Korsarz - Joseph Conrad

Jo​seph Con​rad

KOR​SARZ

Tytuł orinału: The Rover Tłumaczenie: Bohdan Rychliński

I

Wpro​wa​dziw​szy o świ​cie swój sko​ła​ta​ny okręt na We​wnętrz​ną redę tu​loń​skie​go por​tu i wy​mie​niw​szy kil​ka gło​śnych okrzy​ków z jed​nym ze straż​ni​czych okrę​tów flo​ty, aby uzy​skać wska​zów​kę, gdzie przy​bić, star​szy ka​no​nier Pey​rol ka​zał sta​nąć na ko​twi​cy mię​dzy ar​se​na​łem a mia​stem, w miej​scu do​sko​na​le wi​docz​nym z głów​ne​go na​brze​ża. Ży​cie, wy​peł​nio​ne po brze​gi cu​dow​ny​mi przy​go​da​mi (każ​de​mu prze​cięt​ne​mu śmier​tel​ni​ko​wi wy​da​wa​ły​by się cu​dow​ne, on je​den tyl​ko uwa​żał je za naj​na​tu​ral​niej​sze w świe​cie), na​uczy​ło Pey​ro​la pa​no​wać nad sobą z taką do​sko​na​ło​ścią, że na​wet wes​tchnie​nie ulgi nie wy​rwa​ło mu się z pier​si, gdy ko​twi​ca z ha​ła​sem wpa​dła w mo​rze. A prze​cie oznaj​mi​ła mu kres sze​ścio​mie​sięcz​ne​go prze​kra​da​nia się po nie​bez​piecz​nych wo​dach z cen​nym ła​dun​kiem w uszko​dzo​nym ka​dłu​bie, naj​czę​ściej na zmniej​sza​nych ra​cjach żyw​no​ścio​wych, przy usta​wicz​nym, szar​pią​cym ner​wy wy​pa​try​wa​niu, czy an​giel​ski krą​żow​nik nie wy​nu​rza się spod ho​ry​zon​tu. Raz czy dwa omal nie roz​bi​li się i wię​cej niż raz cu​dem tyl​ko unik​nę​li po​chwy​ce​nia. O, na tę ewen​tu​al​ność Pey​rol był przy​go​to​wa​ny – z naj​zim​niej​szą krwią wy​sa​dził​by w po​wie​trze swój okręt, zim​na krew bo​wiem nie opusz​cza​ła go nig​dy. Cha​rak​ter jego ufor​mo​wał się pod słoń​cem Oce​anu In​dyj​skie​go, pod… pa​no​wa​niem bez​