. Zero inteligencji, niezdolność do działania, nieobecność w okolicy w dniu zabójstwa, brak znajomości terenu, zero interesujących znajomości. Pozostawało jedynie przypadkowe spotkanie z ofiarą, ale prawdopodobieństwo tego było tak niewielkie, że aż trudne do określenia. Do tego samego wniosku doszli wcześniej Johansson i Holt. Dlaczego ktoś, kto całe życie mieszkał w niewielkiej miejscowości w północnym Värmlandzie, miałby nagle wsiąść do samochodu, jechać

pięćset kilometrów do Sztokholmu, łazić po mieście i atakować znienacka kogoś, kogo nienawidzi? „Nie było go w domu cały weekend. Przed wyjazdem z nikim nie rozmawiał. Kiedy w niedzielę wieczorem wrócił, był już innym człowiekiem. Robił aluzje w obecności bliskich... pokazywał im broń...”. Ale dla mnie się nie liczysz, pomyślała Mattei, odkładając kwestionariusz kolejnego podejrzanego do segregatora, w którym leżał od początku.

27. Już w czwartek po południu Bäckström osobiście doświadczył względów Johanssona. Tego dnia działał coraz aktywniej. Po każdym telefonie coraz bardziej przypominał dawnego Bäckströma, a podczas ostatniej rozmowy wyrażał się już zupełnie niedopuszczalnie. Prawdziwy terror telefoniczny. Pod koniec sekretarka Johanssona nie tylko miała go serdecznie dość, ale wprost nienawidziła go z całego serca. Poczekaj, ty tłuściochu, pomyślała, pukając do drzwi Johanssona.

Doigrałeś się, ty tłusta beko, pomyślał pięć minut później Johansson. Potem zadzwonił do Holt i poinformował ją, że natychmiast chce się z nią spotkać. – Chcesz powiedzieć, że Bäckström nazwał Helenę pizdą? – spytała Holt dziesięć minut później. – Tak właśnie zrobił – odparł Johansson. – Mamy to na taśmie. Do tego inne obelgi, które z siebie wypluwał. – Jeśli to zrobił, należałoby go od razu usunąć ze służby. – Oczywiście – zgodził się Johansson, wzruszając ramionami. – Porozmawiaj o tym z naszym prawnikiem, jeśli musisz. Zrób z Bäckströmem, co chcesz. Możesz go upiec na rożnie, jeśli ci się to spodoba. Ale zanim to zrobisz, chcę wiedzieć, czego ode mnie chce. A jak się już dowiem, ma przestać do mnie dzwonić. – Załatwię to – obiecała Holt. – Ale zanim się do tego wezmę, chciałabym z tobą jeszcze o czymś porozmawiać. – Słucham w wielkim napięciu – powiedział Johansson z uśmiechem. – Rozmawiałam o tobie z naszym starym znajomym, Bergiem. Tym z komendy w Västerort.

– Znajomy to za dużo powiedziane – odparł Johansson i od razu stracił humor. – Jedyny Berg, jakiego znałem, nie żyje. Erik Berg, jego stryj. Mój poprzednik w służbie bezpieczeństwa, zresztą świetny policjant. Zupełnie nie przypominał tego błazna, z którym niestety był spokrewniony. – Czytałam jego akta, znalazłam je w materiałach ze śledztwa. Ale nie o tym chcę z tobą rozmawiać. – Chciałabyś mi opowiedzieć, co on myśli o tym, co się zdarzyło w areszcie przed dwudziestu laty? – Tak. – Nie musisz – stwierdził Johansson, wzruszając ramionami. – Już to do mnie trafiło, okrężną drogą. Jeśli cię to ciekawi, opowiem ci, dlaczego zachowałem się wtedy tak, a nie inaczej. – Chętnie posłucham. – Jasne – stwierdził Johansson i zaczął opowiadać, dlaczego przed ponad dwudziestu laty odwiedził młodego Berga w areszcie, na pół roku przed śmiercią premiera. Nieważne, czy historia ta ma cokolwiek wspólnego z zamachem.

Przesłuchania trwały już od trzech dni. Bergowi postawiono wiele poważnych zarzutów. Brakowało mu rzeczowych kontrargumentów. Miał już pętlę na szyi, jak określił jego sytuację Johansson. – Krótko mówiąc, ten gnojek miał już pętlę na szyi. A jednocześnie zachwycał się, jakim to jest świetnym policjantem. I ciągle nawijał o swoim ojcu: jak wiele dla niego znaczył, jak oddał życie na służbie i takie tam głupoty. Nigdy nie znałem jego ojca, ale z tego, czego się zdążyłem dowiedzieć, niewiele się różnił od synka. A na dodatek pił jak gąbka. Leniwy, nieprzydatny, despota, drobny przestępca, znęcał się nad żoną, pił... i był policjantem. Tak nie powinno być. – Ale po co pokazałeś młodemu Bergowi akta śledztwa w sprawie śmierci jego ojca? – Dojdę i do tego. Głównie po to, żeby mu pokazać, że te swoje brednie może sobie schować do kieszeni. Ale dla niego nie było to nic nowego. Od dawna wiedział, w jakich okolicznościach jego ojczulek kopnął w kalendarz. – W takim razie po co było mu o tym opowiadać? – Oczywiście, że było po co – stwierdził Johansson. – Chciałem mu pokazać, że o sprawie wiedzą też inni, nie tylko on. Gdyby miał wybór, pewnie by wtedy wolał się przyznać do

niektórych grzeszków, bylebym mu tylko nie powiedział prawdy o jego ojcu. – Mimo to uważam, że to było okrutne i niepotrzebne. – Ja tak nie uważam – odparł Johansson. – Ktoś taki jak młody Berg nigdy nie powinien był zostać policjantem. Zresztą jego ojciec też nie. Gdybym mógł mu wbić szpilę inaczej, niż przypominając mu, jak zginął jego ojciec, oczywiście bym to zrobił. – I nie bałeś się, że odbierze sobie życie? – Ani trochę. Niestety to nie ten typ. To raczej jeden z tych, którzy chętnie pozbawiają życia innych. A gdy trafia na niego, robi się nagle wrażliwy i wyrozumiały. – Wydaje mi się, że bardzo się zmienił. Powiem więcej: jestem najzupełniej pewna, że dzisiaj jest już zupełnie innym człowiekiem. – Ani przez chwilę tak nie myślałem. Ale dobry z ciebie człowiek, świetna policjantka, porządny człowiek. Za słaba na takich jak Berg, bo jesteś trochę zbyt miła. – No a ty? Berg twierdzi... – Wiem, co twierdzi Berg – przerwał jej Johansson. – Tak, jestem człowiekiem konsekwentnym. Dobrym dla dobrych, twardym dla twardych i złym dla złych. Kiedyś, gdy zajmowałem się takimi sprawami, też byłem świetnym policjantem. Właściwie jednym z najlepszych. Jeśli jednak martwi cię mój charakter, to dlaczego nie spytasz Lewina, co sądzi o Bergu? – Lewina? – Kolega Lewin był przy tym. Słuchał zeznań Berga i odwiedził go tego dnia, kiedy ja odwiedziłem go wieczorem. – Ale Lewin nie poszedł tam z tobą? – Nie – potwierdził Johansson. – Nigdy bym go na coś takiego nie naraził. Ale jeśli się martwisz spotkaniem z Bäckströmem, wystarczy, że mi powiesz. Już ja to z nim załatwię. – Nie trzeba. Sama się tym zajmę. – Świetnie. Dowiedz się, czego chce, a potem możesz go upiec na rożnie. Ktoś taki jak Bäckström też nie powinien być policjantem.

Co się dzieje? – zastanawiał się Bäckström. Człowiek próbuje pomóc tej zgrai nieudaczników, żeby w końcu zaprowadzili porządek w śledztwie w sprawie Palmego, a oni zamiast się cieszyć, nasyłają na człowieka policję. Na dodatek wezwał go szef policyjnego biura

rzeczy znalezionych. – Już ci mówiłem – powiedział. – Masz się natychmiast stawić u Anny Holt z Centralnego Urzędu Śledczego. To chyba najszczęśliwszy dzień w moim życiu od bardzo dawna, pomyślał. W końcu będę miał okazję się pozbyć tego grubego krętacza, którego mi zesłał jego własny szef. – Jak chce ze mną rozmawiać, niech się pofatyguje do mnie – odparł Bäckström. Pierdolona lesba, pomyślał. – Jak już wspomniałem, to nie jest prośba tylko polecenie służbowe. Masz się natychmiast stawić u Anny Holt z CUŚ – powtórzył szef. To najszczęśliwszy dzień tego lata, pomyślał. Ciekawe, co zmajstrował tym razem. – Chwileczkę! – zawołał Bäckström i podniósł rękę w obronnym geście. – Ona nie ma prawa wydawać mi służbowych poleceń. Czyżby policja kryminalna przejęła nagle naszą komendę? A może miał miejsce jakiś pieprzony pucz wojskowy? – Już ci mówiłem. To ja wydaję ci polecenie służbowe. To ja jestem twoim przełożonym, jeśli zapomniałeś. Polecenie służbowe. Masz się natychmiast udać do Anny Holt, do Centralnego Urzędu Śledczego. – Robi się coraz ciekawiej, pomyślał. – Obiecuję, że się nad tym zastanowię – odparł Bäckström. – A teraz wybacz, ale... – No, idźże już. Inaczej trafisz na noc za kraty. – Odwal się. Niby dlaczego? – O czym ten pedzio gada, pomyślał. – Chodzi o Johanssona – wyjaśnił mu w końcu szef. – Holt dzwoniła na jego polecenie. – Rzeźnik z Ådalen, pomyślał i doszedł do wniosku, że to jego najszczęśliwsza chwila od dnia, gdy pierwszy raz zobaczył Bäckströma. – Dlaczego mi nie powiedziałeś od razu? – spytał Bäckström, wstając z krzesła. Ten pieprzony Laponiec chyba w końcu zrozumiał, co dla niego najlepsze, pomyślał.

– Gdzie Johansson? – spytał Bäckström, siadając dziesięć minut później na krześle. Ty nędzna, chuda cipo, pomyślał. – W każdym razie tu go nie ma. To ze mną masz rozmawiać. – Wolę rozmawiać z nim. – Tak myślałam. Ale sprawa wygląda tak: albo porozmawiasz ze mną i powiesz mi to, co chciałeś powiedzieć jemu, albo nie powiesz nic. Wtedy od razu się pożegnamy, a ty już nigdy nie

będziesz miał okazji zachować się niegrzecznie wobec sekretarki Johanssona. Potem oskarżymy cię o groźby karalne, molestowanie seksualne i poważne zaniedbanie obowiązków służbowych. Jeśli do tego dojdzie, jeszcze dziś zostaniesz przesłuchany. – Odwal się – odparł Bäckström. O czym ta głupia lesba truje, pomyślał. – Nagraliśmy wszystkie twoje rozmowy telefoniczne. Nasz prawnik je przesłuchał. Jego zdaniem wystarczy tego, żeby cię zatrzymać. – What’s in it for me? [5] – spytał Bäckström. – Jak to, nagrywacie nasze rozmowy? – Przecież to, kurwa, kryminał, pomyślał. – Postawimy ci zarzut popełnienia przestępstwa, zawiesimy cię w obowiązkach, zostaniesz skazany za molestowanie seksualne, groźby karalne i parę innych rzeczy. Uwierz mi. Słyszałam, co się nagrało. A na końcu wywalą cię z policji. Możesz tego uniknąć, jeśli przestaniesz wydzwaniać do sekretarki Johanssona i powiesz mi, co masz do powiedzenia. Może uda mi się wtedy przekonać Johanssona, żeby nie zgłaszał tego tam, gdzie powinien. – No dobrze, niech ci będzie. Sprawa wygląda tak: dostałem cynk od jednej z moich wtyczek. Chodzi o broń, z której zastrzelono Palmego. – Ale przecież o tym możesz porozmawiać z Flyktem – odparła Holt. – Jasne. A jutro wszyscy przeczytamy o tym w gazetach. – W sprawie broni wpłynęło kilkaset informacji. Zresztą sam wiesz o tym najlepiej. Dlaczego więc uważasz, że akurat ta jest taka szczególna? – Jest mnóstwo powodów – podkreślił Bäckström z emfazą. – Po pierwsze: sam informator. – Jak się nazywa? – Chyba nie sądzisz, że podam ci dane informatora. Już wolę iść do pierdla. Zapomnij o nim. Ważne, że ten informator zna nazwisko człowieka, który ma tę broń. – Czyli nazwisko sprawcy? – Nie. Nazwisko tego, kto miał tę broń w posiadaniu – sprecyzował Bäckström. – Przypomina pająka w sieci, jeśli mogę to tak określić. – Może jednak podasz mi jego nazwisko? – Zapomnij o tym – odparł Bäckström, potrząsając głową. – Nawet byś mi nie uwierzyła, gdybym je wymienił. – Spróbuj – powtórzyła Holt, spoglądając na zegarek.

– Co miałem powiedzieć, powiedziałem. Tak to wygląda według mojego informatora, a kim jest, tego się nie dowiesz. Wystarczy, że ja wiem. To biały mężczyzna. Więcej nie powiem. – No dobrze. W takim razie opowiedz mi, czego się dowiedziałeś od swojego informatora. Co mówił o broni, kim jest sprawca i skąd wie to, o czym mówi. Biały mężczyzna?

28. Pełnomocnik premiera mieszkał w Djursholm pod Sztokholmem, w ekskluzywnej dzielnicy. Grubość tkanki tłuszczowej jej mieszkańców utrzymywała się na najwyższym poziomie w porównaniu z innymi, równie ekskluzywnymi dzielnicami stolicy. Mieszkał w willi przypominającej pałac: dwadzieścia kilka pokojów, siedemset metrów kwadratowych, kamień, kute żelazo, cegła i miedź. Do tego wyasfaltowany podjazd długości stu metrów, hektar trawnika do własnej dyspozycji i dęby rzucające cień, a zarazem niezasłaniające widoku. Posiadłość rozciągała się na wzgórzu, dzięki czemu rano rozpościerał się z niej piękny widok na zatokę Värtan i wyspę Lidingö. Nigdy sobie chyba nie wyobrażał, że będzie się kąpał w zatoce Framnäsviken, nad którą stoją rezydencje miliarderów z branży IT i handlarzy nieruchomości. Oficjalnie nie mieszkał pod tym adresem. Właścicielką willi była jego pierwsza żona – „mądra jak pudel i wierna jak pies”. Kupiła ją trzydzieści pięć lat wcześniej, zaledwie kilka miesięcy przed rozwodem z mężczyzną, który tam mieszkał od zawsze. Niezły interes jak na młodą kobietę, sekretarkę w Ministerstwie Obrony w Gärdet. Zarabiała trzy tysiące koron miesięcznie i najwyraźniej nie musiała pożyczyć ani grosza, żeby dokonać tej transakcji.

Oficjalnie pełnomocnik był zameldowany na Söder. Miał tam zwykłe mieszkanie spółdzielcze, dwa pokoje z kuchnią, i nawet figurował w książce telefonicznej. Wszyscy, którzy chcieli z nim porozmawiać, mogli zadzwonić i nagrać się na automatyczną sekretarkę. Mogli też wysłać list, na który nigdy nie mieli otrzymać odpowiedzi. Pełnomocnik wolał żyć w ukryciu. Zewsząd otaczały go tajemnice, o których ci, co je znali, lubili opowiadać. Od czasu do czasu i on dokładał coś od siebie. Krążyły pogłoski, że jest bajecznie bogaty, choć nikt nigdy nie ustalił, jakim majątkiem dysponuje. Od dochodu nic sobie nie odpisywał, a ten, który deklarował, zgadzał się co do grosza z wynagrodzeniem, jakie pobierał od rządu od prawie trzydziestu lat. „Nie mam pojęcia, o czym ludzie mówią. Utrzymuję się ze zwykłej pensji. Zawsze byłem oszczędny, ale od tego nikt nie staje się bogaty”. Krążyły pogłoski, że ma kolekcję dzieł sztuki, która przyprawiłaby o atak zazdrości księcia Eugena i bankiera Thiela. „Lubię mieć coś kolorowego na ścianach. Większość z tych obrazów pożyczyłem od pierwszej żony”. Tej samej, która przed trzydziestu laty wyjechała do

Szwajcarii i słuch po niej zaginął. Ona też była bogata, jak twierdziły władze tego kraju, choć takich informacji udziela się tam bardzo niechętnie. Krążyły pogłoski, że pełnomocnik ma piwniczkę z winem, którą – mimo różnic w zawartości – można by porównać z sezamem Ali Baby. „Lubię wypić w weekend lampkę wina, zwłaszcza w gronie dobrych przyjaciół. A ponieważ piję nie za wiele, nie ma się co dziwić, że przez wszystkie te lata udało mi się zgromadzić mały zapas”. Wstąpił do partii socjaldemokratycznej jeszcze jako nastolatek, w liceum. Nadal nosił w portfelu swoją pierwszą legitymację partyjną – bez zdjęcia, z samym nazwiskiem. Miał też odręcznie wypisane pokwitowania za wpłacone składki. „I to właśnie nas, prawdziwych socjaldemokratów, odróżnia od innych: serca i portfele mamy zawsze po lewej stronie”. Na potwierdzenie chętnie pokazywał portfel – nosił go w lewej wewnętrznej kieszeni. Według krótkiego biogramu w „Who is who”, jak również w Leksykonie Szwedzkim i Encyklopedii, urodził się w 1945 roku w Sztokholmie. W 1970 roku obronił na Uniwersytecie Sztokholmskim pracę doktorską z matematyki, a cztery lata później uzyskał tytuł profesora. W 1975 roku został pełnomocnikiem w Kancelarii Rządu. Po roku wrócił na uniwersytet i za rządów partii mieszczańskich w latach 1975–1976 objął profesurę. W latach 1982–1991 ponownie mianowano go pełnomocnikiem premiera do specjalnych poruczeń. Potem, za kolejnych rządów partii mieszczańskich, przez trzy lata gościnnie był profesorem na MIT, i znowu wrócił, tym razem na stanowisko podsekretarza stanu. Pełnił je w latach 1994–2002. Od 2002 roku jest pełnomocnikiem w Kancelarii Rządu. Na końcu znajdowała się lista ważniejszych tytułów akademickich: członek zarządu Królewskiej Akademii Nauk od 1990 roku, Visiting professor na MIT w latach 1991–1994, Honorary Fellow w Magdalen College w Oksfordzie od 1980 roku. W jego kraju nie ma takich ludzi jak on, w każdym razie nie powinno być. Od dawna żyje owiany legendą. Pełnomocnik premiera do spraw bezpieczeństwa narodowego, szwedzki kardynał Richelieu, przedłużone ramię władzy, a może nawet esencja samej władzy? W jednym z nielicznych wywiadów udzielonych pewnej gazecie powiedział, że jest „prostym chłopakiem z Söder, który zawsze potrafił dobrze liczyć”.

Ciekawe, co przygotował na kolację, zastanawiał się Johansson, kiedy taksówka zatrzymała się przed domem pełnomocnika, tym, w którym oficjalnie nie mieszkał.

Pełnomocnik powitał go w przedpokoju, pod kryształowym żyrandolem, jak czynią południowcy. – Strasznie się cieszę, że cię widzę – powiedział. Stanął na palcach, objął Johanssona i złożył na jego policzkach dwa symboliczne pocałunki. – Niech ci się przyjrzę. – Zrobił krok w tył, ale nie puścił jego ręki.– Wyglądasz na okaz zdrowia – stwierdził.

– Miło mi to słyszeć – odparł Johansson i uśmiechnął się, a jednocześnie wysunął dłoń z wilgotnej dłoni pełnomocnika. – Mam nadzieję, że u ciebie ze zdrowiem też wszystko w porządku. – Trzeba przyznać, że wyglądasz koszmarnie, pomyślał. Poza tym, na miłość boską, co ty, chłopie, na siebie założyłeś?

Pełnomocnik był prawie średniego wzrostu. W szkole był małym grubasem, z którego z niewiadomych powodów nikt się jednak nigdy nie naśmiewał. Kiedy podrósł, stał się najpierw korpulentnym mężczyzną, potem tłustym panem. Teraz był prawdziwym spaślakiem. Okrągły korpus, przy którym nogi i ręce wyglądały jak macki pająka, zwieńczony dużą głową z gęstymi siwymi włosami sterczącymi na wszystkie strony i zwisającymi nad oczami. Twarz miał mocno zaczerwienioną. Najważniejsze były w niej czoło i nos – godny prawdziwego konkwistadora. Oczy miał duże, jasnoniebieskie, ukryte pod ciężkimi powiekami, policzki obwisłe, nos wielki, okrągłe, wydłużone usta z wilgotnymi wargami jak u małego dziecka, poniżej których zaczynały się trzy podbródki. Starał się je jakoś upychać pod kołnierzykiem koszuli. W sumie wyglądał na kogoś, kto musi posiadać ukryte zalety. W ten tak uroczysty dzień założył dziwny strój z zielonego aksamitu. Luźne spodnie bez kantów, zielona marynarka z błyszczącymi połami połączonymi grubym, jedwabnym, ozdobnym sznurem zawiązanym wokół ciała. Do tego koszula, jakie się nosi do smokingu, czarna muszka i para wyszywanych złotą nicią aksamitnych pantofli. – Dzięki, że spytałeś – odparł pełnomocnik. – Mam się świetnie, bo na to zasługuję. Jak pączek w maśle. Ale ty, jak widzę, wyglądasz jak atleta. Niedługo będziesz wyglądał jak Gunde Svan, nasz słynny narciarz i skoczek wzwyż, chyba go pamiętasz – dodał, machając lekko lewą ręką. – Może usiądziemy na chwilkę, żeby się trochę odświeżyć? W tym czasie moja gospodyni skończy, co trzeba. Zrobił przy tym zapraszający gest i poprowadził Johanssona do salonu, gdzie czekał już na nich niewielki stół zastawiony drinkami w kieliszkach wielkości palca. Do tego gigantyczna kryształowa karafka z wódką, szampan i woda mineralna.

Wśród przekąsek na poczesnym miejscu znalazł się kawior z bieługi, kacza wątróbka i przepiórcze jaja. Życie jest krótkie, więc po co tracić czas na proste potrawy? Do kawioru z bieługi pełnomocnik nadal miał dostęp dzięki jednemu ze swoich kontaktów „z dawnych, złych czasów”. Obecnie prowadzi szeroko zakrojoną działalność gospodarczą w Kijowie. Przepiórcze jaja dostał od znajomego z Sörmlandu. „To hrabia, właściciel ziemski, jego ulubionym zajęciem jest polowanie”. Przysyła mu też bażanty, dzikie kaczki, pardwy i kuropatwy. I oczywiście tradycyjną dziczyznę: filety z łosia, steki z jelenia, kotlety z dzika i sarnie udźce. Kaczą wątróbkę jego gospodyni kupuje w delikatesach w hali na Östermalm. Natomiast wątróbkę gęsią w ogóle przestał jeść. Zawiera zbyt dużo tłuszczu, więc jest niezdrowa. Zresztą takie gęsi tuczone są w nieludzkich warunkach. Piwa też już nie pije, bo szkodzi na żołądek i wątrobę, a jeśli chodzi o złotą jesień, którą on i Johansson właśnie przeżywają, to trzeba zacząć uważać, co się wkłada do

ust. – Ostrożność i duża precyzja powinny mieć zastosowanie, także, gdy chodzi o sprawy doczesne – podsumował swoje wywody pełnomocnik. – Woda, wódka, szampan, do tego jakieś smaczne rzeczy. Twoje zdrowie – dodał, unosząc kieliszek. – Na zdrowie – powiedział Johansson. Gada jak nakręcony, pomyślał.

Po dwóch głębszych, dużej ilości wody mineralnej, dwóch lampkach szampana i kilkunastu małych aperitifach przyszła pora na chwilę poważnej rozmowy przy stole. – Tym razem sobie nie odpuścimy – powiedział pełnomocnik, potrząsając głową. Twarz miał już mocno zaczerwienioną. Tego wieczoru postanowił zrekompensować Johanssonowi poprzednie, „babskie” kolacje i zaprosić go na „tradycyjną, prawdziwą kolację mieszczańską”. Kiedy więc Johansson przyjął jego zaproszenie, podjął szereg działań, żeby zagwarantować sobie sukces. Johansson nie musiał się obawiać, że dostanie groch, wieprzowinę, zwłaszcza naleśniki z borówkami. Pełnomocnik ostatnio jadł takie „smakołyki” przed kilku laty, podczas lunchu w Ministerstwie Obrony. W duchu się buntował, ale był tam służbowo, więc niestety nie miał wyjścia. Już pod koniec tego barbarzyńskiego posiłku dostał waporów, a kilka dni później musiał się położyć do łóżka, bo dostał wzdęcia i gorączki i gdyby nie dieta zaordynowana mu przez gospodynię – bogata w gorzką wódkę ziołową, gotowaną rybę, lekkie białe wina i niegazowaną wodę mineralną, mogłoby się to dla niego naprawdę źle skończyć. – Jak można dopuścić, żeby Ministerstwo Obrony karmiło nasze siły zbrojne czymś takim? – spytał pełnomocnik, patrząc z oburzeniem na gościa. Jego zdaniem to prawdziwa zdrada i dlatego bez względu na to, czy obowiązywał stan podwyższonej gotowości bojowej, czy nie, odpowiedzialnych należało postawić przed sądem, skazać za zdradę ojczyzny i natychmiast rozstrzelać. Tak by się stało, gdyby to zależało od niego. Właściwie lepiej byłoby ich ściąć, i to tępym, zardzewiałym toporem, ponieważ ośmielili się podać ciepły poncz do grochu. Taki zestaw przystoi tylko barbarzyńcom. Zdaniem pełnomocnika Hermann Göring nie przypadkiem zachwycał się grochem i wieprzowiną, a także naleśnikami z bitą śmietaną i borówkami, że nie wspomni o ciepłym ponczu. Gada jak najęty, a przecież to całkiem smaczny zestaw, pomyślał Johansson.

Wspomniany wcześniej „szereg działań” objawił się już w chwili, kiedy Johansson przekroczył próg jadalni. Przy stojącym tam stole mogłyby usiąść dwadzieścia cztery osoby. Dzisiaj gospodyni nakryła tylko dla dwóch, przy jednym końcu stołu. Pełnomocnik zasiadł u szczytu, gość po jego prawej stronie. Siedzieli w odpowiedniej odległości od siebie i mogli

swobodnie rozmawiać, nie ryzykując, że się wzajemnie obleją. Na talerzach leżały złożone serwetki z adamaszku oraz karty z wydrukowanym menu. Wokół talerzy stała cała bateria kryształowych kieliszków i szklanek oraz srebrna zastawa. Stół był przykryty lnianym obrusem. Stały na nim kandelabry ze świecami, dekoracje i kompozycje z kwiatów. W tak uroczysty wieczór gospodyni pomagał kelner w czarnym fraku i kucharz w pełnym rynsztunku. Obaj czekali w pewnej odległości od stołu. – Same pyszności – powiedział zadowolony z siebie pełnomocnik. Zatarł tłuste dłonie i rozsiadł się na krześle, które podsunął mu kelner. Johansson musiał poradzić sobie sam i prawdopodobnie był to błąd. Kiedy gospodyni pełnomocnika pospieszyła mu z pomocą, potrząsnął głową, sam usiadł i szybko dosunął krzesło. Jestem tylko prostym chłopakiem z Näsåker, więc mam nadzieję, że nie weźmie mi tego za złe, pomyślał. Jego mamie, Elnie, pewnie by nawet do głowy nie przyszło podsuwać krzesło mężowi albo siedmiorgu dzieciom, gdy tylko trochę podrosły. Natomiast gdy inni jedli, często siadała przy piecu. Tu sprawa jest bardziej skomplikowana, pomyślał Johansson. Doszedł do wniosku, że dzień, kiedy okaże się, że nie jest w stanie sam usiąść na krześle, będzie prawdopodobnie oznaczał koniec wszystkiego.

Kolacja składała się z dziewięciu dań, do każdego dania był inny gatunek wina. Już na początku, gdy podano consommé na homarze, cienko siekaną cebulkę i petits pois, pełnomocnik zaczął wygłaszać monolog, który był jego własną odmianą rozmowy ludzi wykształconych, jaką należy prowadzić podczas prawdziwej mieszczańskiej kolacji. Oblał się od razu na początku. Zrobił to jak szczęśliwe małe dziecko, które nawet tego nie zauważa. – Widzę, że podziwiasz mój smoking – powiedział pełnomocnik i westchnął rozbawiony. Kiedy to mówił, łyżka spadła mu na podłogę. Niezrażony rozpoczął pierwszy wykład.

Mimo koloru jego smoking nie miał oczywiście nic wspólnego z Akademią Francuską. Pełnomocnik odnosił się z chłodną rezerwą do tego rodzaju towarzystw wzajemnej adoracji. Zwykła wyżerka za państwowe pieniądze dla różnych literackich pięknoduchów, którzy przez całe życie nie zrobili nic pożytecznego. Jako matematyk stał ponad tym wszystkim. Kiedy zasiadał do The High Table na uniwersytecie w Oksfordzie, zakładał ten niezwykle wygodny smoking. Uczelnia powstała w średniowieczu, gdy większość Skandynawów ledwo potrafiła się poprawnie wysłowić, nie wspominając o pisaniu. Nazwano ją oczywiście imieniem Marii Magdaleny, najważniejszej spośród uczniów Jezusa. – Modlinn. Słowo to wymawia się jak Modlinn, bez e na końcu – wyjaśnił pełnomocnik, układając w odpowiedni sposób usta.

Johansson pewnie o tym nie wie, ale on, pełnomocnik, już od wielu lat jest Honorary Fellow – pełnoprawnym członkiem Collegium tej znamienitej uczelni z racji swoich naukowych osiągnięć w dziedzinie matematyki, ale także w dziedzinie bardziej filozoficznie ukierunkowanej teorii nauki. W ciągu wielu lat na Magdalen College studiowało wielu wybitnych lekarzy, fizyków, biologów i chemików, w tym dwóch laureatów Nagrody Nobla, podzielających poglądy pełnomocnika, choć był w nich w zasadzie całkowicie odosobniony. Chodziło o tworzenie zawiłych modeli teoretycznych i badanie bardziej złożonych, empirycznych teorii matematycznych. – Daj znać, jeśli cię to znudzi – powiedział pełnomocnik. – Oczywiście – odparł Johansson. Już wolę to, niż żebyś pił za dużo, pomyślał i postanowił poczęstować się kawą i koniakiem, bo z doświadczenia wiedział, że jego gospodarz wpada od czasu do czasu w stan kontemplacji.

Ale już przy drugim zestawie – na który składały się małże z pomidorami, szparagi i kawior – jego gospodarz porzucił wątek naukowy i wstąpił na inną ścieżkę. Magdalen College charakteryzuje mianowicie jakość, która wyróżnia ją spośród innych wyższych uczelni nie tylko w Oksfordzie, ale i na całym świecie. On, pełnomocnik, opowie o niej komuś takiemu jak on, Johansson. – Mamy tam własne stado jeleni – wyjaśnił, uśmiechając się uprzejmie do gościa. – Wyobrażasz to sobie? Ty, stary myśliwy.

W samym środku średniowiecznej dzielnicy, w centrum najznamienitszej uczelni świata, tuż za jej otoczonymi murem głównymi zabudowaniami, nad rzeką Cherwell jeden z wielu dobroczyńców uczelni polecił przed trzystu laty założyć park dla jeleni. – Wydaje mi się, że to raczej daniele – wtrącił Johansson. – Jeśli tak uważasz... – zgodził się pełnomocnik, machając jak zwykle ręką. – Brązowe zwierzęta z białymi plamami po bokach. Część z nich ma też rogi – sprecyzował. – Daniele – powtórzył Johansson. – Z całą pewnością daniele. – Whatever – odparł pełnomocnik, bo w jego wywodzie jelenie nie były najważniejsze.

Chodziło mu o coś ważniejszego i dlatego musiał się pilnować, żeby nie pominąć żadnych szczegółów. Tymczasem smakował już trzecią potrawę. Był to królewski krab z grilla z kiełbasą cielęcą, do tego surowe raki i pikantny mus.

– Na czym to ja skończyłem? – spytał, ocierając resztki musu z ust, żeby przepłukać je alzackim pinot gris, który był zarówno orzeźwiający, jak i bogaty w minerały. – Na liczbie jeleni w parku – odparł Johansson, który wbrew własnej woli zainteresował się tym tematem. – No właśnie – powiedział pełnomocnik, wycierając usta serwetką. – Jak już zaznaczyłem...

Zgodnie z wolą dobroczyńcy liczba jeleni w parku miała być równa liczbie pełnoprawnych członków Collegium Magdalen College. Obecnie jest tam sześćdziesięciu kilku Fellows i Honorary Fellows, a w parku za głównym budynkiem mieszka taka sama liczba jeleni. – A więc każdy fellow ma własnego jelenia – zauważył Johansson i wzniósł szklankę. Przez chwilę uważnie przyglądał się gospodarzowi. Mały, tłusty gnojek z wadą serca, wielką głową i cienkimi nóżkami, pomyślał. Przypomina trochę ludziki, którego jego dzieci, gdy były jeszcze małe, składały z zapałek, przetyczki do fajki i szyszek. – Oczywiście – powiedział trochę nadętym tonem pełnomocnik. – Ale to jeszcze nie wszystko.

Historia jest o wiele ciekawsza, a to ze względu na pierwszy statut uczelni. Kiedy tylko przybywa nowy członek Collegium, należy zwiększyć liczebność stada. Kiedy któryś z członków umierał, proctor, to znaczy pełnomocnik do spraw dyscypliny, szedł do parku i zabijał jednego jelenia, a jego mięso serwowano podczas kolacji ku czci zmarłego. Pełnomocnik twierdził nawet, jakoby widział kiedyś wczesnym rankiem, jak proctor wypełniał tę tak ważną misję. Na co dzień jeleni nikt nie niepokoił, cieszyły się sielanką panującą w parku i w uczelnianych salach. – O świcie, gdy park spowija mgła znad rzeki, pojawia się proctor ze starą strzelbą, w długim płaszczu i wysokim czarnym kapeluszu. Wyobraź sobie, jak nad rzeką Cherwell i przy High Street rozbrzmiewa echo wystrzału – powiedział pełnomocnik i westchnął jak bohater którejś z powieści sióstr Brontë. Jeśli chodzi o samą kolację, nie ma w niej nic szczególnego. To zwykłe spotkanie w męskim gronie, w typowo angielskim stylu: stek z jelenia, sos i gotowane warzywa. I tylko wina należało dobrać najlepsze. Postarali się o to inni dobroczyńcy uczelni. Piwniczka w Magdalen College należy do najlepiej zaopatrzonych w całym Oksfordzie. Nie tak dobrze wprawdzie jak ta w Christ Church College, gdzie pełno dzieci amerykańskich bogaczy, arabskich szejków i rosyjskich oligarchów, ale całkiem jak należy. On, jako znawca, może to potwierdzić. – Angielska kuchnia ma niewiele wspólnego z tym smakowitym filetem z nagłada – wtrącił Johansson, studiując dyskretnie menu. Kelner tymczasem zaczął im serwować czwarty

zestaw. – Filet z nagłada, karczochy i étouffée na odwłokach raków. – Nie wspomnę już o tym fenomenalnym meursault – wtrącił pełnomocnik, wznosząc kielich wypełniony niemal bursztynowym winem. Pochodzi oczywiście z jego własnej piwniczki i niezależnie od liczby butelek dorównuje klasie win serwowanych w Christ Church College. – Nie rozumiem tylko jednego – powiedział Johansson. – To i tak dobry wynik – odparł pełnomocnik. – Jak wam się udawało utrzymywać taką samą liczbę jeleni co członków Collegium? Przecież jeśli któryś umierał, od razu zabijaliście jednego jelenia. – Nie rozumiem, o co ci chodzi – powiedział pełnomocnik. Komentarze Johanssona, wyjaśnienia pełnomocnika, pytania i kontrargumenty zajęły im czas do końca kolacji. Na stole cały czas stawiano nowe potrawy. Johansson i pełnomocnik dolewali sobie do kieliszków i szklanek, wznosili toasty. ...sorbet z agrestu, żeby oczyścić podniebienie, noisetter z sarny, kurki na maśle, smażony kalafior, sos cumberland, suflet z sera, trufle z galaretką jabłkową, krem serowy ze śliwkami, gorąca czekolada, a na sam koniec ciasteczka. I wciąż nowe gatunki win: czerwony burgund, białe bourdeaux, wina znad Rodanu i Loary. Niezmordowany Johansson – jak kawalerzysta z epoki wojen krymskich – przypuścił szarżę na opowieść pełnomocnika o jeleniach z parku przy College’u Marii Magdaleny.

* Stwierdził, że to bardzo proste. W zagrodzie z sześćdziesięcioma kilkoma danielami powinno być przynajmniej dwadzieścia kilka łań, co oznacza, że co roku na przełomie czerwca i lipca można się było spodziewać nowego przychówku. Jeśli park istnieje od trzystu lat i jelenie zabijano tylko po śmierci któregoś z członków Collegium, ich liczba powinna wynosić kilka milionów. Ale zadanie dokładnego wyliczenia ich pogłowia chętnie powierzy gospodarzowi. – Każdego lata musicie mieć ogromne problemy z rekrutacją. Trzeba przecież wybrać nowych Fellows – dodał z niewinną miną.

Pełnomocnik odparł, że nie ma o tym mowy. Właściwie nigdy się nie zastanawiał, jak rozwiązywano tego rodzaju problemy. Jest natomiast absolutnie wykluczone, żeby jelenie i ich hodowla wpływały na tryb wybierania członków Collegium. – A gdy jeleń zdycha? Przecież to się ciągle zdarza – powiedział Johansson. – Jak rozwiązywano tę kwestię? Wyrzucano z Collegium któregoś z Fellows? A może proctor dostawał

dodatkowe zlecenie na zabicie jelenia? Zdaniem pełnomocnika jest to absolutnie wykluczone. Obiecał jednak, że się nad tym zastanowi. – Rzeczywiście jesteś prawdziwym policjantem – zauważył, nie wiadomo dlaczego. – No jasne – zgodził się Johansson. – Zastanów się nad tym.

Potem Johansson podziękował za jedzenie, rzucając kilka dobrze dobranych słów, a gospodarz oficjalnie obwieścił koniec kolacji, żeby mogli w spokoju kontynuować rozmowę w bibliotece, wypić filiżankę kawy, a może nawet jedną czy dwie lampki wyśmienitego koniaku z zapasów pełnomocnika. – Frapin 1900 – oznajmił pełnomocnik i westchnął uradowany. – Pomyśl, jak dobrze mają tacy bogacze jak ty i ja.

29. Dopiero przy kawie przeszli do rzeczy. Zaczął pełnomocnik. Dlaczego to robisz? – zastanawiał się Johansson.

W czasie urlopu, którego jeden tydzień spędził w Magdalen College, aby w spokoju i ciszy zastanowić się nad co ważniejszymi sprawami, zrozumiał nagle, po przeczytaniu kilku szwedzkich gazet, że jego dzisiejszy gość ożywił stare śledztwo w sprawie zabójstwa jego byłego szefa premiera Olofa Palmego. Nie potrafi tylko zrozumieć po co. Według niego premiera zamordował Christer Pettersson. Teraz on też nie żyje. Ale bez względu na to, kto to zrobił, czas sprawę zakończyć, narysować grubą kreskę i żyć dalej. – Let bygones be bygones [6] – podsumował.

W odpowiedzi na to Johansson stwierdził, że nie należy wierzyć we wszystko, co piszą gazety. On jedynie polecił kilku osobom przyjrzeć się systemowi rejestrowania materiałów. Tylko tyle. Zresztą był już najwyższy czas, żeby to zrobić. – Ale ty nie wierzysz, że sprawcą był Pettersson? – przerwał mu pełnomocnik. – Ponieważ to ty mnie pytasz, odpowiem szczerze. Nie, nie wierzę. I nigdy nie

wierzyłem. – Ale dlaczego, na miłość boską? Przecież Lisbeth wskazała właśnie jego. – Nawet najlepszym zdarzają się pomyłki. – Wybacz, ale twój tok rozumowania... – Uważam, że to nie on – przerwał mu Johansson i pokazał, co ma na myśli, pocierając prawym palcem wskazującym o prawy kciuk. – Jeśli chcesz znać szczegóły, mogę poprosić któregoś z moich współpracowników, żeby ci to wyjaśnił. – A ja uważam, że to on – powiedział pełnomocnik. – Niestety – dodał.

Zdaniem pełnomocnika Christer Pettersson stanowi ogniwo logicznego ciągu zdarzeń. Z pewnością tragicznego, niemniej jednak logicznego. Najpierw ten ekscentryczny szlachcic o radykalnych jak na owe czasy poglądach, który zamordował Gustawa III na balu maskowym w Operze, zorganizowanym dla przedstawicieli wyższych klas. Potem przedstawiciel klasy średniej, który zszedł na złą drogę i został skłonnym do przemocy narkomanem, który zastrzelił własnego premiera na środku ulicy, wśród innych zwykłych przedstawicieli tej samej klasy średniej. W końcu chory psychicznie Serb, który w brutalny sposób zamordował szwedzką minister spraw zagranicznych, gdy kupowała ubrania w największym domu towarowym w mieście. Stało się to wśród innych pań, które też robiły zakupy i też reprezentowały klasę średnią. – Co nas czeka następnym razem? – spytał pełnomocnik z zatroskaną miną. – Stary orangutan z rue de Morgue z noweli Edgara Allana Poego? A może wąż z bagien z noweli Conan Doyle’a? – Już raczej coś w stylu balu maskowego w Operze, jeśli chcesz znać moje zdanie – odparł Johansson. – Dziś nie czas na małpy czy węże. Dzisiejsi sprawcy są zupełnie nieobliczalni. – Czyli znów samotny szaleniec – stwierdził pełnomocnik. – Niestety, nawet samotni szaleńcy są w stanie zmienić świat. I stale to robią.

Ponieważ jednak nadal nie zeszli na właściwy temat, Johansson zadał gospodarzowi pytanie. Ściśle mówiąc, było to pytanie, które chciałaby mu zadać jedna z jego współpracownic, a on, Johansson, obiecał, że to zrobi w jej imieniu. – Ona wie, że się znamy – wyjaśnił Johansson. – Pracowała ze mną kiedyś w służbie bezpieczeństwa. – Oczywiście – odparł pełnomocnik, który nie miał nic przeciwko temu, żeby Johansson

zadawał mu pytania. Wolał rozmawiać z nim, bo czuł się zbyt stary i zmęczony, żeby rozmawiać z innymi policjantami.

Chodzi o plany premiera związane z pójściem do kina tamtego wieczoru przed dwudziestu laty. Czy ktoś w Rosenbad coś o tym wiedział? – Już kiedyś mi zadano to pytanie – odparł pełnomocnik z uśmiechem. – Wiem – powiedział Johansson i też się uśmiechnął. – Czytałem protokół z przesłuchania. Wiem też, że rozmawiałeś o tym z Bergiem podczas kolacji, tego dnia, gdy Palme został zastrzelony. Za dużo im wtedy nie powiedziałeś, jeśli mogę się tak wyrazić... – No bo jak by to wyglądało? Gdyby ktoś taki jak ja zaczął się zwierzać takim ludziom jak oni? Wystarczy, że utrzymują zażyłe stosunki ze sobą. Jestem zresztą zdziwiony, że Berg, który jak na policjanta był człowiekiem dość dobrze zorganizowanym, popełnił błąd, umieszczając w aktach sprawy pro memoria na temat naszej dyskretnej rozmowy. Czyżby chodziło o coś, co w fachowym języku nazywa się spiskiem w otoczeniu ofiary? – My, policjanci, już tacy jesteśmy – odparł Johansson. – Rozmyślamy o dziwnych zdarzeniach, piszemy do siebie karteczki. – Tak sobie właśnie pomyślałem. Ja trzymam takie rzeczy w głowie. Swojej własnej. – Opowiedz mi coś o tym. Dobrze znałeś ofiarę. Ja nigdy nie miałem okazji poznać Palmego. Jaki był? Jako człowiek?

* Palme był bardzo zdolnym, a jednocześnie uczuciowym i impulsywnym człowiekiem. Gdy był w dobrym humorze, potrafił być czarujący, umiał się bawić, okazywać troskę innym. Gdy tracił humor, stawał się zupełnie innym człowiekiem. W najgorszym wypadku swoim własnym wrogiem. – Powiedziałeś, że był zdolnym człowiekiem – zauważył Johansson. – Miał intuicję i talent. Umiał się wysławiać, był wykształcony, miał odpowiednie pochodzenie. Każdej z tych cech miał aż w nadmiarze. Jeśli jednak chodzi o naprawdę trudne kwestie, wolał ich unikać. Mam na myśli takie, w których nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Albo też, w najlepszym razie, jest ich wiele, a żadna nie jest lepsza od drugiej. To te, do których ciągnie mnie i ciebie, jak ćmę przyciąga światło nocnej lampki. Ale domyślam się, że pytasz o coś innego – dodał. – To znaczy?

– Zastanawiasz się, czy miał zwyczaj wypytywać współpracowników z kancelarii, jakie filmy warto zobaczyć. – A miał? – Tak, gdy był w dobrym humorze, jak już mówiłem. Kiedy miał dobry humor i nagle stawał w drzwiach pokoju, żeby porozmawiać, człowiekowi też od razu poprawiał się humor. Czysta radość, co wcale nie powinno dziwić, zważywszy na to, kim był on i kim byłem ja. Pewnego razu mnie też spytał, czy mógłbym mu polecić jakiś ciekawy film. – I co odpowiedziałeś? – Że nigdy nie chodzę do kina – odparł pełnomocnik. – I dodałem, że moim zdaniem to strata czasu. „Kino to świątynia tych, którzy boją się życia”. Czy to nie słowa Harry’ego Martinssona? Poza tym uważałem, że ze względów bezpieczeństwa nie wypada, żeby premier chodził do kina. Gdyby jednak uznał to za konieczne, powinien moim zdaniem z odpowiednim wyprzedzeniem powiadomić tych, którzy odpowiadali za jego bezpieczeństwo: służbę bezpieczeństwa, mnie, inne osoby. – I co ci odpowiedział? – Że ze mnie prawdziwy figlarz. Był wtedy w dobrym humorze. – To znaczy tego dnia, gdy został zabity? – Nie. To było na długo przed tym, jak został zabity. Potem już chyba nigdy do tego nie wracał. Pamiętam, że polecałem mu różne restauracje. Z drugiej strony nie wykluczam, że mógł mnie jeszcze kiedyś spytać o jakiś film. Nie wiem. Nawet nie wiedziałem, że tego feralnego dnia nosił się z zamiarem pójścia do kina. Pamiętam tylko, że Berg mówił mi o tym przez telefon, kiedy rozmawialiśmy po południu. – Ale ty nie rozmawiałeś o tym z premierem? – Nie – odparł pełnomocnik. – Nigdy do takiej rozmowy nie doszło, ale zważywszy na to, co się stało, być może powinno. No proszę, pomyślał Johansson. Nagle zaczyna mówić z sensem, logicznie, jakby wino, które wypił, całkiem z niego wyparowało. Zupełnie inny człowiek.

Przed końcem wieczoru pełnomocnik zdążył odzyskać wizerunek człowieka uprzejmego i sympatycznego, czyli takiego, jakim bywał, gdy był w dobrym humorze. Potem, jak należało się spodziewać, było już miło, jak to podczas mieszczańskiej kolacji, która nigdy nie schodzi poniżej pewnego poziomu.

Najpierw grali w bilard. Nalegał na to gospodarz. Uparł się, że nauczy Johanssona grać. Jeśli dalej będzie odmawiał, to za karę nauczy go strzelać z pistoletu, i na dodatek zrobi to na policyjnej strzelnicy. – Możesz mi wierzyć albo nie, ale kiedy odbywałem zasadniczą służbę wojskową, byłem naprawdę dobrym strzelcem. Postawiony przed takim wyborem Johansson przestał się upierać. Zdecydował się zagrać z gospodarzem i chociaż robił to drugi raz w życiu, z łatwością go ograł. Pełnomocnik usprawiedliwiał się, że w czasie kolacji wypił zbyt dużo wina i okrasił to kilkoma trudnymi do zrozumienia uwagami na temat zasad gościnności. Potem zjedli jeszcze późną kolację w kuchni, która przypominała laboratorium. Śledzik, raki i zapiekanka, smażone kiełbaski, małe kotlety mielone z sadzonymi jajkami, do tego wódeczka w nieograniczonych ilościach i wprost nieprawdopodobny wybór piw. Mimo że to szkodzi zdrowiu, a także w trosce o szanownego gościa. – Pomyślałem sobie, że przed snem będziesz miał ochotę na małego pilznera – powiedział pełnomocnik i wychylił szklankę spienionego piwa.

Kiedy Johansson stał już na schodach i z wyciągniętą ręką żegnał się z gospodarzem, ten uprzedził go w typowy dla południowców sposób. Stanął na palcach, położył mu ręce na ramionach i ucałował go w oba policzki. Kiedy Johansson odjeżdżał taksówką spod domu, pełnomocnik nadal stał tam, gdzie się pożegnali. Z opuszczonymi rękami, w zbyt luźnym smokingu. Delikatnym, chłopięcym tenorem złożył gościowi pożegnalny hołd. Do wyboru muzyki z pewnością zainspirowała go pouczająca rozmowa, którą odbyli podczas kolacji. – We’ll meet again, don’t know where, don’t know when, but I know we will meet again... some sunny day… [7]

30. Nie wiadomo, jakie plany miała Anna Holt. Natomiast Lewin i Mattei poświęcili cały tydzień na przejrzenie materiałów w poszukiwaniu innego sprawcy, kogoś o cechach zawodowego zabójcy. Jak na razie, żadna z osób, które sprawdzili, nie zrobiła na nich odpowiedniego wrażenia, oczywiście jeśli mierzyć to miarą Johanssona. Mattei ciągle miała w pamięci zeznanie świadka numer trzy, kobiety, która nazwała „bambusem” mężczyznę, który wpadł na nią dwieście metrów od miejsca zbrodni. Zauważyła też, że wśród podejrzanych niewielu jest obcokrajowców, choć w tego rodzaju przypadkach bywa ich zazwyczaj sporo. Dość szybko domyśliła się dlaczego. Podobnie jak w innych przypadkach, wynikało to z metody rejestrowania materiałów. Udział procentowy obcokrajowców był wprawdzie taki jak zwykle, ale tym razem podejrzanych obcego pochodzenia umieszczano w segregatorach

opatrzonych takimi nagłówkami jak „Niemiecki terroryzm”, „Wątek kurdyjski”, „Środkowy Wschód + Izrael”, „Afryka Południowa”, „Wątek iracko-irański”, „Turcja” oraz „Indie/Pakistan”. Najczęstszym powodem, dla którego ktoś trafiał do tego a nie innego segregatora, było pochodzenie etniczne albo raczej zdanie policji w sprawie przynależności etnicznej danej osoby. Było jednak dużo wyjątków i brakowało w tym wszystkim logiki. W materiałach dotyczących niemieckich terrorystów umieszczono na przykład dane wielu Szwedów, których szwedzka służba bezpieczeństwa namierzała w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w związku z okupacją ambasady niemieckiej w Sztokholmie i planami porwania szwedzkiej minister Anny Grety Leijon. Tam również Mattei natknęła się na pierwszego domniemanego sprawcę, który pasował do wzoru opracowanego przez Johanssona. Był to Szwed, dawny komandos z Karlsborga, którego w latach siedemdziesiątych podejrzewano o to, że wspólnie z kilkoma terrorystami z Frakcji Czerwonej Armii napadał na banki w Niemczech. Nie wiadomo, czym zajmował się później. Nikt nie wiedział też, gdzie mieszka i czy nadal żyje. Było jednak jasne, że śledczy się nim interesowali. Razem z grupą około trzydziestu wymienionych z nazwiska szwedzkich wojskowych wchodził w skład grupy określanej przez śledczych mianem „wątku wojskowego”. Mattei znalazła nawet dwa specjalne odniesienia w dokumentach, które miały ułatwić jego szukanie. Z innymi nazwiskami nie poszło jej już tak łatwo. Ale ewentualne powody, dla których to on miałby chcieć zamordować Palmego, pozostawały tajemnicą. No i co ja mam z tobą zrobić, staruszku, westchnęła Mattei, bo jeśli facet żył, to był przynajmniej dwa razy starszy od niej.

Serbowie i Chorwaci, Bośniacy i Słoweńcy, chrześcijanie i muzułmanie, wszyscy i nikt… Całe to towarzystwo szwedzka policja zebrała na koniec w jednym segragatorze pod hasłem „Podejrzani sprawcy pochodzenia jugosłowiańskiego”, chociaż przedstawiciele wymienionych nacji od niepamiętnych czasów skakali sobie do gardeł. Logika policji sięgała więc nie tylko Bałkanów, ale także każdego innego zakątka na całym świecie – poza Szwecją. W zasadzie każdy jugosłowiański gangster prowadzący działalność przestępczą na terenie Szwecji i mający choć trochę owłosioną klatkę piersiową trafił na listę nazwisk potencjalnych zabójców premiera. Większość z nich stanowiły pospolite bandziory, skazane za zabójstwo albo napad, szantaż, wymuszanie i cały szereg innych przestępstw, z których spokojnie żyli, dzięki czemu nie musieli się hańbić codzienną pracą na etacie. Jeśli chodzi o akty przemocy, lista ich osiągnięć była imponująco długa. Brutalną przemocą posługiwali się po prostu po to, żeby się wzbogacić. Odpowiedź na pytanie, dlaczego mieliby zamordować premiera Szwecji, podobnie jak powody, które przytaczali śledczy, były dość słabe albo w ogóle ich nie było. Ot, zwykłe anonimowe donosy, klasyczna metoda bandytów mniejszego i większego kalibru służąca eliminowaniu konkurencji. Zwykłe policyjne

starocie wyciągane z archiwum, gdzie leżały całe lata. Najstarsze materiały dotyczące tak zwanego wątku jugosłowiańskiego pochodziły od służby bezpieczeństwa i w dniu, kiedy zamordowano premiera, liczyły już piętnaście lat. Trzy akcje terrorystyczne z początku lat siedemdziesiątych, okupacja konsulatu Jugosławii w Göteborgu w lutym 1971 roku, okupacja ambasady i zamordowanie ambasadora w Sztokholmie dwa miesiące później, porwanie samolotu na lotnisku Bullfota w Malmö we wrześniu następnego roku. We wszystkich tych przypadkach sprawcami byli chorwaccy aktywiści stawiający zbrojny opór serbskim rządom Republiki Jugosławii. W materiałach podano różne powody, dla których to oni mieliby zamordować Palmego. Nazywano ich „faszystami”, „politycznymi ekstremistami”, „agresywnymi szaleńcami”, „ludźmi skłonnymi go brutalnej przemocy”. Poza tym rzekomo „nienawidzili” premiera i całego szwedzkiego rządu za to, że piętnaście lat trzymał ich w więzieniu. Również na potwierdzenie tej tezy brakowało dowodów, poszlaki były słabe i sprzeczne. Wynik śledztwa: zero. Jeśli rzeczywiście to oni zamordowali premiera – „mieli bardzo konkretne powody, żeby zlikwidować Olofa Palmego, ten wątek jest jednym z najbardziej nośnych w całym śledztwie” – ich kategoryczne zaprzeczanie temu nie wpisuje się w ich terrorystyczną tradycję, przeczy ich wizji świata i nie zgadza się z osobowością każdego z nich z osobna. „To najgłupsza rzecz, jaką słyszałem”, podsumował jeden z nich, gdy przed przesłuchaniem usłyszał, że jest podejrzany o współudział w zabójstwie premiera Szwecji. Jestem skłonna się z tobą zgodzić, a ponieważ cały czas siedziałeś w więzieniu w Kumla, na pewno nie ty wpadłeś na świadka numer trzy na David Bagares gata, pomyślała Mattei, sięgając po segregator z napisem „Wątek iracko-irański”. Bałkańska tradycja stosowania przemocy to jedna rzecz, pomyślała. A co mamy tutaj?

Piątego marca, zaledwie tydzień po śmierci premiera, anonimowy informator zadzwonił pod numer szwedzkiej służby bezpieczeństwa. Poprzedniego dnia przed południem obserwował „na ulicy Riksgatan, między budynkami parlamentu” „łysawego mężczyznę w wieku około trzydziestu pięciu lat, w brązowym płaszczu, czarnych spodniach i czarnych pantoflach”. Mężczyzna wyglądał, „jakby był pod wpływem jakiejś substancji. Zachowywał się agresywnie i przynajmniej trzy razy wykrzyknął imię i nazwisko Olofa Palmego”. Informator twierdził, że ów mężczyzna był „Irańczykiem albo Irakijczykiem”, nazywał się „Yussef albo Yussuf Ibrahim” i „pracował na zmywaku w restauracji operowej”, kilka przecznic od budynku parlamentu. Obserwacje prowadzone przez służbę bezpieczeństwa nie przyniosły żadnego rezultatu. W restauracji w Operze „zatrudnionych jest tylu ludzi obcego pochodzenia, że wskazówkę otrzymaną od informatora z zewnątrz udało się sprawdzić tylko w niewielkim zakresie”. „W wymienionym miejscu nie stwierdzono obecności Yussefa lub Yussufa Ibrahima”. Do tego opisu najlepiej pasował Tunezyjczyk o imieniu Ali, ale na czas, gdy doszło do zbrodni, miał alibi. Jego teczka nadal znajdowała się w segregatorze z napisem „Wątek iracko-irański”, chociaż nie pochodził z żadnego z tych krajów, a służba bezpieczeństwa skreśliła go ponad dwadzieścia lat

wcześniej. Ciekawe, skąd informator wiedział, że facet ma na imię Yussef, pomyślała Mattei z westchnieniem. Dopiero po trzech godzinach przeglądania dokumentów sięgnęła po kolejny segregator.

Syleyman Özök, urodzony dwudziestego ósmego lutego 1949 roku. W dniu śmierci premiera obchodził trzydzieste siódme urodziny. Do Szwecji przyjechał w 1970 roku, zdobył zawód na kursach organizowanych przez AMS, a w lutym 1986 roku pracował jako blacharz w firmie Haga Plåt och Lack na Hagagatan w Sztokholmie. Zdaniem informatora „to rzut kamieniem od miejsca zbrodni”. Informator zaznaczył, że jego dane nie mogą się dać powiązać z człowiekiem, na którego zamierzał donieść. Czternaście dni po zbrodni zjawił się w siedzibie policji kryminalnej przy Kungsholmsgatan i powiedział, że „na sto dwadzieścia procent jest przekonany, że premiera Szwecji zamordował Suleyman Özök”. Twierdził też, że Özök jest tajnym agentem na usługach tureckiej junty wojskowej, a praca w warsztacie blacharskim jest jedynie przykrywką. Tak naprawdę zajmuje się inwigilowaniem uchodźców kurdyjskich. Jeśli trzeba, wykonuje też mokrą robotę. Özök z całego serca nienawidził Palmego, ponieważ premier i cały jego rząd udzielali wsparcia Kurdom, którzy uciekli z Turcji i szukali schronienia w Szwecji. Özök miał dostęp „przynajmniej do jednego pistoletu i jednego rewolweru”. Kilkakrotnie pokazywał tę broń informatorowi. Nie dalej jak we wtorek w tym tygodniu, gdy premier został zabity, wyjął ze schowka w samochodzie rewolwer, pokazał go informatorowi i powiedział, że „przed weekendem zamierza godnie świętować urodziny, to znaczy zabić tę świnię, Olofa Palmego”. Tego wieczoru, gdy Palme został zabity, informator ów „zupełnie przypadkiem” znalazł się na ulicy Tegnérlunden, „o rzut beretem od kina Grand”. Po północnej stronie Tegnérlunden zauważył prywatny samochód Özöka. A ponieważ nie wiedział, że premier „był wtedy w kinie, o rzut kamieniem od tego miejsca”, nie myślał już o tym i wrócił metrem do domu, na ulicę Stigfinnargränd w Hagsätra, gdzie spędził całą noc. Kiedy rano włączył telewizor, doznał tak wielkiego szoku, że dopiero dwa tygodnie później wrócił do normalnego stanu na tyle, żeby być w stanie skontaktować się z policją.

Informator ten najwyraźniej zrobił na śledczych duże wrażenie. Özök natychmiast znalazł się w segregatorze oznaczonym: „Turcja/PKK”. Śledczy przedstawił sprawę prokuratorowi, który postanowił przesłuchać Turka bez pisemnego wezwania. Wydał też nakaz przeszukania jego mieszkania w Skogås, a także samochodu i miejsca pracy. Policja energicznie zabrała się do pracy, ale wyniki były marne. Żadnej broni nie

znaleziono. Jedyną rzeczą, jaka ją przypominała, był sprzęt wędkarski. Özök miał fioła na punkcie wędkarstwa. Łowił ryby na szkierach i w jeziorach w pobliżu Sztokholmu. Poza tym lubił piłkę nożną i od wielu lat wiernie kibicował drużynie z Hammarby. Bardzo się wściekł na informatora i policję. Nigdy nie miał broni, więc nie mógł jej nikomu pokazywać. Podziwia Olofa Palmego, bo to wielki człowiek i polityk. Nigdy nie wypowiadał się o nim krytycznie, a tym bardziej nigdy mu nie groził. Często go nawet broni przed kolegami z pracy. Obywatelem szwedzkim jest od wielu lat. Nie zamierza wracać do Turcji, nawet na urlop. Turcja to dyktatura wojskowa. On jest demokratą, ściślej mówiąc socjaldemokratą, i jest z tego dumny. Woli żyć w socjaldemokratycznej Szwecji i to mimo żalu po śmierci premiera. Nadzieje wobec dawnej ojczyzny porzucił dawno temu. Na koniec chciałby coś przekazać anonimowemu informatorowi. Jeśli natychmiast nie przestanie prześladować jego i jego dziewczyny, sam to załatwi. Nie zamierza jednak niczego zgłaszać na policji. W świecie blacharzy samochodowych takie sprawy załatwia się po męsku. – Przekażcie mu, że jeśli jeszcze raz przyjdzie mu do głowy dobierać się do mojej dziewczyny, wsadzę mu w dupę spawarkę do blachy – powiedział Suleyman Özök prowadzącemu przesłuchanie. Poprzestał jednak na słownym ostrzeżeniu. Z końcowej notatki w aktach Özöka wynikało, że „Suleyman Özök jest od pewnego czasu zaręczony z byłą dziewczyną informatora. Jego narzeczona pracuje jako sekretarka na Uniwersytecie Sztokholmskim i mieszka w służbowym mieszkaniu przy Teknologgatan 2, w pobliżu Tegnérgatan. Jej nazwisko nie figuruje w rejestrze Perssona”.

W piątek późnym popołudniem Lewin i Mattei zrobili sobie dłuższą przerwę na kawę i poszli do włoskiej restauracji znajdującej się w pobliżu komendy policji. Dyskutowali o swoich spostrzeżeniach i o tym, co udało im się osiągnąć w minionym tygodniu. Zamówili po dużej kawie latte. Mattei zapomniała o diecie i poprosiła o dużą porcję tiramisu, podczas gdy ostrożny jak zawsze Lewin zadowolił się zwykłym ciastkiem z orzechami i migdałami. Do tego oczywiście kawa. Mimo weekendu, ładnej pogody, miłej atmosfery przy stole i wiary w powiedzenie, że zawsze trzeba się umieć pogodzić z sytuacją, rozmawiali w minorowych nastrojach. Przejrzeli razem – albo przeczytali – prawie tysiąc dokumentów dotyczących podejrzanych, którzy przynajmniej z grubsza pasowali do profilu sprawcy. Po dokładniejszym sprawdzeniu okazało się, że niewielu z nich pasuje do opisu. Łączyło ich jedno: nie istniał żaden dowód, że to ktoś z nich zamordował przed dwudziestu laty premiera Szwecji. Być może każdy miał jakiś motyw, ale nawet gdyby policja miała wystarczające środki i możliwości, nie byłaby w stanie tych motywów znaleźć, chociaż niektórym z nich poświęciła setki godzin pracy. Z drugiej strony z tej nielicznej grupy tylko niewielu można było od razu skreślić. Najwięcej osób dało się skreślić dlatego, że w chwili, kiedy doszło do zabójstwa, siedziały w więzieniu, grzecznie wróciły z przepustki albo w ogóle przepustki nie otrzymały, albo po prostu

nie mogły opuścić więzienia niepostrzeżenie. Niektóre z tych osób przebywały wtedy zbyt daleko od miejsca zbrodni albo miały wystarczająco dużo świadków, którzy mogli im zapewnić alibi. Mówiąc w skrócie, żadnej z niejasności, których nie udało się wyjaśnić tuż po zbrodni, najprawdopodobniej nie uda się wyjaśnić teraz, po tylu latach. Istotnym powodem było to, że wiele z tych osób już nie żyło. Kiedy Palme został zabity, osoby badane przez Lewina i Mattei miały około czterdziestu lat. Dzisiaj te, które jeszcze żyją, mają około sześćdziesięciu. Umierali w sposób dość nietypowy. Około dwudziestu osób zostało zamordowanych. Zwykli ludzie umierali w ten sposób sto razy radziej. Około stu osób odebrało sobie życie. To dwadzieścia razy więcej niż średnia. Kolejna setka zmarła na skutek nieszczęśliwych wypadków, chorób spowodowanych nadużywaniem narkotyków, alkoholu i innych używek lub z przyczyn nieznanych. Dziesięć razy więcej niż średnia. Pozostało pięćdziesiąt kilka osób, które po prostu zniknęły i nikt nie wiedział, co się z nimi dzieje. – Dostałem tę listę z naszej własnej wywiadowni dziś przed południem – wyjaśnił Lewin, spoglądając ukradkiem na niewielką kartkę. – Ale byłaś wtedy tak zajęta pracą, że nie chciałem ci przeszkadzać. – Ponad jedna trzecia nie żyje – podsumowała Mattei. – Zamiast siedmiu procent, jak bywa w każdym normalnym społeczeństwie. – Ciekawe, jak wygląda śmiertelność naszych informatorów i świadków – westchnął Lewin, a zdanie to wypowiedział takim tonem, jakby głośno myślał. Pewnie tak samo jak tych, na których donieśli, pomyślała Mattei. – No to co robimy? – spytała. Trzeba będzie porozmawiać o wszystkim z Holt i przejrzeć dokumentację tak zwanego wątku policyjnego i wątku wojskowego, bo do tej pory zajmowali się innymi wątkami. Muszą porozmawiać z Johanssonem i wyjaśnić mu, że jego pomysł, żeby jeszcze raz dokładnie przejrzeć całą dokumentację, raczej nie skończy się sukcesem, bo jest już na to po prostu za późno. Najwyższy czas odkreślić to grubą kreską i po prostu czekać, aż wypłynie coś nowego, dzięki czemu nastąpi przełom. – Nic takiego nie wypłynie – powiedział Lewin i upił trochę kawy. – W każdym razie nie na minutę przed przedawnieniem się sprawy – stwierdził, potrząsając głową. – Nie jest jeszcze tak późno – sprostowała Mattei, na wszelki wypadek spoglądając na zegarek. – Zostały nam trzy lata, sześć miesięcy, sześć dni i ponad sześć godzin. – Trzy lata, sześć miesięcy, sześć dni, sześć godzin... jeśli oczywiście mój czasomierz dobrze chodzi – odparł Lewin, spoglądając na swój zegarek. – No właśnie – stwierdziła Mattei. – A my sobie tu siedzimy i się obijamy. – Jesteś

przepracowana, dziewczyno, pomyślała. – Przez resztę weekendu też będę się obijać – powiedział Lewin.

Potem się pożegnali. Lewin poszedł na stację metra, żeby pojechać do siebie, do Gärdet. Po drodze zamierzał zrobić zakupy. Mattei nie miała wprawdzie sprecyzowanych planów, ale ku swemu zdumieniu nagle się zorientowała, że stoi przed wejściem do komendy na Kungsholmen. Wygląda na to, że nie masz na dziś innych, ciekawszych planów, pomyślała. Przechodząc obok oficera dyżurnego, pokazała mu odznakę policyjną, a potem wsunęła kartę do czytnika.

Pozostały dokładnie trzy lata, sześć miesięcy i sześć dni, pomyślała sześć godzin później, spoglądając na zegarek.

* W końcu otworzyła stronę tytułową ostatniego z trzydziestu jeden formularzy znajdujących się w segregatorach zatytułowanych „Wątek wojskowy”. Formularz ten zawierał dane barona, który miał stopień komandora. Jego nazwisko znalazło się na samym końcu listy ułożonej według porządku alfabetycznym. Stało się tak dlatego, że umieszczono go pod literą „v”, jak „von”, a nie pod tą, od której zaczynało się jego właściwe nazwisko. Kiedy zabito premiera, miał pięćdziesiąt pięć lat. Na rok przedtem skrytykował Palmego na łamach prasy, oskarżając go o działania szkodzące bezpieczeństwu państwa. Zarzucał mu też, że jest zbyt uległy wobec wielkiego wschodniego sąsiada. Oficer i gentleman, do tego szlachcic, a więc człowiek niepoprawny politycznie. Być może śledczy uznali go za współczesne wcielenie Anckarströma. Oj, robi się gorąco, pomyślała Mattei. I nagle dostała tak gwałtownego ataku śmiechu, że musiała wyjąć z torebki chusteczkę higieniczną, żeby wytrzeć oczy i nos.

31. W piątek późnym popołudniem – mniej więcej w tym samym czasie, gdy Lewin i Mattei zrobili sobie przerwę w pobliskiej włoskiej kawiarni – Anna Holt weszła do Johanssona, żeby go poinformować, czym się zajmuje. Pokój sekretarki był pusty, drzwi do gabinetu uchylone. Johansson leżał na kanapie i czytał grubą książkę o angielskim tytule. Traktowała o czymś, o czym Holt nie miała pojęcia. Nazwisko autora też nic jej nie mówiło. Zauważyła, że szef jest w wyśmienitym humorze. – Siadaj – powiedział, machając książką w stronę najbliższego fotela.

– Dzięki – odparła Holt, siadając. – No tak – powiedział Johansson i zmienił pozycję na półleżącą. – Bäckström przestał już zatruwać życie Helenie, więc domyślam się, że sflekowałaś tego małego grubasa. Co mogę dla ciebie zrobić? – Chciałabym wrócić do swoich normalnych zajęć. – Na wszystko przyjdzie czas – odparł Johansson, robiąc obronny gest ręką. – Najpierw mi opowiedz, jakimiż to bzdurami ten bałwan chciał się z nami podzielić tym razem. – Dwa tygodnie temu ktoś przekazał mu pewną informację. siedemnastego sierpnia, w piątek, to znaczy następnego dnia po tym, jak gazety zaczęły się rozpisywać, że wracamy do sprawy Palmego. – Wcale się nie dziwię – stwierdził Johansson z szerokim uśmiechem. – Wiem, co myślisz. Przekazał mu ją jeden z jego informatorów. Już wcześniej dla niego pracował. Zdaniem Bäckströma to człowiek godny zaufania. – Tego by jeszcze brakowało, żeby taki nie był. I pewnie chce zachować anonimowość? – Oczywiście. Ale Bäckström wie, kim on jest. Znają się od bardzo dawna. Tak twierdzi Bäckström i nie chce zdradzić jego tożsamości. Zresztą gadał ze mną w swoim starym stylu. – Może w końcu znalazł swoje miejsce w życiu? Policyjny magazyn rzeczy znalezionych. Czy ma nam do powiedzenia coś konkretnego? – Nie wiadomo. Właśnie to sprawdzam. Prawdopodobnie nie. – Surprise, surprise... – W zasadzie jednak podał nam to nazwisko. – Nazwisko? Jakie nazwisko? – Tego drania, o którym cały czas gadasz – odparła Holt z uśmiechem. – No i jak się nazywa? – spytał Johansson. Usiadł na kanapie i przestał się uśmiechać. – To całkiem porządne nazwisko – drażniła się z nim Holt. – Więc miejmy nadzieję, że się nie zgadza.

Biorąc pod uwagę harmonijną linię i świetne proporcje, „Esperanza” była nie tylko ładną łodzią. Miała też elegancko wyprofilowaną stępkę, wręgi i okleinę z dębiny pochodzącej z miejsca, gdzie dęby rosną wolniej niż tutaj i dają lepsze drewno. Całą łódź zbudowano z drewna. Miała niebieską klepkę pokładową na poszyciu karawelowym, zwanym też klepkowo-stykowym, biały reling i pokład z drewna tekowego. Liczyła dwadzieścia osiem stóp długości i dziesięć szerokości. Była miękko zaokrąglona na rufie i miała zwrócony lekko do środka dziób ze spiczastą stewą i miejscem na niewielką kajutę przy dziobie. Na pokładzie było wystarczająco dużo miejsca zarówno na sprzęt do wędkowania, jak i do nurkowania. Poza tym była wyposażona w porządny czterocylindrowy silnik Diesla firmy Volvo Penta o mocy dwustu koni mechanicznych. Do tego bak na paliwo. Łódź zaprojektowano i dostosowano do wszystkich typów pogody i różnych sytuacji: można ją było zakotwiczyć na morzu, żeby coś zjeść, wypić i zabawić się we własnym towarzystwie, łowić ryby i nurkować, odpoczywać albo po prostu leżeć przy relingu, chłodząc ręce w przezroczystej wodzie. Była mocna i wytrzymała i bez trudu mogła dotrzeć do wybrzeża Hiszpanii, Francji czy Afryki pod warunkiem, że wiatr nie wiał z siłą orkanu. Na pewno mogłaby też dopłynąć do wybrzeży Korsyki, gdzie właściciel łodzi ma przyjaciela, cieszącego się jego bezgranicznym zaufaniem. Na Korsyce mieszka wielu takich jak on. Odległość wynosi tylko trzysta mil morskich. Trzydzieści godzin rejsu na północny wschód od Puerto Pollensa. Jeśli okaże się to konieczne, znajdzie tam spokojną przystań na resztę życia.

32. Bäckström był niewysoki, gruby i prymitywny. W razie potrzeby potrafił być przebiegły i pamiętliwy. Spośród siedemnastu tysięcy policjantów miał największy zasób zawodowego słownictwa. Składały się na nie na przykład setki nieeleganckich określeń ludzi, których nie cierpiał: imigrantów, homoseksualistów, przestępców i zwykłych obywateli tego kraju, bez względu na płeć. Krótko mówiąc, wszystkich tych, którzy nie byli tacy jak on, a przecież takich jak on było naprawdę niewielu. Dzięki temu stał się w końcu sławny w szeregach policji, w której służył od trzydziestu lat. Komisarz policji kryminalnej Evert Bäckström był „legendarnym śledczym”. W odróżnieniu od innych legend działał na różnych niwach. Od ponad roku przebywał na zesłaniu. Johansson przeniósł go ze specjalnej grupy operacyjnej zajmującej się najtrudniejszymi przestępstwami do tak zwanej sekcji do spraw rzeczy znalezionych policji miejskiej w Sztokholmie, chociaż wszyscy prawdziwi policjanci – w tym sam Bäckström – nazywali to miejsce policyjnym magazynem rzeczy znalezionych. Przechowywano tam rowery, zgubione portfele i policjantów, którzy zeszli na złą drogę.

Bäckström uważał, że padł ofiarą nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, zwłaszcza ataków wymierzonych w jego osobę. Ale jego los przypieczętowała przede wszystkim Jego Wysokość Szwedzka Zazdrość. Jego poprzedni szef, Lars Martin Johansson, nie potrafił dotrzymać mu kroku w jego skutecznej walce z rosnącą przestępczością, zwłaszcza z poważnymi przestępstwami. Kiedy rozwiązał niezwykle skomplikowaną sprawę zabójstwa młodej policjantki z Växjö, Johansson rozpoczął przeciwko niemu kampanię pomówień, założył mu pętlę na szyję i w końcu wykopał go ze stanowiska. Mimo braku zrozumienia ze strony tak destrukcyjnego otoczenia Bäckström starał się, jak mógł. Praca w charakterze tajniaka daje interesujące możliwości komuś, kto jest na tyle czujny, żeby potrafić wykorzystać okazję, jeśli mu się trafia. Inaczej jest z jego kolegami z pracy: tworzą żałosną bandę pozbawionych fantazji kombinatorów i nie rozumieją, że trzymają w ręku klucz do olbrzymiej skrzyni pełnej prawdziwych skarbów – przedmiotów, które zostały „skradzione”, zadecydowano o ich „przepadku” albo stwierdzono „brak właściciela”. Bäckström uświadomił sobie to wszystko w chwili, gdy przekroczył próg swego nowego biura.

Najsmutniejsze w tym wszystkim było to, że spotkał tam dawnego kolegę z pracy, z czasów, gdy pracował w wydziale zabójstw policji miejskiej, inspektora policji kryminalnej Görana Wiijnbladha. Wiijnbladh pracował w dziale technicznym komendy miejskiej w Sztokholmie do 1990 roku. Wtedy przeszedł na emeryturę pomostową i został przeniesiony do magazynu rzeczy znalezionych. Uważał się za specjalistę z dawnej, dobrej szkoły. Miał za sobą sześcioletnią szkołę ludową, rok w dawnej szkole policyjnej i kilka tygodniowych kursów z zakresu technik laboratoryjnych. Uznał, że to mu wystarczy, więc unikał wszelkiego rodzaju teoretycznych „ekstrawagancji”. Wyznawał pogląd, że jedyną godną uwagi wiedzę można zdobyć dzięki doświadczeniu. Niestety skończyło się to dla niego źle. Jego największym problemem była wtedy żona, która go regularnie zdradzała. Sprawa była o tyle prosta, że akurat ten problem stanowił około dziewięćdziesięciu dziewięciu procent wszystkich jego problemów. Niestety żona zdradzała go jawnie, gwałcąc jedną z najważniejszych zasad obowiązujących w jego pracy. Jeszcze gorsze było to, że zdradzała go z innymi policjantami, a ponieważ było tak prawie od dnia ich ślubu, w całej sztokholmskiej policji nie było już ani jednego wydziału, w którym pani Wiijnbladh nie przyprawiłaby swojemu mężowi rogów. Jesienią 1989 roku Wiijnbladh uznał, że musi coś z tym zrobić. Postanowił otruć ją talem, który znalazł u siebie w pracy. Podczas przygotowań przypadkiem sam się nim zatruł. Potraktował tę straszną truciznę tak samo jak wszystkie inne proszki, z którymi miał do czynienia na co dzień w laboratorium, gdy badał odciski palców. Mikroskopijne cząsteczki talu przykleiły mu się do palców i dłoni, co spowodowało zatrucie całego organizmu. Mało brakowało, a wykończyłby się na miejscu. Kiedy dwa miesiące później wrócił ze szpitala do pracy, był już tylko cieniem samego siebie, chociaż przedtem też nie można było powiedzieć, żeby był z niego kawał chłopa. Sprawę wyciszono na szczeblu Komendy Głównej Policji. Dzięki pomocy policyjnych związków zawodowych udało się przedstawić całe to zdarzenie jako tragiczny, nieszczęśliwy

wypadek w miejscu pracy. Strony porozumiały się i rozwiązały problem. Wiijnbladh przeszedł na emeryturę pomostową i otrzymał pokaźne jednorazowe odszkodowanie z tytułu utraty zdrowia w miejscu pracy. Dodatkowo stworzono dla niego stanowisko w sekcji, która w tym samym roku zmieniła nazwę z magazynu rzeczy znalezionych policji miejskiej w Sztokholmie na sekcję do spraw rzeczy znalezionych policji miejskiej w Sztokholmie. Tak więc pracował tam od piętnastu lat. Zajmował się skradzionymi dziełami sztuki i antykami. Nikt jednak nie potrafił powiedzieć, dlaczego akurat tę działkę mu przydzielono. Wiijnbladh nie posiadał bowiem żadnej udokumentowanej wiedzy w tym zakresie. Ponieważ jednak uznano, że nic złego nie może się zdarzyć, decyzji nie zmieniono. Wiijnbladh otrzymał najmniejszy pokój, na samym końcu korytarza. Siedział tam i przeglądał strony segregatorów z danymi dotyczącymi skradzionych i zaginionych dzieł sztuki. Kawę też tam pił, sam. Nikt w całej sekcji nie wiedział, kiedy przychodzi do pracy ani kiedy wychodzi. Nikogo to nie obchodziło, bo wkrótce i tak miał przejść na emeryturę. Lepiej się nie zadawać z tym pedziem, myślał Bäckström z typowym dla siebie współczuciem za każdym razem, gdy widział, jak Wiijnbladh przemyka korytarzem.

Na początku miał z niego pewien pożytek.

Mniej więcej w tym czasie, gdy Bäckström zjawił się w nowym miejscu pracy, sekcji przydzielono jedną z największych spraw od wielu lat. Ktoś włamał się do mieszkania pewnego ekscentrycznego szwedzkiego miliardera, od niepamiętnych czasów mieszkającego w Genewie. Było to typowe dziesięciopokojowe mieszkanie przy Strandvägen. Ów miliarder czasem w nim nocował. Według informacji zebranych przez urząd skarbowy właściciel spędzał tam najwyżej dwa tygodnie w roku. „Spędzam tam około tygodnia w okolicach świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku. Do tego mniej więcej tydzień, gdy przyjeżdżam do Szwecji odwiedzić dzieci albo zabawić się w noc świętojańską”. Prawdopodobnie dlatego sztokholmska policja dopiero po miesiącu uświadomiła sobie rozmiary kradzieży. Na dzień przed Zielonymi Świątkami, w sobotę, ochrona budynku przy Strandvägen zgłosiła policji włamanie do mieszkania. Zarząd firmy ochroniarskiej zwrócił się do swojej finansowanej z państwowych pieniędzy konkurencji dlatego, że ich własny firmowy samochód wpadł na rowerzystę na Östermalm, około kilometra od miejsca zdarzenia. Poza tym należało się spieszyć, ponieważ alarm zainstalowany w mieszkaniu kilka lat wcześniej sygnalizował, że włamywacz nadal jest w mieszkaniu. I że działa w pojedynkę. Tego rodzaju okazje – żeby dać konkurencji po łapach – trafiały się policji rzadko. Niestety, gdy radiowóz zajechał przed wejście do budynku – policjanci w ogólnym zamieszaniu zapomnieli wyłączyć koguta i syrenę – okazao się, że włamywacz zdążył uciec. Wymknął się tylnym wejściem, przez podwórze, i wyszedł na ulicę z drugiej strony kwartału. Policja nie zdołała go zatrzymać, ale nie było to aż tak ważne, bo wyglądało na to, że nie zdążył niczego zabrać. Na pewno tego żałował, bo choć właściciel mieszkania stwierdził, że tylko od czasu do

czasu w nim nocuje, przypominało prawdziwe muzeum sztuki. Tak przynajmniej stwierdzili technicy i eksperci z sekcji rzeczy znalezionych, kiedy przybyli na miejsce. Firma ochroniarska od razu powiadomiła mieszkającego w Szwajcarii właściciela mieszkania. Włamanie do mieszkania. Włamanie bez konsekwencji, ponieważ zadziałał alarm. Złodziej oddalił się z miejsca przestępstwa i prawdopodobnie nic nie zabrał. Nie udało się też znaleźć żadnych śladów. Sprawca nieznany. Dopiero trzy tygodnie później, gdy właściciel przybył do Sztokholmu na noc świętojańską – „a przy okazji wypić kieliszeczek albo dwa, zakąsić śledzikiem, posłuchać muzyki Everta Taubego i podziwiać, jak słońce zachodzi za starym, poczciwym wychodkiem” – udało się ocenić rzeczywiste skutki włamania. W firmie ochroniarskiej i w komendzie policji miejskiej w Sztokholmie zjawił się adwokat reprezentujący właściciela mieszkania. Poinformował, że włamywacz nie oddalił się jednak z pustymi rękami, jak wszyscy sądzili. Mimo hałasu, jakiego narobił radiowóz, zdążył zabrać niewielki obraz olejny Pietera Bruegla (Młodszego), który właściciel mieszkania powiesił w toalecie dla gości. Chciał w ten sposób zdenerwować tych, którzy nie są równie bogaci jak on. Właściciel był człowiekiem małomównym, więc ani firma ochroniarska, ani policja nie rozdmuchiwały sprawy. W gazetach nie pojawiła się żadna wzmianka o tym, chociaż wartość skradzionego obrazu wynosiła około trzydziestu milionów koron. Policja, zachowując wszystko w absolutnej tajemnicy, wszczęła szeroko zakrojone dochodzenie, chociaż złodziej nie zostawił śladów, a obraz był tak znany, że włamywacz nie miał szans go oficjalnie sprzedać.

Bäckström usłyszał o sprawie, gdy siedział w pokoju socjalnym. Nie zajmował się skradzionymi ani zaginionymi dziełami sztuki. Przez jego ręce nie miał prawa przejść żaden obraz, antyk ani nawet zwykły srebrny świecznik. Przydzielano mu bardziej konkretne sprawy i dlatego już od pierwszego dnia prowadził dochodzenie w sprawie estońskiej ciężarówki, którą ktoś porzucił na parkingu koło Norrtälje. Kiedy otworzono naczepę, okazało się, że jest w niej prawie dwieście skradzionych rowerów. – Masz tu coś, czym będziesz mógł się zająć – powiedział jego bezpośredni przełożony, kładąc mu na biurku akta sprawy. – I co ja mam z tym gównem zrobić? – spytał Bäckström, spoglądając z niechęcią na kilkustronicowy spis skradzionych rowerów. – Może spróbujesz znaleźć właścicieli? – zaproponował jego bezpośredni przełożony z szyderczym uśmiechem. – A tak przy okazji: witamy na pokładzie – dodał. No to mamy wojnę, pomyślał Bäckström. Jak to: dwieście rowerów? Osobiście nie zna nikogo, komu potrzebny jest rower. Rowerami jeżdżą tylko pedały, lesby, ekoidioci i anorektyczki. Nawet dziwki jeżdżą teraz samochodami.

Trzeba będzie się pogodzić z sytuacją, żeby nie umrzeć z głodu, pomyślał. Po jakimś czasie przypomniał sobie o znajomej, którą poznał w Internecie. Była dentystką, pracowała w Södertälje i rower na pewno by jej się przydał. Prawdziwe czupiradło, na dodatek łaziła w uszytych własnoręcznie ubraniach. Kiedyś podarowała mu bawełnianą koszulkę z nadrukiem. Jeśli zajmuje się takimi głupotami, to na pewno jeździ też rowerem, pomyślał Bäckström. Na pewno dosiada jakiegoś starego grata, bo taka stara cipa nie ma innego wyboru. Szybko udało mu się do niej dodzwonić. Niestety okazało się, że po pierwsze jej nowy facet, policjant z Salem pod Sztokholmem, niedawno podarował jej samochód. Po drugie, rower też już ma. Po trzecie, uważa, że to dość szczególna okoliczność, że Bäckström ma rower. Prawie nowy, a do tego tani. Po czwarte zaczyna się zastanawiać, czy nie powinna zadzwonić do jego bezpośredniego przełożonego i o wszystkim go powiadomić. – Co ty bredzisz? – spytał Bäckström. – Mój facet powiedział mi, że pracujesz teraz w policyjnym magazynie rzeczy znalezionych. – Uważaj, co mówisz, kobieto. Nie uważasz mnie chyba za półgłówka, który chce ci wcisnąć kradziony rower? Trzeba jej wybić z głowy takie myśli, żeby nie zrobiła z tego afery, pomyślał. – No właśnie. Uważam, że jesteś właśnie takim półgłówkiem – odpowiedziała dentystka i odłożyła słuchawkę. Pieprzona pizda. I co tu teraz zrobić? – pomyślał, ale ponieważ zawsze miał w zanadrzu jakiś pomysł, problem sam się rozwiązał. Już następnego wieczoru natknął się na starego znajomego, którego poznał kiedyś w knajpie na osiedlu. Gustaf G:son Henning, szanowany handlarz dziełami sztuki, który od wielu już lat oferował mu to i owo w zamian za zwykłe policyjne zaufanie. Szczupły, elegancko ubrany pan po siedemdziesiątce z włosami przyprószonymi siwizną. Miał duże mieszkanie przy Norr Mälarstrand, biuro przy placu Norrmalmstorget i często pojawiał się w programach telewizyjnych poświęconych antykom i dziełom sztuki. Bliscy znajomi nazywali go GeGurra. Tajemnicą był fakt, że regularnie bywał w knajpie na Kungsholmen, którą Bäckström odwiedzał praktycznie codziennie. Kiedy GeGurra przyszedł na świat, drodzy rodzice nadali mu imiona Juha Valentin. Juha po dziadku ze strony matki, który miał w rodzinie Cyganów i z wielkim powodzeniem zajmował się handlem starzyzną i złotem. Valentin po dziadku ze strony ojca, który działał w branży rozrywkowej i był między innymi właścicielem objazdowego parku rozrywki i dwóch klubów porno w Bohuslänie w czasach, gdy była to jeszcze zupełna nowość. Prawdziwy Dziki Zachód dla kogoś, kto chciał w to wejść. Juha Valentin Andersson Snygg. Imiona i nazwiska nawiązywały do przodków i rodziły pewne zobowiązania, ale były absolutnie nie do przyjęcia dla pełnego nadziei młodego człowieka, który swoją przyszłość postanowił związać z czymś bardziej szlachetnym, mianowicie z handlem dziełami sztuki i antykami. Kiedy więc Juha Valentin osiągnął pełnoletność, na wszelki wypadek zmienił zarówno imię, jak i nazwisko. Nowe imię i nowe nazwisko dobrał bardzo starannie, według wzorców

obowiązujących w branży, w której chciał działać. Tak oto Juha Valentin Andersson Snygg stał się nowym człowiekiem: Gustafem G:sonem Henningiem. Od tej pory tak właśnie zapisywano jego imię i nazwisko we wszystkich oficjalnych dokumentach i pod takim nazwiskiem i imieniem był znany. Natomiast bliscy i znajomi nazywali go GeGurra. Juha Valentin kojarzył się już tylko z minionym czasem. Czasem ktoś go pytał, co znaczy skrót G:son. Zanim odpowiedział, uśmiechał się smętnie. – To po wuju Gregorze. Niestety, od wielu lat nie żyje. I rzeczywiście, była to absolutna prawda. Mama GeGurry, Rosita, miała kiedyś brata. Miał na imię Gregor i zginął w tragicznych okolicznościach w latach pięćdziesiątych. W jego samochodzie eksplodowała aparatura do pędzenia bimbru. Na szczęście dla GeGurry nikt nie zadawał więcej pytań.

* Już następnego dnia po nieudanej próbie sprzedania roweru GeGurra znów pojawił się w życiu Bäckströma. Odbyło się to jak zwykle – w stary, tradycyjny sposób. – Miło mi pana widzieć, panie komisarzu – powiedział, klepiąc Bäckströma po plecach. – Widzę, że stoi pan przy tym starym zużytym kontuarze i rozmyśla o czymś. – Naprawdę się cieszę, że cię widzę – odparł Bäckström, bo i on potrafił być uprzejmy, jeśli okoliczności tego wymagały. Całe szczęście, że nie zdążyłem jeszcze nic zamówić, pomyślał. – Miło mi to słyszeć. Jest pan zbyt uprzejmy. À propos, jadł pan już coś? – Dziękuję za troskę. Właśnie siedzę i zastanawiam się, co by tu wrzucić na ruszt. – Może ziarno dla ptaków i szklankę wody, pomyślał. – Wie pan co? – spytał GeGurra. – Proponuję, żebyśmy zamówili dorożkę i pojechali do restauracji Teatralnej. Porozmawiamy tam sobie w ciszy i spokoju. Ja zapraszam!

– Słyszałem, że zasiada pan od niedawna przy suto zastawionym stole – stwierdził kwadrans później GeGurra, wznosząc toast za zdrowie komisarza. – Suto albo i nie – odparł Bäckström, potrząsając głową. Jeszcze dwadzieścia minut temu stał przy barze w swojej spelunce, gdzie od wielu lat zwykł spędzać wolne chwile. Teraz siedzi w jednej z najbardziej luksusowych restauracji w

mieście. Obsługa zajęła się nimi w chwili, gdy stanęli w drzwiach. Duże, wytrawne martini dla GeGurry, słodowa whisky i piwo dla Bäckströma. Dostali też do rąk kartę dań. Stało się to chwilę po tym, jak posadzili tyłki przy stoliku. GeGurra nie musiał nawet nic zamawiać. – Nie znasz kogoś, komu przydałby się rower? – spytał Bäckström i westchnął. – Trzeba robić dobrą minę do złej gry – stwierdził GeGurra, udając, że nie usłyszał tego pytania. – Pyta pan mnie, zwykłego gupika pływającego w wielkim akwarium pełnym rekinów, piranii i meduz z parzydełkami? Kiedy pana widzę, drogi komisarzu, mam przeczucie, że idą lepsze czasy. – Co ty nie powiesz – odparł Bäckström. Co ty nie powiesz, pomyślał. – Mam pewien drobny problem i myślę, że właśnie pan mógłby mi pomóc go rozwiązać – zaczął GeGurra, smakując ostrożnie swoje martini. – No to zamieniam się w słuch – odparł Bäckström.

GeGurra ma stałego klienta, który od wielu lat jest też jego bliskim przyjacielem. Wśród miłośników dzieł sztuki to częste zjawisko. Ważny handlarz dzieł sztuki, szanowany mecenas, osiadły od wielu lat za granicą. Przed dwoma miesiącami ktoś włamał się do jego mieszkania w Sztokholmie i wyniósł obraz holenderskiego mistrza. Wprawdzie obraz był ubezpieczony do pełnej wartości, ale dla miłośnika dzieł sztuki, dla którego pieniądze nie są ważne, nie ma to znaczenia. Chce po prostu odzyskać swój obraz. Znalazł się w bardzo trudnej sytuacji i dlatego zwrócił się do niego z prośbą o radę. – Jak pan sądzi, komisarzu? – spytał GeGurra. – Czy jest szansa, żeby pan i pańscy nowi koledzy wyjaśnili tę sprawę i odzyskali obraz? – Nie powinieneś pytać o to mnie – odparł Bäckström. – To nie moja działka. – Szkoda, naprawdę szkoda – westchnął GeGurra. – Czy pańscy koledzy poradzą sobie z tą sprawą? – Nie ma mowy – odparł Bäckström. A jak mi nie wierzysz, chętnie ci pokażę Wiijnbladha, pomyślał. – A czy mógłby pan sprawdzić, na jakim etapie jest dochodzenie? – To nie takie proste, jak ci się wydaje – odparł Bäckström. – W dzisiejszych czasach każdy szczegół jest tajny. Czasem odnoszę wrażenie, że pracuję dla jakiejś tajemniczej sekty. Jak ktoś nie ma ze sprawą nic wspólnego, to może się pochlastać, a nic nie wyniucha. Kiedyś firmy ubezpieczeniowe po prostu kupowały od złodziei skradzione obrazy, ale później w policji zaczęło pracować coraz więcej abstynentów i palantów, którzy postanowili żyć moralnie, więc zaczęli się przyglądać takim przypadkom. Kiedy więc zjawia się ktoś z obrazem pod pachą, od razu trafia do

pierdla. Może zapomnieć o nagrodzie za informację, a firmy ubezpieczeniowe już nawet nie chcą słuchać o takim rozwiązaniu. – Mój przyjaciel jest właścicielem szwajcarskiej firmy ubezpieczeniowej – wyjaśnił GeGurra. – Mogę pana zapewnić, że mają zupełnie inne, bardziej praktyczne nastawienie do takich spraw. – Pewnie – odparł Bäckström. – Ale powiedz to temu, kto zamierza zwrócić skradzione przedmioty. O forsie będzie mógł pomarzyć, odsiadując cztery lata w kiciu za paserstwo. – Niech się pan nad tym zastanowi – powiedział GeGurra. – Najpierw coś zjemy i wypijemy po jednym. Od razu zacznie nam się lepiej myśleć. – A co ja będę z tego miał? – spytał Bäckström. Lepiej od razu to ustalić, pomyślał. – W moim świecie wszystko ma cenę – odparł GeGurra, wzruszając elegancko ramionami. – A teraz zajmijmy się zamówieniem. Co by pan powiedział na łososia na początek?

Następnego dnia Bäckström czekał do trzeciej, aż Wiijnbladh wyjdzie z biura. Na korytarzu panował już kompletny spokój. Właściwie nie było już nikogo, bo w piątek, dzień wypłaty, wszyscy zapracowani policjanci kierowali się do najbliższego sklepu monopolowego. Dopiero potem pojadą do domów, do żonek. Walka z przestępczością zamiera na cały weekend. Najpierw odwrócił na drugą stronę podkładkę leżącą na biurku Wiijnbladha. Wiijnbladh ponaklejał na niej żółte stikersy z notatkami. Bäckström znalazł na nich na przykład osiem cyfr i osiem liter napisanych drżącą ręką. Jako hasło dostępu Wiijnbladh wybrał słowo cerber. Pewnie wiele osób z tej sekcji wybrało to samo. Ciekawe, czy zamierza sobie kupić nową sztuczną szczękę, zastanawiał się Bäckström, wystukując hasło na klawiaturze. Potem zalogował się i wydrukował kopie dokumentów dotyczących dochodzenia w sprawie włamania i kradzieży na Strandvägen. Schował je do kieszeni, przeszedł się piechotą do mieszkania GeGurry przy Norr Mälarstrand i włożył dokumenty do jego skrzynki na listy. Tydzień później spotkali się dyskretnie ze szwedzkim adwokatem i mówiącym po angielsku przedstawicielem szwajcarskiej firmy ubezpieczeniowej. Bäckström oznajmił, że gdyby pozwolono mu działać tak, jak kiedyś działali prawdziwi policjanci, na pewno udałoby mu się odzyskać skradziony obraz. Nie ma sprawy, usłyszał w odpowiedzi od adwokata i przedstawiciela firmy ubezpieczeniowej. Na koniec wyraził jeszcze pewne życzenie. – To spotkanie nigdy się nie odbyło, a my się nie znamy – powiedział. Rozmówcy uznali, że to dobra propozycja. Co ja wyprawiam? – zastanawiał się Bäckström, gdy godzinę później wrócił do biura.

Tydzień później sprawa została rozwiązana. Chociaż nie należało to do jego obowiązków, komisarz Bäckström przyjął telefoniczne zgłoszenie od anonimowego informatora. Młody mężczyzna, który nie chciał wyjawić nazwiska, opowiedział mu o skradzionym niedawno samochodzie. Stoi zaparkowany przed głównym wejściem na komendę, zaledwie sto metrów od pokoju Bäckströma, choć akurat tych słów anonimowy rozmówca nie użył. W bagażniku znajduje się skradziony obraz. Żeby policja nie musiała marnować czasu, bagażnik nie jest zamknięty na klucz. Bäckström udał się od razu do bezpośredniego przełożonego i w kilku słowach opowiedział mu, o co chodzi. Zaproponował też, że jeśli jego bezpośredni przełożony chce, może z nim pójść i popatrzeć. – Nie rozumiem tylko, dlaczego tajemniczy informator zadzwonił do ciebie – syknął jego bezpośredni przełożony dziesięć minut później, gdy otworzyli bagażnik i oglądali obraz Bruegla. – Przecież to nie twoje śledztwo. – Pewnie chciał porozmawiać z prawdziwym policjantem – odparł Bäckström, wzruszając ramionami. Goń się, ty biurokrato, pomyślał.

Tydzień później bezpośredni przełożony Bäckströma zlecił mu nową sprawę. Wydział prawny Urzędu Ochrony Środowiska, nadzorujący przestrzeganie ustawy o ochronie środowiska, potrzebował pomocy. Chodziło o znalezienie właściciela ponad pięćdziesięciu beczek trujących odpadów, które policja z Nacka znalazła w opuszczonej hali przemysłowej. I jak się do tego zabrać? – zastanawiał się Bäckström. Nieważne. Dwa dni później spotkał się z GeGurrą. GeGurra podziękował mu za pomoc, zaprosił na kolację i jak zwykle przekazał brązową kopertę bez nazwiska nadawcy i obietnicę, że resztę przekaże później. Drobny wyraz wdzięczności, jak to między przyjaciółmi bywa. Prawdziwy z pana spryciarz, panie GeGurra, pomyślał Bäckström, gdy po kolacji wrócił do swojej przytulnej kawalerki przy Inedalsgatan, rzut beretem od budynku komendy. I nawet taki Wiijnbladh miał swój wkład w tę sprawę, chociaż nie ma o tym zielonego pojęcia. Może nawet kupię temu trucicielowi sztuczną szczękę, pomyślał Bäckström, nalewając sobie szklaneczkę grogu. Taką z drewna, dodał.

* Komisarz Evert Bäckström, legendarny śledczy i specjalista od wykrywania zbrodni na przymusowym zesłaniu w policyjnym magazynie rzeczy znalezionych. Gustaf G:son Henning, znany z telewizji ekspert od dzieł sztuki. Inspektor policji kryminalnej Göran Wiijnbladh,

policyjny Don Kichot. Trzy ludzkie losy, które wprawdzie ułożyły się różnie, ale już mniej więcej za rok miały się spleść w sposób, którego żaden z nich nie był w stanie przewidzieć.

33. Niecały rok później, 16 sierpnia, Bäckström szykował sobie wieczornego drinka w swoim mieszkaniu. Napój owocowy i estońską wódkę kupił od pewnego funkcjonariusza z policji wodnej, który miał znajomości po drugiej stronie Bałtyku. Mimo comiesięcznej koperty od Henninga jego potrzeby nadal pozostawały niezaspokojone. Niestety od czasu, gdy sprawił sobie nową plazmę, miejsce słodowej whisky – przynajmniej na jakiś czas – musiały zająć tańsze gatunki alkoholu. Miejmy nadzieję, że to przejściowy problem, westchnął Bäckström. Nalał sobie kolejną porcję i wypił jednym haustem. Lapoński skurwiel, pomyślał, wpatrując się w Johanssona, którego właśnie pokazywano w telewizji. Siedzi i kłamie jak najęty w ten swój norrlandzki sposób. Jak wszystkie skurwiele z Laponii, kiedy po każdym posiłku wpadają w odrętwienie fizyczno-umysłowe. W tym momencie spokojny wieczór dobiegł końca, chociaż Bäckström od razu zmienił kanał, a dławiącą go złość próbował ugasić kilkoma głębszymi. Nie sprawdził nawet poczty, żeby się dowiedzieć, czy nie dostał maila od pewnej wariatki, która wprawdzie „woli mężczyzn w mundurze”, mających „stałe przyzwyczajenia i określoną orientację seksualną”, ale dobrze by też było, żeby nie były im obce „zachowania wykraczające poza pewne granice”. Jak ta krowa godzi jedno z drugim, zastanawiał się Bäckström i od razu przypomniała mu się koszmarna włoska celniczka, którą poznał dwa lata wcześniej na jakiejś konferencji. Zabiję tego lapońskiego skurwiela, pomyślał i z głową pełną takich złowieszczych planów, które miały być lekarstwem na jego skołatane nerwy, natychmiast zasnął w swoim nowym łóżku firmy Hästens.

Następny dzień nie różnił się niczym od wszystkich innych dni roboczych. Stare rowery, beczki z jakimś świństwem, a od kilku dni sprawa pewnego praktycznego przedsiębiorcy, który na leśnym wzgórzu wznoszącym się na terenie królewskiej posiadłości, dwadzieścia kilometrów na północ od Sztokholmu, pozbył się połowy wyposażenia biura. Stare komputery, chwiejące się biurka, połamane krzesła biurowe i fotele. Praktycznie i tanio. Po co mieszać w to policję? – zastanawiał się Bäckström. Domyślił się jednak, że przedsiębiorca wybrał nie to wzgórze, co trzeba. Mieszkańcy posiadłości byli oburzeni. Kiedy komendant policji zjawił się na kolacji u swojego dobrego znajomego Jego Wysokości króla Szwecji, monarcha wziął go na stronę i już następnego dnia sprawa wylądowała na biurku Bäckströma. Poważne przestępstwo, jakim było zanieczyszczenie środowiska, szefostwo policji uznało za absolutny priorytet i dlatego sprawę powierzono tak doświadczonemu śledczemu jak Bäckström.

– Jeśli chcesz, możesz pojechać samochodem służbowym i pokręcić się trochę po okolicy – powiedział jego bezpośredni przełożony. – O ile się orientuję, znajdziesz tam mnóstwo śladów – dodał, kładąc mu na biurku teczkę z dokumentami. – Nie zapomnij wziąć kaloszy – powiedział troskliwym tonem. – O tej porze roku jest tam podobno dość grząsko. Potem jednak sprawa utknęła w martwym punkcie, chociaż Bäckström starał się, jak mógł, nadać jej szybszy bieg. Został nawet zaproszony przez ofiarę na wzmacniający lunch, gdy prowadził przesłuchanie, próbując się dowiedzieć, kiedy mniej więcej doszło do zdarzenia. Właściciel terenu odparł, że mogło się to zdarzyć w każdej chwili, bo przez większą część roku przebywa na Riwierze Francuskiej, gdzie na szczęście nie ma leśnych wzgórz, o które musiałby się martwić. – Musiał to zrobić ktoś, kto zbankrutował – zasugerował, pijąc zdrowie gościa. – Chyba że pan komisarz ma inną teorię. – Zastanawiam się, czy nie przewieźć tych rupieci do działu technicznego – odparł Bäckström. – Uważam, że to świetny pomysł – stwierdził gospodarz. – Domyślam się, że koszty transportu pokryje policja. – Oczywiście – potwierdził Bäckström.

Jego bezpośredni przełożony nie był aż tak zachwycony tym pomysłem. Zwłaszcza po rozmowie z szefem działu technicznego. Ale Bäckström się uparł. Trudno, jak wojna to wojna. – Chcesz, żebym nagle olał tak poważne przestępstwo jak zanieczyszczenie środowiska? – powiedział oburzony. – Mimo że ten pieprzony efekt cieplarniany ma zły wpływ na kobiety i dzieci? Przecież sam masz dzieci, prawda? – Z tak obrzydliwą babą, że równie obrzydliwej w życiu nie widziałem, dodał w myślach. – Oczywiście, że nie – zaklinał się jego bezpośredni przełożony. – Mam trójkę dzieci, więc doskonale rozumiem, co masz na myśli. Chciałem tylko powiedzieć, że nie powinniśmy się spodziewać, że dział techniczny zajmie się tym przed nami. Domyślam się, że nie próbowałeś jeszcze obejrzeć tych rzeczy. – Regał Billy, fotel biurowy Nisse i pełno starych, popsutych komputerów kupionych dziesięć lat temu. Udało mi się jednak znaleźć wśród tych śmieci dwa twarde dyski, więc jeśli chłopcy z technicznego się nimi zajmą, sprawę mamy załatwioną. – Goń się, ty pedalski biurokrato, pomyślał.

Kiedy zadzwonił GeGurra, Bäckström od razu nabrał ochoty do życia.

– Czy znajdzie pan w przyszłym tygodniu czas, żeby zjeść ze mną kolację? – spytał Gustaf G:sson Henning, gdy grzeczności mieli już za sobą. – Mam niezwykle ciekawą sprawę i sądzę, że moglibyśmy sobie wzajemnie pomóc, z obopólną korzyścią. Niestety w tym tygodniu mam za dużo spraw na głowie, więc może spotkamy się w restauracji Operowej w poniedziałek o siódmej wieczorem? – Oczywiście – odparł Bäckström. – A nie możesz rzucić jakiegoś hasła? – Nareszcie coś się zaczyna dziać, pomyślał. Te pieprzone meble biurowe możecie sobie wsadzić w dupę. – To wielka sprawa – odparł GeGurra. – Obawiam się, że zbyt poważna, żeby rozmawiać o niej przez telefon.

Może ktoś zwinął ten stary obraz Rembrandta z Muzeum Narodowego, pomyślał Bäckström. Ten, na którym jakieś moczymordy coś żłopią, a przy okazji składają jakąś pieprzoną przysięgę. – Obawiam się, że jest jeszcze gorzej, niż sądziłem – powiedział Henning, spoglądając z powagą na gościa, gdy jak zwykle znaleźli stolik w najdalszym zakątku sali i po wypiciu ożywiającego drinka zaczęli studiować kartę dań. – Co pan wie o broni, z której zabito Palmego? – spytał, próbując złowić dużą oliwkę, którą kelner położył na talerzyku obok jego wytrawnego martini. Uwaga, pomyślał Bäckström. And now we are talking. – Sporo – odparł i skinął głową tak, jak to robią ludzie, którzy już to i owo przeżyli. Jeszcze ci pokażę, ty lapoński dupku, pomyślał. Taki porządny gość jak Henning na pewno handluje tylko konkretnym towarem. To nie szaleniec, który pieprzy, co mu ślina na język przyniesie. – No to słucham – powiedział. – Najpierw jednak chciałbym zadać kilka pytań, jeśli pan pozwoli. – Słucham – powtórzył Bäckström. – Podobno wyznaczono jakąś nagrodę? – Tak. Socjaldemokraci wyznaczyli nagrodę za głowę tego gnojka. Pięćdziesiąt milionów koron wolnych od podatku. Pod warunkiem że zostanie dostarczony w stanie gotowym do wysłania. – Co to znaczy? – Do dalszego transportu do sądu i do któregoś z więzień – odparł z szerokim uśmiechem

Bäckström, upijając łyk ożywczej whisky. – A jeśli już nie będzie żył? – Nagroda nadal będzie do wzięcia, pod warunkiem że ten ktoś udowodni, że znalazł prawdziwego sprawcę. Jeśli dostarczy tylko broń, którą posłużył się sprawca, wzbogaci się o dziesięć milionów. Na miejscu zbrodni znaleźliśmy pociski, więc nie będzie problemów z ekspertyzą. Jeśli to będzie ta broń, powtarzam, to znaczy, jeśli uda się udowodnić, że sprawca użył właśnie jej – sprecyzował Bäckström. – A co by się stało, gdybym się zjawił z taką bronią? Albo wyjawił policji, gdzie można ją znaleźć? – Ja na pewno nie dostałbym żadnej nagrody – westchnął Bäckström. – Jestem policjantem, więc to należy do moich obowiązków. – Jestem za to pewien, że ten lapoński gnojek rozpętałby piekło, a ja pewnie bym trafił za kratki w podziękowaniu za posprzątanie tego bajzlu, pomyślał. – A gdyby informacja o tym trafiła do policji ode mnie? – dopytywał się GeGurra. – Wtedy rozpętałoby się jeszcze większe piekło – odparł Bäckström i z naciskiem skinął głową. – A gdybym to zrobił anonimowo? – Zapomnij o tym. Rozmawiamy o zabójstwie Olofa Palmego, więc o anonimowości możesz zapomnieć. Do pierdla! Tam właśnie trafisz. Automatycznie, jeśli nie inaczej. – Nawet jeśli udowodnię, że w ogóle nie byłem w tę sprawę zamieszany? – upierał się GeGurra. – Wtedy przestaniesz być anonimowy. Nie zapominaj, że nie mówimy o loterii. Niektórzy policjanci potrafią milczeć jak grób. Wyduś z siebie w końcu, co masz do powiedzenia. – To smutne – odparł GeGurra z westchnieniem. – Zdarzało mi się robić lepsze interesy niż ten i nigdy ani o sprzedającym, ani o kupującym nie padło nawet słowo. – Jasne. Ale to zupełnie inna historia, bo przy tym stole to ja jestem policjantem. – Oczywiście – zgodził się GeGurra i skinął głową. – W takim razie opowiem panu, co piętnaście lat temu opowiedział mi pewien stary znajomy. – Chwileczkę – przerwał mu Bäckström, robiąc obronny gest ręką. – Piętnaście lat temu? A dlaczego wcześniej o tym nie mówiłeś? – Jakoś się nie złożyło – bronił się GeGurra, potrząsając głową. – Ale jakiś tydzień temu

przeczytałem w gazecie, że szef Centralnego Urzędu Śledczego rozpoczął nowe, tajne dochodzenie. A ponieważ zbrodnia niedługo się przedawni, pomyślałem sobie, że chyba najwyższy czas zdjąć z ust opaskę milczenia. – No dobrze, w takim razie słucham. – Lepiej późno niż wcale, pomyślał.

Przed prawie piętnastu laty znajomy GeGurry, który zresztą „pracował w tej samej branży co komisarz Bäckström”, opowiadał Henningowi o broni, z której zastrzelono premiera. A ponieważ od wielu lat on, GeGurra, prowadzi dziennik, będzie mógł sprawdzić, kiedy ta rozmowa się odbyła, jeśli to będzie konieczne. – A dlaczego opowiedział o tym tobie? – spytał Bäckström. Policjant! Niech to cholera, pomyślał. – Pytał mnie, ile może być warta, gdyby chciał ją sprzedać na międzynarodowym rynku dzieł sztuki i antyków – wyjaśnił GeGurra. – Musi pan wiedzieć, że ludzie zbierają najdziwniejsze rzeczy – dodał, potrząsając głową. – Kilka lat temu sprzedałem komuś flanelową piżamę, która należała kiedyś do Himmlera, szefa SS, jak pan pewnie wie. Poszła za trzysta pięćdziesiąt tysięcy koron. – I jaką odpowiedź usłyszał wtedy ten znajomy? – Że znalezienie kupca może się okazać bardzo trudne, ponieważ chodzi o ciągle niewyjaśnione zabójstwo premiera. Wtedy taka broń mogła kosztować najwyżej milion. Ale cena na pewno mocno wzrośnie, kiedy zbrodnia się przedawni, pod warunkiem że ten ktoś nie wszedł w jej posiadanie w sposób niezgodny z prawem. To chyba oczywiste. W przypadku paserstwa sprawa przedawnienia jest troszkę skomplikowana, jak pan się pewnie orientuje. W każdym razie kiedy sprawa zabójstwa się przedawni, ta broń może być warta wiele milionów koron. – Więcej niż dziesięć? – Na pewno – potwierdził GeGurra. – Pod warunkiem że uda się znaleźć odpowieniego kupca. Sam znam kilku takich, którzy wiele by zrobili, żeby włączyć takie cacko do swojej kolekcji. – To pewnie tacy, co nienawidzili Palmego. – Tak, a przynajmniej jeden z nich. – Czy ten znajomy mówił o broni coś więcej? – Tak. Stwierdził między innymi, że nie chodzi o rewolwer firmy Smith & Wesson, o którym cały czas trąbiono w mediach. Chodzi o broń innego typu, mianowicie o także wyprodukowany w USA rewolwer firmy Ruger. Model nazywa się Speed-six i ma magazynek na sześć pocisków. Chromowany, srebrzysty, długa lufa, długość chyba piętnaście centymetrów,

kaliber 357 Magnum. Drewniana kolba z orzecha włoskiego, wygodny uchwyt. W doskonałym stanie. O to go zresztą pytałem. Dla kogoś takiego jak ja takie dane są ważne. – Powiedział coś więcej? – spytał Bäckström. – Czy broń miała jakiś numer? – Sądząc z opisu, model się chyba zgadza, pomyślał. – Nie. Wspomniał tylko, że gdyby miało dojść do transakcji, broń może dostarczyć od razu. Dodał też, że przez wiele lat przechowywano ją w bezpiecznym miejscu. – Gdzie? – W jaskini lwa – odparł GeGurra z uśmiechem. – Takich słów użył. Że przechowywał ją w jaskini lwa. – A co chciał przez to powiedzieć? – Nie mam pojęcia. Ale widziałem, że mówi to z przyjemnością. – Powiedział coś jeszcze? – Tak, ale to dość dziwna historia. Stwierdził mianowicie, że tą samą bronią posłużono się także przy dwóch innych zabójstwach i jednym samobójstwie. Na kilka lat przed śmiercią Palmego. Jestem absolutnie pewien, że tak właśnie powiedział. Powiedział, że to broń historyczna. Użyto jej nie tylko do zastrzelenia premiera, który szpiegował dla Rosjan, ale także po to, żeby oczyścić świat z bandziorów pośledniejszego gatunku. Tak się mniej więcej wyraził. – Czy on się jakoś nazywa? – Kto? – Twój informator. Ten, który, jak twierdzisz, pracuje w tej samej branży co ja. Ma jakieś nazwisko? – Tak – odparł GeGurra. – Ale o nazwiskach nie rozmawia się w takich lokalach jak ten. Musi się pan na kilka godzin uzbroić w cierpliwość. Poprosiłem jednego z moich współpracowników, żeby dyskretnie wrzucił panu do skrzynki kopertę. Zwyczajowa miesięczna stawka za nasz dawny interes plus dodatek na pokrycie kosztów wiążących się z tym, co załatwiliśmy i co, mam nadzieję, okaże się kolejnym wspólnym interesem do zrobienia. W kopercie znajdzie pan też kartkę z nazwiskiem mojego starego znajomego. – To mi się podoba – powiedział Bäckström. – Jak go poznałeś? – Jak większość innych ludzi. Kupił ode mnie obraz Zorna. – Ojojoj! To nie byle kto. – Ciekawe, dokąd facet trafił, pomyślał. Pewnie pracuje w przyjemniejszym miejscu niż magazyn rzeczy znalezionych.

– To niezwykłe dzieło jak na Zorna. Kiedy był w świetnym humorze, jego portrety kobiet stawały się niezwykle wyraziste. I nie chodzi tylko o skórę, włosy i wodę. To nieznana strona Zorna, choć należałoby raczej powiedzieć, że to cecha, o której historycy sztuki mówią niechętnie. Ale właśnie to odpowiadało szczególnym gustom mojego klienta. Pasowało jak ulał, jeśli mogę się tak wyrazić. – Namalował cipkę – stwierdził Bäckström. – W historii szwedzkiej sztuki to najlepiej przedstawiona pizda – zgodził się GeGurra, akcentując te słowa ze szczególnym naciskiem. – Ale zajrzyjmy do karty dań. Co pan powie na porządną sztukamięsa? A do tego butelkę dobrego wina?

Bäckström został w lokalu dłużej, niż zakładał. Przecież ma na głowie tylko jedną sprawę. Ważniejsza jest koperta, która czeka na niego w skrzynce na listy. GeGurra to jednak porządny gość, człowiek starej daty, pomyślał, siadając na kanapie, żeby przeliczyć comiesięczny dodatek do pensji oraz dość szczodry dodatek aconto nowego zlecenia. Jeśli natomiast chodzi o nazwisko napisane na włożonej do koperty kartce, nie dałby za nie złamanego grosza. Jaki tam z niego policjant? Przecież taki pedzio nie byłby w stanie zastrzelić Palmego, pomyślał. Poza tym nie byłoby go stać na kupno obrazu Zorna. Bäckström potrząsnął głową i zrobił sobie porządnego drinka. Nalał do szklanki estońskiej wódki i trochę owocowego napoju gazowanego. Przypomniało mu się, że zna kogoś, kto zawsze się chwalił, że jest najlepszym przyjacielem tego, którego nazwisko widniało na kartce. Olać to, pomyślał. Sprawa na pewno wyjdzie na jaw i wtedy się okaże, kto to był. Co się dzieje z moją głową? To chyba przez tę pieprzoną wódkę z Estonii, pomyślał tuż przed zaśnięciem. Na jego mózg podziałała jak gumka myszka. Wszystko wyczyściła, choć zazwyczaj jego mózg funkcjonował znakomicie.

34. W czwartek, 23 sierpnia, Bäckström wbrew swoim zwyczajom przez cały dzień pilnie pracował. Szykują się wielkie rzeczy. Zupełnie zapomniał o starych rowerach, beczkach z odpadami i zużytych meblach biurowych. Prawdopodobnie chodzi o kolejne ważne wydarzenie w historii szwedzkiej kryminalistyki. Tym razem znalazło się we właściwych rękach, zamiast trafić do któregoś z mniej lub bardziej opóźnionych w rozwoju kolegów. Tym razem tak się dobrze składa, że do wszystkich informacji, których potrzebuje, ma dostęp dzięki własnemu komputerowi, ponieważ do szukania rewolweru, z którego zastrzelono premiera Szwecji, zaprzężono nawet policyjny magazyn rzeczy znalezionych. Poszukiwania trwały równie długo jak poszukiwania sprawcy zabójstwa. Poświęcono na nie dziesiątki tysięcy roboczogodzin. Ciągle bez rezultatu.

Już w niedzielę, dwa dni po zabójstwie, kierujący śledztwem Hans Holmér wystąpił na pierwszej konferencji prasowej. Broń, którą posłużył się sprawca, stała się dla mediów tematem numer jeden. Wielka sala konferencyjna w komendzie, setki dziennikarzy, ciasnota, kamery telewizyjne z całego świata i komendant policji, który aż drżał z niecierpliwości, bo nie mógł się doczekać, kiedy spotka się z całym tym tłumem. Oparł się na łokciach i kołysał jak bokser. Siedział przy stole na wysokim podium. Ruchem ręki uciszył zgromadzonych, skinął z powagą głową i posłał zgromadzonym pełen skupienia uśmiech. Po długiej, sztucznej przerwie uniósł do góry dwa rewolwery. W tej samej chwili salę wypełniła dosłownie kaskada błysków. W jego stronę płynęła fala za falą. Komendant nigdy wcześniej nie czuł się tak potężny jak wtedy. Już tamtego dnia prowadzący śledztwo uznali, że „z dużym prawdopodobieństwem chodzi o wyprodukowany w USA rewolwer firmy Smith & Wesson z długą lufą”. Między innymi dlatego, że chyba była to prawda, ale głównie dlatego, że w takiej chwili policja nie mogła sobie pozwolić nawet na chwilę niepewności czy wahania. Jak oni mogli być wtedy tacy pewni, pomyślał Bäckström, który jak zwykle wiedział lepiej, bo uczestniczył w śledztwie od początku. Poza tym jest prawdziwym policjantem, w odróżnieniu od Holméra i innych pedalskich prawników, którzy nawet nie wiedzą, gdzie broń ma spust.

To, że chodzi o rewolwer, a nie o pistolet, wydawało się prawie pewne. Świadkowie, którzy widzieli broń w prawej ręce sprawcy, opisali ją właśnie tak. Jako „typowy rewolwer”, „broń z długą lufą, jakiej używano na Dzikim Zachodzie” albo nawet „gnat, jakim posługiwał się Buffalo Bill”. Ich obserwacje potwierdziły nieliczne ślady, które policja zabezpieczyła – lub nie zabezpieczyła – na miejscu zbrodni. Nie znaleziono łusek po nabojach, a ponieważ po strzale pistolety, w odróżnieniu od rewolwerów, wyrzucają łuskę na zewnątrz, bardziej prawdopodobne było, że chodzi o rewolwer. Na miejscu zbrodni znaleziono dwie kule kalibru 357 Magnum. Broń palna tego kalibru to przede wszystkim rewolwery. Są oczywiście wyjątki, na przykład służbowy pistolet armii izraelskiej Desert Eagle, ale są rzadkie i nie pasują do kul znalezionych przy zwłokach. Kule różniły się trochę od innych kul i wyprodukowano je specjalnie do takiego rewolweru, z jakiego oddano strzały. Pierwszą znaleziono wczesnym rankiem następnego dnia po zbrodni. Leżała na chodniku po drugiej stronie Sveavägen, około czterdziestu metrów od miejsca zbrodni. Drugą dzień później około południa, zaledwie pięć metrów od miejsca, gdzie upadł premier. Mogły więc naprowadzić policję na ślad producenta. Ich nazwa brzmiała: Winchester Western 357 Magnum, Metal Piercing. Ołowiane kule w twardym płaszczu składającym się z

warstwy miedzi i cynku. Dzięki temu mogły przebić nawet metal. Zaczęto je produkować, kiedy amerykańska drogówka zażyczyła sobie kul wystarczająco twardych i mocnych, żeby można było nimi przestrzelić na przykład pokrywę silnika w samochodzie. Nie wiadomo, ile takich pocisków wyprodukowano. W sumie nie jest to aż tak ważne, ponieważ szybko stały się popularne wśród zwykłych ludzi używających kul typu magnum, szczególnie wśród uprawiających tak zwany combat shooting, walkę na niby, który polega na tym, że grupa dorosłych mężczyzn biega i strzela do wszystkiego, do czego się da: od papierowych figur poczynając, na pustych beczkach po benzynie kończąc. Niestety wszystko to poprowadziło śledczych w niewłaściwym kierunku. Rewolwery tego kalibru trafiły na rynek szwedzki ponad trzydzieści lat przed śmiercią Palmego. Przez wszystkie te lata wyprodukowano i sprzedano miliony egzemplarzy, a ich właściciele oddali setki milionów strzałów, wystrzeliwując taką samą liczbę pocisków tego kalibru. Ile z nich było w stanie przebić metal, trudno dziś ustalić. W każdym razie największy producent tego rodzaju broni, Winchester Western, sprzedał ich miliony. Na domiar złego obie kule znalezione w pobliżu miejsca zbrodni od samego początku budziły wątpliwości, ponieważ nie znalazła ich policja tylko przechodnie, na dodatek na tyle uprzejmi, żeby je przekazać policji. Dlatego wielu dziennikarzy i zwykłych Szwedów uważało, że te kule to zmyłka zaplanowana przez sprawcę, żeby naprowadzić śledczych na fałszywy trop. Ponieważ jednak na obu kulach znaleziono ślady materii, przez którą się przebiły, to znaczy ciała i ubrania Palmego, jak również ubrań Lisbeth Palme, kwestię tę udałoby się wyjaśnić niemal natychmiast, gdyby postępowano zgodnie z podstawowymi zasadami kryminalistyki. Innymi słowy, najpierw należało zabezpieczyć ślady włókien i tkanin, a dopiero potem oczyścić pociski, żeby ustalić ich kaliber. Niestety tak się nie stało. Wiijnbladh i jego koledzy z działu technicznego włożyli obie kule do plastikowych torebek i wysłali je do państwowego laboratorium kryminalistycznego w Linköping, aby „ustalić ich kaliber”. Była to jedyna prośba, jaka znalazła się na formularzu dołączonym do torebek z kulami. Laboratorium bardzo szybko spełniło życzenie zamawiających. Laborant umieścił je w okrągłym naczyniu wypełnionym spirytusem, usunął z nich resztki tkanin, włókien, tkanki ludzkiej i krwi, opłukał pod kranem z wodą, a następnie za pomocą śrub z podziałką mikrometrową ustalił kaliber. Dopiero dwa lata później fizycy z Uniwersytetu Sztokholmskiego zdołali rozwiać wątpliwości śledczych. Na policję zgłosił się profesor, specjalista od pierwiastków. Stwierdził, że to, co zwykli ludzie nazywają ołowiem, nie zawsze nim jest tak do końca. Ołów może mieć różny skład izotopowy, więc kiedy produkuje się kule, prawie zawsze miesza się ołów o różnym składzie izotopowym. W ten sposób powstają kule o różnym składzie izotopowym. Pan profesor pozwolił sobie zasugerować proste badanie naukowe. Zaproponował mianowicie, aby porównano skład izotopowy dwóch kul ze śladami ołowiu, które udało się zabezpieczyć na ubraniach ofiary, i sprawdzić, czy się zgadzają.

Tak też zrobiono. Dzięki temu udało się zrobić mały krok naprzód. Znalezione kule okazały się „z dużą dozą prawdopodobieństwa” identyczne z kulą, która zabiła Olofa Palmego, jak również tą, która drasnęła jego żonę. Teraz można już było zatkać gęby tym, którzy sugerowali, że kule zostały podrzucone. Ale to nie wszystko. Dzięki znajomości składu izotopowego kul udało się nawet ustalić, z której partii ołowiu kule zostały wykonane. Wprawdzie z tej partii powstały setki tysięcy pocisków, które ich producent, firma Winchester Western, wysłała do wielu krajów, ale tylko sześć tysięcy z nich trafiło do sklepów z bronią w Szwecji. Dostarczono je w latach 1979 i 1980, a więc dobrych kilka lat przed zabójstwem premiera. Ten nowy ślad napełnił śledczych nadzieją, ale dalej nie zdołali się posunąć.

Pozostała jeszcze kwestia broni, której policja nie znalazła. Policji postanowiła pomóc grupa zewnętrznych ekspertów. Najbardziej popularną bronią tego kalibru był rewolwer firmy Smith & Wesson, różne modele o różnej długości lufy. Stąd właśnie pierwszy wniosek, do jakiego doszli prowadzący śledztwo: strzał oddany do premiera padł „najprawdopodobniej” z rewolweru firmy Smith & Wesson. Wniosek ten można jednak było zakwestionować zarówno z punktu widzenia statystyki, jak i prawa. Ślady po lufie, które zabezpieczono na obu pociskach, pasowały wprawdzie do broni firmy Smith & Wesson, ale również do pół tuzina rewolwerów innych producentów. Gdyby je policzyć, okazałoby się, że stanowią około jednej czwartej ogólnej liczby rewolwerów tego kalibru. Wielkim pocieszeniem dla śledczych był fakt, że ślady balistyczne na kulach nie pasowały do kolejnego pod względem popularności rewolweru typu magnum produkowanego przez Colta, firmę legendę, najgroźniejszego konkurenta firmy Smith & Wesson na rynku rewolwerów typu magnum. Radość Bäckströma wywołał fakt, że ślady na kulach świetnie pasowały do rewolwerów pochodzących z fabryki trzeciego największego producenta broni, firmy Sturm, Ruger & Co z Hartford w amerykańskim stanie Connecticut. Nawet długość lufy – dziesięć centymetrów – zgadzała się z ustaleniami techników badających kule. Gdyby lufa była krótsza, niż ustalono, kule mogłyby odskoczyć do tyłu. A tak się nie stało.

To wszystko przypomina jakiś upiorny taniec, pomyślał Bäckström. Gdyby od początku pozwolono mu się zajmować tą sprawą, na pewno od razu by ją rozwiązał.

Zostaje jeszcze jedna nierozwiązana kwestia, mianowicie szansa na powiązanie – z jak największym prawdopodobieństwem – obu kul znalezionych na miejscu zbrodni z rewolwerem, z którego zastrzelono premiera. Anonimowy autor raportu technicznego z 1997 roku, który Bäckström znalazł w swoim komputerze, wyrażał co do tego związku wątpliwości. Obie kule

były „w dość kiepskim stanie”. Można ich było użyć do porównania albo wykluczania różnych typów broni, którą przestrzeliwano w ciągu wielu lat. Z całą pewnością nie można ich jednak było powiązać z bronią, z tej prostej przyczyny, że jej nie znaleziono. Co za pieprzony ciemniak, pomyślał Bäckström. Przecież technika idzie do przodu wielkimi krokami. Sam obserwuje to codziennie w telewizji, w swoim własnym domu, siedząc na kanapie. Setki niesamowitych rzeczy, które policjanci z CSI wyczarowują na swoich komputerach kilkoma uderzeniami klawiszy. Jeśli nie da się tego zrobić inaczej, nie będzie miał innego wyjścia, jak wziąć broń i udać się do innych prawdziwych policjantów, na drugą stronę oceanu. Las Vegas albo Miami, pomyślał Bäckström. I to jest najważniejsza kwestia.

35. Kiedy Bäckström odświeżył swoją wiedzę na temat części śledztwa dotyczącej poszukiwania broni, z której zabito premiera – zresztą większość szczegółów i tak zdążył poznać wcześniej, a reszty się domyślił – zabrał się do porządnego przeszukiwania zasobów swojego komputera. Efekty były niestety znikome. W bazie danych na temat skradzionych i poszukiwanych przedmiotów znalazł tylko dwa rewolwery magnum marki Ruger. Pierwszy został skradziony kilka lat wcześniej podczas włamania do domu jakiegoś pieprzonego Fina, który mieszkał pod Luleå i był chyba myśliwym. Kiedy był na urlopie, „nieznany sprawca albo sprawcy włamali się do jego mieszkania i ukradli trzy sztucery, dubeltówkę, dwie śrutówki i jeden rewolwer”. Skradzionej broni nie udało się odnaleźć. Jeśli chodzi o skradziony rewolwer, był to Ruger 356 Magnum, ale tylko w tym przypominał broń, z której zabito premiera. Miał krótką lufę i kolbę obitą gumą. Akurat tak się złożyło, że w bazie było też jego zdjęcie. Lapońskie gnojki i pieprzeni Finowie, pomyślał Bäckström. Jak można dawać takim broń do ręki? Nie wystarczy, że pełno ich w monopolowym, gdzie wykupują cały alkohol, a potem przez cały dzień go w siebie wlewają?

Druga sprawa dawała pewną nadzieję. Przed dwoma laty sztokholmska policja przeszukała mieszkanie we Flemingsbergu. Mieszkała w nim dziewczyna znanego bandziora, podejrzanego o napad na konwój w Hägersten dwa miesiące wcześniej. Za lodówką znaleziono rewolwer magnum marki Ruger. Zarówno dziewczyna, jak i bandzior na widok tego znaleziska okazali wielkie zdumienie. Oboje twierdzili, że nigdy go nie widzieli. Najprawdopodobniej poprzedni właściciel mieszkania zapomniał go zabrać, gdy się wyprowadzał. Najprościej byłoby go więc o to zapytać. Niestety nie są w stanie pomóc policji, bo nie wiedzą ani jak się nazywał, ani gdzie mieszka.

Badania laboratoryjne też nic nie dały. Broni nie udało się powiązać z żadnym przestępstwem ani z osobami mieszkającymi w mieszkaniu. Nikt nie zgłosił kradzieży, nie figurowała też w rejestrze legalnej broni. Prokurator umorzył sprawę, rewolwer został skonfiskowany i obecnie znajduje się w dziale technicznym policji miejskiej w Sztokholmie. Niestety więcej szczegółów Bäckström w komputerze nie znalazł. Warto spróbować, pomyślał i zadzwonił do działu technicznego. Wyjaśnił, o co mu chodzi, i poprosił tego, który odebrał, żeby mu przesłał mailem aktualne zdjęcie broni. – Czyżbyś zmienił branżę? – spytał człowiek z technicznego tonem dość powściągliwym. – Jak to, czy zmieniłem branżę? – zdziwił się Bäckström. O czym ten kutas bredzi, pomyślał. – Wydawało mi się, że zajmujesz się używanymi meblami. – Gówno cię to obchodzi. Rób, co powiedziałem. – Obiecuję, że o tym pomyślę – odparł policjant i odłożył słuchawkę. W oczekiwaniu, aż człowiek z działu technicznego ruszy w końcu tyłek i prześle mu zdjęcie, Bäckström zagłębił się w innych rozważaniach. Trzy zbrodnie i jedno samobójstwo, pomyślał. Coś w rodzaju akcji oczyszczającej w środowisku lepszej albo gorszej hołoty. Może nawet coś więcej, pomyślał z nadzieją. Broń jest w użytku już od ponad dwudziestu lat, ale i wcześniej ktoś mógł się nią posłużyć w takim czy innym celu. Może jakaś tajna organizacja płatnych zabójców? Kiedyś zajmowali się takimi rzeczami niektórzy policjanci w Brazylii. Przez jakiś czas czyścili dzielnice slumsów z takiej właśnie drobnej hołoty. To, co ktoś mówił o jaskini lwa, też brzmi interesująco. Czy ci, którzy kiedyś dosiadali wielbłądów, a teraz wysadzają się w powietrze za pomocą bomb, nie używali lwa jako symbolu swoich tajnych ugrupowań i akcji terrorystycznych? I czyż sam Palme nie cackał się z całą bandą krzywonosych Arabów, choć wszyscy wiedzą, jak się kończy zadawanie się z nimi? To może trwać w nieskończoność, pomyślał, patrząc na zegarek. A zastanawiać to ty się możesz później, w swoim przytulnym gniazdku, o rzut beretem od tego brzydkiego biura. Ten leniwy gnojek z technicznego ciągle nic nie przysyła, a ponieważ dochodzi trzecia, czas na coś przyjemniejszego. Gdyby któryś z tak zwanych przełożonych zaczął się zastanawiać, dokąd się wybrał, odpowie, że na miejsce zbrodni, które musiał obejrzeć. Na dodatek miejsce to znajduje się w pobliżu posiadłości króla, gdzie mieszkają porządni ludzie, chociaż mają zwyczaj jadać kolacje z tym głupkiem, jego tak zwanym szefem. Obowiązek wzywa, pomyślał Bäckström. Na klawiaturze telefonu stacjonarnego wcisnął dwójkę, co oznaczało, że załatwia sprawy służbowe, i dyskretnie oddalił się w tak zwanej zewnętrznej sprawie służbowej. Po drodze zahaczył o sklep monopolowy, żeby uzupełnić zapasy whisky, i kupił coś na ząb w pobliskich delikatesach. Kwadrans później leżał na kanapie przed

telewizorem, z drinkiem w zasięgu ręki. Już po pierwszym łyku smak whisky całkowicie wyparł z jego organizmu to, co w nim pozostawiła estońska wódka. I nagle domyślił się, który z jego rąbniętych kolegów policjantów chwalących się, że znają GeGurrę, mógł zaoferować jego staremu znajomemu najsłynniejszą w historii broń, z której kogoś zabito. To przecież ten głupek Wiijnbladh, pomyślał, potrząsając ze zdziwieniem okrągłą głową.

36. Następnego dnia Bäckström uznał, że najwyższy czas zrobić, co należy. Dlatego pojechał do pracy na długo przed lunchem. Najpierw włączył komputer, żeby ściągnąć pocztę. Ten leń z technicznego nic nie przysłał, chociaż najgorętszy dowód w historii szwedzkiej policji leży sobie gdzieś u niego i stygnie. Jak ktoś taki może pracować w policji? – pomyślał, wysyłając ponaglenie.

Potem zadzwonił do sekretarki Johanssona i poprosił, żeby go połączyła z szefem. – Mówi komisarz Evert Bäckström. Chciałbym rozmawiać z szefem. – Nie ma go – odparła sekretarka bezbarwnym głosem. – A o co chodzi? – O tym nie wolno mi rozmawiać przez telefon – powiedział krótko Bäckström. W każdym razie nie z tobą, ty mała pizdo, pomyślał. – W takim razie proponuję, żeby pan do niego napisał maila i w kilku słowach wyjaśnił, o co chodzi. – To też wykluczone – stwierdził. – Muszę się z nim spotkać. – Pewnie ma końską gębę, pomyślał, wyobrażając sobie jej twarz. – Przekażę mu, że pan dzwonił, i dowiem się, czy będzie miał czas. – Proszę to zrobić – zakończył Bäckström i odłożył słuchawkę, zanim sekretarka zdążyła odpowiedzieć. Co – ja – do cholery – wyprawiam, pomyślał. Nie ma nawet wpół do dwunastej. Za wcześnie na lunch, za wcześnie na pilznera. Za wcześnie, żeby się ewakuować z tej niewoli, bo Johansson kręci się po korytarzu i wybałusza gały. Wiijnbladh, pomyślał nagle. Najwyższy czas przywitać się w końcu z tym głupkiem i sprawdzić, co ma do zaoferowania.

Okazało się, że nie za wiele. Wiijnbladh tkwił pod biurkiem. Wyglądało na to, że czegoś szuka. – Siemanko – powiedział Bäckström. – Sprawdzasz, czy posprzątane? Wiijnbladh odwrócił się w jego stronę, potrząsnął głową i spojrzał na niego nieśmiało. – Upuściłem tabletkę. – Tabletkę? – powtórzył Bäckström. O czym on bredzi, pomyślał. – Lekarstwo – wyjaśnił Wiijnbladh. – Miałem ją właśnie włożyć do ust i nagle ją upuściłem, a teraz nie mogę znaleźć. – A nie zastanawiałeś się nad czopkami? – zasugerował Bäckström. Człowieku, pożyj jeszcze trochę, bo muszę z tobą pogadać, pomyślał.

Nie mając nic lepszego do roboty, wrócił do pokoju. Z początku chciał zadzwonić do krewnego, który pracował w Zrzeszeniu Policjantów i sporo wiedział o większości jego tak zwanych kolegów z pracy. Po chwili zastanowienia doszedł jednak do wniosku, że to nie najlepszy pomysł. Mimo więzów krwi, które go łączą z kuzynem, jest on zbyt wścibski i nie dość wiarygodny, żeby mu się zwierzać z tak delikatnych rzeczy. Było już południe. Nadszedł czas, żeby się wybrać na tradycyjny spacer kilka przecznic dalej, do ulubionej restauracji, w której jadał lunch, i wrzucić coś na ruszt. Zwłaszcza że bystrooki sokół chyba zmienił rewir. Zawsze trzeba dbać o to, żeby głód został za drzwiami, pomyślał. Na klawiaturze telefonu wcisnął zero – co oznaczało, że poszedł na lunch – i szybkim krokiem opuścił komendę.

Z konieczności skrócił przerwę na lunch. Już dwie godziny później wrócił na komendę. Po drodze zdążył jeszcze kupić odświeżające tabletki mentolowe. W skrzynce nie znalazł maila od geniusza z działu technicznego. Sekretarka lapońskiego dupka też nie dzwoniła. Pewnie jest zajęty ćwiartowaniem renifera, pomyślał. Potem zadzwonił poczciwy Henning, żeby zapytać, co słychać. A ponieważ Bäckströmowi zależało, żeby akurat teraz był w dobrym humorze, zaczął lać wodę. Sprawa wygląda obiecująco, zapewniał. Zajmuje się gromadzeniem informacji i obserwowaniem obiektu. – Dowiedziałem się wielu zastanawiających rzeczy – powiedział. – Możemy o tym porozmawiać przez telefon? – spytał GeGurra.

Niestety nie. To zbyt delikatna sprawa. Za to on, Bäckström, ma pytanie. – Opowiadałeś mi, że tamten człowiek kupił od ciebie obraz Zorna. Jakim cudem było go na to stać? Przecież policjanci nie wieszają sobie na ścianach obrazków z płaczącymi dzieciakami. On, Bäckström, też powiesił sobie w domu obrazek. Nad kibelkiem, dzięki czemu ta mała płaksa może nacieszyć oczy za każdym razem, gdy go odwiedza. – Bogaci rodzice – powiedział Gustaf G:son Henning. – Ojciec, matka i kilka pokoleń wstecz. Wielką zagadką jest dla mnie pytanie, dlaczego postanowił zostać policjantem. Na szczęście nie takim zwykłym. – Co masz na myśli? – Co ty wiesz, człowieku, o prawdziwych policjantach, pomyślał. – Podobno w jego przeszłości były jakieś ciemne strony, jeśli mogę się tak wyrazić. Dość szczególne, jeśli pan wie, co mam na myśli. – Nie. Wyjaśnij mi, o czym mówisz – dopytywał się Bäckström. Takich spraw nie omawia się przez telefon. Niestety czekają na niego klienci, więc proponuje, żeby się zdzwonili po weekendzie. Ty sknero, pomyślał Bäckström. A niby dlaczego nie mielibyśmy się spotkać i czegoś przekąsić?

Potem jeszcze raz zadzwonił do Johanssona. Było już po drugiej, do tego piątek, więc uznał, że najprawdopodobniej dzwoni za późno. Ktoś taki jak Johansson na pewno dał już dyla z pracy. – Mówi Bäckström – powiedział stalowym głosem do słuchawki. – Szukam szefa. – Niestety, obecnie jest nieosiągalny – odparła sekretarka. – Ale obiecuję, że jak tylko go zobaczę, przekażę mu, że pan dzwonił. – Tak będzie chyba najlepiej. – Słucham? Goń się, suko, pomyślał Bäckström i odłożył słuchawkę.

Z braku lepszych zajęć wcisnął w telefonie czwórkę. Wyjazd służbowy. Musi obejrzeć miejsce zdarzenia na północ od miasta. Ledwo stracił z oczu budynek komendy, skręcił do domu.

Właściwie weekend spędził jak zwykle. Trochę boksu na kanale sportowym i przynajmniej jedna ciekawa walka: potężnie zbudowany czarnuch rozbił w pył innego, dwa razy większego od siebie czarnucha. Widzowie siedzący wokół ringu wyglądali tak, jakby już po pierwszej rundzie zachorowali na odrę. Ciekawe, czy życie może być ciekawsze, zastanawiał się Bäckström, wzdychając błogo. Człowiek siedzi sobie na nowej skórzanej kanapie ze szklaneczką porządnej whisky i zimnym piwkiem, a na ekranie nawalają się dwa czarnuchy.

Oferta na kanale erotycznym nie różniła się niestety od tego, co pokazywali w każdy weekend. Pieprzą się, podskakują i jęczą. W końcu tak go to wszystko znużyło, że zapominając na chwilę o whisky, podjął odważną próbę znalezienia czegoś ciekawszego. I udało się. Znalazł rudowłosą donnę z Norrköping, która na własnej stronie internetowej prezentowała swoje wdzięki. I to dosłownie za parę groszy. Sądząc po włosach na cipie, naprawdę ruda, a do tego z wrodzonym talentem. Pal licho dialekt. Tego nie można się pozbyć, stwierdził, a w tych sprawach uważał się za eksperta. W sobotę kolację zjadł w zwykłej knajpie, chociaż teraz stać go było na coś znacznie lepszego. Jak zwykle zjadł za dużo, więc prawie całą niedzielę spędził w swoim łóżku firmy Hästens. W pierwszych godzinach towarzyszyła mu wyuzdana laska, którą przyprowadził do domu z knajpy. Potem zaczęła jazgotać, jak wszystkie baby w jej wieku, ale ponieważ jest grzecznym facetem, najpierw dał jej pieniądze na taksówkę, a dopiero potem wypieprzył za drzwi. Teraz będzie mógł odespać cały ciężki tydzień. Potem z nowymi siłami wyszedł z domu, żeby zakończyć weekend spacerem do jednego z lepszych lokali w centrum. Do domu wrócił o ludzkiej porze i od razu poszedł spać. Tak trzeba, kurwa, pomyślał, wchodząc w poniedziałek o dziesiątej do biura.

* Facet z działu technicznego nadal się nie odzywał, więc Bäckström zadzwonił najpierw do sekretarki lapońskiego dupka, żeby jej przypomnieć o swojej sprawie. Okazało się, że dupek jest na zebraniu i nie wolno mu przeszkadzać. Tym razem rozmawiała z nim trochę ostrzejszym tonem. Ciekawe, czy rozmawia ze swoją cipą, pomyślał Bäckström. Wytrwałość popłaca, stwierdził godzinę później i znowu zadzwonił. Chociaż rozmawiała z nim tym samym tonem co poprzednio, domyślił się, że jego prośba trafiła do właściwych uszu. Najpierw zadzwonił ten pomarszczony kutas Lewin. Pewnie szef kazał mu przerwać sortowanie papierów w archiwum i skontaktować się z nim. Szybko go odprawił. Lewin musiał się chyba pofatygować do Flykta i poprosić o pomoc. Lizus. Kiepski golfista, który od dwudziestu lat unika uczciwej pracy i chowa się za stosami papierów dotyczących zbrodni. Bäckström spławił go jeszcze szybciej.

Znowu zadzwonił do sekretarki Johanssona, żeby jej jeszcze raz przypomnieć o swojej sprawie. Dzwonił w poniedziałek, we wtorek i w środę, aż w końcu stracił cierpliwość i powiedział jej parę słów, na które zasłużyła. Skutek był taki, że ten cymbał z jego biura, tak zwany szef, wpadł do jego pokoju i zaczął mu wygrażać. Na koniec kazał mu się stawić u Anny Holt. Najpierw ten pomarszczony kutas, potem lizus, a teraz jeszcze ta chuderlawa lesba, której można przez bluzkę policzyć wszystkie żebra. Szybko to idzie, pomyślał, idąc korytarzem do pokoju Holt.

Z całą pewnością wszyscy się przeciwko niemu sprzysięgli. Nagrali potajemnie jego rozmowy, a Holt mu groziła na różne sposoby. Najpierw zamierzał tylko udzielić jej kilku dobrych rad i powiedzieć, że swoje uwagi może sobie wsadzić w tyłek. Ponieważ jednak chodziło o zabójstwo premiera, zgodził się w końcu opowiedzieć jej o tym, co mu powiedział GeGurra. Porządny gość, rzeczowy i dość konkretny, zważywszy, że w grę wchodzą ważne wartości. Kurwa mać, co się dzieje z naszą policją, zastanawiał się, wychodząc od Holt. Dokąd to wszystko zmierza?

37. Bäckström nie zaimponował Holt tym, co miał jej do przekazania. Jego opowieść za bardzo przypominała wszystkie wcześniejsze opowieści o broni. Mimo to na wszelki wypadek porównała jego wersję z dokumentacją. Zabrało jej to prawie dwa dni. Najprawdopodobniej stracone, pomyślała, odkładając na bok ostatnią kartkę. W czasie trwającego ponad dwadzieścia lat dochodzenia śledczy otrzymali prawie tysiąc informacji w mniejszym lub większym stopniu dotyczących broni, z której rzekomo zastrzelono premiera. Przeprowadzono też ekspertyzy balistyczne ponad sześciuset rewolwerów 357 Magnum. Prawie wszystkie wyprodukowała firma Smith & Wesson i na wszystkie wystawiono legalne pozwolenie. Niestety nic nie przyniosło konkretnego rezultatu. Niektóre wskazówki brzmiały obiecująco, bo zawsze tak jest. Niestety żadna nie doprowadziła policji do broni użytej podczas zabójstwa ani do sprawcy, który się nią posłużył. Informacje dotyczące broni zebrano w ponad sześćdziesięciu segregatorach. Z jakiegoś powodu część z nich zapisano też w specjalnym programie komputerowym. Holt uznała za błąd to, że sprawdzano broń, biorąc pod uwagę wyłącznie rewolwery firmy Smith & Wesson, chociaż od samego początku było jasne, że kule mogły zostać wystrzelone z kilku innych typów rewolwerów magnum, wyprodukowanych przez inne firmy. Na przykład Ruger. Źródeł stanowiska policji należałoby szukać w okresie tuż po zabójstwie. Już dwa

tygodnie po nim, po pierwszej konferencji prasowej, prowadzący śledztwo uznali, że należy się skupić na firmie Smith & Wesson. Tak oto coś, co na początku było tylko wyliczeniem statystycznym, zmieniło się w prawdę absolutną i zaowocowało poleceniem wydanym przez przełożonych. Holt była znakomitym strzelcem. Strzelała lepiej od wielu kolegów z pracy. Potrafiła z zawiązanymi oczami rozebrać i złożyć swój służbowy pistolet, choć nie była entuzjastką broni i uważała ją za zło konieczne w tej pracy. Na szczęście sytuacje, w których musiała z niej korzystać, zdarzały jej się rzadko. Dlatego na wszelki wypadek zadzwoniła do znajomego policjanta, którego poznała wiosną podczas konferencji. Technik kryminalistyki, a na dodatek lepszy strzelec od niej. Broń traktował jako hobby i sposób zarabiania na życie, ale miał też czas na inne rzeczy. Na konferencji spotkali się tylko raz, ale ta krótka znajomość skończyła się w łóżku. Było cudownie. Jego późniejsze milczenie tłumaczyła sobie tym, że był zatrudniony w państwowym laboratorium kryminalistycznym w Linköping, a ona mieszkała w Sztokholmie. Albo że wszystkie dnie i noce spędzał na zabawach z bronią. Albo że nie ma odwagi zadzwonić do kogoś piastującego tak wysokie stanowisko jak ona. Dość szybko straciła złudzenia. I właśnie dlatego poproszę o potraktowanie mojej sprawy w sposób szczególny, pomyślała, wykręcając jego numer.

To miło, że zadzwoniła. A dlaczego ty wtedy nie zadzwoniłeś, spytała go w myślach.

Zgadza się. Bronią, która zabiła Palmego, mógł być rewolwer Ruger, model, który mu opisała. Odpowiada on modelowi rewolweru Smith & Wesson, który uznano podczas śledztwa za broń zabójcy. Ale przecież to nie broń zabiła premiera, tylko ten, kto ją trzymał w ręce, pomyślała Holt.

Na końcu zadała mu najważniejsze pytanie: – Załóżmy, że znaleziono poszukiwaną broń. Czy da się sprawdzić, czy to z niej wystrzelono kule znalezione na Sveavägen? Dowieść tego i sprawić, żeby sąd uznał je za dowód w sprawie? – sprecyzowała. – No cóż. Pod warunkiem że będą w takim stanie jak dzisiaj.

– Załóżmy, że tak właśnie jest – kontynuowała Holt. Rewolwer jest przechowywany w jaskini lwa i jest w dobrym stanie, pomyślała. Przynajmniej tak wynikało z tego, co mówi ten tłuścioch Bäckström, a właściwie jego anonimowe, acz zupełnie pewne źródło. – Sądzę, że prawdopodobieństwo, że chodzi właśnie o kule z tej broni, wynosi ponad dziewięćdziesiąt procent – odparł policjant. – Gdybyś mnie spytała pięć lat temu, oceniłbym je przynajmniej na osiemdziesiąt procent. – A dlaczego właśnie tak? – Obie kule są uszkodzone. Tym, co najbardziej obniża ich wartość dowodową, jest fakt, że się trochę skrzywiły i skręciły wokół własnej osi, jeśli wiesz, o czym mówię. Ale dzisiaj mamy w komputerach specjalne oprogramowanie i ktoś taki jak ja może zrekonstruować kule, doprowadzić je do pierwotnego stanu. Tak więc przy odrobinie szczęścia... – ...można będzie je przypisać do konkretnej broni – dokończyła Holt. Z tego, co pamiętam, jesteś bardzo zręczny, pomyślała. – Przepraszam, że zapytam, ale czy nie jest tak... – Absolutnie nie. Zapomnij o tym – przerwała mu Holt. – Mój najważniejszy szef poprosił, żebym przekopała materiał śledczy dotyczący sprawy Palmego. Kiedy to zrobiłam, odkryłam, że zupełnie pominięto wszystkie rewolwery marek innych niż Smith & Wesson. – Tak, to przykład niechlujstwa – westchnął jej znajomy. – W naszym fachu trzeba być bardzo dokładnym. – Dzięki za pomoc – powiedziała Holt. Nie tylko w pracy, dodała w myślach. – Gdybyś kiedyś była w pobliżu... – Obiecuję, że się zastanowię – odparła Holt. A poza tym postaram się, żebyś dostał mój numer telefonu, dodała w myślach.

Faceci, pomyślała, odkładając słuchawkę. Co jest z nimi nie tak?

Taki na przykład Bäckström. Pod każdym ludzkim względem jest tak okropny, że nawet nie potrafi go nienawidzić. Ba, nie potrafi go nawet nie lubić. Najchętniej w ogóle by go nie widywała. Mały grubas, z którego koledzy w szkole śmiali się pewnie już od pierwszego dnia. Który pewno był na tyle gruboskórny i na tyle dobrze potrafił się bić, że odpłacał im tą samą

monetą. Którego chyba nikt nigdy nie lubił, bo był taki jaki był. Który na wszelki wypadek reagował jak zawsze, to znaczy nie lubił nikogo i niczego. Albo Lars Martin Johansson. Na pewno potrafi być tak bezlitosny, jak powiedział Berg. Jej też się zdarza czuć do niego niechęć, ale uczucie to trwa tylko do chwili, gdy powie coś, co chwyci ją za serce. A przecież nigdy go nie kochała, bywało natomiast, że go nienawidziła albo się go bała. Najbardziej nie lubi go właśnie teraz. Bo ją rani, a ona za często o nim myśli. Przez te szare oczy, którymi mierzy wszystko i wszystkich dookoła. Albo jednorazowy kochanek, z którym właśnie rozmawiała. Przystojny, wysportowany, zręczny facet, któremu nie chciało się podnieść słuchawki, żeby do niej zadzwonić, choć nie ukrywał, że chętnie by się z nią spotkał. Bez zobowiązań i warunków wstępnych. Podobnie jest z bronią, którą rozbiera i składa. I z której strzela. Albo Lewin z tą swoją bezustanną czujnością i nieśmiałym spojrzeniem. Wygląda na takiego, co rozumie, o co chodzi w życiu jego i innych ludzi, ale nigdy by się nie ośmielił o tym powiedzieć. A na pewno by się nie ośmielił od dnia, kiedy mając siedem lat, stracił ojca i poczuł, jak ziemia rozstępuje mu się pod nogami. Gdyby nie te jego wystraszone oczy... gdyby tylko miał trochę więcej pewności siebie, jak Johansson... gdyby... Co ty wygadujesz, dziewczyno. Weź się w garść.

W piątek Bäckström dostał maila od leniwego, nieudolnego kolegi z działu technicznego. Napisał nie dlatego, że wiedział, o co Bäckströmowi chodzi. Raczej dlatego, że Bäckström był taki natarczywy, a on jest uczynnym człowiekiem, który niestety ma za dużo roboty. Weźmy na przykład stare meble biurowe – sprawa, którą Bäckström właśnie prowadzi. Ani on, ani jego koledzy nie zdążyli się jej jeszcze przyjrzeć.

Rewolwer z przysłanego mailem zdjęcia był chromowany, miał długą lufę i kolbę z orzechowego drewna. Całkiem możliwe, że był to orzech włoski. Jego wygląd odpowiadał opisowi, który facet z technicznego dostał od Bäckströma. Napisał, że rewolwer poddano ekspertyzie balistycznej tydzień po tym, jak go skonfiskowano. Przeszukanie policyjnej bazy nie dało żadnego rezultatu: nie udało się go powiązać z żadnym wcześniejszym przestępstwem, nie znaleziono go też w rejestrze legalnie sprzedanej broni. Nie figurował także na listach poszukiwanej broni Interpolu, Europolu ani policji innych krajów. Żeby się dowiedzieć, jak rewolwer znalazł się za lodówką w mieszkaniu we Flemingsbergu, za pośrednictwem Interpolu przesłano standardowe zapytanie do amerykańskiego producenta. Sześć miesięcy później przyszła odpowiedź. Okazało się, że rewolwer ma ponad dwadzieścia lat. Świadczy o tym między innymi numer serii. Jesienią 1985 roku wraz z partią pięćdziesięciu kilku innych pistoletów i rewolwerów został sprzedany generalnemu agentowi na

terenie Niemiec, który miał siedzibę w Bremie. To z kolei wynikało z listu przewozowego producenta, który ten, zgodnie z prawodawstwem stanowym i federalnym, zobowiązany był przechowywać dwadzieścia pięć lat. Jeśli szwedzka policja chce się dowiedzieć czegoś więcej, powinna się skontaktować z agentem w Bremie. Cholera, pomyślał Bäckström. Był podekscytowany. Prawdopodobnie nie chciało im się porównać kul ze Sveavägen tylko dlatego, że używa się ich do rewolwerów firmy Ruger, a nie Smith & Wesson. Ale czego można się spodziewać po kimś takim jak Wiijnbladh i jego dawni kumple. Nie wiedzą nawet, gdzie gęba, a gdzie tyłek, gdy muszą w siebie wlać codzienną porcję lekarstwa, którego ich organizmy tak bardzo potrzebują. Zresztą tacy jak oni nie zawahaliby się okraść go z honoru i pieniędzy, gdyby tylko trafiła im się okazja. Opis broni zgadzał się co do joty z tym, co opowiadał informator GeGurry. Na pewno nie było dziełem przypadku, że dostarczono ją zaledwie na kilka miesięcy przed użyciem. I co tu, kurwa, zrobić? Trzeba będzie ostro pogłówkować, pomyślał.

Minutę później siedział przed komputerem i pisał pro memoria. Na wszelki wypadek opatrzył je datą, z której wynikało, że dokument powstał na dzień przed jego spotkaniem z GeGurrą, ponad tydzień przed spotkaniem z Holt i przynajmniej dobę przed telefonem, który Bäckström wykonał do sekcji technicznej. Najpierw opis broni, potem krótki, acz istotny dodatek, dopisany z myślą o pieniądzach i sławie, a mianowicie numer seryjny broni, który jakiś czas temu przesłał mu ten leniwy niedołęga z sekcji technicznej. Musi jeszcze napisać wiarygodne wyjaśnienie dla Holt. To właśnie ona, jeśli wszystko dobrze pójdzie, wyniesie go na swoich skrzydłach przez policyjny łuk triumfalny. Krótki dopisek z kilkoma osobistymi radami, jak to między kolegami z pracy.

Droga Anno! Podczas pierwszego spotkania z moim informatorem okazało się także, że pamięta on część numeru broni, o której była mowa. Po bardzo dokładnym przejrzeniu rejestrów broni doszedłem do wniosku, że chodzi najprawdopodobniej o rewolwer opisywany w poniższym pro memoria. Załączam więc kompletny numer seryjny. Wynik moich poszukiwań jest następujący: opisywana broń została skonfiskowana podczas przeszukania mieszkania we Flemingsbergu piętnastego kwietnia 2005 roku. Załączam kopię pierwszego zgłoszenia. Broń, o której mowa, była później przechowywana w sekcji technicznej policji miejskiej, gdzie niestety zaniechano ekspertyz balistycznych i porównania z kulami, które zostały zabezpieczone na miejscu zbrodni na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan w dniach pierwszego i drugiego marca 1986 roku. Zważywszy na delikatną naturę sprawy, rozumiem, że informacje, które Ci przekazuję, zostaną objęte tajemnicą i że w przyszłości tylko ja będę informowany o działaniach podejmowanych przez policję kryminalną. Pozdrawiam,

komisarz Evert Bäckström

Goń się, ty mała, chuda nędzo, pomyślał Bäckström. Sprawuj się dobrze, to może wujek Evert sprawi ci prawdziwe cycki.

Pozostaje już tylko ustalić, jak rewolwer trafił za lodówkę w mieszkaniu należącym do pospolitego bandziora, którego nazwisko składało się z samych spółgłosek i który w dniu, gdy Palme został zabity, miał tylko sześć lat. Zastanowię się nad tym w weekend, a ten stary truciciel Wiijnbladh też będzie miał pewnie co nieco do powiedzenia, pomyślał. À propos weekendu: czas do domu.

Dwie godziny później, mniej więcej w tym samym czasie, gdy zatopiony w myślach Bäckström leżał na kanapie ze szklaneczką whisky i butelką piwa, Holt szykowała się do wyjścia. Przedtem jednak przejrzała pocztę w skrzynce. No proszę! Bäckström chyba naprawdę zwariował, pomyślała po przeczytaniu jego pro memoria. A ponieważ przed pójściem do domu i tak zamierzała jeszcze porozmawiać z Johanssonem, wydrukowała mu kopię tego, co jej przesłał Bäckström. Niech i on ma jakieś zajęcie, pomyślała, wyłączając komputer.

38. W sobotę rano Mattei obudziła się w swoim zbyt dużym jak na jej potrzeby mieszkaniu przy Narvavägen. Dostała je od kochanego papy. Osobiście wolałaby mieszkać na Söder, ale papa tylko potrząsnął głową. Albo Östermalm, albo z mieszkania nici. Najchętniej wysłałby ją z powrotem do Bawarii, swego ojczystego kraju. Bo przecież nie jest nim Szwecja, którą traktuje jako miejsce czasowego pobytu w drodze przez życie. Czy jest coś złego w takiej dzielnicy jak Söder? Co się dzieje ze wszystkimi dawnymi radykałami, zastanawiała się Lisa Mattei, zakładając tenisówki. Potem, jak w każdy weekend, zrobiła tradycyjną rundkę po Djurgården. Poszło jej lepiej, niż się spodziewała, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że w ostatnim okresie mocno zaniedbała jogging. Siedząc w sypialni przed lustrem i dotykając swojego płaskiego brzucha, uświadomiła sobie, że właściwie nie ma dla kogo trenować. Blada, chuda blondynka. Na widok swojego odbicia w lustrze potrząsnęła głową.

Ostatni raz ktoś jej dotykał przed trzema miesiącami, gdy jak co roku odwiedziła ojca. A ponieważ facet, który to robił, był jednym z jego licznych asystentów, nie mogła całkowicie wykluczyć, że zrobił to na polecenie kochanego papy. Potem przebrała się i zjadła późne śniadanie. Spakowała butelkę wody mineralnej, jabłko, banana i pojechała do pracy. W recepcji siedział nowy strażnik. Nie znał jej. Jeden z tych, których coraz więcej na ulicach: wygolona głowa, zaokrąglone barki i bicepsy grubości jej uda. Skinęła mu szybko głową, mignęła legitymacją służbową i ruszyła w stronę bramki. I wtedy usłyszała, że za nią woła. – Chwileczkę! Mogę zobaczyć legitymację? – powiedział i wskazał dokument. – Mattei, policja kryminalna – odparła, trzymając legitymację w odległości pół metra od jego oczu. – Okej – odparł strażnik i nagle się uśmiechnął. – Jestem tu nowy. Byłem na dwudniowym kursie. Cały czas tylko straszyli, co nam zrobią, jak wpuścimy kogoś nieupoważnionego. – Spokojnie – powiedziała Mattei. Uśmiechnęła się i skinęła mu głową. Wydaje się całkiem normalny, chociaż wygląda tak, jak się zachowuje, pomyślała.

Fajna dziewczyna, pomyślał strażnik, spoglądając za Mattei. Szczupłe blondynki zawsze odgrywały ważną rolę w jego marzeniach o lepszym życiu. Tylko co taka jak ona mogłaby zobaczyć w takim jak on? W studencie, który musi zarabiać na życie. Z ogoloną na łyso głową, żeby ukryć łysinę, której pierwsze zwiastuny pojawiły się jeszcze w liceum. Dwieście kilogramów w wyciskaniu na ławeczce. Kumpel z sali treningowej zaproponował mu pracę w charakterze strażnika. Lepsze to niż kredyt studencki. Mnóstwo czasu na naukę. I jeszcze mu za to płacą. No więc siedzi tutaj i pilnuje. Nie gdzie indziej, tylko właśnie w recepcji komendy policji, chociaż wygląda tak a nie inaczej, i chociaż studiuje filmoznawstwo na uniwerku. W dziale kadr chyba nie zauważyli tego punktu w jego CV. Niestety nie ma tu aż tyle wolnego czasu, ile sobie wyobrażał. Zwłaszcza po szkoleniu, na którym wyjaśniono mu, jak ma się zachowywać w różnych sytuacjach. I właśnie dlatego zadawał sobie to proste pytanie: co taka jak ona mogłaby zobaczyć w takim jak on?

Nikt, kto miał choć trochę oleju w głowie, nie traktował wątku policyjnego poważnie. Fakt, że premiera nie zamordowali policjanci, był oczywisty zarówno z ludzkiego, jak i logicznego punktu widzenia. Zresztą nie tylko oni tak twierdzili i akurat, jeśli o to chodzi, znaleźli się w dobrym towarzystwie. Pełnomocnik premiera już dwa lata po śmierci Palmego

wypowiedział się o tej teorii krytycznie, a uczynił to podczas rozmowy w najbardziej tajnym gronie ludzi sprawujących władzę, z którymi od czasu do czasu wymieniał się poglądami i opiniami. – Cienka nić klasycznej teorii spiskowej... niemożność udowodnienia czegoś... zwykła obmowa jako środek zastępczy, zastępujący fakty – powiedział na początku swojego wystąpienia. – Albo czcza gadanina, jeśli wolicie takie określenie – dodał i uśmiechnął się, bardzo z siebie zadowolony.

Wymyślona przez media nazwa wątek policyjny była w materiale śledczym dotyczącym zabójstwa premiera zbiorczym określeniem informacji, poszlak i teorii, jakoby za zabójstwem premiera stał pojedynczy policjant, grupa policjantów albo nawet organizacja policyjna. W sensie konkretnym – faktycznym albo tylko domniemanym – w owej „cienkiej nici teorii spiskowej” chodziło na początku o trzy ślady: policjantów, którzy w noc, gdy popełniono zbrodnię, mieli służbę i zachowywali się dziwnie, policjantów, z poglądami ekstremistycznymi, nienawidzących ofiar, mogli mieć motyw, żeby premiera zamordować, szefostwo operacyjne policji miejskiej w Sztokholmie, które prowadziło śledztwo tak fatalnie, że albo było to działanie celowe, albo zła wola. Potem zaczęły wpływać kolejne informacje. O tajemniczych spotkaniach policjantów, o policjantach opowiadających dziwne rzeczy, o policjantach pozdrawiających się gestem Hitlera i wznoszących toast za to, żeby Olof Palme w końcu zdechł, jak również o policjantach, którzy obiecywali, że go zabiją, choć mówili o tym na wiele lat przed zabójstwem. Także o policjantach, których widziano na miejscu zbrodni, o takich, którzy mieli burzliwą przeszłość albo mieli pozwolenie na rewolwer typu magnum, albo...

Już drugiego dnia śledztwa zbadanie wszystkich tych śladów zlecono służbie bezpieczeństwa. Powód był prosty i oczywisty: prawie wszystkie doniesienia dotyczyły policjantów z policji miejskiej w Sztokholmie, to znaczy instytucji, która sprawowała nadzór nad śledztwem. Nie mogło więc być mowy o tym, żeby sprawę powierzono policjantom z wydziału kontroli wewnętrznej tej samej policji miejskiej w Sztokholmie. Zadanie było zbyt skomplikowane, a tych, których dotyczyło, łączyły zbyt bliskie więzi z tymi, którzy mieliby ich sprawdzać. Stosunek prowadzących śledztwo do tak zwanego wątku policyjnego był jasny od samego początku i dlatego komendant wojewódzki policji Hans Holmér kazał na wszelki wypadek sporządzić jeszcze jedno pro memoria. Stwierdził w nim, że w rzeczywistości nie istnieje żaden wątek policyjny. Już sama myśl o czymś takim jest nielogiczna. Niestety nie da się wykluczyć, że w chwili zabójstwa lub wcześniej sprawca lub któryś z jego wspólników był policjantem. Podobnie jak nie da się wykluczyć, że sprawcą mógł być lekarz, nauczyciel albo dziennikarz. Tak więc wątek policyjny nie istnieje, bo taki właśnie logiczny wniosek nasuwa się sam z siebie po przeczytaniu powyższego wywodu. Podobnie jak nie istnieje wątek lekarski, nauczycielski ani dziennikarski.

Tak więc, chociaż wątek policyjny nie istniał, jego zbadanie powierzono służbie bezpieczeństwa, która była od niego wystarczająco daleko, a zarazem wystarczająco blisko. Żeby zaś nie robić bałaganu w całym śledztwie, ten jeden raz służba bezpieczeństwa musiała się podporządkować kolegom ze zwykłej policji. Prowadzący śledztwo – czyli policja – też zaczęli badać wątek policyjny. Oznaczało to, że służba bezpieczeństwa informowała o postępach w śledztwie policję. I to tam podejmowano ostateczne decyzje.

Wątek policyjny dotyczył ponad stu policjantów, na których różni ludzie złożyli doniesienia. Od komendanta wojewódzkiego policji – którego alibi na wieczór i noc, kiedy doszło do zabójstwa, kwestionowano – po zwykłych policjantów, których kiedyś oskarżono o stosowanie przemocy na służbie, o zachowania uwłaczające innym, o używanie obraźliwych słów albo po prostu o zachowanie niegodne policjanta. Śledztwo objęło wszystkich: od komendanta wojewódzkiego policji przez tych, których wyrzucono z pracy, aż po tych, którzy odeszli ze służby na własne życzenie albo w chwili, gdy objęło ich śledztwo, właśnie zamierzali to zrobić. Wszyscy mieli jakieś problemy: z psychiką, alkoholem, żoną, pieniędzmi. Takie problemy często chodzą parami. Na przykład: prowadzili po pijaku, bili aresztantów, fałszowali delegacje, rzucili doniczką w żonę, imprezowali w nocy, strzelali ostrą amunicją w okno sąsiada albo tylko kopnęli jego psa. Siedemdziesięciu kilku spośród nich udało się zidentyfikować i dokładnie prześwietlić, po czym wszyscy zostali wykreśleni z listy podejrzanych. Zostało trzydzieści kilka doniesień. Wskazanych w nich policjantów nie udało się zidentyfikować albo nie było pewne, czy wskazany nieznany z nazwiska „policjant” rzeczywiście jest tym, za kogo informator go uważa. Niektóre doniesienia i informacje sprawdzano pobieżnie, inne od razu odkładano na bok, nic w ich sprawie nie robiąc. Były i takie, które absolutnie nie skłaniały do podejrzeń, że policjanci, których dotyczyły, mogli być zamieszani w zabójstwo premiera albo w cokolwiek innego. Wpłynęło też mnóstwo doniesień, które nie ukazywały w zbyt dobrym świetle samych śledczych ani instytucji, w której byli zatrudnieni. W sumie dokładnie to wszystko, czego można się było spodziewać po wątku, w którym „błąd tkwił już w samym założeniu”. Mattei zaczęła od sporządzenia listy nazwisk. Ułożyła je w porządku chronologicznym i z właściwą sobie precyzją zaczęła sprawdzać wszystkie oskarżenia, jakie przeciwko tym ludziom skierowano. Po dwóch godzinach i sprawdzeniu dwunastu nazwisk otworzyła butelkę, którą wzięła z domu, wypiła połowę wody mineralnej i zjadła banana. Dwie godziny później, po sprawdzeniu kolejnych dziesięciu nazwisk, wypiła resztę wody, zjadła jabłko, poszła do WC i rozprostowała kości, spacerując po korytarzu, w którym znajdował się jej pokój. Cokolwiek by mówić, życie policjantki potrafi być naprawdę ekscytujące, pomyślała, siedząc nad stosem segregatorów. W jednym z nich znalazła widokówkę, zdjęcie przedstawiało jej byłego kolegę z pracy. Po dwudziestu latach służby złożył wymówienie. Dwa lata później przeszedł do historii, kiedy znalazł się na liście policjantów objętych śledztwem w ramach wątku

policyjnego. Jego nazwisko znalazło się na jednej z czołowych pozycji. Na zdjęciu widać go było w całości. Z dołączonych informacji wynikało, że sam to zdjęcie zrobił. To samo dotyczyło widokówki: kazał ją zaprojektować i za wszystko zapłacił z własnej kieszeni. Cywilne ubranie, spodnie z elany, zwykła koszula, sandały i brązowe skarpetki. Zdjęcie zrobiono latem albo późną wiosną na początku lat osiemdziesiątych. Mężczyzna w średnim wieku, z piwnym brzuchem i początkiem łysiny. Stoi przy Bramie Brandenburskiej w Berlinie i pozdrawia nazistowskim gestem. Jest na urlopie. Za tydzień wróci do Sztokholmu i znowu będzie inspektorem policji w jednej z komend w centrum Sztokholmu. Ostry facet. Tak samo przystojny jak Bäckström, pomyślała Mattei i zachichotała.

Dwie godziny później, po przejrzeniu mniej więcej połowy materiałów dotyczących wątku policyjnego, uznała, że czas do domu. Ale właściwie po co? Najlepiej by było, gdyby przyniosła do pokoju grupy Palmego śpiwór i łóżko polowe i nie wychodziła, dopóki nie znajdzie „tego drania, który to zrobił”. Wtedy szef poklepie ją z wdzięcznością po ramieniu. Szef, o którym mówią, że widzi przez ściany, choć z nieznanych powodów akurat jeśli chodzi o tę sprawę, tego nie robi. Strażnik, który siedział przy wejściu po południu, był tam nadal. Kiedy obok niego przechodziła, zwrócił się do niej po nazwisku, co świadczyło przynajmniej o tym, że ma dobrą pamięć. – Pani komisarz Mattei! Czy mogę pani zadać jedno pytanie? Pewnie chce wiedzieć, jak zdać do wyższej szkoły policyjnej, pomyślała, bo już wiele osób ją o to pytało. – Oczywiście – odparła z uprzejmym uśmiechem. – Ale proszę obiecać, że nie będzie pani na mnie zła – powiedział strażnik i nagle zrobił taką minę, jakby nie był pewien tego, co chce powiedzieć. – To zależy od pytania – odparła Mattei. – Chciałbym zapytać, czy nie wybrałaby się pani ze mną do kina. – Do kina? – powtórzyła Mattei z nieukrywanym zdumieniem. Pewnie chcesz obejrzeć swojego ulubionego Conana Barbarzyńcę, pomyślała. – Tak, na najnowszy film Almodóvara. Premiera była w zeszłym tygodniu. Almodóvar, pomyślała Mattei. Ciekawe, czy facet pracuje w programie „Ukryta kamera”.

39. Mattei podziękowała za zaproszenie, ale odmówiła. A ponieważ od razu tego pożałowała, próbowała ratować sytuację, zadając strażnikowi kolejne pytania, żeby podtrzymać rozmowę. Popełniła jednak kolejny błąd. Ma ich już na koncie wiele. Almodóvar? Chyba sobie ze mnie żartujesz, pomyślała. – Podobają się panu jego filmy? Okazało się, że się podobają. Reżyser wiele go nauczył o „dziewczynach”. Dowiedział się od niego tego, czego sam by nie zauważył. Przynajmniej w odniesieniu do kobiet latynoskich. Co prawda Almodóvar nie należy do twórców, których lubi najbardziej, ale jest na tyle dobry, że postanowił obejrzeć jego najnowszy film. Poza tym dziewczyny też lubią jego filmy. – Studiuję filmoznawstwo na uniwerku – powiedział. – Praca tutaj to dodatkowe zajęcie – powiedział, wzruszając szerokimi barami.

Jeszcze nie jest za późno, żeby zmienić decyzję. I znowu błąd. – Było mi bardzo miło – powiedziała Mattei. – Niestety muszę pracować cały weekend. Więc może spotkamy się jutro – zaproponowała. – To mój wolny dzień – odparł strażnik i ze smutkiem potrząsnął głową. – W takim razie kiedy indziej – powiedziała Mattei z uśmiechem. – Jasne, nie ma sprawy – odparł strażnik. Gdzie takiemu jak ja do takiej jak ona, pomyślał, patrząc, jak Mattei wychodzi z budynku.

Kiedy wróciła do swojego zbyt dużego jak na jej potrzeby mieszkania, które podarował jej papa, była w paskudnym nastroju. Nienawidzę cię, powiedziała do siebie. Nienawidzę tego mieszkania i papy też. Włożyła więc tenisówki i zrobiła dodatkową rundkę. Wróciła całkowicie wypompowana, ale zły humor wciąż jej nie opuszczał. Zamiast wejść pod prysznic, żeby się odświeżyć pod strumieniami ciepłej wody, zabrała się do sprzątania. Z wściekłością zbierała rozrzucone rzeczy, włączyła zmywarkę, odkurzyła całe mieszkanie i dokładnie je wywietrzyła. Bliska omdlenia i ciągle jeszcze w złym humorze zamówiła do domu pizzę i wpakowała w siebie połowę, chociaż akurat pizzy nie lubi. Do posiłku wypiła prawie całą butelkę wina, chociaż prawie nigdy nie pije. Potem leżała na kanapie przed telewizorem i przeskakiwała z kanału na kanał. Kiedy w końcu poszła do łóżka, rozbolał ją żołądek. Co za pieprzony dzień. Po co takiemu

facetowi jak on taka dziewczyna jak ja, pomyślała.

A jednak przyszedł. – Myślałam, że masz dzisiaj wolne – powiedziała Mattei i uśmiechnęła się, żeby ukryć, jak bardzo się cieszy, że go widzi. – Zamieniłem się z kumplem – odparł strażnik i mówiąc to, wyglądał na zawstydzonego. – No to w porządku. Ale będziemy się musieli wybrać na późny seans, bo mam mnóstwo roboty. – Jasne. Nie ma sprawy. Ja też pracuję do szóstej, więc nie ma pośpiechu.

Yesss, pomyślała Mattei. Yesss, pomyślał strażnik, obserwując, jak Mattei wychodzi z budynku.

40. Pełna koncentracja, pomyślała Mattei, otwierając segregator, który poprzedniego dnia zdążyła przejrzeć tylko do połowy. Na wszystko przyjdzie czas. Do sprawdzenia pozostały jej jeszcze nazwiska pięćdziesięciu kilku domniemanych policjantów. Ponad trzydziestu z nich nie miało nazwisk i niekoniecznie musieli być policjantami. Potrzebuję na to ośmiu godzin, pomyślała. Potem do domu, prysznic i czyste ubranie. Na tak szczególną okazję trzeba będzie przypudrować nosek. Potem już tylko Almodóvar i chłopak, z którym rozmawiała do tej pory trzy razy i nawet nie wie, jak się nazywa. Jego wygląd przemawiał na jego niekorzyść, ale mimo to wydawał się całkiem normalny, a nawet miły. „Zadzwoń i dowiedz się, jak się nazywa”, zanotowała na kartce. Potem wróciła do listy nazwisk policjantów, których zauważono w pobliżu miejsca zbrodni, którzy mieli za sobą burzliwą przeszłość, posiadali rewolwer typu magnum, głosili ekstremalne poglądy albo ogólnie rzecz biorąc, zachowali się niewłaściwie. Policjanci, policjanci, policjanci, pomyślała Mattei.

* Dwie godziny później zadzwoniła do niej Holt. Poprosiła ją, żeby sprawdziła dla niej nazwisko jej dawnego kolegi z pracy.

– Proszę cię o to, bo domyślam się, że siedzisz w biurze – wyjaśniła. – Nie miałam nic innego do roboty – wyjaśniła Mattei. Za to wieczorem idę do kina, dodała w myślach. – Mogłabyś sprawdzić, czy jego nazwisko figuruje w materiałach? – spytała Holt. – Nie figuruje. Jestem absolutnie pewna, że jego nazwiska nie ma na liście. Mam ją przed sobą i nie widzę go. Sprawdzę jeszcze trzydziestu rzekomych policjantów, ale nie mam ich danych. Jeśli chcesz wiedzieć, twojego znajomego nie ma wśród podejrzanych. – Zresztą to nieważne, pomyślała. Przecież Holt twierdzi, że ten człowiek od piętnastu lat nie żyje i że właśnie dlatego w jej głowie nie zapaliła się czerwona lampka. – Tak sądzisz? – Tak. Nie pasuje do opisu żadnego z nich. A czemu właściwie pytasz? – Dostałam informację – odparła Holt z westchnieniem. – Od Bäckströma – dodała i znowu westchnęła. – To wyjaśnia sprawę. Lewin mi mówił, że Bäckström miał jakąś sprawę. – Mam jeszcze jedno pytanie, jeśli już tam jesteś – powiedziała Holt. – Mogłabyś sprawdzić, czy w bazie jest coś o lwie? – O lwie? Takim z Afryki? – Właśnie. Jaskinia lwa, w jaskini lwa. Chodzi o miejsce, w którym ten lew mieszka albo przebywa. – Sprawdzę. Wpiszę do wyszukiwarki. – Da się tak? – Powinno. Większość materiału już tam jest. – Ta wiadomość też pochodzi od Bäckströma. Dla twojej wiadomości. – Zadzwonię, jak coś znajdę – obiecała Mattei i zanotowała na kartce: sprawdzić hasło „jaskinia lwa”.

Wyszukiwarka znalazła dwadzieścia wyników. Wszystkie odnosiły się do sześciu policjantów, którzy w latach osiemdziesiątych spędzali urlop w Afryce Południowej albo do rządu sprawującego władzę na podstawie doktryny apartheidu, albo do tych, którzy odwiedzili

innych policjantów, byli w rezerwacie przyrody, wyjechali na fotosafari, widzieli lwa na wolności i tak dalej. Poza tym wyniki ze słowem „lew” zawierały informację o tym, kiedy i o której godzinie śledczy ze służby bezpieczeństwa przesłuchiwali te osoby i nagrywali ich zeznania. Takie same wyniki dało wpisanie hasła „lew/jaskinia”. Znowu ta sama dwudziestka nazwisk, w tym szwedzkiego policjanta, który opowiadał, że kiedy był w Afryce Południowej, koledzy policjanci zaprosili go na prawdziwe safari – „nie jakieś tam bzdurne wycieczki, na których pstryka się zdjęcia”, żeby miał okazję „strzelić do lwa”. Takiej okazji nie mieli inni szwedzcy policjanci. Niestety jemu też nie trafiła się sposobność, by sobie postrzelać. Szukanie hasła „lwia jaskinia” oraz „w jaskini lwa” dało tylko jeden wynik. Hasła te odnosiły się do niewielkiego mieszkania przy ulicy Luxgatan w Lilla Essingen w Sztokholmie, które nie miało żadnego związku z tak niezwykłym miejscem, jakie wybrali na urlop niektórzy policjanci. Ciekawe, co to za sprawa, pomyślała Mattei, zapoznając się pół godziny później z treścią ostatniego wydruku. Potem oddzwoniła do Holt i opowiedziała jej, co znalazła. – Mam jeden wynik odnoszący się do hasła „jaskinia lwa” – powiedziała. – A właściwie „lwia jaskinia” – sprecyzowała. – Okej, w takim razie zamieniam się w słuch – odparła Holt.

* W latach osiemdziesiątych istniało nieformalne stowarzyszenie policjantów, coś w rodzaju grupy znajomych. Nazywali się Lwy Matki Szwecji. Kilkunastu policjantów, wszyscy zatrudnieni w policji miejskiej w Sztokholmie, większość w służbach patrolowych. Wielu z nich służyło wcześniej na misjach ONZ, jako policjanci albo wojskowi. Tak właśnie powstała nazwa. Służąc za granicą, zaczęli samych siebie nazywać Lwami Matki Szwecji. Kazali sobie nawet wydrukować emblematy na koszulkach – niebiesko-żółte, z wizerunkiem kobiety przypominającej lwicę o dużych sutkach. Pod spodem widniał napis: Lew Matki Szwecji. – Jeden z nich miał prawdopodobnie mieszkanie w Lilla Essingen, chociaż w nim nie mieszkał. Takie mieszkania nazywali Jaskiniami Lwa. Dwa pokoje z kuchnią, pięćdziesiąt dwa metry kwadratowe. Pewnie wspólnie opłacali czynsz, każdy miał własny klucz. Prawdopodobnie organizowali w tym mieszkaniu tak zwane spotkania koleżeńskie. Chłopcy ze służby bezpieczeństwa zrobili im nawet kiedyś przeszukanie. Było to dwa lata po zabójstwie premiera, dziesiątego października 1988 roku. Jeśli cię to ciekawi, mam przed sobą protokół z przeszukania. – Znaleźli coś? – Nie – odparła Mattei. – To skromnie umeblowane mieszkanko, jeśli chcesz wiedzieć. W

obu pokojach tylko łóżka i niewiele więcej, jak widać na załączonych zdjęciach. – Wygląda mi to na zwykłe gniazdko do pieprzenia panienek – stwierdziła Holt. – Mnie o to nie pytaj. Nigdy nie miałam tej przyjemności. – A ja tak. Nic nie straciłaś. Ale to nie dlatego zrobili wtedy to przeszukanie. – Nie – zgodziła się Mattei. – Chodziło o sprawdzenie tych, co mieli klucze.

* Informacja, dzięki której wyszukiwarka wyrzuciła ten wynik, pochodziła z przesłuchania ówczesnego inspektora policji Berga. Prawdopodobnie był nieformalnym przywódcą Lwów Matki Szwecji. A poza tym jedynym policjantem, który z powodu tej historii pojawiał się w większości dokumentów związanych z tak zwanym wątkiem policyjnym. – Nie wiem, czy pamiętasz, ale chodzi o jednego z policjantów, których Johansson wsadził do ciupy jesienią 1985 roku – wyjaśniła Mattei. – To o nim jest tam najwięcej danych. – Wiem, kto to jest – odparła Holt. – Ale nie ma nic konkretnego ani o nim, ani o jego kumplach. Jest za to sporo informacji o wcześniejszych skargach: stosowanie przemocy na służbie, dziwne wypowiedzi na tematy polityczne, posiadanie prywatnej broni. Poza tym ma takie alibi, że hej! Jego... – Wiem – przerwała jej Holt. – Jego radiowóz zameldował się jako drugi w miejscu, gdzie zastrzelono Palmego. – Świat jest pełen zbiegów okoliczności. – To prawda – zgodziła się Holt i z jakiegoś powodu westchnęła.

Ledwo odłożyła słuchawkę, telefon zadzwonił znowu. Ktoś dzwonił pod numer stacjonarny, przełączyła na komórkę. – Cześć – usłyszała w słuchawce. – Mówi Johan Eriksson z recepcji przy wejściu. Jeśli chcesz, mogę przyjechać po ciebie do domu. Albo spotkajmy się na dziesięć minut przed rozpoczęciem seansu przed kinem. Załatwiłem bilety. – Może być przed kinem – odparła Mattei. Wprawdzie jej nazwisko i adres – w odróżnieniu od nazwisk i adresów kolegów i

koleżanek z pracy – znajdują się w książce telefonicznej, ale spotykanie się z nim przed domem to jednak lekka przesada. Gdyby nie wyglądał jak wygląda, można by powiedzieć, że zachowuje się uprzedzająco grzecznie, jak prawdziwy dżentelmen, przedstawiciel starej, dobrej szkoły, pomyślała Mattei. Tylko że jest trochę za bardzo nieśmiały. Dżentelmeni reprezentujący starą, dobrą szkołę tacy nie byli.

41. W niedzielę Holt miała się spotkać z synem Nickiem i jego najnowszą narzeczoną. Na godzinę przed spotkaniem Nicke zadzwonił i wszystko odwołał. Pokłócił się z dziewczyną i nie jest w odpowiednim humorze, żeby się z kimkolwiek spotykać, nawet z własną matką. – No to porozmawiaj z nią – powiedziała Holt, a gdy odłożyła słuchawkę, poczuła się o wiele starzej niż na swoje czterdzieści siedem lat.

Kolejny raz telefon zadzwonił godzinę później. Holt usłyszała w słuchawce ostrożne chrząknięcie. Od razu się domyśliła, że to Lewin. Znowu mówi normalnie. – Cześć, to ja, Jan. Mam nadzieję, że ci nie przeszkadzam. – Nie – odparła. – Nie przeszkadzasz. – I tak nie mam nic do roboty, pomyślała.

Podziękował jej za spotkanie. Teraz on dzwoni, żeby ją zaprosić. Nie do siebie, bo gotowanie nie jest jego najmocniejszą stroną, tylko do sympatycznego lokalu w jego dzielnicy, w Gärdet. – To naprawdę miłe miejsce – zachęcał. – Miła propozycja – odparła Holt i od razu pożałowała. Żeby mi tylko nie zaczął prawić komplementów, pomyślała, odkładając słuchawkę.

* Kiedy około szóstej Mattei wyszła z komendy, jej nowy znajomy zdążył już pojechać do domu. Pewnie żeby wziąć prysznic, polać się jakimś pachnidłem i poczesać włosy mokrym grzebieniem, pomyślała, a gdy w recepcji ujrzała jego kolegę z taką samą jak on fryzurą, roześmiała się w duchu. Wygląda na trochę bardziej bezczelnego niż tamten, pomyślała, gdy przechodząc obok recepcji, zobaczyła, że kiwnął jej głową.

– Życzę pani komisarz miłego wieczoru – powiedział szorstkim tonem. – Wzajemnie – odparła z miłym uśmiechem. To pewnie jeden z tych, co nie lubią kobiet policjantek, pomyślała. Kiedy wróciła do domu, sprawa trochę się skomplikowała. Z początku chciała chwilę odpocząć, ale jej się nie udało. Chwilę leżała i oglądała telewizję, a nawet zadzwoniła do papy. Chyba tylko po to, żeby czas jej się nie dłużył. Od razu pożałowała, że wykręciła jego numer, ale na szczęście nie odebrał. Dlatego wiadomość, którą zostawiła na sekretarce, brzmiała serdeczniej, niż planowała. Do cholery, dziewczyno, upominała się w myślach. Przestań się w końcu zachowywać, jakbyś miała piętnaście lat.

Jest dorosłą kobietą, więc powinna się zachowywać jak należy. Wzięła prysznic, a potem zaczęła z rozwagą wybierać ubranie. Nie może włożyć na siebie za dużo, ale za mało też nie. Coś dyskretnego, bluzka i pumpy. Jeszcze się w nie wcisnęła. Upudrowała nos i kilka innych miejsc. Kiedy zobaczyła w lustrze efekt tych zabiegów, od razu postanowiła wszystko zmienić. Zerwała z siebie bluzkę i pumpy i rzuciła je na stos ubrań leżących w łazience na podłodze. Założyła dżinsy, lnianą koszulę, fikuśną marynarkę i mokasyny. Spojrzała w lustro i znów zobaczyła tę samą chudą, bladą blondynkę. Ciągle wygląda na piętnaście lat. Musi się pospieszyć, nie zostało zbyt dużo czasu. Uznała, że nie ma mowy, żeby do kina poszła piechotą. Zamówiła więc taksówkę, która oczywiście przyjechała nie o tej godzinie, co trzeba. Kiedy więc w końcu dotarła na miejsce, była spóźniona o ponad dziesięć minut. Jej nowy znajomy stał przed kinem. Kiedy ją zobaczył, odetchnął głęboko, z ulgą. Wszystko inne przestało się liczyć. – Zacząłem się niepokoić, że coś się stało – powiedział. – Nie miałem twojego numeru, więc... – Takie są kobiety – odparła Matei z uśmiechem i wzruszyła ramionami. – Przepraszam, powinnam sprawdzić, która godzina. – Nie ma sprawy – odparł chłopak i musnął dłonią jej prawą rękę. Skinął głową i przepuścił ją przed sobą. Prawdziwy dżentelmen starej daty, pomyślała Mattei. Ale oni nie wyglądali na takich nieśmiałych.

– Tylko ani słowa o pracy – zastrzegła Holt, gdy usiedli przy stole.

– Możesz być spokojna, Anno – odparł Lewin z właściwym sobie lekkim uśmiechem. – Kilka dni temu rozmawiałem z Bäckströmem i dzięki temu zaspokoiłem swoje potrzeby w tym względzie do końca roku. No, ale zmieńmy temat. Czerwone czy białe? Mięso czy ryba? – spytał, podając jej kartę. Uważaj, kobieto, pomyślała Holt. Co ty tu robisz? I to akurat z Lewinem. – Makaron po wegetariańsku – powiedziała. – Do tego dużo pomidorów, bazylii i troszkę tartego sera. Woda mineralna i lampka wytrawnego, białego włoskiego wina. – Świetny wybór – pochwalił Lewin. – Ja też chyba to zamówię.

Wreszcie jest sobą, pomyślała Holt. Potem rozmawiali o wszystkim z wyjątkiem pracy. Holt opowiedziała mu, że zastanawia się, czy nie wziąć wolnego i nie pojechać gdzieś, gdzie jest cieplej. Powiedziała to, chociaż nie planowała żadnych wakacji. Chciała się tylko obronić przed czymś, czego nie potrafiła jeszcze nazwać. Zaczęli więc rozmawiać o podróżach, tak ogólnie. Lewin opowiadał głównie o wyjazdach, które nigdy nie doszły do skutku, ale sposób, w jaki to robił, sprawił, że słuchała go z pewnym zainteresowaniem. – Wiele lat temu czytałem pewną powieść – powiedział. – Niestety zapomniałem tytuł i nazwisko autora, ale pamiętam, że zrobiła na mnie duże wrażenie. Może nawet zbyt duże – dodał, z westchnieniem potrząsając głową. – No to opowiedz – zaproponowała Holt. Chyba musi się wygadać, pomyślała.

Powieść, której tytułu Lewin nie pamiętał, opowiadała o młodym francuskim szlachcicu, który pod koniec dziewiętnastego wieku postanowił wyjechać do Afryki, by dokonywać odkryć. Najpierw przez rok skrupulatnie się przygotowywał. Opis tych przygotowań zabrał autorowi dwieście pierwszych stron. Potem nadszedł wreszcie wielki dzień, kiedy razem ze służącym i grupą towarzyszących im osób opuścił wiejską posiadłość, aby się udać na stację kolejową, skąd miał wyjechać do Marsylii i dalej statkiem popłynąć do Afryki, żeby dokonać odkryć, które tylko na to czekały. – I nagle mu się odwidziało, więc wrócił do domu. Po co mu podróż do Afryki? Przecież już ją odbył w głowie. – Wiesz, co ci powiem? To straszna historia – powiedziała Holt. – Wiem – potwierdził Lewin takim tonem, jakby nagle naszedł go świetny humor. – Ale

to także moja historia.

Potem rozmawiali o innych rzeczach, a kiedy się pożegnali i Holt czekała na metro, zrobił się późny wieczór. On jest we mnie zakochany, pomyślała. Sama jesteś sobie winna. I co tu teraz zrobić?

* Ledwo usiedli w fotelach i zgasło światło, jej dżentelmen – który miał mniej więcej dwadzieścia pięć lat i ważył około stu kilogramów – rozsiadł się wygodnie, wyprostował nogi i założył ręce na brzuchu. Przez następne dziewięćdziesiąt minut nie odezwał się ani słowem. Mniej więcej w połowie filmu, jakby przez przypadek, położył prawą rękę na oparciu fotela między nimi. Mattei przypadkiem jej dotknęła, a jednocześnie starała się nie szeleścić torebką ze słodyczami, których nigdy przedtem w kinie nie jadła. Wtedy on odwrócił dłoń, a ona odłożyła torebkę i jakby przypadkiem włożyła swoją dłoń w jego. Kiedy wychodzili z kina, jej dłoń nadal tkwiła w jego dłoni. Zaczęło padać. Johan spojrzał na nią z niemal dziecięcym zachwytem. – Pada – powiedział. – A film? Jak ci się podobał? – spytał i lekko, prawie niezauważalnie, wziął ją pod rękę, jakby zamierzał jej coś zasygnalizować. Miał silną, opaloną rękę, długie palce. Na wierzchniej stronie dłoni widać było wiązkę żył. – Właściwie to nie wiem – odparła Mattei i potrząsnęła głową. Jaki film, pomyślała. – Jeśli ktoś jest bardzo silny, powinien być grzeczny i uprzejmy – powiedział Johan i spojrzał na nią z powagą. – O której jutro zaczynasz? – spytała nagle Mattei. – Jutro mam wolne – odparł Johan, potrząsając głową. – Już ci mówiłem, że zamieniłem się z kolegą na dyżur. – W takim razie proponuję, żebyśmy pojechali do mnie – powiedziała Mattei. – Jutro muszę wcześniej wstać.

10 października, środa. Canal de Menorca na wysokości Puerto Pollensa w północnej części Majorki Aby uniknąć silnych prądów w pobliżu lądu, samotny mężczyzna płynący „Esperanzą” minął cypel półwyspu Formentor w odpowiedniej odległości. Potem płynął przez jakiś czas głębokim torem wodnym i dotarł do miejsca, gdzie musiał się zdecydować, czy zmienić kurs o dziewięćdziesiąt stopni na bakburtę w stronę Cala Sant Vicen po północnej stronie wyspy, od której dzieliło go dwanaście mil morskich, to znaczy ponad godzina rejsu. Jeszcze kilka godzin temu był to cel jego wyprawy. Miał dużo czasu, a tutaj, na otwartym morzu, bryza była o wiele bardziej orzeźwiająca. Ale teraz jest już za późno, pomyślał. Wprowadził więc do GPS nowe dane: dwie mile morskie na północ od Ciutadelli na Minorce i cel podróży. Sześćdziesiąt mil morskich do Minorki, sześć godzin rejsu, jeśli dobra pogoda się utrzyma. To oznacza, pomyślał, jeszcze jeden dzień i jeszcze jedną noc na morzu.

42. Pięć tygodni wcześniej, 5 września, środa. Siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen Przy stole w sali konferencyjnej Johanssona siedziały dwie osoby: Lewin i Mattei. Sam Johansson dzwonił przed chwilą, żeby przekazać, że ze względu na niespodziewane okoliczności, o których nie może niestety mówić, spóźni się pół godziny. Jego sekretarka podała im na pocieszenie kawę i domową szarlotkę. Nie wie, dokąd poszła Holt. W każdym razie nic jej nie mówiła. Może dzwoniła do Johanssona albo on do niej. A tak przy okazji, ma nadzieję, że ciasto będzie im smakować.

Holt wcale tego dnia nie zaspała. Kiedy Johansson zadzwonił do niej pół godziny przed spotkaniem i powiedział, że się spóźni pół godziny, siedziała już przy biurku. Ma więc przynajmniej półtorej godziny wolnego. Postanowiła przejść się do działu technicznego, żeby się dowiedzieć czegoś o rewolwerze, o którym mówił Bäckström. Chciała rozwiać tę drobną wątpliwość jeszcze przed spotkaniem z Johanssonem, żeby wreszcie skreślić Bäckströma i zająć się innymi sprawami. Kierownik działu technicznego był od niej starszy o kilka lat. Ponad dwadzieścia lat wcześniej pracowali razem w sekcji dochodzeniowej komendy miejskiej w Sztokholmie. Łączył ich zwykły stosunek służbowy, nic więcej. – Mam jedno krótkie pytanie – wyjaśniła Holt, siadając przed jego biurkiem.

– I nawet nie napijesz się ze mną kawy? – Niestety nie – odparła Holt, potrząsając głową. – Chodzi mi o informację o broni. CUŚ dostał ją od Bäckströma – powiedziała Holt i na wszelki wypadek podała mu wydruk maila od Bäckströma. – Bäckström – powiedział jej dawny kolega i jęknął. – To, że do nas trafił, to kara za grzechy. – Absolutnie się z tobą zgadzam. Zastanawiałam się, czy zrobiliście ekspertyzę techniczną tego rewolweru i czy porównaliście wynik z kulami z miejsca, gdzie zabito Palmego. – Oczywiście, że ją przestrzeliliśmy. Nie porównywaliśmy natomiast wyników z kulami, i to z całkiem oczywistego powodu. – Mianowicie? – Ten rewolwer został wyprodukowany w 1995 roku, czyli dziewięć lat po śmierci Palmego. Wynika to z numeru serii, który się na nim znajduje. – Bäckström twierdzi w tym mailu, że broń wyprodukowano dziesięć lat wcześniej, to znaczy jesienią 1985 roku – sprecyzowała Holt. – Tak mu odpisał któryś z waszych ludzi. – To zwykła literówka – odparł jej dawny kolega i uśmiechnął się do niej kwaśno. – Zapewniam cię. Ten rewolwer to ruger wyprodukowany w USA jesienią 1995 roku, czyli ponad dziewięć lat po śmierci premiera. Gdyby pochodził z 1985 roku, na pewno byśmy zrobili ekspertyzę balistyczną. Teraz to już rutynowa sprawa. Porównywanie go z rewolwerami Smith & Wesson nie ma już dzisiaj sensu. – Powiedziałeś: literówka. – Holt uśmiechnęła się blado. – A informacja o agencie w Bremie to też błąd? Tak przecież napisał w mailu twój pracownik. – Zachował się jak dzieciuch – odparł z westchnieniem szef działu technicznego. – Chciał sobie pewnie zrobić z Bäckströma jaja za ten kontener starego sprzętu biurowego, który nam zwalił na głowę. – To ciekawe, co mówisz – stwierdziła Holt z uśmiechem.

* Szef działu technicznego opowiedział jej więc o sprzęcie i meblach, i o wszystkich innych dziwnych pytaniach Bäckströma, z którymi ten zwracał się do niego, od kiedy zaczął pracować w dziale technicznym. Zresztą wcześniej też pytał go o różne rzeczy. – Sama wiesz, jaki on jest. Jeśli nagle zainteresował się rewolwerem .357 magnum, może

chodzić tylko o broń, z której zabito Palmego. A mówiąc ściślej: o nagrodę za jej znalezienie, którą poczciwy Bäckström zamierza się pewnie podzielić z informatorem. Jako policjant na pewno nie ma żadnych oszczędności. – Jestem tego samego zdania. – Przykro mi, że trafiło na ciebie – powiedział szef działu technicznego. – Porozmawiam ze swoim pracownikiem. – Dla mnie nie musisz tego robić – zakończyła Holt i uśmiechnęła się do niego. – Ale jak będziesz z nim rozmawiał, pozdrów go ode mnie i podziękuj. – Dobrze ci tak, ty mały grubasie, pomyślała.

Kiedy po czterdziestu pięciu minutach wrócił Johansson – spóźnił się więc bardziej niż o obiecane trzydzieści minut – cała trójka czekała na niego w sali. I chociaż siedzieli tam od dłuższej chwili, niewiele rozmawiali. Każde z nich było zajęte własnymi myślami. Holt robiła notatki w segregatorze. Mattei wysyłała SMS-y. Lewin siedział na krześle i nic nie robił. Wydawało się, że myślami jest gdzie indziej. Może w Afryce, pomyślała Holt i zerknęła w jego stronę.

Johansson wypowiedział pierwsze słowa, jeszcze zanim wszedł do sali. – Widzę, że czekacie na mnie – zauważył. – Może dzisiaj ty zaczniesz, Anno. Opowiedz nam o tym biedaku Bäckströmie. Lisa i Jan też chętnie posłuchają.

* Holt opowiedziała pokrótce o tym, co jej przekazał Bäckström. Rozdała wszystkim wydruki jego maila i zreferowała, o czym rozmawiała w dziale technicznym. Sprawa w stylu Bäckströma, ale to nie jego wina tylko chłopców z technicznego, którzy postanowili się zabawić jego kosztem. – Poza tym podał nazwisko byłego policjanta, który rzekomo miał dostęp do tej broni. Poprosiłam Lisę, żeby to sprawdziła, ale jego nazwisko nie pojawia się w materiale śledczym. – A jak się nazywa? – spytał Lewin zmęczonym głosem, tak jak godzinę wcześniej szef działu technicznego. – Nazywa się Claes Waltin. A właściwie nazywał się. Pracował kiedyś w służbie

bezpieczeństwa. Zrezygnował z pracy latem 1988 roku i zajął się własnymi interesami. Zginął cztery lata później – utopił się przy północnym wybrzeżu Majorki. Informator Bäckströma twierdzi, że miał dostęp do rewolweru, z którego zabito Palmego. Na miesiąc przed śmiercią premiera. – Mimo to w materiale śledczym nie ma o nim ani słowa – wtrąciła Mattei. – Sprawdzałam to kilka razy. – Dziwne – stwierdził Lewin, potrząsając głową. – Jestem pewien, że coś o nim było. Zakładam, że mówimy o tym samym Waltinie – dodał z właściwą sobie dokładnością. – Na listach, które mam, nie ma jego nazwiska – upierała się Mattei. – Jak myślicie, dlaczego? – Osobiście wpisałem jego nazwisko na listę osób do sprawdzenia – powiedział Lewin. – Na pewno tam jest. – Jesteś pewien? – spytał Johansson. – Na pewno? – spytała jednocześnie Holt. O czym on mówi, zastanawiała się Mattei. – Nie wiem, czy pamiętacie – zaczął Lewin – ale przed trzema tygodniami na naszym pierwszym spotkaniu opowiadałem o mandatach za niewłaściwe parkowanie, które miałem przyjemność sprawdzać. – Powtórz, co wtedy mówiłeś – polecił mu Johansson. Założył ręce na brzuchu i rozsiadł się na krześle. – Do szczegółów jeszcze wrócę, natomiast w ogólnym zarysie wyglądało to tak – powiedział Lewin i chrząknął ostrożnie.

Pierwszego marca rano, w sobotę, dziesięć godzin po zamachu na premiera, Claes Waltin dostał mandat za zaparkowanie samochodu przy Smedsbacksgatan w Gärdet. Był to jego prywatny samochód, nowe bmw 535. Policjanci rzadko takimi jeżdżą. Lewin wysłał zapytanie do służby bezpieczeństwa, która sprawowała nadzór nad wątkiem policyjnym, i po miesiącu otrzymał pisemną odpowiedź. – Bardzo dobrze to pamiętam. Czułem się trochę dziwnie, wysyłając do nich to zapytanie, zważywszy na osobę, której dotyczyło. Waltin piastował tam wtedy wysokie stanowisko. Podlegał bezpośrednio Bergowi, który wchodził w skład grupy nadzorującej dochodzenie w sprawie wątku policyjnego, i odpowiadał za współpracę służby z policją w całym śledztwie. – Wyobrażam sobie, jak dziwnie musiałeś się czuć – zgodził się Johansson. – I jak

brzmiała ich odpowiedź? – Dokładnie nie pamiętam, ale odpisali, że pojazdu używano do celów służbowych. Chodziło o obserwację pewnej osoby, mieszkającej w tamtej dzielnicy w mieszkaniu należącym do służby, pod tak zwanym bezpiecznym adresem. – Sporo się dowiedziałeś – stwierdził Johansson. – Ja bym napisał, że samochód był używany do celów służbowych, nic więcej. Służby nie rozpisują się o tym, że obserwują kogoś, kto mieszka pod bezpiecznym adresem. – Ten dokument musi gdzieś być – powiedział Lewin i spojrzał na Mattei niemal przepraszająco. – Moje pisemne zapytanie i pisemna odpowiedź od nich. Na pewno. – Może nawaliłeś z wpisaniem tego do dziennika – powiedział Johansson. – Takie rzeczy zdarzają się najlepszym. – Nie mnie. – Lewin potrząsnął głową. – W takim razie sprawdzę to jeszcze raz – obiecała Mattei. – Zrób to – stwierdził Johansson. – Jan przejrzy swoje szuflady, a Lisa resztę. Ty, Anno, zajmij się informacją od Bäckströma, żebym miał go wreszcie z głowy. To, że ten rewolwer mógł być użyty przy trzech zabójstwach i jednym samobójstwie, brzmi naprawdę sensacyjnie. Jeśli pominąć premiera, zostają dwa zabójstwa i jedno samobójstwo. – Moim zdaniem to sprawa w stylu Bäckströma – odparła Holt. – Albo typowe samobójstwo, jeśli mam być szczery. Klasyczny przypadek: myśliwy morduje żonę i dziecko, a potem kończy ze sobą. Zazdrość, alkohol i bieda. Niestety to dość częste, ale nie na tyle, żeby nie dało się tego sprawdzić. – Zapisałam sobie – powiedziała Holt. To w jego stylu, pomyślała, patrząc na Johanssona. Tylko co to ma wspólnego z przeglądaniem dokumentów? Czy nie tym mieliśmy się zajmować?

Po spotkaniu Johansson wziął Mattei na bok. – Mam dla ciebie zadanie specjalne – powiedział. – Wydaje mi się, że poradzisz sobie z tym najlepiej. – Słucham – odparła Mattei. Muszę zadzwonić do Johana, pomyślała. – W Oksfordzie jest podobno uczelnia, która nazywa się Måddlinn College. Pisze się Magdalen, bez e na końcu. Wymawia się Modlin. – Zgadza się. Podobno najstarszy i najznamienitszy college. Powstał w średniowieczu.

Nosi imię Marii Magdaleny. To ta, która według Biblii umyła Jezusowi stopy. – Kolejna wykorzystana przez kogoś siostra w niedoli, pomyślała. – No właśnie – potwierdził Johansson energicznie. – Potem pojawiły się plotki, że podobno mieli się ku sobie. To znaczy ona i Jezus. – O tym akurat nie słyszałam – odparła Mattei. Do czego on zmierza, pomyślała. – Nieważne. To znaczy nieważne, czy się ku sobie mieli. Chodzi mi o coś zupełnie innego. – Słucham – powiedziała Mattei. Byle dziś, pomyślała.

Johansson, nie mówiąc, skąd to wszystko wie, opowiedział jej o stadzie jeleni w parku za Magdalen College, a ściślej mówiąc, o tym, że liczba jeleni musi zawsze odpowiadać liczbie członków Collegium. I że kiedy któryś z nich umiera, jeden z jeleni zostaje zastrzelony, a jego mięso serwuje się podczas uroczystej kolacji poświęconej pamięci zmarłego. – Wiesz, o co mi chodzi. Typowa angielska kolacja w męskim gronie. Stek z jelenia z gotowanymi warzywami i sosem. Mogłabyś sprawdzić, czy to wszystko prawda? – Stado jeleni... liczba zwierząt w parku... czy trzeba zastrzelić któregoś z nich, jeśli umiera któryś z wykładowców... co serwują podczas uroczystej kolacji. – Zapisywała po kolei Mattei. Fuj, co za obrzydlistwo, pomyślała. I co to ma wspólnego ze śmiercią Palmego? – Wspaniale – zakończył Johansson i jak zwykle poklepał ją po ramieniu. Ta dziewczyna daleko zajdzie, a sprawa w końcu zaczyna nabierać rumieńców, pomyślał.

43. Kiedy Holt wróciła do swojego pokoju, znów zabrała się do sprawdzania informacji, które dostała od Bäckströma. Najpierw zajęła się losami wątku dotyczącego broni i po godzinie i dwóch krótkich rozmowach telefonicznych wiedziała, o co chodzi. Najpierw rozmawiała z bezpośrednim przełożonym Bäckströma. Wyjaśniła mu, o co chodzi, i poprosiła o dyskrecję. Następnie szef Bäckströma, korzystając z przysługujących mu praw, poszedł do jego pokoju i sprawdził, co działo się w tej sprawie w ciągu ostatnich tygodni. Jak się okazało, niewiele z tego, czym zajmował się Bäckström, miało cokolwiek wspólnego z jego służbowymi obowiązkami. Za to często kontaktował się z działem technicznym w sprawie rewolweru. Wysłał też dwa maile do Holt i jeden do znajomego handlarza dzieł sztuki. Nie usunął go z folderu wiadomości wysłane, jak wcześniej robił. Tekst był krótki, treść dość tajemnicza. W każdym razie nie była to sprawa, którą powinien się zajmować w ramach swoich

obowiązków. Potem szef Bäckströma oddzwonił do Holt i złożył jej krótkie sprawozdanie. Aha, pomyślała Holt, odkładając słuchawkę. Ten grubas ze mnie zakpił.

Bäckström nie miał o tym wszystkim zielonego pojęcia. Kiedy w poniedziałek, po zasłużonym odpoczynku, przyszedł do biura, kolejny dzień pracy rozpoczął od telefonu do starego przyjaciela i dobroczyńcy, Henninga. Numer cały czas był zajęty, a ponieważ Bäckström miał sporo pracy, wysłał do niego mail, który potem skasował i przeniósł do kosza. Było to kilka linijek z informacją, że sprawa rozwija się po ich myśli. Żadnych szczegółów, bo był przekonany, że jego tak zwani koledzy z pracy cały czas go szpiegują. Kolejne pół godziny poświęcił rozmyślaniom na tematy ogólne. Broń w zasadzie już znalazł. Nie pozostaje mu nic innego, jak zebrać dowody przeciwko sprawcy, byłemu oficerowi służby bezpieczeństwa Waltinowi. Kto by zresztą pomyślał, że ten pedzio miał jaja?

Potem zadzwonił do krewnego ze Związku Policjantów, który wiedział w zasadzie wszystko o dawnych i obecnych członkach. Także o Waltinie, choć on akurat członkiem Związku nie był. – To jeden z tych zarozumiałych prawników, którym się zdaje, że są prawdziwymi policjantami. Był członkiem Związku Zawodowego Akademików – wyjaśnił kuzyn. – My, policjanci ze Związku Policjantów, nie byliśmy chyba odpowiednim towarzystwem dla tego gnojka. – Jaki był jako człowiek? – dopytywał się Bäckström. Fenomenalne, pomyślał. „Jaki był jako człowiek”. Zachwycał się słowami, które wypowiedział przed chwilą. – Jako człowiek? To cholernie trudne pytanie. Drań już nie żyje. A o zmarłych należy mówić dobrze albo wcale. Chyba słyszałeś to powiedzenie? W naszym związku tak właśnie robimy. – Ale jaki był? Jako człowiek? To znaczy, gdy jeszcze żył. – Prawdziwy pies na baby, jeśli wiesz, co mam na myśli. – Coś w stylu skóry i łańcuchy? – zasugerował Bäckström, któremu ten temat nie był całkiem obcy. – Skóry i łańcuchy? – żachnął się kuzyn. – To pikuś. Pamiętasz ten film o jednym jebace, który pokazywali w telewizji? Facet ogolił cipki pięciu tysiącom kobiet, a potem je wszystkie przeleciał... – No i?

– W porównaniu z Waltinem mógłby śpiewać w kościelnym chórze. – No to opowiedz coś więcej – powiedział Bäckström.

Kuzyn powiedział, że chętnie to zrobi. W ciągu wielu lat członkowie Związku Policjantów poczynili wiele niezwykłych obserwacji na temat zachowania i poczynań Waltina. Oczywiście zajmowali się tym tylko wtedy, gdy byli na służbie. Dziwne miejsca, dziwne sytuacje, dziwni ludzie... – Bywał na przykład w różnych klubach oferujących usługi seksualne, w takich, w których pełno pedziów i lesbijek. Do tego skóry, łańcuchy i Bóg wie co jeszcze. Plus wszystkie znane miejsca, gdzie można wyrwać laskę. Niezliczona masa historii tego rodzaju. Słyszałeś, co wyrabiał z babą tego głupka Wiijnbladha? No wiesz, tego truciciela. Przecież pracujecie w tym samym budynku, no nie? – A co z nią takiego zrobił? – przerwał mu Bäckström. To ja tu zadaję pytania, dodał w myślach.

Sporo się dowiedziałeś, pomyślał godzinę później, kiedy kuzyn niechętnie odłożył słuchawkę. Potem poszedł na lunch i już przy drugiej butelce wpadł na pomysł, który uznał za wart wypróbowania. Miał po prostu przeczucie, które zdarza się tylko prawdziwym policjantom. Najpierw jednak postanowił zadzwonić do starego truciciela Wiijnbladha. Ciekawe, czy pieprzyli się w trójkącie, pomyślał. Pedał w skórze, truciciel i rudowłosa suka, której Wiijnbladh nie zdążył sprzątnąć. Powinien był pogadać o tym z Waltinem, on by mu coś doradził.

Trzeba porozmawiać z Bäckströmem, pomyślała Holt. Ale przedtem musi jeszcze coś zrobić. Najpierw poszła do biura analiz z prośbą, żeby przygotowali dla niej listę tak zwanych samobójstw rozszerzonych, które miały miejsce od 1980 roku aż do przełomu lat 1985/1986. Mam nadzieję, że nie wcześniej i nie później, pomyślała. – Nie mamy dla takich przypadków żadnego specjalnego kodu, jak kryminolodzy, którzy nazywają to samobójstwem rozszerzonym, to znaczy takim, które pociąga za sobą śmierć innych osób – wyjaśnił jej, potrząsając głową, jeden z analityków. – Poza tym potrzebuję na to trochę czasu, bo to dane sprzed wielu lat. – Dwa morderstwa, a potem samobójstwo ich sprawcy. Zacznijcie od policji sztokholmskiej. Jeśli chodzi o broń, szukajcie rewolweru.

– Mimo to potrzeba na to trochę czasu. – To dla szefa – dodała Holt. – Rozumiem. Zadzwonię do ciebie na komórkę, gdy lista będzie gotowa, a to, co znajdę, wyślę do „naszych mędrców”. – Kiedy to dostanę? – Daj mi przynajmniej godzinę – westchnął analityk.

Wiijnbladh siedział przy biurku i przeglądał gruby leksykon sztuki. Wyglądał jak zwykle: roztrzęsiony, słaby, w złym stanie psychicznym, wypalony w środku, z widocznymi brakami w uzębieniu i owłosieniu. – Jak ci się żyje? – spytał Bäckström, siadając na krześle. Ciekawe, ile prądu dałoby się zaoszczędzić w tym budynku, gdyby tak podłączyć tego dupka do baterii, pomyślał. – Żyję, ale co to za życie – odparł Wiijnbladh słabym głosem. – A ja uważam, że świetnie wyglądasz – powiedział Bäckström. Na pewno byś się zakwalifikował do finału mistrzostw świata w konkurencji trzęsący się jak osika, pomyślał. – Miło, że tak myślisz. – Nie ma sprawy. Przychodzę do ciebie, bo spotkałem niedawno starego znajomego. Słynny handlarz dzieł sztuki. Opowiadał mi, że wiele lat temu sprzedał jednemu z naszych dawnych kolegów ładny obraz. Malarz nazywał się Zorn. I od razu mi się przypomniało, że bardzo dobrze znałeś tego człowieka. Nazywał się Claes Waltin. Ty i on byliście chyba starymi kumplami? – Bliskimi przyjaciółmi – sprostował Wiijnbladh i od razu poczuł wilgoć w kącikach oczu. – Niestety zginął tragicznie. Miłośnik dzieł sztuki. Miał piękną kolekcję współczesnego szwedzkiego malarstwa. – Ale jak go było na to stać? Przecież ze zwykłej policyjnej pensji nikogo nie stać na kupowanie obrazów Zorna – zdziwił się Bäckström. Można sobie najwyżej sfotografować pornola telefonem komórkowym, dodał w myślach. – Waltin był bardzo zamożny – odparł Wiijnbladh i pokręcił swoją chudą szyją. – Miał bogatych rodziców. Kiedy zginął, musiał mieć na koncie ładnych kilka milionów. – Coś takiego – zdziwił się Bäckström. – I to właśnie wspólne zainteresowanie sztuką tak was do siebie zbliżyło? – A może ta ruda suka, twoja żona, przedstawiła ci go jako swojego kuzyna z prowincji, dodał w myślach.

– Sztuka i parę innych rzeczy – odparł Wiijnbladh i ze smutkiem skinął głową. – Na przykład jakie? – spytał Bäckström. Pewnie ta twoja jędza, pomyślał. – Jak wiesz, Waltin zajmował kierownicze stanowisko w służbie bezpieczeństwa. – Tak – potwierdził Bäckström. – A coś bliżej? – Przecież służba bezpieczeństwa nie zajmuje się samobójstwami, pomyślał. – Dwa razy pomogłem mu w realizacji tajnych zadań – odparł Wiijnbladh. Na jego twarzy zagościł nagle wyraz dumy, typowy dla ludzi bezzębnych. Ciekawe, co to było, pomyślał Bäckström. Nasypałeś talu do czerwonego barszczu rosyjskiemu ambasadorowi, czy co? – To brzmi naprawdę fantastycznie – powiedział. – Opowiedz coś o tym. – Nie wolno mi o tym mówić. To tajemnica. Bezpieczeństwo państwa. Chyba rozumiesz. – Ale trochę możesz mi chyba opowiedzieć? – upierał się Bäckström. – Zostanie to oczywiście między nami. – Ja naprawdę nic nie wiem – odparł Wiijnbladh z wyraźnym żalem. – Bardzo mi przykro, ale szwedzkie prawo pieczętuje mi usta. Mogę ci tylko powiedzieć, że dostałem specjalne podziękowanie od najwyższego szefostwa służby bezpieczeństwa. Mówię to, na wypadek gdybyś wątpił w to, co ci powiedziałem.

Ciekawe, w czym ten truciciel mógł pomagać pedziowi w skórach, zastanawiał się Bäckström, kiedy wrócił do pokoju. Na pewno było to coś więcej niż czerwony barszcz. No tak, ale pora iść do domu. Wskazówka na zegarze zbliżała się już do magicznej trójki, co oznaczało, że dla zwykłego pracownika na etacie czas wytężonej pracy dobiegł końca.

Po godzinie Holt dostała odpowiedź z biura analiz CUŚ. Tak, była taka sprawa. Tak zwane rozszerzone samobójstwo zdarzyło się w miejscowości Spånga dwudziestego siódmego marca 1983 roku, to znaczy trzy lata przed zamachem na Palmego. Sprawcą był malarz, wdowiec, lat czterdzieści pięć, myśliwy, członek klubu strzeleckiego. Miał pozwolenie na kilka sztuk broni. Zastrzelił we własnej willi szesnastoletnią córkę i jej chłopaka, lat dwadzieścia trzy. Potem sam się zastrzelił. Broń została skonfiskowana. Sprawę wyjaśniono, ale z oczywistych powodów nikomu nie postawiono zarzutów. Z informacji znajdujących się w bazie komputerowej Centralnego Urzędu Śledczego nic

więcej nie wynikało. Całość akt tej sprawy musi się znajdować w archiwum policji miejskiej. Broń na pewno jest u nich w dziale technicznym. Trafia tam broń po takich zdarzeniach, zakończył swój krótki raport analityk z biura analiz. Coś mi się tu nie zgadza, pomyślała Holt. Nie zgadza się, jeśli policja skonfiskowała broń w 1983 roku. To chyba jednak nie wytwór fantazji tego małego grubasa. Holt spojrzała na zegarek. Zajmę się tym jutro, pomyślała.

44. Już trzeci raz w ciągu ostatniego miesiąca Lewin musiał przytargać swoje stare kartony z zimy i wiosny 1986 roku. Zawierały wszelki możliwy miszmasz o wątpliwej wartości dowodowej dla policji. Pierwszego marca, sobota, godzina dziewiąta piętnaście. Claes Waltin dostał mandat za parkowanie w niewłaściwym miejscu przy Smedsbacksgatan w Gärdet. Mandat wystawiono na jego prywatny samochód, bmw 535, model z 1986 roku. Kiedy Waltin dostał mandat, jego samochód stał tam od niezbyt dawna. Strażnik miejski, z którym Lewin później rozmawiał, wyjaśnił mu, że tamtego dnia strażnicy działali według zasady stosowanej w soboty. Polega ona na tym, że robi się jedną rundę w jakiejś dzielnicy, zapisuje numery niewłaściwie zaparkowanych samochodów, a gdy po kwadransie albo półtorej godziny później się wraca, żeby zrobić drugą rundę, i zapisany wcześniej samochód nadal stoi tam, gdzie stał, wystawia się mandat. Proste i praktyczne rozwiązanie. Właściciele samochodów mają przynajmniej dziesięć minut na naprawienie błędu. Zważywszy na to, że Waltin zaparkował swój samochód na miejscu dla niepełnosprawnych, nie mógł tam stać, kiedy straż miejska robiła pierwszą rundę. Strażnicy są zobowiązani od razu karać mandatem kierowców parkujących w takich miejscach. Biorąc pod uwagę adres i godzinę, Waltin raczej nie mógł zaparkować swojego BMW przed ósmą czterdzieści pięć. Tak przynajmniej twierdził strażnik, i to stanowczo. Lewin zgodził się z takim rozumowaniem. Brzmiało to logicznie i prawdopodobnie. Nic też nie przemawiało za tym, żeby zaparkowanie bmw w tym konkretnym miejscu mogło mieć cokolwiek wspólnego z zabójstwem popełnionym dziesięć godzin później, kilka kilometrów dalej. Niemniej dwudziestego czwartego marca 1986 roku Lewin wysłał pisemne zapytanie do służby bezpieczeństwa, która nadzorowała śledztwo w sprawie wątku policyjnego. Na pisemną odpowiedź musiał poczekać około miesiąca. Była datowana na dwudziestego dziewiątego kwietnia 1986 roku, podpisana przez komisarza służby bezpieczeństwa, dość krótka, z klauzulą tajności. „Wymieniony samochód był wykorzystywany w celach służbowych podczas obserwacji chronionego obiektu, który przebywał w okolicy w jednym z naszych mieszkań”. Lewin doszedł do wniosku, że zarówno jego zapytanie, jak i odpowiedź powinny się

znajdować w którymś z segregatorów Lisy. – Znalazłaś to? – spytał godzinę później, gdy Mattei wróciła do pokoju z plikiem wydruków pod pachą. – Nie – odparła Mattei. – Ani twojego zapytania, ani ich odpowiedzi. Nie ma o tym ani słowa w dzienniku. – Jak to wytłumaczysz? W końcu to ty jesteś naszym geniuszem informatycznym. – Miło mi to słyszeć – odparła Mattei z uśmiechem. – A ponieważ trudno mi uwierzyć, że to ty nawaliłeś, uważam, że twoje zapytanie do nich dotarło. Z jakiejś przyczyny nie wpisali go do dziennika. Miesiąc później wysłali odpowiedź, wpisując numer, który wprawdzie w tym dzienniku istnieje, ale dotyczy zupełnie innej sprawy. – A co to za sprawa? – Udało mi się ją wyszukać. Była objęta śledztwem w sprawie zabójstwa premiera. Teraz jest tak: „Sprawa była objęta śledztem w sprawie...” i dotyczy zapytania skierowanego do szpitala psychiatrycznego w Ryhov w sprawie jednego z pacjentów, który złożył doniesienie na policjanta z Göteborga, który jakoby zamordował Palmego. Ten wątek został zresztą skreślony już w maju 1986 roku. – Ale... – Nie ma nic wspólnego z twoją sprawą – przerwała mu Mattei. – Gdybym była na miejscu Johanssona, powiedziałabym, że to jedna z najbardziej fenomenalnych informacji, jakie wpłynęły od wariatów. – Strasznie dziwne – powiedział Lewin. – Jak myślisz, co się wtedy stało naprawdę? – Sądzę, że ktoś postanowił odpowiedzieć na twoje pytanie na własną rękę i dlatego nie wpisał go do dziennika. Potem ten ktoś odczekał miesiąc i wysłał ci odpowiedź z numerem dziennika odnoszącym się do zupełnie innej sprawy. Gdybyś otrzymał odpowiedź bez numeru, na pewno byś jakoś zareagował. – A ten, kto tę odpowiedź podpisał? Komisarz Jan Andersson. Czy Waltin mógłby go namówić na taki przekręt? – Uważam, że to mało prawdopodobne, żeby Waltinowi udało się namówić kogokolwiek do napisania odpowiedzi na pismo, które oficjalnie nie istnieje, a do tego opatrzyć odpowiedź numerem dziennika dotyczącym zupełnie innej sprawy. – Komisarz Jan Andersson. Minęło wprawdzie dwadzieścia lat... – Już nie żyje – przerwała mu Mattei. – Umarł w 1991 roku na wylew krwi do mózgu i nic nie wskazuje na to, że to nie była naturalna śmierć. Pracował w służbie bezpieczeństwa i

badał zabójstwo Palmego. To zresztą on zajmował się sprawami, których dotyczyło twoje zapytanie. – Wszystko to robi się coraz dziwniejsze – powiedział Lewin. – Co o tym sądzisz? – Wygląda na to, że w najlepszym wypadku ktoś, prawdopodobnie Waltin, popełnił dwie zbrodnie, żeby nie płacić mandatu za złe parkowanie. – A w najgorszym wypadku? – W najgorszym wypadku sprawa wygląda jeszcze gorzej.

Do wieczora Lewin oddawał się niezbyt wesołym rozważaniom. Uważał, że istnieje uzasadniony powód, dla którego jedna i ta sama osoba pojawia się w kilku miejscach w tym samym śledztwie. To całkiem prosty i logiczny wniosek.

Mattei zachowywała się tak, jakby nic się nie stało. Mniej więcej od dwudziestu czterech godzin w jej głowie kłębiły się zupełnie inne myśli. Do pracy podeszła więc w sposób rutynowy. Najpierw kartka z notatkami w sprawie mandatu dla Waltina. To na pewno zainteresuje Johanssona. Potem zadanie specjalne, które jej powierzył. Wysłała zwykłego maila do administracji Magdalen College w Oksfordzie, ze swojego prywatnego adresu, i na wszelki wypadek podpisała się jako doktor filozofii Lisa Mattei z Uniwersytetu Sztokholmskiego. Zresztą to prawda, usprawiedliwiała się w myślach.

Godzinę później nadeszła odpowiedź. O rany, sprawy się komplikują, pomyślała.

Dear Dr Mattei, thank you for your kind e-mail. It’s a nice old tale, but I am afraid it’s not true and there’s never been any actual evidence for it. I rather suspect that it is a legend that’s been passed around by other colleges – and perhaps even colleagues. It’s true that our deer herd is occasionally culled. However this has nothing to do… [8]

Czego on właściwie szuka? – zastanawiała się Mattei. Ponieważ chodziło o samego Johanssona, a jemu jak zawsze się spieszyło, zadzwoniła do niego na komórkę.

– Mówi Lisa Mattei – powiedziała. – Dostałam odpowiedź na pana pytania. Obawiam się, że cała ta historia to jakaś bujda. – Wspaniale – odparł Johansson. – Przyjdź do mnie zaraz, ja tymczasem poproszę Helenę, żeby nam zrobiła kawę. – Będę za dwie minuty – powiedziała Mattei. Johansson leżał na kanapie. Kiedy weszła do pokoju, wskazał jej ręką najbliższe krzesło. – No to słucham – powiedział. Całe szczęście, że nie ma kawy, pomyślała Mattei, rozglądając się szybko po pokoju. – Według pracownika administracji Magdalen College, niejakiego Edgara Smitha-Hamiltona, który posługuje się oficjalnym tytułem kwestora, co chyba oznacza, że to on trzyma całą kasę, w parku za uczelnią żyją obecnie trzydzieści dwa jelenie. Od wielu lat ich liczba utrzymuje się mniej więcej na tym samym poziomie. Jeśli zaś chodzi o tak zwanych Fellows, jest ich znacznie więcej. Park dla jeleni ma ponad trzysta lat, ale nigdy nie obowiązywała zasada, że liczba jeleni musi być równa liczbie Fellows. Kiedyś bywało nawet tak, że jeleni było więcej niż Fellows, ale od pięćdziesięciu lat jest odwrotnie. – Fenomenalnie! – zawołał Johansson z zachwytem. – Mów dalej.

Nie jest prawdą, jakoby za każdym razem, kiedy umiera któryś z Fellows, zabijano jednego jelenia. Natomiast faktem jest, że robi się odstrzał, zazwyczaj po okresie rui, to znaczy w październiku każdego roku. – Ale o tym wie pan na pewno lepiej niż ja – stwierdziła Mattei. – Masz absolutną rację – potwierdził Johansson. Inaczej jest też z uroczystymi kolacjami. Kolacje ku czci zmarłych Fellows organizowane są dwa razy do roku. Pierwsza wiosną, druga późną jesienią. Zdarzały się wprawdzie wyjątki, ale zawsze dotyczyły najwybitniejszych członków Collegium. Na przykład zmarłego niedawno laureata Nagrody Nobla, którego pamięć uczczono uroczystą kolacją, dniem tematycznym z cyklem wykładów i cyklem seminariów, na których dyskutowano o jego dokonaniach. „Oxford University Press” opublikowała artykuł poświęcony zmarłemu. – Co się jada podczas takich kolacji? – spytał Johansson z miną głodomora. – Zdarza się, że serwuje się mięso jelenia z własnego parku uczelni, ale nie jest to regułą podczas takich kolacji. Menu jest więc zróżnicowane. Z tego, co zrozumiałam, to typowe jedzenie, jakie się serwuje na bankietach.

– Mogę to sobie wyobrazić – stwierdził Johansson z westchnieniem. – Czy te odpowiedzi pana zadowalają? – spytała Mattei. – Czy mnie zadowalają? – powtórzył Johansson. – Bardziej zadowolony nie mógłbym być. – No dobrze, w takim razie to wszystko – powiedziała Mattei i zrobiła ruch, jakby chciała wstać. – Jeszcze jedno – powiedział Johansson i powstrzymał ją ruchem ręki. – Skąd się wzięły te plotki? – Z tego, co wyczytałam między wierszami, wynika, że autorami tej legendy mogli być ci, których ona dotyczy. I na pewno nie chodzi o jelenie. – Niech mnie diabli porwą, jeśli było inaczej. – Johansson chrząknął.

Ciekawe, czy sprawdza informacje z jakiegoś starego przesłuchania, zastanawiała się Mattei, kiedy od niego wyszła. Johansson to w końcu Johansson, i to mimo swego nieokreślonego poglądu na kobiety.

45. Bäckström spędził cały wtorek w archiwum.

Stare centralne archiwum policji miejskiej znajdowało się w piwnicy komendy i to właśnie tam zaprowadził go czuły policyjny nos. A właściwie zwykłe przeczucie. Jego koledzy mają pozatykane nosy i na pewno nie są zdolni do czegoś takiego. Zmysłu tego są pozbawieni wszyscy oprócz niego, starego, doświadczonego psa policyjnego. Poza tym z archiwum łączyły go same dobre wspomnienia. Kiedy w latach osiemdziesiątych harował na dyżurze, schodził tam od czasu do czasu, żeby chwilę posiedzieć w ciszy i spokoju i oddać się rozmyślaniom. Potrzebował tego, żeby nie zwariować wśród tych wszystkich gangsterów, szaleńców, pijaków i innych pomyleńców, których te małpy z patroli przyprowadzały mu ciągle do pokoju. Wspomnienie z innych czasów, jeszcze zanim komputery przejęły dużą część pracy. Z czasów, gdy prawdziwi policjanci zakładali wszystkim tym łobuzom teczki z kartonowymi okładkami. Z czasów, gdy każdy taki bandzior miał przynajmniej jedną teczkę, a ci, którzy posiadali bogaty rejestr, mieli

ich nawet po kilka. Teczki stały uporządkowane w długich rzędach, według numerów identyfikacyjnych. Każdy kolor oznaczał inny rok. Brązowe, niebieskie, zielone, różowe, czerwone... Już sama liczba tych kolorów wiele mu powiedziała o tym, czym jest prawdziwa przestępczość. Stare, poczciwe archiwum. Źródło wiedzy dla policjantów, przy którym sam zaspokajał pragnienie i pokrzepiał duszę przez wiele spędzonych tam chwil. Prawdziwa ostoja policji. Znoszono tam wszystko, na czym policja położyła łapę i czego już nie wypuściła z rąk. Niezależnie od niepotwierdzonych podejrzeń, postanowień o umorzeniu, wyroków uniewinniających i całego tego syfu, którym posługują się prawnicy. W centralnym archiwum nadal jest pełno bandziorów. Zostaną tam po wieczne czasy. Jeśli ktoś raz tu trafił, zostaje na zawsze. Oczywiście, że ma rację. On zawsze ma rację. Właśnie znalazł teczkę z lat sześćdziesiątych. Mam cię, ty pedziu w skórach, pomyślał, wyjmując z kartonu teczkę Waltina. Była dość cienka i zawierała stare formularze wypełnione na maszynie. Zgłoszenie, przesłuchanie powoda, formularz z danymi podejrzanego, przesłuchanie podejrzanego, wezwanie powoda na kolejne przesłuchanie, decyzja o umorzeniu sprawy z powodu niedopatrzenia się znamion przestępstwa. Gdyby nie centralne archiwum, Claes Waltin na zawsze uszedłby karzącej ręce sprawiedliwości.

Nocą z trzydziestego kwietnia na pierwszego maja 1968 roku Claes Waltin, który miał wtedy dwadzieścia trzy lata i był studentem, włożył starszej od siebie o dwa lata kobiecie drewniany świecznik do pochwy. Kobieta była magistrem filologii skandynawskiej i zarabiała na życie jako nauczycielka. Zastępowała kogoś w liceum na przedmieściu na południu Sztokholmu. Tamtego dnia spotkali się wieczorem w restauracji Hasselbacken w Djurgården, aby zgodnie z tradycją świętować Valborgmässoafton, czyli szwedzki początek wiosny. Według kobiety zdarzenie miało następujący przebieg: Waltin pojechał z nią aż do jej mieszkania na Södermalm. Tam najpierw zmusił ją do stosunku analnego, potem związał, zakneblował i wsadził świecznik do pochwy. Potem ją zostawił i wyszedł. Godzinę później kobieta zaczęła obficie krwawić. Zadzwoniła na pogotowie i została przewieziona do szpitala, na ostry dyżur. Leżała w szpitalu ponad tydzień. Kuratorka, która z nią rozmawiała, skłoniła ją do opowiedzenia o tym, co się stało, i dopilnowała, żeby się zgłosiła na policję. Lekarze przeprowadzili obdukcję i stwierdzili uszkodzenia ujścia pochwy, warg sromowych i macicy. Po badaniu lekarz medycyny sądowej napisał: „Zauważone uszkodzenia powstały na skutek użycia twardego, podłużnego przedmiotu, który został włożony do pochwy”, „wsunięcie tego przedmiotu wymagało znacznej siły fizycznej”, „uszkodzenia są zgodne z opisem podanym przez poszkodowaną”, „mogły jednak powstać w inny sposób na skutek

podobnych działań”, „nie można wykluczyć, iż powstały na skutek działań poszkodowanej”. Dopiero kilka tygodni później Waltin został wezwany na przesłuchanie. Zdecydowanie zaprzeczał, jakoby stosował jakąkolwiek formę przemocy fizycznej wobec powódki. Spotkali się w restauracji Hasselbacken, pojechał z nią do niej, bo to zaproponowała, i odbyli zwykły stosunek seksualny. I to ona wykazywała inicjatywę. Mniej więcej godzinę później pożegnał się i poszedł do akademika na Östermalm, bo następnego dnia musiał wcześnie wstać. Obiecał matce, że ją odwiedzi. Jest chora i potrzebuje jego stałej opieki. Na koniec stwierdził, że jest zszokowany i wzburzony tym, że ta kobieta oskarżyła go o takie rzeczy. Nigdy by mu to nawet do głowy nie przyszło, więc nie rozumie, dlaczego powódka twierdzi coś takiego.

Tydzień później kobietę wezwano na kolejne przesłuchanie, ale się nie stawiła. Zadzwoniła tylko na policję i powiedziała, że wycofuje skargę. Nie chciała jednak wyjaśnić dlaczego. Miesiąc później prokurator umorzył sprawę. „W zgłoszonym zdarzeniu nie dopatrzono się znamion przestępstwa”.

Typowe, pomyślał Bäckström. Złożył teczkę i wsunął ją do kieszeni marynarki. Tak jest prościej. Lepiej ją wziąć, niż tracić cenny czas przy kopiarce, która i tak nigdy nie działa. To twój skarb, człowieku, pomyślał, klepiąc się po kieszeni, gdy wyszedł na ulicę. Uznał też, że najprościej będzie, jeśli pójdzie już do domu. Na lunch przygotował sobie coś, co znalazł w lodówce. Od pewnego czasu była dobrze zaopatrzona. Napił się zimnego piwa, a nawet pozwolił sobie na coś mocniejszego. Potem położył się na kanapie, żeby się w spokoju zastanowić, dlaczego taki pedzio w skórach miałby zamordować premiera. Pewnie poszło o seks, pomyślał. Ten sam motyw, choć różny modus operandi. Teraz musi tylko powiązać Waltina z jego ostatnią znaną ofiarą. Może należeli do tego samego tajnego stowarzyszenia takich jak on pedziów? Może to była zwykła wewnętrzna rozgrywka, bo pokłócili się o innego pedzia, którego obaj chcieli wyruchać? Najwyższy czas, żeby komisarz Bäckström przyjrzał się profilowi sprawcy. Snując takie rozmyślania, musiał chyba zasnąć, bo gdy się obudził, był już wieczór i czas na kolację.

Jest coś, co nigdy nie umiera. Mianowicie słowa, które zmarły wypowiedział za życia, pomyślał Bäckström, kiedy chwilę później wolnym krokiem zmierzał do swojego stałego lokalu.

To szczera prawda, nie jakieś tam liberalne brednie, że o zmarłych nigdy nie wolno mówić źle.

46. Holt po raz drugi zadzwoniła do dawnego kolegi z dochodzeniówki, obecnie szefa działu technicznego. – To znowu ja – powiedziała. – Mam nadzieję, że nie jestem upierdliwa. Poświęcisz mi dwie minuty? Tak, poświęci. Co więcej, nie jest upierdliwa i może do niego dzwonić codziennie, jeśli tylko chce. Zapytał też, w czym może jej pomóc. – Chodzi mi o inny rewolwer. Użyto go do popełnienia samobójstwa dwudziestego siódmego marca 1983 roku. Właściciel broni zastrzelił córkę i jej chłopaka, a potem siebie. Doszło do tego w Spånga. Policja skonfiskowała rewolwer i przekazała go chyba wam. Mógłbyś mi znaleźć opis tej broni? Bo w raporcie, który dostałam z naszej wywiadowni, nic o nim nie ma. – Jasne – odparł szef działu technicznego. – Masz numer sprawy? – Oczywiście. Wyślę ci mailem. – Daj mi godzinę. Co ja właściwie robię? – zastanawiała się Holt, odkładając słuchawkę.

Tym razem na odpowiedź czekała zaledwie czterdzieści pięć minut. Broń, o której wspomniała, trafiła do działu technicznego już następnego dnia po zbrodni. Poddano ją ekspertyzie balistycznej i porównano z kulami, które lekarz medycyny sądowej wyjął ze zwłok ofiar. Potwierdziło się, że to z tej broni sprawca zabił ofiary i siebie. – To był ruger, .357 magnum. Taki sam, o jakim bredził Bäckström, tyle że starszy model. – Mogłabym go obejrzeć? – spytała Holt. – Niestety nie. Już go tu nie ma. – A gdzie jest? – Obawiam się, że nigdzie. Z naszej dokumentacji wynika, że leżał u nas do października 1988 roku. Wtedy został przekazany fabryce broni podlegającej Ministerstwu Obrony, gdzie razem z innymi dwudziestoma sztukami broni został zezłomowany. Mamy nawet pisemne

potwierdzenie. – Zezłomowany? – powtórzyła Holt. – Myślałam, że przechowujecie całą broń, jaka do was trafia. Absolutnie nie, odparł szef działu technicznego. Przechowują tylko tę broń, która jest ważna z punktu widzenia jakiegoś śledztwa. Przechowują też te egzemplarze, które mogą się przydać do ekspertyz balistycznych. – Jak wiesz, mamy tu niewielki skład broni. Ponad dwieście sztuk. Różne rodzaje, różni producenci, różny kaliber i wykonanie. – I które wysyłacie do złomowania? Ogólnie rzecz biorąc, te, które są w złym stanie. Pod warunkiem, że nie będą potrzebne w innym śledztwie. – W zasadzie pozbywamy się starego złomu. Dubeltówek z odciętą lufą, broni startowej, broni własnej produkcji. Jeśli mamy kilka egzemplarzy w dobrym stanie, zazwyczaj ich nie złomujemy. Dzielimy się z innymi komendami z całego kraju. Większość działów technicznych ma własne składy, a tu, w Sztokholmie, konfiskujemy więcej broni niż jakakolwiek inna komenda wojewódzka w całej Szwecji. – Więc ten rewolwer był w złym stanie? – dopytywała się Holt. – Najprawdopodobniej. Chociaż sprawa wydaje się dziwna, bo przecież ten, kto się nim posługiwał, należał do klubu strzeleckiego i miał pozwolenie. Tacy jak on obchodzą się z bronią bardzo troskliwie. – Robiliście ekspertyzę balistyczną tego rewolweru. Czy zachowały się jeszcze kule z tej ekspertyzy? – Żadna. Już to sprawdziłem. Pewnie dlatego, że sprawa była jasna od samego początku. Minęły dwadzieścia cztery lata. Sądzę, że przez ten czas już je wyrzucili podczas jakichś wiosennych porządków. Wszystko to jest coraz bardziej w stylu Bäckströma, pomyślała Holt. – A ja mam trochę inne pytanie – zaczął szef działu technicznego. – Ciekaw jestem, czy... – Wiem, o co ci chodzi – przerwała mu Holt. – Nie musisz pytać. Ja też chciałabym wiedzieć, o co w tym wszystkim chodzi. Nie mam zielonego pojęcia. Powiem więc wprost: dostałam polecenie, żeby sprawdzić informację, która do nas wpłynęła. – Sądziłem, że ludzie na twoim stanowisku nie zajmują się takimi sprawami. – To prawda. I wcale się tym nie zajmuję – odparła Holt. Czym ja się w ogóle zajmuję,

pomyślała.

Jeśli się nad czymś zastanawiasz, jeśli coś cię gnębi albo niepokoi, musisz mieć odwagę o tym powiedzieć. Podzielić się swoimi myślami z kimś, komu ufasz. Pani psycholog stale ci to powtarza. Jak jakąś mantrę. Jeśli jest coś, co... No cóż, znowu padło na Annę, pomyślał Lewin. – Jest coś, co mnie niepokoi – powiedział z ostrożnym chrząknięciem i przepraszającym uśmiechem. – W takim razie opowiedz mi o tym. Sam wiesz najlepiej – odparła Holt z uśmiechem. Opowiedział jej więc dziwną, delikatnie mówiąc, historię mandatu, który dostał kiedyś Waltin za złe parkowanie. – Doskonale rozumiem, dlaczego cię to gnębi. Ja też mam coś, co mnie niepokoi. – No to opowiedz – powiedział Lewin i skinął zachęcająco głową. – No to posłuchaj – odparła Holt i opowiedziała mu równie dziwną historię o zezłomowanym rewolwerze typu magnum. – Bardzo dobrze wiem, jacy są ci, co należą do klubów strzeleckich – dodała z naciskiem. – Kiedyś jeden z nich był moim mężem. Więcej czasu poświęcają pucowaniu broni niż dzieciom. – O ile dobrze pamiętam, twój były mąż, który nadal pracuje w policji, należy do najlepszych strzelców w całej tej instytucji. – Zgadza się – potwierdziła Holt. – Ale o tym z różnych względów możemy sobie porozmawiać przy innej okazji. Przyznaj, że cała sprawa zaczyna się robić tajemnicza. – Musiało się w tej sprawie toczyć jakieś śledztwo – odparł Lewin. Myślami był zupełnie gdzie indziej. – Na pewno. Tylko gdzie to znajdziemy w takiej masie papierów? – To było w 1983 roku – powiedział Lewin, potrząsając głową. – To zupełnie inne czasy. Dawniej, kiedy sprawę zamykano, pakowało się wszystkie akta do kartonu i znosiło do archiwum. W kartonach były też inne rzeczy, nie tylko papiery. W zasadzie wszystko: książki ofiary, zdjęcia, listy z pogróżkami od sprawcy, a nawet przedmioty, których dział techniczny chciał się pozbyć. – No proszę – odparła Holt. – W 1983 roku byłam w policji zwykłym aspirantem. Wszyscy starsi koledzy zawsze mnie ostrzegali przed papierami. Cokolwiek robisz, pamiętaj, rób to tak, żebyś nie musiała potem wypełniać stosów papierów. – Poszukam tych akt – zaproponował Lewin. Skinął głową i wstał z krzesła. – Jeśli

jeszcze tam są, na pewno je znajdę.

Oczywiście je znalazł. Leżały między wieloma innymi aktami. Do tego kula rewolwerowa, która powinna być zezłomowana dwadzieścia lat wcześniej. Błyszczała jak grudka złota w niewielkiej plastikowej torebce.

47. Karton z aktami stał w piwnicy budynku, w którym w latach osiemdziesiątych mieściły się biura wydziału zabójstw. Lewin spędził tam wiele lat i często schodził do piwnicy, żeby coś zanieść albo przynieść. Ale podwójnego zabójstwa z 1983 roku nie mógł sobie przypomnieć. Dla niego i jego kolegów z wydziału była to zbyt prosta sprawa. Jasna, oczywista, nic nie zapowiadało, że to będzie długie śledztwo. Od samego początku wszystko było wiadomo. Gdyby śledztwo trwało dłużej, na pewno by o nim pamiętał, chociaż w ciągu prawie trzydziestu lat pracy w charakterze śledczego zajmował się ponad setką spraw. Otworzył karton. Na wierzchu leżała plastikowa koszulka z wycinkami prasowymi z następnego dnia po tragedii. „Tragiczne podwójne zabójstwo”, „Tragedia rodzinna”, „Trzy osoby nie żyją po dramacie rodzinnym w Spånga”. Utrzymane w sensacyjnym tonie opisy tego, jak sprawca zastrzelił nastoletnią córkę i jej chłopaka, a potem sam odebrał sobie życie. Ani słowa o motywach. Po prostu kolejna tragedia rodzinna.

* Odpowiedź znajdowała się w segregatorze z aktami sprawy.

Sprawca był z zawodu malarzem. Wraz ze wspólnikiem prowadził niewielką firmę. Zatrudniali pięciu pracowników, biuro mieli w Vällingby. Trzy lata wcześniej mężczyzna owdowiał. Jego żona chorowała na raka. Po jej śmierci musiał się zaopiekować trzynastoletnią córką, która wkrótce po śmierci matki zaczęła sprawiać kłopoty. Wagarowała, wpadła w złe towarzystwo, zaczęła brać narkotyki i kilka razy kierowano ją na odwyk. W końcu poznała starszego od siebie o siedem lat chłopaka, znanego policji drobnego przestępcę, narkomana, z kilkoma krótkimi odsiadkami na koncie. Z badań przeprowadzonych w mieszkaniu wynikało, że dziewczyna i chłopak przyszli tam prawdopodobnie po to, żeby coś ukraść. Jej ojciec wrócił nagle do domu i ich zaskoczył. W przedpokoju, przy drzwiach, stały już gotowe do wyniesienia dwie papierowe torby, a w nich między innymi szkatułka z biżuterią jego zmarłej żony, dwa srebrne świeczniki, kilka pucharów,

które otrzymał za udział w turniejach strzeleckich, toster i dwa małe obrazy. Na schodach prowadzących na piętro stały telewizor i wideo. Na dole, przy schodach, leżał na brzuchu chłopak z przestrzeloną głową. Kula utkwiła w ścianie na wysokości połowy schodów.

Technik, który zabezpieczał ślady, był dobrym znajomym Lewina. Lewin dobrze go wspominał. Bardzo dokładny, uważany za pedanta. Po zbadaniu śladów sporządził szczegółowy raport, w którym starał się jak najwierniej odtworzyć przebieg wydarzeń. Ojciec dziewczyny wraca do domu. Słyszy, że ktoś buszuje na piętrze. Schodzi do piwnicy i wyciąga z szafy pistolet. Wraca do przedpokoju. Chłopak schodzi właśnie na dół. Znosi telewizor i wideo. Robi się zamieszanie. Chłopak rzuca telewizorem i odtwarzaczem w ojca dziewczyny. Kiedy próbuje uciec, mężczyzna strzela mu w głowę z odległości mniej więcej metra. Chłopak ginie na miejscu. W tym momencie po schodach zbiega dziewczyna. Rzuca się na ojca, bije go w furii. Ojciec ciągnie ją do salonu. Na podłodze został krwawy ślad – to krew chłopaka. Ojciec rzuca córkę na kanapę, próbuje ją przytrzymać. Pada kolejny strzał. Kula trafia dziewczynę w lewą pierś, przechodzi przez serce i zatrzymuje się w oparciu kanapy. Dziewczyna umiera w ciągu minuty, na rękach ojca. Prawdopodobnie ściskał ją bardzo mocno, bo w kilku miejscach popękały jej żebra. Ojciec idzie do kuchni. Ze swetra kapie mu na podłogę krew. To krew jego córki. Siada na podłodze, opiera się plecami o lodówkę i strzela sobie w głowę. Kula wchodzi przez podniebienie i przebija górną szczękę. Wylot znajduje się w tylnej części głowy. Pocisk zatrzymuje się w drzwiach lodówki. Mężczyzna umiera na miejscu. Sąsiadka z domu obok pomogła policji ustalić, kiedy mniej więcej wszystko to się stało. Pierwszy strzał. Krzyk kobiety. Następny strzał mniej więcej minutę po pierwszym. Kobieta dzwoni pod numer alarmowy policji. Dyżurny odebrał zgłoszenie o czternastej dwadzieścia pięć. Trzeci strzał, pięć minut po drugim. Kilka sekund później radiowóz wjeżdża na ulicę i zatrzymuje się pięćdziesiąt metrów od domu.

Wkrótce potem na miejscu zjawia się ekipa dochodzeniowa, w tym dwadzieścia kilka osób z policji kryminalnej i działu technicznego. „Trzy osoby zabite. Rodzinny dramat w Spånga”.

Dawny kolega Lewina z działu technicznego nazywał się Bergholm. Pod koniec lat osiemdziesiątych przeszedł na emeryturę. Lewin wiedział, że żyje i cieszy się dobrym zdrowiem i że mieszka przy Hantverkargatan, dwie przecznice od komendy. Miesiąc wcześniej natknął się na niego na ulicy. Zaprosił go na kawę, żeby mogli porozmawiać o starych, dobrych czasach.

Bergholm był człowiekiem dokładnym, znanym z pedanterii. Kiedy zakończył badanie śladów na miejscu zdarzenia, wysłał raport do wydziału zabójstw. Stamtąd miał trafić do prokuratora. Wysłał też protokół z ekspertyzy balistycznej i zdjęcie porównawcze jednej z kul, na którym ślady po lufie zaznaczono strzałką. Dołączył niewielką plastikową torebkę z jedną z dwóch kul, których użył do porównania. Wysłał też zdjęcia trzech kul znalezionych na miejscu tragedii. Zaznaczył na nich tor pocisków wychodzących z lufy, a uczynił to za pomocą strzałek, tak jak przy kulach użytych do porównania. Natomiast trzy kule, które pozbawiły życia troje ludzi, pozostały w dziale technicznym. Wysłał tę, którą sam wystrzelił. Dołączył oświadczenie, że zrobił to, co do niego należało. Dołączył także odręczną notatkę. Napisał, że jeśli prokurator chce, może sobie tę kulę zatrzymać. On, Bergholm, ma jeszcze inne. Jeśli nie, może ją odesłać do działu technicznego. W razie pytań może zadzwonić. Był tak dokładny, że całkiem słusznie nazywano go pedantem, pomyślał Lewin. Natomiast prokurator postąpił rutynowo. Kula trafiła do szuflady wraz ze wszystkim, co też nie było już potrzebne. I może postąpił słusznie, westchnął Lewin i włożył torebkę z kulą do kieszeni marynarki. Potem zakleił szufladę taśmą i przyczepił do niej kartkę z odręczną notatką. Na samej górze umieścił datę i godzinę. Pod spodem napisał: „O tej godzinie niżej podpisany przeglądał znajdujący się tutaj materiał z dochodzenia. Zabrał pewną część materiału dowodowego z działu technicznego do CUŚ, do dalszego zbadania”. Podpis, funkcja. Komisarz policji kryminalnej Jan Lewin. A potem przyczepił do zamka swoją wizytówkę.

* Dlaczego to zrobił? Bo on też jest człowiekiem dokładnym. Koledzy z pracy mówią o nim, że „jest dokładny jak kasjer”.

– Ta kula w ogóle nie jest podobna do tej, która zabiła Palmego – stwierdziła Holt z rozczarowaniem, gdy godzinę później siedziała z plastikową torebką w ręku i oglądała pocisk przyniesiony przez Lewina. – Inny rodzaj amunicji – zgodził się Lewin, który wiedział już o tym wszystko, co trzeba. Dwie godziny wcześniej zapoznał się z protokołem Bergholma. – To ulubiony rodzaj pocisków strzelców amatorów. Taki pocisk zostawia wyraźniejsze ślady na tarczy strzeleckiej. To dlatego z przodu jest zupełnie płaski. W tarczy zostawia jakby okrągły otwór. Jeśli kilka kul trafi w niezbyt

odległe miejsca, blisko siebie, o wiele łatwiej jest określić, ile z nich trafiło w dane miejsce, niż wtedy, gdy ktoś używa zwykłych kul z ostrym czubkiem. – A więc to inny typ amunicji. Nie taki jak kula, która trafiła Palmego. – Nie – odparł Lewin. – Gdy technicy zabezpieczali ślady w willi w Spånga, znaleźli dwa pudełka takiej samej amunicji jak ta. Jedno było otwarte, drugie nie. Znaleźli je w szafce na broń. W rewolwerze, którego użył sprawca, tkwiły trzy łuski po nabojach i trzy niewystrzelone kule. Sześć strzałów, pełen magazynek, ten sam typ amunicji co w pudełkach. Dwóch spośród niewystrzelonych kul znalezionych w magazynku Bergholm użył do ekspertyzy balistycznej, żeby je porównać z kulami wystrzelonymi z rewolweru. Lepiej użyć jednej za dużo niż za mało – stwierdził.

– To kula zupełnie innego typu niż ta, którą wystrzelono z rewolweru zezłomowanego przed dwudziestu laty – stwierdziła Holt. – Tylko dlaczego ciągle nie daje mi spokoju myśl, że chodzi tu raczej o teorię Bäckströma niż o zabójstwo Palmego? – Miejmy nadzieję, że uda nam się to rozgryźć– odparł Lewin, wzruszając ramionami. – Tobie albo mnie – powiedziała Holt, kołysząc się na krześle. – Raczej tobie – odparł Lewin z uśmiechem. – Na pewno nie mnie. To ty to zaczęłaś. – Niech będzie. – I co ja mam teraz zrobić, pomyślała.

– Obawiam się, że zaraz się na mnie wkurzysz – powiedziała Holt do słuchawki, kiedy trzeci raz w ciągu trzech dni zadzwoniła do szefa działu technicznego policji miejskiej. – Wprost przeciwnie – odparł. – Szczerze mówiąc, właśnie o tobie myślałem. Dlaczego nigdy nie oddzwoniła, pomyślał. – Obawiam się, że tym razem będę musiała cię odwiedzić osobiście. – W takim razie obiecaj, że napijemy się razem kawy. – Obiecuję.

Trzy rozmowy telefoniczne w ciągu trzech dni. Chyba trochę za dużo. Dlatego zgodziła się na kawę. Poza tym poprosiła, żeby zachował tę rozmowę w tajemnicy. – No to trafiłaś na właściwego człowieka – stwierdził jej dawny kolega. – Jak z

pewnością pamiętasz, należę do ludzi małomównych i dyskretnych. – Pamiętam – odparła Holt. – Jak myślisz, dlaczego zwróciłam się właśnie do ciebie? Chyba nie próbuje mnie podrywać, pomyślała. – Mam kilka spraw i chciałabym cię prosić o pomoc. Mam nadzieję, że mi pomożesz. – Słucham. – Po pierwsze, czy zachowały się jakieś protokoły z zezłomowania tamtego rewolweru, o którym ci mówiłam? Jeśli tak, chciałabym dostać kopie. – Było coś takiego. Mogę ci dać kopię naszej kopii. Coś jeszcze? – Czy zachowały się u was jakiekolwiek inne ślady po tej broni? W kwietniu 1983 roku przeprowadzono u was ekspertyzę balistyczną. Dostęp do niej już mam. Chciałabym jednak mieć jeszcze kopię kopii, która musi być gdzieś u was. – Jasne. To żaden problem. Jak już wspomniałem, ktoś zrobił porządek z tymi starymi kulami, ale protokół powinien jeszcze gdzieś być. Potrzebuję trochę czasu, żeby znaleźć właściwy segregator, ale nie będzie z tym problemu.

– Nic z tego nie rozumiem – zapewniał kolega Holt, gdy pół godziny później znalazł segregator. – Wygląda na to, że ktoś zrobił porządek również z protokołem. – Jesteś pewien, że to ten segregator? – Absolutnie – odparł szef działu technicznego i otworzył go na pierwszej stronie. – Tu jest spis wszystkich protokołów, które się w nim znajdują. Tu jest numer serii rewolweru, którego szukasz, data ekspertyzy balistycznej z kwietnia 1983 roku, a na marginesie podpis Bäckströma. Powinien być też protokół, ale go nie ma. Mogę ci dać tylko kopię naszej prośby o zezłomowanie. Nadal ją mamy. Widziałem ją, kiedy mnie odwiedziłaś pierwszy raz.

Według kopii wniosku o zezłomowanie rewolweru dział techniczny policji miejskiej w Sztokholmie w październiku 1988 roku wysłał w sumie dwadzieścia jeden sztuk broni do fabryki broni w Eskilstunie. Do wniosku podpięto potwierdzenie z fabryki, że zlecenie zostało wykonane. Ze spisu broni przeznaczonej do zniszczenia wynikało, że faktycznie chodzi o broń, którą śmiało można było określić mianem złomu. Dubeltówki z odpiłowanymi lufami, stara broń strzelecka, przedziurawione pistolety startowe, rewolwer domowej roboty, pistolet używany w rzeźni do zabijania bydła i pistolet typu gwoździarka. Jedynym wyjątkiem był rewolwer marki Ruger wyprodukowany w 1980 roku.

Sprawa robi się coraz bardziej tajemnicza, pomyślała Holt, gdy przeczytała na kopii nazwisko policjanta, który podpisał się na wniosku o zezłomowanie.

Zanim Lewin poszedł do domu, zszedł jeszcze do piwnicy działu technicznego. Tym razem zabrał ze sobą cały karton. Wrócił do pokoju i zamknął go w sejfie. Tym razem nie zostawił teraz żadnej notatki, chociaż znany był jako człowiek bardzo dokładny i przestrzegający zasad.

48. W czwartek rano Holt wezwała do siebie Bäckströma, żeby mu przemówić do rozsądku. Najpierw opowiedziała mu, czego się dowiedziała o rewolwerze znalezionym za lodówką we Flemingsbergu: że numer serii rewolweru Bäckström dostał z działu technicznego, że zatrudnieni tam technicy byli na niego wkurzeni i podali mu inny rok produkcji i że na dodatek próbował ją oszukać. – Zrobiłeś mnie w konia – podsumowała. – Nie rozumiem, o czym mówisz. To chyba jakieś nieporozumienie – bronił się Bäckström. – Jak to w konia, pomyślał. Rozmawia z nim, jakby był jakimś początkującym szczawiem. O co jej właściwie chodzi? Pewnie mnie szpiegowała. Na dodatek te podejrzane typy z technicznego chciały mnie nabić w butelkę. – Musimy zrobić z tym wszystkim porządek – powiedziała Holt. – Chciałabym przesłuchać twojego informatora. – Zapomnij o tym – żachnął się Bäckström. – Moi informatorzy są dla mnie święci, a ten zastrzegł sobie anonimowość. Poza tym nie tak łatwo go złapać. – Czemu? – Bo mieszka za granicą – odparł krótko Bäckström. – Wydawało mi się, że handlarz dzieł sztuki Henning mieszka przy Norr Mälarstrand – stwierdziła Holt z niewinną miną. Co tu się dzieje? – przeraził się Bäckström. Czy oni mogą podsłuchiwać telefony komórkowe? A może nasłali na mnie służbę bezpieczeństwa? – Nie wiem, o czym mówisz – odparł, potrząsając głową.

– W takim razie rozumiem, że nie masz nic przeciwko temu, żebym z nim porozmawiała. – Posłuchaj, Holt. Jeśli chodzi ci o współpracę, to proponuję, żebyś się zajęła swoimi sprawami i pozwoliła mi zająć się moimi. Mogłabyś na przykład obejrzeć sobie to – powiedział i podał jej dokument, który zabrał z centralnego archiwum. – Skąd to masz? – Przeczytaj – powiedział Bäckström. Może cię to zajmie na jakiś czas, suko.

– Okej – powiedziała Holt, kiedy przeczytała dokument. – Nadal nic nie rozumiem. To jakaś idiotka, pomyślał Bäckström. Nawet jak na babę jest wyjątkowo tępa. – Przygotowuję profil sprawcy, to znaczy Waltina. Uważam, że może to być ciekawe z punktu widzenia motywów. – Motywów? – Tak jest. Uważam, że mamy do czynienia z motywem seksualnym. – Przepraszam, czy my nadal rozmawiamy o zabójstwie Olofa Palmego? – A niby o czym? – odparł Bäckström z przebiegłą miną. – No to wyjaśnij mi, o kogo dokładnie chodzi i co ci ludzie mają ze sobą wspólnego. – Uważam, że Waltin i Palme mieli wspólne zainteresowania, jeśli mogę się tak wyrazić – wyjaśnił Bäckström. Ona chyba jest głupsza od najgłupszej baby, pomyślał. – Dlaczego tak uważasz? – spytała Holt. Facet chyba jest całkiem szurnięty, pomyślała. – Zauważyłem, że wszyscy oni są do siebie podobni. Wszystkie te małe, chude typki z górnych warstw. Wilgotne oczy, wilgotne wargi. Sama zresztą wiesz, że wyglądają, jakby ciągle chodzili zapluci. Istnieje tajne stowarzyszenie facetów, którzy przebierają się w skóry. Uważam, że to właśnie tam powinniśmy zacząć grzebać. Poza tym obaj byli prawnikami. – Dam ci znać, jeśli się czegoś dowiem – obiecała mu Holt. Muszę pomyśleć o jakiejś pomocy dla tego biedaka, pomyślała. Tylko czy ktokolwiek będzie w stanie pomóc komuś takiemu jak Bäckström? – Znalazłem jeszcze coś – powiedział Bäckström.

– Co mianowicie? – Znasz Wiijnbladha. To ten wariat, który wiele lat temu próbował otruć swoją żonę. Jego też chyba łączyły z Waltinem zainteresowania. – Czy oni też mieli ze sobą romans? Ona jest nie do pobicia, nawet jak na kobietę, pomyślał Bäckström. Pierwszy lepszy półgłówek to w porównaniu z nią noblista. – Ależ skąd – odparł, potrząsając głową. Przecież taki Wiijnbladh pewnie nigdy się nie pieprzył, pomyślał. – Chodzi o coś innego. Podobno Wiijnbladh pomagał Waltinowi przy kilku okazjach. Nie wyjaśnił dokładnie, o co chodziło, ale musiało to być coś cholernie tajemniczego. Twierdzi nawet, że dostał za to jakieś wyróżnienie czy medal od służby bezpieczeństwa. – Jak wspomniałam, dam ci znać, jeśli się czegoś dowiem – zakończyła Holt. A więc Wiijnbladh rzekomo pomagał Waltinowi, pomyślała.

Ledwo Bäckström wyszedł, Holt zadzwoniła do znajomego z laboratorium kryminalistycznego w Linköping. Potrzebuje pomocy eksperta od broni. Delikatna sprawa. Nieformalnie. Żeby tylko nic się nie zalęgło w tej twojej głowie, staruszku, pomyślała. – Nie możesz powiedzieć nic konkretniejszego? – spytał znajomy. – Chciałabym cię prosić, żebyś zerknął na pewną kulę od rewolweru i porównał ją z inną. – Żaden problem. – Spotkajmy się za dwie godziny.

Plastikową torebkę z kulą włożyła do kieszeni kurtki, pokwitowała odbiór pistoletu służbowego, wpadła do Lewina, wzięła od niego stary protokół z ekspertyzy balistycznej z 1983 roku i pojechała do Linköping.

– I co mam z nią zrobić? – spytał dwie godziny później jej znajomy. – Porównaj ją z kulą Palmego. – Ojojoj – powiedział. – Chyba wiesz, że to zupełnie inny typ pocisku? – Tak – odparła Holt. – To jakiś problem?

– Nawet kilka. Ile wiesz o broni? Na przykład o współczesnych rewolwerach? – Jestem laikiem w tej dziedzinie. Opowiedz mi o tym, co najistotniejsze. – I oszczędź mi długich wykładów, pomyślała. – Okej.

* Znajomy opowiedział jej o tym, co najistotniejsze. Bez wdawania się w szczegóły. Kula, która zabiła premiera, miała kaliber 357 magnum. Oznacza to, że jej średnica wynosiła trzysta pięćdziesiąt siedem tysięcznych cala, to znaczy około dziewięciu milimetrów. Słowo magnum oznacza, że w kuli znajdował się niezwykle silny ładunek. – O tym wiedziałam – powiedziała Holt.

Wnętrze lufy we współczesnym rewolwerze ma wybrzuszenia i wyżłobienia. Ciągną się spiralnie przez całą długość lufy, w lewo albo w prawo. Mówiąc w skrócie: kula obraca się w lufie, a wybrzuszenia i wyżłobienia zostawiają na niej ślady. Chodzi o to, że kula, której taka lufa nadaje odpowiednią rotację, leci bardziej wyrównanym torem. – O tym też wiedziałam – powiedziała Holt.

Rewolwery różnych marek mają różne parametry, na przykład różną liczbę wybrzuszeń i żłobin w lufie, różną ich szerokość, kierunek i kąt, pod jakim wznosi się żłobina. To ona decyduje o tym, ile obrotów wokół własnej osi zrobi kula na danym odcinku. – O tym miałam dość mętne pojęcie – przyznała Holt. – No widzisz. Zaraz dojdę do sedna sprawy. Rewolwer, z którego zastrzelono premiera, miał pięć wybrzuszeń prawoskrętnych o szerokości około dwóch i ośmiu dziesiątych milimetra i kąt uniesienia żłobiny około pięciu stopni. – O tym nie wiedziałam – powiedziała Holt. – I na czym polega problem? Problem polega na tym, że kula, którą przywiozła, jest inna niż ta, która zabiła Palmego. Kule zazwyczaj robi się z ołowiu. Obie te kule też są zrobione z ołowiu i na razie wszystko się zgadza.

– Jak wiesz, ołów jest miękkim metalem. Żeby uchronić kule przed deformacją i nadać im większą siłę przebicia w chwili trafienia w cel, producenci zaopatrują je w rodzaj osłony z innego, twardszego materiału. Nazywają to płaszczem. – Z miedzi – wtrąciła Holt. – Zazwyczaj z miedzi albo ze stopów miedzi z innymi metalami. Na przykład twoja kula ma typowy płaszcz miedziowy. Twardszy od ołowiu, ale na pewno nie tak twardy jak płaszcz kul znalezionych na Sveavägen. Płaszcz tamtych kul był zrobiony ze stopu miedzi i cynku. To bardzo twardy stop. Zwany tombakiem. – A problem? – przypomniała mu Holt. – Ślady pozostawione przez tę samą lufę mogą być różne na różnych kulach. Twoja kula ma bardziej miękki płaszcz. Ślady po lufie mogą być wyraźniejsze na kuli, która ma twardszy. Ślady, których nie ma na twardych kulach, mogą zostać na twojej, bo jest bardziej miękka. – I co możemy z tym zrobić? – spytała Holt. – Daj mi rewolwer. Zrobię nową ekspertyzę balistyczną z taką samą kulą, jaką posłużył się zabójca premiera. – No to mamy kolejny problem – odparła Holt.

Nie wdając się w szczegóły, wyjaśniła, że ma tylko tę jedną kulę. I protokół z wynikami ekspertyzy balistycznej przeprowadzonej wiosną 1983 roku. – To właśnie on – powiedziała i podała mu dokument. – Typ broni taki sam. Jak na razie, wszystko się zgadza. – To co zrobimy? – Zajmiemy się tym, co mamy. Muszę tylko przynieść kule ze Sveavägen, żebyśmy mieli materiał porównawczy. Kule ze Sveavägen, pomyślała Holt. Wreszcie coś się zaczyna dziać.

Ogólnie rzecz biorąc, było zupełnie inaczej niż w działach technicznych pokazywanych w amerykańskich serialach kryminalnych. Jej znajomy siedział przy mikroskopie, oglądał, obracał obiektywami, mruczał coś pod nosem i robił notatki. Zabrało mu to ponad pół godziny. Prawie pół odcinka serialu CSI.

– Okej – powiedział w końcu. Wyprostował się i skinął na Holt. – Shoot – powiedziała Holt. Wycelowała w niego prawy palec wskazujący i strzeliła. Następnie ułożyła usta w kształt litery O i wypuściła z nich chmurę dymu. – Wszystkie ślady znajdujące się na kuli Palmego znalazłem też na twojej. To oznacza, że pochodzą z tej samej broni. Ale na twojej kuli są też ślady, których nie ma na kuli Palmego. Typowe, pomyślała Holt. – Jak to wyjaśnić? – spytała. – Twoja kula została wystrzelona trzy lata wcześniej niż kule ze Sveavägen, więc nie możemy wykluczyć, że znalezione na niej ślady pochodzą z wcześniejszego użycia broni. Pewnie dlatego, że płaszcz twojej kuli jest bardziej miękki, dzięki czemu zachowały się na niej nawet tak stare ślady. – A prawdopodobieństwo, że wystrzelono je z tej samej broni? – To, o czym ci mówiłem przez telefon, że może to być nawet dziewięćdziesiąt procent, jest bez znaczenia dopóty, dopóki nie możemy porównać kuli tego samego typu. Na razie powiem więc tak: siedemdziesiąt pięć, może nawet osiemdziesiąt procent. – A co ty sam o tym myślisz? – Uważam, że wystrzelono je z tej samej broni – stwierdził z powagą. – Ale w sądzie nie zeznam tego pod przysięgą. Zeznam tylko, że prawdopodobieństwo, że te kule wystrzelono z tej samej broni, wynosi siedemdziesiąt pięć procent, a to nie wystarczy, żeby kogoś skazać. I myślę, że powinniśmy się z tego cieszyć. – Chociaż wszystkie ślady, które znajdują się na kuli Palmego, są też na mojej? – spytała Holt. Co za tchórz, pomyślała. – Problem z tymi śladami polega na tym, że to tak zwane ogólne cechy charakterystyczne – wyjaśnił jej. – Czyli takie, które wynikają z typu broni. Inaczej jest, gdy chodzi o ślady pozostawione przez konkretną broń po jej użyciu. Wprawdzie tego rodzaju ślady powstają zawsze, ale nie są takie jednoznaczne. À propos: może zjesz dziś ze mną kolację? – Niestety, nie dziś, lepiej odłóżmy to na inny dzień – odparła Holt. – Mam tylko prośbę, żebyś... – Wiem, wiem – przerwał jej. Uśmiechnął się i przyłożył palec do ust. – Wszystko zostanie między nami. Jasne. A ty nie zapomnij o kolacji.

Ledwo wsiadła do samochodu, zadzwonił Lewin. – Będę w biurze za dwie godziny – powiedziała. – Musimy się spotkać. Przekaż to Lisie. – A więc sprawa robi się poważna – westchnął Lewin. – Z prawdopodobieństwem wynoszącym siedemdziesiąt pięć procent – powiedziała Holt.

Potem zadzwoniła do Johanssona, ale chociaż mówiono o nim, że widzi przez ściany, tym razem rozmawiał z nią tylko jak zwykły geniusz z Näsåker. – Cały czas cię słucham – mruknął. – Ale chyba nie bierzesz na poważnie tezy, że premiera zabił ten goguś Waltin? – Słuchałeś, co do ciebie mówiłam? – Nie miałem innego wyjścia – odparł Johansson. – Mówisz nieprzerwanie od pół godziny. Spotkamy się w moim pokoju, od razu jak wrócisz. Zabierz Lewina i Lisę. – Będę za trochę więcej niż godzinę. Zostało mi jeszcze sto pięćdziesiąt kilometrów. – Jeszcze jedno – powiedział Johansson. Sprawiał wrażenie, jakby jej nie słuchał. – Co takiego? – Jedź ostrożnie... – Miło mi, że się o mnie troszczysz. – ...przecież masz ze sobą tę kulę – dokończył Johansson i od razu odłożył słuchawkę.

49. GeGurra to prawdziwy utracjusz, pomyślał Bäckström. Szedł właśnie do restauracji Operowej na elegancki lunch, na który zaprosił go jego dobroczyńca. GeGurra zawsze go zapraszał i zawsze to on płacił rachunek. To prawdziwy utracjusz, który spuszcza pożywną mannę na wszystkie dobre moce, jakie dostrzega. Na przykład na niego. GeGurra to także typowy bywalec eleganckich lokali. Wystarczy spojrzeć na te jego siwe włosy i błyszczące włoskie garnitury. Nigdy nie robi wokół siebie zbyt wiele zamieszania. Po prostu jest – jak prawdziwy mafioso z dawnych czasów. Potrafi trzymać język za zębami i nigdy nie sprawia nikomu kłopotów: ani jemu, ani nikomu innemu. Po prostu utracjusz i bywalec eleganckich lokali, pomyślał Bäckström.

Tak jak on. Nie dalej jak w zeszłym tygodniu dał całego pięćdziesiątaka jakiejś lafiryndzie, żeby mogła sobie podjechać taksówką do stacji metra i ewakuować tyłek na południowe przedmieście, gdzie mieszka w nędznej budzie campingowej. Nie chciał, żeby leżała w jego łóżku firmy Hästens i zatruwała mu życie. To trochę jak ja, pomyślał Bäckström. Ja też jestem utracjuszem i bywalcem eleganckich lokali.

– Jaki mają groch w tym lokalu? – spytał Bäckström, gdy usiedli przy stoliku, a on jak zwykle w czwartek dostał kieliszeczek wódki, żeby przygotować organizm do lunchu. – Najlepszy w całym mieście – odparł GeGurra. – Specjalność zakładu. Do tego z wieprzowiną i kiełbasą. Prawdziwą kiełbasą i prawdziwą tłustą wieprzowiną, jak za dawnych czasów. Przynoszą ją w grubych plastrach, i to na specjalnym talerzyku. – W takim razie zamówię groch – zdecydował Bäckström. – Czy mam też zamówić ciepły poncz? – Wystarczy zwykła wódka i jedno piwo. – Ciepły poncz, pomyślał. Czy jemu się zdaje, że jestem pedałem? – Ja zamówię szkarłacicę i wodę mineralną – powiedział GeGurra i skinął głową kelnerowi. Ryba, pomyślał Bäckström. Czyżbym trafił między pedziów? Przyjemne miejsce. W zasadzie pusto tu, bo już po przerwie na lunch. Idealne miejsce na poufne rozmowy. – Jak leci? – spytał GeGurra, pochylając się w jego stronę. – Sprawy toczą się w szybkim tempie – odparł Bäckström, żeby GeGurra czegoś sobie nie wyobraził. – Wiem coraz więcej o Waltinie – dodał i w skrócie opowiedział, co znalazł w centralnym archiwum. – Wcale mnie to nie dziwi – powiedział GeGurra. – Waltin wypowiadał się czasami dość dwuznacznie – dodał z westchnieniem i z niesmakiem potrząsnął głową. – Domyślam się, że chodziło o seks – powiedział Bäckström. Najprościej byłoby zapytać tamtą babę, której włożył świecznik do pochwy, dodał w myślach. – O seks? Nie rozumiem. – Mam na myśli motyw – wyjaśnił Bäckström i od razu rozwinął tę myśl.

– Mnie takie rzeczy nie interesują. I w ogóle się w nic takiego nie mieszam – stwierdził GeGurra, potrząsając głową. – A co wiemy o broni? No proszę, on się nie miesza, powtórzył Bäckström. Czy jemu się zdaje, że jest miliarderem Kampradem? – Pięćdziesiąt milionów – powiedział, pocierając kciukiem o palec wskazujący. – A za broń dziesięć melonów. To też sumka nie do pogardzenia, ale interesuje nas pięćdziesiąt. Jak znajdę broń, znajdę mordercę. W tę sprawę zamieszanych jest więcej osób, nie tylko Waltin – zakończył, spoglądając na swego starego dobroczyńcę jak typowy policjant. – Uważa pan, że znajdzie broń i tym samym rozwiąże sprawę zabójstwa? – Oczywiście. Mam ślady po broni i znalazłem już dwie osoby zamieszane w sprawę. Jak chcesz wiedzieć, to ci powiem, że jest ich więcej. – Mam nadzieję, że nadal pozostanę anonimowy – przypomniał mu GeGurra. – Muszę się trzymać z dala od tej sprawy. Na pewno pan to rozumie. Coś takiego mogłoby zaszkodzić moim interesom. – Oczywiście – zgodził się Bäckström. A o podziale pół na pół możesz zapomnieć, dodał w myślach.

Utracjusz i bywalec eleganckich lokali, pomyślał Bäckström, wracając taksówką do biura. Ale nie taki jak ja. Kiedy przyszło co do czego, był zbyt nerwowy, jak pedał.

Groch z dodatkową porcją wieprzowiny i kiełbasy z dużą porcją musztardy, dwie setki wódki i duże piwo, żeby organizm mógł funkcjonować bez zarzutu, a na deser kilka naleśników z bitą śmietaną i konfiturami. Kiedy Bäckström wrócił do biura i usiadł przy biurku, poczuł, że wszystko to buzuje mu w brzuchu jak w wielkim piecu. Może powinienem otworzyć drzwi, żeby wszyscy ci mali ludkowie na całym piętrze też mogli się nacieszyć zapachem i smakiem prawdziwego lunchu, pomyślał, czując, że za chwilę puści potężnego bąka. Przez chwilę się naprężał, ale udało mu się dopiero w chwili, gdy jego tępy szef zapukał nagle do drzwi i wszedł do pokoju. No to masz, ty pieprzony biurokrato, pomyślał Bäckström. Spojrzał na niego spode łba, rozsiadł się na krześle, uniósł lewy pośladek i napiął brzuch – prawdziwą bekę, nie jakiś zasrany sześciopak, z jakimi paradują pedalskie lalusie.

To było naprawdę wspaniałe pierdnięcie. Jedno z najlepszych w całej jego karierze. Najpierw dwa głośne dźwięki wydane przez puzon odbytnicy, potem kilkusekundowe solo na trąbkę jelitową, a na koniec subtelne trele na flecie analnym.

– W czym mogę ci pomóc? – spytał i poruszył pośladkami. Goń się, gnojku, pomyślał. Ten dupek wygląda, jakby za chwilę miał zemdleć. Pewnie chciał mi zostawić jakiś list. – Połóż to między tymi śmieciami – powiedział, wskazując na zawalone papierami biurko. – Zajmę się tym, jak znajdę czas. – Kurwa, ale go stąd pognało, pomyślał.

Autorką listu była pani komendant policji miejskiej. Tak samo chuda jak ta lesba Holt i tak samo walnięta jak ona. Pewnie należą do tego samego związku lesbijek i pedziów, pomyślał. W kopercie znajdowało się skierowanie wystawione na jego nazwisko. Skierowanie na szkolenie z równouprawnienia. Zacznie się w poniedziałek rano o dziewiątej i potrwa cały tydzień. Szefostwo policji zauważyło, że brakuje mu właśnie tego niezbędnego elementu policyjnego wykształcenia i postanowiło natychmiast temu zaradzić. Zakwaterowanie w dawnym ośrodku turystycznym w Roslagen. I nie jest to propozycja tylko polecenie służbowe.

No to mamy, kurwa, wojnę, pomyślał, napinając pośladki.

50. Półtorej godziny później Johansson zadzwonił na komórkę Holt. – Stoję w korku na Essingeleden – wyjaśniła marudnym tonem. Hm, pomyślał Johansson ze zdziwieniem. Nasza Holt często bywa wesoła, jeszcze częściej jest w złym humorze, ale nigdy nie bywa marudna.

Jeśli faktycznie była, to dwadzieścia minut później, kiedy weszła do jego pokoju, nie było tego po niej widać. Usiadła przy stole i zaczęła rozmawiać z Lewinem i Mattei. Wszyscy tryskali humorem. – Kawa – zaczął Johansson, wskazując stojącą na stole tacę. – Pamiętam, że za każdym razem, kiedy pracowałem w terenie i jak szalony jeździłem po mieście, miałem potem ogromną ochotę na kawę. – Myślałam, że to Jarnebring prowadził – powiedziała z uśmiechem Holt. – Zaczynamy – odparł rozbawiony Johansson. – Anno, czy mogłabyś nam opowiedzieć w skrócie, gdzie byłaś i co robiłaś?

Zainteresowało ją kilka rzeczy: dziwne zawirowania wokół mandatu za niewłaściwe parkowanie, zezłomowany rewolwer i zaginiony protokół z ekspertyzy balistycznej. Prawdopodobieństwo na poziomie siedemdziesięciu pięciu procent, że znajdą coś, co wywoła trzęsienie ziemi i to nie tylko w tej części miasta, gdzie stoi komenda. Najwyższy czas przekazać te informacje pani prokurator i śledczym, którzy z polecenia rządu pracują przy sprawie. – Bez wątpienia można odnieść wrażenie, że Waltin dobrze po sobie posprzątał. A jeśli tak, to już nie jest to nasza sprawa – zakończyła swoje wystąpienie Holt. Ostatnie zdanie podkreśliła, wysuwając do przodu brodę. – Później się tym zajmiemy – powiedział Johansson. – Na razie zapoznamy się z kontrargumentami. Zaczynaj, Liso.

Mattei oznajmiła, że daleko jeszcze do pewności, że Waltin rzeczywiście był zamieszany w zbrodnię. Pewne jest tylko to, że od piętnastu lat nie żyje, bo się utopił na Majorce. Nie żyje od dawna, co jest bardzo złą wiadomością dla każdego, kto prowadzi długie śledztwo i szuka sprawcy.

Wydaje jej się mało prawdopodobne, żeby to właśnie on zastrzelił premiera. W każdym razie rysopisy sprawcy podane przez świadków zupełnie do niego nie pasują. – Wzrost sto siedemdziesiąt pięć centymetrów, a więc wyższy od ofiary. Szczupłej budowy. To też nie pasuje. Nie pasuje do tego, co zeznali świadkowie, ani do kąta, z jakiego padł strzał. Tak stwierdzili technicy. Kąt dowodzi, że sprawca miał przynajmniej sto osiemdziesiąt centymetrów wzrostu.

Rzeczywiście, okoliczności są dość dziwne. Nie powinno to jednak skłaniać do twierdzenia, że za zabójstwem stał Waltin. Wcześniejsze doświadczenia pokazują bowiem, że nawet policjanci, którzy nie mieli w tej sprawie nic do ukrycia, nagle zaczęli po sobie gorliwie sprzątać, usuwając zbędne dokumenty i dowody, które mogłyby świadczyć przeciwko nim. Czy chodziło tylko o błędy powstałe na skutek zwykłych zaniedbań? – Jestem absolutnie przekonana, że to, co się wiąże z mandatem za złe parkowanie, do czegoś prowadzi – powiedziała Holt. – Jasne – zgodziła się Mattei. – Albo po prostu jest jakieś zwykłe, ludzkie wyjaśnienie. Jak w tej anegdocie o facecie, który wolał siedzieć w areszcie podejrzany o zamordowanie żony, niż się przyznać, że w czasie, gdy ktoś ją mordował, był u jej przyjaciółki.

– Taki przypadek też kiedyś miałem – przypomniał sobie Johansson z rozbawieniem.

Splot dziwnych okoliczności. Drobiazgi, których nie można nawet nazwać poszlakami, a tym bardziej uznać za łańcuch poszlak, dzięki któremu można by powiązać Waltina z zaginionym rewolwerem, rewolwer ze sprawcą, a sprawcę z Waltinem, aby na samym końcu powiązać ich z zabójstwem premiera Szwecji. – Prawdopodobieństwo, że nasza kula pochodzi z rewolweru użytego do zastrzelenia premiera, wynosi siedemdziesiąt pięć procent. Wszystko na to wskazuje – powiedziała Mattei. – Ale sądowi to nie wystarczy. Absolutnie. – Przyjrzyjmy się bliżej kwestii broni. Teza całego tego rozumowania jest taka, że ktoś, prawdopodobnie Waltin, wszedł w posiadanie rewolweru znajdującego się w magazynie działu technicznego. Jak to zrobił? Był przecież prawnikiem, zajmował wysokie stanowisko w służbie bezpieczeństwa. Z kim z działu technicznego ktoś taki jak on mógłby utrzymywać kontakty? – spytała Mattei, spoglądając na Holt. – Z Wiijnbladhem – odparła Holt. – Podobno Waltin dobrze go znał. Wiijnbladh pracował wtedy w dziale technicznym i być może to za jego pośrednictwem Waltin zdobył rewolwer. – Przepraszam, że przerwę – wtrącił Johansson. – Ale czy chodzi o tego psychopatę, który chciał otruć swoją żonę? – Tak – odparła Holt. – Skąd wiesz? – Tak twierdzi Bäckström. – Może powinniśmy włączyć Bäckströma do naszego zespołu – zastanawiał się na głos Johansson. – Mów dalej. – Zachęcająco skinął głową w stronę Mattei.

* – To zupełnie w stylu Bäckströma – stwierdził Johansson pięć minut później. – Już nie mogę się doczekać, kiedy zobaczę medal, który Wiijnbladh podobno dostał od Waltina. – Pewnie była to jakaś forma wyróżnienia – powiedziała Holt. – Nieważne. No to co robimy? – Zrobimy tak – zaczął Johansson i zaczął wyliczać na palcach: – Po pierwsze, dowiemy się czegoś więcej o naszym dawnym koledze Wiijnbladzie. Ale zrobimy to tak, żeby nie obudzić śpiących niedźwiedzi, jego dawnych kumpli z pracy. Po drugie, przesłuchamy informatora, który

pracuje dla Bäckströma, potem Wiijnbladha i samego Bäckströma. I zrobimy to w takiej właśnie kolejności. – A potem przekażemy wszystko grupie Flykta – wtrąciła Holt. Tym razem nie chciała ustąpić. – Tak, pod warunkiem, że będziemy mieć coś do przekazania – obiecał Johansson. Po co się martwić na zapas, pomyślał.

Zanim rozeszli się do swoich pokojów, Johansson wziął kulę, którą Holt przyniosła w kieszeni marynarki. I po co mu ta kula? – zastanawiała się Holt.

51. Mattei musiała zrezygnować z romantycznej wycieczki statkiem do Rygi, ponieważ na rozpracowanie czekał wątek policyjny. Chociaż Johan był od niej aż o siedem lat młodszy, przyjął tę wiadomość jak prawdziwy mężczyzna. Obiecała mu jednak, że jeśli znajdzie kilka wolnych godzin, może się w zamian spodziewać innych atrakcji. No dobra, czas trochę poczytać, pomyślała i odegnała od siebie wszystkie inne myśli. Musi się na sto procent upewnić, że nazwisko Waltina naprawdę nie pojawia się w materiale. No i znaleźć jakieś powiązania. Jeśli rzeczywiście był zamieszany w zbrodnię, nie mógł osobiście zastrzelić Palmego. Jeśli z kimś współpracował, istnieje szansa, że ten ktoś miał podobną przeszłość jak on. Wystarczy go tylko znaleźć, pomyślała.

Holt, Mattei i Lewin już w piątek rano zaczęli namierzać Waltina. Wprawdzie nie żyje już od piętnastu lat, ale dla takich jak oni i dla służb pracujących na potrzeby CUŚ nie jest to przeszkodą nie do pokonania. Jeszcze w ten sam piątek po południu do tysiąca segregatorów zgromadzonych podczas śledztwa udało im się dołożyć kolejny. Claes Adolf Waltin urodził się dwudziestego kwietnia 1945 roku, a siedemnastego października 1992 roku, w wieku czterdziestu siedmiu lat, zginął tragicznie w północnej części Majorki. Przyszedł na świat i dorastał na sztokholmskim Östermalmie. Był jedynym dzieckiem kierownika fabryki Claesa Roberta Waltina, urodzonego w 1919 roku, i młodszej od niego o cztery lata Aino Elisabeth, z domu Carlberg. Rodzice rozwiedli się w 1952 roku. Matka zginęła tragicznie w 1969 roku. Ojciec nadal żyje. Ponownie się ożenił, z kobietą młodszą o dziesięć lat, i mieszka w swojej posiadłości w Skanii, niedaleko Kristianstad.

Dziwne, pomyślał Lewin. Co to za rodzice, co dają dziecku na imię Adolf? I to zaraz po drugiej wojnie światowej? – Wiedziałaś, że Waltin miał drugie imię Adolf? – spytał Lewin Lisę. Siedziała po drugiej stronie stołu i przeglądała stos papierów. – Co za rodzice dają dziecku takie imię na tydzień przed końcem wojny. – To dzień urodzin Hitlera – odparła Mattei. – Prawdopodobnie chcieli mu dać jakiś wzór. Może byli nazistami? – Dzień urodzin Hitlera? – Hitler urodził się dwudziestego kwietnia 1889 roku we wsi Braunau w Austrii – wyjaśniła Mattei. Tylko błagam, nie wymyślaj teraz wątku faszystowskiego, pomyślała. – Dziwne – stwierdził Lewin, potrząsając głową. – Bardzo dziwne. Uff, odetchnęła z ulgą Mattei.

Nie znalazła nic na temat Waltina ani Wiijnbladha w tej części materiału śledczego, który dotyczył wątku policyjnego. Nic też nie wskazywało na to, żeby coś tam kiedykolwiek było albo żeby ktoś coś usunął. I jak tu teraz coś znaleźć, pomyślała. Nie mając nic lepszego do roboty, zaczęła szukać czegoś na temat Bäckströma. Jeśli zważyć na jego tryb życia, powinien być dla śledczych wdzięcznym tematem. Ale i o nim nic nie znalazła, z wyjątkiem protokołów z przesłuchań, gdy odgrywał rolę prowadzącego przesłuchanie. One of the Good Guys. Czy to w ogóle możliwe, zastanawiała się Mattei.

Waltin chyba nie był miłym, fajnym facetem, pomyślała Holt, kiedy po raz kolejny przeczytała stare akta z dochodzenia, które dał jej Bäckström. Dochodzenie w sprawie skargi, którą złożyła kobieta, zostało umorzone. Taką decyzję podjął prokurator. Nie udało jej się znaleźć nic więcej, co by obciążało Waltina. Jego nazwisko nie figurowało też w policyjnej bazie. Nawet w związku z przekroczeniem prędkości. Tajemnicza sprawa, pomyślała Holt. Ludzie o takich skłonnościach jak Waltin zazwyczaj zostawiają jakieś ślady.

Maturę zdał w 1964 roku, a wojsko odsłużył w pułku dragonów w Umeå, w Norrlandzie. Jesienią 1965 roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Sztokholmskim, ale nie tracił czasu na samą naukę. Dopiero osiem lat później ukończył studia, zresztą z przeciętnymi ocenami.

Następnie złożył wniosek o przyjęcie do szkoły policyjnej. Naukę ukończył w przewidzianym czasie i został zatrudniony na stanowisku sekretarza policji w dziale prawnym komendy miejskiej w Sztokholmie. Dwa lata później zmienił pracę i wstąpił do służby bezpieczeństwa. Najpierw jako zastępca komendanta. W 1985 roku mianowano go naczelnikiem wydziału. Został tym samym prawą ręką szefa do spraw operacyjnych służby bezpieczeństwa, legendarnego Berga. Trzy lata później nagle zrezygnował z pracy. Cztery lata później nie żył. Miał zaledwie czterdzieści siedem lat, cieszył się doskonałym zdrowiem, i nagle utonął podczas wakacji na Majorce. Akurat na Majorce, pomyślała Holt.

Johansson nie miał ochoty poświęcać swego cennego czasu Waltinowi. W piątek po południu poszedł na spotkanie do siedziby rządu Rosenbad. Kiedy wracał, natknął się na pełnomocnika, który natychmiast zaciągnął go do swojego pokoju. – Miło mi cię znowu widzieć – powiedział pełnomocnik i zrobił taką minę, jakby naprawdę się ucieszył. – Czytałem twojego maila. – O jeleniach z Magdalen College? Przy okazji – dziękuję za ucztę. – Życie nauczyło mnie jednej rzeczy – powiedział pełnomocnik. – Nie tylko jeśli chodzi o jelenie z College’u. – Mianowicie? – Że nawet tak mądrzy ludzie jak ty często mylą prawdę z tym, co rzekomo wiedzą – wyjaśnił pełnomocnik i zerknął na gościa. – Zastanawiałeś się nad tym? Jak często prawda zakłada maskę na twarz i pojawia się w stroju, którego nawet nie pożyczyła, tylko ukradła? – Wydawało mi się, że maskę zakłada kłamstwo – odparł Johansson. – Prawda też – powiedział pełnomocnik i z powagą skinął głową. – Prawda i kłamstwo nie tylko dzielą ze sobą pokój. Dzielą też łoże w łączącym ich po wieki wieków związku, w którym istnienie jednego warunkuje istnienie drugiego. – Widzę, że jesteś w tym swoim filozoficznym nastroju – zauważył Johansson. Ciekawe. Próbuje mi coś powiedzieć, czy nie umie po męsku przegrać, pomyślał. – À propos prawdy – dodał pełnomocnik. – Może miałbyś ochotę wpaść do Towarzystwa imienia Turina na nasze kolejne seminarium? Jako przewodniczącemu Towarzystwa będzie mi niezwykle miło gościć tak mądrego człowieka.

– A jaki będzie temat tego seminarium? – Śmierć Olofa Palmego.

Claes Waltin utonął podczas urlopu na Majorce w październiku 1992 roku. Mieszkał w najlepszym hotelu w północnej części wyspy. Przez wiele lat zatrzymywał się zawsze w tym samym miejscu i przyjeżdżał o tej samej porze roku. Tydzień w październiku w hotelu Formentor stał się w jego życiu tradycją. Każdego ranka szedł na plażę, żeby się wykąpać. Plaża należała do hotelu, więc zwykli turyści nie mieli na nią wstępu. Woda miała temperaturę około dwudziestu stopni, czyli normalną. Oczywiście tylko dla takich turystów jak Waltin, bo dla Hiszpanów była stanowczo za zimna. Poza tym Hiszpanie o tej porze nie chodzą na plażę. Wszyscy normalni goście hotelu Formentor o tej porze jeszcze smacznie śpią. Między innymi dlatego Waltin kąpał się zawsze sam. Około godziny ósmej, która dla prawdziwego Hiszpana nie istnieje, Waltin przeszedł obok recepcji. Miał na sobie szlafrok, a w torbie ręcznik kąpielowy. Dwaj pracownicy recepcji, których później przesłuchiwała hiszpańska policja, zeznali, że jak zwykle szedł na plażę, żeby się wykąpać. Señor Waltin zjawił się o tej samej godzinie co zawsze. Pozdrowił recepcjonistę, uśmiechnął się jak zwykle do jego koleżanki i rzucił miły komplement. Robił to zawsze, niezależnie od tego, kto akurat miał dyżur. W ostatnich chwilach swego życia zachowywał się dokładnie tak jak zawsze. Znaleziono go cztery dni później. To, co z niego zostało, morze wyrzuciło na plażę cztery kilometry od hotelu. Dochodzenie prowadzone przez hiszpańską policję wykazało, że przyczyną śmierci było utonięcie. Nie znaleziono jednoznacznych śladów wskazujących na zabójstwo albo samobójstwo. W protokole z sekcji zwłok napisano więc, że przyczyną śmierci było utonięcie. Szwedzka służba bezpieczeństwa przeprowadziła własne śledztwo. Jeśli taka śmierć spotyka jej byłego wysokiego funkcjonariusza gdzieś w południowej Europie, nie wolno tego lekceważyć. Zwłaszcza że z badań lekarskich, które Waltin zrobił na miesiąc przed śmiercią, wynikało, że cieszy się doskonałym zdrowiem. Oprócz lekko podwyższonych wskaźników wątrobowych wszystko zdawało się w jak najlepszym porządku. Na podstawie zgromadzonych danych szwedzcy śledczy doszli więc do tych samych wniosków co ich hiszpańscy koledzy. Nieszczęśliwy wypadek. Nic szczególnego. Dziwnie – i to bardzo – zrobiło się dopiero wtedy, gdy ujawniono jego testament.

Około czwartej po południu Lewin zaczął spoglądać na zegarek i wiercić się niecierpliwie. Na początku Mattei udawała, że tego nie widzi, ale w końcu się nad nim ulitowała. Pomyślała, że popracuje cały wieczór, a ponieważ odnosiła się do Lewina z sympatią, postanowiła skrócić jego męki.

– Zanim pójdziesz do domu, zerknij na to, co zebrałam w sprawie Adolfa. – Jakiego Adolfa? – Claesa Adolfa Waltina – sprecyzowała. – Jego ojciec, Robert Waltin, był chyba w czasie wojny zagorzałym faszystą. Walczył jako ochotnik po stronie Niemiec. Od 1942 roku do końca wojny był żołnierzem słynnej Dywizji SS-Wiking. W jego skład wchodzili ochotnicy ze Skandynawii: Szwedzi, Duńczycy, Norwegowie. – Skąd to wszystko wiesz? – spytał Lewin podejrzliwie. – Znalazłam w Internecie. Jego nazwisko figuruje w opracowaniu Hermanssona na temat szwedzkich ochotników z Dywizji SS-Wiking. Trzy razy wyróżniono go Krzyżem Żelaznym. Zaczynał jako zwykły szeregowiec, a skończył w stopniu porucznika. Do końca lat siedemdziesiątych był znanym prawicowym ekstremistą i nacjonalistą. Mniej więcej wtedy, gdy jego syn zaczął pracować w policji, Waltin senior przestał się udzielać w swoim dotychczasowym środowisku. – Dziwne, bardzo dziwne – stwierdził Lewin, potrząsając głową.

Z zebranych dokumentów wynikało, że młody Waltin nigdy nie narzekał na brak pieniędzy. Już w wieku dwudziestu czterech lat, kiedy odziedziczył po zmarłej matce to, co mu zapisała w spadku, został milionerem. W chwili śmierci miał tych milionów na koncie więcej. Zostawił bardzo dziwny testament. Holt prowadziła już wiele śledztw i czytała wiele testamentów, ale nigdy nie spotkała się z czymś, co by choć odrobinę przypominało ten, który zostawił Waltin. Albo był zdrowo walnięty, albo jeszcze gorzej, pomyślała. Testament spoczywał w jego skrytce bankowej w banku SEB. Został spisany odręcznie, a policyjny grafolog potwierdził, że autorem był Waltin. Wszystkie pieniądze, jakie po nim zostały, przeznaczył na utworzenie fundacji, która miała wspierać badania nad kobiecą hipochondrią. Postanowił tak przez wzgląd na matkę, która była hipochondryczką. Fundacja miała nosić jej imię. Cała nazwa była dość długa: Fundacja na rzecz badania hipochondrii imienia mojej matki Aino Waltin i wszystkich innych bab, cierpiących na hipochondrię i uprzykrzających życie swoim dzieciom. Maminsynek, pomyślała Holt.

*

Dalsza część testamentu brzmiała jeszcze dziwniej. Wykraczała poza ramy tego, co normalnie nazywa się testamentem. Waltin dołączył do dokumentu uzasadnienie swojej ostatniej woli i zobowiązał wykonawcę do umieszczenia tegoż uzasadnienia w treści statutu, „zgodnie z ostatnią wolą fundatora”. „Moja matka Aino Waltin przez całe moje dzieciństwo cierpiała na większość znanych nauce chorób. Mimo to nigdy nie spełniła obietnicy, że szybko zejdzie z tego świata. A ponieważ w zwykłym trybie cywilnoprawnym nie mogłem jej oskarżyć o niewywiązanie się z umowy, musiałem w końcu pozbawić ją życia własnoręcznie. Uczyniłem to, spychając ją z peronu stacji metra Östermalm, kiedy jechała na kolejną wizytę lekarską”. A jednak nie był zwykłym maminsynkiem, pomyślała Holt.

Testament został oczywiście podważony, a uczynił to ojciec Waltina. Sąd rejonowy przyznał mu rację i uznał testament za nieważny. Stwierdził, że autor w chwili jego sporządzania nie był w pełni władz umysłowych. Sąd zastanawiał się nad tajemniczym opisem śmierci matki Waltina, która rzeczywiście spadła na tory na stacji metra Östermalm, została przejechana przez pociąg i zginęła na miejscu. Policja stwierdziła, że to nieszczęśliwy wypadek, spowodowany prawdopodobnie zawrotem głowy, które często jej się zdarzały. Tak przynajmniej powiedział jeden z jej licznych lekarzy. Śmierć na skutek nieszczęśliwego wypadku, czerwiec 1969 roku. Jej syn skończył właśnie dwadzieścia cztery lata, studiował prawo na Uniwersytecie Sztokholmskim i zaczynał nowe życie. Za dużo wypadków jak na jedną rodzinę, pomyślała Holt.

Puerto Alcudia w północnej części Majorki. Zima 1992–1993 „Esperanza” została zbudowana w niewielkiej stoczni w Puerto Alcudia. Właścicielem i dyrektorem stoczni nadal jest Ignacio Ballester. Współwłaścicielami są jego synowie Felipe i Guillermo. Stocznia należy do rodziny od kilku pokoleń, a jej specjalnością od początku były łodzie rybackie używane przez miejscowych rybaków. Tamten klient miał specjalne życzenie i właściciele stoczni musieli nieco odejść od tradycji. Klient zrezygnował między innymi ze sterczącego pionowo bukszprytu, który ma być głównie ozdobą i cieszyć oko właściciela – podobnie jak słynne głowy smoków na okrętach wikingów – a także pomaga utrzymywać równowagę na rozkołysanym pokładzie. Ignacio rozmawiał o tym z klientem, ale ten tylko potrząsał głową. Potem wyjaśnił, że wikingowie nigdy nie umieszczali na swoich łodziach smoczych głów. To wymysł z późniejszych czasów, a jeśli Ignacio mu nie wierzy, może pojechać z Felipem i Guillermem do Oslo, odwiedzić muzeum łodzi wikingów i przekonać się na własne oczy, jak naprawdę wyglądały łodzie tych dawnych rozbójników morskich. Ignacio się poddał. Jego klient pewnie wie o tym więcej niż on, a zresztą klient zawsze ma rację. Pod warunkiem że łódź, którą u nich zamówi, będzie się nadawać do żeglugi. Klient nie życzył sobie masztu. Nie zamierza żeglować „Esperanzą”, woli zaufać jej silnikom. Jeśli na łodzi jest maszt, zaczyna nią niepotrzebnie kołysać, a on woli mieć pod nogami stabilny pokład. Chciałby natomiast zamówić kilka dodatkowych rzeczy. Coś, czego nie ma na tradycyjnych łodziach, które budują. Przede wszystkim echosondę. Jest niezbędna, jeśli ktoś chce się zapuścić na obce wody albo powędkować. Rozmawiali też o radarze, ale doszli do wspólnego wniosku, że można z niego zrezygnować, bo za bardzo będzie wystawał i zdeformuje piękną linię łodzi. Klient stwierdził, że sprzęt do nawigacji, jaki znajduje się na standardowym wyposażeniu każdej łodzi, w zupełności mu wystarczy: kompas, mapy morskie, stoły, na których się je rozkłada, oprzyrządowanie. Zresztą za kilka lat zamierza uzupełnić sprzęt o nowoczesny GPS. Po kilku latach Ignacio zamontował na pokładzie „Esperanzy” grilla na propan-butan. Jeśli chodzi o przygotowywanie mięsa, warzyw, świeżych ryb i skorupiaków, lepszego pieca nie ma. Miał służyć właścicielowi „Esperanzy” i jego gościom, umilać im beztroskie, słoneczne dni na morzu. Grill można będzie złożyć i przymocować na rufie, gdy nie będzie potrzebny, dzięki czemu zajmie mniej miejsca. Grill został wyposażony w osłonę ze stali nierdzewnej, odporną na

wiatr i morską wodę. Zbiornik znajdował się pod pokładem, a kabel od butli wypełnionej propanem-butanem o pojemności dwudziestu litrów Ignacio przeciągnął wewnątrz ścianki rufowej, żeby nie szpecił łodzi. Potem zostały do wykończenia tylko drobne szczegóły. Co roku Ignacio wyciągał łódź na slip, robił przegląd i czyścił kadłub, co w przypadku konstrukcji drewnianych jest konieczne, zwłaszcza na wodach tak bogatych w skorupiaki. „Esperanza” była piękną, niewielką łodzią, a jej właściciel zawsze o nią dbał.

52. 12 września, środa. Cztery tygodnie przed 10 października. Główne biuro Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen Przy stole w salce konferencyjnej siedzieli: Johansson, Holt, Lewin i Mattei. Za oknem zaczęła się jesień. Zjawiła się wreszcie po długim i ciepłym lecie, które sprawiało wrażenie, jakby nie miało się skończyć. Jesień przyszła nagle, niespodziewanie, bez zapowiedzi. Temperatura spadła o połowę. Towarzyszył temu silny wiatr. Zachowywał się jak chuligan, który wyrywa w parku drzewa, potem rozrzuca je po ulicy i ciska w fasady domów.

– Mam pytanie – zaczęła Holt. – Dlaczego Waltin tak nagle postanowił zrezygnować z pracy w służbie bezpieczeństwa? Z tego, co wiem, podanie złożył w maju 1988 roku i w tym samym miesiącu dostał odpowiedź. Obiegówkę załatwił na początku czerwca: oddał legitymację służbową, klucze, broń i tak dalej. Podpisał wszystkie niezbędne dokumenty. Udało mi się ustalić, że zwolnił się na własne życzenie. – Nie miał wyboru – wyjaśnił Johansson. – Gdyby tego nie zrobił, wyrzuciliby go na zbity pysk. – Dlaczego? – spytała Holt, patrząc na niego z ciekawością. – No dobrze, opowiem wam, jak to było. – Johansson westchnął z miną, jaka przystoi byłemu szefowi jednego z ważnych działów służby bezpieczeństwa. – Pod warunkiem że zostanie to w tych ścianach. W skrócie wyglądało to tak: mnóstwo dziwnych transakcji finansowych i równie dużo nieprawidłowości księgowych. Waltinowi podlegała tak zwana działalność zewnętrzna. W jej ramach służba bezpieczeństwa powołała do życia prywatne spółki, które z jednej strony były przykrywką dla prawdziwych działań służby, a z drugiej pełniły

funkcje kontrolne. Waltinowi najbardziej zależało na zarabianiu pieniędzy. Kontrolerzy z ramienia parlamentu zdębieli, gdy sprawdzili, jak tę działalność prowadzono. Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło dochodzenie i ustaliło, że wszystko od samego początku było nielegalne, i to niezależnie od tego, co Waltin wyprawiał jako „przedsiębiorca”. – A na czym polega działalność zewnętrzna służby bezpieczeństwa teraz? – spytała Mattei z niewinną miną. – Słucham? – spytał Johansson. O czym ona gada, pomyślał. – Żartowałam, przepraszam – odparła Mattei bez cienia skruchy. – No to więcej tego nie rób – powiedział surowo Johansson. Co jej się stało, pomyślał. – Ja też mam pytanie – powiedział po chwili.

Czy zastanawiali się, jakie motywy kierowały Waltinem, jeśli faktycznie był zamieszany w zabójstwo premiera? On, Johansson, nie jest wprawdzie zwolennikiem tak zwanej teorii motywów, uważa je raczej za pożywkę dla prawników. Prawdziwi policjanci, tacy, którzy starają się popchnąć każde śledztwo choćby o krok, nie mają z nich zbyt wiele pożytku. W sprawach, z którymi zetknął się w czasie całej swojej dotychczasowej pracy w policji, albo motywy były najzupełniej oczywiste, albo sprawcami byli szaleńcy. Ale w przypadku Waltina skłonny jest zrobić wyjątek.

Potem Lewin wspomniał, że Waltin miał drugie imię. Podał datę jego urodzin i opowiedział o faszystowskiej przeszłości jego ojca. Holt uzupełniła jego słowa informacją o, mówiąc oględnie, dziwnym testamencie Waltina i o przypuszczeniu, że zamordował matkę. – Brak ojca, dominująca matka, syn postrzegający ojca w heroicznych barwach, nienawiść do współczesnej, klasycznej psychologii – wyjaśniła Holt. – Czy mam mówić dalej? – Nie, dziękujemy – przerwał jej Johansson. – Wystarczy. Potrzebuję konkretów. Dowiedz się, z kim utrzymywał kontakty, z kim się zadawał, jak myślał, jak czuł i jaki tryb życia prowadził, jakie miał zapatrywania polityczne, kogo kochał, a kogo nienawidził, co czytał, co jadł i pił. Chcę wiedzieć o tym łobuzie wszystko, czego można się dowiedzieć. A jego ojciec... ile ma dzisiaj lat? – Niedługo skończy osiemdziesiąt osiem – uzupełniła Mattei, zanim Lewin zdążył przewrócić kartkę w swoim notesie. – Sprawdźcie, czy jest sens go przesłuchiwać. Jeśli był na tyle rąbnięty, żeby w 1945 roku dać synowi na imię Adolf, to może gra jest warta świeczki. Tacy jak on lubią słyszeć swój własny głos. Kto wie? Może to nawet on pociągnął za spust? Żwawy i radosny emeryt.

– To absolutnie niemożliwe – odparła Holt. – Stary Waltin jest za niski. Ma sto siedemdziesiąt trzy centymetry wzrostu, tak przynajmniej jest napisane w jego paszporcie z tamtych lat. – Dobra robota – pochwalił ją Johansson. – Jak powiadam: trzeba się pogodzić z sytuacją. Znajdź mi tego drania. – Czasem odnoszę wrażenie, że już go mamy. – To nie on. – Johansson potrząsnął głową. – Nie Waltin. Daj mi nazwisko drania, który strzelał.

Wieczorem, po kolacji, Johansson oglądał z żoną film Costy-Gavrasa o słynnym lewicowym polityku, który został zamordowany przez policjanta w służbie greckiej junty. Johansson pożyczył go od Mattei, która z kolei dostała go od znajomego studiującego filmoznawstwo. Oceniła, że warto go obejrzeć. Ale Johansson nie potrafił się skupić na akcji. Prawdopodobnie dlatego, że spodziewał się sporych kłopotów. Jego podwładni zaczęli nagle z niewiadomych przyczyn kwestionować jego demokratyczne przywództwo. Co tu się dzieje? – zastanawiał się. Jest jeszcze Pia. Musi z nią porozmawiać, ale jeszcze nie teraz, gdy siedzą sobie na kanapie z podwiniętymi nogami i oglądają film o zamordowanym lewicowym polityku, podczas gdy za oknami hula wiatr. – O co chodzi? – spytała Pia. – Wyglądasz, jakbyś miał kłopoty. – Nic ważnego – skłamał i uśmiechnął się do niej. – W pracy nagromadziło się trochę spraw.

Potem pochylił się, objął ją ramieniem i przytulił. Jakoś to będzie. Nie warto się martwić na zapas.

53. W środę, dwunastego września, Holt i Mattei przesłuchały w biurze przy placu Norrmalmstorg Gustafa G:sona Henninga. Na początku był zdziwiony i zachowywał się, jakby na coś czekał. Był tak zdumiony, że nie zrozumiał, o co chodzi. Zachowywał się grzecznie, ale głównie dlatego, że miał do czynienia z kobietami, chociaż obie były policjantkami. Szybko go jednak zmiękczyły. Holt wyglądała

wprost zachwycająco: regularne rysy twarzy, białe zęby, czarne włosy i długie nogi. Mattei udawała niewinną blondynkę przytłoczoną wielkością tak światowego człowieka. Gustaf G:son Henning od początku stał więc na przegranej pozycji, i to mimo siwych włosów, szytego na miarę włoskiego garnituru i doświadczeń życiowych, których jako stary, bo już siedemdziesięcioletni lis miał na koncie sporo. Uroczy staruszek, pomyślała Holt i uśmiechnęła się do niego. Widzę, że nie będę musiała mu przypominać, kim był Juha Valentin Andersson Snygg, o którym opowiadał Johansson.

Henning opowiedział im w końcu wszystko to, co wcześniej mówił Bäckströmowi. Im dłużej opowiadał, tym swobodniej się zachowywał. Opowiadał wyczerpująco, ze szczegółami, bo zadawały mu szczegółowe pytania. Kilka razy zdarzyło się nawet, że sprawdzał daty i fakty w jednym ze swoich starych dzienników. Najwięcej czasu poświęcił Waltinowi. Poznali się w jakimś lokalu, nazywał się Gamla Cecil. Gdzieś przy Biblioteksgatan. Zachodziła tam młodzież z bogatych domów, żeby się upić i zabawić z kobietami. Waltin miał wtedy dwadzieścia lat, on był dziesięć lat starszy. Opowiedział też o pierwszym interesie, jaki zrobił z Waltinem, który odziedziczył wtedy spadek i chodził z kieszeniami wypchanymi pieniędzmi. Wspomniał też o zainteresowaniu Waltina pornografią – dobrą pornografią – a także o obrazie, który mu sprzedał, gdy Waltin „miał jeszcze mleko pod nosem”. – Niewielki obraz olejny Gustawa Klimta. To był najgorszy interes, jaki zrobiłem w całym życiu, zważywszy na to, ile płacą za niego dzisiaj. Wyczerpująco opowiedział o tym, co się działo w kolejnych latach, jak się spotykali, rozmawiali przez telefon. Od czasu do czasu robili sobie miesięczną przerwę. On załatwiał w tym czasie własne interesy. Potem znowu się spotykali, jedli dobrą kolację, rozmawiali o sztuce, o przyjemnościach życia i o kobietach, chociaż on, Henning, niechętnie rozmawia o kobietach z innymi mężczyznami. – Nie byliśmy bliskimi przyjaciółmi. Raczej dobrymi znajomymi, w pozytywnym znaczeniu tego słowa. Poza tym przez wiele lat mieszkaliśmy niedaleko siebie, przy Norr Mälarstrand. Często się więc zdarzało, że gdy wychodziliśmy na miasto, prawie na siebie wpadaliśmy. – Czy Waltin miał jakichś przyjaciół, których pan znał? – spytała Holt.

Nic mu o tym nie wiadomo. Nie miał rodziny, oprócz ojca, o którym mu kiedyś wspomniał. Miał za to mnóstwo kobiet. Pięknych i młodych. Niektóre były bardzo młode, może nawet zbyt młode. Widział je na własne oczy, bo przecież spotykał Waltina z nimi w dzielnicy, w której mieszkali. Zapamiętał go tak: Waltin z wiszącą mu u ramienia panienką.

– Kiedyś mi zdradził, że takie lubi najbardziej – młode albo bardzo młode. Chciał je zaliczać w biegu. Jego poglądy na kobiety pozostawiały zresztą wiele do życzenia, jeśli mogę się tak wyrazić – stwierdził Henning i uśmiechnął się po ojcowsku do Lisy, która siedziała przed nim w swoich pumpach ze skromnie złączonymi nogami. – Mówi pan, wiele do życzenia? – spytała Holt. – Tak – odparł Henning i potrząsnął głową. – Któregoś razu spytał mnie nawet, czy byłbym zainteresowany zbiorem zdjęć i filmów. Same prywatne nagrania, same mocne sceny, mówiąc oględnie. Oczywiście odmówiłem.

A jak to było z rewolwerem, z którego podobno zastrzelono premiera?

Oprócz tego, co już opowiedział Bäckströmowi i co przekazał im dzisiaj, chciałby jeszcze coś dodać. Zapomniał powiedzieć o tym Bäckströmowi, ale przypomniał sobie, kiedy robił porządki w głowie. – Waltin pokazywał mi zdjęcie tego rewolweru – powiedział. – Zdjęcie? – spytała Holt. – Zwykła kolorowa fotografia, powiększona, jakieś dwadzieścia na piętnaście centymetrów. Przedstawiała rewolwer leżący na egzemplarzu „Dagens Nyheter” z 1 marca, to znaczy następnego dnia po śmierci premiera. O ile się nie mylę, tytuł artykułu brzmiał: „Olof Palme zamordowany”. – Ten model ma numery seryjne wytłoczone na lufie. Widział je pan na tamtym rewolwerze? – Nie. Tamten rewolwer był gładki, błyszczący, metaliczny. Miał długą lufę i drewnianą, kratkowaną kolbę. Zrobioną z orzecha. – Z orzecha? – Tak to się nazywa. Waltin twierdził, że to orzech laskowy. Pytałem go o to, podobnie jak o stan rewolweru. – Czy pamięta pan, w którą stronę była skierowana lufa? – wtrąciła się Mattei. – W prawo, tak, chyba w prawo. Rewolwer leżał poniżej tytułu w gazecie. Równolegle do niej. Z kolbą zwróconą w lewo i lufą w prawo. – Jest pan tego pewien? – spytała Holt. To znaczy, że numer był po drugiej stronie lufy,

pomyślała. – Całkowicie pewien? – dodała Mattei. Może to zwykły przypadek, pomyślała. – Ten obraz utkwił mi w pamięci dość mocno. A dlaczego panie o to pytają? – Na tym modelu numer seryjny znajduje się po lewej stronie lufy. To nam wyjaśnia, dlaczego pan go nie widział.

– Ale Waltin nie wyjaśnił, jak wszedł w posiadanie rewolweru? – dopytywała Holt po raz trzeci. – Mówił tylko, że ma do niego dostęp – powiedział Henning. – I że jest w dobrym stanie, bo był przechowywany w bezpiecznym miejscu, w jaskini lwa. Tak się wyraził. Był w świetnym humorze, kiedy mi o tym opowiadał, i dlatego jestem tego taki pewien. – Czy Waltin był najzupełniej pewien, że to ten rewolwer, z którego zastrzelono premiera? – Całkowicie. Zastanawiam się tylko, skąd o tym wiedział. Kiedyś sobie zażartowałem i spytałem, czy był zamieszany w zamach, ale zaprzeczył. Potem dodał coś w tym stylu, że gdybym wiedział to, o czym on dowiedział się tam, gdzie pracuje, to do końca życia mógłbym sobie dostatnio żyć tylko ze względu na obowiązek zachowania tajemnicy. – Jak pan to sobie wytłumaczył? – Wiedziałem, w jakiej instytucji pracuje – odparł Henning i wzruszył ramionami. – Nie miałem powodu przypuszczać, że się ze mnie nabija. To nie byłoby w jego stylu. Odniosłem wrażenie, że faktycznie mógłby zdobyć dla mnie ten rewolwer, pod warunkiem że znajdę na niego kupca, a transakcja odbędzie się w całkowitej dyskrecji i bez ryzyka. – Czy pan to zrobił? To znaczy, się czy próbował pan znaleźć kupca? – spytała Holt. – Nie. Naprawdę. Są interesy, za które nigdy się nie biorę. Próbowałem mu to wyjaśnić. Oczywiście elegancko, bo tak należy. – O ile dobrze zrozumiałam, do tej rozmowy doszło na miesiąc przed jego śmiercią – powiedziała Holt. – Tak. Byłem zszokowany, kiedy się o tym dowiedziałem. Łatwo zrozumieć dlaczego. Nie dlatego, że sądziłem, że ktoś go zamordował. Nigdy nie miałem głowy do tego rodzaju teorii spiskowych. Już raczej sądziłem, że odebrał sobie życie. – Dlaczego pan tak uważał?

– Był w kiepskiej kondycji. Pił o wiele więcej, niż mógł. Zaniedbywał się, chociaż wcześniej zawsze zwracał na wygląd szczególną uwagę. Zawsze był elegancko ubrany, a ubrania miał szyte na miarę. No i miał dobry gust. Niestety dość wcześnie zauważyłem u niego pewne cechy świadczące o skłonności do autodestrukcji. Pod koniec – mam tu na myśli ostatni rok przed jego śmiercią – zaczął się zachowywać w sposób niekontrolowany. Mówił o rzeczach, o których normalny człowiek nie mówi. Wiem, że był chory. Opowiadał mi, że choruje na wątrobę, ale moim zdaniem zgubił go alkohol. Po prostu za dużo pił. – O jakich dziwnych rzeczach mówił? Może jakiś przykład? – No cóż – powiedział Henning z westchnieniem. – Któregoś wieczoru, gdy poszliśmy coś zjeść, było to chyba pół roku przed jego śmiercią, zrobił mi dłuższy wykład o tym, że najchętniej wyszedłby na swój balkon i patrzył, jak płonie Rzym. Ponieważ jednak nie jest to możliwe, musi się zadowolić wykorzystywaniem i biciem każdej kobiety, którą spotka na swej drodze. – Co chciał przez to powiedzieć? – Obawiam się, że mówił dokładnie to, co myślał. – Czy przypomina pan sobie coś jeszcze? – spytała Mattei z niewinną miną. – Opowiadał mi mnóstwo rzeczy. Były to bardzo wulgarne historie, a ich słuchanie dla nikogo nie byłoby przyjemne. W każdym razie mnie wysłuchiwanie ich nie sprawiało przyjemności. – Może pan podać jakiś przykład? – spytała Holt, rzucając ostrzegawcze spojrzenie na Mattei. – Kiedy studiował prawo na uniwersytecie, założył z kilkoma kolegami z roku dziwne stowarzyszenie. Miało dość niezwykłą nazwę. – Jak się nazywało? – spytała Holt. – Stowarzyszenie Miłośników Pizdy – odparł Henning, rzucając na Mattei przepraszające spojrzenie. – Miłośników Pizdy – powtórzyła Holt. – Tak. – Henning westchnął. – I mógłbym to sobie tłumaczyć studencką fantazją czy jakoś tak... Tyle tylko, że kiedy mi o tym opowiadał, chodziło mu o coś zupełnie innego. – A o co? – O to, że go z tego stowarzyszenia wykluczono. Zrobili to jego trzej kumple. Było ich w sumie tylko czterech i tworzyli dość małą grupę, jeśli mogę się tak wyrazić. Tamci trzej go usunęli z przyczyn, o których wcześniej wspominałem.

– Czy chodziło o to, że najpierw swoje kobiety bił, a potem uprawiał z nimi seks? – Mniej więcej – przyznał Henning, wzruszając przepraszająco ramionami. – Ale i o inne rzeczy. – Na przykład? – Na przykład o to, że je wiązał. Golił im podbrzusza i robił inne takie rzeczy. Kiedy leżały związane, fotografował je. – I dlatego pozostali członkowie stowarzyszenia go wykluczyli? – Tak. Byli razem na jakiejś imprezie, wcześniej poderwali kilka kobiet. To było chyba u Waltina w domu. Coś się tam wtedy wydarzyło, jakaś nieobyczajna sprawa. Ale nie dla Waltina, bo kiedy mi o tym opowiadał, wydawał się rozbawiony. – Czy Waltin podał panu nazwiska pozostałych członków stowarzyszenia? – Tak. Od tego się właśnie zaczęło. Rozmawialiśmy kiedyś o jednym z nich w związku z zupełnie inną sprawą. Właśnie wtedy wspomniał, że należał w przeszłości do pewnego stowarzyszenia. – Jak się ten człowiek nazywa? – To ktoś bardzo znany. – Słuchamy – nalegała Holt. – Obecnie jest posłem z ramienia chrześcijańskich demokratów – wyznał Henning z głębokim westchnieniem. – Nazwisko? – Niech się zastanowię... – zaczął, potrząsając głową. – To w końcu czterdzieści lat. – Wrócimy do tego, zanim się pożegnamy.

* – Ciekawe, jak się nazywali dwaj pozostali – powiedziała Holt, gdy wracały samochodem do komendy. – Może nasz pan poseł sobie przypomni – odparła Mattei. – W końcu to było małe stowarzyszenie, powinien pamiętać.

– Która z nas z nim porozmawia? – Chciałabym być przy tej rozmowie – stwierdziła Mattei. – Rozważymy ten pomysł – powiedziała Holt z westchnieniem. – Dla mnie nie jest aż tak oczywiste, że to stowarzyszenie może mieć cokolwiek wspólnego z naszą sprawą. – Ja uważam, że ma – upierała się Mattei. – Jeśli kogoś wykluczają z takiego stowarzyszenia, musi to mieć coś wspólnego ze sprawą. – Zastanowimy się nad tym – zdecydowała Holt. Ta Lisa bywa bezlitosna, pomyślała.

Zanim Holt poszła do domu, zadzwoniła do znajomego z dawnych lat, gdy pracowała jeszcze w służbie bezpieczeństwa. Obecnie był komendantem rejonowym policji w Skanii, w Kristianstad. Ojciec Waltina miał w tamtej okolicy posiadłość, pozostającą w rękach rodziny od wielu pokoleń. – Robert Waltin? Wszyscy go tu dobrze znamy. To słynna postać w tej okolicy. A czemu chcesz z nim rozmawiać? – Muszę zasięgnąć informacji o kimś innym, kimś, komu się przyglądamy – wyjaśniła Holt. – Stary Waltin nie jest o nic podejrzany, ale kiedy przeczytałam, ile ma lat, pomyślałam sobie, że lepiej zadzwonię do ciebie i sprawdzę, czy jest w ogóle jakikolwiek sens z nim rozmawiać. – To zależy o czym – odparł komendant. – Chyba się orientujesz, kim był jego syn? – Nasz były kolega, Claes Waltin. – Ano właśnie. Jak widać, jabłko nie padło daleko od jabłoni, jeśli mogę się tak wyrazić. Ale ja bym nie powiedział, że staruszkowi brakuje piątej klepki. Nadal jeździ swoim starym mercedesem i sieje grozę na drogach. Kiedyś próbowałem z nim o tym porozmawiać, ale to beznadziejna sprawa. Próbowaliśmy mu odebrać prawo jazdy, ale dostaliśmy odmowę. – W takim razie doradź mi, jak się mam zachować, gdybym chciała z nim porozmawiać. – Powiedz mu, że chcecie rozwikłać zagadkę zabójstwa jego syna. Jak to usłyszy, nie przestanie mówić. Jest tak za każdym razem, kiedy ja albo któryś z moich ludzi upominamy go, że prowadzi jak wariat albo że zniszczył sąsiadowi ogrodzenie owczarni. Kiedyś nam się poskarżył, że ktoś zrzucił kupę obornika, tak że wiatr zwiewa smród na jego dom. Typowe sprawy, jakimi pasjonują się ludzie dzielący włos na czworo. W ten właśnie sposób utrwalają zgodę między sąsiadami. A jak już się u niego zjawiamy, zaczyna wymieniać wszystkie duperele, jakimi się rzekomo zajmujemy, bo nie chcemy zajmować się innymi, konkretnymi sprawami. Na przykład tym, że jego syna zabił rząd socjaldemokratów. Socjolewuchów, jak o nich mówi.

Socjolewuchy albo socjomafiosi. – Z tego co wiem, Waltin utonął w morzu. – Lepiej mu tego nie mów. To naprawdę wstrętny typ – stwierdził komendant, który urodził się w tym samym powiecie, w którym był obecnie komendantem.

54. Trzeci dzień niewoli, na którą Holt skazała Bäckströma, dobiegał końca. Ośrodek, do którego przyjechał, był kiedyś ośrodkiem kolonijnym dla dzieci z Roslagen. Kilka przypominających baraki budynków rozrzuconych na leśnym wzgórzu górującym nad zarośniętą sitowiem zatoką. Do tego spróchniały pomost i zniszczona łódka zaryta w piasku. Ściany domków były cienkie jak papier. W środku stały żelazne łóżka, wstawione kiedyś dla biednych dzieci. Sprężyny były wygięte w dół, a materace pochodziły jeszcze z czasów drugiej wojny światowej. Uczestnicy kursu musieli sobie sami ścielić łóżka. Mieszkali po dwóch, dzieląc nieszczęśliwy los. Jeśli chodzi o Bäckströma, można powiedzieć, że miał szczęście. Zamieszkał w pokoju z policjantem z drogówki z Uppsali. Facet sprawiał wrażenie całkiem normalnego. Przetrwał w drogówce bezpiecznie do czasu, aż nowa pani komendant policji zatopiła w nim pazury. Los obszedł się z nim więc dokładnie tak samo, jak z Bäckströmem. Poza tym był na tyle przewidujący, że zanim się zgłosił w recepcji, torbę z piwem i wódką ukrył pod szopą. Biada temu, kto zaraz po przyjeździe meldował się w recepcji. Bäckström zrozumiał to w chwili, gdy podszedł do kontuaru i odezwał się do lesby odnotowującej przyjazd kolejnych uczestników. – Telefon komórkowy – powiedziała, spoglądając na niego wyzywająco. – Wszyscy uczestnicy kursu muszą nam zostawić komórki. – Nie sądziłem, że można wziąć ze sobą komórkę – łgał z niewinną miną. – Uważam, że bardzo przeszkadzają, kiedy się przyjeżdża na taki kurs, gdzie trzeba się w pełni skoncentrować. – Mam nadzieję, że to gówno nie zadzwoni akurat teraz, pomyślał. Zwłaszcza że telefon schował w majtkach, gdy wsiadał do autobusu, który miał go dowieźć na miejsce. – A więc zostawił pan telefon w domu? – spytała recepcjonistka, spoglądając na niego podejrzliwie. – Oczywiście, że tak – odparł. – Chcę przez to powiedzieć, że taki telefon bardzo przeszkadza, gdy się przyjeżdża na tego typu kurs i chce się skupić. Uważam, że ten kurs to świetny pomysł. – Możesz mi obciągnąć druta, mała suko, pomyślał. – Czy przywiózł pan ze sobą jakieś napoje alkoholowe? – spytała, spoglądając na jego pękatą walizkę.

– Nie piję alkoholu – odparł Bäckström, potrząsając swoją okrągłą głową. – Właściwie nigdy nie piłem. Moi rodzice byli zdecydowanymi przeciwnikami picia alkoholu, więc nigdy nie nabrałem upodobania do tego nałogu. Byłem tak wychowywany od wczesnej młodości – dodał, obrzucając ją świątobliwym spojrzeniem. – Chcę przez to powiedzieć, że jeśli ktoś słyszy taki przekaz już w młodości, to... – Pokój dwadzieścia dwa, drugi domek na lewo, drugie piętro – przerwała mu lesba i rzuciła na blat klucze.

– Cholera, źle rozegrałem sprawę telefonu – powiedział policjant z drogówki, kiedy wszedł do pokoju i wymienili się grzecznościami, jak na starych policjantów przystało. – Znam tu w okolicy jedną babeczkę, jakieś dziesięć kilometrów stąd. Tamtą jędzę z recepcji mamy na razie z głowy. – Jakoś sobie poradzimy – uspokajał go Bäckström. Wciągnął brzuch i wyjął z majtek telefon. – Kto nie popełnia błędów? Ja na przykład sądziłem, że w takim miejscu jak to powinni mieć normalny bar. No bo kto, kurwa, prowadzi hotel bez baru? Zwłaszcza że moją pyszną, słodową whisky nie zamierzam się dzielić z takim szeryfem z drogówki jak ty, pomyślał. – Najwidoczniej są tacy, jak widać. Ci, co prowadzą ten ośrodek, to chyba jacyś antropolodzy. A widziałeś menu? Na okrągło jakieś wegetariańskie świństwo – westchnął policjant. – Jakoś sobie poradzimy – pocieszał go Bäckström. – Na pewno. A co byś powiedział na małe co nieco na powitanie? Zadzwoń do tej donny, z którą rozmawiałeś w recepcji, i spytaj, czy ma jakąś młodszą koleżankę. – Może będzie chciała się przekonać, jak smakuje salami Bäckströma, pomyślał.

* Przez trzy dni rzeczywiście wszystko funkcjonowało całkiem dobrze, chociaż banda pedziów pieprzyła trzy po trzy o równouprawnieniu, tłumacząc, jak zostać wyzwolonym mężczyzną, a nie tylko paskudnym więźniem własnej płci. Dowodzili też, że ktoś, kto ma kota, jest lepszym człowiekiem od kanalii, która trzyma w domu zwykłego psa. Przez trzy dni wszystko funkcjonowało całkiem dobrze mimo konieczności uczestniczenia w terapii grupowej i ćwiczeniach rozluźniających, jak również mimo walniętej na punkcie ochrony lasów czarownicy, która nawijała o terapii z wykorzystaniem kwiatów róży oraz ludzkiego pola energetycznego. Twierdziła, że trzeba podążać za wewnętrznym głosem, bo tylko w ten sposób można odnaleźć drogę prowadzącą do wyższego poziomu świadomości, wolnej od hamującego działania hormonów i nagannych przesądów.

Przez trzy dni wszystko funkcjonowało całkiem dobrze mimo postnego jedzenia, które nadawało się raczej na karmę dla świnek morskich i ptaków. Na posiłki składały się takie smakołyki jak: hektolitry wody mineralnej, stosy sałatek, ziarno i orzechy, rośliny korzenne na przeczyszczenie organizmu i sojowe steki bez przypraw, owoce i jakiś paskudny napój z gorącej wody, cukru i śmietanki. Na najodważniejszych, tych, którzy przed pójściem spać chcieli się trochę podjarać, czekała kawa bezkofeinowa.

Bäckström postanowił nie okazywać, co o tym wszystkim myśli naprawdę, i dlatego już podczas pierwszej sesji grupowej nawiązał rozmowę z trenerem, który miał ją prowadzić. Nazywał się Fridolf Fridolin i był psychologiem zatrudnionym przez policję miejską. Pilnował przestrzegania równouprawnienia płci. Niewysoki, okrągły i różowy, z lekkim meszkiem nad górną wargą. Całość dopełniała marynarka z manchesteru. – W dzisiejszych czasach przeciętny człowiek bardzo dużo mówi o równouprawnieniu i relacjach między płciami. Czy jednak tak zwany przeciętny człowiek ma na myśli coś konkretnego, gdy znajdzie się w określonej sytuacji... – Człowiek i człowiek – przerwał mu Bäckström, unosząc do góry obie ręce. – Dlaczego ciągle mówisz człowiek? Dlaczego używasz słowa rodzaju męskiego? Nie możesz używać jakiegoś innego? A może właśnie o to ci chodzi? – Rozumiem, co pan ma na myśli, panie Bäckström – odparł prowadzący z nerwowym uśmiechem. – Daj sobie spokój z tym panem. Przecież mieliśmy mówić do siebie po imieniu. Pamiętam, że kiedy się przedstawiałem, poinformowałem wszystkich zebranych, że moi przyjaciele nazywają mnie Eve. Nigdy Bäckström, i nawet nie Evert. Przyjaciele mówią do mnie Eve – wyjaśnił Bäckström i spojrzał karcącym wzrokiem na rozmówcę, który robił się coraz bardziej czerwony. – Proszę mi wybaczyć, panie Bäck... o, przepraszam, Eve. – Wybaczam ci, Frippe. Bo chyba tak mieliśmy cię nazywać? – Fridolf. To mój tata... – Twój tata – przerwał mu oskarżycielskim tonem Bäckström. – Ale mamę też miałeś? Jak cię nazywała? – Mój mały Frippe, ale to było... – Wybaczam ci, mój mały Frippe – powiedział Bäckström tonem pełnym godności.

Niestety trzeciego wieczoru wszystko się popieprzyło. Najpierw skończył się alkohol. Prawie zupełnie, bo Bäckström przewidująco zachował na czarną godzinę kilka kropel. Potem razem z towarzyszem niedoli z Uppsali o mało nie zostali przyłapani na gorącym uczynku, kiedy próbowali się przemknąć do ośrodka po tradycyjnej wieczornej orgietce w przydrożnym barze z kiełbaskami. Kiedy Bäckström znalazł bezpieczne schronienie w swoim pokoju, odsłuchał wiadomości z poczty głosowej. Dzwonił GeGurra. Naszczekał na niego jak pies, chociaż w domu miał kota. Nie przemawiał już do niego grzecznie, jak szanowany siwowłosy handlarz dzieł sztuki tylko jak jakiś dzikus. To wszystko przez tę lesbę Holt. Pewnie wykorzystała okazję, że on, Bäckström, wyjechał na szkolenie, zaatakowała tego starego palanta i wydusiła z niego wszystko, co chciała. – Dałeś mi słowo honoru, Bäckström – powtórzył głos GeGurry z nagrania. – Oczekuję, że mi powiesz, co masz na swoją obronę. Ta suka chce mnie wycyckać z pieniędzy, pomyślał Bäckström. Trzeba działać szybko. Spakował walizkę, założył krawat i zacisnął go wokół szyi tak mocno, że oczy wyszły mu z orbit. Potem trochę go poluzował, żeby nie wykorkować, i powlókł się do recepcji. – Miałem chyba atak – wyszeptał i usiadł na podłodze. Spojrzał na lesbę siedzącą w recepcji i zaczął wachlować dłońmi czerwoną twarz.

Potem wszystko potoczyło się jak w tańcu. Lesba z recepcji dzwoniła na pogotowie i jednocześnie wachlowała mu twarz. Na wszelki wypadek położył się na podłodze. Potem karetka zabrała go na ostry dyżur do szpitala w Norrtälje, gdzie lekarz, prawdziwy Szwed, nie jakiś tam znachor w turbanie, położył go na noc na oddziale. Jednoosobowy pokój, świeża pościel, do tego fińska pielęgniarka z blond włosami. Miała właśnie nocny dyżur i najwidoczniej również słabość do prawdziwych policjantów z wielkiego miasta. Przyszła do niego kilka razy, żeby go pocieszyć, a potem został sam. Wypił do dna to, co zostało w butelce, i w końcu zapadł w głęboki sen, którego tak bardzo potrzebował.

Następnego dnia lekarz puścił go do domu, ale kazał wracać taksówką. Dał mu zwolnienie i skierowanie do szpitala Karolinska Sjukhuset, żeby zbadali, czy nie ma alergii, czy nie choruje na nadciśnienie, czy nie ma podwyższonego cholesterolu i czy nie cierpi na jakieś pomniejsze dolegliwości. Jego stan bardzo zaniepokoił poczciwego lekarza z Norrtälje. Chciałaś wojny, Anno Holt? No to będziesz ją miała, powiedział do siebie. Zamknął drzwi na klucz, podszedł do lodówki i wyjął zimne piwo.

55. – Kiedy zamierzasz przesłuchać Wiijnbladha? – spytał Johansson, wchodząc do pokoju.

– Dzień dobry – odparła Holt. – Dziękuję, czuję się świetnie. Dzięki, że spytałeś. Właśnie zamierzałam do niego zadzwonić, żeby się umówić. Razem z Janem chcemy go przesłuchać i poprosić, żeby złożył wyjaśnienia. Przy okazji, jak ty się czujesz? – Żeby złożył wyjaśnienia? – Tak, inaczej się nie da. Dochodzenie w sprawie rewolweru przedawniło się kilka lat temu. Podejrzanego nie mamy. – Masz go zatrzymać – powiedział Johansson i spojrzał na nią surowo. – Słucham? – Rozmawiałem z prokuratorem. Ma zostać zatrzymany bez wezwania. Przeprowadzisz przeszukanie w jego mieszkaniu i w miejscu pracy. – Na jakiej podstawie? – zdziwiła się Holt. O co mu chodzi, pomyślała. Jeśli rozmawiał z prokuratorem, to co ja mam z tym wspólnego? – Przygotowania do popełnienia czynu zabronionego – odparł Johansson. – To przestępstwo nie ulega przedawnieniu. – Przygotowania do popełnienia czynu zabronionego? Chwileczkę. Czy chodzi o zabójstwo premiera? Bo jeśli tak, to raczej o współudział w zbrodni, a to... – Mam na myśli jego byłą żonę, którą chciał otruć – przerwał jej Johansson. – Szczerze mówiąc, ani ja, ani Jan nie zamierzaliśmy poruszać tej kwestii – odparła Holt, potrząsając głową. – Zresztą w tej sprawie nie ma nawet zgłoszenia. – Już jest. Nie będziemy o tym teraz mówić, ale ponieważ nie mogliśmy z prokuratorem wymyślić nic lepszego, zdecydowaliśmy się na takie właśnie rozwiązanie. To tyle gwoli wyjaśnienia, zanim zaczniesz mnie wypytywać. Jeśli chcesz wiedzieć, rozmawiałem z naszym własnym prokuratorem, a nie z panią prokurator, która prowadzi śledztwo w sprawie zabójstwa Palmego. Tym razem zrobisz tak, jak ci każę. Masz go tu przywieźć w ciągu godziny. I nie musisz być dla niego miła. Przekaż to Lewinowi.

I tak się stało. Godzinę później Wiijnbladh siedział w sali przesłuchań z Holt i Lewinem. Był przerażony i nie rozumiał, o co chodzi. Biedny dureń, pomyślała Holt, po czym zaczęła go wypytywać o jego kontakty z Waltinem. – O czym chcecie ze mną rozmawiać? – jęknął, zwilżając wargi językiem.

– O twojej znajomości z Claesem Waltinem – odparła Holt, starając się mówić uprzejmie i wyglądać na zainteresowaną. – Ale on przecież już nie żyje – powiedział Wiijnbladh, spoglądając na nią ze zdumieniem. – Wiem. Ale kiedy żył, byliście podobno dobrymi przyjaciółmi. Holt nie zdążyła mu zadać następnego pytania, bo nagle otworzyły się drzwi i wszedł Johansson w towarzystwie dwóch policjantów z wydziału zabójstw: Rogerssona, tego z małymi oczkami, i obrzydliwego mięśniaka, którego nazwisko Holt już dawno wyrzuciła z pamięci. Chyba nie przypadkiem. – Nazywam się Johansson – powiedział Johansson, świdrując Wiijnbladha wzrokiem. – To ja tutaj rządzę. – Tak, wiem, kim pan jest – wystękał Wiijnbladh. – Nie przypominam sobie, żebyśmy kiedyś... – Przekaż mi klucze do mieszkania, kartę do czytników, kartę do komputera i kod dostępu – przerwał mu Johansson. – Ale ja zupełnie nie rozumiem... – zaczął Wiijnbladh, potrząsając głową i prawie błagalnym wzrokiem spojrzał na Holt. – Chodzi o przeszukanie mieszkania – wyjaśnił mu Johansson, wyciągając do niego potężną dłoń. – Opróżnij kieszenie, bo inaczej poproszę obu panów, żeby to zrobili za ciebie.

Minutę później Johansson i jego dwaj towarzysze wyszli. W środku zostali: Holt, Lewin i przerażony Wiijnbladh, wpatrujący się w Holt błędnym wzrokiem. – Muszę to toalety – powiedział. – Muszę... – Dobrze, ale Jan pójdzie z tobą – zgodziła się Holt i wyłączyła magnetofon. Powinnam była posłuchać Berga, pomyślała.

Wizyta w toalecie musiała trochę potrwać. Wiijnbladh ochlapał sobie twarz zimną wodą, ale chyba niewiele mu to pomogło. Nadal był w szoku i nie wiedział, co się dzieje. Na pewno nie rozumie, co jest grane, pomyślała Holt. – Wznawiam przesłuchanie inspektora policji Görana Wiijnbladha – powiedziała Holt, włączając magnetofon. – Zanim nam przerwano, rozmawialiśmy o twojej znajomości z Claesem

Waltinem, który pracował kiedyś w służbie bezpieczeństwa. Czy możesz nam powiedzieć, skąd go znałeś? – Byliśmy dobrymi przyjaciółmi – odparł Wiijnbladh. – Ale nadal nic nie rozumiem. – Jak długo się znaliście?

Wiijnbladh odparł, że poznali się, gdy w latach osiemdziesiątych Waltin zaczął pracować w służbie bezpieczeństwa. Ich znajomość miała z początku charakter zawodowy, ale z czasem przerodziła się w przyjaźń. – Miałem zaszczyt udzielać mu wyjaśnień z dziedziny kryminalistyki – powiedział, odzyskując na chwilę spokój. – Ale zazwyczaj rozmawialiśmy o sztuce. Łączyły nas wspólne zainteresowania, bo Claes miał wspaniałą kolekcję dzieł sztuki. To był naprawdę wspaniały zbiór, zarówno szwedzkich, jak i zagranicznych mistrzów. Któregoś razu poprosił mnie, żebym rzucił okiem na akwafortę Zorna i sprawdził, czy to nie falsyfikat. – Powiedziałeś, że udzielałeś mu wskazówek z dziedziny kryminalistyki. Czy rozmawialiście wtedy o czymś więcej niż o fałszywych dziełach sztuki? – Na przykład o czym? – O broni. Czy wypytywał cię o sprawy związane z bronią? – spytała Holt. Znowu mu się wszystko miesza, pomyślała. – Pytał mnie o wiele różnych rzeczy. Na przykład o odciski palców i różne kryminalistyczne metody zabezpieczania i analizy śladów. Claes, to znaczy Claes Waltin, odczuwał dużą potrzebę zdobywania wiedzy. Ciągle chciał się uczyć. Często przychodził do mnie, to znaczy do działu technicznego. – Wróćmy do sprawy broni. Podobno we wrześniu 1988 roku przekazałeś mu broń przechowywaną w magazynie działu technicznego. Skonfiskowano ją dwudziestego siódmego marca 1983 roku podczas dochodzenia w sprawie poszerzonego samobójstwa. – Nic mi o tym nie wiadomo – wyjąkał Wiijnbladh, patrząc ze zmieszaniem to na Holt, to na Lewina. – Naprawdę. Chyba naprawdę nic nie wiesz, pomyślała Holt. Widać to po oczach. – Koniecznie musisz sobie przypomnieć. Jesienią 1988 roku Waltin poprosił cię, żebyś mu dał jakiś rewolwer. Konkretnie ten – powiedziała i pokazała mu zdjęcie broni, którą posłużył się mężczyzna, który w marcu 1983 roku popełnił samobójstwo. – Zdjęcie zrobił jeden z twoich dawnych kumpli z pracy. Nazywał się Bergholm. To on prowadził badania laboratoryjne, gdy zrobiono to zdjęcie.

Wiijnbladh nie chciał wziąć fotografii do ręki. Nie chciał na nią nawet spojrzeć. Potrząsnął głową i odwrócił wzrok. Holt postanowiła zrobić drugie podejście, ale czuła się parszywie. – Jestem zdumiona tym, co mówisz – powiedziała. – Albo dałeś ten rewolwer Waltinowi, albo nie. Tak albo nie, innego wyjścia nie ma. Mamy z Janem powody przypuszczać, że to zrobiłeś. Musisz nam więc powiedzieć, jak się do tego odnosisz. – Nie wolno mi tego powiedzieć – wzbraniał się Wiijnbladh. – A niby dlaczego? Wyjaśnij nam to. – Ze względu na bezpieczeństwo państwa. – Bezpieczeństwo państwa? – powtórzyła Holt. – Zabrzmiało to tak, jakby to Waltin kazał ci tak mówić. – Kazano mi podpisać stosowny dokument. – Podpisałeś dokument, który podsunął ci Waltin. Gdzie teraz jest ten dokument? – Mam go w domu. Tam, gdzie mieszkam. W szufladzie biurka. Ale to tajny dokument, więc nie wolno wam go oglądać. – Jeszcze do tego wrócę – powiedziała Holt. – Tak więc we wrześniu 1988 roku przekazałeś Waltinowi rewolwer, którego zdjęcie leży przed tobą na stole. Później sobie wyjaśnimy, dlaczego to zrobiłeś. Ale najpierw chciałabym cię spytać o dwie inne rzeczy, nad którymi też się zastanawialiśmy. Protokół działu technicznego z ekspertyzy balistycznej tego rewolweru zaginął. Ja i Jan uważamy, że to ty go usunąłeś. Druga sprawa to wniosek o zezłomowanie tego rewolweru, który wysłałeś do fabryki broni. Uważamy, że broń nie została zezłomowana. Nie można było tego zrobić, bo wcześniej dałeś ten rewolwer swojemu dobremu przyjacielowi Waltinowi. – Nic mi o tym nie wiadomo – jęknął Wiijnbladh, patrząc tępym wzrokiem w podłogę. – Spójrz na mnie – powiedziała uprzejmym tonem Holt. – No spójrz. – Co? – spytał Wiijnbladh, podnosząc wzrok. – Dlaczego? – Chcę widzieć twoje oczy, kiedy odpowiadasz. Chyba sam rozumiesz dlaczego. Jesteś przecież policjantem. – Nie mogę odpowiedzieć na twoje pytania. Jeśli to zrobię, złamię tajemnicę służbową, a tym samym popełnię przestępstwo. Tak jest napisane w dokumentach, które podpisałem.

– Mówisz o papierach, które kazał ci podpisać Waltin? – Tak. Ale o tym też nie wolno mi mówić. Nareszcie, pomyślała Holt.

– Może ty masz jakieś pytania? – spytała, odwracając się do Lewina. – Zastanawiam się na różnymi rzeczami – odparł Lewin z ostrożnym chrząknięciem. – Dałeś Waltinowi rewolwer i podpisywałeś papiery we wrześniu 1988 roku? – Nie wolno mi o tym mówić – jęknął Wiijnbladh, potrząsając głową. – Przypuszczam, że wtedy nie wiedziałeś, że Waltin nie pracuje już w policji? – To nie może być prawda – odparł Wiijnbladh, wpatrując się nie wiadomo dlaczego w Holt. – Niestety to prawda. Waltin przestał pracować w policji w czerwcu tamtego roku. Kilka miesięcy przed tym, jak dałeś mu rewolwer, usunąłeś protokół z ekspertyzy balistycznej i wystawiłeś zaświadczenie o zezłomowaniu rewolweru. Kiedy wyświadczałeś mu te przysługi, nie był już policjantem. – To nie może być prawda – powtórzył Wiijnbladh i potrząsnął głową. – A niby dlaczego? – spytał Lewin. – Dostałem od służby bezpieczeństwa wyróżnienie i medal w podziękowaniu za wkład w dzieło budowy bezpieczeństwa państwa. – Który przechowujesz w szufladzie biurka – dodał Lewin. – Tak. Od początku tam jest. Biedak, pomyślał Lewin.

56. – A więc chce pan pojechać do domu tego truciciela? – spytał Rogersson, otwierając Johanssonowi drzwi samochodu. – Zdecydowanie. Muszę na chwilę wyjść zza biurka i rozprostować kości. Właściwie to

chciałem usiąść z przodu – powiedział Johansson. – Falk, usiądź sobie z tyłu, będziesz miał więcej miejsca. – Dziękuję, szefie – odparł Falk z uśmiechem i otworzył tylne drzwi. – A nie musimy założyć kamizelek kuloodpornych? – spytał Rogersson, kiedy wyjechali z tunelu prowadzącego do podziemnego garażu. – A po cholerę? – żachnął się Johansson, potrząsając głową. – My na pewno nie. Jedziemy tam, żeby znaleźć kilka papierów i pieprzony medal, który ten dupek gdzieś tam podobno ma. – Pewnie go dostał od Związku Działkowców – stwierdził Rogersson z szyderczym uśmiechem. – Oby tak było – odparł Johansson z westchnieniem.

Göran Wiijnbladh od piętnastu lat mieszkał w Brommie, w domu seniora dla ludzi na emeryturze pomostowej. Pokój, kuchnia, niewielka łazienka. Do tego cztery przyciski alarmowe, na wypadek gdyby potrzebował pomocy. Jeden znajdował się przy drzwiach wejściowych i można go było dosięgnąć, nawet gdyby się leżało na podłodze. Drugi w łazience, między sedesem a umywalką. Trzeci w kuchni, przy kuchence gazowej, a czwarty w pokoju, przy łóżku. Do tego ostatniego podłączony był przedłużacz, na wypadek gdyby Wiijnbladh chciał skorzystać z przycisku, siedząc przy biurku albo w fotelu przed telewizorem. Łazienka była brudna i zaniedbana. Unosił się w niej słaby, choć wyczuwalny smród moczu. Na podłodze leżało otwarte opakowanie pieluch. W szafce znaleźli dwadzieścia kilka słoiczków i opakowań różnych lekarstw. Obok nich leżało puste opakowanie po plastikowej sztucznej szczęce, maszynka do golenia, pianka i woda po goleniu. Na umywalce stał plastikowy kubek ze szczoteczką do zębów. Obok leżała tuba z substancją służącą do mocowania sztucznej szczęki. Biedaczysko, pomyślał Johansson i przeszedł do pokoju. Rogersson grzebał w biurku przy oknie, podczas gdy Falk zajęty był sprawdzaniem zawartości niewielkiej szafki stojącej przy krótszej ścianie pokoju. Na nocnej szafce, przy łóżku, stała oprawiona w ramkę fotografia byłej żony Wiijnbladha. Tej, która go opuściła przed dwudziestu laty, kiedy przez przypadek się otruł, chociaż to ją chciał pozbawić życia. – Czy to o tym pan mówił? – spytał Rogersson, wyciągając plastikową torebkę z medalem wielkości pięciokoronówki. Dla inspektora policji kryminalnej Görana Wiijnbladha w podziękowaniu za pomoc w umacnianiu bezpieczeństwa państwa – przeczytał. – Właśnie tego się obawiałem – stwierdził Johansson.

– Czy on był jakimś pieprzonym bohaterem wojennym? – spytał Rogersson, potrząsając głową. – Raczej Supermanem – odparł z szerokim uśmiechem Falk i wyjął z szafki parę białych majtek. – Wyglądają na nieświeże. – A papiery? – spytał Johansson. – To chyba te – powiedział Rogersson. – Pokwitowanie odbioru broni i tajemniczy list polecający napisany przez bezpieczniaków z Budynku B. W każdym razie na ich papierze firmowym. – Pokaż mi – powiedział Johansson. Ludzie naprawdę potrafią być głupi, pomyślał.

57. Johansson wrócił do pokoju przesłuchań po prawie dwóch godzinach. Tym razem zamierzał chyba zostać dłużej, bo przyniósł ze sobą krzesło i od razu na nim usiadł. – Do pokoju wchodzi szef Centralnego Urzędu Śledczego – powiedziała Holt do mikrofonu. – Przerywamy przesłuchanie. Jest godzina... – Wyłącz to diabelstwo – przerwał jej Johansson i machnął ręką w stronę magnetofonu. – Musimy poważnie porozmawiać, ale ty nie masz się czego obawiać – dodał uprzejmym tonem, zwracając się do Wiijnbladha. – Możesz spać spokojnie. Ale zanim zaczniemy, napijemy się kawy – zaproponował i nie wiadomo dlaczego spojrzał na Holt. – Czarna czy z mleczkiem? – spytał Wiijnbladha. – Ze śmietanką, jeśli można – wyjąkał Wiijnbladh.

* Ten facet wymyka się wszelkim opisom, pomyślała Holt. Nic nie wskazywało na to, żeby się uspokoił, i to mimo zapewnień Johanssona. Ciekawe, co z tego wyniknie. Holt poszła po kawę. Uznała, że nie ma wyboru. Dopilnowała, żeby Wiijnbladh dostał swoją śmietankę, i przysłuchiwała się jego rozmowie z Johanssonem. Johansson rozmawiał z nim jak z dzieckiem. – Jak pewnie wiesz, przez jakiś czas byłem szefem do spraw operacyjnych służby bezpieczeństwa – zaczął Johansson i skinął mu przyjaźnie głową. – Wiem – potwierdził Wiijnbladh. – Zanim został pan szefem Centralnego Urzędu Śledczego.

– No właśnie. I dlatego to wszystko, o czym tu rozmawiamy, objęte jest absolutną tajemnicą. Zanim się rozstaniemy, podpiszesz dokument, w którym zobowiążesz się do zachowania tej rozmowy w tajemnicy. Nie będzie ci wolno ujawnić jej szczegółów. – Oczywiście – odparł Wiijnbladh.

Z tego, co widzi, wynika, że przebieg wydarzeń był następujący, zaczął Johansson z flegmą, udając, że czyta z notatnika. Waltin go oszukał. Nadużył jego zaufania. Brzydko go wykorzystał. – Uporządkujmy fakty – powiedział. – W jakich okolicznościach doszło do przekazania rewolweru?

Waltin najpierw do niego zadzwonił. Do pracy. Przypomina sobie, na pewno tak było. Powiedział, że musi się z nim natychmiast spotkać. Chodzi o sprawę najwyższej wagi. Nie wolno mu z nikim o tym rozmawiać. Z nim też ma się nie kontaktować. Sprawa jest tak delikatna, że on, Waltin, musiał się nawet wynieść na jakiś czas z budynku policji. Oznacza to, że będzie nieosiągalny. – Od jakiegoś czasu wiedziałem, że Waltin kieruje tak zwaną działalnością zewnętrzną, więc byłem przekonany, że właśnie o to chodzi – wyjaśnił Wiijnbladh. – A więc to on zgłosił się do ciebie? – Przyszedł do mnie w weekend, mniej więcej w połowie września. Miałem wtedy dyżur. Poprosił, abym, jak tylko zostanę sam, od razu do niego zadzwonił, żebyśmy mogli w spokoju porozmawiać. Kiedy więc zostałem sam, zadzwoniłem do niego. Pod tajny numer, który mi podał. Wydaje mi się, że to było w niedzielę. Gdzieś tak w połowie września. Badaliśmy wtedy przypadek podejrzanej śmierci. Doszło do tego jeszcze w czerwcu, w noc świętojańską. Później się okazało, że to było samobójstwo. – I wtedy przyszedł do ciebie Waltin? – sprecyzował Johansson. – Wpadł jak bomba. Co on wyprawia? – pomyślała z mimowolnym podziwem Holt.

Kiedy Waltin zamknął drzwi, wyjaśnił mu, co go przygnało. Służba bezpieczeństwa musi zabrać z działu technicznego pewien rewolwer. Może mu wyjawić tylko tyle, że chodzi o sprawę najwyższej wagi dla bezpieczeństwa państwa.

– Przyniósł przecież ze sobą dokładny opis broni, numer serii i inne szczegóły. No i zdjęcie. – Pamiętasz, jak wyglądało to zdjęcie? – spytał Johansson. – Czy było na nim coś więcej niż tylko broń? – Nie, tylko broń – odparł Wiijnbladh z westchnieniem. – Zrobiono je z góry, na wprost. W tle ktoś położył linijkę z podziałką centymetrową, żeby pokazać, jaka jest duża. W dolnym rogu widać było kawałek papieru z numerem serii. Odniosłem wrażenie, że zdjęcie zrobili ludzie ze służby. Ale oczywiście nie pytałem o to. – I co zrobiłeś? – zapytał Johansson.

Najpierw sprawdził, czy nadal go mają w magazynie. Okazało się, że mają. Leżał w jednej z szuflad w magazynku broni, razem z kulą, której użyto do ekspertyzy balistycznej, i drugą, której nie użyto. Dał Waltinowi rewolwer, obie kule i protokół z ekspertyzy balistycznej. – Chodziło o to, żeby zatrzeć wszystkie ślady po broni – wyjaśnił Wiijnbladh. – To dlatego chciał, żebym załatwił zaświadczenie o zezłomowaniu. – A w fabryce broni nikt się nie dziwił? – W tamtych czasach nie sprawdzali tego zbyt dokładnie. Nie tak, jak dzisiaj. Przyniosłem po prostu trochę pojedynczych części z innych rewolwerów, na przykład magazynek bębenkowy, odpiłowaną lufę z zatartym numerem serii i kolbę. Mieliśmy w dziale mnóstwo takich drobiazgów, po prostu u nas zalegały. Włożyłem je do torebki i zakleiłem zwykłą kartką z numerem serii broni, której odbiór pokwitował Waltin. – Powiedziałeś: pokwitował? – powtórzył Johansson. – Musiałem wziąć od niego coś w rodzaju pokwitowania, dla własnego spokoju. – I wtedy dał ci to podziękowanie? – spytał Johansson i popchnął w stronę Wiijnbladha dwie kartki, które znalazł w jego mieszkaniu w szufladzie. – Tak. Dopiero teraz sobie uświadomiłem, że te dokumenty są fałszywe. – Wiijnbladh westchnął. – To straszne. Ale czy mogłem mu nie wierzyć? Spisano je na papierze firmowym służby bezpieczeństwa. Były podpisane i tak dalej. Czy mogłem się spodziewać, że to lipa? Przecież kazał mi nawet podpisać zobowiązanie, że całą sprawę zachowam w tajemnicy.

Czy mógł się spodziewać, że to wszystko nieprawda? Zresztą tydzień później dostał medal i list z podziękowaniami, podpisany przez szefa służby bezpieczeństwa Erika Berga.

Przekazał mu go osobiście Waltin podczas uroczystej kolacji, na którą zaprosił go do swojego mieszkania przy Norr Mälarstrand. – List i medal przekazał mi przed południem – wyjaśnił. – Potem na kolację przyszli też inni goście. Oczywiście nie rozmawialiśmy o moim odznaczeniu. – Inni goście? – powtórzył Johansson, rzucając szybkie spojrzenie Holt. – Co to byli za goście? – Stary przyjaciel Waltina, też już nie żyje. Zapamiętałem tylko, że był znanym prawnikiem specjalizującym się w sprawach gospodarczych. Zmarł dwa lata po śmierci Waltina. Był też jego stary ojciec. Bardzo przedsiębiorczy biznesmen. Mieszkał wtedy w Skanii, o ile pamiętam.

Zanim Wiijnbladh wyszedł, musiał podpisać kolejne zobowiązanie do zachowania tajemnicy. Johansson zatrzymał medal, pokwitowanie i list z podziękowaniami. Wyjaśnił, że ich potrzebuje, żeby móc go oczyścić z wszelkich podejrzeń. Wiijnbladh zapewnił go, że nie ma zastrzeżeń. Lewin postanowił odwieźć go do biura, ale zanim wyszli, Wiijnbladh zatrzymał się, żeby zadać Johanssonowi jeszcze jedno pytanie. – Mam cichą nadzieję, że ten rewolwer nie został później wykorzystany do popełnienia innego przestępstwa. – Nic na to nie wskazuje – odparł Johansson, patrząc na niego swoimi szczerymi szarymi oczami. – Dowiedzieliśmy się o nim, kiedy robiliśmy spis rzeczy znalezionych w mieszkaniu Waltina. Wydało nam się to dziwne, bo Waltin nie miał na nią pozwolenia. Niedawno całkiem przypadkiem dowiedzieliśmy się, że kiedyś tę samą broń skonfiskowała policja miejska. No cóż, młyny sprawiedliwości mielą powoli. – Niestety – dodał z westchnieniem. A ty jak zwykle wymykasz się wszelkim opisom, pomyślała Holt.

58. – No i co o tym wszystkim myślicie? – spytał następnego dnia Johansson, kiedy spotkał się z najbliższymi współpracownikami, żeby się naradzić i wypić obowiązkową kawę. – A co ty o tym myślisz? – Jeśli spojrzeć na to, jak należy, i zacząć od tak zwanego pokwitowania, powiem tylko tyle, że to kiepskie oszustwo i jeszcze gorszy żart – odparł Johansson, podnosząc kartkę, na

której Waltin pokwitował Wiijnbladhowi odbiór rewolweru. – Z nagłówka wynika, że to papier firmowy działu technicznego służby bezpieczeństwa – mówił dalej. – Podpisał go urzędnik numer 4711, nazwisko nieczytelne. Wystarczyły porządna kopiarka i trochę fantazji. Sądzę, że Waltinowi nie brakowało ani jednego, ani drugiego. – A list z podziękowaniem od Berga? – spytała Holt. – Abstrahując od tego, że w tamtym świecie nikt nikomu nie pisze listów z podziękowaniami, podpis został zręcznie sfałszowany. Na ręce inspektora policji kryminalnej Görana Wiijnbladha... Niniejszym wyrażam podziękowanie za cenny udział w operacji służącej interesom państwa... Sztokholm, piętnastego września 1988 roku. Erik Berg, Służba Bezpieczeństwa. Tak na marginesie, piętnastego września była niedziela, ale Berg przychodził do pracy o każdej porze dnia i nocy, więc nie robiłbym z tego zbyt wielkiej hecy – stwierdził Johansson z westchnieniem. – A medal? – zapytała Holt. – Wykonano go w mennicy firmy Sporrong. Jest na nim nawet ich nazwa. Pozłacana miedź. Dla inspektora policji kryminalnej Görana Wiijnbladha w podziękowaniu za pomoc w umacnianiu bezpieczeństwa państwa. – Czy nasi technicy sobie to obejrzeli? – spytał Lewin. – Nie. Sam to zrobiłem. Ze względu na bezpieczeństwo państwa – odparł Johansson z szerokim uśmiechem. – Ale teraz ja was słucham. Co o tym sądzicie, poza tym, że Wiijnbladh nie był dla działu technicznego darem bożym? Co sądzisz, Liso? – spytał, patrząc na Mattei. Lisa odparła, że jej zdaniem można to wyjaśnić na wiele sposobów. To z kolei może doprowadzić do kilku dalszych wniosków, które mogą prowadzić do jeszcze innych. – Na przykład jakich? – spytał Johansson.

Na przykład takich, że cała ta historia może nie mieć nic wspólnego z zabójstwem premiera. – Siedemdziesiąt pięć procent to tylko siedemdziesiąt pięć procent, jeśli wziąć za punkt wyjścia kulę – wyjaśniła Mattei. – Waltin mógł przecież zdobyć jakikolwiek rewolwer, i to w najprostszy sposób – odparł Johansson. – Mógł na przykład powiedzieć, że musi pozabijać borsuki czy inne ryjce na swojej działce w Sörmlandzie. – No dobrze – wtrąciła Holt. – W takim razie inna ewentualność: załóżmy, że rewolwer, który zdobył Waltin, rzeczywiście posłużył do zamordowania premiera. W końcu siedemdziesiąt pięć procent to trzy razy więcej niż dwadzieścia pięć procent, jeśli dobrze policzyłam.

– Dwa i pół roku po zabójstwie premiera? – spytała Mattei z niewinną miną. – Podobno między marcem 1983 a wrześniem 1988 roku cały czas przechowywano go w dziale technicznym. – W bezpiecznym miejscu. W jaskini lwa – odezwał się Lewin. – Jeśli to faktycznie ten rewolwer, ktoś musiał go stamtąd zabrać, zastrzelić Palmego i niepostrzeżenie zwrócić. – Jestem już starym człowiekiem – westchnął Johansson. – Za starym na naukowe rozważania. Chciałbym usłyszeć jakieś rozsądne wytłumaczenie. Co powiesz, Anno? – Ten rewolwer to broń, z której zabito premiera – stwierdziła Holt. – Waltin zabrał go z działu technicznego przed zabójstwem. Wiijnbladh mówił przecież, że Waltin go tam odwiedzał. Przy jakiejś okazji zwędził mu rewolwer. Potem przekazał go sprawcy zabójstwa, a ten po wykonaniu zadania mu go oddał. Waltin odniósł go dyskretnie do działu technicznego. Bezpieczniejszego miejsca chyba nie ma. Kiedy się uspokoiło, a Waltina wywalili z pracy, oszukał Wiijnbladha, żeby ten dał mu rewolwer. Dla niego to coś w rodzaju trofeum. Chce je zachować za wszelką cenę. – Jest jeszcze taka możliwość, że Waltin doszedł do wniosku, że to właśnie z tej broni zastrzelono premiera – wtrąciła Mattei. – Oszukiwał sam siebie, żeby móc sprzedać rewolwer jakiemuś kolekcjonerowi. Taka wersja pasuje z kolei do tego, co twierdzi Henning. – Czyli znowu jesteśmy w punkcie wyjścia. – Johansson westchnął. – A co ty o tym sądzisz, Janie? – Zgadzam się z Anną. – Chodzi ci o stary mandat za niewłaściwe parkowanie? – Tak – odparł Lewin. – Waltin wchodzi w posiadanie broni. Nie pytajcie mnie, jak to robi. Przekazuje ją sprawcy i odbiera od niego dzień po zabójstwie. Sprawca spędza tę noc w jednym z tajnych mieszkań służby bezpieczeństwa w Gärdet. – Całkiem zgrabna teoria spiskowa – pochwalił go Johansson. – Tak – odparł Lewin. – Miejmy tylko nadzieję, że nieprawdziwa.

Kiedy Holt wróciła do swojego pokoju, stwierdziła, że ktoś złożył jej niezapowiedzianą wizytę. Na biurku siedział Bäckström i wyglądało na to, że zanim weszła, czytał leżące na nim dokumenty. – Jestem porządnie wkurzony – powiedział, spoglądając na nią groźnie. – Usiądź, proszę – odpowiedziała.

* Bäckström był nie tylko wkurzony, ale i rozczarowany: nią i jej kolegami. Właściwie był rozżalony na całą ludzkość. Jest tak rozczarowany, że odbiło się to na jego zdrowiu. Wczoraj wieczorem dostał ataku serca albo słabego wylewu krwi do mózgu, noc spędził w szpitalu i teraz jest na zwolnieniu lekarskim. Kiedy wróci do zdrowia, zamierza zwrócić się do związków zawodowych i poprosić je o pomoc. Chce złożyć skargę na szefostwo policji miejskiej, na CUŚ, a zwłaszcza na nią, Annę Holt. – A ja myślę, że jesteś zdrów jak ryba – powiedziała Holt. Sprawiała wrażenie, jakby go w ogóle nie słuchała. – Dla prawdziwego policjanta, a za takiego się uważam, anonimowość informatora jest rzeczą świętą – odparł poirytowany Bäckström. – Ty i Mattei wprowadziłyście mnie w błąd. Dzwonił do mnie Henning i zmieszał mnie z błotem. Muszę przyznać, że doskonale go rozumiem. Ale to nie ja oszukałem jego – to ty oszukałaś mnie. – A ja uważam, że chodzi ci tylko o nagrodę – powiedziała Holt.

Bäckström upierał się, że to nieprawda. Policja pogrąża się coraz bardziej, kolegom z pracy nie można już ufać, a społeczeństwo zsuwa się po równi pochyłej. Społeczeństwo, w którym uczciwi, ciężko pracujący ludzie – tacy jak on – nie mogą już nikomu ufać. I właśnie to go niepokoi. Nigdy nie spodziewał się nagrody za swoją niewolniczą pracę. Przynajmniej tego nauczył się w ciągu trzydziestu lat pracy w policji. – Kto wam dał wskazówki dotyczące broni? Kto wam podsunął nazwisko Waltina? Beze mnie nic byście nie mieli. To ja skierowałem was na trop tajnej sekty seksualnej, Miłośników Pizdy. Sama się domyślasz, czym się zajmowali przez wszystkie te lata. Banda zboczków! Nazwa nic ci nie mówi? – To nieładnie czytać czyjeś papiery – stwierdziła Holt i na wszelki wypadek włożyła protokół z przesłuchania Henninga do szuflady biurka. – Co masz na swoją obronę? – spytał Bäckström i wbił w nią spojrzenie. – Wykonuję swoją robotę – odparła Holt. – I tym się różnię od ciebie, bo ty tylko ciągle gdzieś biegasz i wtykasz nos w nie swoje sprawy. Poza tym jesteś chyba na zwolnieniu lekarskim? Idź do domu, połóż się i odpocznij. I nigdy więcej nie czytaj moich papierów bez pozwolenia – zakończyła i wbiła w niego wzrok. – Wojna – oznajmił Bäckström. Wstał z krzesła i wycelował w nią palec wskazujący.

– Wojna? – spytała Holt. – Wojna – powtórzył. – Właśnie się zaczęła.

59. Po lunchu Holt i Mattei poleciały samolotem do Kristianstad, żeby przesłuchać starego Waltina. – Był u mnie Bäckström – powiedziała Holt. – Kiedy po naszym spotkaniu wróciłam do pokoju, zastałam go na swoim biurku. – Wstrętny tłuścioch – odparła Mattei. – I co chciał? – To był jakiś bełkot. Na końcu wypowiedział mi wojnę. – W takim razie poproszę Johana, żeby się nim zajął – zadeklarowała Mattei. – Johana? – Tak. – Mattei skinęła głową. Potem do końca lotu opowiadała jej o Johanie, żałując, że samolot ze Sztokholmu do Kristianstad leci nie dłużej niż godzinę. Nasza mała Lisa jest zakochana, pomyślała ze zdumieniem Holt, kiedy wysiadały.

* Duża posiadłość w Skanii, zwana „Posiadłością Roberta Waltina”. Bielony dom, mur pruski, spadzisty dach, staw i wysadzana wierzbami aleja. Tak też można mieszkać, pomyślała Holt, kiedy taksówka zatrzymała się na wysypanym żwirem podwórzu należącym do posiadłości nazywanej Robertslust.

– Rodzina Waltinów mieszka tutaj od pokoleń – wyjaśnił Robert Waltin. Oprowadzając je po domu, zadbał, aby „panie” mogły się napić kawy. Duże biurko, skrzyżowane szable na ścianie, komplet wypoczynkowy pokryty podniszczonym aksamitem ze zrobionymi na szydełku serwetkami na zagłówkach, stare portrety w złoconych ramach. Mnóstwo wspomnień z przeszłości, a przecież życie toczy się dalej. Naprawdę urocze miejsce, pomyślała Holt.

– Czy to od pana wzięła nazwę posiadłość? – spytała Mattei z uśmiechem. – Ależ gdzie tam – żachnął się Waltin. – Nazwa pochodzi od dziadka mojego dziadka, kierownika manufaktury Roberta Waltina. Nasza rodzina od samego początku miała tu letnią rezydencję. A ty wyglądasz, jakbyś tu mieszkał od samego początku, pomyślała Mattei. Złośliwy, choć całkiem niegroźny staruch z cienką szyją wystającą ze zbyt dużego, postrzępionego kołnierzyka koszuli. Kiedyś, gdy Robert Waltin był jeszcze w pełni sił, musiała być droga i elegancka. Teraz już nie jest, a większość czasu zabiera jej właścicielowi narzekanie na wszystko i wszystkich. – Chciałyśmy się z panem spotkać, żeby zadać kilka pytań o syna – zaczęła Holt, a na jej twarzy pojawił się służbowy uśmiech. – Najwyższy czas. Nigdy nie uwierzyłem, że mój syn się utopił. Claes był zdrowy i w pełni sił. W wodzie czuł się jak ryba. To ja nauczyłem go pływać. I to jeszcze zanim skończył pięć lat. A potem go zostawiłeś i pojechałeś sobie do Skanii, żeby się ożenić ze swoją sekretarką, pomyślała Holt. – Nauczyłem go pływać, kiedy był jeszcze pędrakiem. Wtedy jeszcze żyłem z tą wariatką jego matką. Później przyjeżdżał do mnie latem i razem żeglowaliśmy i pływaliśmy. Claes został zamordowany. Tak uważałem od samego początku. – Dlaczego pan tak myśli? – spytała Holt. – Zrobiły to te socjolewuchy – odparł staruszek i spojrzał na nią z chytrą miną. – Coś o nich wiedział, więc postanowili go zabić. Przecież pracował w służbie bezpieczeństwa. Na pewno niemało wiedział o ich ciemnych interesach z Ruskimi i Arabami. No bo, jak myślicie, dlaczego ktoś zastrzelił tego zdrajcę Palmego? – A co pan o tym sądzi? – Palme zdradził nasz kraj, pracował dla Ruskich. Już gorzej nie mogło być. Sowieckie łodzie podwodne miały tajne bazy wśród szkierów na naszych wodach terytorialnych. Palme stał na czele skorumpowanego rządu, a on, najważniejszy z nich wszystkich, był zwykłym zdrajcą pracującym dla naszych wrogów. Na domiar złego zdradził klasę, z której się wywodził. – Ale dlaczego pan uważa, że Palme był rosyjskim szpiegiem? – spytała Holt. – Wiedział o tym każdy myślący człowiek. Poza tym dostałem potwierdzenie z pewnego źródła – od syna. Służba bezpieczeństwa miała nawet jakieś papiery na potwierdzenie tych podejrzeń. Niestety musieli je zniszczyć na polecenie najwyższego kierownictwa politycznego. Jest to przykład potwornego nadużycia władzy i zwykłej zdrady.

Coś takiego, pomyślała Holt. Jak tu wrócić do głównego wątku? – Faktycznie – przytaknęła. – Bardzo by nam pan pomógł, opowiadając o synu. Robert Waltin przystał na to z wielką ochotą. Jego syn był bardzo uzdolniony, nauka przychodziła mu z łatwością. Zawsze miał najlepsze oceny w klasie. Poza tym był ładnym chłopakiem. Kiedy podrósł, wszystkie kobiety za nim ganiały. – Wariowały na jego punkcie, ale on podchodził do tego z humorem. Zawsze był dla nich grzeczny i czarujący. – Ale nigdy się nie ożenił – stwierdziła Holt. – Nie założył rodziny, nie miał dzieci. – A skąd miał brać na to czas? – żachnął się Waltin. – Zresztą ja go ostrzegałem. Dobrze wiedziałem, o czym mówię. Jego matka była przecież moją żoną. – Zginęła tragicznie w wypadku na stacji metra? – W wypadku? Była pijana. Pijana w sztok. Wypijała dwie butelki portweinu dziennie i faszerowała się lekami. Była pijana i dlatego spadła na tory. Taka jest prawda. Czy spotykała się z synem regularnie? Tak, każdego lata. Podczas wielkich uroczystości organizowanych przez jego rodzinę, chociaż nie musiał na nie zapraszać pierwszej żony, bo ich drogi się rozeszły. – Rozmawiałyśmy niedawno z policjantem, który miał okazję pana spotkać w mieszkaniu pańskiego syna, na kolacji. Pod koniec lat osiemdziesiątych, w mieszkaniu przy Norr Mälarstrand. – Ma pani na myśli tego małego policjanta, który pomagał Claesowi, gdy pewien Żyd, handlarz dzieł sztuki nazwiskiem Henning, wtrynił mu falsyfikat pewnego obrazu? Obrzydliwy typ. Siedział i zachowywał się tak, jakby cały czas przepraszał, że żyje. Nie wspomnę już o tym, że nie potrafił się posługiwać sztućcami. – Chyba mówimy o tym samym człowieku – odparła Holt. – Tak, przypominam go sobie – powiedział Waltin. – Kiedy się go w końcu pozbyliśmy, zapytałem syna, dlaczego, na miłość boską, zadaje się z kimś takim. – No właśnie, jak syn to wyjaśnił? – Powiedział, że to pożyteczny idiota, chociaż ma tak ohydną powierzchowność. – A czy wyjaśnił, dlaczego tak uważał? – drążyła Holt. – Nie zagłębiałem się w to – odparł Waltin, potrząsając głową. – Pamiętam tylko, że

powiedział, że najbardziej pożyteczni idioci to ci, którzy nie mają pojęcia, do czego są wykorzystywani. Dodał też, że ten niezwykły okaz wyświadczył jemu i narodowi szwedzkiemu wielką przysługę.

Oprócz Wiijnbladha był tam jeszcze ktoś. Czy pan Waltin przypomina sobie nazwisko tego kogoś? – Tak – odparł Waltin. – To był dawny kolega Claesa, z czasów studenckich. Został później znanym prawnikiem, specjalizował się w sprawach gospodarczych i pracował dla największych szwedzkich spółek. Przez kilka lat zasiadał nawet w zarządzie Boforsa. Zmarł rok po śmierci Claesa. Nazwisko wypadło mi z pamięci, ale wydaje mi się, że po pogrzebie wysłałem kartkę wdowie po nim. Wspaniała postać. Razem studiowali prawo, jak już mówiłem, a poza tym byli członkami pewnego stowarzyszenia. Uwaga, pomyślała Holt. – Stowarzyszenia? – spytała z uśmiechem. – Najpierw zapisali się do Konserwatywnych Prawników, ale później w zarządzie doszło do jakiegoś sporu. Działo się to w czasach, gdy bolszewicy próbowali przejąć nasze uniwersytety i dlatego Claes i jego przyjaciele postanowili założyć własne stowarzyszenie. Nazywało się chyba Prawnicy na rzecz Wolnej Szwecji. – Prawnicy na rzecz Wolnej Szwecji? – spytała Holt. – Coś takiego – odparł Waltin, wzruszając ramionami. – Dokładnie nie pamiętam. Mój syn należał wtedy do wielu takich stowarzyszeń. – Pamięta pan jeszcze jakieś? – spytała Holt z niewinną miną. – Tak, ale nie zamierzam rozmawiać o tym z paniami.

Natomiast chętnie opowie o swoim synu. I tak zrobił. Niestety po wysłuchaniu dwugodzinnego wykładu na temat zalet i zasług młodego Waltina Holt i Mattei musiały zakończyć rozmowę, ponieważ przyjechała po nie zamówiona taksówka. – Bardzo panu dyrektorowi dziękujemy – powiedziała Holt, podając mu rękę na pożegnanie. – Jeśli już ktoś zasługuje na podziękowania, to na pewno mój syn – odparł Waltin. – Też tak myślę – powiedziała zgodnie Holt.

– Za to, że dzięki niemu ten zdrajca został zastrzelony – syknął Waltin, po czym się odwrócił i zamknął drzwi domu, w którym ród Waltinów mieszkał od pięciu pokoleń.

– A więc ten stary dziadyga twierdzi, że to jego syn brał udział w zabójstwie premiera – powiedział Johansson. – Skąd o tym wie? – Trudno powiedzieć – odparła Holt. – Sądzę, że to raczej przeczucie, o ile dobrze go zrozumiałam. W każdym razie takich słów użył na pożegnanie. – Przeczucie – żachnął się Johansson i w tej samej chwili postanowił, że musi porozmawiać z Perssonem, wiernym psem byłego szefa służby bezpieczeństwa Erika Berga. Prawdziwym policjantem, który w tamtych czasach znajdował się w samym centrum wydarzeń.

60. Persson mieszkał w Råsundzie, w jednym ze starszych budynków, z przełomu XIX i XX wieku, stojących nad stadionem piłkarskim. W niewielkim, dwupokojowym mieszkanku mieszkał od czasu, gdy w latach siedemdziesiątych się rozwiódł. Chciał być prawdziwym policjantem i poświęcić pracy w policji cały swój czas. Człowiekiem, z którym w ciągu siedemdziesięciu lat życia spędził najwięcej czasu, był legendarny już Erik Berg, szef do spraw operacyjnych służby bezpieczeństwa, który trwał na tym stanowisku dwadzieścia pięć lat. Był bezpośrednim przełożonym Perssona przez dwie trzecie jego pracy w policji. Kiedy odszedł na emeryturę, jego miejsce zajął Johansson. Berg i Persson znali się jeszcze ze szkoły policyjnej. W latach sześćdziesiątych przez dwa lata jeździli tym samym radiowozem. Szwedzka policja jeździła wtedy czarnymi plymouthami z huczącymi silnikami. O volvo i saabach nikt wtedy nawet nie myślał. To były inne czasy. Po jakimś czasie Berg zaczął robić karierę. Skończył prawo, trafił do służby bezpieczeństwa i szybko awansował. W 1975 roku mianowano go szefem do spraw operacyjnych. W praktyce to on kierował tajną działalnością podległych mu służb. W dniu, kiedy dostał tę nominację, zadzwonił do Perssona i zaproponował mu pracę. Potrzebował zaufanego człowieka, najlepiej kogoś takiego jak Persson. A przynajmniej to właśnie można było wyczytać między wierszami. Godzinę później Persson zrezygnował z pracy w sekcji włamań policji miejskiej. U Berga został komisarzem. Na tym stanowisku wytrwał aż do emerytury, na którą przeszedł dwadzieścia cztery lata później. Rok później ze stanowiska ustąpił także Berg, i wkrótce zmarł na raka. Persson nadal miał się dobrze i nie zamierzał umierać. Tacy jak on po prostu nie umierają.

– Cieszę się, że cię słyszę – powiedział Persson, słysząc w słuchawce głos Johanssona. – Dawno się nie widzieliśmy. – No właśnie, może byśmy coś razem zjedli? – zaproponował Johansson. – Zapraszam do siebie – odparł Persson. – Nigdy nie chodzę z facetami do restauracji. Poza tym nie cierpię tej ich muzyki. – W takim razie może dziś wieczorem? – Świetny pomysł. I tak nie mam nic do roboty. Co powiesz na domowej roboty lekko osolony mostek wołowy z sosem z marchewki i groszku? – Znakomicie. Jestem za – zgodził się Johansson. Czy może być coś lepszego, pomyślał. – W takim razie o siódmej – zdecydował Persson. – Jeśli chcesz wypić coś mocniejszego, możesz przynieść jakąś butelczynę.

Człowiek nigdy nie przestaje się dziwić, pomyślał Johansson kilka godzin później, gdy siedział w kuchni Perssona, a gospodarz rozlewał wódkę do kieliszków. Wiecznie młody Persson, znany w pracy z tego, że przez wiele lat, bez względu na porę roku, wszędzie chodził w tym samym szarym garniturze, tej samej pożółkłej nylonowej koszuli i tym samym brązowym krawacie. W jego mieszkaniu pachniało środkami czystości i wyszorowaną do czysta podłogą. Przypominało stare domki dla lalek. Tyle tylko że było od nich trochę większe, a ponieważ Persson ważył dwieście kilogramów i miał prawie sto dziewięćdziesiąt centymetrów wzrostu, przypominał słonia w składzie porcelany. Na szczęście był to słoń poruszający się z gracją baletnicy, a gotował prawie tak dobrze jak ukochana ciotka Johanssona, która w starych, dobrych czasach prowadziła wyszynk w hotelu Stora Hotellet w Kramfors, zaopatrując leśniczych, właścicieli tartaków i innych zakładów branży drzewnej w to, czego potrzebowali do życia. – Jak leci? Zastanawiasz się, czy nie kupić ode mnie wyposażenia tego mieszkania? – spytał, widząc, że Johansson się rozgląda. – Raczej nie – odparł Johansson. – Podziwiam tylko, że potrafisz tu utrzymać taki porządek. Tacy jak my nie słyną z zamiłowania do porządku. – Nienawidzę bałaganu – powiedział Persson. – Tkwi to we mnie od czasów, gdy poszedłem w kamasze. Opowiem ci o tym. – No to słucham – zgodził się Johansson i napełnił kieliszki.

Persson odbywał służbę wojskową w Marynarce Wojennej. Po odsłużeniu obowiązkowych dziesięciu miesięcy postanowił zostać w armii i przez kilka lat pełnił funkcje dowódcze. Potem odszedł z armii i wstąpił do policji. Od pewnego czasu jest na emeryturze. – Policjantem nie można zostać – stwierdził. – Policjantem trzeba się urodzić. – Dobrym policjantem na pewno, inaczej do dupy z takim. Czy w Marynarce pływałeś na łodziach podwodnych? – Nie. Dlaczego tak sądzisz? – Utrzymujesz wszędzie wzorowy porządek – stwierdził Johansson. – Jeśli na łodzi podwodnej powiesisz kurtkę nie tam, gdzie trzeba, twój kumpel będzie musiał spać na podłodze. Tak przynajmniej słyszałem. – To prawda. Cholernie tam ciasno i dlatego takich jak ja nie biorą. Byłem kilka razy w takiej łodzi. Już wtedy nie mogłem się przecisnąć przez wieżyczkę. Na klaustrofobię nigdy nie cierpiałem, ale kto lubi chodzić w przyciasnych butach? Dlatego wybrałem ląd. Stacjonowałem w bazie Marynarki wojennej w Berdze pod Sztokholmem, byłem technikiem od materiałów wybuchowych. W okolicy pełno było min z drugiej wojny światowej. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ze dwa razy wypływaliśmy w morze, żeby pomóc biedakom, którzy złowili w sieci nie to co trzeba. – I dlatego tak ważne było utrzymywanie wszystkiego w należytym porządku? – Absolutnie – zgodził się Persson z lekkim uśmiechem. – Wystarczyło, że zrobiłeś kluczem francuskim o jeden obrót za dużo i mogła to być ostatnia rzecz, jaką w życiu zrobiłeś. A jeśli na dodatek zabrałeś ze sobą nie ten sprzęt co trzeba, nie było nawet sensu zaczynać. – Mogę to sobie wyobrazić. – Z czasem człowiek wszystkiego się nauczy – stwierdził Persson, wzruszając ramionami. – W zasadzie nie było to trudniejsze niż na przykład przepchanie zlewu. Bo jak już się czegoś raz nauczysz, zostanie ci to w palcach do końca życia. Tyle że w przypadku przepychania zapchanego zlewu konsekwencje bywają trochę inne, jeśli mogę tak powiedzieć. Weźmy na przykład moje mieszkanie. Przez ostatnie pięćdziesiąt lat zajmowałem się przepychaniem zlewu i naprawianiem uszkodzonej instalacji elektrycznej, a nie jakimiś tam bombami czy minami. Robiłem to, żeby oszczędzić na wydatkach. Ale ja się nie skarżę. Fachowcy strasznie brudzą i kłamią. Nigdy nie przychodzą o umówionej godzinie. Pomyśl sobie, jak by to wyglądało, gdyby stara niemiecka mina uderzyła w kadłub? À propos uderzenia, strzelmy sobie lufę. Na zdrowie! – Na zdrowie! – odparł Johansson.

Po jedzeniu popuścili pasów i przeszli do pokoju, żeby się napić kawy i porozmawiać o tym, o czym zawsze rozmawiają prawdziwi policjanci, mianowicie o innych prawdziwych policjantach i przestępcach. – Jakiś miesiąc temu wpadłem w centrum Solny na Jarnebringa. Kazał cię pozdrowić. Nic się nie zmienił, chociaż całkiem niedawno został ojcem. – Jarnebring zawsze jest sobą – odparł Johansson z sympatią. – Ostatnio najwięcej czasu musi poświęcać maluchowi. – Tak to już bywa – westchnął Persson. – Między innymi dlatego postanowiłem kiedyś, że nie będę miał dzieci. – Jak to? – Człowiek się do nich przywiązuje – odparł Persson. – A tobie nic się ostatnio nie urodziło? – Tak się złożyło, że nie. A pierwsza dwójka jest już dorosła. Zdążyłem zostać dziadkiem. To o wiele spokojniejsze zajęcie, jeśli chcesz wiedzieć. – Tak, widzę – odparł Persson. – Zawsze uważałem, że ludzie za bardzo się przejmują opieką nad dziećmi. Większość dzieci zachowuje się w sposób dla mnie niepojęty. À propos... jak ci się pracuje urzędzie? To chyba nic przyjemnego, jeśli się miało zaszczyt pracować w służbach, a potem trafia się właśnie tam? – Pięć lat w służbach w zupełności mi wystarczy – powiedział Johansson i uśmiechnął się lekko, wzruszając ramionami. – Erik spędził tam ćwierć wieku. Dopiero rak zmusił go do odejścia. Dla mnie mógł tam zostać na zawsze. – Ale ty odszedłeś przed nim. – Tak. Rok wcześniej. Ale wtedy był już chory, a ja nie mogłem znieść tego widoku. Przynajmniej nie codziennie. Utrzymywaliśmy regularne kontakty aż do jego śmierci. Spotykaliśmy się kilka razy na tydzień i codziennie do niego dzwoniłem. À propos, jak tam sprawa Palmego? Udało ci się zaprowadzić jakiś porządek? To już chyba ostatni dzwonek – dodał, spoglądając na Johanssona z zaciekawieniem. – Dlaczego mnie o to pytasz? – Czytałem coś o tym miesiąc temu w gazetach. – W gazetach – żachnął się Johansson. – Jeśli chcesz wiedzieć, to sprawa Palmego nie wygląda różowo.

– Nigdy nie wyglądała – odparł Persson. – Ta sprawa od samego początku stała na uszach. – Ale jest jedna rzecz, nad którą się głęboko zastanawiam – powiedział Johansson. – Wiesz, co ci powiem? – spytał Persson, unosząc kieliszek. – Przeczuwałem, że chcesz mnie o coś spytać.

– Co sądzisz o Waltinie? – spytał Johansson. – O Waltinie? – powtórzył Persson, po czym spojrzał na Johanssona i potrząsnął głową. – Zaczynasz mnie niepokoić. – Niby dlaczego?

Waltin to goguś, błazen i nieudacznik, a na dodatek tchórz. Ktoś taki jak on nigdy nie poważyłby się zabić Palmego. Poza tym jego wygląd nie pasuje do rysopisu sprawcy. Sprawcą może być ktokolwiek, ale nie on. Waltin był dobry w robieniu różnego rodzaju ciemnych interesów finansowych. Nic nie ryzykując, potrafił zarobić jakieś pieniądze. Poza tym w służbie bezpieczeństwa krążyły pogłoski o jego szczególnym zainteresowaniu kobietami i o niezwykłych formach, jakie to zainteresowanie przybierało. – Jasne – powiedział Persson. – Zdarzyło się, że obił kilka babek, może nawet więcej niż kilka, bo sprawiało mu to przyjemność. Ale żeby strzelać do Palmego? Nigdy w życiu! Po co miałby to robić? To nie ten typ. Absolutnie się do tego nie nadawał. – Ale ja nie twierdzę, że to on zastrzelił premiera – stwierdził Johansson. – Akurat co do tego się z tobą zgadzam. Ale to nie znaczy, że nie mógł być zamieszany w zamach w jakiś inny sposób. – Wiesz co? Teraz naprawdę zaczynasz mnie niepokoić – powiedział Persson, potrząsając głową. – Chcesz powiedzieć, że brał udział w jakimś spisku? – Na przykład. – Na to był zbyt wielkim tchórzem – odparł Persson. – Był też zbyt leniwy, żeby coś takiego wymyślić. Wolał iść wygodnie przez życie, nie wysilając się zbytnio. Najchętniej z innymi, takimi, którzy preferują ten sam styl życia. Ludzie z lepszego towarzystwa, w czepkach urodzeni. Skąd ktoś taki jak on mógłby znać kogoś, kto byłby zdolny zrobić coś takiego? – Nie wiem. Może ty zasugerujesz jakieś nazwiska? – Jeśli masz na myśli policjantów, to bardzo się mylisz. Wśród nas nie znalazłbyś ani

jednego, który by sobie z czymś takim poradził albo chciałby zadawać się z Waltinem. Nie u nas. Poza tym powinieneś wiedzieć jedno: nasi ludzie, ci, którzy pracowali wtedy w Biurze Ochrony Rządu, lubili Olofa Palmego. Jestem przekonany, że żaden z nich na niego nie głosował, ale lubili go jako człowieka, chociaż jako obiekt do ochraniania sprawiał kłopoty. – To kto twoim zdaniem zastrzelił premiera? – spytał Johansson. – Ktoś w rodzaju Christera Petterssona. Jakiś szaleniec ze skłonnościami do przemocy, który nie bał się konsekwencji swego czynu. Trafiła mu się szansa i po prostu ją wykorzystał. No, może ktoś trochę bardziej uporządkowany niż Pettersson. Takich palantów jak on są tysiące. Mają szafy pełne broni, na którą pozwolenie wydaliśmy my, policjanci. – Zgadzam się – powiedział Johansson. – Miło mi to słyszeć. Czy mogę ci udzielić dobrej rady? – Zawsze chętnie słucham dobrych rad mądrych ludzi. – Wystarczy, że posłuchasz starego człowieka, który zajmował się podobnymi sprawami dłużej niż ty – powiedział Persson, rozlewając do kieliszków resztę przyniesionego przez Johanssona koniaku. – Słucham – odparł Johansson i skinął głową. – Odpuść sobie sprawę Palmego. Przegraliśmy ją ponad dwadzieścia lat temu. – To prawda. Gdyby to ode mnie zależało, kazałbym przypiekać tego drania na rożnie. – Kto by nie chciał? – spytał retorycznie Persson. – Niestety, nam, policjantom, nie wolno robić takich rzeczy. Na domiar złego w tym konkretnym przypadku nawet nie wiemy, kogo powinniśmy nadziać na rożen.

Odpuść sobie, pomyślał Johansson godzinę później, wracając taksówką do domu. Przestań o tym ciągle myśleć, to może w końcu uda ci się coś zrobić.

61. Biografia Waltina zaczęła powoli nabierać formy i treści. Od metryki urodzenia aż po świadectwo zgonu. Od ogłoszenia w „Svenska Dagbladet”, gdzie ukazało się zdjęcie małego Claesa i jego rodziców, aż po dwa śledztwa prowadzone przez policję hiszpańską i szwedzką w sprawie wypadku, który zakończył jego ziemski żywot. Wcale nie był takim prymusem, jak opowiadał jego ojciec. Raczej szkolnym łobuzem.

Rzeczywiście chodził do dobrych szkół, ale przez cały okres nauki miał przeciętne oceny. Z wyjątkiem zachowania, bo już w drugiej klasie podstawówki ocenę ze sprawowania mu obniżono. Hm, miał dopiero osiem lat i chodził do prywatnej szkoły. Ciekawe, co zmalował, zastanawiała się Mattei.

Sytuacja zmieniła się w sposób zadziwiający, kiedy poszedł do wojska. Służbę odbywał w Umeå, w pułku dragonów norrlandzkich, elitarnej jednostce konnych strzelców. Kiedy po piętnastu miesiącach wychodził do cywila, ze wszystkich przedmiotów miał najwyższe oceny. Potem wszystko wróciło do normy. Egzamin magisterski z prawa zdał dopiero po ośmiu latach, chociaż powinien zmieścić się w czterech. Czy Palme nie zdał tego egzaminu już po dwóch latach, zastanawiała się Mattei.

Wszystko wskazuje na to, że oprócz studiów głowę zaprzątało mu wiele innych spraw. Między innymi stowarzyszenia. Ledwo rozpoczął studia na Wydziale Prawa, wstąpił do ugrupowania o nazwie Konserwatywni Prawnicy. Wystąpił z niego już po roku i zażądał, żeby przyczyny jego rezygnacji wpisać do protokołu. Jego zdaniem stowarzyszenie było zbyt radykalne. Wspólnie z grupą kilku innych studentów podzielających jego zdanie założyli inne stowarzyszenie, o nazwie Młodzi Prawnicy na rzecz Wolnej Szwecji. Zakończyło żywot już po trzech spotkaniach. Stowarzyszenie Miłośników Pizdy, założone przez czterech młodych przyjaciół, przetrwało znacznie dłużej. Oficjalnie powstało we wrześniu 1966 roku, gdy zaczął się jesienny semestr, i istniało dziesięć lat. Z zebranych informacji wynikało, że Waltin był bardzo aktywnym członkiem. Pełnił funkcję skarbnika i podczaszego. W latach 1966 i 1968 zdobył tytuł Pogromcy Pizd. W 1969 roku został wykluczony ze stowarzyszenia z powodów, których nie udało się ustalić. Nie znaleziono też żadnej wzmianki o tym w protokołach. Czterdzieści lat później najzdolniejsza spośród wszystkich komisarzy policji, Lisa Mattei, potrzebowała dwóch dni, żeby się tego dowiedzieć. Nie musiała nawet zwracać się o pomoc do parlamentarzysty, członka partii chrześcijańskich demokratów, wchodzącego w skład komisji sprawiedliwości.

* Poprosiła o zgodę Johanssona, ale ten kategorycznie jej tego zabronił.

– Zaczynam się niepokoić, Liso, kiedy słyszę z twoich ust takie rzeczy – powiedział, wbijając w nią wzrok. – Dlaczego chcesz z nim rozmawiać? Zakładam, że wiesz, że zanim został wybrany do parlamentu, był prokuratorem okręgowym. – Chcę go wypytać o Waltina, o jego przeszłość – odparła Mattei. – Uważam, że to niezwykle interesujące. Wyobrażam sobie... – Co za bzdury wygadujesz? – przerwał jej Johansson. – Chcesz go pytać o wybryki kilku studentów, którzy w latach sześćdziesiątych całkowicie stracili kontrolę nad swoimi czynami? Jaki to ma związek z naszą sprawą? Czterdzieści lat później! Jak sądzisz, dlaczego Palme został zamordowany? Chcesz udowodnić, że doszło do próby gwałtu i sytuacja wymknęła się spod kontroli? – Nie sądzę – odparła Lisa. – Uważam jednak, że może nam to coś powiedzieć o samym Waltinie. Poza tym od tamtych wypadków do śmierci Palmego upłynęło prawie dwadzieścia lat. Ich stowarzyszenie powstało jesienią 1966 roku, a premiera zastrzelono w lutym 1986 roku. – Zapomnij o tym – stwierdził Johansson. – Nawet o tym nie myśl. – Po tych słowach odwrócił się i wyszedł z pokoju.

Ale Mattei nie zapomniała. Sposób, w jaki traktował ją Johansson, skłaniał ją do przekory i to bez względu na to, czy chodziło o kwestie zasadnicze, czy o coś mniej istotnego. Poza tym, zupełnie nieświadomie, pomógł jej ojciec Waltina, gdy podczas ich rozmowy rozpływał się nad dawnymi znajomymi syna z liceum i ze studiów. Najznamienitszą osobistością, człowiekiem, nad którym rozwodził się najbardziej, był bankier, finansista i miliarder Theodor „Theo” Tischler. Może warto spróbować, pomyślała Mattei. Już godzinę po rozmowie z Johanssonem zadzwoniła do Tischlera i umówiła się z nim na spotkanie. Mieli się zobaczyć następnego dnia w jego biurze przy placu Nybroplan. I nawet nie poprosiła Johanssona o zgodę. Okazało się, że Tischler jest nieocenionym źródłem informacji. Trochę kwadratowa twarz, łysina i szerokie czerwone szelki. Do tego żywe oczy spoglądające na nią zza biurka. Wygląda, jakby cierpiał na zespół Tourette’a, pomyślała Mattei. Zanim weszła do pokoju, włączyła niewielki magnetofon i ukryła go w kieszeni marynarki. – Claes Waltin – powiedział Tischler. – A cóż ta legendarna postać zmalowała tym razem? – Chyba pan słyszał, że od wielu lat nie żyje? – odparła Mattei. – Jedno nie wyklucza drugiego – oznajmił Tischler i już kilka sekund później zaczął jej opowiadać o Stowarzyszeniu Miłośników Pizdy.

Tischler nie słyszał o nim od wiosny 1969 roku, kiedy Waltin zaczął opowiadać o nim brzydkie rzeczy kobietom tworzącym ich najważniejszą bazę rekrutacyjną: pracownicom największego w Szwecji prywatnego szpitala Sophiahemmet, pielęgniarkom z Czerwonego Krzyża i ze szpitala Karolinska Sjukhuset. – To właśnie w tych kręgach połów był najobfitszy – wyjaśnił Tischler. – Gdyby to było dzisiaj, oskarżyłbym go o kolportowanie fałszywych informacji rynkowych. Musiałem się sporo namęczyć, żeby odzyskać dawną pozycję. – A co takiego opowiadał Waltin? – spytała Mattei z niewinną miną. – Twierdził, że mam kuśkę mniejszą niż Gadający Świerszcz z bajki o Pinokiu – odparł Tischler i roześmiał się rozbawiony. Może coś w tym było, pomyślała Mattei, ale na wszelki wypadek potrząsnęła współczująco swoją jasną główką. – Pewnie się pani teraz zastanawia, czy coś w tym było – powiedział Tischler. To kompletna bzdura, stwierdził. Zwykła plotka, którą Waltin rozsiewał po to, żeby uniemożliwić przyszłemu bankierowi zdobycie tytułu Pogromcy Pizd. Dlatego on, Tischler, dogadał się z dwoma pozostałymi członkami stowarzyszenia i posłużył się swoimi już wtedy dość pokaźnymi zasobami finansowymi, żeby się pozbyć podłego oszczercy. – Kłamstwo, od początku do końca kłamstwo. Jeśli mi pani nie wierzy, służę nazwiskami kilku starych kumpli z harcerstwa. Oni pani powiedzą, jak mnie nazywano, gdy byłem członkiem stowarzyszenia. Cała kadra harcerska w tamtych czasach składała się z pedałów i pedofilów. Kiedy wyjeżdżaliśmy na obóz, my, mali chłopcy, musieliśmy się przy nich kąpać. Nago. To wtedy koledzy zaczęli na mnie wołać Osioł. – Osioł? – zdziwiła się Mattei. – Tak, Osioł. Wiele mi dawniej zarzucano, ale nikt nigdy nie powiedział, że mam pusto w głowie – stwierdził Tischler. – Nie chodziło im o górną część osła – dodał i wskazał w kierunku ukrytego pod biurkiem krocza.

Czy Waltin był seksualnym sadystą?

Oczywiście, że tak. Również za to wyrzucili go ze stowarzyszenia. Waltin nienawidził kobiet. To stąd wzięły się ten jego nienasycony apetyt seksualny i wyrażenia, którymi się posługiwał.

– Szkodził imieniu stowarzyszenia i jego dobrej reputacji – wyjaśnił Tischler. – To oczywiste, że kogoś takiego jak on nie mogliśmy tolerować w swoim gronie.

Czy ma jeszcze coś ciekawego do powiedzenia o Waltinie? Oprócz tego, że był seksualnym sadystą?

Jak najbardziej, odparł Tischler i przez następną godzinę opowiadał jej po kolei o tym, jak Waltin otruł psa, podpalił czyjś dom i kradł różne przedmioty z jego domu. Poza tym przyłapał go kiedyś na gorącym uczynku, jak się onanizował nad fotografią jego matki. Innym razem w warunkach domowych wykonał własnoręcznie rewolwer i następnego dnia strzelił z niego w tyłek koledze z klasy. To tylko kilka przykładów z podstawówki i liceum. Jeśli Mattei chce, może jej opowiedzieć więcej. Kiedy Waltin po raz pierwszy otruł psa, a potem spalił dom, miał nie więcej niż piętnaście lat. – Jego szurnięta matka miała posiadłość niedaleko Strängnäs. Czasem jeździliśmy tam z kumplami, żeby się rozerwać. Piliśmy piwo, słuchaliśmy starych kawałków i rwaliśmy miejscowe laski. Pani Waltin nigdy nam nie towarzyszyła, więc układ był znakomity. Niedaleko, w starym domu, mieszkała para emerytów. Wkurzali Claesa, między innymi dlatego, że mieli psa, który się na nas rzucał. Ale głównie chodziło mu o to, że żyli w biedzie. I kiedyś postanowił to zmienić. – Co zrobił? – spytała Mattei. – Najpierw rzucił psu kawałek wołowiny nafaszerowany trutką na szczury. Wołowinę kupiła mu ich głupia gospodyni w hali targowej na Östermalm. Pies zjadł mięso, wrócił do domu, położył się i zdechł. Staruszkowie w ogóle nie skapowali, co się stało. Kupili sobie nowego psa. Claes musiał więc wykonać kolejny krok. Zakradł się do nich i podpalił dom, kiedy spali. Na szczęście zdążyli uciec, ale budynek doszczętnie spłonął. Musieli się stamtąd wynieść. – Skąd pan to wszystko wie? – spytała Mattei. Przecież cię tam nie było, pomyślała. – Claes chwalił się tym w szkole. Najpierw mu nie uwierzyłem, ale kiedy pojechałem tam następnym razem, przekonałem się, że nie kłamał. Z chałupy został tylko kikut komina. A o tym, że pies zdechł, wiedziałem już wcześniej. Dwa lata wcześniej ofiarą Waltina i jego niepohamowanych przestępczych skłonności padli Tischler i jego rodzina. – Najprawdopodobniej ukradł klucz do naszego mieszkania, gdy kiedyś do nas przyszedł. Pourywał wtedy głowy moim ołowianym żołnierzykom. Któregoś razu, gdy byłem z rodziną na wsi, włamał się do naszego domu i wyniósł różne drobiazgi. Między innymi zdjęcie mojej mamy

z albumu. Była na nim nago. Zdjęcie zrobił mój ojciec, kiedy się kąpała, i było oczywiście przeznaczone tylko do prywatnego wglądu. – A jednak ciągle się pan z nim kolegował? – Jakiś rok później nakryłem go w szatni przy sali gimnastycznej, jak się po kryjomu onanizował nad zdjęciem mamy. Dopiero wtedy zauważyłem, że brakuje go w albumie. Wyniósł wtedy także wino i trochę biżuterii. Ale rodzice tego nie zauważyli. – I co pan zrobił, gdy go pan wtedy nakrył? – Zlałem go i odebrałem mu zdjęcie, a potem po kryjomu włożyłem je do albumu. Tata nic nie zauważył. Było to mniej więcej rok przed ich rozwodem. Claes mnie wtedy przepraszał. Opowiedział mi długą historię o tym, jak straszna jest jego matka, że kocha się w mojej mamie i tak dalej. – Wybaczył mu pan? – Zawsze miałem miękkie serce – stwierdził Tischler z westchnieniem. – Może za miękkie. A ponieważ w mojej mamie kochali się wszyscy, wybaczyłem mu.

Także historia z pistoletem i kolegą z klasy, którego Waltin postrzelił w tyłek, nie zniszczyła ich przyjaźni. Zresztą Tischler też był w to zamieszany. Waltin kupił w sklepie sportowym zwykły pistolet sygnałowy i przerobił go na rewolwer. Amunicję ukradli ojcu Tischlera, który w wolnych chwilach, kiedy nie był zajęty kolejnym podrywem, chodził polować. – Stałem wtedy na czatach. Claes wszedł do sali, w której odbywały się zajęcia techniczne i wywiercił w rewolwerze otwory. Ale nigdy nie przypuszczałem, że odważy się strzelić naszemu koledze w tyłek. – Dlaczego to zrobił? – Ofiarą jego żartu była klasowa oferma – wyjaśnił Tischler. – Niestety nadal nią jest. Nazywa się Nils Hermansson, ale w klasie wołaliśmy na niego Herman Dupa. Może pani o nim słyszała. To ten spryciarz, który wyłudza od ludzi pieniądze, oferując im tak zwane etyczne fundusze. Proszę mi wierzyć: alkohol, papierosy, broń, nielegalne domy gry i agencje towarzyskie to te branże, które dają największe zyski. Zarówno w krótkiej, jak i w dłuższej perspektywie. Dlatego proszę się zawsze wystrzegać takich typów. Tamtego dnia chcieliśmy go trochę nastraszyć po lekcjach, ale ten tchórz dał nogę. Claes strzelił w jego stronę i trafił go w tyłek. Dziś uważam, że celował tak, żeby trafić. Nils Hermansson zawsze miał wielki tyłek i małą głowę. – Co mu się stało?

– Pomogliśmy mu wydłubać kulę. Poza tym byliśmy ciekawi. Chcieliśmy przyjrzeć się temu z bliska, bo taka okazja mogła się nie powtórzyć. Jak już mówiłem, wołaliśmy na niego w szkole Herman Dupa. Zaciągnęliśmy go wtedy do toalety i przeprowadziliśmy operację na żywej tkance. Okazało się, że nie jest z nim wcale tak źle. Miał na sobie długą kurtkę i grube spodnie, bo była zima. Kula utkwiła centymetr pod skórą. Trochę krwawił, ale w sumie na tym się skończyło. Rewolwer nie był aż tak nadzwyczajny, jak Claes się spodziewał. Nils trzymał gębę na kłódkę i tylko marudził, że zniszczyliśmy mu kurtkę i spodnie. W końcu jednak dał się ugłaskać. Kiedy wróciłem do domu, przeszukałem ubrania ojca i w kieszeni smokingu znalazłem siedem banknotów po tysiąc koron każdy. Tata zapomniał o nich po którejś ze swoich eskapad. W tamtych czasach była to bardzo pokaźna suma. Aha, czyli to był zwykły chłopięcy figiel, pomyślała Mattei. – Opowiedziałem pani kilka historyjek, ale jeśli chce pani usłyszeć więcej, proszę powiedzieć. Mam tego jeszcze sporo – zakończył Tischler. – Myślę, że jak na jedno spotkanie zupełnie mi to wystarczy – odparła Mattei i na wszelki wypadek spojrzała na zegarek. – Chwileczkę, a puchar? Jak mogłem o nim zapomnieć. Zanim się pożegnamy, chciałbym pani pokazać nasz stary puchar.

Kiedy Stowarzyszenie Miłośników Pizdy w końcu się rozwiązało, puchar trafił do niego. Całkiem słusznie, bo to on tworzył finansowy fundament stowarzyszenia. Zdali końcowe egzaminy i zamierzali zacząć nowe życie. Oszczerca Waltin został już wykluczony z ich grona. Posrebrzany puchar miał około trzydziestu centymetrów wysokości. Wieńczyło go wieko z figurą nagiej kobiety, która jednak nie wyglądała nieprzyzwoicie. Wyglądała raczej niewinnie. – To zwykły puchar sportowy. O ile się nie mylę, wręczano takie na zawodach pływackich dla kobiet. Claes kupił go w sklepie firmy Sporrong, która produkuje takie rzeczy. Niestety nie chcieli umieścić na nim takiej ozdoby, więc Claes załatwił to u pewnego starego jubilera, którego mu poleciłem. Facet robił różne świecidełka dla mojego staruszka, a ten dawał je potem swoim sekretarkom.

Sporrong to jednak mądra firma, pomyślała Mattei, czytając tekst wygrawerowany na pucharze. Na samej górze widniała wyryta eleganckimi wersalikami nazwa: Stowarzyszenie Miłośników Pizdy. Poniżej imię i nazwisko tego, kto został pierwszym zwycięzcą w ich współzawodnictwie: Pogromca Pizd – Claes Waltin, 1966 rok. Po nim zwycięzcą okazał się Alf Thulin, obecnie poseł do parlamentu z ramienia chrześcijańskich demokratów, były prokurator okręgowy, z którym Johansson nie pozwolił jej rozmawiać. Thulin został zwycięzcą w 1967 roku. Rok później znowu zwyciężył Waltin. Z kolei Tischler – człowiek, z którym rozmawiała,

choć nie dostała na to zgody Johanssona – w 1969 roku. W 1970 roku na pucharze pojawiło się nazwisko zmarłego prawnika, specjalisty do spraw gospodarczych Svena Erika Sjöberga. – Fajna rzecz, nie? – powiedział Tischler z uśmiechem. – Tak przy okazji: czy wie pani, kto to jest? – spytał, wskazując na zwycięzcę współzawodnictwa w 1967 roku. – Tak – odparła Mattei. – Jeśli to ten, o którym myślę. – Facet zawsze był dwulicowy – stwierdził Tischler i uśmiechnął się rozbawiony. – Już wtedy koszmarnie się prezentował, ale z wielkim powodzeniem zwodził dziewczyny. Ciekawe, ile by dzisiaj dał za ten puchar.

No właśnie, ciekawe, ile by za niego dał, zastanawiała się Lisa, wracając metrem na komendę. I ciekawe, co by powiedział Johansson, gdybym go poprosiła o zgodę na obejrzenie tyłka słynnego prezesa funduszu Nilsa Hermanssona.

Zamiast prosić o zgodę, sporządziła raport z rozmowy z Tischlerem. Przed wyjściem z biura wstąpiła do Johanssona i poprosiła, żeby go przeczytał. – Wydawało mi się, że już zamknęliśmy tę sprawę – mruknął Johansson. – Zanim mnie pan wyśle do patrolowania ulic, proszę przeczytać, co napisałam – odparła Mattei.

– Cholera jasna – powiedział Johansson pięć minut później. – To nie jest zwykły bełkot, to same konkrety. Nie podobają mi się te historie z otruciem psa, podpaleniem domu i Hermanem Dupą. Będziemy musieli odnaleźć dawne zeznania świadków strzelaniny na Sveavägen. Chcę wiedzieć wszystko, co świadkowie zeznali w sprawie rysopisu sprawcy. Znajdź mi też ekspertyzę działu technicznego dotyczącą kąta, z jakiego padł strzał, i przypuszczalnego wzrostu sprawcy. – Już się tym zajęłam – odparła Mattei. – Mogę to panu przynieść, ale nie sądzę, żeby to było ważne. – Dlaczego nie? – To nie mógł być Waltin. Nie ma takiej możliwości. Był za niski. Przynajmniej o dziesięć centymetrów. – Dziękuję, Liso, wybaczam ci – powiedział Johansson. Nie wiadomo, dlaczego użył akurat tych słów. Jest taka jak ja, pomyślał. Kiedy coś wie i wygląda tak jak teraz.

– Jest jeszcze coś, jeśli mogę panu zabrać trochę czasu – powiedziała Mattei. – Oczywiście. Może usiądziesz? – Dziękuję – odparła Lisa, siadając.

Okazało się, że kiedy kolejny raz czytała zeznania naocznych świadków zbrodni popełnionej na Sveavägen, zauważyła okoliczność, która może się okazać interesująca w świetle tego, co się tam stało. – Słucham – powiedział Johansson. – Pewnie pan pamięta świadka z tak zwanego łańcuszka świadków, którego Lewin nazywał świadkiem numer jeden. To ten, który się schował za materiałami budowlanymi przy barakach przy Tunnelgatan i widział, jak przebiega przed nim sprawca, jak wbiega na schody... – Pamiętam – przerwał jej Johansson. – Świadek ten był przesłuchiwany jeszcze w noc zabójstwa. Podał wtedy rysopis sprawcy. W ciągu następnych dziesięciu lat jeszcze wiele razy wzywano go na przesłuchania. Nawet wtedy, gdy prokurator otrzymał odmowę wznowienia sprawy. Nie licząc pierwszego przesłuchania, było ich w sumie osiem. – No dobrze, ale na czym polega problem? – Chodzi o to, że świadek numer jeden znał Petterssona. Mieszkali w sąsiedztwie, więc bardzo dobrze wiedział, kim Pettersson jest. Znał go, jeszcze zanim Palme został zamordowany. Znał go, dobrze z widzenia i wiedział, jakim jest człowiekiem. – Ale jego zdaniem w tamtą noc to nie Pettersson biegł w górę schodów – zauważył Johansson i uśmiechnął się do niej. – To prawda. Świadek numer jeden po raz pierwszy wymienił nazwisko Petterssona ponad dwa lata później, kiedy śledczy przesłuchiwali go w jego, Petterssona, sprawie. To wtedy im powiedział, że go zna. – Ale dodał, że to nie jego widział w noc, gdy zabito premiera. – Był już o wiele ostrożniejszy. Najpierw opowiadał o Petterssonie, a potem powiedział, żeby go nie łączyli z człowiekiem, którego widział na miejscu zbrodni. Twierdził, że gdyby to jego wtedy widział, na pewno by go rozpoznał. – Bardzo dobrze rozumujesz – pochwalił ją Johansson. – W odróżnieniu od tego bałwana, który przesłuchiwał go jako pierwszy, wykonałaś kawał solidnej roboty, jak na dobrą policjantkę przystało. I dlatego zasłużyłaś na małą złotą gwiazdkę.

– Miałam nadzieję, że to będzie duża gwiazda. – Nic z tego – odparł Johansson. – Nigdy nie wierzyłem w winę Petterssona. Błędny trop. Nie wierzyłem od samego początku. Jeśli zaś chodzi o zeznania świadka numer jeden, to, co dzisiaj spostrzegłaś, zauważyłem już dwadzieścia lat temu. – Dziękuję – powiedziała Mattei. To dlaczego nie pochwaliłeś się nimi wtedy, pomyślała. – Nie ma za co – odparł Johansson. – Wracając do tego stowarzyszenia... – Słucham. – Sprawdź wszystkich jego członków i dowiedz się, czy ich nazwiska pojawiają się w materiale śledczym. – Mam szukać pod jakimś szczególnym kątem? – Nie – odparł Johansson, wzruszając ramionami. – Po prostu trudno mi zrozumieć takich jak oni.

Wieczorem, gdy leżała z Johanem w łóżku w swoim za dużym jak na jej potrzeby mieszkaniu, które podarował jej kochany papa, opowiedziała mu o Waltinie. Nie wymieniła oczywiście jego nazwiska ani nie wspomniała, dlaczego się nim interesuje. Po prostu opowiedziała wszystko, co wiedziała. – Przekroczenie granic na tle seksualnym – stwierdził Johan. – Zrobiono o tym wiele filmów. Ale to coś innego. Na pewno coś złego. To prawdziwa nienawiść do kobiet. – Tu nie chodzi o przekroczenie granic na tle seksualnym – odparła Mattei, potrząsając głową. – Moim zdaniem to facet, dla którego żadne granice nie istnieją. Nie jest niemoralny tylko amoralny. Całkowicie pozbawiony moralności. Jedyną rzeczą, jaka go powstrzymuje przed zrobieniem czegoś gorszego, jest obawa, że może trafić za kraty. – To za mało – stwierdził Johan, potrząsając głową. – Mówimy o złym człowieku. Złym i inteligentnym. Czytałaś książki Patricii Highsmith o panu Ripleyu? – Chyba nie. Nie, nie czytałam. – Mam fajny film, możemy go razem obejrzeć. Z Alainem Delonem w roli Ripleya. Jest wiele podobnych filmów o groźnych psychopatach, ale moim zdaniem ten jest najlepszy. Jak wiesz, nie wszyscy psychopaci są źli. – Zajmiemy się tym później – odparła Mattei i rozciągnęła się na pościeli. – Teraz będziemy robić coś innego, jak sądzę. – Coś naprawdę przyjemnego, troszeczkę na granicy,

pomyślała.

Majorka, lata dziewięćdziesiąte „Esperanza” była nie tylko łodzią, ale także zabezpieczeniem. Miała go chronić, gdyby się zdarzyło coś niepożądanego. Była na tyle mocna i wytrzymała, że mogła go dowieźć na wybrzeże hiszpańskie, francuskie czy afrykańskie, a nawet na Korsykę, gdzie mieszkało wielu takich jak on i przynajmniej jeden człowiek, któremu bezgranicznie ufał. „Esperanza” była też przypomnieniem. Miała mu przypominać o jedynym błędzie, jaki popełnił w życiu. Tylko głupcy zdają się na los. Tylko głupcy oddają swoje życie w ręce innych ludzi. Natomiast on zawsze był panem samego siebie. Zawsze w gotowości, zdolny zapanować nad każdą nieoczekiwaną sytuacją i na powrót przejąć kontrolę nad własnym życiem. Było tak do dnia, gdy zaufał pewnemu człowiekowi i uzależnił się od niego. Właściwie powierzył mu swoje życie. To był jedyny przypadek godny wzmianki. Przez wszystkie te lata. Potem naprawił swój błąd. Postanowił to zrobić, gdy zauważył, że ten, któremu tak bezgranicznie ufa, coraz bardziej się stacza, wpędza się w kłopoty i biedę. Oznaczało to, że nie może mu już ufać. Przypomniał sobie pewną starą zasadę. Przestrzegali jej nawet członkowie gangu motocyklowego Hell Angels. Uczynili z niej swoje motto. Zasada ta brzmi następująco: trzy osoby mogą dochować tajemnicy, pod warunkiem że dwie z nich nie żyją. W jego przypadku było prościej, ponieważ od samego początku jego tajemnicę znał tylko jeden człowiek. Dlatego rozwiązał swój problem. Odzyskał samotność i władzę nad swoim życiem, a niepokój, który go nachodził, od samego początku, opanował w prosty sposób: zbudował sobie „Esperanzę”. Była jego zabezpieczeniem, na wypadek gdyby się stało coś niedobrego. Miała mu też ciągle przypominać, że nie wolno mu popełnić już ani jednego błędu. Nie musiał nawet planować swego zmartwychwstania. W ogóle unikał planowania. Im dokładniej się planuje, tym większe ryzyko, że stanie się coś nieprzewidzianego, coś, czego nie da się kontrolować, co sprawi, że wszystkie plany wezmą w łeb. Zrobił po prostu to, co zawsze: wyznaczył sobie cel, zabezpieczył środki i czekał na okazję, a gdy się pojawiła, chwycił ją w locie. Właśnie na tym polega jego siła. Potrafi chwytać okazje w locie. Właśnie to zrobił tamtego ranka, gdy zauważył go na plaży przy hotelu. Skorzystał z okazji, bo tamten był zupełnie sam. W pobliżu nie było żywej duszy, więc nie musiał już czekać. Wyprostował się w łodzi, którą wypożyczył, pomachał mu i czekał, aż dopłynie do burty. Podał mu rękę i pomógł wejść na pokład. Potem, już po wszystkim, odzyskał samotność i wolność. To wtedy postanowił zbudować „Esperanzę”. Postanowił też, że nigdy nie skala jej czymś takim, jak to, co musiał zrobić przed chwilą. Teraz już o tym nie myśli. Nic mu się nie przydarzyło piętnaście lat temu, nic mu się nie przydarzy teraz. Już nigdy nic mu się nie przydarzy. Ten jeden raz to żaden problem dla kogoś,

kto jest panem samego siebie. Nieraz był od początku sam i nigdy się nie niepokoił. Teraz jest tylko on i „Esperanza”. Piękna niewielka łódź. Jego zabezpieczenie i stałe przypomnienie.

62. 19 września, środa, trzy tygodnie przed 10 października. Główna siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen Ich tradycyjne spotkanie zostało odwołane. Dowiedzieli się o tym na krótko przed umówionym terminem. Johansson nie mógł się zjawić i dlatego przekazał im przez telefon, że się odezwie, kiedy będzie miał czas, najpóźniej po południu. Nadal jednak oczekuje od nich nazwiska drania, który zabił premiera. Najlepiej, żeby mu je podali od razu, najpóźniej przed weekendem.

Holt i Lewin zajęli się zbieraniem informacji o Waltinie. Uzgodnili, że Lewin zajmie się pracą typowo biurową, a Holt ruszy w teren. Czuła, że musi wyjść z komendy i rozprostować kości.

Zanim Mattei wróciła do pokoju grupy Palmego, żeby ponownie zająć się wątkiem policyjnym, spełniła życzenie Johanssona i zebrała informacje o członkach założonego w 1966 roku i kilka lat później rozwiązanego Stowarzyszenia Miłośników Pizdy. Najpierw wpisała nazwiska i numery identyfikacyjne całej czwórki do komputera. Ułożyła je w kolejności alfabetycznej: adwokat Sven Erik Sjöberg, zmarły po długiej chorobie drugiego grudnia 1993 roku. Były prokurator okręgowy Alf Thulin, obecnie poseł do parlamentu, członek komisji sprawiedliwości, wymieniany przez media jako kandydat na stanowisko ministra sprawiedliwości w mieszczańskim rządzie. Bankier Theo Tischler, od wielu lat zameldowany w Luksemburgu. Claes Waltin, były wysoki funkcjonariusz służby bezpieczeństwa, który utonął u brzegów północnej części Majorki jesienią 1992 roku. Potem wystarczyło wcisnąć kilka kolejnych klawiszy. Już kwadrans później komputer pokazał trzy wyniki wyszukiwania według nazwisk i kilkanaście odnośników do trzech głównych wyników. Nazwisko adwokata Sjöberga pojawiło się dwa razy w związku z jego domniemanymi powiązaniami z wątkami Indyjska broń i Afera Boforsa. Sjöberg długo był prawnikiem firmy Bofors, przez dwa lata zasiadał nawet w jej zarządzie. Jeśli chodzi o śledztwo w sprawie śmierci Palmego, nie potrafił nic powiedzieć. W jego osobistym przekonaniu każde tego rodzaju

twierdzenie, że zabójstwo premiera jakoby miało cokolwiek wspólnego ze sprzedażą dział dla Indii jest „całkowicie bezpodstawne”. Interes, który zrobiła jego firma, był czysty i uczciwy. Haubica polowa dalekiego zasięgu kaliber 15,5 centymetra to bez wątpienia najlepsze obecnie działo artyleryjskie na rynku. Należałoby więc pogratulować Hindusom, że dokonali tak dobrego wyboru. Jeśli jednak ktoś chciałby uzyskać wgląd w kontrakty, tajemnicę handlową, sprawy związane z obronnością państwa albo podważać przyjazne stosunki między oboma narodami, powinien się zwrócić do kogoś innego, nie do niego. Na przykład do Ministerstwa Obrony, rządu Szwecji, MSZ i urzędu nadzoru nad handlem bronią i sprzętem wojskowym. Ówczesny prokurator generalny uznał, że nie będzie dalej zgłębiał tego tematu. To właśnie on oficjalnie sprawował wtedy nadzór nad dochodzeniem w sprawie śmierci premiera.

Prokurator okręgowy Alf Thulin zastępował czasem swoich kolegów z prokuratury, kiedy wyjeżdżali na letni urlop. Tak było między innymi latem 1990 roku z prokuratorem, który prowadził dochodzenie w sprawie śmierci Palmego. Potem Thulin został ekspertem i biegłym w jednej z wielu komisji śledczych, które powołał rząd. W protokole z posiedzenia tej komisji, który z nieznanych powodów trafił do jednego z segregatorów w pokoju grupy Palmego, wyraził swoją opinię w sprawie zabójstwa premiera. Jego zdaniem zamordował go Christer Pettersson i dlatego należałoby jak najszybciej sporządzić wniosek o wznowienie sprawy. Potem rozpatrzy go Sąd Najwyższy.

Bankier Theo Tischler trafił do dokumentacji śledztwa po trzech informacjach przekazanych przez kilku domorosłych detektywów. Wynikało z nich, że utrzymywał bliskie kontakty z komendantem Hansem Holmérem w okresie, kiedy Holméra odsunięto od sprawy. To samo źródło sugerowało, że Tischler przekazał Holmérowi kilka milionów koron, żeby ten skoncentrował się na wątku kurdyjskim, to znaczy na tropie, który nawet dla zwykłego amatora od samego początku był zły, a który Holmér i jego mocodawcy podtrzymywali jakoby po to, żeby osłonić prawdziwego sprawcę. Tischlera przesłuchano na tę okoliczność latem 2000 roku, to znaczy ponad czternaście lat po zabójstwie. Był nadzwyczaj rozmowny. Holméra nigdy nie spotkał, a tym bardziej nie przekazywał mu nigdy żadnych pieniędzy. Natomiast rok po tym tragicznym wydarzeniu sondował go w tej kwestii pewien jego znajomy. Tischler skontaktował się więc ze „znajomymi z ruchu socjaldemokratycznego i kręgów rządowych” i po kilku rozmowach postanowił, że nie da Holmérowi ani jego sojusznikom ani grosza. Na koniec pogratulował obu przesłuchującym go policjantom, że zwrócili się do niego w tej sprawie tak szybko. – Gdybym prowadził interesy w takim tempie, w jakim panowie wykonują swoje obowiązki, już trzydzieści lat temu znalazłbym się w przytułku. Jeden z policjantów poczuł się urażony jego zachowaniem. On i jego koledzy starają się

jak mogą, ale, jak wiadomo, młyny sprawiedliwości mielą powoli. – Przykro nam słyszeć, że pan dyrektor ma taki stosunek do tej sprawy – powiedział policjant. – Jestem bankierem, a nie jakimś tam pieprzonym dyrektorem banku. Gdybym jednak nim był, na pewno zacząłbym szukać pracy w policji.

Jedynym człowiekiem z tej czwórki, którego Mattei nie znalazła w swoim komputerze, był Claes Waltin. Nie miało to jednak zbyt wielkiego znaczenia, ponieważ Lewin zgromadził już materiały o nim.

Potem Mattei znów zajęła się wątkiem policyjnym. Jej nowe zadanie było następujące: znaleźć kogoś, kto znał Waltina. Kogoś na tyle wysokiego, żeby odpowiadał rysopisowi podanemu przez świadków. Kogoś, kto byłby zdolny zabić premiera rządu szwedzkiego na ulicy, chociaż świadkami tego czynu było kilkadziesiąt osób. Kogoś, kto był profesjonalistą i dlatego udało mu się uciec i ocalić skórę. Jak tu znaleźć kogoś takiego? – zastanawiała się, spoglądając na leżące przed nią na biurku pękate segregatory pełne danych na temat policjantów. To w sumie ponad setka nazwisk. Siedemdziesiąt kilka osób udało się zidentyfikować, przesłuchać, sprawdzić i wykreślić. Kolejnej trzydziestki nie udało się zidentyfikować na sto procent. Być może wielu z nich nawet nie było policjantami. Najpierw zaczęła ich układać według wzrostu, ale po jakimś czasie przestała, bo w zgłoszeniach nie było dokładnych danych na ten temat. Zresztą prawie każdy policjant z tego pokolenia jest na tyle wysoki, że można by go uznać za sprawcę zabójstwa. Biorąc pod uwagę wiek, wzrost i inne elementy rysopisu, jak również korzystając z materiałów niebudzących żadnych wątpliwości, Mattei zdołała wykreślić pięćdziesięciu kilku policjantów spośród siedemdziesięciu, na których wpłynął jakiś donos. Zabrało jej to wprawdzie cały dzień, ale zajęła się tym z braku ciekawszego zajęcia. Od czegoś w końcu trzeba zacząć.

Cechą charakterystyczną policjanta jest to, że zazwyczaj utrzymuje kontakty towarzyskie z innymi policjantami, pomyślała. Ale Waltin nie był typowym policjantem. Zadzwoniła więc do mamy i spytała ją, czy nie zechciałaby zjeść z nią lunchu. Pani Mattei chętnie się zgodziła. Właściwie sama chciała zadzwonić do córki i jej to zaproponować. O powodach opowie, gdy się spotkają.

Żeby nie tracić czasu, spotkały się w stołówce w komendzie. Znalazły stół na uboczu i usiadły przy nim. Chwilę później Linda Mattei wyjawiła córce, dlaczego chciała się z nią spotkać: – Czy ty jesteś w ciąży? – spytała swoją jedyną córkę. – Ależ mamo... oczywiście, że nie. – Ale spotykasz się z kimś? – Odpowiedź brzmi: tak. A może umówimy się, że pytanie za pytanie? – Jest dla ciebie miły? – Odpowiedź brzmi: tak. – Jakoś się nazywa? – Odpowiedź brzmi: tak. Ma na imię Johan. – Johan jak? – Johan Eriksson. – Czym się zajmuje? – Studiuje na uniwerku filmoznawstwo, wynajmuje kawalerkę na Söder i dorabia jako ochroniarz. – Na pewno już go widziałaś, pomyślała. – Liso, Liso – powiedziała Linda, potrząsając głową. Potem pochyliła się i pogłaskała ją po policzku. – Teraz moja kolej – odparła Lisa. – Mam prawo do sześciu pytań. W zamian za odpowiedzi dostaniesz ode mnie jeszcze dwie odpowiedzi gratis, bo jestem posłuszną córką i chcę cię uspokoić. Tak, przedstawię ci go. Nie, nie jest taki jak papa. Jest za to przynajmniej dwa razy większy od niego. – A więc przedstawisz mi go – upewniała się Linda. – Odpowiedź brzmi: tak. To było siódme pytanie. Teraz moja kolej. – Okej. Zaczynaj – zgodziła się Linda i z uśmiechem potrząsnęła głową. – Claes Waltin. Opowiedz mi, jakim był człowiekiem. – Dlaczego cię to ciekawi?

– To służbowa sprawa i to ja zadaję pytania. – Okej, okej, okej – zgodziła się pani Mattei, robiąc obronny ruch ręką.

Potem zaczęła opowiadać o Waltinie.

Już tydzień po tym, jak zaczął pracować w służbie bezpieczeństwa, próbował się do niej dobierać. – A więc jednak. I co mu powiedziałaś? – Powiedziałam mu, żeby się odpieprzył. Od tamtej pory nie pokazywał mi się na oczy do końca pracy u nas. Bardzo mnie to cieszyło. Co jeszcze chcesz wiedzieć? – Jakiego rodzaju był człowiekiem? – Na pewno nie w moim typie. Krążyły pogłoski, że to świr. Ale pewnie o tym słyszałaś? – I to ile razy! Ciekawi mnie, czy utrzymywał bliskie stosunki z innymi kolegami z pracy, to znaczy ze zwykłymi policjantami. – Trudno mi to sobie wyobrazić – odparła Linda, z powątpiewaniem potrząsając głową. – Wyjaśnij mi to, proszę. – Waltin gardził zwykłymi policjantami. To był strasznie zarozumiały facet. Zwykli policjanci byli dla niego ludźmi zbyt prostymi. Nigdy tego nie powiedział, ale okazywał to tak wyraźnie, że nie musiał nic mówić. – To znaczy, że nie miał nikogo, kogo mógłby obdarzyć zaufaniem? – Zaufaniem? – powtórzyła Linda i ze zdumieniem spojrzała na córkę. – Na przykład kogoś takiego jak ja? – Chodzi mi o mężczyznę. Silny, milczący typ. – Nie bardzo mogę sobie to wyobrazić. Sugerujesz może, że był homoseksualistą? – No dobrze – westchnęła Lisa. – Zjedzmy coś.

Zanim poszła do domu, z braku ciekawszych zajęć wydrukowała to, czego się

dowiedziała o Bergu i jego kumplach, w sumie kilkunastu policjantach, których nazwiska przewijały się przez wątek policyjny najczęściej. Ale żaden z nich nie wyglądał na kogoś, kto mógłby się zadawać z Waltinem. Poza tym połowa miała alibi na wieczór, gdy zabito premiera. I to prawdziwe, nie kryli jeden drugiego.

63. Następnego dnia Mattei zajęła się segregatorami z informacjami na temat trzydziestu kilku policjantów, których nie udało się zidentyfikować. Na samym wierzchu znajdował się dokument, z którego wynikało, że przynajmniej w tym przypadku ktoś się starał. Znalazła też anonim, który dał początek całej sprawie.

* List został napisany długopisem na tanim papierze w linie. Zadziwiająco wyrobiony charakter pisma, żadnych błędów gramatycznych. Ogólnie rzecz biorąc, poprawna interpunkcja. Nie było koperty, chociaż takim ludziom jak ona koperta często mówi znacznie więcej niż sama zapisana kartka. Nadawca może na przykład nakleić znaczek z wizerunkiem króla do góry nogami. Na kartce napisano zaledwie dziesięć linijek:

Drogi wujku w niebieskim mundurku! Kilka dni temu widziałem w telewizji, że gdy Olle kopnął w kalendarz, w mieście zaroiło się od gliniarzy. Tamtego dnia widziałem jednego znajomka w chińskiej restauracji przy Drottninggatan, skrzyżowanie z Adolf Fredriks Kyrkogata. Prawdziwy gnojek, który w latach siedemdziesiątych pracował w kryminalnej na Solnie. Potem się ucywilizował i przeszedł do bezpieczniaków. Tak bywa, jak się przed takimi nie zamknie drzwi. No więc kiedy tam wszedłem, on już tam siedział i żłopał wodę, ale udałem, że go nie zauważyłem. Nie odzywałem się do niego, i całe szczęście, bo inaczej pewnie znowu by się do mnie dobrali. Prawie cały czas patrzył na zegarek. Przed jedenastą zabulił rachunek i wyszedł. Może miał pilnować naszego Ollego? A może wymyślił dla niego coś innego? Anonim (bo tak mi podpowiada doświadczenie).

Szkoda, że ludzie się nie podpisują, pomyślała Mattei. W tej samej chwili do jej pokoju weszła Holt. – Wszystko gra? – spytała z uśmiechem. – Odsłuchałam wiadomość, szukałaś mnie. – Yes – odparła Mattei. – Berg i jego kumple – powiedziała, podając Holt plastikową koszulkę z tym, co udało jej się znaleźć.

– Co mam z tym zrobić? – Spytaj Berga albo jego kumpli, czy znali Waltina. Mam na myśli tego Berga, który jeździ radiowozem. Bratanka byłego szefa służby bezpieczeństwa – wyjaśniła Mattei. – Uważasz, że to mądry pomysł? Chodzi mi o Johanssona. – Przecież znasz Berga. Ty z nim przynajmniej rozmawiałaś. Myślę, że ci ufa. Jestem też absolutnie pewna, że mu się podobasz. Potraktuj go w stylu Johanssona. – W stylu Johanssona? – Tak. Jakbyś była Johanssonem, a Berg tobą. Zachowuj się tak jak Johansson, gdy się złości. Jak myślisz, co by zrobił? – Już rozumiem – odparła Holt i skinęła głową. – Podejdę go jak Johansson.

Jak fajnie mieć koleżankę, która coś rozumie, pomyślała Mattei i zajęła się segregatorem.

Pierwszy list wpłynął ponad miesiąc po śmierci premiera i przez jakiś czas nie wzbudzał zbytniego zainteresowania. Ktoś go otworzył i dołączył do innych dokumentów, które już wtedy – także na komendzie – gromadzono z myślą o tak zwanym wątku policyjnym. Potem nic się z nim nie działo. Coś się zmieniło dopiero wtedy, gdy miesiąc później przyszedł drugi. Stało się to zaledwie dwa dni po tym, jak w telewizji w wieczornych wiadomościach wspomniano o wątku policyjnym. Na kopercie widniała pieczątka urzędu pocztowego w Sztokholmie z datą siódmego maja 1986 roku. Tym razem kopertę zachowano. Ktoś nawet szukał odcisków palców na kopercie i na liście.

Drogi wujku w niebieskim mundurku! Widzę, że wujek kapuje dość powoli, ale wiedziałem o tym już wcześniej. Może powinienem był napisać od razu do wiadomości telewizyjnych i opowiedzieć o naszym koledze policjancie, który siedział sobie w lokalu i zastanawiał się, kiedy przyjdą lepsze czasy, a potem się zmył i zrobił, co miał zrobić. Czy to on to zrobił? Co o tym sądzicie? W każdym razie facet jest cholernie podobny do tego, który to zrobił. Ale jak wyjdzie na to, że ten, którego widzieli świadkowie, jest gliniarzem, to się pewnie od razu okaże, że się pomylili. Jeśli tak, to ten gnojek, który zanim został kimś lepszym i trafił do służb, pracował w kryminalnej w Solnie, może spać spokojnie. Chyba będę musiał zadzwonić do telewizji, do działu skarg. Anonim (bo tak mi podpowiada doświadczenie).

Odpowiedź z działu technicznego przyszła już po tygodniu. Wiele odcisków palców zabezpieczono na kopercie, ale ani jednego na liście. Prawdopodobnie autor je wytarł, zanim włożył list do koperty. Z jednego z tych, które znaleziono, coś wyszło. Należał do narkomanki, już karanej za posiadanie i handel narkotykami, kradzieże i oszustwa. Nazywała się Marja Ruotsalainen, urodzona w 1959 roku. No proszę, Marja Ruotsalainen to po szwedzku Maja Svensson, pomyślała Mattei. Śliczne nazwisko.

Holt zadzwoniła do Berga. Uzgodniła godzinę i spotkała się z nim w tym samym lokalu co poprzednio. Ledwo usiedli przy stoliku, Holt przystąpiła do dzieła. Zrobiła to w stylu Johanssona. – Claes Waltin. Były wysoki funkcjonariusz służby bezpieczeństwa. Utonął na Majorce piętnaście lat temu. Znałeś go? – Claes Waltin – powtórzył Berg z ledwo skrywanym zdumieniem. – Dlaczego o niego pytasz? – Lepiej, żebyś nie wiedział. A poza tym nie wolno mi o tym mówić. – A więc znałeś go, pomyślała. – Jak uważasz – powiedział Berg, wzruszając ramionami. – To trochę za dużo powiedziane, że go znałem. Spotkałem go dwa razy. Mniej więcej wtedy, gdy twój szef wyżywał się na mnie i moich kumplach. Zaraz po Nowym Roku, na kilka tygodni przed śmiercią Palmego. W styczniu albo w lutym. W każdym razie wtedy, gdy przywrócono nas do służby.

Tym razem wreszcie zaczyna się coś dziać, pomyślała Mattei. Najwyraźniej trafiło na policjanta, który postanowił nie odpuścić. Takich jak on nazywają w policji upierdliwymi skurczybykami. Kiedy się okazało, że na kopercie znaleziono odciski Marji Ruotsalainen, zabrał się do roboty. Tego, że nie jest listonoszką, dowiedział się w chwili, gdy sprawdził jej nazwisko w policyjnej bazie.

Latem 1985 roku Ruotsalainen została skazana na dwa lata i sześć miesięcy więzienia za narkotyki. Wyroku nie zaskarżyła i dlatego już tydzień później trafiła do więzienia dla kobiet w Hinsebergu. Miała już dość aresztu przy Pohlhemsgatan i chciała jak najszybciej dostać się do jedynego zamkniętego zakładu karnego dla kobiet położonego na wsi, gdzie mogła się cieszyć trochę większą swobodą niż w celi aresztu.

Po pół roku dostała przepustkę. Z przepustki nie wróciła i od końca stycznia aż do połowy maja 1986 roku ukrywała się przed wymiarem sprawiedliwości. W maju wpadła wreszcie w ręce policji, po akcji w nielegalnym klubie w Hammarby. Odwieziono ją do aresztu i już następnego dnia wyekspediowano do Hinsebergu. Kiedy oba anonimowe listy trafiły do śledczych, była jeszcze na wolności. Dwa dni po drugim liście siedziała w areszcie na Kungsholmen. Dociekliwy policjant zajmujący się listami zaczął sprawdzać w policyjnym rejestrze, z jakimi mężczyznami kontaktowała się skazana. Niestety bez rezultatu. I to nie dlatego, że nikogo nie znała, tylko po prostu dlatego, że żaden z nich nie mógł napisać, a tym bardziej wysłać obu listów. Nie mając innego śladu, policjant przejrzał raport z zatrzymania kobiety. Oprócz Ruotsalainen, która była poszukiwana listem gończym i którą od razu rozpoznał policjant z dochodzeniówki, który dowodził akcją w klubie, do aresztu trafiło jeszcze sześć osób. Jedną z nich był znany przestępca z dwudziestoma kilkoma wyrokami za poważne przestępstwa na koncie. Nazywał się Jorma Kalevi Orjala, urodzony w 1947 roku. Co ciekawe, w chwili zatrzymania ani nie był poszukiwany, ani nie podejrzewano go o żadne nowe przestępstwo. Mniej więcej w tym czasie, gdy Ruotsalainen została przewieziona z aresztu do Hinsebergu, Orjala opuścił komendę jako wolny człowiek. Funkcjonariusz służby bezpieczeństwa badający tę sprawę zadzwonił do komisarza z wydziału dochodzeniowego, który kierował akcją w klubie w Hammarby. Chciał sobie po prostu oszczędzić czasu. Zrobił to również z ciekawości, ponieważ nigdy wcześniej nie miał okazji poznać prawdziwej legendy policji Bo Jarnebringa. Chciał mu zadać dwa pytania: dlaczego Orjala trafił do aresztu i czy miał cokolwiek wspólnego z Marją Ruotsalainen. Nie zadał mu jednak trzeciego pytania, które z dużym prawdopodobieństwem już wtedy, cztery miesiące po zamachu, mogło doprowadzić do rozwiązania zagadki zabójstwa premiera. Praca, którą wykonywał, była bowiem tak tajna, że zwykłe pytania, jakie często zadają sobie policjanci podczas zwykłych rozmów, nie padły.

Berg spotkał Waltina dwa razy. Za pierwszym razem był sam. Za drugim towarzyszyli mu czterej policjanci z patrolu. Za pierwszym razem do Berga dzwoniła znajoma. Kiedyś coś ją łączyło z Waltinem. Potem zaczął ją prześladować. Wydzwaniał do niej do pracy i sapał do słuchawki, wysiadywał w samochodzie na ulicy, jeździł za nią. W końcu poprosiła o pomoc Berga. – Złapałem go na gorącym uczynku – powiedział Berg. – Siedział w służbowym samochodzie przed jej biurem. Powiedziałem mu, żeby sobie odpuścił, bo jak nie, dostanie wycisk. – I co na to Waltin?

– Zrobił, co mu kazałem – odparł Berg, wzruszając ramionami. – I dobrze się stało. Dla niego. Mogę to sobie wyobrazić, pomyślała Holt. – A ten drugi raz? – spytała. – Wtedy, gdy spotkałeś go z kumplami?

Rozmowa dociekliwego funkcjonariusza badającego sprawę Ruotsalainen z Jarnebringiem nie kleiła się od samego początku. Gdyby nie to, może udałoby się znaleźć odpowiedź na trzecie pytanie, którego niestety nie zadał. – Tak, tak – odparł Jarnebring w odpowiedzi na pierwsze pytanie. – A którego z moich kumpli z policji chcecie przyskrzynić tym razem? – Pewnie się domyślasz, że nie wolno mi o tym mówić. – Wyobrażam sobie – stwierdził Jarnebring i odpowiedział na oba pytania rozmówcy.

Orjala trafił do aresztu, ponieważ, jeśli się trafia okazja, on, Jarnebring, zawsze wysyła takich jak Orjala w takie miejsce jak areszt. Na dodatek Orjala przebywał w lokalu, w którym nielegalnie sprzedawano alkohol i uprawiano nielegalny hazard. Zabrał mu klucze, zmusił do podania adresu zamieszkania i pojechał tam. Orjala siedział wtedy w celi. – Nic szczególnego nie znalazłem – powiedział Jarnebring. – Głównie manele Ruotsalainen. Mieszkała u niego, gdy nie wróciła do więzienia. W zasadzie mogłem go wtedy przymknąć za ukrywanie osoby poszukiwanej listem gończym, ale nie chciało mi się zajmować takimi duperelami. – Dzięki za pomoc – powiedział policjant. – Chyba będę musiał z nim pogadać. – Obawiam się, że na to za późno – odparł Jarnebring. – Straż pożarna wyłowiła wczoraj rano jego zwłoki z kanału Karlberg. Postanowiliśmy z kolegami uczcić to ciastkiem i kawą.

* Do drugiego spotkania z Waltinem doszło kilka tygodni później, w biały dzień, przed komendą na Kungsholmen. Waltin szedł ulicą Kungsholmsgatan. Berg i jego koledzy z patrolu podjechali do niego samochodem. Waltin ich zatrzymał, wsiadł i poprosił, żeby go podrzucili na Stureplan. Chyba że mają coś lepszego do roboty. – Był jak zwykle zarozumiały, ale i tak jechaliśmy w tamtą stronę, więc go zabraliśmy.

– Czy stało się coś szczególnego? – spytała Holt. – Chcesz wiedzieć, czy dostał po gębie? – spytał Berg i uśmiechnął się szeroko. – Nie, nic takiego nie miało miejsca. Ale powiedział wtedy dwie rzeczy, które wydały mi się co najmniej dziwne. – Co takiego? – Kiedy stanęliśmy na czerwonym świetle na Kungsgatan, na przejście dla pieszych weszła staruszka. Wspierała się na chodziku na kółkach i chciała przejść na drugą stronę. Waltin pochylił się w stronę naszego kierowcy i powiedział mu, żeby wcisnął gaz i zrobił jej z pizdy garaż, bo stara tylko symuluje. – Dosłownie tak powiedział? – spytała Holt. – Tak, coś w tym stylu... że baba symuluje, więc ma wcisnąć gaz i zrobić jej z pizdy garaż. Mniej więcej takich słów użył. – I co mu odpowiedziałeś? – Nic, tylko na niego spojrzałem. Wszyscy byliśmy cholernie zdziwieni. No bo co można odpowiedzieć na coś takiego? Nigdy wcześniej nie słyszałem, żeby jakiś policjant tak się wyrażał, a przecież wiele się w życiu nasłuchałem. Poza tym to była miła staruszka. – A to drugie? Co jeszcze powiedział? – To było jeszcze dziwniejsze, ale uświadomiłem to sobie dopiero po pół roku.

* Lekarz medycyny sądowej stwierdził, że Orjala został potrącony przez samochód, wpadł do wody i utonął. W jego krwi stwierdzono ponad trzy promile alkoholu. Kierowca uciekł z miejsca wypadku. Poza tym lekarz nie zauważył nic szczególnego. Nie mając nic lepszego do roboty, policjant zajmujący się anonimowymi listami wsiadł do samochodu i pojechał do Hinsebergu, żeby porozmawiać z Marją Ruotsalainen. Spotkanie okazało się niezbyt owocne. Ruotsalainen powtarzała w kółko jedno zdanie. Robiła to tak długo, aż policjant zakończył przesłuchanie i wrócił do biura. Spierdalaj, bydlaku. Spierdalaj, bydlaku. Spierdalaj, bydlaku... A ponieważ policjant był znany z dokładności, spisał protokół i zawarł w nim także to zdanie.

Jeszcze tego samego dnia wziął fotografie Orjali i Ruotsalainen i pojechał do chińskiej restauracji, żeby je pokazać obsłudze. Ale żaden z pracowników nie przypominał sobie takich gości. Poza tym tamtego wieczoru, gdy zastrzelono premiera, nie wydarzyło się nic szczególnego, chociaż restauracja znajduje się w odległości zaledwie dwustu metrów od miejsca, gdzie to się stało. Gości było wtedy niewielu, mniej niż zwykle w piątkowy wieczór, gdy wszyscy odbierają tygodniówkę.

– Podwieźliśmy go na Stureplan – kontynuował Berg. – Z tego, co pamiętam, wybierał się do banku. – Co jeszcze powiedział? – powtórzyła pytanie Holt. – No właśnie coś dziwnego. Najpierw podziękował za podrzucenie. Potem wsadził głowę do środka, od mojej strony, i powiedział, żebym na siebie uważał. Uważaj na siebie, Berg. Tak powiedział. Uważaj na to, czego wypatrują i czego słuchają tacy jak ja. – Jak sobie to tłumaczyłeś? – Rozmawialiśmy potem o tym z chłopakami. Na początku wydawało nam się, że Waltin po prostu pręży muskuły. Dopiero pół roku później dowiedzieliśmy się, że służba bezpieczeństwa obserwowała nas od kilku lat, mniej więcej od czasu, gdy zaczęli się nami interesować śledczy z grupy dochodzeniowej badającej zabójstwo premiera. Potem pisały o tym gazety. – A więc Waltin próbował was ostrzec? – Tak mi się wydaje. Trochę to dziwne, zważywszy na to, kim był, zwłaszcza na scysję, do której doszło między nami wcześniej.

Dociekliwy policjant nie rezygnował. Na podstawie dwóch anonimowych listów, akt Orjali i jego kontaktów z policją kryminalną w Solnie sporządził prawdopodobny profil policjanta, którego anonimowy autor listów – prawdopodobnie Orjala – opisywał. Potem wysłał go do działu kadr służby bezpieczeństwa i miesiąc później dostał odpowiedź. Okazało się, że jego opis pasuje do jednego z byłych funkcjonariuszy, posługującego się kodem osobowym 4711. Nie pracuje w służbie od 1982 roku. Od tamtej pory mieszka za granicą. Przeprowadzono w tej sprawie rutynową kontrolę. Nic nie wskazuje na to, że był zamieszany w zabójstwo premiera albo że przebywał wtedy w Sztokholmie. Wtedy dociekliwy policjant przestał się zajmować tą sprawą, a jego bezpośredni przełożony Erik Berg uznał ją za zamkniętą. Cztery tysiące siedemset jedenaście, zastanawiała się Mattei. Gdzieś już widziałam tę liczbę. Czy nie na wodzie kolońskiej 4711, którą papa przynosił mamie, gdy byłam mała? Tak się właśnie nazywała.

– A teraz ja chciałbym cię o coś spytać – powiedział Berg, kiedy rozmowa dobiegła końca i poszli do jej samochodu, żeby się pożegnać. – Słucham – odparła Holt. Dziwnie nagle wygląda, pomyślała. – Jesteś cholernie apetyczną kobietą – powiedział Berg. – Chciałbym cię zapytać, czy dasz się zaprosić na kolację. Uważaj, kobieto, pomyślała Holt. – To miła propozycja, ale tak się składa... – Rozumiem – przerwał jej Berg. – Pozdrów go ode mnie i pogratuluj. – Dzięki – odparła z uśmiechem Holt. Cholernie apetyczna kobieta, pomyślała.

64. Holt postanowiła wykorzystać swoje dawne nieformalne kontakty w służbie bezpieczeństwa. Dzięki temu udało jej się dotrzeć do kobiety, która podobno utrzymywała bliskie kontakty z Waltinem w okresie, gdy doszło do zabójstwa premiera. Nazywała się Jeanette Eriksson, urodzona w 1958 roku. W służbie bezpieczeństwa pracowała na stanowisku młodszego śledczego. Była od Waltina o trzynaście lat młodsza. W policji przestała pracować rok po śmierci Palmego. Zatrudniła się w firmie ubezpieczeniowej jako specjalistka do spraw szkód. Pracuje tam nadal, jest naczelnikiem wydziału. Kiedy Holt zadzwoniła do niej i wyjaśniła, o co chodzi, Eriksson nie wydawała się uszczęśliwiona. Mimo to następnego dnia po spotkaniu z Bergiem Holt pojechała z nią porozmawiać. – Wolałabym nie rozmawiać o Waltinie – powiedziała Eriksson. – To będzie taka babska rozmowa – odparła Holt. – Żadnych magnetofonów, protokołów. Nic z tych rzeczy. Tylko pani i ja. Pełne zaufanie. – Jeśli tak, to zgoda – powiedziała Eriksson i uśmiechnęła się niechętnie.

* Claes Waltin był jej bezpośrednim przełożonym. Jesienią 1985 roku zaczęli się regularnie spotykać. Zerwała z nim w marcu 1986 roku.

– Widziałam, że już mu się przejadłam. Inaczej by mnie nie puścił. Miał już wtedy inną kobietę. – Wiem, co pani czuła – powiedziała Holt. – Ludzie, z którymi o nim rozmawiałam, twierdzą, że był stuprocentowym sadystą. – I właśnie to było dla mnie takie dziwne – odparła Eriksson. – Bo ja nigdy nie miałam skłonności do takich rzeczy. Nigdy też nie miałam zapędów masochistycznych. A mimo to wpadłam po same uszy. Na początku sądziłam, że to jakaś gra albo zabawa, a gdy się zorientowałam, że rzecz dzieje się na poważnie, było już za późno, żeby się wycofać. Waltin był strasznym człowiekiem. Kiedy się napił alkoholu, stawał się niebezpieczny. Kilka razy myślałam nawet, że mnie zabije. Ale nigdy nie nabawiłam się choćby siniaka, więc nikt by mi nie uwierzył. – Byliście ze sobą pół roku? – Ze sobą? Przez pięć miesięcy i jedenaście dni byłam jego więźniem. Potem udało mi się od niego uwolnić. Znienawidziłam go. Kiedy w końcu z nim skończyłam, przyjeżdżałam czasem pod jego dom i obserwowałam go, zastanawiając się, jak by się na nim zemścić. – Ale nigdy pani nic nie zrobiła? – Tylko raz, kiedy się dowiedziałam, że ma już inną. W ciągu tygodnia zobaczyłam go wtedy dwa razy z tą samą kobietą. Dowiedziałam się, kim jest, żeby ją przed nim ostrzec. – Rozmawiałyście? – Tak, w cztery oczy. Pracowała wtedy na poczcie. Któregoś wieczoru, kiedy skończyła pracę, podeszłam do niej. Powiedziałam jej, kim jestem, i spytałam, czy poświęci mi trochę czasu. Zgodziła się. Poszłyśmy do pobliskiej kawiarni i zaczęłyśmy rozmawiać. – Pamięta pani jej nazwisko? – Tak. – No więc? – To dość skomplikowana sprawa – odparła Eriksson. – Ale domyślam się, że nie przyszła pani do mnie w jej sprawie. – Nie. O jej istnieniu dowiedziałam się dopiero od pani. – Czy mogę teraz ja zadać pani pytanie? – Oczywiście – odparła Holt. – Mówiła pani, że pracuje w Centralnym Urzędzie Śledczym. Czy waszym szefem nie

jest Lars Johansson? Wielki facet z Norrlandu, którego pokazują czasem w telewizji? – Tak, to on. – I właśnie dlatego sprawa jest dosyć dziwna – powiedziała Eriksson. – Jego żoną jest kobieta, która się spotykała z Waltinem. Wtedy nazywała się Pia Hedin. Dziś nazywa się pewnie Pia Hedin Johansson. – Czy jest pani tego pewna? – Absolutnie. Widziałam ich razem kilka lat temu na imprezie organizowanej przez bank SEB, kiedy już pracowałam tu, gdzie teraz, w firmie ubezpieczeniowej. – I jest pani absolutnie pewna? – spytała Holt. – Najzupełniej. Jest bardzo ładna. Takiej jak ona nie można pomylić z żadną inną. – Wiem – potwierdziła Holt. – Kiedyś się spotkałyśmy. I co ja mam teraz zrobić, pomyślała.

65. Mimo choroby – bo przecież doznał ciężkiej apopleksji – Bäckström nadal walczył. Nikt nie mógł mu odebrać sprawy, która od samego początku była jego sprawą: Claes Waltin i jego udział w zamachu na premiera. W sprawie tej chodzi o dwie rzeczy: pieniądze i seks. Wie o tym, bo jest doświadczonym policjantem. A ponieważ wszystko wskazuje na to, że zarówno sprawca, jak i zabójca wprost pławili się w bogactwie, może to oznaczać, że to jednak nie pieniądze były powodem, dla którego skoczyli sobie do gardeł. Waltin był bogaty jak Krezus. Wiedzieli o tym wszyscy. Natomiast ofiara ulokowała potajemnie dziesiątki milionów koron na tajnych kontach w Szwajcarii i w innych rajach podatkowych. Wiedział o tym nie tylko on, Bäckström, ale także wszyscy wtajemniczeni w te sprawy. Informacje o tym pochodziły z różnych źródeł. Zresztą można o tym poczytać w Internecie. Między innymi o łapówkach dochodzących do setek milionów koron, które przemysł zbrojeniowy wypłacił ofierze i jego podejrzanym kompanom z krajów Trzeciego Świata. Jest też świadek zbrodni. Jego zeznania zrobiły na nim ogromne wrażenie. Chociaż świadek był człowiekiem o wybitnych zdolnościach analitycznych, jego tępi koledzy skreślili go z listy. Świadek ten dopiero podczas trzeciego przesłuchania zeznał, że widział, jak sprawca rozmawia z ofiarą i jego żoną. Dopiero potem do nich strzelił, gdy chcieli się oddalić. Strzały trafiły ich od tyłu. Tak to bywa. Prawie zawsze ofiara i sprawca się znają. Bäckström dobrze o tym wie, bo

w policji pracuje od dawna i ma na koncie wiele takich doświadczeń. Kiedy w końcu uda się rozwiązać zagadkę jakiegoś zabójstwa, okazuje się, że powody są niemal zawsze takie same. Jego teza znalazłaby potwierdzenie, gdyby udało się otworzyć wszystkie szafy i wyjąć szkielety, które są w nich ukryte, i gdyby wreszcie można było ujawnić prawdę o każdym z nich. Wszystko świadczy o tym, że Waltin był typowym zboczeńcem. Bäckström doszedł do tego wniosku, kiedy się zapoznał ze zgromadzonym materiałem. Materiał ten nie pozostawiał żadnych wątpliwości. Teraz wystarczy tylko powiązać Waltina z ofiarą, co nie musi być takie trudne, bo istnieje cały szereg okoliczności, które nie mogą być dziełem przypadku. Obaj byli milionerami i prawnikami, mieli tak zwane lepsze pochodzenie i wychowali się w tym samym mieście. Na pewno obracali się w tych samych kręgach. Jeśli o to chodzi, nie ma dwóch zdań, zważywszy na całą resztę. No i to ich uderzające podobieństwo! Obaj byli niewysocy, szczupli, mieli ciemne, lubieżne oczy i wilgotne usta. Dam sobie rękę uciąć, że byli spokrewnieni, pomyślał Bäckström i na samą myśl o tym przeszedł go lekki dreszcz.

Nie pozostaje mu nic innego, jak znaleźć dowody potwierdzające jego tezę. I to takie, żeby nie było najmniejszych wątpliwości. Nie będzie to proste, zwłaszcza że dotychczasowy informator zerwał współpracę. Najpierw ścigał GeGurrę telefonicznie, wiele razy nagrywał się na sekretarkę albo zostawiał wiadomość na poczcie głosowej. Zero reakcji. Postanowił więc przejść do działania. Zaczaił się na niego przed jego mieszkaniem przy Norr Mälarstrand i zobaczył, jak wchodzi do budynku. Zadzwonił do drzwi i był prawie pewien, że GeGurra patrzy na niego przez judasza. W końcu ten tchórzliwy dupek otworzył drzwi, stanął w progu i spytał, czego Bäckström sobie życzy. Wtedy Bäckström wbił w niego wzrok i GeGurra niechętnie wpuścił go do przedpokoju. Kiedy Bäckström znalazł się w środku, przypomniał mu o ich dawnym wspólnym znajomym, który nazywał się Juha Valentin Andersson Snygg i mimo młodego wieku miał bogatą kartotekę w Komendzie Głównej policji. Jakiś czas temu wszystkie te dane zostały z rejestru usunięte. Nieważne, jak to się stało, ale czy ktoś taki jak szanowany znawca i handlarz dzieł sztuki Gustaf G:son Henning zna kogoś, komu mógłby w pełni zaufać? Lepiej niech się nad tym zastanowi. Przecież nawet ktoś taki jak Anna Holt i jej kumple z policji nie mieli żadnych zahamowań, żeby podsłuchiwać rozmowy telefoniczne innych policjantów. Jeśli więc woli zadawać się z nimi, a nie z nim, źle skończy.

GeGurra zaczął mięknąć. Zresztą nic dziwnego. Podobnie zachowywali się inni, gdy Bäckström zaczynał ich obrabiać. Postanowił, że tym razem jeszcze przez chwilę będzie uprzejmy i da GeGurrze trochę czasu, żeby się uspokoił. Dopiero potem zacznie z nim rozmawiać na poważnie. – Skąd Waltin znał Palmego? – spytał Bäckström, spoglądając na GeGurrę podejrzliwie.

– Nie miałem pojęcia, że Waltin go znał – odparł GeGurra, spoglądając ze zdumieniem na Bäckströma. – Skąd pan ma takie rewelacje? – Umówmy się, że to ja zadaję pytania, a ty odpowiadasz – powiedział Bäckström. – Oczywiście, ale jestem zdumiony, że... – Dowiedziałem się niedawno, że Waltin dużo mówił o Palmem – przerwał mu Bäckström, obrzucając swą ofiarę uważnym spojrzeniem. – Przecież wszyscy to robili... to znaczy mówili o nim. Przynajmniej wtedy. – Masz rację. Ale mam w dupie, co o Palmem mówili inni. Mnie interesuje tylko Waltin. – Mówił chyba to samo co inni. To znaczy wtedy, gdy rozmawiali o Palmem. – A co mówili? – Że Palme to niezły krętacz. Że próbuje podstępnie skomunizować cały kraj, żeby państwo mogło przejąć wszystkie firmy za pośrednictwem tak zwanych funduszy udziałowych. Mówiono też, że sam bierze łapówki od firm z branży zbrojeniowej i że dzięki temu firmy te dostały kontrakty na sprzedaż broni do Indii. Te same gadki co zwykle. – I że był sowieckim szpiegiem? – No właśnie. Kiedyś nawet pytałem o to Waltina, bo przecież pracował w tajnych służbach. Pomyślałem sobie, że to właściwy człowiek, żeby mu zadać takie pytanie. – I co powiedział? – Że nie może mi na takie pytanie odpowiedzieć i że powinienem to zrozumieć. Jednocześnie odniosłem wrażenie, że coś chciał mi powiedzieć. – Co? – Że Palme był sowieckim szpiegiem – odparł GeGurra, spoglądając ze zdumieniem na Bäckströma. – Przecież wszyscy o tym wiedzieli. Pisały o tym nawet gazety i robiły to w bardziej lub mniej zawoalowany sposób. – A w bardziej ludzkim wymiarze? Co Waltin miał do powiedzenia o Palmem jako o człowieku? – Przecież już samo upieranie się, że Palme brał łapówki od Boforsa i że był rosyjskim szpiegiem, ma charakter osobisty. Chcę powiedzieć... – Porozmawiajmy o seksie – przerwał mu Bäckström.

– O seksie? – spytał GeGurra ze zdumieniem. – Nie bardzo rozumiem. Waltin zawsze sporo mówił o seksie i o swoich sukcesach w tej dziedzinie. Nigdy jednak nie mówił w tym kontekście o Palmem. – Ale przecież musiał go znać – upierał się Bäckström. – To przecież najzupełniej oczywiste, że ktoś taki jak Waltin musiał znać Palmego. – A niby dlaczego? Jeśli chce pan znać moje zdanie, to uważam, że nigdy się nie spotkali. Dlaczego ktoś taki jak Palme miałby się zadawać z kimś takim jak Waltin? – A skąd ty znałeś premiera? – spytał Bäckström. – Tego już za wiele – odparł GeGurra i na wszelki wypadek uniósł ręce. – Nigdy nie znałem Palmego. – Lepiej się nad tym zastanów – powiedział Bäckström z dwuznacznym uśmiechem. – Mam jeszcze jedną sprawę. – Słucham. – GeGurra westchnął. – Miłośnicy Pizdy. Mam na myśli to zboczone stowarzyszenie, na czele którego stał Waltin. Jak się nazywali pozostali członkowie? – Na pewno nie należał do nich Palme. Biorąc pod uwagę różnicę wieku, mógłby robić za ich ojca, ale bardzo wątpię, żeby mógł spłodzić takie dzieci. Nawet gdyby był sowieckim szpiegiem. – Nazwiska. Wymień nazwiska – powiedział stanowczym tonem Bäckström. – No dobrze – zgodził się GeGurra. – Pod jednym warunkiem: że potem zostawi mnie pan w spokoju. – Nazwiska! – To światłe stowarzyszenie liczyło czterech członków, wszyscy studiowali prawo na Uniwersytecie Sztokholmskim. Powstało mniej więcej w połowie lat sześćdziesiątych. Jednym z członków był Claes Waltin. Poza nim jakiś prawnik, specjalista od prawa gospodarczego, ale on zmarł dość dawno temu. Nazywał się chyba Sjöberg, Sven Sjöberg. Zmarł w połowie lat dziewięćdziesiątych. – Waltin, Sjöberg... – Tak – westchnął GeGurra. – Theo Tischler. Jest bankierem i bardzo... – Wiem, kim jest – przerwał mu Bäckström. – Znamy się.

– Naprawdę? – spytał GeGurra z nieukrywanym zdumieniem. – Czwarte nazwisko. Jak się nazywał ten czwarty? – Alf Thulin – odparł GeGurra i znowu westchnął. – Obecnie zasiada w parlamencie z ramienia chrześcijańskich demokratów. Kiedyś był prokuratorem okręgowym. No proszę, w końcu zaczyna się to układać w całość, pomyślał Bäckström. Walnięty funkcjonariusz służby bezpieczeństwa, pedał, miliarder i tak zwany ekspert od prawa gospodarczego. Czterech zboczeńców seksualnych. Wprawdzie dwaj już nie żyją, ale dwaj żyją i będzie można ich przesłuchać. Nareszcie coś się dzieje.

66. W czwartek, dwudziestego września, Mattei doznała w końcu olśnienia. Rozwiązanie było w zasięgu ręki, ale przez całą ostatnią dobę tkwiło gdzieś w zakamarkach jej szarych komórek. Dopiero kiedy przestała o tym myśleć, wszystko nagle stało się jasne. Służba bezpieczeństwa przez wiele lat posługiwała się czterocyfrowymi kodami, aby w ten sposób chronić tożsamość swoich pracowników przed osobami postronnymi. Ich nazwiska miały pozostać nieznane i nawet gdy zeznawali przed sądem, ten wyrażał zgodę, aby zamiast nazwisk posługiwali się właśnie takim kodem. Jeden z tysięcy ludzi, którzy w ciągu ostatnich trzydziestu lat pracowali w służbie bezpieczeństwa, najwidoczniej posługiwał się kodem 4711. Posługiwał się nim aż do początku lat osiemdziesiątych. Był to ten sam funkcjonariusz, którego dział kadr służby sprawdził i wykreślił z dochodzenia, kiedy wspomniany już dociekliwy policjant wystosował do tegoż działu kadr zapytanie dotyczące funkcjonariusza numer 4711. Tego samego, który zakończył pracę w służbie w 1982 roku, wyprowadził się za granicę i z nieznanych powodów nie został sprawdzony przez śledczych zajmujących się wątkiem policyjnym. I właśnie w tym momencie Mattei doznała olśnienia. Nagle przypomniała sobie, gdzie widziała ów czterocyfrowy kod. Na pewno nie na butelkach z wodą kolońską, które papa kupował w prezencie mamie, gdy Mattei była jeszcze małą dziewczynką, na długo przed śmiercią premiera. Było to o wiele później, zaledwie tydzień temu. Widziała ten ciąg cyfr na dokumencie, który dostała z działu technicznego. Funkcjonariusz posługujący się kodem 4711 złożył nieczytelny podpis na pokwitowaniu odbioru rewolweru, który Göran Wiijnbladh przekazał Claesowi Waltinowi. Na tym, o którym się mówi, że zostało przez Waltina sfałszowane. Zbieg okoliczności niemający żadnego związku z ich śledztwem? A może wspaniały Claes Waltin nie mógł się oprzeć pokusie i zostawił ukrytą wiadomość, w nadziei że nikt jej nigdy nie rozszyfruje? Trzecia zasada Johanssona podczas prowadzenia skomplikowanych śledztw, pomyślała Mattei: coś takiego jak zbieg okoliczności nie istnieje.

Chyba najwyższy czas porozmawiać z mamą, pomyślała.

– Dlaczego chcesz to wiedzieć? – spytała Linda Mattei, obrzucając córkę badawczym spojrzeniem. To już drugi lunch w tym tygodniu, ale tym razem w restauracji położonej w dużej odległości od domu. O co jej chodzi, pomyślała z pewnym niepokojem. – Nie mogę o tym mówić – odparła Lisa, potrząsając ze smutkiem głową. – Pracowałaś u nas kilka lat – powiedziała Linda. – Wiesz, jakie obowiązują zasady, jakie pytania wolno zadawać. – Oczywiście – odparła Lisa, wzruszając ramionami. – Zasada jest prosta: ktoś taki jak ja nie powinien zadawać pytań, bo już tam nie pracuje, a ktoś taki jak ty nie powinien na nie odpowiadać, bo nadal tam pracuje. – No właśnie. To po co pytasz? – Bo jesteś moją mamą – odparła Lisa z uśmiechem. – A jak myślałaś? – Jeśli facet, który posługiwał się tym kodem, przestał tam pracować dwadzieścia pięć lat temu, niełatwo będzie się dowiedzieć, kim był. Każdy ma swój kod dopóty, dopóki pracuje. Kiedy odchodzi, kod jest przez kilka lat nieaktywny. Potem przydziela się go komuś, kto dopiero zaczyna. Oczywiście kiedy upłynie wystarczająco dużo czasu, żeby nie doszło do nieporozumień. Tak samo jak wtedy, gdy zmieniasz numer telefonu. Mówię to wszystko po to, żeby ci przypomnieć, choć sama wiesz o tym najlepiej. – Oczywiście – odparła Lisa. – Ale muszę się dowiedzieć, jak się nazywał funkcjonariusz, który posługiwał się tym kodem do 1982 roku, gdy przestał tam pracować. Z pewnych względów, o których nie mogę ci powiedzieć, nie mogę zwrócić się w tej sprawie do służby pisemnie. – Czy twój szef o tym wie? – Może nie chce wiedzieć. – Pytałaś go? – Nie. – No to spytaj – zaproponowała Linda. – Ja nie mogę ci na to pytanie odpowiedzieć. Jeśli to dla ciebie jakieś pocieszenie, to dodam, że prawdopodobnie nikt nie jest w stanie tego zrobić. To nie są dane, które się przechowuje przez ćwierć wieku.

Pewnie trzeba cudu, żeby to wszystko doprowadzić do porządku, pomyślała Lisa, kiedy po lunchu znów zajęła się segregatorami. Niecały kwadrans później go doświadczyła. No, może niekoniecznie był to cud, ale na pewno nadzieja, że się zdarzy. Nie mając nic lepszego do roboty, wpisała w wyszukiwarkę nazwisko Marja Ruotsalainen. Urodzona w 1959 roku. Jeśli nadal żyje, niedługo skończy pięćdziesiąt lat. Już jako nastolatka nadużywała narkotyków i alkoholu. Karana. Prostytutka. Skazana na kary więzienia. Kiedy jej nazwisko pojawiło się w śledztwie w sprawie zabójstwa Palmego, miała dwadzieścia siedem lat, z których połowę spędziła w domach poprawczych, domach dziecka i więzieniach. Czy jest szansa, że jeszcze żyje? Sprawdźmy, pomyślała Lisa, wpisując jej numer identyfikacyjny do komputera. Marja Ruotsalainen, lat czterdzieści osiem, panna, bezdzietna. Na wcześniejszej emeryturze. Od piętnastu lat nienotowana. Zamieszkała w Tyresö, dwadzieścia kilometrów na południe od Sztokholmu. A więc żyje. To cud, pomyślała Mattei. Ciekawe, czy da się z nią porozmawiać. Poprzednim razem się nie udało, ale wtedy, gdy odwiedził ją ów dociekliwy policjant, siedziała w zakładzie karnym Hinseberg.

67. Lewin czytał akta śledztwa w sprawie śmierci Claesa Waltina. Jeden komplet przysłała hiszpańska policja, która w październiku 1992 roku badała sprawę na Majorce. Na drugi składały się dokumenty z dochodzenia, które przeprowadziła szwedzka służba bezpieczeństwa, kiedy w połowie listopada tego samego roku zwłoki Waltina dotarły z Hiszpanii do Szwecji. Kiedy martwy Waltin unosił się na wodzie, ryby i ptaki zrobiły swoje. Hiszpańska policja zidentyfikowała zwłoki na podstawie zgłoszenia o zaginięciu gościa hotelu. Hotel zgłosił zaginięcie dzień po tym, jak obsługa recepcji ostatni raz widziała Waltina idącego na plażę. Identyfikacji dokonano na podstawie kąpielówek i klucza do pokoju, który tkwił w kieszonce. W zakładzie medycyny sądowej w Solnie przeprowadzono bardziej szczegółowe badania. Najpierw porównano rentgen zębów z kartą leczenia stomatologicznego. Chociaż zwłoki były pozbawione dolnej szczęki, dowód mogło stanowić górne uzębienie. To rzeczywiście był Claes Waltin. Ponieważ jednak w przeszłości pełnił ważną funkcję, lekarze postanowili posłużyć się najnowszymi wynalazkami technicznymi. Zabezpieczyli szpik kostny i miazgę zębową. Pobrali krew jego ojcu i porównali próbki DNA. Okazało się, że prawdopodobieństwo, że zwłoki nie są zwłokami Claesa Waltina, jest mniejsze niż jeden do miliona. Pod warunkiem że Robert Waltin nie miał innego syna, który utonął na Majorce w tym samym czasie, gdy Claes Waltin spędzał tam urlop lub po prostu zaginął.

Na tym badania zakończono, a Claes Waltin został uznany za zmarłego. Ojciec urządził mu pogrzeb i mniej więcej w tym samym czasie zaskarżył testament syna. Rok później sąd rejonowy uznał, że Robert Waltin, jako jedyny krewny Claesa Waltina, może odziedziczyć po nim cały spadek. Testament uznano za nieważny. Zarówno hiszpański, jak i szwedzki lekarz medycyny sądowej uznali, że śmierć nastąpiła na skutek utonięcia. Na ciele nie znaleziono żadnych obrażeń wskazujących na to, że mógł zostać zastrzelony, że zginął od pchnięcia nożem albo został zabity tępym narzędziem. Z drugiej strony żaden z nich nie wykluczył, że Waltina ktoś utopił, udusił, otruł albo na przykład zagazował. Ktoś mógł go także postrzelić, pchnąć nożem albo uderzyć tępym narzędziem, przy założeniu, że kula, nóż albo ów tępy przedmiot nie pozostawiły żadnych śladów na tych fragmentach ciała, które wyrzuciło morze. Więcej się chyba nie dowiem, pomyślał Lewin i westchnął.

Żeby chociaż trochę uporządkować materiał, wziął kartkę i długopis i napisał pro memoria o sprawie, która zatruwała mu życie, a jego dwóm koleżankom nie pozwalała zająć się sensowniejszymi rzeczami. Wszystko niestety wskazuje na to, że najbardziej prawdopodobny przebieg wydarzeń jest też najmniej pożądany. Skutki mogą być wprost przerażające i nawet ktoś taki jak Lars Martin Johansson powinien to pojąć.

Niektóre dowody wskazywały pośrednio na to, że jeszcze przed zamachem na Palmego Waltin wszedł w posiadanie rewolweru przechowywanego w dziale technicznym. Stało się to między połową kwietnia 1983 roku, gdy śledztwo w sprawie rozszerzonego samobójstwa w Spånga dobiegło końca, a ostatnim dniem lutego 1986 roku, gdy doszło do zamachu na premiera. Prawdopodobnie pod koniec tego okresu, pomyślał Lewin. Może nawet jesienią 1985 roku.

Później Waltin przekazał broń nieznanemu sprawcy. Stało się to albo tuż po zabraniu rewolweru, albo po jakimś czasie. To prawdopodobnie on przekazał sprawcy pociski. Był to specjalny rodzaj amunicji, która może przebić metal albo na przykład kamizelkę kuloodporną. Amunicja różniła się od tej, której użył malarz, gdy zabił córkę i jej chłopaka, a potem popełnił samobójstwo. Nie jest jasne, gdzie, kiedy i jak wszedł w posiadanie tych szczególnych kul. Stało się to między połową kwietnia 1983 a ostatnim dniem lutego 1986 roku. Prawdopodobnie wkrótce po tym, jak otrzymał broń. Możliwe, że kupił je w zwykłym sklepie z akcesoriami do broni. Pokazał służbową legitymację, bo może jej od niego zażądano, zapłacił gotówką, włożył pudełko z

kulami do kieszeni i wyszedł. Pudełko zawierało dwadzieścia, pięćdziesiąt, a może nawet sto kul, podobnych do sześciu tysięcy innych, które sprzedano w Szwecji do dnia, gdy ktoś zamordował premiera.

Sprawca prawdopodobnie szedł za premierem już od jego domu na Starym Mieście i dwie godziny później zaskoczył go na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan. Po oddaniu strzałów pobiegł Tunnelgatan, wbiegł schodami na górę do Malmskillnadsgatan, skręcił w prawo, zszedł schodami do Kungsgatan, doszedł do Stureplan, zszedł do metra i przejechał dwie stacje do Gärdet. Noc spędził w jednym z mieszkań operacyjnych służby bezpieczeństwa, do którego klucz dał mu Waltin. Następnego dnia Waltin przyszedł po nim posprzątać i właśnie wtedy zaparkował samochód w niedozwolonym miejscu. Następnego dnia sprawca przepadł. I nikt nie wie, co się z nim stało.

Któregoś dnia po śmierci premiera Waltin przyszedł do działu technicznego i odłożył broń na swoje miejsce. Było to najbezpieczniejsze ze wszystkich możliwych miejsc. Trzeba mieć tęgi umysł, żeby na coś takiego wpaść. Waltin go miał.

Dwa i pół roku później, jesienią 1988 roku, wycyganił rewolwer od Wiijnbladha i kazał mu usunąć po nim wszelkie ślady. Udało mu się w ostatniej chwili, bo przecież wyrzucono go z pracy. Był człowiekiem bez żadnych zahamowań. Uważał, że wszystko mu się zawsze uda. I rzeczywiście tak było. Nigdy nie zamierzał wypuścić z rąk głównego dowodu na to, że i tym razem mu się udało.

Do czego by się teraz zabrać? – zastanawiał się Lewin, gdy skończył pisać pro memoria. Najpierw porozmawiam z Anną, a potem ona porozmawia poważnie z Johanssonem. Bo on nie będzie nawet próbował.

68. – Siadaj, Anno – powiedział Johansson i wskazał jej krzesło stojące przed biurkiem. – Właśnie przeczytałem pro memoria Lewina. Przed chwilą przysłał mi mailem. Wzorcowo krótkie. Człowiek nigdy nie przestaje się dziwić. Odnoszę wrażenie, że jego osobowość uległa jakiejś przemianie. Mówi rzeczowo i zrozumiale, od razu przechodzi do rzeczy. I wszystko to tak nagle, nie wiadomo jak. – Co myślisz o jego raporcie? – spytała Holt.

– To ciekawy tekst. Niestety niepodbudowany materiałem dowodowym. Na dzisiaj to tylko sensacyjne spekulacje. Widzę, że zamierzasz zmienić taktykę, pomyślała Holt. – Uważam, że powinniśmy to przekazać grupie Flykta do dalszego rozpracowania – zaproponowała. – To niemożliwe. W obecnym stanie materiał ten ma charakter czysto spekulacyjny. Nie możemy ich nim obciążać – odparł Johansson. – Poza tym mają pełne ręce roboty z innymi sprawami. Tak mnie przynajmniej zapewniał Flykt. – A czego ci w tym raporcie brakuje? – Jeśli podasz mi nazwisko drania, który zastrzelił Palmego, obiecuję, że powiadomię o tym, kogo trzeba. I zapewniam cię, że wcale nie mam na myśli kolegi Flykta i jego ludzi. – A jeśli tego nie zrobię? – To poczekamy do następnego razu – odparł Johansson. – W tej instytucji umiemy się pogodzić z każdą sytuacją. – Okej. W takim razie chciałabym z tobą porozmawiać o czymś jeszcze – powiedziała Holt. – Obawiam się, że to kłopotliwa sprawa. – Ze mną możesz rozmawiać o wszystkim – powiedział Johansson z uśmiechem. – Chodzi o twoją żonę. – To znaczy o moje prywatne życie? – spytał Johansson z powagą. – Co wymyśliłaś tym razem? Holt poinformowała go, co jej powiedziała Jeanette Eriksson. Że Pia miała prawdopodobnie romans lub pozostawała w bliskich stosunkach z Claesem Waltinem. Wiosną 1986 roku. – Wiedziałem o tym – odparł Johansson. – Także i ta znajomość była wzorcowo krótka. Poza tym było to na kilka lat przed tym, jak się związała z właściwym mężczyzną. – Jak się o tym dowiedziałeś? – Opowiedziała mi, że spotkała się z nim kilka razy wiosną 1986 roku. Do pierwszego spotkania doszło, gdy była z koleżanką w restauracji. Chciały poznać jakichś facetów. Nie miałem natomiast pojęcia, że Eriksson ostrzegła ją, jakim człowiekiem jest Waltin. Nie należę do ludzi, którzy odczuwają zazdrość z powodu tego, co było kiedyś.

– I nigdy cię to nie niepokoiło? Kiedy myślałeś o tym, co Waltin mógł wyrabiać z twoją żoną? – A co taki błazen jak Waltin mógłby zrobić mojej żonie? Chyba wiesz, o czym mówię. Przecież miałaś okazję ją poznać. – Pozwolisz, żebym z nią porozmawiała? Biorąc pod uwagę to, czym się zajmujemy, obawiam się, że będziemy musieli to zrobić. – Nie ma sprawy. Ale najpierw sam z nią porozmawiam. Nie sądzę, żeby odmówiła spotkania się z tobą. Oczywiście chodzi tylko o informacje – dodał i skinął uprzejmie głową. – Oczywiście – odparła Holt. – Przecież Pia nie jest o nic podejrzana. – Miło mi to słyszeć. Pia zachowuje się czasem trochę niekonwencjonalnie jak na mój gust. Ale co się dziwić. Jest przecież znacznie młodsza ode mnie – powiedział Johansson i westchnął z zadowoleniem.

69. Wieczorem Johansson postanowił porozmawiać z żoną, chociaż wiedział, że nie sprawi mu to najmniejszej przyjemności. Nigdy nie odczuwał zazdrości z powodu tego, co się zdarzyło dawno temu. Takich uczuć wyzbył się, gdy był jeszcze nastolatkiem. Gdyby jednak mógł wybierać, na pewno by wolał, żeby kobieta, która jest jego żoną, nigdy nie spotykała się z kimś takim jak Waltin. Nawet jeśli zachowywał się wobec niej w sposób inny niż ten, z którego słynął. Gdyby nie rozmowa o Waltinie, mógłby to być całkiem przyjemny wieczór. Pia wróciłaby wcześniej do domu, żeby przygotować prostą kolację, do której napiliby się wody mineralnej. Resztę wieczoru mogliby spędzić na rozmowach albo czytaniu książek. Leżeliby na kanapie, każde w swoim narożniku, ze splecionymi nogami. Tymczasem musiał z nią porozmawiać o jej związku z Waltinem sprzed dwudziestu lat. – Jak ci smakowało curry? – spytała Pia, patrząc na niego z zaciekawieniem. – Było fenomenalne – odparł. – Ale muszę z tobą o czymś porozmawiać. – Co za poważny ton! Co znowu wymyśliłeś? – Chodzi o Waltina. – Wiedziałam! – zawołała Pia triumfalnie. – Wiedziałam! – Co wiedziałaś? – Że to on zamordował Palmego. Zapomniałeś? Mówiłam ci o tym już dziesięć lat temu,

ale wtedy nie chciałeś mnie słuchać. – Pamiętam, że marudziłaś coś o tym siedem lat temu. Przypominam sobie też, że uzgodniliśmy wtedy, że nigdy więcej nie będziemy o tym rozmawiać. – No to dlaczego dzisiaj do tego wracasz? – spytała Pia z żelazną logiką. Uff, westchnął Johansson.

Pia opowiedziała mu o swoim pierwszym spotkaniu z Waltinem. Poszły wtedy z koleżanką do restauracji, już po śmierci Palmego. Pamięta ten dzień bardzo dobrze, bo wszyscy tylko o tym mówili. Ona i jej przyjaciółka też. Zastanawiały się nawet, czy nie zrezygnować z zaplanowanego wyjścia. Ostatecznie postanowiły, że jednak pójdą, i właśnie tego wieczoru poznały Waltina. Był przystojny, wesoły, szarmancki, miły i sprawiał wrażenie normalnego. Miał wszystko, czego jej wtedy było trzeba. Prawda jest taka, że poszły tam z koleżanką, żeby znaleźć wymarzonego faceta. – Zaprosił mnie na kolację. W sobotę, w tym samym tygodniu. Poszliśmy coś zjeść, a potem zabrał mnie do siebie. – Aha – powiedział Johansson. Powinienem był się zgodzić, żeby tę rozmowę przeprowadziła Anna, pomyślał. – Pewnie się zastanawiasz, czy się z nim przespałam? – spytała Pia, patrząc na niego z zaciekawieniem. – A zrobiłaś to? – spytał. – Nie. Byłam nawet zdziwiona, że nie skorzystał z okazji. Pokazywał mi swoje obrazy. Miał naprawdę fantastyczne mieszkanie. Norr Mälarstrand z widokiem na wodę. Zapytałam go, skąd policjant ma tyle pieniędzy, i usłyszałam, że odziedziczył spadek po matce, która zginęła w wypadku. Tak, tak, na pewno, pomyślał Johansson. – I co było dalej? – Następnym razem już ze sobą spaliśmy, u mnie. Wcześniej poszliśmy do jakiegoś lokalu. Było to na dwa dni przed twoją wizytą na poczcie, kiedy mnie spytałeś, czy dam się zaprosić na kolację. Na pewno to pamiętasz. Kiedy ci powiedziałam, że jestem już zajęta, zrobiłeś minę jak mały chłopiec, który dostał kieszonkowe i od razu je zgubił. Wtedy prawie pożałowałam, że ci odmówiłam.

Nie zawsze można mieć szczęście, pomyślał Johansson. – Co było potem? – Jeśli pytasz o seks, to nic szczególnego się nie działo. Typowo, jak na pierwszej randce. Zrobiliśmy to dwa razy, jeśli chcesz wiedzieć. Od razu się domyśliłam, że nie jestem jego pierwszą kobietą. Zresztą nie był to także mój pierwszy raz, i o tym też dobrze wiesz. – O to cię nie pytałem. Zastanawiałem się tylko... – Ale zdarzyła się wtedy dość dziwna rzecz – przerwała mu Pia. – Chyba ci o tym nie opowiadałam. Pewnie Jeanette Eriksson, pomyślał Johansson.

Dwa dni później, kiedy wychodziła z pracy, podeszła do niej młoda kobieta i powiedziała, że chce z nią porozmawiać. – Miła młoda dziewczyna – powiedziała Pia. – Nazywała się chyba Jeanette Eriksson. Powiedziała, że pracuje w policji. Na początku jej nie wierzyłam, bo wyglądała bardzo młodo, więc sądziłam, że chodzi do szkoły. Wtedy pokazała mi legitymację służbową. Chciała ze mną porozmawiać o Waltinie. Mówiła, że to ważne. Poszłyśmy do kawiarni. – I co ci powiedziała? – Straszne rzeczy. Opowiedziała mi, jak Claes ją traktował. Zapewniała, że jest sadystą, że prawie ją zabił. Nie chciałam jej wierzyć. To nie był ten Claes Waltin, którego znałam. I tak jej odpowiedziałam. Zapytałam ją wprost, czy jest o mnie zazdrosna. Zrobiło się dziwnie. Potem rozmowa już się nie kleiła. – I co zrobiłaś? – Zaczęłam się nad tym zastanawiać. Najpierw zamierzałam go o to zapytać, ale nie zrobiłam tego. Dziwnie się czułam, wiedząc, że tak naprawdę wcale się nie znamy. Ale ciągle mi to chodziło po głowie, więc kiedy spotkaliśmy się następnym razem, chyba kilka dni po mojej rozmowie z Jeanette, poszliśmy do mnie. Nie wiem dlaczego. Może chciałam się czuć bezpiecznie? – I co się stało? Typowo, jak to na drugiej randce? – Lepiej – odparła Pia, spoglądając na niego z powagą. – Swobodniej, nie tak nerwowo. Ale zanim wyszedł, powiedział coś, co wydało mi się dziwne. – Co takiego?

– Kiedy staliśmy w przedpokoju i już miał wychodzić, chwycił mnie dość mocno za szyję i powiedział, że następnym razem spotkamy się u niego i że wtedy będziemy się pieprzyć naprawdę. Coś w tym stylu. W jego słowach wyczułam coś, co sprawiło, że zaczęłam się zastanawiać nad tym, co mi powiedziała Jeanette Eriksson. – I mimo to następnym razem poszłaś do niego? – Yes – odparła Pia z uśmiechem. – Tak właśnie było. A kiedy leżałam już w łóżku, a on poszedł do łazienki, nie mogłam się powstrzymać i zajrzałam do nocnej szafki. – I co? – Znalazłam zdjęcia, które zrobił Jeanette. Były straszne. – I co zrobiłaś? – Przestraszyłam się. Zwłaszcza że Claes wyszedł nagle z łazienki i zaczął mi się przyglądać. Nic nie mówił. Po prostu stał i gapił się na mnie. Strasznie dziwnie to wyglądało. – I co zrobiłaś? – powtórzył Johansson. – Na pewno się nie podnieciłam, jeśli o to mnie podejrzewasz. Byłam tak przerażona, że wyskoczyłam z łóżka i zaczęłam się ubierać. Wtedy zaczął się ze mną siłować. – I jak to się skończyło? – Fantastycznie. Dopiero wtedy doceniłam to, że wychowywałam się z dwoma braćmi, z którymi ciągle musiałam się bić – odparła z uśmiechem. – To znaczy? – Użyłam kolana. Kopnęłam go prosto w krocze. Tak, jak mnie nauczyli bracia. Zgiął się wpół, osunął na podłogę i zaczął jęczeć. Chwyciłam ubranie, torebkę, zerwałam płaszcz z wieszaka w przedpokoju, zbiegłam po schodach i wypadłam na ulicę. Dopiero tam zauważyłam, że zapomniałam butów. To były nowe czarne pantofle na wysokich obcasach. Drogie, eleganckie, włoskie. A wiesz, od kogo je dostałam? – Od Waltina – domyślił się Johansson. – Yes. Na naszym trzecim spotkaniu. Nawet nie wiedziałam, że wie, jaki rozmiar noszę. Pasowały idealnie. Cholernie drogie. – Co się stało potem? – Nic. Już nigdy go nie widziałam. Nie zadzwonił. Żałowałam tylko tych butów – powiedziała Pia, potrząsając głową. – Szkoda, że nie wzięłam ze sobą zdjęć Jeanette. Mogłabym je zniszczyć. Ktoś taki jak on nie powinien mieć takich zdjęć.

– Na pewno miał ich więcej – odparł Johansson. Ciekawe, gdzie są teraz, pomyślał.

Kiedy poszli spać, przez chwilę miał kłopot z zaśnięciem. Przyciągnął Pię do siebie. Drobna istota obok większej, która już nie musiała wciągać brzucha, żeby się przytulić do swojej kobiety. Objął ją, ale trudno mu było zasnąć. Czy potrafi ją ochronić, jeśli to, co sądzi o Waltinie, okaże się prawdą? Jeśli wszyscy się o tym dowiedzą? Jeśli będzie przeciek do mediów o szefie Centralnego Urzędu Śledczego, którego żona utrzymywała intymne kontakty z facetem, który stał za śmiercią premiera? A może jeszcze gorzej: że spotkała się z nim tuż po tym, jak tego premiera zamordował? I dlatego musisz zapomnieć o przesłuchaniu, Anno Holt, pomyślał i od razu zasnął.

70. – Muszę z panem porozmawiać – powiedziała Mattei, wchodząc do pokoju Johanssona. – Czy to nie może poczekać do poniedziałku? – spytał Johansson. – Mam jeszcze sporo spraw do załatwienia. Muszę odebrać żonę, bo wyjeżdżamy na weekend. – Obawiam się, że to ważne. – Czy jest coś ważniejszego od mojej żony? – Z pewnością nie – odparła Mattei z uśmiechem. – Wydaje mi się, że już znam nazwisko drania, który to zrobił. – To znaczy tego, o którym cały czas marudzisz, pomyślała. – Zamknij drzwi i siadaj – odparł Johansson.

* – Cztery tysiące siedemset jedenaście – powtórzył Johansson pięć minut później, gdy Mattei skończyła. – Czy nie tak nazywały się znane niemieckie perfumy? – Tak, i właśnie dlatego zapamiętałam te cyfry. Taki właśnie kod znajduje się na pokwitowaniu, które Wiijnbladh dostał od Waltina. – Ale nie znasz jego nazwiska? – Biorąc pod uwagę odpowiedź z działu kadr, którą znalazłam w aktach, ktoś musiał je znać. Ktoś, kto pracował w służbie bezpieczeństwa. Pytałam o to Lindę, to znaczy moją mamę, ale nie chciała mi powiedzieć. Poza tym twierdzi, że trudno to będzie ustalić po tylu latach.

– Czy możesz mi opisać tego miłośnika perfum? – Opis pochodzi od anonimowego informatora, którym moim zdaniem był Orjala, Jorma Kalevi Orjala, w tamtych czasach dość znany bandzior. Zaledwie miesiąc po śmierci Palmego potrącił go samochód. Potem znaleziono go w kanale. Utonął. Wygląda na to, że Orjala nie lubił naszego drania, ale nie powinniśmy się tym sugerować. – No to czym powinniśmy? – przerwał jej Johansson. – Orjala twierdził, że człowiek, którego widział tamtego wieczoru w chińskiej restauracji przy Drottningatan, pracował kiedyś w policji kryminalnej, ale po kilku latach przeniósł się do służby bezpieczeństwa. Dział kadr poinformował policjanta, który badał te anonimy, że przestał u nich pracować w 1982 roku. – O, cholera – zaklął Johansson i aż wyprostował się na krześle. – O jasna cholera! Dlaczego mi to nie przyszło do głowy? Jak mogłem zapomnieć o tym gnojku? – Słucham? – Cholera jasna! – powtórzył Johansson. – Przecież ja wiem, o kim ty mówisz. To Kjell Göran Hedberg!

Północna Majorka, jesień 1992 roku Najpierw musiał po sobie posprzątać. Kiedy tylko pozbył się ciała, zdecydował, że musi to zrobić. Zacznie od pokoju hotelowego. Musi mu odebrać klucze. Polecieć samolotem do Sztokholmu. Posprzątać po sobie w jego mieszkaniu przy Norr Mälarstrand i w jego wielkim domu w posiadłości na wsi. W najlepszym wypadku będzie miał okazję zabrać to, co mu się prawnie należy. Niestety nie zdążył. Jak zwykle, kiedy coś sobie zaplanował, doszło do niespodziewanych komplikacji. Kiedy następnego ranka zatrzymał przed hotelem, była tam już policja. Przed wejściem do budynku był radiowóz. Przy recepcji stali dwaj hiszpańscy policjanci. Rozmawiali z pracownikami. Klucz do pokoju, którego zdobycie kosztowało go tyle trudu, okazał się zupełnie nieprzydatny. Musiał się go pozbyć. Zanim oddał łódź do wypożyczalni, wrzucił go do morza. Nie miał po co jechać do Szwecji. Pozostało jedynie mieć nadzieję, że nie było czego sprzątać. Teraz będzie musiał się przyczaić i poczekać. Zmienił mieszkanie, czekał długie miesiące i gnieździł się jak królik w swojej nowej klatce. To właśnie wtedy postanowił zbudować „Esperanzę”. Miała być jego zabezpieczeniem, na wypadek gdyby zdarzyło się coś nieoczekiwanego. Nic takiego się jednak nie stało. Policja nie znalazła nic, co powinien był wcześniej usunąć. Gdyby coś takiego istniało, na pewno by o tym wiedział. Mogłoby się to źle dla niego skończyć. Tymczasem nie działo się nic. Upływał rok za rokiem, wkrótce sprawa się przedawni. Sprawiedliwość tego świata już nie będzie mu grozić. Jeśli zaś chodzi o sprawiedliwość bożą, nigdy nie miał powodu się nią przejmować. Przeciwnie: odnosił wrażenie, że Opatrzność zawsze mu sprzyja, choć akurat on w takie rzeczy nie wierzył. „Esperanza” nie była już tylko zwykłą łodzią, zabezpieczeniem i przypomnieniem. Stała się też dla niego źródłem utrzymania. Zasugerował mu to Ignacio. Może powinien zacząć wozić turystów? Wielu jest takich, którzy chcą się kąpać, łowić ryby i nurkować. Przecież zna okolicę, zna tutejsze akweny, jest też doświadczonym żeglarzem, nurkiem i wędkarzem. Czy coś stoi na przeszkodzie, żeby powiesił reklamę na tablicy ogłoszeń w marinie w Puerto Pollensa? „Wycieczki, kąpiele, wędkowanie, nurkowanie”. Łatwe pieniądze i żadnych kłopotów z urzędem skarbowym, jeśli będzie na tyle mądry, żeby na ogłoszeniu umieścić tylko numer komórki. Niech pomyśli, ile pozna pięknych kobiet, dodał Ignacio i mrugnął do niego znacząco. W końcu jest niczego sobie mężczyzną. Jest teraz w najlepszym wieku, no i ma tak wspaniałą łódź jak „Esperanza”. A na pokładzie tyle kobiet: nagie, półnagie, w kostiumach kąpielowych i

strojach do nurkowania. Do tego słońce i ciepłe morze. Wolność, poczucie bezpieczeństwa, a może trafi się miłość? Tak, miłość. Trochę miłości nigdy nie zaszkodzi.

71. 26 września, środa, dwa tygodnie przed 10 października. Siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen Na pół godziny przed tradycyjnym już środowym spotkaniem do pokoju Johanssona weszła Linda Mattei. Zamknęła za sobą drzwi, usiadła w fotelu i wbiła w niego wzrok. – Nie będę ukrywał, Lindo – powiedział Johansson z uśmiechem – że jesteś ładniejsza niż kiedykolwiek. Ale chyba żaden z twoich wymoczków z pracy nigdy by ci tego wprost nie powiedział – dodał. – Daj sobie spokój, przestań czarować – odparła Linda. – Zadam ci krótkie pytanie: co ty kręcisz z moją córką? – Nic – odparł Johansson, potrząsając głową. – Jest wprawdzie równie urocza jak jej mama, ale pewnie wiesz, że od wielu lat trwam w szczęśliwym związku małżeńskim. – Lisa zadaje mi mnóstwo dziwnych pytań. Zaczynam się o nią niepokoić. – Nie musisz. Moim zdaniem dziewczyna sobie ze wszystkim poradzi. Właściwie to już sobie dobrze radzi. Na pewno daleko zajdzie. – W zeszłym tygodniu poprosiła mnie, żebym ujawniła tożsamość kogoś, kto kiedyś pracował w naszej firmie. Czy to ty ją o to prosiłeś? – Zapewniam cię, że nie. Sama na to wpadła i jestem jej wdzięczny, że to zrobiła. – Więc to nie twoja sprawka? – Nie, ale kiedy zapytała o to samo mnie, pomogłem jej. – Pomogłeś jej? – Podałem jej to nazwisko. Kjell Göran Hedberg. Jak mogłem zapomnieć o kimś takim jak on? – Więc wiedziałeś.

– Doznałem olśnienia, kiedy twoja urocza córka mi go opisała. Policja kryminalna w Solnie, lata siedemdziesiąte. Potem biuro ochrony rządu, służba bezpieczeństwa. Odszedł w 1982 roku. Kjell Göran Hedberg. Facet, który nigdy nie powinien zostać policjantem. – A wiesz, że nazywano go Perfumiarzem? To aluzja do tej paskudnej niemieckiej wody kolońskiej, 4711, którą mój były mąż dawał mi w prezencie – powiedziała Linda. – Nie miałem o tym pojęcia – odparł Johansson. – To musiało być, jeszcze zanim ja tam przyszedłem. Nie pamiętam, żebyś nią pachniała przy tych nielicznych okazjach, kiedy miałem przyjemność się z tobą spotykać. – Coś takiego – zdziwiła się Linda. – Czyżbyś nigdy nie słyszał słynnej historii o Perfumiarzu? – Nie – odparł Johansson. – Opowiedz.

Hedberg zaczął pracować w służbie bezpieczeństwa latem 1976 roku. Ściągnięto go z policji kryminalnej w Solnie. Był jednym z trzech policjantów, których przeniesiono z Solny i zatrudniono w Biurze Ochrony Rządu, które podlegało służbie. Najpierw zostali odpowiednio przeszkoleni, potem zaczęli pracować w ochronie. Każdy z nich otrzymał kod służbowy. Kody miały utajnić ich tożsamość. – Hedberg dostał kod 4711 – mówiła dalej Linda. – O ile wiem, nie było w tym żadnego ukrytego zamysłu. Akurat ten był wtedy wolny. Po jakimś czasie dowiedziałam się, że chłopaki nazywają go Perfumiarzem, bo taką samą liczbę ma w nazwie znana woda kolońska. Któregoś dnia zjawił się u mnie, żeby się wyżalić. Pracowałam wtedy w sekretariacie naszej sekcji. – Nie mogę się już doczekać zakończenia tej historii. – Odpowiedziałam mu, żeby się nie zachowywał jak dzieciak. Jeśli któryś z jego koleżków postępuje wobec niego tak niemądrze, niech złoży na niego skargę i poda nazwisko pani wychowawczyni, czyli mnie, a ja wytargam go za uszy. Dodałam, że gdyby był mężczyzną, w ogóle nie zwracałby na to uwagi. – I co odpowiedział? – spytał Johansson z ciekawością. – Wyszedł i tyle go widziałam. Przez cały czas, kiedy pracowałam w sekretariacie – trwało to przynajmniej dwa lata – więcej się nie pojawił. – Był wtedy zajęty czymś zupełnie innym – stwierdził Johansson. – Najpierw obrabował pocztę przy Dalagatan, a potem wykończył dwóch świadków, którzy przypadkiem go rozpoznali. – Słyszałam tę historię – powiedziała Linda. – Ale chętnie posłucham jeszcze raz.

– Dajmy sobie z tym spokój – odparł Johansson. – Mów dalej. – Mój następca był bardziej skłonny pójść mu na rękę. Björn Söderström, na pewno go znasz. Został potem szefem całej naszej komórki. W każdym razie to on uwolnił Perfumiarza od cierpień. Dał mu po prostu inny kod, a 4711 był przez jakiś czas nieaktywny. To było tak, jakbyś dostał w wydziale komunikacji tablicę rejestracyjną z literami CHUJ. – A po co prawdziwemu facetowi taka tablica? – zdziwił się Johansson i wzruszył ramionami. – Tobie się to nie podoba, innym może się podobać. W każdym razie od tamtej pory kod 4711 nie był wykorzystywany. Od jesieni 1977 roku, o ile dobrze pamiętam. Ale cała ta historia stała się powszechnie znana i może dlatego nasz dział kadr wysłał wtedy owemu dociekliwemu policjantowi taką a nie inną odpowiedź. – Ale Hedberg nadal u was pracował, prawda? Nawet po tym, jak obrabował pocztę i zlikwidował dwóch świadków. – Tak, pozwolono mu zostać, ale w 1978 roku przestał być ochroniarzem. Po pierwsze, dużo się wtedy mówiło o tym, o czym wspominałeś. Po drugie, nasz ówczesny szef, Erik Berg, którego na pewno pamiętasz, przeniósł go gdzie indziej. Zaczął pracować w służbie wewnętrznej. Cztery lata później się zwolnił. – Często się nad tym zastanawiałem. Dlaczego Berg pozwolił mu zostać? – No cóż, na pewno nie w trosce o jego dobro. – Rozumiem. Przy okazji: jeśli przyszłaś do mnie w trosce o córkę, w ogóle nie musisz się niepokoić. – To dobrze – ucieszyła się Linda, wstając z krzesła. – Jeśli kiedyś ci się znudzi twoja młoda żona, wiesz, do kogo zadzwonić.

Tyle kobiet cię kocha, powiedział do siebie Johansson. Na przykład te dwie, które siedzą w salce konferencyjnej i czekają na ciebie.

Okazało się, że czekają nie tylko te dwie. Kiedy wszedł do sali, Holt demonstracyjnie spojrzała na zegarek, chociaż spóźnił się tylko o kwadrans. Lisa jak zwykle była radosna jak ptaszek, natomiast Lewin błądził gdzieś myślami. Lewin też jest facetem, choć nie do końca, pomyślał Johansson. Ale kogo to obchodzi? – Przeczytajcie to – powiedział Johansson i rozdał im raport, któremu poświęcił cały wieczór. Żona obraziła się na niego i poszła do kina z koleżanką, a nie z nim, chociaż jej obiecał,

że pójdzie. – Kjell Göran Hedberg – powiedziała Holt. – Czy ktoś zna to nazwisko? – Czytaj – powiedział Johansson i skinął głową.

72. Kjell Göran Hedberg urodził się piętnastego sierpnia 1944 roku w parafii Vaxholm, na północ od Sztokholmu. Jego ojciec pracował jako pilot portowy w Sandhamn, a jeśli akurat nie przebywał na morzu i nie wprowadzał statków przez sztokholmskie szkiery, spędzał czas w Vaxholmie, gdzie wraz z rodziną mieszkał we własnej willi. Jego matka prowadziła dom. Państwo Hedbergowie mieli syna i o trzy lata młodszą córkę, której na chrzcie dali imię Birgitta. Jeśli Hedberg jeszcze żyje – a nic nie wskazuje na to, żeby było inaczej – przed miesiącem skończył sześćdziesiąt trzy lata. Jeśli to on zastrzelił premiera, w dniu zabójstwa miał czterdzieści jeden lat. Jego wzrost odpowiada wzrostowi sprawcy. Kiedy ponad trzydzieści lat wcześniej składał papiery do szkoły policyjnej, miał sto osiemdziesiąt sześć centymetrów wzrostu. Z danych w jego paszporcie, które mają już siedem lat, wynika, że obecnie ma sto osiemdziesiąt cztery. – Lata odciskają piętno nawet na takich jak on – stwierdził Johansson z ponurą miną.

Po ukończeniu dziewięcioletniej szkoły podstawowej przez dwa lata uczył się zawodu w zakładzie stolarskim w niewielkiej stoczni w Vaxholmie. Jednocześnie chodził na zajęcia do liceum wieczorowego, gdzie z niektórych przedmiotów zdał nawet końcowy egzamin. Kiedy skończył osiemnaście lat, dostał wezwanie do odbycia służby wojskowej w oddziale strzelców w Vaxholmie. Odbył szkolenie dla płetwonurków, a gdy wychodził do cywila, ze wszystkich przedmiotów miał najlepsze oceny. Już jako człowiek dorosły złożył papiery do szkoły policyjnej. Rok później, w roku 1965, został przyjęty. Miał wtedy dwadzieścia jeden lat.

* Kiedy skończył szkołę policyjną – nauka trwała wtedy rok – trafił do policji miejskiej w Sztokholmie i został aspirantem. Rok później awansowano go do stopnia asystenta policji. Po dziesięciu latach służby dostał stopień inspektora policji kryminalnej i złożył wniosek o przeniesienie do Solny. Wniosek został przyjęty. Hedberg nie tylko miał dobre wyniki, ale też dobrze o nim mówili koledzy z pracy. Był typem kumpla, do którego w potrzebie można się było zwrócić o pomoc. Nigdy nie odmawiał. Mimo młodego wieku był porządnym policjantem. Był rok 1975 i miał już trzydzieści jeden lat.

Ledwo przepracował rok w Solnie, upomniała się o niego służba bezpieczeństwa. Pogadali z jego szefem, potem z nim samym i wysłali do niego swoich łowców głów. Ci dokładnie go sprawdzili, przyjęli na obowiązkowy okres próbny i wysłali na tydzień do jednego ze swoich ośrodków. Spytali, czy chciałby u nich pracować. Odpowiedź brzmiała: tak. Szybko załatwiono formalności, a jego komendant nie robił trudności. Hedberg zresztą też nie. Trafił do sekcji ochrony. Spośród policjantów z Solny osiągał najlepsze wyniki w strzelaniu. Miał świetną kondycję fizyczną. Kawaler, bezdzietny. Mógł się bez reszty poświęcić pracy. Elegancko się ubierał, bo dbał o wygląd. Grzeczny i obyty towarzysko. Miał wszystko, co powinien mieć ktoś, kto ma czuwać nad bezpieczeństwem najważniejszych ludzi w państwie. W najgorszym wypadku miał przyjąć na siebie kulę przeznaczoną dla tego, kogo chronił. Do tego momentu wszystko było w pełni udokumentowane. To, co się zaczęło później, można w najlepszym wypadku nazwać złośliwymi pomówieniami. Zaczęły krążyć po komendzie na Kungsholmen. W najgorszym wypadku wszystko to było prawdą, chociaż przez wszystkie lata, gdy Hedberg był policjantem, nigdy mu nie zarzucono popełnienia czynów, o które go oskarżano.

* Raport Johanssona przedstawiał karierę Hedberga do chwili, gdy pojawiły się złośliwe plotki. Johansson podkreślił, że raport napisał sam, że jest wzorowo krótki i lapidarny i że mimo wieku nadal potrafi znajdować właściwe litery na klawiaturze. – Czytajcie i rozkoszujcie się, bo resztę przedstawię wam ustnie – powiedział. – Niedługo sami zrozumiecie dlaczego. Nie muszę też chyba wyjaśniać, dlaczego wszystko to, o czym rozmawiamy, powinno zostać w tym pokoju. Przynajmniej na razie. Jeśli jest tak, jak sądzę, już niedługo wypłyną inne kwiatki. Nie powinniśmy się martwić na zapas.

– Trzynastego maja 1977 roku, w piątek, Hedberg obrabował oddział poczty przy Dalagatan 13 – zaczął Johansson. – Tamtego dnia miał ochraniać ówczesnego ministra sprawiedliwości, który postanowił odwiedzić przedtem swoją ulubioną dziwkę. Mieszkała kilka przecznic dalej. Hedberg dostał wolne na dwie godziny i w tym czasie obrabował pocztę. Zgarnął trzysta tysięcy koron. Jak na tamte czasy, była to zawrotna suma. Na przykład taki zwykły inspektor policji jak ja zarabiał pięć kawałków miesięcznie brutto, wliczając wszystkie nadgodziny. – Słyszałam tę historię ze sto razy – wtrąciła Holt. – Jest prawdziwa? – Tak – potwierdził Johansson. – A skąd o tym wiem? Po prostu wiem. To ja go znalazłem.

Niestety sytuacja bardzo się skomplikowała. W ciągu następnych kilku miesięcy Hedberg pozbył się dwóch świadków napadu. Po prostu ich zamordował. Pierwszym był młody mężczyzna. Hedberg przejechał go swoim samochodem, kiedy ten przechodził przez ulicę przed wejściem do stacji metra koło Leśnego Cmentarza na południe od centrum Sztokholmu. Zdarzenie to uznano za nieszczęśliwy wypadek. Stwierdzono, że ofiara była pod wpływem narkotyków i sama wpadła pod samochód Hedberga. Drugi świadek został zamordowany z zimną krwią. Był to starszy mężczyzna żyjący poza nawiasem społeczeństwa. Hedberg skręcił mu kark, a potem zakopał go na cmentarzu. Było to dwudziestego czwartego grudnia 1977 roku. – W samą Wigilię – zauważyła Holt, mrugając oczami.

Żadnego z podejrzeń wobec Hedberga nigdy nie udało się udowodnić. Najgorsze było jednak to, że alibi na ten czas, gdy Hedberg miał obrabować pocztę, zapewnił mu sam minister sprawiedliwości. W rezultacie akt oskarżenia rozsypał się jak domek z kart. – Skończyło się na tym, że Hedberga odsunięto od tak zwanej działalności zewnętrznej. Siedział w biurze i przewracał papiery. Spędził tak cztery lata, aż wreszcie sam się zwolnił. Nie wiadomo, co robił później. Ze szczątkowych informacji wynika, że rok później wyprowadził się do Hiszpanii. Jesienią 1983 roku. Mam też powody przypuszczać, że w następnych latach pracował dla służby jako tak zwany ekspert zewnętrzny.

Potem Johansson stwierdził, że jest coś jeszcze. Jedyną osobą, która korzystała z jego usług jako eksperta zewnętrznego, był Claes Waltin. Możliwe, że to Hedberg uczestniczył w nieudanej akcji, która miała miejsce dwudziestego drugiego listopada 1985 roku. Służba przeprowadziła wtedy ciche przeszukanie pewnego pokoju w domu studenckim przy Körsbärsvägen. – To Waltin zorganizował praktyczną stronę tej akcji. Chodziło o amerykańskiego dziennikarza, który wynajmował tam pokój. Mam powody sądzić, że Waltin wysłał tam właśnie Hedberga. – Dwudziestego drugiego listopada, piątek – powiedziała Mattei. Twarz jej poczerwieniała już w chwili, gdy usłyszała o zwłokach zakopanych na cmentarzu. – To rocznica śmierci prezydenta Kennedy’ego. – Tak, Kennedy zginął dwadzieścia dwa lata wcześniej – przytaknął Johansson. – Wydaje mi się jednak, że to przypadkowa zbieżność. – Coś wtedy poszło nie tak? – dopytywała Holt. – Nagle dziennikarz wrócił do pokoju i zaskoczył Hedberga, a ten go po prostu zabił.

Napisał list pożegnalny i upozorował samobójstwo, wyrzucając zwłoki przez okno z piętnastego piętra. – To wprost niewiarygodne – stwierdziła Lisa i uśmiechnęła się triumfująco. – Mój pierwszy prawdziwy seryjny morderca. Trzy zbrodnie przy trzech różnych okazjach. Jeśli zastrzelił także premiera, pozostanie niepokonany. – Cieszę się, że dostarczyłem ci powodu do radości – powiedział Johansson. – Bo mamy do czynienia z człowiekiem wyjątkowo okrutnym. – Pewnie go znałeś – powiedział Lewin. – Mógłbyś nam go opisać? – Rzeczywiście, kilka razy go spotkałem, kiedy jeszcze pracowałem w służbie bezpieczeństwa. Jaki był? Zimny, sprytny, racjonalny i niebezpieczny psychopata. Wszystko, co tylko chcesz. Kiedy byłem tam szefem do spraw operacyjnych, czytałem czasem jego akta. Nie była to przyjemna lektura. Ktoś taki jak on nigdy nie powinien zostać policjantem. Z drugiej strony nie zabijał dla przyjemności. Nie był też sadystą. Był po prostu człowiekiem bardzo praktycznym. Kiedy spali się żarówka, wkręcamy nową. Większość z nas potrafi to zrobić. Kiedy ktoś mu zagrażał, po prostu się go pozbywał. Dla niego było to tak proste i naturalne, jak dla nas wymiana żarówki. Jeśli więc sądzicie, że zabicie człowieka było dla niego trudne, to jesteście w błędzie. Było jeszcze gorzej. – Czy mamy jakiś jego profil psychologiczny? – spytała Holt. – Wszyscy tak zwani zwykli funkcjonariusze, którzy rozpoczynali pracę w służbie, musieli się poddać takiemu testowi. Wszyscy oczywiście pisali o sobie jak najlepiej. Przynajmniej na początku tak było. Wszyscy twierdzili, że potrafią się kontrolować w stu procentach, że są odporni na stres, że działają konstruktywnie i racjonalnie, że są energiczni. Po tym, co się stało w 1977 roku, wyszły inne kwiatki. Berg polecił wtedy poddać Hedberga bardzo szczegółowym testom. Każde z was z pewnością wie, co myślę o takich testach, ale tym razem wyjątkowo zgadzam się z panem doktorem. – Jakie były wyniki? – spytała Mattei. – Okazało się, że to zły człowiek, psychopata, wprost bezgranicznie wierzący w siebie samego. Uważał się za nadczłowieka, kogoś całkowicie niezdolnego do głębszych uczuciowych związków z innymi ludźmi. Do tego był bardzo silny fizycznie. – Każdy ma słabe strony, nawet ktoś taki jak on – powiedziała Holt. – Też tak uważam – zgodził się Johansson. – Hedberg miał przynajmniej jedną taką cechę. – Jaką? – Był prawdziwym psem na baby, a to kosztuje. Wcześniej czy później.

– Więc to jest ten drań, którego szukaliśmy – powiedziała Holt, kiedy pół godziny później Johansson zakończył wystąpienie. – Tak myślę – odparł Johansson, uśmiechając się do Lisy. – Co z nim zrobimy? – Musimy go znaleźć, a potem upiekę go na rożnie. Najwyższy czas. Nie mamy ani godziny do stracenia, pomyślał. – Jeszcze jedno – powiedziała Holt. – Tak? – Zdjęcia Hedberga. Zachowały się jakieś? – Za kogo mnie uważasz? – zapytał Johansson. – Przed godziną nasza wywiadownia wysłała ci mailem cały album zdjęć. Trzydzieści kilka fotografii samego Hedberga, sześć zdjęć jego rodziców i mniej więcej tyle samo siostry. – Dzięki. – Sama wiesz, jak to jest. Jedno zdjęcie mówi o wiele więcej niż tysiąc słów.

Holt ściągnęła w sumie trzydzieści jeden zdjęć Hedberga, w tym dwadzieścia pięć takich, które zrobiono mu prawdopodobnie bez jego wiedzy pod koniec lat siedemdziesiątych lub na początku lat osiemdziesiątych. Były to typowe zdjęcia policyjne robione na dworze, z ukrycia, aparatem z teleobiektywem. Hedberg wchodzący do pubu w towarzystwie nieznanej kobiety. Hedberg wychodzący z domu. Hedberg wsiadający do samochodu. Hedberg wychodzący z tego samego samochodu w policyjnym garażu. Mercedes, rocznik 1977, marynarka z szerokimi klapami, spodnie bez mankietów, biała koszula z długim kołnierzykiem. Szeroki krawat. Zawsze modnie się ubierał. Nie wiadomo było, oczywiście, kto te zdjęcia zrobił. Może Johansson albo Jarnebring na tropie kolegi z pracy, któremu za popełnione czyny groziło dożywocie? A może zaniepokojony tymi wypadkami Erik Berg, który chciał mieć pod kontrolą wszystko, co się dzieje w jego najbliższym otoczeniu? Holt zatrzymała wzrok na jednym ze zdjęć. Zwykła fotografia paszportowa zrobiona w 1982 roku, kiedy Hedberg miał wymienić legitymację służbową, ale zrezygnował, bo miesiąc później się zwolnił. Kjell Göran Hedberg: chuda twarz, regularne rysy, prosty nos, wyraźnie zaznaczony

podbródek i szczęka, ciemne, krótko przystrzyżone włosy, ciemne, głęboko osadzone oczy. Oczy, które nic nie mówią ani fotografowi, ani temu, kto go ewentualnie obserwował. Oczy, które sprawiają wrażenie nieobecnych albo raczej zupełnie niezainteresowanych tym, że są właśnie fotografowane. Całkiem dobrze wygląda, pomyślała Holt. Widziała to bardzo wyraźnie. Zauważyłaby to nawet wtedy, gdyby, chcąc ukryć twarz, wyjął chusteczkę i udawał, że wyciera nos. Jak w tamten wieczór, dwudziestego ósmego lutego 1986 roku, kiedy na schodach, prowadzących z Malmskillnadsgatan do Kungsgatan, spotkał na swojej drodze Madeleine Nilsson.

73. Po spotkaniu Mattei jeszcze chwilę została w sali, podczas gdy Holt i Lewin wrócili do swoich pokojów. Nie mieli czasu do stracenia. Mają teraz mnóstwo bardzo konkretnych spraw do załatwienia. – Chciałaś ze mną porozmawiać – powiedział Johansson. – Wyniki wyszukiwania – odparła Mattei i przesunęła w jego stronę plastikową koszulkę zawierającą kilkadziesiąt kartek. – Wyszukiwania czego? – Prosił mnie pan, żebym się czegoś dowiedziała o stowarzyszeniu studentów prawa – przypomniała mu Lisa. – Aha, faktycznie. No i co? – Wszystkie nazwiska znajdują się w bazie śledztwa w sprawie Palmego. Sjöberg, Thulin i Tischler. Brakuje tylko Waltina, ale o nim i tak już coś mamy. – Niedaleko pada jabłko od jabłoni – stwierdził nie wiadomo dlaczego Johansson, biorąc papiery do ręki. – Mam zrobić streszczenie? – Chętnie posłucham – zgodził się Johansson. Jestem za tym, żeby nie marnować czasu, chyba że dobro sprawy tego wymaga, pomyślał.

* Sjöberga przesłuchiwano na okoliczność tak zwanej indyjskiej afery z bronią. Nie miał nic konkretnego do powiedzenia i już na wczesnym etapie śledztwa został skreślony z listy. Poza tym od prawie piętnastu lat nie żyje.

– No to dajmy sobie z nim spokój – powiedział Johansson i skinął głową. – Dalej Thulin, jeden z The Good Guys. Kilka razy zastępował prokuratorów w różnych sprawach. Ekspert jednej z parlamentarnych komisji śledczych i przedstawiciel jednej z partii w innej komisji. – Wiem – przerwał jej Johansson. – Kiedyś miałem okazję go poznać. Pamiętam, że cały czas coś bredził o Petterssonie. Mały zarozumialec. Naprawdę kopnięty. Jedna wielka zagadka. – Co pan ma na myśli? – Zastanawiam się, czy jakakolwiek kobieta mogłaby iść z kimś takim do łóżka – sprecyzował Johansson. – Przecież kiedyś zdobył ten ich puchar, ich wspólną własność. – Akurat jeśli o to chodzi, moje papiery milczą – odparła Mattei. I pan też, mój panie Johansson, pomyślała. – W takim razie Thulina też możemy skreślić. Następny. – Tischler. Wpłynęły na niego trzy doniesienia. Wszystkie od ludzi z tak zwanych prywatnych kręgów. Ludzie ci twierdzą, że Tischler był zamieszany w duży spisek, zawiązany w celu zamordowania premiera. – Co takiego? Zamieszany w spisek? Ten gaduła? – A może rzeczywiście tak było, pomyślał. – Podejrzewano, że Tischler zaoferował Hansowi Holmérowi ogromne pieniądze za to, żeby się zajął wątkiem kurdyjskim. Nie chodziło o to, żeby w tę wersję uwierzył, tylko żeby trochę zaciemnił obraz i w ten sposób osłonił sprawcę. – Zapomnij o nim – stwierdził Johansson. – Gdyby Tischler brał udział w jakimś spisku, on i pozostali spiskowcy znaleźliby się za kratami w ciągu doby. Gwarantuje to jego gadatliwa natura. Zresztą, o ile wiem, nigdy nie przekazywał Holmérowi żadnych pieniędzy. – Nie. Twierdzi, że uzyskał pewne informacje od ludzi, których dobrze znał. Wszyscy mieli jakieś związki z socjaldemokratami. Rozmawiał też podobno z ludźmi z kręgów zbliżonych do rządu. Wszyscy mu odradzali dawanie pieniędzy. Kurdowie nie mieli nic wspólnego z zabójstwem. – Czy Tischler wymienił jakieś nazwiska? Mam na myśli ludzi, z którymi rozmawiał. – Nie – odparła Mattei, potrząsając głową. – Cały czas mówił tylko o różnych „ludziach”: z partii socjaldemokratycznej, z rządu socjaldemokratów. Myślę, że to się działo za rządów Ingvara Carlssona. – A więc żadnych nazwisk nie podał – powiedział Johansson w zamyśleniu. Ciekawe, bo

ja mógłbym wymienić przynajmniej jedno, pomyślał. – Nie, nie podał – potwierdziła Mattei. Ciekawe, bo ja mogłabym wymienić przynajmniej jedno, pomyślała. – W takim razie zostaje nam Waltin – stwierdził Johansson. – To o niego chodzi. O tamtych trzech spokojnie możemy zapomnieć. – Też tak uważam – zgodziła się Mattei. – Zabawne, zważywszy na to, że całej czwórce przyglądano się podczas śledztwa. – Jaki ten kraj jest mały – powiedział Johansson. Za mały. Zwłaszcza dla kogoś takiego jak nasza ofiara, pomyślał.

– Jest jeszcze coś – powiedział, zanim Mattei wyszła. – Słucham – odparła Lisa, zatrzymując się w progu. – Za Hedberga należy ci się złoty medal. Niepokoi mnie tylko to, że sam na to nie wpadłem. A powinienem. I właśnie to mnie niepokoi. – Może się pan starzeje – powiedziała Mattei z uśmiechem. – Tak. – Nawet ja się postarzałem. – Nawet jeśli brzmi to niewiarygodnie, pomyślał.

74. Tego samego wieczoru Johansson spotkał się z pełnomocnikiem na seminarium zorganizowanym przez Towarzystwo imienia Turinga. Poszedł tam, chociaż miał na głowie o wiele ważniejsze sprawy. Śledztwo nagle ruszyło z kopyta, po dwudziestu, a właściwie po trzydziestu latach. Zależy, jak kto liczy. Najwyższy czas, pomyślał. Najwyższy czas, żeby prawdziwy policjant ujrzał światełko w tunelu. I to w zupełnie innym tunelu niż ten, o którym cały czas bredził ten niedorajda, który prowadził śledztwo od początku. A do tego zupełnie inne światełko. Ostry, jasny blask, który mogą ujrzeć jedynie tacy jak on. Bije po oczach. Nie można odwrócić wzroku ani zamknąć oczu.

Towarzystwo imienia Alana Turinga zostało tak nazwane dla uczczenia pamięci matematyka, który w czasie drugiej wojny zajmował się łamaniem szyfrów. Wielki matematyk i najlepszy specjalista od łamania szyfrów.

Na początku członkami towarzystwa były różne wybitne postacie, na przykład matematycy, statystycy i językoznawcy, którzy dawniej pracowali na potrzeby wywiadu wojskowego. Później dano im szansę spotykania się w szerszym gronie. Mogli się wymieniać poglądami i przy okazji kosztować różnych specjałów. Spotykali się raz na kwartał, żeby posłuchać wykładu, wziąć udział w seminarium albo po prostu spędzić czas we własnym gronie. Jedną z tradycji była uroczysta kolacja bożonarodzeniowa. Organizowano ją zawsze w pierwszą niedzielę grudnia. Pięknie zastawiony stół wigilijny, fraki, akademickie togi. Świetnie zaopatrzony bufet, a w nim zarówno wódka, jak i butelki czerwonego wina. Niczego i nikogo nigdy nie brakowało. Johanssona zaprosił pełnomocnik. Po raz pierwszy zrobił to w siedzibie rządu, gdy przypadkiem na siebie wpadli. Ponowił zaproszenie podczas przyjęcia w ambasadzie amerykańskiej, kilka dni później. Od wielu lat był prezesem towarzystwa. Za jego czasów przybyło wielu nowych członków. Nie byli to jednak wyłącznie typowi akademicy, ale także ludzie pracujący w służbach wojskowych. Trafiło się nawet kilku polityków, którym rozwodzenie się nad problemami, o których zwykli ludzie nie powinni rozmawiać, sprawiało przyjemność.

– Temat tego wieczoru powinien skusić kogoś takiego jak ty – zachęcał Johanssona. – Będziemy dyskutować o zabójstwie Palmego w pewnym szczególnym aspekcie. – Pewnie chodzi o wątek kurdyjski albo o Petterssona – odparł Johansson i uśmiechnął się blado. – Wprost przeciwnie – stwierdził pełnomocnik. – To czysto akademicka dyskusja. Główny prelegent dzisiejszego wieczoru rozpocznie spotkanie od analizy konsekwencji różnych wątków. Innymi słowy, opowie nam, jakie każdy z nich wywołał konsekwencje polityczne i gospodarcze, poza konsekwencjami czysto prawnymi. – Czy będzie dużo osób, które uczestniczyły w śledztwie? – spytał Johansson. Nie miał najmniejszej ochoty spotkać się z pewną panią prokurator. – Żartujesz sobie ze mnie? Przychodzą tu ludzie reprezentujący wyższy poziom. To dlatego tak mi zależało, żebyś przyszedł. – Mam sporo pracy. – Zrób to dla mnie. – Dobrze, przyjdę – obiecał Johansson. – Świetnie – ucieszył się pełnomocnik, a na jego twarzy wykwitł promienny uśmiech. – Przy okazji przedstawię ci swojego następcę. To ten, który wygłosi wstępne przemówienie.

* Następca pełnomocnika nie zrobił na Johanssonie zbyt wielkiego wrażenia. Wysoki, kościsty inteligent, o połowę młodszy od pełnomocnika. Gęste blond włosy sterczały mu na wszystkie strony. Nosił okulary i cały czas je przekładał z nosa na czoło i z powrotem. Mówił powoli i wyraźnie, starannie dobierał słowa, pamiętał o pauzach i interpunkcji. Mówił, jakby czytał z kartki, a jednocześnie sprawiał wrażenie nieobecnego. Kolejny facet, który ma w głowie wyłącznie mnóstwo liter, pomyślał Johansson w typowy dla siebie, nieobiektywny sposób.

Przesłanie następcy pełnomocnika było proste i jasne. Wyższość wersji, w której sprawcą zabójstwa jest samotny szaleniec, nad innymi teoriami polega na tym, że ze społecznego punktu widzenia sprawca taki działa w zasadzie bez żadnych konsekwencji. Weźmy na przykład Christera Petterssona. Pozostało poczucie straty, jaką społeczeństwo poniosło wraz ze śmiercią liczącego się polityka, który wprawdzie z pewnością był postacią kontrowersyjną, ale generalnie dało się z nim żyć. Jak wiadomo, tęsknota kiedyś mija. – Czas leczy rany – stwierdził pierwszy mówca wieczoru. Przesunął okulary na czoło i przewrócił kartkę.

Chociaż spotkanie miało charakter czysto akademicki, mówca nie mógł się powstrzymać od pewnej dygresji. Teoria, według której zabójcą był Pettersson, ma jeszcze jedną zasadniczą zaletę, o której nie wolno zapominać. Żaden krytycznie myślący człowiek zaangażowany w rozwiązywanie tej zagadki nie powinien dojść do innego wniosku, jak tylko ten, że zabójcą Olofa Palmego był właśnie Christer Pettersson. – W sensie czysto intelektualnym zabójstwo Olofa Palmego zostało wyjaśnione – stwierdził mówca. – Teraz pozostaje nam już tylko zmierzyć się nie ze zbiorową traumą, którą dałoby się odczuć, gdyby zbrodnia nadal pozostała niewyjaśniona, ale raczej z traumą indywidualną, która bierze się stąd, że odbiorcy przesłania funkcjonują w różnych uwarunkowaniach i dlatego nie zawsze potrafią zrozumieć, jak sprawy się mają naprawdę. Pozostaje tylko przekonać takich kretynów jak Holt, Lewin, Mattei i ja, pomyślał Johansson.

Także wątek kurdyjski i inne teorie na temat sprawcy miały dla szwedzkiego życia politycznego i dla szwedzkiego społeczeństwa ograniczone konsekwencje. Odległość

geograficzna, kulturowa i polityczna od kogoś takiego, jak na przykład kurdyjscy terroryści, umożliwia traktowanie tego problemu w kategoriach „my” i „oni”, jak również pozwala zaznaczyć wyraźną dychotomię, w której „my” oznacza w zasadzie zwykłych, porządnych ludzi, podczas gdy „oni” odnosi się w dużej mierze do zbiorowości składającej się z różnych dziwnych postaci pochodzących z bardzo odległych zakątków świata. Pewne ograniczone konsekwencje kierują naszą uwagę w stronę imigrantów, programów pomocowych dla uchodźców politycznych i podobnych kwestii. Dochodzą do tego stale rosnące środki na różnego rodzaju społeczne organy kontrolne. Patrząc na to z punktu widzenia budżetu, mamy do czynienia z wydatkami setek milionów na każdą z wymienionych dziedzin. „W sumie nie więcej niż około miliarda rocznie w bieżącym budżecie. Poza tym są to przedsięwzięcia, nad którymi łatwo zapanować w ramach już istniejącej struktury administracyjnej”. Miło słyszeć, że my nie musimy już wymyślać nic nowego, pomyślał Johansson.

Potem było już tylko gorzej. Od kichnięcia do epidemii grypy. W zasadzie należałoby mówić o wyborze między zarazą a cholerą. Sięgające dalekiej przyszłości konsekwencje natury politycznej i społecznej, koszty społeczne dochodzące do wielu miliardów koron, zbiorowa nieufność wobec polityków i instytucji społecznych, utrata wiarygodności Szwecji w jej bezpośrednim otoczeniu. Bo oto nagle powstaje obraz Szwecji jako państwa zredukowanego do typowej republiki bananowej. Tym samym Szwecja dołącza do grupy wielu innych podobnych republik w Afryce i środkowej Ameryce, w których społeczeństwa wybierają prezydentów, rządy i ministrów bez zastanawiania się nad wyborami politycznymi. Takie wybory i tak na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ wywołują co najwyżej wzruszenie ramion. To, czy w rzeczywistości chodziło w tym wypadku o spisek polityczny podobny do tego, który doprowadził do śmierci Gustawa III, czy może o to, co w debacie prowadzonej w szwedzkich mediach nazywamy wątkiem policyjnym, było zdaniem mówcy „w zasadzie obojętne”. A ponieważ porównanie to na pewno zdziwiło wielu gości, pozwoli sobie sprecyzować. – W społeczeństwie, w którym przyszło nam dzisiaj żyć, policja stanowi społeczny fundament tej samej rangi, co na przykład nieskorumpowane i demokratycznie sterowane organa polityczne państwa, jak parlament i rząd. Dla szwedzkiego społeczeństwa policja ma dzisiaj o wiele większe znaczenie niż wojsko. Powszechna jest też tendencja do rozmawiania o bezpieczeństwie wyłącznie w kategoriach policyjnych. To prawda, że dziś posługujemy się środkami tradycyjnymi i metodami wojskowymi. Sposób podejścia do pewnych rzeczy oraz dobór argumentów na rzecz tego, żeby tak właśnie było, mają dziś charakter czysto policyjny. Uwagę koncentrujemy dzisiaj nie na wojnach, ale na terroryzmie. Dawna równowaga sił między narodami i blokami wojskowymi, która była skutkiem strachu, przeszła do historii. Jeśli spojrzeć na to od strony zysków i strat i porównać to na przykład z tak zwanym wątkiem kurdyjskim, okaże się, że mamy tu do czynienia ze szkodami społecznymi, które pod względem wielkości plasują się wyżej, a zasadniczą sprawą jest osłabienie demokratycznej wiarygodności Szwecji w oczach jej otoczenia – zakończył mówca, po czym zsunął okulary na czubek nosa i spojrzał w zamyśleniu na słuchaczy.

Jest sto razy gorzej, pomyślał Johansson, choć kiedy chodził do szkoły, matematyka nie była jego ulubionym przedmiotem. A przecież mówimy tu tylko o dwóch stukniętych policjantach, którzy nigdy nie powinni byli nimi zostać. Po kończącej spotkanie debacie wszyscy zostali zaproszeni na kolację do Rosenbad, gdzie rząd Szwecji oddał im do dyspozycji własną stołówkę. – I co sądzisz o moim młodym następcy? – spytał pełnomocnik z zaciekawieniem. – Ciekawy człowiek – odparł Johansson, który podczas proszonych kolacji unikał kłótni. – A czym się zajmuje? W chwilach wolnych od opowiadania głupot, pomyślał. – Pracuje dla armii, w wojskowym nasłuchu radiowym – wyjaśnił pełnomocnik. – Ale ponieważ to ty mnie pytasz, powiem ci więcej. Ten młody człowiek – powiedział, przykładając palec do ust – odpowiada za kontakty z amerykańskimi służbami informacyjnymi. No wiesz, oczy i uszy, które spoglądają na nas z wysoka, słyszą i widzą wszystko, co robimy. – To fantastycznie – stwierdził Johansson. – Naprawdę fantastycznie – powtórzył. Powierzać takie sprawy komuś tak głupiemu, pomyślał. – Oczywiście, że to fantastycznie – potwierdził pełnomocnik i uśmiechnął się uszczęśliwiony. – Nazywają takie coś satelitą.

Po kolacji pełnomocnik wziął go na bok, żeby jeszcze raz porozmawiać z nim w zaufaniu. – Jak ci smakowały dzisiejsze wina? – zaczął. – Akurat dzisiaj się postarali, choć okazja nie była zbyt szczególna. Takie jest moje zdanie. – Czy to wina z twojej własnej piwniczki? – Absolutnie nie. Niewielka zdobycz, którą zawdzięczam jednemu ze współpracowników. Butelki stały ukryte w pewnej garderobie w Harpsund. Ktoś je tam pewnie zostawił. Taki sobie niewielki składzik, na którym położyliśmy łapę. – Mówisz poważnie? – spytał Johansson. – A może jest tak jak z tamtymi jeleniami z Oksfordu? – To absolutna prawda – zapewnił pełnomocnik i skinął głową. – Poprzedni właściciel tych szlachetnych trunków porzucił je chyba w wielkim pośpiechu. Ale czy ty zastanawiałeś się kiedykolwiek nad tym, czym jest prawda? Tak szczerze, do bólu? – Tak – odparł Johansson. Zastanawiam się całe życie, pomyślał.

– Kiedy nagle objawia ci się prawda... – powiedział pełnomocnik. Tak bardzo chciał wyrazić to, co miał do powiedzenia, że zaczął ciągnąć Johanssona za rękaw marynarki. – Kiedy więc objawia ci się prawda... możesz jej doświadczyć w sposób o wiele bardziej przykry niż wtedy, gdy odkrywasz wielkie kłamstwo. Prawda porusza o wiele silniej niż kłamstwo. Kiedy widzisz ją przed sobą, zaczynasz swobodnie opadać, jak w jakimś przerażającym śnie. Chyba wiesz, o czym mówię. Nagle zaczynasz powoli opadać, przed siebie, w ciemność, która nigdy się nie kończy. Jest to tak okropne, że kiedy w końcu się budzisz, masz takie uczucie, jakby coś chciało ci rozsadzić klatkę piersiową. Czasem dopiero po kilku minutach uświadamiasz sobie, że żyjesz. – Miałeś kiedyś taki sen? – Nigdy – odparł Johansson. – Kiedyś, kiedy byłem jeszcze chłopcem, usuwali mi migdałki i musieli mnie uśpić. Użyli eteru i chociaż upłynęło już tyle lat, nadal pamiętam ten zapach. Wtedy opadałem tak, jak opisałeś. Nie było to zbyt przyjemne. – Ale nigdy nie opadałeś we śnie? Takim, w którym byłeś całkowicie bezbronny, zagubiony i pozbawiony wszelkiej pomocy? – Nie, we śnie nigdy – przyznał Johansson. – Jesteś szczęśliwym człowiekiem – westchnął pełnomocnik. – Żyjesz w szczęśliwym związku małżeńskim z kobietą, która jest piękna, mądra i dobra. Czy on próbuje mi coś powiedzieć? – pomyślał Johansson.

75. Tego wieczoru Johansson nie mógł zasnąć. I to nie dlatego, że o czymś marzył. Po prostu nagle mu się przypomniało, jak to było, kiedy miał jedenaście lat i całą jesień był przeziębiony, aż w końcu zaniepokojony ojciec pojechał z nim do szpitala w Kramfors i poprosił, żeby lekarz usunął mu migdałki. Nadal ma świeżo w pamięci to, co się działo pięćdziesiąt lat temu. Musiał się rozebrać, a oni dali mu krótką szpitalną koszulę nocną. Przywiązali go do zwykłego fotela dentystycznego, a ręce i nogi związali skórzanymi rzemieniami. Unieruchomili mu głowę i siłą rozwarli usta. Zrobiło to dwóch dorosłych ludzi z maskami na twarzach, z otworami na oczy. Potem przyłożyli mu do nosa i ust szmatę nasączoną eterem. Próbował się wyrwać, ale w końcu go uśpili. Czuł ostry zapach, o wiele bardziej intensywny niż zapach benzyny, ropy czy nawet chloru, które znał z gospodarstwa. Potem pociemniało mu w oczach, usłyszał dudnienie w głowie i nagle świat zawirował, a on zaczął się zapadać w ciemność. W ostatniej chwili zdążył jeszcze pomyśleć o ojcu, któremu nie pozwolono wejść do gabinetu zabiegowego, chociaż aż do drzwi trzymał go za rękę.

76.

Marja Ruotsalainen mieszkała w niewielkim mieszkaniu w Tyresö, dwadzieścia kilometrów na południowy wschód od centrum Sztokholmu. Jeśli się wzięło pod uwagę, jak żyła wcześniej, wyglądało, że radzi sobie całkiem dobrze. Niewysoka, chuda kobieta z gęstymi włosami farbowanymi henną. Cały czas paliła papierosy. Przestawała dopiero wtedy, gdy zaczynała grzmiąco kaszleć. Nie była szczególnie zadowolona z ich wizyty. Ale tym razem nie nazwała ich bydlakami i nie kazała spierdalać. Uśmiechnęła się nieśmiało, gdy usiadły z nią przy kuchennym stole. – Kobiety gliny – powiedziała. – To co wyście, dziewczyny, robiły przez ostatnie dwadzieścia lat?

Kawą ich nie poczęstowała, bo coś takiego zdarza się tylko w powieściach kryminalnych. W rzeczywistości takie jak ona nigdy nie zapraszają policjantów na kawę. Zresztą niczym innym też ich nie częstują. Ale za to jest teraz łagodniejsza i o wszystkim im opowie. Tamtego wieczoru, gdy zamordowano premiera, była ze swoim chłopakiem w chińskiej restauracji. Mieszkała wtedy u niego. Od kilku miesięcy była na niepowrocie do więzienia. To był piątkowy wieczór. Nie mogła już usiedzieć w domu i zaczęła chodzić po ścianach. Po prostu musiała wyjść. Rozprostować kości, pooddychać świeżym powietrzem, chociaż dla takich jak ona nie brakowało w Sztokholmie bardziej stosownych miejsc. To ona rozpoznała tego policjanta, który w cywilu siedział w lokalu. Spotkała go dziesięć lat wcześniej. Miała wtedy zaledwie siedemnaście lat i razem ze swoim dwa razy starszym chłopakiem zostali zatrzymani w Tensta, dzielnicy słynącej z handlu prochami. – Ten pieprzony faszysta wykręcił mi ręce na plecy, nazwał mnie narkotykową dziwką i stał w drzwiach, kiedy te lesby w mundurach kazały mi się rozebrać – powiedziała Ruotsalainen. To niemiłe wspomnienie. Rok później znowu go zobaczyła. Szła z innymi chłopakiem, też dwa razy od niej starszym. To było przed budynkiem parlamentu. Tamten policjant i jeszcze jeden wysiedli z dużego czarnego volvo i otworzyli drzwi znanemu politykowi, którego potem odprowadzili do środka. – Od razu było widać, że to bezpieczniaki – powiedziała. – Mogli to sobie równie dobrze napisać na czołach. Pieprzeni idioci. Jak można być takim głupkiem? – Nie wie pani, jak się tamten polityk nazywał? – spytała Holt. – Nie – odparła Ruotsalainen, potrząsając głową. – Chyba z którejś partii mieszczańskiej. Mogło to być latem, w siedemdziesiątym siódmym, bo kiedy polowałam na leszczy w Solnie, był siedemdziesiąty szósty. Dokładnie pamiętam.

– A dlaczego akurat to dokładnie pani pamięta? – dopytywała się Mattei. – Bo tamtego dnia miałam siedemnaste urodziny.

Dobrze pamięta policjanta z restauracji. Kiedy przyszli, on już tam siedział. Było mniej więcej wpół do dziesiątej. Jakąś godzinę później facet się zmył. Reszty domyśliła się później, kiedy przeczytała o śmierci Palmego. – Jego wygląd pasował do rysopisu sprawcy. Ciemne włosy, wysportowany, czterdziecha na karku. Wzrost metr osiemdziesiąt pięć. Ciemna kurtka. Pamiętam, miał ją na sobie w knajpie. Nie pamiętam tylko, jakie miał gacie. Nie pomyślałam o tym.

Chwilę później pokazały jej zdjęcia. Dziesięć sztuk, formatu portretowego. Przedstawiały różnych policjantów, sfotografowanych dwadzieścia do trzydziestu lat wcześniej. Na jednym z nich uwieczniono Hedberga. Zrobiono je tego lata, kiedy odprowadzał nieznanego Marji Ruotsalainen polityka do budynku parlamentu. – Nic nie jarzę – powiedziała Ruotsalainen. – Są do siebie podobni jak dwie krople wody. Jak można od siebie odróżnić dwie krople wody?

– A co sądzisz o tym? – powiedziała Mattei i przesunęła w jej stronę kartkę formatu A4 zapisaną na maszynie. Widniały na niej nazwiska dziesięciu policjantów, znalezione w bazie Centralnego Urzędu Śledczego. Jedno z nich brzmiało Hedberg.

Pettersson, Salminen, Trost, Kovac, Östh, Johansson, Hedberg, Eriksson, Berg, Kronstedt. Nie zapisano ich nawet alfabetycznie. – Przypominam sobie nazwisko Östh. Pracował kiedyś w policji kryminalnej w Solnie. Też kawał skurwiela, ale nie pamiętam, czy akurat tak miał na imię. – Proszę się spokojnie zastanowić – powiedziała Holt. – Nigdzie nam się nie spieszy. – Mnie też nie. Teraz mam tyle czasu, ile chcę. Kiedyś to była prawdziwa gonitwa. – Nie. – Potrząsnęła głową. – Nic nie jarzę. Każdy z nich jest gliniarzem i na pewno kiedyś ich wszystkich spotkałam. – Kiedy w 1976 roku zatrzymali panią w Solnie, pani i pani chłopak dostaliście wyrok za narkotyki. Proces odbył się w sądzie rejonowym w Solnie w kwietniu. Mam tu odpis wyroku –

powiedziała Mattei i przesunęła w jej stronę plastikową koszulkę z dokumentem. – Kiedy panią zatrzymali, miała pani siedemnaście lat. Zgadza się, tak wynika z orzeczenia sądu. Zanim jednak pani to obejrzy, proszę się jeszcze chwilę zastanowić nad nazwiskiem policjanta, który wtedy przeciwko pani zeznawał. – Czy to jakaś sztuczka, której się pani nauczyła w szkole policyjnej? – spytała Ruotsalainen z uśmiechem. – Proszę się zastanowić – odparła również uśmiechnięta Mattei. – Proszę sobie przypomnieć policjanta, który zeznawał na pani niekorzyść. Proszę jeszcze raz popatrzeć na listę. – Kjell Göran Hedberg – przypomniała sobie nagle. – Tak się nazywał. O, kurna, dziewczyno. Prawdziwa z ciebie czarownica. Tak, pamiętam to nazwisko. Ten faszysta stał na miejscu dla świadków i łgał w żywe oczy. Tak, jestem najzupełniej pewna. Kjel Göran Hedberg... Zapamiętałam go. Dlaczego? Bo nikt poza nim nigdy mnie nie nazywał Marją Lovisą Ruotsalainen. Nawet mamuśka.

Zanim się pożegnały, porozmawiały jeszcze o jej byłym chłopaku, Orjali, którego ktoś potrącił i uciekł z miejsca wypadku. Utonął w kanale Karlsberg. Stało się to kilka miesięcy po zabójstwie Palmego. – Kalle – powiedziała z westchnieniem Ruotsalainen. – To był prawdziwy wariat. Ale chyba nie o niego wam chodziło, kiedy tu szłyście? – Nie – potwierdziła Holt. Nie lubiła kłamać, nawet rozmawiając z kimś takim jak ta dziewczyna. – Czytałyśmy akta sprawy. Wynika z nich, że to był typowy wypadek, po którym sprawca ucieka z miejsca zdarzenia. Ktoś najechał na niego od tyłu. Przeleciał przez murek na nabrzeżu, wpadł do wody i utonął. – Utonął – powtórzyła Ruotsalainen. – Kalle nie był taki, żeby ot, tak, nagle utonąć. Został zamordowany. Chyba się domyślacie? – Jeśli tak pani uważa, to powiem pani, że przyszłyśmy tu również ze względu na niego – odparła Holt i spojrzała na nią z powagą. – A kto go pani zdaniem zamordował? – Chętnie bym powiedziała, że to ten pieprzony Hedberg, ale nie wydaje mi się. Wtedy nie brakowało takich, którzy chętnie by go zaciukali. Tamtego wieczoru Kalle był u mojej przyjaciółki, dał sobie w gaz, a potem zaczął się do niej dobierać. Pewnie musiał być na nią napalony, bo ja siedziałam wtedy w mamrze. – Pamięta pani jakieś nazwiska? Jak się na przykład nazywała pani koleżanka, ta, którą wtedy odwiedził? A może przychodzi pani do głowy, kto mógł go potrącić? – Pewnie, że tak. Niestety wszyscy gryzą już trawę. Kalle, moja koleżanka, jej chłopak z tamtych czasów, który być może potrącił Kallego, kiedy wracał od niej do domu. On też jest już

na tamtym świecie. Powinnyście były przyjść do mnie dwadzieścia lat temu. Czemu wtedy nie przyszłyście?

– Dobre pytanie – powiedziała Holt, gdy wracały samochodem na komendę. – Dlaczego jej nie przesłuchałyśmy dwadzieścia lat temu? – Mnie nie wolno było wtedy nikogo przesłuchiwać – odparła Mattei. – Kiedy zabito Palmego, miałam jedenaście lat. U nas w domu przesłuchania prowadziła mama. Ja siadywałam na brzegu łóżka w swoim pokoju, a mama kucała przede mną i trzymała mnie za rękę. A wracając do tematu... przecież ten dociekliwy policjant chciał ją przesłuchać. – Ale nie był taki ostry jak my – stwierdziła Holt. – I dlatego Ruotsalainen popędziła mu kota. Bo był zwykłym gliniarzem. – Faceci – odparła Mattei, wzruszając ramionami. – Nadają się tylko do jednego. – Co się z tobą dzieje, mała Liso?, pomyślała. Czyżbyś się stawała dorosłą kobietą? – Nie mówisz chyba o Johanie? – spytała Holt. – Oczywiście, że nie. On się nadaje do kilku rzeczy. Można z nim porozmawiać, dobrze sprząta i smacznie gotuje. – A widzi przez ściany? – spytała nie wiadomo dlaczego Holt. – Nie – westchnęła Mattei. – Tylko Johansson to potrafi. Nie do końca się z tobą zgadzam, pomyślała Holt.

77. Dzień po spotkaniu w Towarzystwie imienia Turinga Johansson postanowił się dowiedzieć, kto odradził Tischlerowi inwestowanie własnych pieniędzy w poszukiwanie zabójcy Olofa Palmego. Jak zwykle było to nagłe olśnienie, któremu z łatwością uległ. Tylko czemu to ma służyć, zastanawiał się chwilę później, gdy podnosił słuchawkę, żeby zadzwonić do kobiety, z którą chciał porozmawiać. – Dzień dobry, chciałbym rozmawiać z panią adwokat Heleną Stein – powiedział Johansson, gdy usłyszał głos sekretarki. – Kogo mam zapowiedzieć? – Nazywam się Lars Martin Johansson.

– O co chodzi? – Znamy się prywatnie – powiedział Johansson. – Proszę ją ode mnie pozdrowić i spytać, czy moglibyśmy się spotkać. Najchętniej od razu, teraz. – Chwileczkę.

Znamy się prywatnie, pomyślał. Tak też można powiedzieć. Dotychczas rozmawiał z nią tylko raz, przed siedmioma laty, kiedy jeszcze był szefem do spraw operacyjnych w służbie bezpieczeństwa i podlegały mu między innymi sprawy związane z prześwietlaniem różnych ludzi. Ówczesną podsekretarz stanu Helenę Stein miano powołać na stanowisko ministra obrony narodowej. Tymczasem on dokopał się pewnych faktów w jej życiorysie. Gdyby ją dopadły po dwudziestu pięciu latach, mogłyby położyć kres jej politycznej karierze. Było mu przykro, że dokonał tego odkrycia, ale potem gratulował sobie, że uchronił ją przed gorszym losem. Zetknęli się w innych czasach, kiedy i on, i ona prowadzili zupełnie inne życie. – Pani mecenas prosiła, żeby panu przekazać, że może się z panem spotkać za pół godziny, u niej w biurze – odezwała się po chwili sekretarka. – Dziękuję – odparł Johansson i odłożył słuchawkę.

Jej biuro znajdowało się przy Sibyllegatan na Östermalm. Duże, wysokie, przedwojenne mieszkanie, starannie przerobione na kancelarię adwokacką. Z tabliczki wiszącej na drzwiach wynikało, że Stein prowadzi ją z trzema innymi prawnikami. Drzwi otworzyła mu elegancka kobieta. Skinęła mu nawet uprzejmie głową i uśmiechnęła się, chociaż było widać, że z całych sił się do tego zmusza. – Zanim zaczniemy, chciałbym coś wyjaśnić – powiedział Johansson, siadając na krześle przed jej biurkiem. – Moja dzisiejsza wizyta nie ma nic wspólnego z historią, o której rozmawialiśmy ostatnim razem. Nie musi się pani niepokoić. – Czy aż tak to widać? – spytała Stein. Znowu się uśmiechnęła, ale tym razem był to szczery uśmiech. – Potrzebuję pani pomocy. – Chętnie, jeśli tylko będę mogła – odparła Stein i skinęła głową.

Johansson wyjaśnił, z czym do niej przyszedł. Nie wdawał się oczywiście w szczegóły. Chce się mianowicie dowiedzieć, dlaczego jej kuzyn Theo Tischler postanowił, że nie będzie wspierał finansowo prywatnego śledztwa Hansa Holméra w sprawie kurdyjskiego wątku w

śledztwie w sprawie śmierci Olofa Palmego. Czy Tischler zasięgał jej rady w tej kwestii? Była przecież kimś ważnym w kierownictwie partii socjaldemokratycznej i wysokiej rangi urzędnikiem rządowym. Ktoś taki jak ona mógł się bez problemu dowiedzieć, co w trawie piszczy, pomyślał. – Holmér? – zdziwiła się Stein i potrząsnęła głową. – A kiedy niby miało do tego dojść? – Wiosną 1987 roku – odparł Johansson. Dwa miesiące po tym, jak go usunęli z policji, pomyślał. – Nie – powiedziała Stein. – Jeśli Theo tak twierdzi, to się myli. Miało to miejsce o wiele później. Przyszedł do mnie, żeby o tym porozmawiać. Było to wiele lat po tym, jak Holmér przestał prowadzić śledztwo w sprawie śmierci Palmego. Zresztą wiosną 1987 roku nie miał powodu, żeby zasięgać u mnie rady w takiej kwestii. Byłam wtedy zwykłym świeżo upieczonym prawnikiem i pracowałam w kancelarii adwokackiej. Ale faktycznie, w rodzinie krążyły pogłoski, że Holmér domagał się od Thea pieniędzy. Ale sprawa upadła, podobnie jak wiele innych jego projektów i pomysłów. – Pamięta pani, kiedy to było? To znaczy, kiedy panią prosił o radę? – Dużo później – odparła Stein. – Musiało to być pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Byłam wtedy podsekretarzem stanu, dokładnie to pamiętam. Chyba w 1999 roku. Jakiś rok przed spotkaniem z tobą, pomyślała. – Zapomniałem o tym – powiedział Johansson. – Proszę mi przypomnieć, czego chciał pani kuzyn. Jakiej rady mu pani udzieliła? – Wszystko wskazywało na to, że Theo i jego przyjaciel, zresztą bardzo dziwny człowiek, jeden z najbogatszych ludzi, jacy kiedykolwiek żyli w naszym kraju, z całą pewnością bogatszy od Thea, postanowili, że sprawę zabójstwa premiera, które zakończyło się zupełnym fiaskiem, rozwiąże tak zwany wolny rynek. Żaden z nich nie był prawdziwym socjaldemokratą, jeśli mogę się tak oględnie wyrazić, ale śmierć premiera, zwłaszcza nieudane śledztwo, zapadły im głęboko w serca. A co się robi z takimi sprawami w świecie, w którym żyje Theo i jego dobry przyjaciel? W takim świecie wykłada się miliard koron, zatrudnia najlepszych specjalistów, kupuje najlepszy sprzęt i wyposażenie, nawiązuje kontakty i dąży do rozwiązania problemu. Trudne to nie jest. – A ten jego przyjaciel – wtrącił Johansson – dobry przyjaciel Thea. Czy zna pani jego nazwisko? – Oczywiście. Na pewno już się pan domyślił, o kim mówię. Niestety ten człowiek nie żyje od kilku lat. Inna sprawa, że bardzo go lubiłam. Był jednym z najdziwniejszych mężczyzn, jakich kiedykolwiek znałam, tyle że w pozytywnym znaczeniu. Nie jestem więc pewna, czy powinnam wyjawić jego nazwisko. Już i tak wylano na niego kubły pomyj. – To Jan Stenbeck – powiedział Johansson. Taki nasz szwedzki Howard Hughes, pomyślał.

– Jan Hugo – potwierdziła Stein. W jej głosie dała się słyszeć nutka tęsknoty, a na twarzy zagościł lekki uśmiech. – No bo któż by inny w tej naszej dzisiejszej Szwecji? Chcę jednak coś sprostować: Theo i Stenbeck nie chcieli zasięgnąć mojej rady. Jak mogłabym im pomóc w czymkolwiek, co się wiązało ze śmiercią premiera? Oczywiście w sensie czysto praktycznym. – No to czego od pani chcieli? – spytał Johansson. – Chcieli poznać mojego ówczesnego kochanka. A właściwie faceta, jak się ich teraz nazywa, bez względu na wiek i stopień zaangażowania emocjonalnego. – A czego od niego chcieli? – spytał Johansson. Zdążył się już domyślić, o kogo chodzi. – Chcieli, żeby dla nich pracował, to znaczy, żeby poprowadził ich prywatne dochodzenie. Miałby do dyspozycji nieograniczone środki, bo był najlepszym spośród tych, których w ogóle mogli brać pod uwagę. – Ale on wolał zostać przy premierze – domyślił się Johansson. W końcu to powiedziałem, pomyślał. – Tak, a ponieważ pan go zna, łatwo się pan domyśli, jak to ujął. – Nie. Wolę, żeby pani mi o tym opowiedziała – powiedział Johansson z większym entuzjazmem, niż zamierzał. – Mówiąc w wielkim skrócie, Theo nie bardzo mu się podobał. Pamiętam, że powiedział wtedy, że gdyby miał naprawdę tyle władzy, ile wszyscy mu przypisują, nie czekałby ani minuty, tylko od razu kazałby go publicznie stracić. I że użyłby do tego tępego i zardzewiałego topora. – O tym toporze już kiedyś słyszałem. Podsumuję więc to, o czym mówiliśmy: o tym, że Theo jest pani kuzynem, wiedziałem. Że coś panią łączyło z naszym byłym Richelieu, dowiedziałem się dziś. O tym, że znała pani Stenbecka, też nie wiedziałem. – Tacy ludzie jak my dobrze się znają. Inaczej nie może być – stwierdziła Stein, pochylając lekko głowę. – Ale w końcu nic z tego nie wyszło – dodała, potrząsając głową. – Porozmawiał z Janem i powiedział mu, żeby Theo zatrzymał swoje pieniądze, bo akurat w tym przypadku będą to pieniądze wyrzucone w błoto. Z Tischlerem nie chciał oczywiście rozmawiać, natomiast nie miał nic przeciwko rozmawianiu ze Stenbeckiem. Znali się przecież od dawna i wiele ich łączyło. I nie mam tu na myśli wyłącznie jedzenia i picia. – A więc pełnomocnik odradzał Stenbeckowi – powtórzył Johansson. – Ale dlaczego? Dlaczego uznał, że to wyrzucanie pieniędzy w błoto? – Ponieważ zabójstwo Palmego było już wtedy wyjaśnione. Bo wiedział, kto jest sprawcą, i wiedział, dlaczego premier został zamordowany. I że dla Szwecji lepiej będzie, jeśli wszyscy będziemy żyć w niewiedzy. – Tak pani powiedział? – spytał Johansson ze zdumieniem. Ciekawe, czym się wtedy

upił, pomyślał. – Nie mnie – odparła Stein, potrząsając głową. – Nigdy by nie wpadł na taki pomysł. Powiedział o tym swojemu dobremu przyjacielowi Janowi, który z kolei był moim dobrym przyjacielem. Mówiąc wprost, Jan był moim bardzo dobrym przyjacielem. Opowiedział mi o wszystkim na miesiąc przed śmiercią. Nie potrafił mi natomiast wyjaśnić, o co w tym wszystkim chodzi. Kiedy więc później Jan rozmawiał z Tischlerem, powiedział mu tylko, że już go to nie interesuje. I słowem nie wspomniał dlaczego. – Szkoda – stwierdził Johansson. – Szkoda, że nie mieliśmy takiego szczęścia. – Jeśli więc było tak, jak to przedstawił pełnomocnik, lepiej nie mogło być. Dobrze, że nie rozmawiał o tej sprawie z Tischlerem, bo już następnego dnia moglibyśmy o tym przeczytać w jakimś tabloidzie. Theo nie jest człowiekim zbyt dyskretnym. A może sądzi pan, że przykładam zbyt dużą wagę do swoich osobistych doświadczeń? – Absolutnie tak nie myślę – odparł Johansson z większym naciskiem, niż zamierzał, bo myślami był już gdzie indziej. Zastanawiał się mianowicie, jak powinien się zachować, gdyby chciał przesłuchać legendarnego szwedzkiego miliardera, zmarłego przed pięciu laty. Przesłuchanie pełnomocnika wydaje się całkowicie nierealne, i to bez względu na to, czy żyje, czy nie. Zwłaszcza jeśli w tym, co mu powiedziała Stein, coś się kryje.

Jeśli zaś chodzi o Christera Petterssona, który, jak stwierdził prelegent, nie poniósł żadnych konsekwencji, to na pewno nie udzielił on tej rady w trosce o Stenbecka, pomyślał w drodze na komendę.

78. Rodzice Hedberga już nie żyli, on sam nigdy się nie ożenił. Nie miał też dzieci, tak przynajmniej wynikało z dostępnych baz danych. Z całej rodziny została tylko młodsza siostra, Birgitta. Miała sześćdziesiąt lat. Ona też nie wyszła za mąż i nie miała dzieci. Mieszkała w Sztokholmie, przy Andersvägen, w zwykłych spółdzielczych trzech pokojach z kuchnią. Tych samych, w których wcześniej mieszkał Hedberg, zanim ogłosił, że na stałe wyjeżdża ze Szwecji. Na razie musi mi to wystarczyć, pomyślał Lewin. Od czegoś trzeba zacząć.

Siostra Hedberga pracowała kiedyś jako sekretarka w dużej spółce budowlanej. Do czasu gdy przed czterema laty przeszła na rentę. Pewnego dnia, kiedy wiozła swojego szefa na konferencję w Södermanlandzie, ktoś wpadł z tyłu na jej samochód. Doznała uszkodzenia

kręgosłupa i stwierdzono, że jest niezdolna do pracy, więc przeszła na wcześniejszą emeryturę. Jej pracodawca i firma ubezpieczeniowa dorzucili kilka milionów jako zadośćuczynienie za cierpienia i być może to dlatego jej dochód do opodatkowania osiągnął kwotę pięciu milionów koron. Składały się na niego lokaty bankowe, odsetki od obligacji i udziały w funduszach. Hm, pomyślał Lewin. Właściwie było trochę inaczej. Jeszcze zanim jej wypłacono ubezpieczenie, wykazała w zeznaniu podatkowym dochody w wysokości prawie trzech milionów koron. Biorąc pod uwagę jej miesięczną pensję, wydawało się to mało prawdopodobne. Oszczędne życie, rozsądne lokaty, bogaty kochanek albo po prostu starszy brat, któremu pomagała lokować pieniądze, pomyślał Lewin. Ten sam brat, który zdaniem Johanssona w maju 1977 roku obrabował urząd pocztowy przy Dalagatan z dwustu dziewięćdziesięciu pięciu tysięcy koron. Wtedy odpowiadało to pięciu rocznym pensjom brutto inspektora policji kryminalnej. Lewin wiedział o tym równie dobrze jak Johansson, ponieważ kiedy to się stało, pracował w wydziale zabójstw. Przypominał sobie nawet szczegóły. Ponad trzydzieści lat później kwota ta odpowiada już dwóm milionom koron, ale nadal jest to pięć rocznych pensji brutto inspektora policji, pomyślał Lewin i zapisał to sobie. Jeśli jest tak, że pani Hedberg służy swojemu bratu za bank, oznacza to, że muszą się ze sobą kontaktować, pomyślał. A nawet jeśli było inaczej, to i tak utrzymywali ze sobą jakieś kontakty, dodał w myślach, chociaż dla takich jak on miłość do rodzeństwa jest pojęciem nieznanym. Następnie wypełnił wszystkie formularze, jakimi dysponuje policja, na wypadek gdyby tacy jak on zapragnęli nagle przejrzeć policyjne bazy w poszukiwaniu danych osób takich, jak pani Hedberg. Złożył też wniosek o zgodę na założenie jej podsłuchu telefonicznego. Jak na razie wszystko odbywa się zgodnie z procedurami, pomyślał. Zanim pójdzie do domu, będzie musiał jeszcze wykonać bardziej twórczą część pracy. Najpierw znalazł jej zdjęcie. Na szczęście aktualne, bo w lutym tego roku wyrabiała sobie nowy paszport. Na zdjęciu widać było ciemnowłosą kobietę w wieku sześćdziesięciu kilku lat, z włosami zebranymi na karku w zwykły węzeł. Regularne rysy twarzy, prosty nos, silnie zaznaczone szczęki i broda, ciemne, czujne oczy. Ładnie wygląda, pomyślał Lewin. No, może tylko to czujne spojrzenie.... Nie, jednak nie. Wygląda na złośliwą. Paszport, wyjazdy zagraniczne, karty do bankomatu, biura podróży. Zacznie od kart, a jeśli to nic nie da, sprawdzi biura podróży, które mają siedziby w pobliżu jej mieszkania. Uszkodzenie kręgosłupa, rencistka, pomoc społeczna, skargi. Porozmawiać z opiekunką społeczną, zapisał. Jeśli na co dzień jest taka, na jaką wygląda na zdjęciu, na pewno ją zapamiętali, pomyślał.

Potem jak zwykle sporządził na komputerze listę spraw do zapamiętania. Inaczej nie byłby Janem Lewinem. Z tego samego powodu trzy razy ją przeczytał, coś dodał, coś skreślił, coś zmienił, znowu coś zmienił, aż w końcu, gdy była gotowa, westchnął i uznał, że może ją już

wysłać Johanssonowi. Potem potrząsnął w zamyśleniu głową i zaczął się zastanawiać nad ostatnim, piętnastym punktem, który trochę go zaniepokoił. Mianowicie: „Przesłuchać Birgittę Hedberg?”. Źle to sformułowałem, pomyślał. Najpierw skreślił znak zapytania, a po chwili zastanowienia całe to krótkie zdanie. W końcu zastąpił je nowym: „Proponuję, aby z przesłuchaniem siostry Hedberga poczekać tak długo, jak to będzie możliwe”. Wziął głęboki wdech, skinął głową i wcisnął wyślij. Była to ostatnia służbowa czynność, jaką wykonał tego dnia, jednego z wielu składających się na jego życie.

Całkiem rozsądnie, pomyślał Johansson, kiedy dziesięć minut później czytał maila od Lewina. Nie tylko rozsądnie, ale też napisane jak trzeba. A jeśli w tym, co mu opowiadała Stein, coś jest? Wezwał sześciu najbardziej zaufanych ludzi i szybko wydał instrukcje. – Jakieś pytania? – spytał, spoglądając na każdego po kolei. Cała szóstka potrząsnęła głowami. Trzej wstali już z krzeseł, a Rogersson zdążył nawet otworzyć drzwi. – No to dobrze – powiedział Johansson. – Szerokiej drogi.

Potem poprosił sekretarkę, żeby natychmiast skontaktowała go z jego odpowiednikiem w policji hiszpańskiej, Guardia Civil, mającym biuro w Madrycie. Hiszpański kolega oddzwonił już po kwadransie. Johansson dość ogólnie przedstawił mu swój problem i uzyskał obietnicę wszelkiej pomocy, jakiej można udzielić w takiej sprawie. Zrobi nawet więcej, jeśli okaże się to konieczne. Trochę znajomości nigdy nie zaszkodzi, pomyślał Johansson, odkładając słuchawkę, i przypomniał sobie pokój na zapleczu baru w Lyonie. Tego, w którym on i inne stare wygi mają przyjemność spędzać czas we własnym gronie.

* Zaplanowanie strategii zabrało mu zaledwie godzinę. To oczywiste, że nawet słowem nie zdradził się przed Lewinem, Mattei, a zwłaszcza Holt. Znajdował się w sytuacji, gdy jedna ręka nie powinna wiedzieć, co robi druga. Najlepiej będzie, jeśli sam pokieruje ich ruchami. Further information will be given on „a need to know” basis [9], pomyślał. Rozsiadł się na krześle i nagle w myślach ujrzał Annę Holt.

79.

Mattei też oglądała zdjęcia, które im przesłał Johansson, i wierna swojemu zamiłowaniu do utrzymywania wszystkiego w jak najlepszym porządku zaczęła od tych, którzy już nie żyli. Pilot portowy Einar Göran Hedberg, urodzony w 1906 roku, zmarły w 1971 roku w wieku sześćdziesięciu pięciu lat. Jego żona, Ingrid Cecilia, urodzona w 1924 roku, młodsza od męża o osiemnaście lat. Syna urodziła w tym samym roku, w którym wzięli ślub. Zmarła w 1964 roku w wieku czterdziestu lat. Facet nie wygląda na miłego, pomyślała, oglądając ich zdjęcia ślubne. Pan Hedberg w mundurze pilota portowego stoi za żoną. Jest barczysty, o ponad głowę wyższy od niej. Wyglądałby lepiej, gdyby nie to czujne spojrzenie, brak uśmiechu, wojskowa postawa i w ogóle mowa ciała. Cecilia Hedberg, jego żona. Drobna, ładna, miła kobieta, lękliwie uśmiechnięta. Wzrok skierowany w prawo, na jej ramionach spoczywa ciężka dłoń małżonka, jakby chciał ją chronić. Ciekawe, jak on to z nią robił, pomyślała Mattei.

* Einar Hedberg sprawiał wrażenie człowieka, który przywykł do kierowania życiem innych ludzi. Nie ograniczał się do prowadzenia statków wśród mielizn, podwodnych raf i szkierów wąskim torem wodnym wiodącym do portu w Sztokholmie. W nekrologu wydrukowanym po jego śmierci w gazecie „Norrtelje Tidning” autor wspominał o jego wrodzonych cechach przywódczych, przywiązaniu do zasad i o wrodzonych talentach, jakimi się wykazywał na morzu. Jego „przedwcześnie zmarła żona stała wiernie u jego boku przez całe życie”. Z treści nie wynikało natomiast, czy ktokolwiek płakał albo tęsknił za nim, kiedy umarł. Einar Hedberg „pozostawił dwoje dorosłych dzieci”. Tyle nekrolog. Ciekawe, co z nimi robił, pomyślała Mattei.

Niezależnie od tego, co pilot portowy Einar Hedberg robił ze swoimi dziećmi, oglądając zdjęcia dostarczone przez Johanssona, można było wyciągnąć różne wnioski. A jeśli rzeczywiście coś robił? – zastanawiała się Mattei. Przecież zdjęcia mogą wywoływać wiele złudnych wrażeń, pomyślała. Wśród zdjęć przesłanych przez Johanssona znalazła cztery fotografie ze szkoły podstawowej w Vaxholmie. Kjell Göran z wychowawcą i kolegami (zdjęcie zrobione w pierwszej klasie) i to samo ustawienie, kiedy ukończył dziewiątą klasę. Podobne zdjęcia zrobiono jego młodszej siostrze, Birgitcie. Chodziła do tej samej szkoły. Widać między nimi wyraźne

podobieństwo, zwłaszcza jeśli się wie, jak wyglądali ich rodzice. Ale na tym podobieństwa się kończą. Różnili się postawą wobec otoczenia. Siedmioletni Kjell Göran był chłopcem pewnym siebie, spokojnie spoglądał na fotografa. W odróżnieniu od większości kolegów nie uśmiechał się. Obserwował, co się wokół niego dzieje, a to, co widział, zupełnie go nie martwiło ani nie wywoływało w nim niepokoju. Jego siostra też się nie uśmiechała, ale ponieważ po ojcu odziedziczyła czujne oczy, na zdjęciu wyglądała niemal tak, jakby coś podejrzewała. Te same kręcone, ciemne włosy, te same brązowe oczy i regularne rysy. Kjell Göran z uroczą grzywką zaczesaną na bok mimo kręconych włosów. Siostra Birgitta z kokardą we włosach. Równie porządne ubranie, któremu jej matka z pewnością poświęciła wiele uwagi, gdy siedziała przy maszynie do szycia w salonie albo stała w pralni w piwnicy. Różnią się wyrazem twarzy. Brat gotów zmierzyć się z całym światem na swoich warunkach, chociaż ma dopiero siedem lat i ledwo odrósł od ziemi. Siostra gotowa się przed tym samym światem bronić, bez względu na to, co jest gotów jej zaoferować. Dziewięć lat później na zdjęciach niewiele się zmieniło. Szesnastoletni Kjell Göran pośrodku. Jest jednym z dwóch najwyższych chłopaków w klasie. Barczysty, wąski w pasie, stoi z rękami skrzyżowanymi na piersiach. Dzięki grzebieniowi i brylantynie kręcone dawniej włosy zaczęły nagle przypominać modną wtedy fryzurę na Presleya. Spojrzenie takie samo, spokojne, zaciekawione. Ponieważ jednak tym razem zdecydował się na lekki uśmiech, sprawia wrażenie, jakby do tego, co się dzieje, podchodził dość nonszalancko. Inaczej niż jego siostra. Długie włosy spięte w koński ogon, żadnej kokardy. I chociaż na tym zdjęciu mogła wyglądać na najmilszą dziewczynę w klasie, wciąż kieruje w stronę fotografa to samo czujne spojrzenie. Musiał ich różnie traktować, pomyślała Mattei.

80. Świadectwa szkolne, pomyślała Mattei w chwili, gdy wyszła z pliku zawierającego zdjęcia Hedberga i jego rodziny. Muszę obejrzeć jego świadectwa szkolne, pomyślała, i już pięć minut później siedziała w pokoju Wiklandera, szefa wywiadowni Centralnego Urzędu Śledczego, na co dzień jej bezpośredniego przełożonego.

– Świadectwa szkolne? Chcesz zobaczyć jego świadectwa szkolne? – upewniał się Wiklander. – Dziwny zbieg okoliczności – stwierdził, potrząsając głową. – Jak to: zbieg okoliczności? – Dwa dni temu, kiedy zastanawialiśmy się z naszym szanownym szefem, jakie dane dotyczące Hedberga powinniśmy jeszcze zdobyć, wspomniał nagle o świadectwach.

– No proszę. – Tak. Przypominam sobie, że powiedział mniej więcej coś w tym stylu, że warto byłoby zdobyć jego świadectwa. Nie dlatego, że mogą być aż tak interesujące, tylko po to, żeby cię nie zawieść, kiedy przyjdziesz i o nie poprosisz. Jak wiesz, Johansson widzi przez ściany. – Tak powiedział? – Dokładnie tak – potwierdził Wiklander, a potem westchnął i przesunął w jej stronę plastikową koszulkę z kartkami. – Wynika z nich, że Hedberg nie był typem intelektualisty. Raczej zwykłym średniakiem, więc nie spodziewaj się wspólnoty dusz. – Dziękuję – powiedziała Mattei, wstając z krzesła. – Nie ma za co – odparł Wiklander, wzruszając ramionami. – Ale zanim znikniesz, mam ci jeszcze coś do przekazania od Johanssona. – Słucham. – Prosił, żebyś nie rozmawiała z nauczycielami Hedberga, jego szkolnymi kolegami ani z nikim innym, kto go znał. Pod żadnym pozorem. – Tak powiedział? – Właśnie tak. Więc nawet o tym nie myśl, inaczej narobisz sobie strasznych kłopotów. Cytuję dokładnie słowa naszego szefa. Na wszelki wypadek słyszysz je także ode mnie. – Rozumiem – odparła Mattei, skinęła szybko głową i wyszła.

Jeśli chodzi o wykształcenie, Hedberg należał do przegranego pokolenia. W ciągu dziewięciu lat nauki świadectwo otrzymywał po każdym semestrze – w ciągu dziewięciu lat tych semestrów było osiemnaście. Oceniano wtedy w siedmiostopniowej skali: duża litera A oznaczała najwyższy stopień, C równało się ocenie nieodpowiedniej. Do świadectwa dołączano coś w rodzaju zestawienia statystycznego, które pokazywało, jakie oceny uzyskali inni uczniowie w klasie. Hedberg był przeciętnym uczniem i prawie ze wszystkich przedmiotów uzyskiwał oceny B albo BA, z wyjątkiem historii, zajęć technicznych i gimnastyki. Syn pilota portowego przez cały okres nauki nie odstawał od klasowej średniej. Już w czwartej klasie dostał z historii ocenę AB i razem z dwoma kolegami był z tego przedmiotu najlepszy. Dwa lata później uzyskał ocenę wyższą, a, którą utrzymał do końca nauki. A nie był już najlepszy z tego przedmiotu. Z końcowych świadectw wystawionych w ostatniej klasie wynikało, że jeden z jego kolegów otrzymał ocenę A, a Hedberg był jednym z trzech,

którzy uzyskali ocenę A. Założę się, że to były dziewczyny, pomyślała Mattei.

Jeśli chodzi o zajęcia techniczne, należał do najlepszych uczniów w klasie. Przez trzy ostatnie lata nauki na świadectwie miał ocenę AB. Dzięki temu w ostatniej klasie uzyskał średnią, dzięki której znalazł się na dziewiątym miejscu w klasie. Pięć pierwszych zajmowały uczennice, które z szycia miały oceny A i A. Na szóstym miejscu znalazł się uczeń wysoko oceniony z prac stolarskich. Ciekawe, kto to był, zastanawiała się Mattei. Jeśli chodzi o wychowanie fizyczne, przez całe dziewięć lat był najlepszy w klasie. Z jednym dziwnym wyjątkiem, w ósmej klasie. Już w czwartej klasie był jedynym uczniem, który dostał ocenę A, ale od piątej klasy na świadectwie regularnie pojawiało się duże A. Z jednym wyjątkiem. W ósmej klasie, w semestrze jesienno-zimowym, obniżono mu ocenę do a. Był wtedy jednym z czterech uczniów z taką oceną. W semestrze wiosennym dostał AB i spadł niżej. Podzielił ósme miejsce z grupą dwudziestu czterech innych uczniów. Potem się poprawił: otrzymał ocenę A w semestrze jesienno--zimowym w dziewiątej klasie. Ta sama ocena znalazła się na świadectwie końcowym, w czerwcu 1960 roku. Pewnie chodziło o sprawowanie albo coś innego, pomyślała Mattei i już pięć minut później podjęła decyzję. Poczuła, że musi porozmawiać z dawnym wychowawcą Hedberga. Do diabła z Johanssonem, Wiklanderem i wszystkimi innymi braćmi, którzy mimo fatalnych dla nich statystyk próbują uciskać ją i jej siostry.

Wychowawca Hedberga nazywał się Ossian Grahn i też został uwieczniony na zdjęciu klasowym. Niewysoki mężczyzna w wieku trzydziestu kilku lat, z uśmiechem na twarzy i rozwianymi jasnymi włosami. Po kwadransie poszukiwań Lisa wiedziała o nim większość tego, czego potrzebowała. Ossian Grahn urodził się w 1930 roku, przeszedł na emeryturę w 1995 roku. Od pięciu lat jest wdowcem, ma dwoje dorosłych dzieci, mieszka w domku przy Båtsmansvägen w Vaxholmie, a jego dane – nazwisko, adres i numer telefonu – znajdują się w książce telefonicznej. Wyszukiwarka internetowa pokazała kolejnych sto wyników. Wskazywały na to, że pan Grahn jest bardzo aktywnym emerytem. Udziela się nie tylko w związku emerytów w Vaxholmie, gdzie od wielu lat zasiada w zarządzie, ale także w innych dziedzinach. Efektem jego intelektualnych zainteresowań są trzy publikacje. Ukazały się w ciągu ostatnich pięciu lat. Po pierwsze, książka zatytułowana „Marynarze i chłopi w południowym Roslagen” (był jej jedynym autorem), po drugie, artykuł w książce poświęconej historii twierdzy Vaxholm i po trzecie – artykuł zatytułowany „Dawne zabytki Roslagen”, opublikowany jako druk okolicznościowy przez pewne lokalne stowarzyszenie we współpracy z gminą Norrtälje.

Pan Grahn podniósł słuchawkę już po drugim sygnale. Mattei wyobraziła sobie drobnego, rześkiego emeryta o żywym spojrzeniu i rozwianych blond włosach i uznała, że najlepiej będzie zagrać z nim w otwarte karty. – Dzień dobry, nazywam się Lisa Mattei. Jestem policjantką, pracuję w Centralnym Urzędzie Śledczym w Sztokholmie. Chciałabym mówić z panem Grahnem. – Zaciekawia mnie pani – odparł Grahn z ożywieniem. – A kiedy chciałaby się pani ze mną spotkać? – Najchętniej od razu. – Powiedzmy za godzinę. Domyślam się, że przyjedzie pani do mnie samochodem i że pracuje pani w tym koszmarnym, wielkim, brązowym budynku na Kungsholmen. Pokazują go w telewizji za każdym razem, gdy jakiemuś biedakowi przydarzy się coś złego. Potem Mattei zabrała wszystkie dokumenty, które jej zdaniem mogły się przydać w czasie rozmowy, w tym przede wszystkim zdjęcie klasowe z 1960 roku. Zgłosiła, że bierze samochód, pojechała do Vaxholmu i spotkała się z Ossianem Grahnem. Miał już siedemdziesiąt siedem lat, ale wyglądał niemal tak samo młodo jak na zdjęciu sprzed pięćdziesięciu lat. Zdobył jej serce już w chwili, gdy rozsiedli się w jego eleganckim salonie i przyniósł jej pierwszą filiżankę kawy. – Chciałbym panią o coś spytać – zaczął. – Czy mam zaszczyt z panią komisarz policji Lisą Mattei czy z panią doktor filozofii Lisą Mattei? Gwoli wyjaśnienia dodam, że znalazłem panią w Internecie. – Dobre pytanie – odparła Mattei. Myślę, że wizytę składają panu obie te panie.

Po chwili Mattei wyjęła zdjęcie z 1960 roku. Właśnie ono wzbudziło jej ciekawość i skłoniło ją do złożenia mu wizyty. Chciałaby zadać kilka pytań. Robi to z powodów, w które nie może się niestety za bardzo zagłębiać, ale od razu zdradzi, że chodzi o dawnego ucznia pana Grahna, kogoś, kto ukończył szkołę w Vaxholmie w 1960 roku. – Mam przy sobie zdjęcie klasowe – powiedziała, podając je Grahnowi. – Muszę pani coś powiedzieć – odparł Grahn. – Nauczycielem byłem przez ponad czterdzieści lat. Uczyłem tysiące uczniów. Jeśli chodzi o tę klasę, byłem ich wychowawcą przez ostatnie trzy lata. Uczyłem szwedzkiego i historii, a pamiętam o tym tak dobrze, ponieważ tej samej jesieni zacząłem pracować jako adiunkt w wyższej szkole dla chłopców Norra Latin w centrum Sztokholmu. – Przypomina pan sobie któregoś z uczniów ze zdjęcia? – Dwoje – odparł Grahn. – I mam nadzieję, że powodem pani dzisiejszej wizyty nie jest

Gertruda.

Gertruda stała w tylnym rzędzie, po lewej. Ładna, schludnie ubrana dziewczyna z długimi ciemnymi włosami rozrzuconymi na plecach. Nieśmiałe spojrzenie w stronę obiektywu, wiek piętnaście lat, ale jej oczy mówiły, że jest o wiele dojrzalsza. Wtedy nazywała się jeszcze Lindberg. Jej ojciec był właścicielem sklepu sieci ICA w centrum miasta, a mama nauczycielką i jego koleżanką z pracy. Gertruda była jedną z tysięcy uczniów i uczennic, które Grahn uczył. – Była jedną z najlepszych uczennic, jakie kiedykolwiek miałem – stwierdził Grahn zdecydowanie. – Mam na myśli wiedzę, której ocena znajduje się na świadectwie ukończenia szkoły. – Co jeszcze może pan o niej powiedzieć? – Gertruda to bardzo dziwna osoba. Jest też bardzo miła. Wykształcona, zdolna, uprzejma i grzeczna w stosunku do innych. Całkiem dobrze wygląda. Zresztą zawsze dobrze wyglądała. Znam ją, od kiedy była dziewczynką. – Nadal się państwo spotykają? – Gertruda jest lekarką, kieruje przychodnią okręgową w Vaxholmie. Jeszcze kilka lat temu pracowała w Karolinska Sjukhuset, ale jej nowy mąż się rozchorował, przeszedł na rentę i musiała tu wrócić. Mieszkają dwie przecznice dalej, w dawnym domu jej rodziców. Widzimy się średnio dwa razy w tygodniu. Teraz nazywa się Rosenberg, bo ponownie wyszła za mąż. Jej nowy mąż też był lekarzem, ale, jak wspomniałem, teraz jest na rencie. – Szczerze mówiąc, nie przyjechałam rozmawiać o Gertrudzie – przerwała mu w końcu Mattei. – Kim jest ten drugi uczeń, którego... – Niech zgadnę – przerwał jej Grahn. – Przyjechała pani, żeby porozmawiać o Kjellu? Kjellu Hedbergu? – Dlaczego pan tak sądzi? Dlaczego zapamiętał pan akurat jego? – Każdy nauczyciel pamięta dwa rodzaje uczniów. Takich jak Gertruda, których wspomina się zawsze z przyjemnością. Takich uczniów nie ma zbyt wielu. Wspominamy też różnych gagatków, których jest o wiele więcej. Zwykłe łobuzy, choć niektórzy potrafią być czarujący. Niestety trafiają się też mali gangsterzy. Większości człowiekowi po prostu żal. – Hedberg był takim właśnie łobuzem? – spytała Mattei. Zacznijmy od tego, trzeba znaleźć jakiś punkt zaczepienia, pomyślała. – Żeby tylko łobuzem – odparł Grahn, marszcząc czoło. – Więc chodzi o coś gorszego – domyśliła się Lisa. Może w końcu dojdziemy do sedna,

pomyślała. – Kjell się wyróżniał – odparł Grahn, pocierając dłonią włosy. – Co pan ma na myśli? – Był jedynym uczniem w całym moim nauczycielskim życiu, którego się bałem, chociaż nigdy nie rozrabiał. Przynajmniej na moich lekcjach. Ale w jego oczach, kiedy patrzył na mnie, i w jego ruchach było coś, co mnie przerażało. Było tak za każdym razem, kiedy coś mu nie pasowało. – Zaciekawił mnie pan. Proszę mi to dokładniej wyjaśnić. – Nie chcę powiedzieć, że był złym człowiekiem, bo żaden chłopak w wieku piętnastu lat nie jest zły. Myślę, że tacy ludzie stają się źli później. – Więc o co chodzi? – Myślę, że Hedberg nie rozumiał, jaka jest różnica między dobrem a złem. Dla niego liczyło się jedynie to, jak sam kogoś postrzega i czy ten ktoś jest jego wrogiem, czy nie. Moje szczęście polegało na tym, że uczyłem go historii, a to był jego ulubiony przedmiot. – Interesował się historią? – Tak, ale w najgorszy z możliwych sposobów. Gdyby go na przykład obudzić w środku nocy, potrafiłby wyrecytować imiona wszystkich królów według kolejności panowania. Wiedział, gdzie i kiedy miały miejsce bitwy, ale jego sposób postrzegania historii był po prostu przykry. Liczyły się dla niego tylko wybitne postacie: Aleksander Wielki, Hannibal, Juliusz Cezar, Gustaw II Adolf, Karol XII, Napoleon i Hitler. Same słynne postacie, które nadały bieg historii świata, a przy okazji, jeśli mogę się tak wyrazić, nadały treść i sens życiu nas wszystkich, zwykłych śmiertelników. Pamiętam, jak im opowiadałem o Gustawie III. Hedberg przyszedł do mnie po lekcji i powiedział, że jego zdaniem Gustav III był homoseksualistą. O tym, że gejem był Gustaf V, już wiedział, bo ojciec opowiadał mu kiedyś, jak stary król próbował zgwałcić swojego szofera, który wjechał do rowu i prawie ich obu zabił. Na południe od Sztokholmu jest nawet zakręt noszący jego imię... Próbowałem go wtedy uspokoić i wyjaśniłem, że Gustav III i Gustaf V nie byli spokrewnieni. – I jak to przyjął? – Długo mi wyjaśniał, że chodzi o tak zwany chów wsobny w rodzinie królewskiej. Oczywiście wiedział, że nie byli spokrewnieni. Twierdził, że chodzi o zwyrodnienie genetyczne i że powodem zamachu na Gustawa III było prawdopodobnie to, że ktoś odkrył, że król jest homoseksualistą. – I mimo to dostał z historii najwyższą ocenę?

– Tak – potwierdził Grahn z westchnieniem. – Dlatego że wiedział tak dużo o królach, pamiętał daty, a ja byłem zbyt wielkim tchórzem. – A stopień z wychowania fizycznego? Coś się stało, gdy chodził do ósmej klasy. Pamięta pan co? – Tak – westchnął Grahn. – Przecież byłem wtedy ich wychowawcą, więc musiałem się o wszystkim dowiedzieć. Trochę opowiedział mi Kjell, resztę usłyszałem od jego ojca i od nauczyciela WF-u. – Co się stało? – W ósmej klasie wychowania fizycznego zaczął ich uczyć nowy nauczyciel. Już na pierwszej lekcji starli się z Kjellem jak dwa koguty w kurniku. – O co poszło? – Moim zdaniem byli siebie warci. Nie bardzo znam się na sporcie, ale myślę, że Kjell zasłużył na oceny, które zawsze dostawał. Biorąc pod uwagę jego wiek, uważam, że był bardzo żywym i silnym chłopcem. Najlepiej z całej szkoły grał w piłkę nożną, ręczną i w hokeja, że nie wspomnę o biegach i pływaniu czy innych dyscyplinach. – Czy stało się coś szczególnego? – Myślę, że wszystko zaczęło się w dniu, kiedy nasi chłopcy grali w piłkę nożną przeciwko drużynie z Vallentuny. Było to na początku jesiennego semestru. Nowy nauczyciel Kjella był ich trenerem i w pewnej chwili doszło między nimi do scysji. Obaj powiedzieli, co o sobie myślą, i już w pierwszej połowie trener kazał Kjellowi zejść z boiska, a na jego miejsce wstawił kogoś innego. Kjell od razu poszedł do szatni. Wziął prysznic, przebrał się i pojechał autostopem do Vaxholmu. Ciągle dochodziło między nimi do podobnych kłótni. – Ale w dziewiątej klasie poprawił ocenę z WF-u – zauważyła Mattei. – Już w jesiennym semestrze w dziewiątej klasie znowu miał ocenę A. Czy to znaczy, że się w końcu pogodzili? – Nie – odparł Grahn, potrząsając głową. – Ich klasę przejął nowy nauczyciel. Traktował Kjella inaczej. – A co się stało z tamtym? – Przestał u nas pracować. – Czemu? – Kilka dni przed początkiem jesiennego semestru miał poważny wypadek samochodowy. Mieszkał dwadzieścia kilometrów na północ od Vaxholmu, w Österåker. Pewnego dnia, kiedy jechał do szkoły na posiedzenie rady pedagogicznej, miał wypadek: wpadł do rowu. Mogło się naprawdę źle skończyć. Doznał silnego wstrząsu mózgu i mocno połamał nogi. Kilka miesięcy

leżał w szpitalu i już nigdy nie wrócił do szkoły. – Co było przyczyną wypadku? – Odpadło mu przednie koło. Wprawdzie jechał jak wariat, ale sporo się o tym mówiło. – O Hedbergu też? – Nie pamiętam. Przecież chłopak miał dopiero szesnaście lat. Jak zwykle pojawiły się też plotki o zdradzie i zazdrości. Na wsi zawsze tak jest. Pamiętam, że policja sprawę umorzyła, uznając ją za nieszczęśliwy wypadek, spowodowany tym, że nauczyciel niewłaściwie założył koło, nie do końca przykręcił śruby. Wie pani co? – spytał Grahn, patrząc na Mattei z powagą. – Powinna pani porozmawiać z Gertrudą, jak już tu pani jest. Dam pani jej numer. – Z Gertrudą Rosenberg? O wypadku samochodowym? – Nie – odparł Grahn, potrząsając głową. – Żeby tylko o tym...

81. Nieźle się sprawiłaś, pomyślała z zadowoleniem Lisa, gdy trzy godziny później jechała autostradą w stronę Sztokholmu. W tej samej chwili zadzwoniła jej komórka. – Za pół godziny w moim pokoju – usłyszała w słuchawce stanowczy głos Johanssona. – Potrzebuję przynajmniej godziny – odparła. Uważaj, coś się dzieje, pomyślała. – Przecież z Vaxholmu do centrum Sztokholmu nikt nie jedzie godzinę – powiedział Johansson. O rany, o rany, pomyślała Mattei. – Jest duży ruch, a ja nie jestem zbyt dobrym kierowcą – skłamała. – Jak tylko dojedziesz, od razu zameldujesz się w moim pokoju – powtórzył Johansson i odłożył słuchawkę. Nie ma się co martwić na zapas, pomyślała Mattei i dodała trochę gazu, żeby zdążyć zrobić to, co zaplanowała, przed spotkaniem z przełożonym.

Pierwszy raz widzę go wkurzonego, pomyślała godzinę później, siadając na krześle przed jego wielkim biurkiem.

– Skąd pan wiedział, że jestem w Vaxholmie? – spytała, uśmiechając się do niego. – Wiklander widział cię w garażu. Poza tym nie chcesz chyba powiedzieć, że nie wiesz, że wszystkie samochody służbowe są obecnie wyposażone w GPS i urządzenia pozwalające określić, gdzie samochód się znajduje. Wiem z dokładnością do metra, gdzie jesteś. O tym nie pomyślałam, przyznała Mattei i potrząsnęła głową, żeby się nie roześmiać z własnej naiwności. – Twój samochód ponad pięć godzin stał w Vaxholmie przy Båtsmansvägen 3. Domyślam się, że to czysty przypadek, że były wychowawca Hedberga, ze zdjęcia, które ci chyba niepotrzebnie dałem, przypomina swoich uczniów, mieszka pod tym adresem od dnia, kiedy się urodził. – Nie miałam o tym zielonego pojęcia... to znaczy o tym, że mieszka tam od urodzenia. – Akurat to jest najmniej ważne – stwierdził Johansson i spojrzał na nią ponuro. – Chociaż i ja, i Wiklander wyraźnie ci tego zabroniliśmy, pojechałaś do niego i przez kilka godzin zabawiałaś się rozmową z nim. Mimo że taka rozmowa może być źródłem przecieku do prasy. Co wiesz o nim i Hedbergu? Czy od kiedy Hedberg skończył szkołę, spotkali się jeszcze kiedykolwiek? – Myślę, że potem już nigdy ze sobą nie rozmawiali – odparła Mattei. – Aha. I co jeszcze myślisz? – Rozmawiałam też z koleżanką Hedberga z klasy. Jest absolutnie pewna, że tak właśnie było. – Co zrobiłaś? – spytał Johansson, spoglądając na nią ze zdumieniem. Chyba sobie leci w kulki, pomyślał. – Rozmawiałam z jego koleżanką z klasy – powtórzyła Mattei. – Mieszka zaraz obok, więc zostawiłam samochód i przeszłam ten kawałek piechotą. – Mam nadzieję – powiedział Johansson, opierając łokcie na biurku – że miałaś porzadne uzasadnienie, żeby tam pojechać. – Więcej niż porządne – odparła.

– Liso, Liso – westchnął Johansson pół godziny później. – I co ja mam z tobą zrobić? – Miałam nadzieję, że dostanę za to złoty medal – odparła. – I to bardzo duży – dodała.

82. Następnego ranka wydruk protokołu przesłuchania lekarza okręgowego Gertrudy Rosenberg, urodzonej w 1945 roku, leżał na biurku Johanssona. Przesłuchanie odbyło się w jej mieszkaniu w Vaxholmie. Prowadziła je komisarz policji kryminalnej Lisa Mattei. Zostało nagrane na taśmę i autoryzowane przez panią Rosenberg. Z protokołu wynikało, że trwało ponad godzinę. Na początku Mattei umieściła swoje streszczenie, a na końcu poinformowała panią Rosenberg o obowiązku zachowania tej rozmowy w tajemnicy.

„Gertruda Rosenberg zeznała między innymi, co następuje: Do siódmej, ósmej i dziewiątej klasy chodziła z Kjellem Göranem Hedbergiem. Była to szkoła podstawowa w Vaxholmie. Uczęszczała do niej od września 1957 roku do czerwca 1960 roku. Potem rozpoczęła naukę w liceum w Djursholmie. W maju 1963 roku zdała maturę w klasie o profilu biologicznym i we wrześniu tego samego roku rozpoczęła studia medyczne w Karolinska Institutet. W związku z tym pół roku później zamieszkała w akademiku na Östermalm w Sztokholmie. W czerwcu 1970 roku obroniła pracę magisterską i została lekarzem. Zeznała, że Kjell Göran Hedberg po ukończeniu szkoły podstawowej latem 1960 roku rozpoczął naukę zawodu w niewielkiej stoczni i firmie zajmującej się budową łodzi w Vaxholmie. A ponieważ aż do połowy lat sześćdziesiątych byli sąsiadami, regularnie się widywali, na przykład na ulicy albo przy okazji spotkań ze wspólnymi znajomymi. Natomiast bliższych kontaktów z nim nie utrzymywała, ani w latach szkolnych, ani później. Nigdy nie byli do siebie nastawieni wrogo i kiedy przypadkiem się spotykali, rozmawiali ze sobą normalnie. W następnych latach spotykali się rzadziej. Wie jednak, że w połowie lat sześćdziesiątych Hedberg wstąpił do szkoły policyjnej i rok później został policjantem. Opowiadali jej o tym rodzice. Gdzieś w połowie lat siedemdziesiątych, kiedy pracowała na izbie przyjęć w szpitalu w Sztokholmie, spotkała Hedberga i innego policjanta. Patrolowali ulice radiowozem. Przyprowadzili na izbę pociętego nożem mężczyznę. Wypiła z nim wtedy kawę i zaproponowała, żeby się wymienili telefonami. Zrobiła to dlatego, że jej mąż zamierzał kupić żaglówkę, więc postanowiła zasięgnąć rady Hedberga. Wiedziała, że wcześniej pracował w stoczni i że ma sporo znajomości w tej branży. Ale do żadnego spotkania w tej sprawie nie doszło. Do kolejnego spotkania doszło dziesięć lat później. Było to pod koniec lat siedemdziesiątych, latem, w Vaxholmie. Któregoś dnia poszła z mężem do restauracji na kolację. Spotkała Hedberga, który też przyszedł na kolację. Był z kobietą, którą jej wprawdzie przedstawił, ale dzisiaj nie pamięta już jej nazwiska. Przypomina sobie tylko, że wspomniał, iż ta kobieta pracuje w służbie bezpieczeństwa.

Ostatni raz spotkała go dwudziestego ósmego lutego 1986 roku, w piątek, około jedenastej wieczorem na Sveavägen w Sztokholmie”.

Lisa Mattei: Proszę mi opowiedzieć ze wszystkimi szczegółami o swoim ostatnim spotkaniu z Kjellem Hedbergiem. Gertruda Rosenberg: Jak już wspomniałam, było to tego wieczoru, gdy zabito premiera Palmego. Akurat tego jestem najzupełniej pewna. Szłam z towarzyszącym mi mężczyzną ulicą Sveavägen na północ. Wracaliśmy z kolacji z Kungsträdgården. Wcześniej wynajęliśmy pokój w hotelu w Tegnérlunden. Z przeciwka szło wielu ludzi. Pewnie dlatego, że akurat skończył się seans w kinach. Mój przyjaciel – mój ówczesny szef – był wtedy żonaty z inną kobietą. Ja też miałam męża, więc skręciliśmy ze Sveavägen w lewo, w Adolf Fredriks Kyrkogata, gdzie nie było aż tak wielkiego tłumu. Zrobiliśmy tak, żeby się nie natknąć na nikogo znajomego. I właśnie wtedy ujrzałam Kjella. Stało się to na skrzyżowaniu Sveavägen z Adolf Fredriks Kyrkogata, dokładnie przy kiosku z kiełbaskami, po tej stronie ulicy, po której znajduje się kościół i cmentarz. W chwili kiedy skręcaliśmy, Kjell przechodził przez przejście dla pieszych, w stronę Kungsgatan. Widziałam go więc z boku, z odległości pięciu albo sześciu metrów. Jak już wspominałam, mam bardzo dobry wzrok. L.M.: To było o godzinie... G.R.: Było już dobrze po jedenastej. Z restauracji wyszliśmy zaraz po jedenastej i dlatego to zapamiętałam. Powiedzmy, że dojście do miejsca, gdzie go zobaczyłam, zajęło mi kwadrans. Była wtedy okropna pogoda, więc szliśmy szybkim krokiem. No i byliśmy w sobie zakochani, więc spieszyło nam się do hotelu. L.M.: Czyli mogło to być kwadrans po jedenastej? G.R.: Tak. Nie wcześniej. L.M.: I jest pani pewna, że to był Kjell Hedberg? G.R.: Absolutnie. Nawet do niego zawołałam, ale w tej samej chwili przyszło mi do głowy, że nie powinnam tego robić, bo przecież Kjell znał mojego męża. Muszę pani jednak powiedzieć, że potem miałam pewne wątpliwości. Długo, zważywszy na to, co się stało, wmawiałam sobie, że widziałam kogoś podobnego do niego. L.M.: Czy on panią widział? G.R.: Nie sądzę. Szedł szybkim krokiem. Wydaje mi się, że patrzył w drugą stronę, to znaczy w stronę Sveavägen. L.M.: Ale szedł szybkim krokiem przed siebie? W stronę Kungsgatan? G.R.: Tak. Zresztą Kjell zawsze tak chodził. To było dla niego charakterystyczne. Taki

już był. Wysportowany, dążący do celu, zawsze miał oczy szeroko otwarte. Był też ubrany w typowy dla siebie sposób. Ciemnoszare spodnie, a nie jakieś dżinsy, na pewno porządne buty, chociaż nad tym się akurat nie zastanawiałam. Elegancko i praktycznie. Na pewno był to nie kto inny tylko Kjell Hedberg, wypisz, wymaluj, jak to mówią...

– Rozumiem, że ta pani robiła wtedy skok w bok? – spytał Johansson i spojrzał na Mattei znad jej raportu. – Tak – odparła. – Była ze swoim szefem. Romansowali od miesiąca, ale każde oficjalnie kogoś innego. Rosenberg mieszkała na Kungsholmen z mężem i dwójką dzieci. On na Östermalm z żoną. Jest od niej starszy o piętnaście lat, dzieci są już na swoim. Oficjalnie był wtedy na konferencji w Danii, żona została pewnie w domu. Natomiast nasza pani świadek była słomianą wdową. Jej mąż zabrał dzieci i pojechali we trójkę w góry na wakacje. – To dlaczego nie poszli do niej? – Zapytałam ją o to. Powiedziała, że ona nie chciała. Stwierdziła, że są granice, których nie wolno przekraczać. – Rzeczywiście – westchnął Johansson. – I dlatego wynajęli pokój w hotelu w Tegnérlunden. – Za co powinniśmy im podziękować – stwierdziła Mattei. – A niby dlaczego? – Nie zdążyłam panu jeszcze o tym powiedzieć, ale dziś rano znalazłam potwierdzenie rezerwacji. Było w jednym z tych starych pudeł, nad którymi Jan zawsze tak wzdycha. Leżało wśród dwóch tysięcy innych rezerwacji hotelowych, których nikt nigdy nie zdążył przejrzeć. Gertruda Lindberg – tak brzmiało jej panieńskie nazwisko – zarezerwowała pokój dwuosobowy na jedną noc. Zrobiła to dzień wcześniej, telefonicznie. Podała dawny adres swoich rodziców w Vaxholmie. – Tylko kto by się nią wtedy zainteresował, nawet gdyby ktoś próbował przejrzeć tę masę papierów. – Johansson westchnął. – A dlaczego nie zgłosiła się do nas wcześniej? Dlaczego dopiero teraz informuje o wszystkim naszą drogą panią policjant? – Wyjaśniła to – odparła Lisa z uśmiechem. – Wiem – westchnął Johansson. – Pomóż mi, staremu. – Powodem, dla którego nie chciała się skontaktować z policją, nie było to, że miała zrobić skok w bok. W każdym razie nie był to decydujący powód. – A jaki był decydujący powód?

– Uważała, że nie ma nic konkretnego do powiedzenia. Tamtego wieczoru nawet jej przez myśl nie przeszło, że Kjell mógłby mieć cokolwiek wspólnego ze śmiercią Palmego. Przecież kiedy szła ulicą, nie widziała ani premiera, ani jego żony. Nie widziała też Petterssona ani w ogóle nic, co by jej się wydało dziwne. Nie słyszała strzałów. To było w piątkowy wieczór, po wypłacie, na ulicach pełno ludzi, którzy wyszli, żeby się trochę rozerwać. Wśród nich był jej dawny kolega ze szkoły. Może jemu też akurat spieszyło się do kochanki? – I nigdy o tym nikomu nie wspomniała? – Przeciwnie. Już latem 1986 roku, na grillu w domu rodziców w Vaxholmie, spotkała wychowawcę z podstawówki, Ossiana Grahna. Usiedli na chwilę, żeby porozmawiać, i jak zwykle rozmowa zeszła na zabójstwo premiera. I wtedy wspomniała o tym, kogo widziała na Sveavägen. – Powiedziała, że była na mieście, żeby zrobić skok w bok, i o dwie minuty spóźniła się na zabójstwo Palmego? – Tak. Opowiedziała mu o wszystkim. To było już po tym, jak rozstała się z mężem. – To też sprawdziłaś? – Tak. Grahn powiedział to samo. – A więc opowiadała też o Hedbergu? – Tak, choć spotkanie z nim uznała za zabawne. Stwierdziła, że na Sveavägen doszło niemal do spotkania klasowego. – Ale Rosenberg dopiero wiosną 1989 roku zgłosiła się na policję? – spytał Johansson. – Tak, to niesamowita historia. Sprawdziłam także to i dlatego uważam, że wszystko, co mówi, ma potwierdzenie w naszych papierach. – Nie mogę się już doczekać tego, co masz mi do powiedzenia.

Na początku media lansują tezę, że zabójcą Palmego jest trzydziestotrzyletni mężczyzna zatrzymany już dwa tygodnie po śmierci premiera. Świadek nawet wtedy nie przypuszcza, że Hedberg mógłby mieć cokolwiek wspólnego ze zbrodnią. Tego samego lata i jesienią 1986 roku „wszyscy wiedzą, że Palmego zamordowali Kurdowie”. Tak więc Hedberg nadal nie może mieć nic wspólnego ze zbrodnią. Dopiero rok później kobieta zaczyna się nad tym zastanawiać. Wątek kurdyjski jest już nieaktualny. Zamiast niego media lansują wątek policyjny. Z różnych względów kobieta postanawia się nie ujawniać. Nie jest już taka pewna, że widziała dawnego kolegę z klasy. Od

zbrodni minęły dwa lata, więc mogą ją spytać, dlaczego nie zgłosiła się wcześniej. Zwróciła się więc o radę i pomoc do swojego szefa i kochanka. – Świadek zeznała, że spytał ją, czy zamierza go uśmiercić. Stwierdził, że absolutnie sobie nie przypomina, żeby wtedy spotkali jej szkolnego kolegę. Przecież to niemożliwe, bo kiedy zamordowano Palmego, był w Danii na konferencji. – A teraz i ten łobuz nie żyje – domyślił się Johansson. – Zmarł w 1997 roku na atak serca. Sprawdziłam. – Nie żyje od dawna, podobnie jak wszyscy inni, pomyślała Mattei. – Ale w marcu 1989 roku pani Rosenberg zgłosiła się na policję – powiedział Johansson. – Tak, ale nie po to, żeby opowiedzieć o Hedbergu, tylko żeby poinformować, że tam, gdzie zamordowano premiera, nie widziała Petterssona. – Że nie widziała Petterssona? Zadzwoniła do śledczych, żeby im powiedzieć, że nie widziała Petterssona? – No, no, robi się coraz ciekawiej, pomyślał Johansson.

Christer Pettersson od kilku miesięcy siedzi w areszcie, podejrzany o zabójstwo Palmego. „Wszyscy, którzy wiedzą to, co należy wiedzieć”, wiedzą też, że to on jest sprawcą. Ale żeby rozwiać wszelkie wątpliwości, grupa Palmego wydaje skierowane do opinii publicznej oświadczenie. W oświadczeniu tym stwierdza się, że policja „prosi o kontakt wszystkich, którzy byli w okolicach miejsca zbrodni w czasie, gdy została popełniona”. I to bez względu na to, czy coś widzieli, czy nie. Nawet ktoś, kto nic nie widział, interesuje policję jako świadek zbrodni. Wprawdzie Gertruda Rosenberg nie widziała ani państwa Palme, ani Christera Petterssona, ani nikogo innego, kto by go choć w najmniejszym stopniu przypominał, ale postanawia ulżyć sumieniu i opowiedzieć o wszystkim. Dzwoni pod numer podany w gazecie. Dziesięć minut rozmawia ze śledczym z grupy Palmego. Opowiada, czego nie widziała, ale ani słowem nie wspomina o dawnym koledze ze szkoły. I dlatego od razu trafia do segregatora, w którym się przechowuje zgłoszenia od wariatów. – Mam tu kopię, gdyby pan chciał zerknąć – powiedziała Mattei. – Zwykłe zgłoszenie, napisane odręcznie. – Mów dalej – odparł Johansson, potrząsając z rezygnacją głową. – Okej. Cytuję śledczego: „Świadek zeznała, że nie widziała Christera Petterssona. Zeznała też, że nie widziała państwa Palme ani nie poczyniła żadnych innych godnych uwagi obserwacji”. Koniec cytatu. – Czy śledczy nie poszukiwali wtedy właśnie takich świadków? Jeśli tak, to ten świadek nadawał się idealnie – odparł Johansson z szerokim uśmiechem.

– Policjant, który spisał jej zeznania, też nie był nimi szczególnie zachwycony. – Co o tym myślał? – Cytuję: „Pierdoła. Twierdzi, że jest lekarką”. Koniec cytatu. – I dlatego jej zeznanie trafiło do tamtego segregatora. – Tak. Na szczęście inny śledczy wprowadził jej nazwisko do bazy. Dzięki temu ją znalazłam. – Co dalej? – Potem już się nie pojawiła. Dobrze ją rozumiem. Bardzo obrazowo opisała mi tamtą rozmowę. – Jaki wniosek? – spytał Johansson, patrząc na nią czujnie. – Rosenberg wiąże Hedberga z miejscem zbrodni i godziną, kiedy została popełniona. Stało się to prawdopodobnie tuż przed tym, jak Hedberg przeszedł na drugą stronę Sveavägen, żeby zaczekać na premiera i jego żonę na rogu Tunnelgatan. – Też tak uważam. Poza tym Rosenberg jest lekarką, a nie jakąś tam narkomanką, która mogłaby mieć powód, żeby nienawidzić Hedberga. – Tak – zgodziła się Lisa. Faktycznie, Rosenberg to nie jakaś tam narkomanka, pomyślała. – Wiesz, co jest najważniejszą cechą złego szefa? – spytał nagle Johansson. – Nie – odparła Mattei. No tak, teraz się zacznie, pomyślała. – To, że zawsze staje po stronie swoich ulubieńców – wyjaśnił Johansson. – To znaczy, że złotego medalu nie będzie? – spytała Mattei. – Ależ będzie, ale niech to zostanie między nami. Jeśli obiecasz, że nikomu o tym nie opowiesz. – Obiecuję. – I że nigdy więcej się tak nie zachowasz. – Obiecuję.

83. Mimo zwolnienia Bäckström nie próżnował. Jeśli sytuacja jest krytyczna, każda zwłoka może być niebezpieczna. Wie o tym każdy prawdziwy policjant, a on wie lepiej od innych. Kiedyś o mało nie przegrał pewnej sprawy, bo niepotrzebnie zbyt długo zwlekał. Na szczęście w końcu wszystko ułożyło się po jego myśli. Tylko co w tym dziwnego, jeśli nad wszystkim czuwał osobiście? Tym razem nie będzie ryzykował mimo bredni poczciwego doktora, który wmawiał mu, że on, Bäckström, doznał ataku serca, wylewu krwi do mózgu, a w najgorszym wypadku jednego i drugiego. Zresztą czego można się spodziewać po kimś, kto się cacka z symulantami, pomyślał.

Najpierw zadzwonił do krewnego pracującego w Związku Zawodowym Policjantów, który niczym pająk pełzający po całej policyjnej sieci zbierał wszelkie możliwe informacje od policjantów krążących po mieście. Bäckström pomyślał, że ktoś taki powinien mieć sporo do powiedzenia na temat zabójstwa Palmego i jego życia seksualnego, chociaż premier nie był przecież policjantem. – Palme? – spytał krewny. – A skąd ja mam, kurwa, wiedzieć? Przecież nie był policjantem. – A inni policjanci? Przecież musieli o nim wygadywać mnóstwo bredni. – Dzwonisz do mnie, żeby mnie zapytać, czy policjanci opowiadali głupoty o Palmem? Jaja sobie ze mnie robisz? Chcesz się dowiedzieć czegoś o jego życiu seksualnym z facetami? Chory jesteś? To był normalny facet, jak wielu innych. – Słyszałem o nim o wiele gorsze rzeczy – zasugerował Bäckström. – To znaczy, że korzystał z okazji. A kto by tego nie robił? Przecież facet siedział na najwyższym stołku w państwie. – Sprawdź, czego możesz się dowiedzieć – powiedział Bäckström i trzasnął słuchawką. Pojebany urzędas, pomyślał. Potem wszedł do Internetu, tej studni bez dna, oferującej nie tylko wiedzę, ale i różne przyjemności. Dosyć szybko znalazł, czego szukał. Wiele z tych informacji obciążało premiera. Najpierw mnóstwo informacji o śpiewaczce, z którą Palme się rzekomo zadawał. Była to kobieta, z którą nikt nie powinien był igrać, jeśli wierzyć Internetowi. Potem znalazł jakąś zwariowaną artystkę, która najprawdopodobniej utrzymywała się z prezentowania swoich wdzięków. Robiła sobie nagie zdjęcia, powlekała je farbą i sprzedawała za ciężkie pieniądze. Napisała książkę o swoim życiu erotycznym i według gazet dużą jej część poświęciła Palmemu.

To prawdopodobnie wierzchołek góry lodowej, pomyślał Bäckström. Facet chyba był maniakiem seksualnym. I już przy kolejnej próbie trafił w dziesiątkę. Prawdziwa bomba. Dwaj dziennikarze napisali kilka lat wcześniej opartą na faktach książkę. Opowiadała o pewnej burdelmamie i skandalu seksualnym, który w latach siedemdziesiątych wstrząsnął szwedzkimi elitami. Jednym z jej częstych gości był jakoby ówczesny premier Szwecji. Podobno wykorzystywał w haniebny sposób dwie nieletnie prostytutki. Jedna miała piętnaście lat, druga zaledwie trzynaście. Sieć się zaciska, pomyślał Bäckström, i w tym momencie zadzwonił telefon.

– Bäckström, słucham – powiedział, próbując stłumić radość. Czytając to, co wyrzucił Internet, poczuł, że tuż obok niego przeleciał Duch Historii, muskając jego czoło skrzydłami. Dzwonił krewny ze związków. Rozpytywał trochę o to, co tak Bäckströma interesowało, i ze względów czysto praktycznych zaczął od pokoju socjalnego. Spotkał tam policjanta, który w latach siedemdziesiątych pracował w policji porządkowej. Opowiedział mu, że w latach siedemdziesiątych Palme chyba miał romans z Lauren Bacall. – Wiesz chyba, o kim mówię. To ta lalunia, która była żoną Humphreya Bogarta – wyjaśnił mu. – Czy to pewne? – dopytywał się Bäckström. Ta krowa ma dzisiaj ze sto lat, jak nie więcej, pomyślał. Krewny zapewnił go, że to pewne. Bacall była kiedyś w Sztokholmie i nocowała w Grand Hotelu. Późną nocą odwiedził ją premier. – No dobrze, ale jak bardzo jest to pewne? – dopytywał Bäckström. Setka na karku, pomyślał. Przestawił się z trzynastolatki na stuletnią babę? Chyba musiał być skrajnie zboczony... Krewny zażegnywał się, że to stuprocentowa prawda. Jego informator obsługiwał tamtą wizytę i to on przemycił premiera do hotelu wejściem dla personelu, żeby mógł się do niej dostać jak najdyskretniej. Za całą pewnością perwersja w czystej postaci, pomyślał Bäckström.

Potem zajął się zbieraniem informacji w terenie, a zaczął od wizyty u słynnego bankiera Theo Tischlera. Poznał go kiedyś w związku ze sprawą, którą wtedy prowadził. Było to wprawdzie przed dwudziestu laty, ale spotkanie skończyło się w miłej atmosferze i Tischler nadal go sobie przypominał.

– Siadaj – powiedział, wskazując mu fotel z oparciami w stylu rokoko, na którym zazwyczaj siadywali jego goście. – W czym mogę ci pomóc?

Nie ma co zwlekać, to niebezpieczne, pomyślał Bäckström i od razu przeszedł do rzeczy. – Opowiedz mi o Miłośnikach Pizdy – zaczął. – Widzę, że walisz z grubej rury, bez wstępów – odparł Tischler z uśmiechem. – Co chcesz wiedzieć? – Wszystko, co może być interesujące. – Oczywiście – zgodził się Tischler i zaczął opowiadać, jak zawsze, gdy ktoś go o coś pytał albo nie pytał.

– Członkowie stowarzyszenia wykluczyli ze swego grona tego mitomana Waltina. Zhańbił organizację i dlatego musiałem go wyrzucić. – A co takiego zbroił? – spytał Bäckström, chociaż przecież wiedział. – Bił laski, które chciał przelecieć? – Nie, o wiele gorzej. Miał kuśkę mniejszą od Gadającego Świerszcza z bajki o Pinokiu. Możesz sobie wyobrazić, co mówiły o tym kobiety. A co mogły pomyśleć o pozostałych członkach stowarzyszenia? À propos, wiesz, jak mnie nazywali kumple, gdy byłem harcerzem? – Nie – odparł Bäckström.

Tischler opowiedział mu więc o Ośle. I chociaż Bäckström prosił, żeby mu opowiedział wszystko, co wie, rozgadał się tak, że pół godziny później Bäckström musiał go powstrzymać. – Sądzę, że już sobie wyrobiłem zdanie na ten temat – powiedział. – To niemożliwe – odparł Tischler. – Żeby to zrobić, musiałbyś go poznać osobiście. – A Thulin? – przerwał mu Bäckström, żeby odciągnąć jego uwagę od Waltina. – Masz coś ciekawego na jego temat? – Masz na myśli Jezuska z Pijaczkowa? – zażartował Tischler. – Pił wtedy jak szewc, a jak się nawalił, zaczynał bredzić o tym, jak bardzo wierzy w Boga. Ostatnio bardzo się ustatkował.

– Zauważyłem – powiedział Bäckström. – Ale, ale... słyszałem, że mieliście jakiś puchar – powiedział, spoglądając na niego przebiegle. – Puchar? Jaki puchar? – Zwykły puchar, który dostawał w nagrodę ten, który przeleciał najwięcej babek. Zwycięzcę nazywaliście Pogromcą Pizd... – Nie – odparł Tischler, potrząsając głową. – A niby co mielibyśmy robić z takim pucharem? Nie był nam potrzebny. Przecież zawsze wygrywałem ja. Po co miałbym wręczać puchar samemu sobie? Wystarczy, że płaciłem wszystkie rachunki w lokalach.

Więcej Bäckström się nie dowiedział. Kiedy wyszedł na ulicę, wsiadł do taksówki, pojechał do domu, a potem poszedł do swojej starej knajpy, bo jego żołądek zaczął się domagać, żeby wrzucił coś na ruszt. Najwyższy czas wziąć coś na ząb, pomyślał i zamówił kaszankę z buraczkami, sadzone jajka, podwójne piwo i duży kieliszek wódki na pobudzenie trawienia. A kiedy wrócił do swojego przytulnego gniazdka, położył się na kanapie przed telewizorem i zaczął przeglądać kanały, które niedawno włączył do pakietu. Na wszystko przyjdzie czas, pomyślał filozoficznie, bo przecież był filozofem. Uznał też, że z dalszym zbieraniem informacji o członkach Stowarzyszenia Miłośników Pizdy może się bez uszczerbku dla sprawy wstrzymać do jutra.

84. Bäckström przywykł tyrać jak koń. W zasadzie robił to przez wszystkie lata pracy w policji, choć rzadko wynagradzano jego wysiłki. W ostatnim tygodniu było jeszcze gorzej. Żył w ciągłym napięciu, trwał między napięciem zewnętrznym a wewnętrznym. Często przemykał się chyłkiem piwnicami komendy, żeby w następnej chwili zasiąść na całe godziny przed komputerem. Odbywał dyskretne spotkania na mieście, prowadził szeptem różne rozmowy i płacił rachunki z własnej kieszeni. Musiał nawet odwiedzić archiwum Szwedzkiego Radia, żeby znaleźć nagranie starego programu telewizyjnego, na którym widać, jak jeden z podejrzanych stoi w żwirowym wyrobisku i jak szalony strzela z rewolweru typu magnum. Wykorzystał wszystkie znajomości, przekonywał, namawiał, groził, błagał i prosił. Domagał się wyświadczania przysług i sam je wyświadczał. Musiał nawet dać łapówkę pewnemu strasznie skorumpowanemu policjantowi. Poświęcił na to butelkę swojej słodowej whisky. W środę wieczorem wszystko już było jasne i kiedy miał już w ręce swoje magnum opus – w postaci pliku kartek pachnących ciepłem drukarki – poczuł, że jakaś siła, potężniejsza od

niego, porusza jego wielkie serce. Wreszcie wszystko jest jasne, pomyślał. Gdyby dane mu było zajmować się tą sprawą od samego początku, porządni obywatele tego kraju nie musieliby żyć w niepewności przez ponad dwadzieścia lat. Wykrył spisek z udziałem czterech osób. Domyślał się jego istnienia już na bardzo wczesnym etapie śledztwa, gdy tylko wpadł na trop tajnego stowarzyszenia. A ponieważ miał zwyczaj dokładnie wszystko sprawdzać, zaczął od sprawdzenia właśnie jego. Musiał ustalić, jakie role odgrywali w spisku poszczególni spiskowcy. Było rzeczą oczywistą, że mózgiem całego przedsięwzięcia był Claes Waltin. Zajmował wtedy wysokie stanowisko w służbie bezpieczeństwa i bardzo dobrze wiedział, jak wyglądają codzienne zajęcia ofiary. Dzięki temu mógł ze szczegółami zaplanować zbrodnię. Waltin przygotował szczegółowy plan, a resztę zostawił innym, mianowicie prokuratorowi i posłowi do parlamentu Alfowi Thulinowi, który cały czas miał pełny wgląd w to, czym zajmowali się śledczy prowadzący dochodzenie w sprawie zabójstwa premiera. Thulin mógł nimi nawet sterować, a w razie potrzeby podejmować takie decyzje, żeby naprowadzić śledczych na fałszywy trop albo ustrzec spiskowców przed ich dociekliwością. Z Thulinem współpracował Theo Tischler. Robił zasłonę dymną i w razie potrzeby przekazywał pieniądze temu, kto na początku prowadził śledztwo, w zamian za kierowanie go na inne tory. Płacił, żeby śledczy zajmowali się wątkiem kurdyjskim. Nawet wtedy, gdy prowadzącego od tego śledztwa odsunięto. Jest jeszcze słynny ekspert od prawa gospodarczego Sven Erik Sjöberg. Na czym polegało jego zadanie, gdy premier już nie żył?

Według wiarygodnych świadków, którzy byli na miejscu zbrodni i których zeznania potwierdziły badania techniczne, człowiek, który zastrzelił Palmego, z pewnością miał przynajmniej sto osiemdziesiąt centymetrów wzrostu. Waltin był niższy, miał tylko sto siedemdziesiąt pięć, ale obciążały go inne rzeczy. Theo Tischler miał sto siedemdziesiąt trzy, był tego samego wzrostu co ofiara. Do tego miał kwadratową twarz i łysinę. Jeszcze gorzej prezentował się pod tym względem Thulin. Z danych z jego paszportu wynikało, że jest wyrośniętym karłem o wzroście aż sto sześćdziesiąt dziewięć centymetrów. Zostaje więc Sjöberg. Prawdziwy olbrzym, sto osiemdziesiąt dwa centymetry wzrostu, sprawniejszy fizycznie od pozostałych spiskowców, silny. Podobny do mężczyzny, którego opisali świadkowie. Wprawdzie nie żyje od piętnastu lat, ale mimo to właśnie w tym miejscu Bäckström wykonał pierwsze uderzenie. Jak zwykle intuicja poprowadziła go we właściwe miejsce. Sjöberg był aktywnym członkiem całego tego towarzystwa i stowarzyszenia. Zresztą nie tylko jako młody prawnik należący do Stowarzyszenia Miłośników Pizdy, bo akurat członkostwo

w tej organizacji było skromnym początkiem jego wielkiej kariery, którą zrobił w różnych innych stowarzyszeniach, takich jak Związek Moderatów w Danderyd, Związek Przedsiębiorców Upplandu, Związek Miłośników Prowincji, Związek Posiadaczy Akcji, Związek Płatników Podatków, Inicjatywa Przeciwko Funduszom Udziałowym, Wielkie Towarzystwo, Małe Towarzystwo, Nowe Towarzystwo, Towarzystwo na rzecz Wolnej Szwecji, Rotarianie... i tak dalej, i tak dalej. Warto też wymienić takie organizacje, jak Szwedzki Związek Łowiecki, Towarzystwo Żeglarskie, Klub Kąpieli Zimowych „Mors” czy związek strzelecki Miłośnicy Magnum. Miłośnicy Magnum, pomyślał Bäckström i zwilżył wargi. Już następnego dnia wiedział wszystko, co powinien wiedzieć o tej oświeconej organizacji. Ponad pięćdziesięciu mężczyzn, strzelców, kolekcjonerów broni i myśliwych spotykało się regularnie w żwirowni w Huddinge, żeby strzelać do tekturowych tarcz i pustych beczek po benzynie. Używali do tego rewolwerów magnum i broni automatycznej. Przeczytał sprawozdanie z ich działalności za 1990 rok i znalazł w nim informację, że w październiku wiceprzewodniczący Sven Sjöberg został zaproszony jako gość honorowy do programu telewizyjnego „Chłopaki z Fagerhult”. Już następnego dnia odszukał w archiwum telewizji kopię tego programu i tak oto znalazł kolejną żyłę złota. Prowadzący program – trzej otyli telewizyjni gwiazdorzy znani z zamiłowania do polowań – na samym początku stali w wyrobisku po żwirze i strzelali do tarczy w kształcie człowieka. Tarcza była ubrana w policyjny mundur. Sjöberg strzelał z rewolweru magnum, przypominającego broń opisywaną przez GeGurrę. Najgrubszy z całej trójki strzelał z półautomatycznego karabinu marki Heckler & Koch. Po dwóch minutach strzelania z kamizelki kuloodpornej i z samej tarczy niewiele zostało. Drugi z grubasów z Fagerhult podsumował wyniki, stwierdzając, że gdyby się znalazł w krytycznej sytuacji, wolałby swoją kraciastą flanelową koszulę od policyjnej kamizelki kuloodpornej. Potem zjedli kolację i w tym momencie zaczął się najważniejszy fragment. Okazało się, że Sjöberg został zaproszony do programu nie tylko jako myśliwy, strzelec i członek towarzystwa. Tak naprawdę chodziło o dyskusję o sprzedawaniu broni do Indii przez firmę Bofors. Zaproszono go, ponieważ od wielu lat był członkiem jej zarządu i jej prawnikiem. Sjöberg stwierdził, że to całkiem zrozumiałe, że Indie zechciały kupić działa od firmy Bofors. Jeśli ktoś produkuje tak dobrą broń, nie musi nikomu płacić łapówek. Szerzej nie chciał się na ten temat wypowiadać, więc dyskusja potoczyła się w zupełnie innym kierunku. Zaczęto mianowicie rozmawiać o różnych metodach zabijania niewinnych zwierząt.

W świetle tych nowych informacji Bäckström musiał zmienić poglądy w kwestii motywu. Nie był nim tylko seks, chociaż wiele wskazywało na istnienie silnych więzi między sprawcą a ofiarą. Znalazł dowody na istnienie tak zwanego klasycznego motywu, jakim są pieniądze. Dużo pieniędzy, które firma Bofors wypłacała jako łapówki Hindusom i nie tylko. Także ofierze, jeśli wierzyć dziesiątkom aluzji, jakie znalazł w Internecie.

Seks i pieniądze. Sprawcę i ofiarę łączyła przeszłość. Ofiara została zamordowana dlatego, że zadawała się ze spiskowcami. Waltin był mózgiem, Thulin kretem, Tischler to wszystko finansował, a za spust pociągnął Sjöberg. Niestety ten ostatni zmarł przed prawie piętnastu laty i nie można go już przesłuchać. Wszystko wskazuje na to, że była to naturalna śmierć. Podczas tradycyjnej kolacji wigilijnej organizowanej dla członków Związku Świętych Mikołajów Sjöberg wstał, żeby wygłosić równie tradycyjną mowę dziękczynną. Jak zwykle otworzył usta, żeby zacząć. Robił tak przez całe życie. Niestety tym razem doznał nagłej apopleksji, osunął się na podłogę, pociągając za sobą półmisek ze świńskim łbem, i umarł na miejscu. „Po długiej chorobie” – napisano w nekrologu zamieszczonym w „Svenska Dagbladet”. Akurat, pomyślał Bäckström. Jego nie tak łatwo oszukać.

85. Najwyższy czas przejść od słów do czynów i skonfrontować dwóch sprawców, którzy jeszcze pozostali przy życiu, pomyślał Bäckström po zjedzeniu pożywnego śniadania składającego się z naleśników, pieczonej wieprzowiny, musu jabłkowego i grzanek z solonym masłem. Do tego duża filiżanka czarnej kawy i słabe piwo. Po śniadaniu zamówił taksówkę. Pojechał do siedziby parlamentu i wszedł do recepcji. Podał strażnikowi wizytówkę i poprosił o spotkanie z posłem Alfem Thulinem – w ważnej i delikatnej sprawie. – Czy był pan umówiony? – spytał strażnik. – Niestety, nie miałem czasu – odparł Bäckström. – Przyjechałem tu, licząc na łut szczęścia. – Goń się, grubasie, pomyślał.

Oczywiście, że musiał liczyć na łut szczęścia. Jak zwykle zresztą, gdy tyrał za trzech. Pięć minut później siedział na kanapie w pokoju Jezuska z Pijaczkowa, dziś eleganckiego i szanowanego członka parlamentu. Będę musiał sprytnie go podejść, nie za ostro, przynajmniej na początku, pomyślał. – Pan komisarz chciał się ze mną spotkać – powiedział Thulin, składając swoje krótkie palce w trójkąt. – Tak – odparł Bäckström i zdecydował, że od razu przejdzie do rzeczy. – Sprawa, z którą przychodzę, jest niezwykle delikatna. – Bardzo proszę. Słucham pana – powiedział Thulin i wykonał zachęcający gest prawą ręką. – Miłośnicy Pizdy – powiedział Bäckström i pochylił swoją okrągłą głowę w stronę

Thulina, żeby jeszcze mocniej podkreślić wagę swoich słów. – Czy nie czas już ulżyć sumieniu? Zacznijmy od tego. – Resztą zajmiemy się później, dodał w myślach. – Słucham? – spytał Thulin i spojrzał na niego ze zdumieniem. – Mam na myśli Stowarzyszenie Miłośników Pizdy, do którego pan należał w radosnych latach studenckich. Na pewno pan pamięta. – Nie przypominam sobie, żebym udzielił panu zgody na rozmawianie ze mną takim tonem – odparł Thulin i na wszelki wypadek spojrzał na drzwi. Okej, pomyślał Bäckström. Jak nie, to spróbujemy inaczej. – Daj pan spokój z tymi bzdurami – powiedział i obrzucił go typowo policyjnym spojrzeniem. – Chcę, żebyś pan zaczął mówić. Słucham. A może wolisz pan, żebym zwracał się do niego per Jezusek z Pijaczkowa? Może wolisz się pan wyspowiadać w konfesjonale na komendzie? – Proszę mi wybaczyć na chwilę – odparł Thulin i uśmiechnął się do niego słabo. – Pójdę tylko umyć ręce i za chwilę wracam. – Proszę bardzo – zgodził się Bäckström. Idź, zanim się zesrasz w gacie, pomyślał, bo doszedł do wniosku, że jeśli kiedykolwiek widział przesłuchiwanego potulnego jak baranek ofiarny, to na pewno jest nim Jezusek z Pijaczkowa.

Coś za długo to trwa, pomyślał dziesięć minut później, patrząc na zegarek. Aż tak się posrał? Lepiej sprawdzę, pomyślał. Wstał z krzesła i nacisnął klamkę, żeby zobaczyć, dokąd Thulin poszedł. Zamknięte na klucz. Co tu się, kurwa, dzieje, pomyślał i na wszelki wypadek jeszcze raz nacisnął klamkę. Naprawdę zamknięte.

Co tu się, kurwa, dzieje, zastanawiał się kwadrans później. Za drzwiami panowała absolutna cisza. Stojąc z uchem przytkniętym do drzwi, dwa razy usłyszał jakiś słaby dźwięk, chociaż kiedy wcześniej szedł korytarzem, panował na nim ożywiony ruch. Tym razem brzmiało to tak, jakby ktoś się skradał i ciągnął coś po podłodze. O kurna, pomyślał, tam się naprawdę coś szykuje. Bo nagle za drzwiami zapadła cisza tak głęboka, że aż było słychać, jak bardzo jest cicho. Do diabła, gdzie mój mały Sigge? – pomyślał i na wszelki wypadek sięgnął do kieszeni marynarki, żeby sprawdzić, czy jest tam pistolet, któremu nadał kiedyś tak pieszczotliwą nazwę. Pusto. Komu potrzebna kabura i kupa złomu, jeśli się wybiera na spotkanie z karłem, pomyślał.

Była to pierwsza rzecz, jaką sobie przypomniał, kiedy obudził się następnego ranka i po chwili zrozumiał, że wciąż żyje. Mimo wszystko. Mimo Miłośników Pizdy, których macki najwidoczniej sięgają aż na sam szczyt policyjnej władzy, i wystarczy, że sięgną po słuchawkę, a ten lapoński gnojek z CUŚ naśle na niego swoją brygadę śmierci.

86. – Jak leci? – spytał Johansson, gdy Lewin wszedł do jego pokoju. – Powolutku – odparł Lewin i zanim usiadł, kiwnął pytająco głową w stronę krzesła stojącego przed biurkiem Johanssona. – Co z Hedbergiem? Żyje? – Chyba tak – odparł Lewin. – Tak mi się przynajmniej zdaje – dodał z ostrożnym chrząknięciem. – W każdym razie nic nie wskazuje na to, żeby było inaczej. – A co z jego siostrą? Nadal biega po knajpach i pije szampana, płacąc odsetkami, które wpływają na jej konto? – Wychodzi na to, że prowadzi bardzo spokojne życie – odparł Lewin, potrząsając głową. – Sądząc po billingach za rozmowy z telefonu stacjonarnego, utrzymuje kontakty głównie z dawną koleżanką z pracy i kilkoma sąsiadkami. Poza tym pracuje jako sekretarka we wspólnocie mieszkaniowej. Więc nie powiedziałbym, że utrzymuje liczne kontakty towarzyskie. Dzwoni najwyżej dwa razy dziennie. Nie znalazłem żadnego numeru komórkowego zarejestrowanego na jej nazwisko. Nie ma też abonamentu u żadnego szwedzkiego operatora. Ma natomiast umowę z Telią na dostawę Internetu. – W takim razie musi mieć zwykły telefon na kartę, jak pierwszy lepszy łobuz. Ludzie się jednak nie zmieniają, chociaż czasem udają kogoś innego – stwierdził Johansson. W tym samym momencie z kieszeni jego marynarki dobiegł głośny dźwięk. – Przepraszam – powiedział, wyjmując swój czerwony telefon. – Tak – rzucił do słuchawki, jak zwykle zresztą, gdy odbierał telefon. – Tak, rozumiem – potwierdził, kiwając głową. – Bardzo cię przepraszam – powiedział, zwracając się do Lewina. – Coś mi nagle wypadło, odezwę się. Ciekawe, co się stało, pomyślał Lewin, wychodząc na korytarz. O mało nie wpadł na szefa Szwedzkiej Brygady Antyterrorystycznej i dwóch jego ogolonych na zero ludzi. Szli akurat w przeciwnym kierunku.

– O co chodzi? – spytał Johansson. – Bojowe umundurowanie i groźne miny. – Cholera, co tu się dzieje, pomyślał. – Wygląda na to, że ktoś wziął zakładnika w parlamencie – odparł szef brygady. – W biurze chrześcijańskich demokratów. Jeden człowiek, prawdopodobnie uzbrojony i niebezpieczny. – Wiemy, kim jest? – Chłopaki są już na miejscu i twierdzą, że to Bäckström. Wiesz, o kim mówię, to ten mały ohydny tłuścioch. Podobno wziął zakładnika i zabarykadował się w jego biurze. Chodzi o Thulina. Chyba pan wie, o kim mówię? – Wiem, kim jest Bäckström – odparł Johansson. – Ale Thulin? Mówisz o tym pseudopobożnym gnojku, który występuje w telewizji i ciągle nawija o złych ludziach, których wszędzie spotyka? Masz na myśli dawnego prokuratora okręgowego? – Odpowiedź brzmi: tak. Chodzi o Bäckströma i Thulina. – No to jedź tam i powiedz temu grubasowi, żeby się zachowywał jak człowiek – powiedział Johansson z westchnieniem.

87. Kobieta, podobno prowadzi ustatkowany tryb życia. Jedyny żyjący członek rodziny. Jej brat przed dwudziestoma czterema laty poinformował szwedzkie władze, że wyjeżdża z kraju, i zamieszkał w apartamentowcu w Sitges, na południe od Barcelony. Adres jest aktualny od kilkunastu lat, ale kiedy przed siedmiu laty mężczyzna uaktualniał szwedzki paszport, jako adres korespondencyjny podał 189, Calle Asuncion w Palma de Mallorca. Dwa hiszpańskie adresy w ciągu dwudziestu czterech lat. Nic więcej. Miejmy nadzieję, że nadal tam mieszka, pomyślał Lewin, który całe dorosłe życie spędził w tym samym mieszkaniu w Gärdet. Starannie wypełnił wszystkie formularze, których potrzebował Europol, żeby wystąpić do policji hiszpańskiej z wnioskiem o dyskretne sprawdzenie adresu i o przeszukanie wszystkich dostępnych baz w celu zebrania informacji na temat Kjella Görana Hedberga. W kratce „osoba podejrzewana o związki z terroryzmem” postawił krzyżyk. Dzięki temu drobnemu zabiegowi hiszpańska policja będzie działać trochę energiczniej, pomyślał, choć na co dzień nie posługiwał się takimi sztuczkami. Jak to dobrze, że nie trzeba już naklejać znaczków na koperty, pomyślał, odnosząc przesyłkę człowiekowi zajmującemu się takimi praktycznymi sprawami i na wszelki wypadek siedzącemu na tym samym piętrze, trzy pokoje dalej.

– Ma pan chwilkę? – spytała sekretarka, pukając do jego otwartych drzwi. – Wejdź i siadaj – odparł ze zniecierpliwieniem Johansson, wskazując na stojący w rogu telewizor. Jednostka specjalna w parlamencie... O co tu chodzi, pomyślała. – Co się dzieje? – spytała. – To Bäckström – wyjaśnił Johansson. – Ten tłuścioch kompletnie zwariował. Zabarykadował się w biurze chrześcijańskich demokratów i wziął zakładnika, słynnego Jezuska z Pijaczkowa, Alfa Thulina. Wysłałem chłopaków z jednostki specjalnej, żeby przemówili durniowi do rozsądku. Chłopcy z jednostki specjalnej zrobili dokładnie tak, jak ich robić uczono, kiedy będą musieli rozmawiać z kimś takim jak Bäckström i gdy na dodatek będzie istniało ryzyko, że ten ktoś może być uzbrojony i niebezpieczny. Tym razem mieli niestety do czynienia z bardzo dziwnym policjantem posiadającym taką samą broń jak normalni policjanci, mianowicie z Bäckströmem. Dosłownie stanął im na drodze.

Kiedy się wdarli do środka, drzwi spadły mu na głowę. Granat hukowy, który wrzucili do środka, wybuchł pół metra od jego głowy. Następnie czterech z nich rzuciło się na Bäckströma i założyło mu kajdanki na nogi i ręce. Wszystko to rozegrało się w ciągu zaledwie dziesięciu sekund. Dowódca mierzył czas na zegarku. Kiedy wynosili Bäckströma na noszach i wsadzali do karetki, był nieprzytomny. Zamierzali go odwieźć do kliniki psychiatrycznej w Huddinge. Na wszelki wypadek pojechała z nim eskorta składająca się z tych samych członków jednostki specjalnej, którzy uczestniczyli w akcji. Przez kolejną dobę kilku wysokich rangą szefów policji dyskutowało o tym, jak bardzo Bäckström jest niebezpieczny. A ponieważ zdania były jak zwykle podzielone, postanowiono skontaktować się z jego dawnym przełożonym Larsem Martinem Johanssonem i zasięgnąć jego rady. – To zwykły gnojek, który ciągle opowiada jakieś brednie – podsumował Johansson. – Uważa pan, że komisarz Bäckström stanowi zagrożenie dla ludzkiego życia i bezpieczeństwa? – spytał psycholog. – Bäckström? – żachnął się Johansson. – Czy to jakiś żart? – Doktor Fridolin, pomyślał. Co za durne nazwisko.

Tak oto do wspólnych wniosków nie udało się dojść.

88. W piątek przed południem Johansson wezwał Holt i powiadomił ją, że razem z Mattei w poniedziałek rano ma polecieć na Majorkę. Udało mu się już dyskretnie nawiązać kontakt z tamtejszą policją. Obiecali służyć wszelką pomocą. Johansson zadbał nawet o to, żeby hiszpańska policja zapewniła im obu bezpieczeństwo w czasie pobytu na wyspie. To coś więcej niż zwykła, rutynowa współpraca jednej policji z drugą. Ich kontaktem będzie policjant w jego wieku, zastępca szefa policji kryminalnej w Palmie. Poza tym świetny facet. Tak przynajmniej zapewniał hiszpański odpowiednik Johanssona. Hiszpańscy policjanci nazywają go El Pastore – Pastor. Nie dlatego jednak, że jest nadzwyczaj pobożny, chodzi raczej o wygląd. Jest wysoki, wygląda na duchownego. Wszystko to sprawia, że nawet najbardziej zatwardziały przestępca otwiera się przed nim i wypłakuje mu się w rękaw.

– Majorka – powiedziała Holt. Mamy znaleźć adres, który Hedberg przekazał szwedzkim władzom przed siedmiu laty, pomyślała. Ten sam Hedberg, który miał uzasadniony powód, żeby od policji trzymać się jak najdalej. – Od czegoś przecież musimy zacząć – powiedział Johansson, wzruszając ramionami. – Poza tym jestem absolutnie pewien, że go tam znajdziecie. – Skąd ta pewność? – spytała Holt. – Przeczucie – odparł, wzruszając ramionami. – Przeczucie? – Tak – powiedział, uśmiechając się szeroko. – To coś takiego, co czasem na człowieka spada i sprawia, że niektórzy z nas widzą przez ściany. Myślę, że ten drań właśnie tam się zadekował. Czuję to w kościach. Dlatego musimy się przyczaić, żeby go nie spłoszyć. – A prokurator? – spytała Holt. – Rozumiem, że wszystko z nim uzgodniłeś? – Oczywiście. W ciągu godziny dostaniesz wszystkie niezbędne dokumenty, podpisane, w komplecie. Idź do kasy, jeśli będą ci potrzebne jakieś pieniądze. Rozumiem, że ponieważ jest piątek, jako kobieta będziesz chciała wcześniej wyjść. Gdybyś nie zdążyła, pomogę ci w każdej chwili – powiedział, klepiąc się po kieszeni, gdzie zazwyczaj trzymał portfel. – Rozmawiałeś z prokuratorem. A z panią prokurator okręgową, która prowadzi śledztwo

w sprawie zabójstwa Palmego? – Oszalałaś? Rozmawiałem z naszym własnym prokuratorem. Z tym, z którym zawsze załatwiam takie rzeczy. Zawsze idzie mi na rękę. – Tym razem też? – Tak. Poinformowałem go, że moim zdaniem istnieją podstawy, by przypuszczać, że Hedberg zamordował Orjalę. To typowe przestępstwo: kierowca zabija innego uczestnika ruchu i ucieka z miejsca wypadku. A tak naprawdę było tak, że Hedberg zlikwidował świadka. Kolejnego świadka. Tak samo jak po napadzie na pocztę przy Dalagatan. – Żartujesz sobie ze mnie? Sprawa została umorzona w maju 1986 roku. – Nie zaszkodzi trochę pogrzebać w papierach – odparł Johansson. – Poza tym znów zajęliśmy się tą sprawą. Prawda jest taka, że wczoraj chłopcy z sekcji do tak zwanych cold cases przejęli akta. Najwyższy czas spróbować to rozgryźć. – Ależ… – Posłuchaj, Anno – przerwał jej Johansson. – Domyślam się, co chcesz powiedzieć. Jorma Kalevi jest tu najmniej ważny. Chcę dostać Hedberga. Chcę to załatwić na spokojnie i mam w nosie, czy załatwimy to formalnie, czy nieformalnie. Postaraj się być trochę bardziej elastyczna, przynajmniej tym razem. Zgoda? – Nie – odparła Holt. – Ale rozumiem twój sposób rozumowania. – Poza tym to ty decydujesz, pomyślała.

89. Tego samego dnia, w piątek po południu, Bäckström obudził się w łóżku na oddziale psychiatrycznym szpitala w Huddinge. Jeden z pacjentów, cierpiący na lekkie, okresowe obsesje, przyniósł mu nawet ze szpitalnego kiosku poranną prasę i poprosił go o autograf, ponieważ jego zdjęcie znalazło się na pierwszych stronach takich gazet jak „Metro” i „Svenskan”. Oczywiście bez nazwiska, ale to bez znaczenia. „Dagens Nyteher” była już bardziej wstrzemięźliwa i zostawiła sobie szeroki margines na wyjaśnienie tego zdarzenia. Napisali, że przebywający w szpitalu policjant „chciał się skontaktować ze znanym posłem do parlamentu, żeby na jego ręce złożyć skargę na sposób, w jaki Centralny Urząd Śledczy prowadzi śledztwo w sprawie śmierci Palmego. Nie do końca jest jednak jasne, co się tak naprawdę wydarzyło. Według wiarygodnego źródła nie było mowy o wzięciu zakładnika. Wspomniany poseł nie złożył doniesienia na policję. Nie udało się też uzyskać od niego żadnego komentarza w tej sprawie. Jeśli zaś chodzi o akcję jednostki specjalnej, skarga w tej sprawie wpłynęła do wydziału spraw wewnętrznych policji miejskiej w Sztokholmie, do rzecznika praw obywatelskich i rzecznika wymiaru sprawiedliwości.

Już po południu Bäckström został przeniesiony na oddział neurologii, gdzie zrobiono mu rentgen całego ciała. Potem zjadł na obiad gotowanego dorsza z sosem jajecznym, popił sokiem z czarnego bzu, a na deser dostał placek z rabarbarem. Zanim zasnął, musiał połknąć pół tuzina różnokolorowych tabletek. Kiedy się obudził następnego ranka, przy jego łóżku siedział specjalista do spraw kadrowych policji miejskiej w Sztokholmie. Przyglądał mu się z zatroskaną miną. – Co słychać? – spytał, poklepując go po ramieniu. – Co tu się dzieje? – zaharczał Bäckström. – Wybuchła wojna? – Już po wszystkim – odparł specjalista i na wszelki wypadek poklepał go po ramieniu jeszcze mocniej. – Teraz trzeba tylko dużo odpoczywać. Wszystko się ułoży. – Naprawdę? – spytał Bäckström. O czym on bredzi, pomyślał. – Niedługo odwiedzi cię ktoś, kto ci udzieli wszelkiego możliwego wsparcia. Komendant wyznaczył do tego doktora Fridolina. To ten, z którym miałeś zajęcia na szkoleniu, tam, gdzie dostałeś udaru. Na pewno go pamiętasz. Nazywa się Fridolf Fridolin. – Mały Frippe – przypomniał sobie Bäckström. – Tyle rabanu o zwykłe uderzenie w głowę? – Na pewno wszystko się dobrze skończy – zapewniał specjalista. – Musisz tylko zachować spokój i... – Chcę rozmawiać z kimś ze związków – przerwał mu Bäckström. – Poza tym żądam ochrony, bo ci pieprzeni antyterroryści znowu mogą mnie zaatakować i próbować mnie zabić. I nie chcę tu żadnych policjantów. Przyprowadź mi tu jakichś pajaców z Biura Ochrony Rządu.

W poniedziałek Bäckström został wypisany ze szpitala i pozwolono mu wrócić do domu. Fridolin, który przez cały weekend wiernie stał u jego boku, osobiście odwiózł go do domu. Odprowadził go nawet pod same drzwi trzypokojowej jaskini lwa. – Pogadam z opieką społeczną, żeby ci tu kogoś przysyłali do sprzątania, Eve – powiedział, gdy przekroczył próg mieszkania podopiecznego i stanął oko w oko z tym, co było w środku. – Siadaj, mały Frippe – odparł Bäckström, wskazując mu kanapę. – Musimy poważnie porozmawiać.

Na koniec Bäckström przekazał mu swoje pro memoria na temat spisku, który

doprowadził do śmierci premiera. Opisał w nim sposób popełnienia zbrodni, profile czterech spiskowców i motywy. Dołączył kopię doniesienia o popełnieniu przestępstwa, które w 1968 roku złożyła na policji kobieta, której Waltin włożył świecznik do pochwy.

– To wprost przerażające – powiedział wstrząśnięty Fridolin, gdy po półgodzinie oderwał się wreszcie od raportu. – Obraz, jaki się z tego wyłania, jest o wiele straszniejszy niż to, co w filmie o zabójstwie Kennedy’ego pokazał Oliver Stone. Musimy natychmiast zadbać o to, żebyś dostał ochronę, bo inaczej... – Uspokój się – przerwał mu Bäckström i uniósł rękę w takim geście, jakby chciał go przed czymś powstrzymać. – Nie powinniśmy się niepotrzebnie ekscytować. Przynieś mi piwo z lodówki, to ci wyjaśnię, jak to wszystko załatwimy. Sobie też weź, jeśli chcesz – dodał, czując, że znów jest sobą. Dlatego zdecydował się na ten szczodry gest.

10 października, środa. Na morzu, na wysokości półwyspu Formentor „O, jaka błogość być młodym w świetle poranka na morzu!” , pomyślał młody hrabia Malte Moritz von Putbus, gdy w czasie podróży do Indii Zachodnich wyszedł na pokład trzymasztowego barku o nazwie „Speranza”. Przemierzamy kolejne strony powieści Svena Delblanca, a podróż odbywa się w tym samym roku, w którym Gustaw III został zamordowany na balu maskowym w Operze Sztokholmskiej. Głównym bohaterem książki jest Malte Moritz, którego przyjaciele nazywają Mignon. Młody idealista, bojownik o wolność, który ciągle się nie domyśla, że ładunkiem, który przewozi „Speranza”, są niewolnicy. Nigdy nawet nie pomyślał o tym, że przedziwne losy mogą nie tylko zakuć w kajdany nawet najbardziej wolnego człowieka, ale nawet całkiem go unicestwić. Nie wiemy natomiast, o czym myśli samotny żeglarz płynący dwieście lat później na pokładzie „Esperanzy”. Niewiele przemawia za tym, żeby jako człowiek przypominał w czymkolwiek Maltego Moritza. Jeśli jednak spojrzeć na niego z pewnej odległości, w blasku poranka na morzu, może się okazać, że wiele wskazuje na to, że przynajmniej w tej chwili myśli i czuje tak samo. Spokojne falowanie morza, uderzenia fal w stępkę, słoneczna mgiełka, która go otacza, słona bryza chłodząca czoło i całe ciało, a przede wszystkim ster, który spoczywa w jego dłoniach i obraca się zgodnie z jego wolą. Może w każdej chwili zmienić kurs, a nawet zawrócić. Poczucie bezpieczeństwa, wolność...

90. Dziesięć dni wcześniej, 1 października, poniedziałek. Główna siedziba Centralnego Urzędu Śledczego na Kungsholmen W poniedziałek pierwszego października Holt i Mattei poleciały na Majorkę, żeby spróbować odnaleźć Hedberga. Zanim wyleciały, Johansson pokazał im swoje drugie oblicze. Co więcej, zrobił to w sposób dość rozwlekły. W czasach, gdy pracował w terenie jako zwykły funkcjonariusz policji kryminalnej, dostał w swoje ręce – dosłownie rzecz ujmując – wielu groźnych przestępców. Większość z nich aresztował w prosty sposób: wysyłał list albo dzwonił z propozycją, żeby się stawili na komendzie na małą rozmówkę. Kilku, wspólnie z Jarnebringiem złożyli wizytę domową, chociaż nikt ich wcześniej nie zaprosił. Zazwyczaj wystarczyło, że się zjawili. Przez wszystkie lata służby żaden z nich ani razu nie musiał sięgnąć po broń. Któregoś razu – „naprawdę tylko raz”, powiedział z naciskiem Johansson – trafili na „durnego Jugola, który się zachowywał niemądrze”. Zaczął się siłować z Jarnebringiem, a ten pozbył się kłopotu w klasyczny sposób, zakładając mu policyjny chwyt, „Chyba wiecie który? Ten, co go zabroniono przed trzydziestu laty”. Na końcu Johansson założył mu kajdanki. – Było mu strasznie głupio – zakończył opowieść. – A komu by nie było?

Tak było zawsze, tak jest w zasadzie nadal i tak będzie w przyszłości, dopóki to on będzie decydował. Każde wyciągnięcie broni, każda włączona syrena, każde mocne słowo, a nawet każdy szybki i niezaplanowany ruch jest tylko efektem niedociągnięć, które na szczęście prawie nigdy się nie zdarzają. Z jednym wyjątkiem: byłego policjanta o nazwisku Hedberg. – Więc uważajcie na siebie, dziewczyny, i dzwońcie do mnie, gdyby coś się działo – powiedział Johansson. – Przede wszystkim nie wdawajcie się w żadne rozróby – upomniał je, podnosząc palec. – Hedberg to wyjątkowa kanalia. Jeśli się nagle zjawi i zacznie wam opowiadać swoje historyjki, po prostu go zastrzelcie. – Sugerujesz, że powinnyśmy zabrać służbową broń? – spytała Holt. – Broń możecie sobie załatwić na miejscu – odparł Johansson, wzruszając ramionami. – Jak chcesz zabrać pistolet na pokład samochodu, zwłaszcza teraz, kiedy nie wolno wnieść nawet zwykłej wody kolońskiej czy puszki pasztetu? Lepiej będzie, jak sobie coś znajdziecie na miejscu. Zresztą poczyniłem już w tym kierunku pewne przygotowania. Potem serdecznie je uściskał. Objął je i przycisnął do piersi. Prawą ręką Mattei, lewą Holt. Co ciekawe, nie miał na myśli nic zdrożnego.

Lewin miał zostać w Sztokholmie i zająć się niezbędnymi papierami. Nadal nie do końca wiedział, co Johansson zamierza zrobić. Pewnie jak zwykle będzie się zajmował swoimi sprawami. Innymi słowy, wszystko po staremu.

– On naprawdę jest uroczy – powiedziała Mattei, gdy samolot startował z Arlandy. – Mówię o Johanssonie. – To prawda – zgodziła się Holt. – Ale nie tylko. – Poza tym ładnie pachnie – mówiła dalej Mattei. Zdawała się nie słuchać Holt. – Bije od niego jakieś poczucie bezpieczeństwa. Czyste ubranie, płyn po goleniu. Pachnie tak, jak dawniej pachnieli mężczyźni. – Liso – przerwała jej Holt. – Co? – Daj spokój. – Okej – powiedziała Mattei, wyciągając palmtopa. Jak chcesz, pomyślała.

91. Ich hiszpański opiekun, El Pastore, był człowiekiem podchodzącym do swoich obowiązków z niezwykłą powagą. Kiedy samolot wylądował i podjechał do rękawa, czekał na nie na płycie, tuż przy schodach. Kiedy je zobaczył, skinął im głową i odprowadził do czekającego obok samochodu. Wysoki, chudy mężczyzna w wieku sześćdziesięciu kilku lat, o czarnych włosach, miłych i czujnych oczach i sylwetce zupełnie nieprzypominającej Fernandela, bohatera jej koszmarów. Dwa kroki za nim stali dwaj jego ludzie, mniej więcej o połowę od niego młodsi. Prawdopodobnie to oni zajmą się praktyczną stroną. Obaj byli w dżinsach. El Pastore był od nich o dziesięć centymetrów wyższy, ale za to oni mieli znacznie szersze bary. Do tego wąskie, czujne oczy. Stali bez ruchu, z dłońmi skrzyżowanymi na kroczu. Nie wyglądali jak Bolek i Lolek, raczej jak dwa Bolki albo dwa Lolki. Brakowało im tylko napisów na czole, które ostatecznie rozwiałyby wszelkie wątpliwości, zdradzając wszystkim dokoła, czym się zajmują. Dzięki temu nikt by ich nie wziął za zwykłych bandytów z Basenu Morza Śródziemnego. Nie było w nich ani odrobiny przysłowiowej hiszpańskiej flegmy. Kwadrans później Holt i Mattei siedziały w policyjnym radiowozie, który miał je zawieźć do hotelu w centrum miasta. – Rozumiem, że najpierw chcą się panie rozgościć w swoich pokojach – powiedział El Pastore z uśmiechem. – Potem zapraszam do swojego biura. Porozmawiamy sobie o tym, czego panie potrzebują. Potem szybka kolacja w pobliskiej restauracji, którą sam często odwiedzam, bo podają tam świetne krewetki. Chyba że mają panie inne życzenia.

Holt od razu się zgodziła. Musimy znaleźć Hedberga, pomyślała, a w międzyczasie złapać trochę opalenizny. Niech tak będzie.

Lepiej im poszło z krewetkami i opalenizną niż z szukaniem Hedberga. W towarzystwie dwóch hiszpańskich policjantów odwiedziły niezliczoną liczbę miejsc w Palmie i okolicznych miejscowościach, w których ewentualnie mógł przebywać albo gdzie one mogły się natknąć na kogoś, kto mógłby im podpowiedzieć, gdzie jest. Pierwszy adres był tym, który Hedberg podał szwedzkim władzom, gdy po raz ostatni dał znak życia. Było to przed ponad siedmiu laty, kiedy wystąpił o nowy paszport. Znalazły tam, przy Calle Asuncion, w centrum starej Palmy, zwykły pensjonat. Mężczyzna siedzący w recepcji tylko pokiwał głową, gdy hiszpańscy policjanci zaczęli wypytywać o Hedberga.

Knajpy, hotele, burdele, pośrednicy handlu nieruchomościami, maklerzy i agencje świadczące wszelkie możliwe usługi. I ciągle nic. Pytały o niego informatorów policyjnych, drobnych przestępców i zwykłych ludzi, którzy mogli się kiedyś na niego natknąć. Wszyscy potrząsali głowami. Dopiero po pięciu dniach, piątego października, w piątek po południu, dowiedziały się czegoś, co im dało nową nadzieję.

92. Ledwo samolot z Holt i Mattei wystartował z Arlandy, Lewin otrzymał pomoc z zupełnie nieoczekiwanej strony. Już w poniedziałek rano, kiedy zjawił się w pracy, znalazł na biurku kopię swojej piętnastopunktowej listy. Leżała na stosie innych papierów. Znalazł też dopisek Rogerssona: „Od szefa. Rogge”. Z daty wynikało, że dokumenty leżą na jego biurku już dobę, podczas gdy on jak zwykle spędzał weekend w samotności. Równie dobrze mogłem przyjść do pracy, pomyślał.

Godzinę później do jego drzwi zapukał Falk. Przyniósł mu spis operacji wykonanych w ciągu ostatniego roku za pomocą karty należącej do Birgitty Hedberg. Zwykła karta Visa, z której korzystała jeszcze rzadziej niż z domowego telefonu. Jedną z transakcji podkreślono czerwonym długopisem. Na początku marca, przed siedmioma miesiącami, miesiąc po przedłużeniu ważności paszportu, pani Hedberg wykupiła wycieczkę do Hiszpanii. Zapłaciła kartą. Pakiet obejmował hotel i dwa posiłki. Ale nie na Majorce tylko na wybrzeżu Hiszpanii. Oznaczało to, że albo Hedberg się tam przeprowadził, albo tylko się tam umówili. Lewinowi nawet przez myśl nie przeszło, że pani Hedberg mogłaby chcieć tam jechać z własnej inicjatywy. Birgitta Hedberg nie należy do ludzi, którzy tracą tydzień życia na morskie kąpiele, opalanie się i spędzanie czasu z ludźmi, których nie znają. Na pewno nie chodziło jej o relaks, pomyślał. Zrozumiał to w chwili, gdy zobaczył wyraz jej twarzy na zdjęciu w paszporcie. – Dzięki – powiedział. – Nie ma za co – odparł Falk, wzruszając ramionami. – Za chwilę będzie tego więcej. – Zanim wyjdziesz, miałbym jeszcze jedną prośbę, żebyśmy nie musieli niepotrzebnie za sobą gonić. – Słucham – odparł Falk i zatrzymał się w drzwiach. – Widzę, że chłopcy zbierają informacje na temat jej wyjazdu. Poproś, żeby sprawdzili też, czy Hedberg leciał w tym czasie z Palmy na kontynent. Widzę, że właściwie nie muszę nic robić, tyle już dla mnie zrobiliście – powiedział, żeby jego prośba nie zabrzmiała tak, jakby chciał im zarzucić, że są niedomyślni.

– Myślę, że możesz sobie dać z tym spokój – powiedział Falk. – Już to sprawdziliśmy przez Europol. Żaden z pasażerów lecących wtedy z Palmy nie nazywał się Hedberg. W sumie nie musi to nic znaczyć, bo mówimy o wewnętrznych liniach hiszpańskich, a one mają inne procedury. Nie musisz też sprawdzać, co tam robiła jego siostrunia, bo stracisz na to zbyt dużo czasu. Zajmij się raczej jej telefonem komórkowym. Może wpadniesz na pomysł, jak zdobyć jej numer. – Jeśli w ogóle ma taki telefon – odparł Lewin takim tonem, jakby głośno myślał. To jasne, że musi mieć, pomyślał. Domyślił się tego, widząc wyraz jej twarzy na zdjęciu. – Na pewno ma taki telefon – stwierdził Falk. – Dziś rano go u niej widziałem. – No to opowiedz mi o tym – poprosił Lewin. – Napisałem ci o tym w mailu – odparł Falk i spojrzał na zegarek. – Niedługo dostaniesz też pro memoria od Wiklandera. Widzę, że sprawa naprawdę posuwa się naprzód, pomyślał Lewin i na wszelki wypadek skinął głową.

Wiklander był szefem wywiadowni Centralnego Urzędu Śledczego. Od ponad dwudziestu lat był też zaufanym człowiekiem Johanssona. Ale najbardziej był znany z małomówności. Zajmował się gromadzeniem informacji, które mogły się policji przydać. Ważnych i nieważnych, ale im ważniejsze, tym lepsze. Zbierał je od wszystkich, którzy mieli cokolwiek do powiedzenia. Jeśli natomiast ktoś chciał się czegoś dowiedzieć od niego, musiał udowodnić, że ma ważne powody. Wiklander i sztab jego ludzi zastanawiali się, jak całe to dobro, którym dysponują, oddać do dyspozycji policjantów, bez względu na to, czy ci tego chcieli, czy nie. Wiklander był człowiekiem w guście Johanssona: mógł z nim porozmawiać zupełnie szczerze o każdej delikatnej sprawie, wiedząc, że wszystko, o czym będą mówić, zostanie między nimi. Także wtedy, gdyby o to, o czym rozmawiali, chciał Wiklandera spytać ktoś niepowołany. Lewin pomyślał, że najwyraźniej udało mu się przecisnąć przez ucho igielne. Przynajmniej jeśli chodzi o numer telefonu siostry Hedberga. Zawsze to coś, pomyślał, drukując maila od Wiklandera, bo zawsze wolał czytać z kartki, żeby móc robić notatki.

Birgittę Hedberg objęto obserwacją już w poprzednim tygodniu, w piątek. Zajęła się tym grupa wywiadowców z Centralnego Urzędu Śledczego, którymi kierował Rogersson, choć w zasadzie pracował w wydziale zabójstw. Już w sobotę rano znaleźli odpowiednią dziuplę – niewielkie mieszkanie po drugiej stronie ulicy, naprzeciwko mieszkania pani Hedberg. Dzięki temu mogli zaglądać w głąb jej sypialni, kuchni i pokoju. Mieszkanie należało do przyszłej policjantki, dziewczyny z ostatniego semestru Wyższej Szkoły Policyjnej. Hedberg jej nie znała. Dziewczyna nie miała oczywiście pojęcia, dlaczego ktoś się interesuje nieznaną jej sąsiadką. Z

entuzjazmem odniosła się do propozycji, żeby pomogła przyszłym kolegom policjantom. Na dodatek z Centralnego Urzędu Śledczego. W tę samą sobotę musiała podpisać zobowiązanie, że wszystko zachowa w tajemnicy. Na razie ulokowano ją w hotelu w pobliżu miejsca zamieszkania. Otrzymała też okrągłą sumkę, która miała jej wynagrodzić ten kłopot. Potem Rogersson wbił w nią wzrok i powiedział, że ma nie tylko trzymać język za zębami, ale też w ogóle trzymać się z dala, nie tylko od mieszkania, ale i od okolicy.

W czasie gdy Rogersson instruował przyszłą policjantkę co do niektórych szczegółów, jego wywiadowcy lokowali się w wynajętym mieszkaniu i rozkładali niezbędny sprzęt.

„Obserwacja prowadzona z lokalu według powyższego opisu rozpoczęła się dwudziestego dziewiątego września, w sobotę, o godzinie czternastej zero zero”, napisał Wiklander w pierwszym punkcie swego pro memoria. Już w sobotę wieczorem zaczęły się tam dziać naprawdę ciekawe rzeczy.

Po zjedzeniu prostej kolacji około godziny osiemnastej trzydzieści Birgitta Hedberg poszła do salonu oglądać telewizję. Nikt tego nie widział, bo salon znajdował się po niewłaściwej stronie ulicy. Wywiadowcy doszli do tego wniosku dzięki mikrofonowi, który skierowali w stronę kuchennego okna. Ciekawe, jak to możliwe, skoro parlament nadal nie może się zdecydować, czy pozwolić policji stosować tak zwany ukryty podsłuch. Nieważne. W każdym razie najpierw Hedberg oglądała TV4. Potem wróciła do kuchni, zrobiła sobie kawę, wyjęła torebkę ciastek i po dziesięciu minutach – gdy kawa była gotowa – wzięła kubek i ciastka i poszła do salonu. Potem przez ponad kwadrans skakała z kanału na kanał, aż w końcu zdecydowała się na szwedzki film fabularny na TV2. Zaczynał się o dwudziestej. Kiedy film się skończył, przełączyła na TV4 i obejrzała wiadomości. Potem wyłączyła telewizor i dokładnie o dwudziestej drugiej trzydzieści sześć zjawiła się w kuchni. Miała na sobie biały szlafrok frotté. Włosy miała rozpuszczone, była bez makijażu, szykowała się do snu. Czuły mikrofon wyłapał nawet odgłos mycia zębów i skrzypienie łazienkowej szafki, która najpierw została otwarta, a potem zamknięta. Mikrofon zarejestrował też wodę lejącą się do umywalki, a trzy minuty później szum wody spuszczanej w sedesie. Nie można szczegółowo określić, co dokładnie robiła w toalecie, ponieważ ewentualne dźwięki, jakie człowiek wydaje w takim miejscu – na przykład używanie papieru toaletowego i tak dalej – zostały zagłuszone przez szum wody spływającej do umywalki. Potem szum ucichł i minutę później, to znaczy o dwudziestej drugiej trzydzieści siedem, pani Hedberg wróciła do kuchni. W prawej ręce trzymała kubek po kawie, w lewej torebkę z ciastkami. Schowała torebkę

w spiżarni i wypłukała kubek pod bieżącą wodą. Odstawiła go do zmywarki, usiadła przy kuchennym stole i zaczęła rozwiązywać krzyżówkę w „Svenska Dagbladet”. Przez pół godziny wpisywała hasła ołówkiem albo usuwała je gumką. Potem odłożyła gazetę, westchnęła z niezadowoloną miną i poszła do przedpokoju.

– Cholernie pasjonujący widok – stwierdził inspektor policji kryminalnej Joakim Eriksson, stojący przy aparacie fotograficznym w ciemnym pokoju wynajętego mieszkania. – Nie spodziewaj się, że stanie się coś ciekawszego – przytaknęła Linda Martinez. W tej samej chwili pani Hedberg wróciła do kuchni z czerwonym telefonem komórkowym w prawej ręce. – No proszę – powiedział Eriksson i skierował obiektyw w stronę obserwowanego mieszkania, żeby z prędkością dziesięciu sztuk na sekundę wykonać serię zdjęć.

Potem zgasiła światło w kuchni, poszła do sypialni, zapaliła lampę na szafce nocnej stojącej obok łóżka, położyła telefon przy lampce, podeszła do okna i zasunęła firanki. Trzy minuty później zgasiła lampkę nocną. Pokój wypełniły ciemności. Nie miało to wielkiego znaczenia, bo Martinez skierowała już w stronę sypialni mikrofon. Z nagrania wynikało, że pani Hedberg zasnęła już po kwadransie. W nocy trochę chrapała, tuż po trzeciej ulżyła porządnie jelitom, a obudziła się trzy godziny później. Kiedy kwadrans po szóstej rozsunęła firanki, miała już na sobie szlafrok, a gdy sięgnęła po leżący na nocnej szafce telefon, żeby go włożyć do kieszeni, Falk był już na stanowisku i widział go na własne oczy.

W niedzielę oglądali ten telefon przy trzech różnych okazjach. Z raportu, który czytał Lewin, wynikało, że obserwujący jej mieszkanie agenci już w poniedziałek rano doszli do tego, w jaki sposób korzystała z telefonu. Nie dzwoniła z niego. Nikt też nie dzwonił do niej. Ale zawsze pilnowała, żeby był pod ręką. Kiedy w niedzielę wyszła z domu, żeby załatwić dwie drobne sprawy, miała go w torebce. Kiedy była w domu, trzymała go w kieszeni. Cały czas miała go pod ręką. Zawsze pamiętała, żeby go naładować. Była to zwykła nokia, standardowy model w kolorze czerwonym. Jeden z najpopularniejszych modeli w Szwecji, mniej znany w Hiszpanii. Wystarczy już tylko dowiedzieć się, jaki ma numer. Mając numer, można będzie odnaleźć jej brata. Jeśli zaś Jan chce się dowiedzieć czegoś więcej na temat namierzania tego telefonu, Johansson zaprasza go do siebie na dziewiątą. Miałem tam być już dwie minuty temu, pomyślał Lewin. Wstał z krzesła, poprawił krawat, włożył marynarkę i wyłączył komputer.

W pokoju Johanssona było wesoło. Wiklander, Johansson, Rogersson, Falk, Martinez i Eriksson już tam byli. Zanim Lewin otworzył drzwi, usłyszał dobiegający ze środka głośny śmiech. – Siadaj – powiedział Johansson, zanim Lewin przeprosił za spóźnienie. – Nalej sobie kawy – dodał, wskazując na stojącą na stole tacę. – Tylko ostrożnie z ciastkami. Linda właśnie nam opowiadała o niebezpieczeństwach związanych z jedzeniem zbyt dużych ilości słodyczy, zwłaszcza przed snem. Wzmaga to aktywność jelit, i to w bardzo nieprzyjemny sposób. A więc to jest Linda Martinez, pomyślał Lewin i skinął jej głową. W tym samym wieku co Lisa. Sprytem, jakim się wykazywała w terenie, dorównywała mądrości Lisy. Mowa oczywiście o pracy w charakterze wywiadowcy. Była w tym wyjątkowa. To chyba dobrze, pomyślał Lewin, przypominając sobie opowieści o różnych jej wyczynach, które doszły do jego uszu. – Okej – zaczął Johansson. – Siostra Hedberga ma telefon komórkowy. Wszystko wskazuje na to, że ma go tylko z jednego powodu, mianowicie po to, żeby utrzymywać kontakt z bratem. Jak możemy się dowiedzieć, jaki ma numer? I to najlepiej natychmiast? Zaproponujcie coś mądrego.

– Jeśli chodzi tylko o zdobycie numeru, mogę to załatwić jeszcze dzisiaj – powiedziała Martinez. – Jak to zrobisz? – spytał Johansson. – Ukradnę jej telefon – odparła Martinez i wzruszyła ramionami. – Kiedy wyjdzie, zwinę jej telefon, w najgorszym wypadku wyrwę jej torebkę. Ale ponieważ sprawa jest bardzo poważna, odradzałabym coś takiego. Chyba że to będzie konieczne... – zakończyła, rozkładając ręce, jakby chciała zaznaczyć, że chęci ma dobre. – Istnieje też możliwość zgodna z prawem – wtrącił z ostrożnym chrząknięciem Lewin. – Jaka? – spytał Johansson i popatrzył na niego podejrzliwie. – Poprosimy prokuratora, żeby nam pozwolił ją przywieźć na komendę i zabrać jej telefon. – Tak jak robi stu policjantów na stu, pomyślał. – Oba pomysły są do niczego – odparł Johansson, potrząsając głową. – Jeśli się zgodzimy, żeby Linda jej ten telefon po prostu zwinęła, to mimo że będzie to wyglądało, jakby prostu jakaś narkomanka wyrwała jej torebkę, i tak zadzwoni do brata i o wszystkim mu opowie. Zrobi to z innego telefonu, którego numeru też nie będziemy znać. To samo dotyczy twojej propozycji – zwrócił się do Lewina. – Kiedy od nas wyjdzie, od razu go ostrzeże. Wtedy – zważywszy na to, że ją zgarnęliśmy – będziemy ugotowani. Poza tym nie można wykluczyć, że

ustalili jakiś znak ostrzegawczy, o którym nic nie wiemy. Może na przykład dzwoni do niego w równych odstępach czasu, żeby potwierdzić, że wszystko jest w porządku. A reszta nie ma znaczenia, na przykład to, co jest ważne z punktu widzenia prawa, pomyślał Lewin. Rozumowanie typowe dla świata, w którym żyje i działa Johansson.

Wiklander też się zastanawiał nad ewentulnym znakiem ostrzegawczym, o którym wspomniał Johansson. To dlatego jego ludzie zajęli się instalowaniem specjalnego urządzenia do podsłuchiwania rozmów z telefonów komórkowych. Skierowali je w stronę mieszkania pani Hedberg. Jeśli zadzwoni do brata albo on do niej, urządzenie od razu się włączy. Problem polega niestety na tym, że mają mało czasu. Może przecież być tak, że komunikują się ze sobą raz w tygodniu. Albo – co byłoby jeszcze gorsze – raz na miesiąc. Mogą też w ogóle się nie komunikować, jeśli nie ma takiej potrzeby. Mogą zapomnieć o ściąganiu sygnału z telefonu za pomocą stacji przekaźnikowej. Nie mają numeru, więc widoki na sukces są raczej marne. Wyszukiwanie rozmów prowadzonych z telefonów komórkowych przez osoby mieszkające w sąsiedztwie i kierowane do abonentów na Majorce – jeśli to tam przebywa Hedberg – też nie jest najrozsądniejszym sposobem na poznanie numeru telefonu jego siostry. Mieszkanie przy Andersvägen znajduje się tuż obok północnej trasy dojazdowej do Sztokholmu, co oznacza, że w całej Szwecji nie ma miejsca, gdzie liczba przeprowadzanych rozmów telefonicznych byłaby większa. – Masz rację – przerwał mu Johansson. – Co w takim razie robimy? – Gdyby nam się udało zadzwonić z jej telefonu na którykolwiek z naszych numerów, mielibyśmy problem z głowy. Wtedy będziemy mogli zacząć szukać numeru, na który ona dzwoni. Ale uprzedzam: nasze komputery zgłupieją, jeśli będą musiały wziąć pod uwagę wszystkie połączenia. Bardzo by nam pomogło, gdybyśmy wiedzieli, kiedy i o której godzinie powinniśmy szukać. – W takim razie proponuję piętnastego sierpnia – powiedział Lewin. – Dlaczego akurat wtedy? – zdziwił się Falk. – Ma wtedy urodziny – wyjaśnił Lewin. – Wydaje mi się, że Birgitta Hedberg to osoba, która zadzwoniłaby w takim dniu do starszego brata, jedynego krewnego. Nawet gdyby wolał, żeby tego nie robiła. – Zgadzam się – przytaknął Johansson. Chyba każdy myślący policjant to rozumie, pomyślał, spoglądając na wszelki wypadek na Falka. – Jeśli zaczniemy namierzać wszystkie rozmowy przeprowadzone piętnastego sierpnia, będziemy musieli ich sprawdzić dziesiątki tysięcy – wyjaśnił Wiklander. – Jeśli przyjmiemy, że wiele z nich przeprowadzono w drodze z lotniska albo na lotnisko, okaże się, że są wśród nich

tysiące rozmów z zagranicą. Żeby je sprawdzić, będziemy potrzebować miesięcy. Innymi słowy: musimy zdobyć jej numer. Jeśli będziemy go mieć, dowiemy się wszystkiego w ciągu najwyżej kilku godzin. Oczywiście pod warunkiem że zadzwoni z tego telefonu. – Co ty na to, żeby Martinez zaczęła pracować w opiece społecznej w Solnie? – spytał Johansson, zwracając się do Lewina.

Birgitta Hedberg była rencistką, więc należała jej się pomoc opieki społecznej. Niestety od początku miała z tym same problemy. Ostatni dotyczył obiecanego wysprzątania mieszkania, z którego do tej pory nic nie wyszło. Głównie dlatego, że większość ludzi zatrudnionych w opiece społecznej wolałaby się zwolnić z pracy, niż pójść do pani Hedberg. Dlatego Wiklander musiał pociągnąć za jeden ze zwyczajowych sznurków. Właściwie od razu znalazł w Solnie policjanta, którego żona była kierownikiem działu w gminnej opiece społecznej. Wszystko odbyło się bardzo dyskretnie. Już następnego dnia kierowniczka zadzwoniła do pani Hedberg, żeby ją poinformować, że nazajutrz rano ktoś przyjdzie posprzątać jej mieszkanie. Najwyższy czas, odparła Birgitta Hedberg i dodała, że ten ktoś może przyjść już o ósmej. Potem odłożyła słuchawkę, nawet nie dziękując. Miejmy nadzieję, że jędza dostanie dożywocie, pomyślała żona policjanta z Solny. Miała nadzieję, że zaangażowanie jej męża popchnie sprawę do przodu.

– No proszę – powiedziała pani Hedberg, gdy następnego ranka otworzyła drzwi. Obejrzała Martinez od stóp do głów. Linda odgrywała rolę imigrantki, pokornej pracownicy firmy sprzątającej mieszkania.

Przez kolejne dwa dni Martinez szalała po trzypokojowym mieszkaniu pani Hedberg jak tornado. Sprzątała z taką energią, że przy niej nawet Kopciuszek z filmu Disneya przypominał bałaganiarę. Trzeciego dnia zasłużyła na łaskę. Taką, jakiej ktoś taki jak pani Hedberg mógł udzielić komuś takiemu jak ona. Najpierw pani Hedberg pozwoliła jej iść ze sobą na duże zakupy i zanieść do domu ciężkie torby. Potem stała przed bankiem, czekając, aż Hedberg załatwi swoje sprawy, które nie powinny jej obchodzić. W końcu poszły do pobliskiej cukierni, gdzie pani Hedberg kupiła dwie napoleonki. Gdy wróciły do domu, Martinez musiała pomóc jej ugotować obiad. Potem zrobiły sobie kawę, nalały do kubków i zjadły po ciastku. Po kawie Martinez dostała instrukcje na resztę dnia. W pewnym momencie pani Hedberg poszła do toalety. Zostawiła na stole torebkę. Ledwo zamknęła za sobą drzwi, Martinez wyjęła z torebki telefon. Wybrała numer, który

jej podał Wiklander i rozłączyła się sekundę po tym, jak się połączyła. Skasowała numer odbiorcy, włożyła telefon z powrotem do torebki i zaczęła sprzątać ze stołu okruchy po ciastkach.

Mam nadzieję, że ta jędza dostanie dożywocie, pomyślała, choć nie wiedziała, dlaczego numer telefonu pani Hedberg ma dla jej przełożonego aż tak wielkie znaczenie.

Lewin miał za kwadrans iść do domu, gdy do jego pokoju wszedł Wiklander. W jego roześmianych oczach można było znaleźć odpowiedź na pytanie, które Lewinowi chodziło po głowie od tygodnia. – Piętnastego sierpnia dwie minuty po ósmej Birgitta Hedberg dzwoniła ze swojego telefonu na kartę na podobny telefon do Hiszpanii. Obowiązuje tam ten sam czas co u nas – wyjaśnił. – Ostatnią stacją przekaźnikową, która przekazała połączenie do odbiorcy, był maszt znajdujący się w północnej części Majorki, dwa kilometry od miasteczka Puerto Pollensa. Rozmowa trwała siedemnaście minut. Oba numery i parę innych rzeczy masz w mailu. – Natychmiast dzwonię do Holt – zdecydował Lewin. – Dzwoń.

– Witaj, Anno – powiedział pięć minut później do słuchawki. – Jak pogoda? – Wspaniała – odparła Holt. – Może spakujesz kąpielówki i przyjedziesz na weekend? – Gdybym tylko mógł – westchnął Lewin. – Mamy jej numer. Wygląda na to, że dzwoniła tylko raz, piętnastego sierpnia. To urodziny Hedberga, jak pewnie pamiętasz. Wszystko znajdziesz w mailu. Połączenie przekazała stacja przekaźnikowa znajdująca się dwa kilometry od Puerto Pollensa, na północy. Nie wiem, gdzie to jest. Najlepiej spytaj któregoś z hiszpańskich opiekunów. – Poczekaj chwileczkę – odparła Holt i uśmiechnęła się do dwóch policjantów siedzących obok niej i Mattei przy biurku. – Czy to gdzieś w pobliżu? – Sto kilometrów na północ – odparł Pedro Rovira. Mówił po angielsku lepiej od swojego kolegi, Pabla Ballestera. – To mniej więcej godzina jazdy. Zależy od ruchu.

93. Piatego października rano, w piątek, Holt, Mattei i hiszpańscy policjanci dostali w końcu

cynk w sprawie Hedberga. Co prawda informacja pochodziła sprzed siedmiu miesięcy, ale w porównaniu z tym, czym dysponowali do tej pory, było to tak, jakby im dostarczono świeże bułeczki. Irytowało ich tylko to, że być może mogli się tego dowiedzieć już dawno, jak wielu innych rzeczy. Informacja przyszła nie z siedziby policji kryminalnej w Palmie tylko z głównej kwatery Guardia Civil w Madrycie, zajmującej się walką z terroryzmem. Okazało się, że na początku marca Hedberg wypożyczył samochód na lotnisku w Maladze, w wypożyczalni Hertz. Zrobił to następnego dnia po tym, jak Birgitta Hedberg przybyła do Hiszpanii na urlop i wprowadziła się do stojącego nieopodal hotelu. Trzy dni później zadzwonił do Hertza, żeby poinformować, że samochód został skradziony. Poproszono go więc, żeby przyjechał do biura firmy w centrum Malagi i wypełnił formularz. Pracownik firmy zrobił kserokopię jego paszportu i poprosił, żeby mu opowiedział, co się stało. Wieczorem Hedberg postawił samochód na parkingu przed hotelem. Rano wozu nie było. Nic więcej nie wie, a gdyby ktoś chciał z nim jeszcze o tym porozmawiać, można się z nim skontaktować w jego mieszkaniu: 189 Calle Asuncion w Palma de Mallorca. W pełnej turystów Hiszpanii łupem złodziei co roku padają tysiące samochodów należących do wypożyczalni. Tego rodzaju przestępstwa stały się z czasem czymś powszednim. Przez jakiś czas wypożyczalnie, policja i towarzystwa ubezpieczeniowe załatwiały to między sobą, nie mieszając w to ludzi, którym te samochody skradziono. Później to się zmieniło, a powodem było coraz większe zagrożenie terroryzmem, zarówno krajowym, jak i międzynarodowym. Co jakiś czas odzywali się baskijscy separatyści z ETA. W Madrycie islamiści dokonali zamachu, w którym życie straciło dwieście osób. Samochodami należącymi do wypożyczalni, zwłaszcza zaś tymi, które wypożyczali cudzoziemcy, nagle zaczęła się interesować policja. Stanowiły ogniwo długiego łańcucha przygotowań do akcji terrorystycznych. Rejestr skradzionych samochodów i nazwisk ludzi, którzy je wypożyczyli, wkrótce liczył dziesiątki tysięcy pozycji. Tydzień wcześniej, dwudziestego ósmego września, w piątek, wydział przestępczości zorganizowanej madryckiej policji dostał zapytanie ze szwedzkiego Centralnego Urzędu Śledczego. Na kopercie widniała adnotacja: „Pilne!”, dzięki czemu prosto z Madrytu trafiła do lokalnej komórki. Oznaczało to, że sprawę należy uznać za priorytet. Zapytanie było dość szczegółowe. Pytający interesowali się obywatelką Szwecji Birgittą Hedberg, lat sześćdziesiąt, i starszym od niej o trzy lata bratem Kjellem Göranem Hedbergiem. Z zapytania wynikało, że między trzecim a dziesiątym marca kobieta przebywała na południu Hiszpanii. Mieszkała w Aragon Hotel niedaleko Marbelli. Szwedów interesowało też, gdzie jest jej brat, bo akurat tego nie wiedzieli. Birgittę Hedberg odnaleziono prawie natychmiast. Z wywiadu przeprowadzonego na miejscu wynikało, że „mieszkała w tamtym tygodniu w wymienionym hotelu”. Komputery madryckiej policji już następnego dnia znalazły nazwisko Kjell Hedberg na liście skradzionych samochodów. Niestety Hedberg nie mieszkał w Aragon Hotel, chociaż tak napisał na blankiecie w wypożyczalni. W każdym razie nie znaleziono rezerwacji na jego nazwisko. Jeśli dzielił pokój z siostrą, musieli spać w jednym łóżku i to tak, żeby nikt z pracowników nie wiedział o jego

obecności. Zważywszy na to, że samochód został wypożyczony na lotnisku w Maladze, dziwne wydaje się także to, że nazwiska Hedberg nie udało się znaleźć na listach pasażerów samolotów, które tamtego dnia przyleciały z Palmy albo z innych miejscowości. Nie zgadzał się też jego adres w Palmie. Dlatego w czwartek akta sprawy przekazano policji z Palmy – z prośbą o pomoc. Ponieważ przesyłka przyszła od „szefa szefów”, najpierw trafiła do El Pastore, tuż przed jego spotkaniem z dwiema uroczymi policjantkami ze Szwecji. Tak oto zupełnie niespodziewanie akta człowieka, którego bez powodzenia szukał cały tydzień, znalazły się nagle na jego biurku. Nie dlatego jednak, że zwrócił się o nie do tych, których prosił o pomoc, tylko dlatego, że to oni pytali jego. To tak jak z tymi rękami: nie wie lewica co czyni prawica. Na początku Pastor dał upust swym uczuciom w sposób typowy dla Hiszpanów. Zadzwonił do swojego odpowiednika w Madrycie i ulżył sobie. Resztę złości wyładował na nieudolnych współpracownikach. A kiedy odzyskał spokój, kazał przywieźć Holt i Mattei z hotelu i zaprowadził je do kolejnej położonej nad błękitnym morzem restauracji, w której serwowano skorupiaki, i ani słowem nie wspomniał o tym, co się stało. Po co psuć wieczór czymś takim, pomyślał. Spojrzał Holt głęboko w oczy i wzniósł kieliszek. Co za fantastyczna kobieta, pomyślał. Równie piękna jak młoda Cyganka z Sevilli, bohaterka opery Bizeta.

Następnego ranka dwaj hiszpańscy policjanci znów pojechali do pensjonatu przy Calle Asuncion. Wzięli recepcjonistę na bok i pod nieobecność Mattei i Holt odbyli z nim poważną rozmowę. Nie pomogło. Mężczyzna potrząsał głową i stanowczo się upierał, że nie zna żadnego Kjella Görana Hedberga. – Nada – powiedzieli policjanci, wzruszając ramionami, gdy po południu wrócili do biura, żeby poinformować o wszystkim ciemnowłosą Szwedkę. – Nada – powtórzyła Holt z bladym uśmiechem. W tym momencie zadzwonił jej telefon.

– Witaj, Anno – powiedział pięć minut później do słuchawki. – Jak pogoda? – Wspaniała – odparła Holt. – Może spakujesz kąpielówki i przyjedziesz na weekend? – Gdybym tylko mógł – westchnął Lewin. – Mamy jej numer. Wygląda na to, że dzwoniła tylko raz, piętnastego sierpnia. To urodziny Hedberga, jak pewnie pamiętasz. Wszystko znajdziesz w mailu. Połączenie przekazała stacja przekaźnikowa znajdująca się dwa kilometry od Puerto Pollensa, na północy. Nie wiem, gdzie to jest. Najlepiej spytaj któregoś z hiszpańskich opiekunów. – Poczekaj chwileczkę – odparła Holt i uśmiechnęła się do dwóch policjantów siedzących

obok niej i Mattei przy biurku. – Czy to gdzieś w pobliżu? – Sto kilometrów na północ – odparł Pedro Rovira. Mówił po angielsku lepiej od swojego kolegi, Pabla Ballestera. – To mniej więcej godzina jazdy. Zależy od ruchu.

94. Bäckström prawie od początku robił wszystko, żeby nauczyć „osobę wspierającą”, czyli małego Frippego, dobrych manier. Nawet polubił tego niedorajdę. Wyglądał jak nieudany eksperyment na zwierzaku, a wyrażał się, jakby czytał z kiepskiej książki. Mimo wszystko przypomina mi trochę Egona, pomyślał Bäckström. Z tą różnicą, że nie jest taki małomówny.

Bäckström miał kiedyś złotą rybkę, która miała na imię Egon. Jeden z jego kolegów policjantów spuścił ją któregoś dnia w sedesie i tym sposobem pozbawił życia. Stało się to w dniu, kiedy Bäckström był w terenie i prowadził śledztwo w sprawie zabójstwa. Miejmy nadzieję, że ten sam los nie spotka małego Frippego, pomyślał Bäckström, bo zaczął się do niego przywiązywać. Już po dwóch dniach mały Frippe poprosił Bäckströma, żeby go tak nie nazywał. – Zgoda – odparł Bäckström. – Jeśli przestaniesz nazywać mnie Eve, obiecuję, że będę się do ciebie zwracał per Fridolin. – Wydawało mi się, że miałem cię nazywać Eve – odparł ze zdziwieniem mały Frippe. – Czy nie tak właśnie nazywają cię wszyscy twoi kumple? – Kłamałem. Nigdy nie miałem żadnych kumpli – odparł Bäckström, nalewając sobie whisky. – To smutne – powiedział Fridolin. Wypił trochę piwa i zrobił taką minę, jakby naprawdę tak sądził. – Chcesz dostać dobrą radę od mądrego człowieka? Fridolin skinął głową. – Nigdy nie staraj się mieć przyjaciół. Na tym podłym świecie żadnemu gnojkowi nie wolno ufać.

*

W ten sposób lody stopniały do końca. Teraz mógł już porozmawiać ze swym wiernym towarzyszem o tym, jak przekazać opinii publicznej sensacyjną nowinę, którą wielcy tego świata ukrywają przed nią od ponad dwudziestu lat. Fridolin przeszedł do rzeczy i zaproponował, że porozmawia o tym z panią komendant policji wojewódzkiej. Cieszy się jej względami i zaufaniem i jest absolutnie pewien, że uda mu się zorganizować spotkanie, podczas którego Bäckström będzie jej mógł wyjawić całą prawdę o śmierci Palmego. Fridolin stwierdził, że warto spróbować. Z trzech ważnych powodów. Po pierwsze, takich jak Waltin i jego kumple pani komendant ma na prywatnej liście najważniejszych spraw do załatwienia. Po drugie, on, Fridolin, jak już wspominał, cieszy się jej pełnym zaufaniem. Po trzecie, jest tajemnicą poliszynela, że pani komendant szykuje się do objęcia stanowiska komendanta głównego policji. – Niech będzie – zgodził się Bäckström. Jak wojna to wojna, pomyślał.

95. Puerto Pollensa na północy Majorki. Holt i Mattei dowiedziały się o tym w piątek po południu. Wiedziały też, że przekaźnik, który w dniu urodzin Hedberga przesłał sygnał na jego telefon, znajduje się zaledwie kilka kilometrów od miejsca, gdzie piętnaście lat wcześniej znaleziono zwłoki Waltina. Nie były tym zaskoczone. Wyglądało na to, że El Pastore też nie. – Pamiętam, że jakiś wysoki funkcjonariusz szwedzkiej służby bezpieczeństwa utopił się tutaj wiele lat temu – powiedział, gdy poszli z Holt i Mattei na lunch. – Tak – potwierdziła Holt i uśmiechnęła się ładniej niż zwykle. – Rozumiem, że w tej sytuacji musimy działać bardzo ostrożnie – dodał El Pastore, potrząsając głową. – Mam przeczucie, że ten człowiek gdzieś tu jest. Bardzo blisko. I że wkrótce go dostaniemy.

Nie stało się to jednak ani w niedzielę, ani w poniedziałek, ani we wtorek, chociaż aktywność hiszpańskich policjantów wzmogła się nagle o kilkaset procent. Niestety ani Holt, ani Mattei nie rozumiały ani słowa z tego, o czym rozmawiali ich hiszpańscy koledzy. – Cierpliwości, moje panie – pocieszał je Pastor, kiedy we wtorkowy wieczór kazał je odwieźć do domu. – Cierpliwości.

Następnego dnia o szóstej rano zadzwonił do Holt, pod jej numer hotelowy, a ponieważ czekała na jego telefon, podniosła słuchawkę już po drugim sygnale. – Znaleźliśmy go – powiedział Pastor. – Jest u siebie, śpi. Jeśli chcecie być przy jego zatrzymaniu, za kwadrans po was przyjadę. – Spotkamy się przy recepcji – odparła Holt i pobiegła pod prysznic. Kiedy zeszła na dół, Mattei już na nią czekała. Przed wejściem czekał na nie samochód. – Przyszło mi coś do głowy. Tobie też? – spytała Mattei, wskazując na zegarek. – Co? – spytała Holt, ruszając w stronę wyjścia. – Dzisiaj jest środa, dziesiątego października. Minęło zaledwie osiem tygodni od dnia, kiedy się spotkałyśmy z Johanssonem, żeby podyskutować o jego dziwnych teoriach. – Nie – odparła Holt. – Akurat o tym nie pomyślałam. Teraz musimy myśleć o czymś innym.

96. Podróż samochodem po Puerto Pollensa okazała się o wiele bardziej skomplikowana, niż sobie wyobrażały. I to mimo koguta na dachu i mimo że o tej porze powinno to potrwać niecałą godzinę. Samochód zawiózł je na plażę rozciągającą się zaledwie kilometr na północ od hotelu. Czekał tam na nie helikopter. El Pastore pomógł im oczywiście wejść do kabiny, dopilnował, żeby usiadły wygodnie i zapięły pasy. El Pastore, Rovira, Ballester i trzech innych funkcjonariuszy policji kryminalnej z Palmy. Wszyscy zachowywali powagę i byli przygotowani na to, co może się zdarzyć. Mieli kamizelki kuloodporne, broń automatyczną i milczące, niedostępne twarze. Pastor pomógł Holt założyć kamizelkę i podał jej kaburę z pistoletem. Założyła ją za pasek. Mattei musiała sobie radzić sama. Odmówiła przyjęcia broni, którą jej zaoferował Rovira. – Trudno – powiedział. – As long as you keep behind me. Promise? – spytał. – Promise [10] – odparła Mattei z uśmiechem. Boże, jakie to ekscytujące, pomyślała. Jest dokładnie tak, jak zapowiedział Johansson. A do tego towarzyszą im hiszpańscy policjanci, znani z tego, że pociągają za spust o wiele szybciej niż szwedzcy.

Dwie minuty później mieli towarzystwo. Obok nich wylądował drugi helikopter, należący do Guardia Civil, jeden z większych modeli. – To nasza jednostka specjalna – wyjaśnił po angielsku El Pastore. – Dwie grupy po sześciu ludzi. Wkrótce Hedberg będzie nasz – dodał i poklepał Holt po ręce. – Lądujemy za piętnaście minut. Za czterdzieści minut, najpóźniej kwadrans po siódmej, wpadniemy do jego pokoju – sprecyzował, patrząc na zegarek. – On tam cały czas jest? – spytała Holt. Odczuwała niejaki niepokój, zwłaszcza kiedy myślała o tym, co na pożegnanie powiedział Johansson. – To be sure – odparł Pastor i skinął głową. A potem wszystko jej opowiedział. Wczoraj późnym wieczorem dostali wiadomość od jednego z tutejszych informatorów. Dwie godziny temu zlokalizowali dom, w którym mieszka. Wygląda na to, że to stróżówka na terenie dużej posiadłości należącej do angielskiego małżeństwa, które rzadko tam bywa. Posiadłość leży w górach, w pewnej odległości od innych zabudowań, zaledwie dziesięć kilometrów na południowy zachód od Puerto Pollensa. Hedberg mieszka tam od dwóch lat, za darmo. W zamian opiekuje się posiadłością. Nie wiadomo, czym się zajmuje na co dzień. – Pewnie całkiem przyjemnie mu się żyje – stwierdził Pastor z uśmiechem i wzruszył ramionami. – Pół godziny temu rozmawiałem z moimi ludźmi, zaraz po tym, jak znaleźli jego dom. Lampa nad wejściem nadal się pali. Rolety w sypialni nadal są zaciągnięte. Jego samochód stoi na podwórzu. Nie ma psa, który mógłby go ostrzec. Śpi i na sto procent nam się nie wymknie.

Niestety pół godziny później stało się to, czego się obawiał Johansson. Holt przycupnęła za krzakiem, w odległości zaledwie pięćdziesięciu metrów od domku z żółto-różowego wapienia. Miała nadzieję, że Hedberg nadal beztrosko śpi. W każdym razie wszystko na to wskazywało. Wokół panował całkowity spokój, absolutna cisza. Nad wejściem paliła się lampa. Samochód stał na podwórzu, rolety były opuszczone. Wszystko wyglądało tak, jak powiedział El Pastore. Policjanci z jednostki specjalnej podeszli bezszelestnie do budynku, ze wszystkich stron. W ciemnościach przypominali cienie i trudno ich było dostrzec. Ciemne kurtki, czarne buty sięgające łydek, hełmy, kamizelki kuloodporne, broń automatyczna. W pewnej chwili zapadła absolutna cisza. – Teraz – szepnął El Pastore. Przykucnął obok Holt i rzeczywiście: chwilę później rozpętało się piekło.

Wszystko rozegrało się w ciągu dziesięciu sekund. Wyważyli drzwi i jednocześnie stłukli szyby we wszystkich trzech oknach. Wrzucili do środka cztery granaty hukowe. Strzały, błyski i

krzyki policjantów wbiegających do środka. Potem znowu zapadła cisza i w tym momencie, nie wiadomo dlaczego, Holt pomyślała o Bäckströmie. Pół minuty później przez drzwi, które ledwo trzymały się na zawiasach, wyszedł na podwórze dowódca grupy. Zdjął hełm, przeciągnął dłonią po potarganych włosach i uniósł ręce w przepraszającym geście. – Nada – powiedział do El Pastore i potrząsnął głową.

97. Późnym wieczorem 9 października, we wtorek, w mieszkaniu Johanssona na Söder niespodziewanie zadzwonił telefon. Persson po raz pierwszy w życiu zadzwonił pod jego numer domowy. – Witaj – powiedział Johansson. – Cieszę się, że cię słyszę. Mam nadzieję, że wszystko w porządku. – Coś słabo go słychać, pomyślał. To pewnie przez zakłócenia w Solnie, o których mówił Wiklander. – Wszystko jest super – odparł Persson. – Nie dzwonię, żeby pożyczyć pieniądze, tylko dlatego, że mam sprawę do omówienia. – Kiedy chciałbyś się spotkać? – spytał Johansson. To chyba coś poważnego, pomyślał. – Jutro wieczorem, jeśli masz czas. Przedtem muszę coś przygotować. Chciałbym cię zaprosić na wieś na skromną kolację. Mam w Sörmlandzie niewielką działkę. Niecałą godzinę jazdy na południe od miasta, niedaleko Gnesta. – Wydawało mi się, że kupiłeś domek w Hiszpanii. – Nie mylisz się. Ale po dwóch latach go sprzedałem. Można tam było co najwyżej pograć w golfa albo się upić od czasu do czasu. W golfa nie gram, a upijać się wolę w domu. – Mądrze mówisz – pochwalił go Johansson. – O której się spotkamy? – Przyjedź na siódmą. Zdążymy pójść do sauny, zanim coś zjemy. Chcę cię poczęstować świeżym sandaczem. Lubisz ryby? Jak nie, to przygotuję coś innego. – Może być sandacz. – Jest równie smaczny jak sieja, pomyślał. – Nie musisz przywozić alkoholu. Tym razem wezmę coś ze swoich zapasów. Będziesz potrzebował tylko jednego. – Czego?

– Wskazówek, jak dojechać. Masz w domu służbowy GPS? – Zawsze – odparł Johansson. Gdybym nie miał, można by to uznać za niedopełnienie obowiązków służbowych, pomyślał. – Jak mi podasz numer, wyślę ci koordynaty – powiedział Persson. – Możesz mi je przysłać SMS-em, bezpośrednio na komórkę – zaproponował Johansson. – W końcu mamy dzisiaj inne czasy. – Ciekawe, czego chce, zastanawiał się, odkładając słuchawkę.

Persson czekał na niego w pomalowanym na charakterystyczny ceglany kolor domku z pobielonymi węgłami. Obok stały dwa wychodki, jeden mniejszy, drugi większy. Pięćdziesiąt metrów za domem lśniła tafla jeziora. Persson miał na sobie niebieskie spodnie i sweter. Był opalony. – Witaj – powiedział, kiedy go zobaczył. – Widzę, że wziąłeś ze sobą służbę – dodał, wskazując na kierowcę, który został w samochodzie i rozmawiał przez komórkę. – Tak. Przecież obiecałeś alkohol do sandacza. Pewnie właśnie rozmawia z żoną i skarży się, że zepsułem mu wieczór. – Bardzo mądrze zrobiłeś – pochwalił go Persson. – Trochę to potrwa, zważywszy, że mamy iść do sauny, porozmawiać i zjeść. – Odeślę go do domu. Można tu chyba zamówić taksówkę? – Świetny pomysł. Tak będzie najlepiej, bo musimy porozmawiać w cztery oczy. Czego on może chcieć, zastanawiał się Johansson.

Persson miał opalaną drewnem saunę, a obok jezioro, w którym moża było wziąć chłodną kąpiel. Wystarczyło wskoczyć z pomostu do wody. Nadal miała około dziesięciu stopni, chociaż był już październik. Chłodziła się w niej skrzyneczka z piwem. – Ta opalenizna to chyba nie szwedzka? – spytał Johansson, kiedy siedzieli na ławce w saunie z piwem w rękach. – Lata mamy coraz bardziej tropikalne, ale chyba jeszcze nie aż tak. – Postanowiłem wyjechać na tydzień – odparł Persson, ścierając pianę z ust. – Grecja? Hiszpania? Turcja? – zgadywał Johansson. – Majorka. Miałem tam sprawę do załatwienia.

– Majorka – powtórzył Johansson. Domyślił się tego już w chwili, gdy się witali. – O tej porze roku jest tam najładniej – tłumaczył Persson. – To najlepszy czas. Jest ciepło, ale nie gorąco, a nocą jest chłodno, więc da się spać. – Ciekawy zbieg okoliczności – myślał głośno Johansson. – W zeszłym tygodniu w poniedziałek wysłałem na Palmę dwójkę swoich ludzi. – Wiem – odparł Persson. – Holt i Mattei. Pojechały tam, żeby odszukać Hedberga. – Więc wiedziałeś o tym? – zdziwił się Johansson. Właściwie przeczuwałem to, pomyślał. – Możesz do nich zadzwonić i kazać im wracać – powiedział Persson. – Sprawa jest już załatwiona. – Jak to załatwiona? – spytał Johansson. Co tu się dzieje, pomyślał.

Canal de Menorca na wysokości półwyspu Formentor, wczesnym rankiem tego samego dnia Łódź nazywa się „Esperanza”. Po hiszpańsku nadzieja. Nadzieja na szczęśliwą przyszłość, a przynajmniej na przyszłość, o której można samemu decydować. Została tak nazwana czternaście lat wcześniej. Nazwał ją tak jej właściciel, a zarazem jedyny członek załogi. Biorąc pod uwagę to, co wkrótce przydarzy się jemu i jego pięknej łodzi, gorszej nazwy nie mógł wybrać.

98. Persson stwierdził, że nie ma za wiele do powiedzenia. Dwanaście godzin wcześniej, to znaczy wczoraj rano o ósmej tamtejszego czasu, osobiście rozwiązał problem Kjella Hedberga: wysadził go razem z jego łodzią w powietrze. – Stało się to w odległości mniej więcej piętnastu mil morskich od Puerto Pollensa, jeśli wiesz, gdzie to jest. – Wiem – odparł Johansson. – Mniej więcej tam utonął Waltin. – Czy on sobie ze mnie jaja robi, pomyślał. – No tak – powiedział Persson. – Waltina utopił Hedberg, ale stało się to trochę dalej, w głębi zatoki. – Od kiedy wiedziałeś, gdzie on jest? – Od dnia, kiedy zrobiłem przeszukanie w jego mieszkaniu. Domyśliłem się, z kim trzyma. Jeszcze wiele lat po tym, jak Hedberg przestał u nas pracować, Waltin dawał mu różne zlecenia. – Domyślałem się tego – powiedział Johansson. – Poza tym chyba wiem, dlaczego Hedberg postanowił go zlikwidować. – Waltin coraz bardziej się staczał. Za dużo pił, za dużo mówił i zadawał się z niewłaściwymi ludźmi. Tym samym zaczął stanowić zagrożenie dla Hedberga, a on nie miał ochoty trafić przez niego na resztę życia do więzienia. – Myślę, że masz rację. Jak długo Hedberg mieszkał na Majorce?

Właściwie przez dwadzieścia lat. Kilka ostatnich w niewielkim domku w górach,

nieopodal Pollensy. Był to rodzaj stróżówki. Mieszkał tam za darmo w zamian za pilnowanie posiadłości należącej do bogatych Anglików, którzy prawie nigdy tam nie bywali. Jeździł samochodem z wypożyczalni. Miał też niewielką łódź rybacką. Zamówił ją w 1993 roku. Woził turystów, którzy mieli ochotę na kąpiel, nurkowanie albo łowienie ryb. – Jak go znalazłeś? – spytał Johansson. Persson odparł, że nie było to trudne, zwłaszcza po tym, jak przeszukał mieszkanie Waltina. Znalazł kilka ciekawych śladów. Kiedy więc przed dziesięcioma dniami poleciał na Majorkę, wiedział w zasadzie wszystko, co powinien wiedzieć. Na przykład o jego łodzi. – Kiedy się dowiedziałem, że ma na łodzi pojemnik na propan-butan, opracowałem plan. Ten łobuz zamontował na łodzi grill, a pojemnik z gazem trzymał pod pokładem. Wszędzie było pełno kabli. Nic lepszego nie mógłbym sobie wymarzyć. – Wyjaśnij mi to wszystko ze szczegółami – poprosił Johansson. Nigdy w życiu nie wykręcał zapalnika z zardzewiałej miny o wadze dwustu kilogramów i nie miał nawet pojęcia, czy robiąc to, wolno pierdnąć.

Stroną praktyczną zajął się dzień wcześniej, wieczorem, na krótko przed telefonem do Johanssona, kiedy zaprosił go do siebie na działkę. Wykorzystał okazję, kiedy Hedberga nie było na łodzi. Posłużył się zwykłym dynamitem stosowanym w budownictwie, takim samym, jaki produkuje firma Nitronobel. Wyliczył, że będą mu potrzebne trzy niewielkie ładunki. Jeden zamontował pod pokładem, tak żeby rozerwał pojemnik z propanem-butanem. Dwa przymocował do kabli poprowadzonych w obudowie rufy. Zajęło mu to pół godziny. Czasu miał jeszcze tyle, że zdążył poluzować kable i rozszczelnić złącza przy zbiorniku z gazem. – Propan-butan jest bezwonny – wyjaśnił. Uniósł puszkę z piwem i wypił za zdrowie Johanssona. – Więc kiedy Hedberg włączył silnik, nastąpił wybuch – domyślił się Johansson. – Za kogo ty mnie bierzesz? – zdziwił się Persson. – Nie jestem przecież mordercą niewinnych ludzi. Najpierw musiałem odczekać, aż wypłynie na zatokę, żeby w chwili wybuchu w pobliżu nie było nikogo innego. Płynąłem za nim własną łodzią. Żeby wszystko odbyło się humanitarnie, Persson spowodował wybuch, używając zwykłej komórki na kartę. Kupił ją na miejscu. Zapłacił gotówką, żeby nie dało się go powiązać z wypadkiem. – Pewnie się domyślasz, że miałem po dziurki w nosie tego gnojka. W ciągu trzydziestu lat zrobił mnóstwo okropnych rzeczy. Zresztą wiesz o tym lepiej niż ktokolwiek inny. Więc postanowiłem się z nim pożegnać raz na zawsze i w ten sposób odpłacić mu pięknym za nadobne.

Kiedy Hedberg wypłynął na otwarte wody, Persson zadzwonił do niego z własnego telefonu. A gdy Hedberg odebrał, użył drugiego. Kilka sekund później nastąpił wybuch. – Skąd miałeś numer jego komórki? – spytał Johansson. – Znałem go już wcześniej. Używał tego numeru, żeby reklamować wycieczki swoją łodzią. Zwykła nokia, z takim samym dzwonkiem, jaki mają prawie wszyscy. Wiesz, kiedy telefon zaczyna dzwonić, wszyscy dookoła łapią się za kieszenie. – Odebrał? – Jasne. Siedziałem w łodzi i obserwowałem go przez lornetkę. Tyle tylko, że się nie przedstawił. – Co powiedział? – Odezwał się po hiszpańsku, si – odparł Persson i roześmiał się głośno. – A ty? Co ty powiedziałeś?

Persson chciał mu najpierw przesłać ostatnie pozdrowienia od dawnych kolegów z pracy, ale po zastanowieniu zrezygnował. – Kto chciałby mieć za kolegę takiego bydlaka? Poprosiłem więc tylko, żeby się przywitał z publicznością. Przywitaj się z publicznością, Hedberg, powiedziałem. Szkoda, że nie mogłeś widzieć, jak się zdziwił. Zwłaszcza że gdy tylko się z nim przywitałem, zadzwonił drugi telefon, z takim samym dzwonkiem. Zdążyłem mu nawet pomachać. No, a potem nastąpiły wybuchy. Najpierw trzy krótkie, gdy eksplodowały ładunki, a potem jeden potężny, gdy rozerwał się zbiornik z propanem-butanem. Widziałem, jak wyleciał w powietrze, pewnie z dziesięć metrów w górę. Jedna noga oderwała się od ciała i poleciała w drugą stronę. Moim zdaniem od grilla oderwała się pokrywa i po prostu odcięła mu tę nogę. Łódź poszła na dno, a on razem z nią. W tym miejscu morze ma jakieś pięćset metrów głębokości. – A potem? Co zrobiłeś? – spytał Johansson. – Wróciłeś do Szwecji, żeby zjeść z kumplem smażonego sandacza? – Nie – odparł Persson. – To jeszcze nie koniec tej historii. Mam ci trochę więcej do powiedzenia. Chcesz jeszcze piwa? – Nie, dziękuję. Mam jeszcze trochę – odparł Johansson i na znak, że mówi prawdę, pokazał mu puszkę. – No to co było dalej? – powtórzył. Persson podpłynął do szczątków łodzi, żeby się wszystkiemu przyjrzeć z bliska. Odczekał dwie minuty, aż wszystko się dopali.

– Wyobraź sobie, że kiedy podpłynąłem, żeby się temu przyjrzeć, nagle ten gnojek wypłynął obok mojej łodzi. Był cały okopcony i ciężko poparzony. Dyszał jak ryba wyrzucona na brzeg. Bełkotał coś do mnie. Ciągle żył. Dziwne. Zawołał: Help me, help me! i wyciągnął do mnie rękę. Jasne, odparłem i wyciągnąłem w jego stronę pięść. Potem wziąłem ze skrzynki na ryby drewniany drąg, taki do ogłuszania większych sztuk, jakie można tam złapać, i walnąłem go dwa razy w głowę. To wszystko. Poszedł na dno jak kamień, a drąg wrzuciłem za nim, dla przypomnienia. – A potem? – Potem wróciłem łodzią do hotelu. Mieszkałem w niewielkim pensjonacie naprzeciwko pomostu, przy którym Hedberg cumował swoją łódź. Zwolniłem pokój, wsiadłem do samochodu i pojechałem w góry, żeby przeszukać jego dom. – Znalazłeś coś? – Nie. Nie miałem na to czasu, bo dookoła aż się roiło od hiszpańskich policjantów. Pojechałem więc do Palmy, na lotnisko, i wróciłem samolotem do Szwecji. Kilka godzin temu wylądowałem na lotnisku Skavsta. Jeśli cię to interesuje, to powiem ci, że moim zdaniem Hedberg miał tylko łóżko, w którym spał. Nie był taki niepozbierany jak Waltin, więc akurat tym nie musimy się niepokoić. – Z tego, co słyszę, byłeś tam w tym samym czasie co Holt i Mattei. – Właściwie to byłem tam przed nimi, jeśli już chcesz wiedzieć. Miałem cholerne szczęście. Gdybym tam nie poleciał, znowu by nam się wymknął. Tym razem już na zawsze. – Dlaczego tak uważasz? – spytał Johansson. O czym on gada, pomyślał. – Ostrzegł go jeden z twoich tak zwanych współpracowników – wyjaśnił Persson, wzruszając ramionami. – Co byś powiedział na jeszcze jeden kawałek sandacza?

Główny tor wodny na wysokości półwyspu Formentor w północnej części Majorki, rankiem następnego dnia W końcu się stało, chociaż zawsze był przekonany, że nigdy do tego nie dojdzie. Zamiast popłynąć kursem dziewięćdziesiąt na bakburtę i skierować się w stronę kobiety mieszkającej w wielkim domu na plaży w Sant Vicen, popłynął na wprost, głównym torem. Wpisał nowy kurs do GPS-u, życząc sobie jednocześnie, żeby „Esperanza” zawsze miała pełne baki. Są wystarczająco duże, żeby dotrzeć do położonej w odległości stu mil morskich Korsyki, gdzie mieszka wielu takich jak on i przynajmniej jeden, któremu bezgranicznie ufa. To ktoś, kto mu zapewni spokój na resztę życia. Na pewno nie zrobi tego kobieta z wielkiego domu przy plaży. Przyjechała z USA i właśnie wynajęła ten dom. Opowiedziała mu o swoim mężu, którego nigdy nie ma w domu. Jest od niego dwadzieścia lat młodsza, ma długie ciemne włosy, białe zęby i obfity biust. Jej oczy patrzyły na niego tak obiecująco. Przyszła do niego przed tygodniem, kiedy wyciągnął na brzeg łódź, żeby oskrobać kadłub. Musi znowu uczynić ją piękną, bo sezon prawie dobiegł końca, a wiosną zacznie się następny. Spytała go, czy mówi po angielsku, czy zna jakieś dobre miejsca do nurkowania i czy mógłby jej pomóc. On albo może ktoś inny. Okazało się, że potrafi nurkować tak samo dobrze jak on. Udowodniła to już za pierwszym razem, kiedy wypłynęła z nim w morze. Właśnie ją ma za godzinę odebrać z wielkiego domu. Kobietę, która go zdradziła mimo obietnicy, jaka kryła się w jej oczach. Innego wytłumaczenia nie znajduje, przynajmniej od wizyty Ignacia Ballestera, który wczesnym rankiem zjawił się u niego w domu i opowiedział mu, czego się dowiedział od swojego bratanka. Postanowił go ostrzec, a nie zdradzić. Zdążył wziąć tylko najpotrzebniejsze rzeczy, w tym walizkę, która zawsze była spakowana i czekała na taką właśnie chwilę. Więcej nie potrzebuje, zwłaszcza że w domu nie ma absolutnie nic, co mogłoby go zdradzić lub przypomnieć o tym, jak żył po tym, co przed ponad dwudziestu laty zdarzyło się w piątkowy wieczór na skrzyżowaniu Sveavägen i Tunnelgatan w Sztokholmie. Samochód z wypożyczalni zostawił pod domem. I tak nie jest mu już do niczego potrzebny. Zresztą tak będzie bezpieczniej. Ignacio zawiózł go do portu, gdzie czekała „Esperanza”. Podał mu rękę i życzył szczęścia. Nie ma innego wyjścia, zwłaszcza że zamówił „Esperanzę” z myślą o tym, że tak właśnie może się kiedyś zdarzyć. Piękna, niewielka łódź, która jest także jego zabezpieczeniem i przypomnieniem. Bezpieczeństwo i wolność, a wszystko to za niewielką opłatą. Jeszcze tylko jeden dzień i jedna noc na morzu.

99.

Smażony filet z sandacza, masło i cytryna, gotowane ziemniaki w mundurkach, piwo i schłodzona wódka. Jedzenie proste, ale wyśmienite. Mimo to Johansson nie jadł zbyt wiele. – Który z moich ludzi go ostrzegł? – spytał, kiedy przełknał pierwszy kęs. – Domyślam się, że zwróciłeś się do hiszpańskiej policji z prośbą o oddelegowanie kilku miejscowych policjantów do ochrony pań, które tam posłałeś. Jak się okazało, jednym z nich był bratanek właściciela stoczni, w której Hedberg budował swoją łódź. Dowiedział się, że szukacie dawnego klienta jego stryja. Zadzwonił więc do stryja i o wszystkim mu opowiedział. Potem stryj pojechał do Hedberga i ostrzegł go. Takie rzeczy zdarzają się od dawna, ale o tym nie muszę ci chyba mówić. – Nie, nie musisz. – Coś mało jesz – powiedział Persson z przyganą. – Dlaczego nie jesz? Stałem przy kuchni, urobiłem się po łokcie. – A czego się spodziewałeś? Nie przychodzi ci do głowy, że mogę cię kazać zabrać do Sztokholmu i wsadzić za kraty? – Ani przez chwilę o tym nie pomyślałem – odparł Persson z uśmiechem. – A niby za co, jeśli wolno spytać? – Za to, o czym mi przed chwilą opowiedziałeś. – Nie – powiedział Persson i potrząsnął głową. – Nigdy się takimi rzeczami nie przejmowałem. A jeśli zrobisz to, o czym przed chwilą mówiłeś, wszystkiego się wyprę. Jedną z zalet spędzania wolnego czasu w saunie jest to, że można porozmawiać o takich właśnie sprawach. W saunie ludzie zazwyczaj nie mają na sobie zbyt wielu ubrań, więc nie mogą ukryć mikrofonów ani innych mało sympatycznych przedmiotów. Twoje zdrowie! – Zdrowie! – powtórzył Johansson, opróżniając szklankę. – Ale doskonale rozumiem, że jesteś poruszony. Zresztą, kto by nie był? Jeśli jednak spojrzysz na wszystko z pewnej perspektywy, jeszcze mi podziękujesz. – Podziękuję? Tobie? A niby za co? Za to, że zabiłeś Hedberga? – Za to, że rozwiązałem nasz wspólny problem. Twój, mój i wszystkich innych takich jak my. Zwłaszcza zaś problem mojego jedynego przyjaciela Erika. Gdybym nie myślał o nim, ten gnojek pewnie jeszcze by żył.

– Ktoś ci musiał w tym wszystkim pomagać – zasugerował Johansson. Jesteś tu, co oznacza, że na pewno nie korzystałeś z regularnych połączeń lotniczych. Inaczej nie zdążyłbyś zrobić tego wszystkiego, co wczoraj zrobiłeś, pomyślał. – Nigdy by mi nawet przez myśl nie przyszło, żeby ci o tym powiedzieć – odparł Persson. – Prawdziwy facet zawsze sobie jakoś poradzi. Jak by to wyglądało, gdyby tacy jak ty i ja nie mieli odwagi na takie rzeczy?

Kiedy dwie godziny później Johansson wracał taksówką do domu, zadzwonił jego telefon. Tylko jego najbliżsi współpracownicy znali ten numer. – Tak? – powiedział, bo nigdy się nie przedstawiał, kiedy dzwonił jego czerwony telefon. To pewnie Holt, pomyślał. – Gdzie ty się podziewałeś? Szukam cię od wielu godzin – powiedziała Holt. Nie była zadowolona. – Miałem parę spraw do załatwienia, więc wyłączyłem komórkę. – Znaleźliśmy Hedberga. Tak przynajmniej przypuszczamy. Właściwie to jesteśmy całkiem pewni, że to on. – O czym ty, u diabła, mówisz? Mów, co się stało. – Hedberg nie żyje. – Nie żyje? – powtórzył Johansson. – O czym ty mówisz?

100. Hiszpańska policja uwinęła się wyjątkowo szybko. Ich raport w sprawie wypadku łodzi, do którego doszło na wysokości półwyspu Formentor, nadszedł pocztą kurierską zaledwie dwa tygodnie później. Przysłał go szwedzki rezydent Centralnego Urzędu Śledczego w Hiszpanii. Jeśli chodzi o techniczną stronę dochodzenia, hiszpańska policja nie miała zbyt wiele pracy. Na wodzie znaleziono szczątki łodzi Hedberga. Jeśli zaś chodzi o niego samego, znaleziono kawałek lewej nogi. Nic w tym dziwnego, bo w tych okolicach zawsze jest sporo rekinów. Zauważono nawet żarłacza białego. Ten gatunek znany jest z tego, że jak dopadnie ofiarę, niewiele z niej zostaje. To, że to noga Hedberga, potwierdzają badania DNA. W jego domu zabezpieczono wystarczająco dużo śladów, żeby się dało ze stuprocentową pewnością wykluczyć, że noga mogła należeć do kogoś innego.

Wyniki śledztwa opierają się na zaznaniach świadków. Trzy osoby stały wtedy na plaży i dokładnie opowiedziały policji, co widziały. Wszystko wskazuje na to, że przyczyną wypadku była nieszczelność instalacji gazowej przy znajdującym się na pokładzie grillu. Wybuch musiał nastąpić w chwili, gdy Hedberg zaczął szykować śniadanie. El Pastore napisał do Johanssona długi list. Nie podejrzewa, żeby się za tym kryła jakaś nieczysta gra. W pełni podziela opinię kolegów z laboratorium w Palmie. To jeden z tych nieszczęśliwych wypadków, które obracają wniwecz dobrze zaplanowane akcje policji. Johansson kazał szefowi działu kontaktów z zagranicą napisać krótki list z podziękowaniami. Nie wspomniał o zbyt gadatliwym współpracowniku El Pastore. Nie mógł tego zrobić, bo musiałby to wytłumaczyć. Poza tym to nie jego działka. Każda rzecz na swoim miejscu, pomyślał, wkładając akta śledztwa w sprawie śmierci Hedberga do koperty. Teraz trafią do sekcji zajmującej się identyfikowaniem zwłok szwedzkich obywateli, którzy zginęli w wypadkach za granicą. W zasadzie powinni się zajmować zbrodnią dokonaną na premierze Szwecji, ale w obliczu niemożności uchwycenia się czegokolwiek od wielu lat zajmują się czymś innym.

101. Trzy tygodnie po śmierci Hedberga Johansson zaczął po nim sprzątać. Najpierw zebrał wszystkie dokumenty będące efektem dochodzenia prowadzonego przez niego i trójkę jego współpracowników. Część trafiła do niszczarki, reszta do segregatora. Wieczorem, kiedy wszyscy już poszli do domów, poszedł do pokoju grupy Palmego i powkładał jego zawartość do tysiąca innych. Podobnie jak dawniej robiono w Rzymie – gdy wszystkie metody zawiodły, pozwolił, żeby o sprawiedliwości zdecydował los. Potem zgasił światło i wyszedł. Idąc korytarzem, życzył w myślach szczęścia przyszłym archiwistom.

Następnego dnia długo jadł lunch z panią prokurator okręgową, której podlegało śledztwo w sprawie śmierci Palmego. Przekazał jej pro memoria, które na jego zlecenie przygotowała Lisa. Mowa w nim była o sposobach rejestrowania materiału śledczego w przyszłości, sposobach przechowywania tej masy papieru, jak również o tym, jak odzyskać powierzchnię, która jest im niezbędna do realizowania zadań, którymi zajmują się na co dzień. – Może wystarczą zwykłe dyskietki albo inne nośniki? – zaproponował. – Może dobrze byłoby przenieść to wszystko do komputerów i zapisać na najnowszych zdobyczach techniki? Wtedy będzie pani mogła to nosić na łańcuszku na szyi. W każdym razie w dającej się przewidzieć przyszłości – dodał.

Żeby podkreślić, że mówi poważnie, wyjął z kieszeni pendrive o pojemności dziesięciu gigabajtów. Nosił go przyczepionego do pęku kluczy. Zajmował mniej miejsca niż klucze, chociaż zawierał tyle materiału, ile się mieści na stojących przy ścianie regałach zapełnionych segregatorami. – Ja na przykład wolałabym nosić na szyi piękny ametyst – odparła pani prokurator i uśmiechnęła się do niego. – Popieram – powiedział Johansson. – Chętnie pani sprezentuję taki kamień. Pod warunkiem że wymyśli pani coś, co pozwoli nam cały ten materiał zabezpieczyć i zrobić to w sposób praktyczny. – Oczywiście. Któż inny mógłby się tym zająć? Ale potem będę musiała poinformować o wszystkim rząd. – Nie widzę żadnego problemu – zgodził się Johansson. Precz z tymi papierami do piwnicy, pomyślał. Potem przez dwadzieścia albo czterdzieści lat wszystko będzie objęte klauzulą tajności, ale to już nie jego problem. I chyba nikogo innego. Może kiedyś zainteresuje to jakiegoś historyka.

Została najważniejsza sprawa. Musi porozmawiać ze współpracownikami. Najpierw z Lisą, tak będzie najprościej. Potem z Lewinem, bo to bez znaczenia. Na końcu z Holt, bo tu może napotkać pewne trudności.

– Co chciałabyś teraz robić, Liso? – spytał Johansson, przynosząc jej kawę, żeby podkreślić swoją dobrą wolę. – Chciałabym wrócić do dawnej pracy w wywiadowni – odparła. – Na pewno chcesz się tym zajmować? – Tak. – No dobrze. Niech tak będzie.

Więcej o tym nie rozmawiali.

Lewin nie był pewien, czy chce wrócić do swoich dawnych obowiązków w wydziale zabójstw. Zastanawiał się nawet, czy po trzydziestu latach służby nie powinien zrezygnować z pracy w policji. – A czemu miałoby to służyć? – zdziwił się Johansson. – Jak ktoś raz zostanie policjantem, będzie nim do końca życia. Sam dobrze o tym wiesz.

Lewin odparł, że może tak jest z większością policjantów, ale akurat jego ta zasada nie dotyczy. Praca nadwerężyła mu zdrowie. A może po prostu od samego początku nie nadawał się do pracy w policji? Ostatnimi laty czuł się coraz bardziej zdołowany. Johansson próbował go pocieszyć. Wspomniał o opracowaniu, które niedawno czytał. Autor twierdził, że właśnie tacy trochę zdołowani śledczy jak Lewin są najlepsi. Są lepsi od kolegów, którzy postępują lekkomyślnie i są z siebie zadowoleni. – Wynika z tego, że człowiek nie powinien być tak cholernie z siebie zadowolony – dodał, uśmiechając się szeroko. – Bo wtedy przestaje być dokładny i gorzej myśli. – Naprawdę? Problem polega niestety na tym, że takie uczucie zżera człowieka od środka, jeśli mogę to tak określić. – Rozumiem, co masz na myśli. Wiesz, co ci powiem? – Nie – odparł Lewin i uśmiechnął się słabo. – Potrzeba ci baby.

Następnie szczegółowo wyłożył mu swoją tezę. Każdy mężczyzna potrzebuje kobiety. Porządni faceci potrzebują porządnych kobiet. Johansson uważał, że to prosta teoria, ale na wszelki wypadek wyjaśnił jeszcze raz. – Czy to ma być konkretna propozycja? – spytał Lewin. – Tak – odparł Johansson. – Anna Holt. Lubi cię. Poza tym jesteście w tym samym wieku. Faceci muszą się pilnować i nie ganiać za młodszymi spódniczkami. – Może w sensie ogólnym – powiedział Lewin, wiercąc się na krześle. – Poza tym jestem od niej dwanaście lat starszy. – Tak, ale kto się tego domyśli? Ty wyglądasz tak, jakbyś niedawno skończył czterdzieści pięć, a Anna ma czterdzieści siedem, o ile dobrze pamiętam. Więc wszystko dobrze się składa. – Na pewno? – spytał Lewin z wahaniem w oczach.

– Jeśli wiesz, że jesteś od niej starszy o dwanaście lat, to znaczy, że już się nad tym zastanawiałeś – stwierdził Johansson. – Skąd takie przypuszczenie? – Każdy prawdziwy policjant by się domyślił. Jeśli ktoś wie, ile lat ma jakaś kobieta, to znaczy, że próbował się czegoś o niej dowiedzieć.

Rozmowa z Holt przebiegła w lepszej atmosferze, niż się spodziewał. A przecież obawiał się, że będzie gorzej.

Holt też chciała wrócić do dawnej pracy. Nie tylko chciała, ale nawet zakładała, że tak będzie. – Oczywiście – potwierdził Johansson. – Będzie tak, jak sobie życzysz, Anno. I dobrze o tym wiesz. – Dziękuję – odparła Holt. – To, co już mam, zupełnie mi wystarczy. – No to sprawa załatwiona. – Mam jeszcze tylko jedno pytanie – powiedziała Holt, wstając z krzesła. – Spodziewałem się tego. – To, co się przytrafiło Hedbergowi, to zwykły wypadek i dziwny zbieg okoliczności? – Tak – potwierdził Johansson. – To najdziwniejsza rzecz, jaka mi się przytrafiła w całym życiu. Kiedy mi o tym opowiadałaś, byłem poruszony tak samo jak ty – dodał, spoglądając na nią swoimi szczerymi szarymi oczami. – Wierzę ci – odparła Holt i wyszła.

Następnego dnia Lewin wszedł do pokoju Holt i najpierw swoim zwyczajem chrząknął, a potem przeszedł do rzeczy. – Czy zechciałabyś zjeść ze mną kolację? – spytał.

Holt odparła, że to świetny pomysł. Zaproponowała, żeby się spotkali jeszcze tego samego dnia wieczorem, najlepiej u niej. Wprawdzie restauracja, do której zaprosił ją ostatnim razem, była w porządku, ale uważa, że w dłuższej perspektywie chodzenie do lokali stanie się nudne. Poza tym niepotrzebnie wydadzą dużo pieniędzy. – Z przyjemnością przyjmuję twoją propozycję – odparł Lewin, tym razem bez tradycyjnego chrząknięcia. – Czy mam coś przynieść? – Wystarczy, że sam przyjdziesz – powiedziała Holt. Jak ci każę przynieść szczoteczkę do zębów, to zadzwonisz i odwołasz wizytę, pomyślała. W najgorszym wypadku użyjesz mojej.

Pani komendant była kobietą bardzo zajętą. Dopiero w dniu, kiedy Johansson i pani prokurator podjęli decyzję o przeniesieniu materiałów ze śledztwa do piwnicy, znalazła czas, żeby przyjąć Bäckströma. Na początku wyglądało to nawet całkiem obiecująco. Niewielka salka do wyłącznej dyspozycji pani komendant, a w niej niewielka grupa zaufanych osób: pani komendant, policyjny prawnik, Bäckström i jego wierny towarzysz Fridolin. – Stowarzyszenie Miłośników Pizdy – powiedziała pani komendant z wyczuwalnym sceptycyzmem. Tak to się zaczęło, a potem było już tylko gorzej.

Godzinę później było po wszystkim. Pani komendant skinęła głową Bäckströmowi i poprosiła, żeby ją zostawił samą z Fridolinem. – Rozczarowałeś mnie – powiedziała, zamykając drzwi.

Następnego dnia prawnik zadzwonił pod domowy numer Bäckströma, żeby mu wyjaśnić kilka spraw o charakterze prawnym i służbowym. Osoba prywatna, jaką jest Evert Bäckström, może mieć dowolne poglądy na różne sprawy, na przykład na temat zabójstwa Olofa Palmego. Jeśli taka prywatna osoba łamie prawo albo przepisy, jest to jej problem. Jeśli natomiast chodzi o osobę, jaką jest komisarz Evert Bäckström, sprawa przedstawia się równie prosto. Na takim pro memoria jak to, które wczoraj przekazał pani komendant, nie powinien przed nazwiskiem wpisywać stanowiska, jakie zajmuje, ponieważ treść dokumentu nie ma nic wspólnego z tym, czym powinien się zajmować w pracy. Ponieważ to zrobił, cała odpowiedzialność prawna spada na niego. Żeby zaś nie doszło do żadnych nieporozumień, to, o czym go w tej chwili informuje, otrzyma na piśmie.

– I co teraz zrobimy? – spytał Bäckström, spoglądając na Fridolina spode łba. Wymyśl coś, blondasie, zanim spuszczę cię w kiblu, pomyślał.

Fridolin odparł, że jest jeszcze za wcześnie, żeby rzucać ręcznik na ring. Może należałoby opracować inny plan. – Co byś powiedział na telewizję? – spytał, pochylając się w stronę Bäckströma. – Mam tam sporo znajomości. – Masz na myśli tych gnojków dziennikarzy? – żachnął się Bäckström. Coraz bardziej brakowało mu Egona. – To nie są zwykli dziennikarze – zapewniał Fridolin. – Znam pewnego faceta z TV4. Gruba ryba. Naprawdę gruba ryba. Pracuje w „Ekspresie Reporterów” – powiedział Fridolin. Coraz bardziej przypominał swojego nowego mentora. – Mówisz poważnie? – spytał Bäckström i wypił w zamyśleniu trochę whisky, bo po whisky lepiej mu się myślało. – Gruba ryba! – Czy nie jest tak, że na wojnie wszystkie chwyty są dozwolone, pomyślał.

102. Drugiego listopada, w czwartek, pełnomocnik odszedł ze świata, na którym przeżył ponad sześćdziesiąt lat. I nie dlatego, że zjadł za dużo grochówki albo wypił za dużo ciepłego ponczu. Umarł śmiercią naturalną. Słabe serce, wysokie ciśnienie, za dużo jedzenia i napojów alkoholowych, choć lekarze stanowczo mu to odradzali. Na dodatek miał lekceważący stosunek do lekarstw, chociaż ci sami lekarze zawsze mu szczegółowo tłumaczyli, jak ważne jest, żeby się stosował do ich zaleceń. Tak więc pełnomocnik umarł z przyczyn naturalnych. Tajemnicą pozostała kwestia, jak przy takim trybie życia udało mu się przeżyć więcej niż trzydzieści lat. Podobnie jak jego mentor, wspomniany kiedyś profesor Forselius, pełnomocnik zmarł w nocy, we własnym łóżku, na skutek rozległego wylewu krwi do mózgu. Z protokołu z sekcji zwłok wynikało, że mogło do niego dojść z kilku przyczyn, ale lekarz medycyny sądowej, który przeprowadzał sekcję, wyjaśnił, że najważniejsze były dwie: po pierwsze, jego krew była rzadka jak woda. Stała się taka na skutek przedawkowania środka rozcieńczającego krew o nazwie varfarinatrium. Musiał go zażywać ze względu na chore serce. To klasyczna trucizna na szczury, którą zaczęto stosować do leczenia ludzi. Niestety w połączeniu z dużą ilością alkoholu gorsza od prawdziwej trutki. Drugi ważny powód to jego zdaniem wysokie ciśnienie. Oba te czynniki doprowadziły do śmierci pełnomocnika i należy sobie raczej zadać pytanie, jakim sposobem zmarły dożył sześćdziesiątki. W sprawie śmierci pełnomocnika przesłuchano dwie osoby: jego gospodynię, która znalazła go rano martwego, oraz człowieka, który widział go jako ostatni, kiedy jadł z nim

kolację, mianowicie byłego komisarza policji kryminalnej Åkego Perssona. Większą część swojego życia zawodowego Persson przepracował w służbie bezpieczeństwa. Z zeznania wynikało, że to właśnie tam on i pełnomocnik się poznali. Na kolację podano trzy proste, typowo szwedzkie dania. Na początek śledzik i dwa kieliszeczki, do tego po piwie. Następnie potrawka z wołowiny, cebuli i ziemniaków, a do tego butelka czerwonego wina. Na deser szarlotka domowej roboty, którą upiekła gospodyni. Na koniec mały koniak do kawy. Może jeszcze coś jedli, coś, o czym zapomniał wspomnieć, ale na pewno nie w nadmiarze. Wieczór zakończyli partyjką bilardu i szklaneczką grogu. Potem on, Persson, pojechał do domu. Gospodarz był jak zwykle w znakomitym humorze, a kiedy on, Persson, wsiadał do taksówki, śpiewał mu nawet jakąś piosenkę. Nie pamięta, co to była za melodia. Zresztą, co to może mieć wspólnego z jego śmiercią? Tak więc pełnomocnik umarł śmiercią naturalną. Jeśli zaś chodzi o Perssona, to nie miał nic przeciwko temu, żeby zmarły sobie pożył jeszcze wiele długich lat. Śmierć pełnomocnika opłakiwali znajomi i rodzina, krewni, przyjaciele i koledzy z pracy. Okazało się też, że dwa tygodnie przed śmiercią ten dobry człowiek dokonał drobnej zmiany w swoim testamencie. Z nowego zapisu wynikało, że podarował komuś swoją starą książkę o Magdalen College w Oksfordzie. Obdarowanym był szef Centralnego Urzędu Śledczego Lars Martin Johansson.

„Mojemu drogiemu przyjacielowi Larsowi Martinowi Johanssonowi. Na pamiątkę wszystkich jeleni z parku w Magdalen, na pamiątkę wszystkich ożywczych rozmów, które ze sobą przeprowadziliśmy, i na pamiątkę tego, że mogłem w końcu nagadać się do woli”.

103. Johansson wziął udział nie tylko w pogrzebie na Cmentarzu Północnym, ale także w lunchu, na który zaproszono później uczestników ceremonii do francuskiej restauracji w Grand Hotelu. Zjawił się także Persson. Kiedy po lunchu pożegnali się z najbliższymi członkami rodziny, pojechali do Johanssona, żeby wychylić szklaneczkę grogu za zmarłego i porozmawiać w ciszy i spokoju. – Co powie twoja żona? – spytał Persson, gdy jechali taksówką do przestronnego gniazdka Johanssona na Söder. – Nawet się nie skrzywi – odparł Johansson. – Jest na konferencji. Wróci dopiero wieczorem.

Johansson nie tracił czasu na czczą gadaninę. Zaprowadził gościa do gabinetu, przygotował dwie porządne szklanki grogu, wskazał Perssonowi największy fotel, a sam usiadł na kanapie. – Trochę się zaniepokoiłem, gdy przeczytałem akta śledztwa w sprawie śmierci pełnomocnika – zaczął. – Chyba nie jest jeszcze tak źle, żeby twoje zamiłowanie do porządku nagle doznało uszczerbku? – Zapomnij o tym – odparł Persson, potrząsając głową. – Ani ty, ani twoi współpracownicy nie macie się czego obawiać. Nasz wspólny wróg umarł z przejedzenia. Nie dbał o siebie, i to pod żadnym względem. – Miło mi to słyszeć. A co sądzisz o Bäckströmie? Kiedy ostatnio rozmawiałem z Jarnebringiem, powiedział mi, że Bäckström prawie chodzi po ścianach i ciągle snuje swoje teorie spiskowe. Do Jarnebringa dzwonił jakiś dziennikarz z TV4. Pytał, czy wie coś o tajemniczym wątku seksualnym, który jakoby pojawił się w śledztwie w sprawie zabójstwa Palmego i o którym opowiadał mu Bäckström. – Już lepiej nie mogło być – mruknął Persson. – Jeśli takie rzeczy opowiada Bäckström, to nawet ci z telewizji rozumieją, że to nie może być prawda. Poza tym on chyba jest na zwolnieniu lekarskim? Zakładam, że ten mały grubas będzie na chorobowym jeszcze przez jakiś czas. – Jest dokładnie tak, jak mówisz. Zapytam cię jednak o coś innego. Kiedy zrozumiałeś, jak się sprawy mają? – Jesienią 1992 roku, kiedy hiszpańska policja poinformowała nas, że Waltin się utopił na Majorce. Berg polecił wtedy zrobić przeszukanie w jego mieszkaniu. Gdyby tego nie zrobił, sam bym się tam wybrał – stwierdził Persson. – Kiedy dostałem polecenie od Berga, przeszukałem mieszkanie w mieście, działkę koło Strängnäs, trzy różne skrytki bankowe i kolejne mieszkanie przy Norr Mälarstrand, gdzie Waltin mieszkał. Było zapisane na jakąś firmę, o on był jej właścicielem. – Znalazłeś coś interesującego? – spytał Johansson, nie okazując zbytniego zainteresowania. – Nie – odparł Persson, potrząsając głową. – Tylko torbę ze starymi ubraniami, buty, zimowe ubrania i czapkę zrobioną na szydełku. Jeszcze tego samego dnia ją spaliłem. Nie ma co oszczędzać. Wszystko to nie było nawet wyprane. Znalazłem też jakieś inne manele. Nie wzbudziły mojego zainteresowania, bo były związane ze szczególnymi upodobaniami Waltina do pewnych rzeczy. Wszystko wrzuciłem do ognia. – Nic więcej? – Nic, co mogłoby cię zainteresować. Pozbyłem się tego, kiedy razem z panią, z którą się spotykam, płynęliśmy promem do Finlandii. Było to gdzieś na wysokości Landsort, gdzie morze

ma podobno dwieście metrów głębokości. Tak na marginesie, ona jest Finką. Płynęliśmy do Finlandii, żeby się spotkać z jej ojcem. Jest stary, ale jary. To pewnie dzięki saunie. – A co powiedziałeś Bergowi? – Nic. Po co miałbym mu cokolwiek opowiadać? Miał wtedy swoje kłopoty na głowie. – Ale dlaczego czekałeś aż piętnaście lat, żeby się pozbyć Hedberga? Nie mogłeś sobie po prostu odpuścić? – To przez ciebie – powiedział Persson. – Kiedy zjawiłeś się u mnie dwa miesiące temu i zacząłeś wypytywać o Waltina, zrozumiałem, że na Hedberga przyszedł czas. Przecież jesteś człowiekiem, który widzi przez ściany – dodał z szerokim uśmiechem. – Czyli wszystko przeze mnie? – Wszystko albo nie wszystko – powiedział Persson, wzruszając ramionami. – Wspominałeś wprawdzie, że chcesz tego drania upiec na rożnie, ale tak naprawdę zrobiłem to przez wzgląd na Erika. – Erika Berga? – A kogóż innego? Jak myślisz, co by się o nim mówiło, gdyby sprawa Hedberga trafiła do sądu? Jak myślisz, co by się stało ze służbą bezpieczeństwa? Przecież ty też tam pracowałeś. Przez sześć lat byłeś szefem do spraw operacyjnych. Gdyby Erik wtedy jeszcze żył i gdyby sprawa wyszła na jaw, on też trafiłby za kraty. Tak na wszelki wypadek, bez powodu. Myślę, że tobie też nie byłoby do śmiechu, gdyby media zaczęły sobie na tobie używać. Bo chyba nie sądzisz, że skończyłoby się na Waltinie i Hedbergu. – Rozumiem, co chcesz powiedzieć – powiedział Johansson i od razu pomyślał o żonie. – A kto ci wtedy pomógł? – W końcu i tak już po wszystkim, pomyślał. – To było twoje ostatnie pytanie. Zostawię je bez odpowiedzi. Zgoda? – powiedział Persson. – Zgoda. W takim razie zamykamy sprawę. – Zdrowie zmarłego – powiedział Persson, wznosząc szklankę. – Facet był nie tylko mocny w gębie. – Zdrowie zmarłego – zgodził się Johansson. Przecież wcześniej i tak o tym wiedziałeś, pomyślał.

– Przy okazji: mam dla ciebie prezent – powiedział Johansson.

Wsunął dłoń do kieszeni spodni i podał Perssonowi ołowianą kulę w miedzianym płaszczu. Zabrał ją ze sobą, jadąc na pogrzeb. – Słynna kula o wartości dowodowej wynoszącej siedemdziesiąt pięć procent – powiedział z uśmiechem Persson, trzymając ją między kciukiem a palcem wskazującym. – Więc wiesz? – spytał Johansson. – Opowiadał mi o niej nasz zmarły przyjaciel. On wszystko wiedział. – Od razu się tego domyśliłem – powiedział Johansson. – Mam trzech braci i trzy siostry – powiedział Persson. – Cała szóstka ma w sumie dwunastkę dzieci. Opowiadałem ci o nich? – Nie – odparł Johansson. – Ja też mam trzech braci i trzy siostry. – O tym też wiedziałem – powiedział Persson, przyglądając się kuli. Wciąż trzymał ją w palcach. – Dziś dzieci mojego rodzeństwa są już duże, ale kiedy były małe, zabawiałem je różnymi czarodziejskimi sztuczkami. Kiedy miały jakąś uroczystość, koniecznie musiał się pojawić wujek Åke, żeby im coś wyczarować. Szło mi całkiem dobrze. Gdybym chciał, mógłbym się nawet z tego utrzymywać. To tylko kwestia nauczenia się. Jak człowiek raz coś zrobi, umie to robić do końca życia. – Wierzę ci – powiedział Johansson. – To dobrze. Bo jak by ten świat wyglądał, gdyby tacy jak ty i ja nie mogli sobie wierzyć? – Pewnie źle. Naprawdę źle. Chyba masz rację – powiedział, popijając grog. – Jak ci się to podoba? – spytał Persson. Opuścił mankiet prawego rękawa, pokazał kulę, którą trzymał w palcach, uniósł rękę, zacisnął pięść, obrócił ją, potem otworzył i pokazał, że jest pusta. – Hokus-pokus!

104. Tej nocy, gdy jego żona wróciła do domu i poszli spać, miał sen, a raczej senny koszmar, jedyny, jaki mógł sobie przypomnieć, jedyny w całym dorosłym życiu. Tym razem nie był skutkiem narkozy ani działania eteru. Nawet nie wypił za wiele. Nie miał też jedenastu lat, a mimo to opadał swobodnie. Opadał swobodnie, jak we śnie. Wirował i opadał twarzą w dół, w ciemną otchłań, która wydawała się nie mieć końca. W pewnej chwili usiadł wyprostowany na łóżku, nie wiedząc, czy żyje, czy może umarł. Musiał chyba zrobić jeszcze coś, bo Pia złapała go za ramię tak mocno, aż sprawiło mu to ból, chociaż mięśnie miał napięte jak powrozy.

– Co z tobą? Boże, cały się trzęsiesz! – zawołała Pia. – Żyję – powiedział Johansson. Naprawdę żyję, pomyślał. – Oczywiście, że żyjesz – potwierdziła Pia, głaszcząc go po policzku. – To był tylko sen. Koszmar. Nie jesteś do nich przyzwyczajony. Nie zapomnij, że obiecałeś dożyć setki. – Nie zapomniałem. Naprawdę – odparł Johansson, potrząsając głową. Więc naprawdę żyję, pomyślał. – Nic się nie stało? – spytała Pia. – Na pewno nie chcesz mi o niczym powiedzieć? Nie zapomniałeś o niczym? – Zamierzam się zwolnić z pracy. Już z nimi o tym rozmawiałem. Skończyłem ze wszystkim. A już mi się wydawało, że nie będę w stanie tego zrobić. – I nic poza tym się nie stało? Nic, o czym powinnam wiedzieć? – Nic – odparł Johansson. – Nic się nie stało. – Nareszcie, pomyślał. Nareszcie jest po wszystkim.

Prawda, mit czy zwykła bujda? Nieważne. W każdym razie wczesnym rankiem pierwszego grudnia, w piątek, w parku za Magdalen College w Oksfordzie rozległ się strzał. Poprzedniej nocy przyszedł mróz. Ziemia była pokryta szronem, a całą okolicę spowiła mgła. Nadciągnęła znad rzeki Cherwell. I właśnie w takiej scenerii jeden z jeleni żyjących w parku zakończył życie. Był największy ze wszystkich żyjących tam zwierząt i od jakiegoś czasu zbliżał się do kresu swoich dni. Od jakiegoś czasu robił duże zamieszanie w stadzie, narzucał się łaniom i odpędzał od nich młodsze, bardziej żywotne osobniki. Dlatego podjęto decyzję o odstrzale. Zadanie to powierzono trzydziestoletniemu myśliwemu mieszkającemu w jednej w sąsiednich posiadłości. Jego pracodawca był członkiem zarządu Magdalen College, a on opiekował się jeleniami. Było to jego dodatkowe zajęcie. Nie był jednak tradycyjnym proctorem w długim płaszczu i czarnym cylindrze, bo taki strój należał już do przeszłości. Był młodym, doświadczonym opiekunem zwierząt. Chodził w zielonej czapeczce z daszkiem i w nieprzemakalnym płaszczu z woskowanego płótna. Zanim oddał strzał, upewnił się, że za jeleniem znajduje się naturalna osłona – na wypadek gdyby przestrzelił i gdyby kula poleciała dalej. Karabin załadował poprzedniego wieczoru, żeby nie zakłócać spokoju uczonym mężom. Załatwił sprawę bez zbędnych ceregieli, trafiając jelenia prosto w szyję. Jeleń padł na miejscu, na głowę i poroże. Przednie nogi ugięły się pod nim, tylnymi wykonał jeszcze kilka ruchów. Krew zabarwiła szron na czerwono, z pyska wydobyło się ostatnie przedśmiertne parsknięcie. Czas zatrzymał się na chwilę. Ale tylko na chwilę, bo życie pozostałych zwierząt toczyło się dalej.

Prawda, mit czy zwykła bujda? Nieważne. W każdym razie trzeciego grudnia, w pierwszą niedzielę adwentu, w Magdalen College odbyła się kolacja na cześć zmarłego niedawno Honorary Fellow. Właściwie nie była to jakaś szczególna, wytworna kolacja tylko porządny mieszczański posiłek w angielskim stylu. Podano filet z jelenia z sosem i gotowanymi warzywami. Za to wino było wyśmienite: Romanee-Conti, rocznik 1985. Pełnomocnik kupił kiedyś większą partię w słynnym sklepie Berry Bros & Rudd przy St. James Street w Londynie. Sklep istniał tam już od trzystu lat. Dwa pudełka podarował piwniczce Magdalen College.

Angielska klasa wyższa od dawna kultywuje pewien zwyczaj. Polega on na tym, że w czasie kolacji właściwie nigdy nie wygłasza się przemówień. Kolację jada się przecież codziennie, a przemówienia wygłasza się przy szczególnych okazjach. Tym razem jeden z gości wygłosił przemówienie – ku czci zmarłego. Był jednym z Honorary Fellows, a jednocześnie członkiem zarządu innego college’u. Jego uczelnia powstała ponad pięćset lat później niż Magdalen College. W zupełnie innej epoce niż ta, w której wzniesiono kompleks budynków ku czci najważniejszej kobiety towarzyszącej Jezusowi i będącej jego uczennicą. Wykładał w St. Anthony’s College. Była to nazwa bardzo zacna w porównaniu z nazwami innych oksfordzkich college’ów. W bardzo wąskim kręgu używano jednak innej nazwy, mianowicie The Spy College. Uczelnia powstała po drugiej wojnie światowej dzięki datkom ludzi, którzy woleli pozostać anonimowi. Wyglądało jednak na to, że wszyscy oni mają nieograniczone zasoby finansowe. Powstanie uczelni było ukłonem w stronę zachodnich mocarstw, które poszukiwały wykształconych, zdolnych i godnych zaufania ludzi w świecie służb informacyjnych Europy Zachodniej. Uczelnia była czymś w rodzaju historycznej spuścizny po pięciu szpiegach z Cambridge, jeśli już odwoływać się do tego rodzaju logiki. Mówca nazywał się Michael Liska. Urodził się na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej. Po rewolucji 1956 roku, mając zaledwie kilkanaście lat, uciekł do USA. Nie miał jakichś szczególnych zasług w kręgach akademickich. Nie był z nich znany także w towarzystwie, w którym się właśnie znalazł. Przez całe swoje dorosłe życie pracował w amerykańskiej CIA. Odnosił sukcesy, więc kiedy kilka lat temu przechodził na emeryturę, zajmował stanowisko Deputy Director całej tej instytucji. Dwa razy zdarzyło mu się nawet wykonywać obowiązki szefa CIA. Pełnił je w okolicznościach, które zmusiły prezydenta USA do śmiałych i szybkich działań. Był potężnie zbudowanym mężczyzną. Nazywano go Niedźwiedziem. Michael „The Bear” Liska w wieku sześćdziesięciu siedmiu lat został dobrze sytuowanym emerytem. Nie przypominał piętnastolatka, który w 1956 roku na budapeszteńskiej ulicy wdrapał się na rosyjski T54, przez otwartą wieżyczkę wrzucił do środka koktajl Mołotowa, a potem ostrzelał gradem pocisków próbującego się wydostać z płonącego czołgu mechanika. Liska nie wspominał oczywiście o takich sprawach w swoim przemówieniu. Wolał opowiedzieć słuchaczom o swoim szwedzkim przyjacielu i towarzyszu, którego znał od prawie czterdziestu lat.

Zaczął od zaprezentowania jego naukowego dorobku, zwłaszcza tej części, która dotyczyła jego wkładu w matematyczną analizę harmoniczną i jej znaczenia w szyfrowaniu i kodowaniu wiadomości przez służby wywiadowcze. Umieścił go także w kontekście historycznym. Pełnomocnik był ostatnim i najmłodszym spośród trzech wielkich szwedzkich matematyków, którzy wielkim darem, jakim ich obdarzył Bóg Wszechmogący, służyli obronie wolności i prawa.

Pierwszym z tej trójki był Arne Beurling, profesor matematyki na uniwersytecie w Uppsali, który w 1940 roku – był wtedy sierżantem – stawił się w departamencie wywiadu sztabu armii Ministerstwa Obrony Narodowej. Potem przez czternaście dni zajmował się łamaniem niemieckich szyfrów stosowanych w telekomunikacji. Używał do tego papieru, ołówka, analizy harmonicznej i swego genialnego umysłu. Jego kolegą po fachu był Johan Forselius, profesor matematyki na Politechnice Królewskiej, który mając do dyspozycji nowoczesne jak na owe czasy komputery i własny wkład w wiedzę o liczbach pierwszych, odpowiadał za to, żeby przekazy, które demokratyczne państwa Zachodu musiały ukryć przed opinią publiczną, rzeczywiście pozostały tajemnicą. Do końca świata, jeśli zajdzie taka potrzeba. Najmłodszym z nich był ten, który właśnie odszedł na zawsze i którego mają dzisiaj pożegnać: uczeń Forseliusa, profesor matematyki na Uniwersytecie Sztokholmskim, w wieku dwudziestu dziewięciu lat napisał pracę poświęconą zmiennym losowym i podziałowi harmonicznemu, która przez wiele lat bardzo ułatwiała ujawnianie złych zamiarów i niecnych czynów różnego rodzaju dyktatur. Liska zakończył swoje wystąpienie, cytując ostatnie słowa listu, który jego przyjaciel napisał do niego przed śmiercią:

Niezależnie od tego, czy prawda jest absolutna, czy względna, jak również zupełnie bez związku z tym, że wielu z nas ciągle jej szuka, w końcu i tak się okazuje, że dla prawie wszystkich pozostaje ukryta. Zazwyczaj z konieczności, a jeśli nie dlatego, to przynajmniej w trosce o tych, którzy i tak by jej nie zrozumieli.

[1] – Szmat czasu [wróć do tekstu] [2] – A co z zamachem na Olofa Palmego? Są jakies nowe tropy? [wróć do tekstu] [3] – Oczywiscie nikt nie miał na mysli nic złego... towarzysze broni... [wróć do tekstu] [4] – Kawał dobrej policyjnej roboty, jeśli ktoś chce znać moje zdanie. Dostaliśmy lekcję. Zrobiliśmy z niej użytek. Ale zrobiliśmy to tak, jak należy. [wróć do tekstu] [5] – A co ja będę z tego miał? [wróć do tekstu] [6] – Co się stało to się nie odstanie. [wróć do tekstu] [7] – Spotkamy się znów, nie wiem gdzie, nie wiem kiedy ale wiem, ze znów sie spotkamy... pewnego słonecznego dnia... [wróć do tekstu] [8] – Szanowny Doktorze Mattei, Dziekuję za uprzejmy mail. To stara miła bajeczka, ale obawiam się, że nieprawdziwa i że nigdy nie było dowodów na jej potwierdzenie. Podejrzewam raczej, że to mit rozpowszechniany przez inne college – może nawet przez kolegów. To prawda, że jelenie z naszego stada są selekcyjnie odstrzeliwane. Jednakże nie ma to nic wspólnego... [wróć do tekstu] [9] – Dalsze informacje będą udzielane w miarę potrzeby. [wróć do tekstu] [10] – Pod warunkiem, że będziesz się trzymała z tyłu. Obiecujesz? Obiecuję. [wróć do tekstu]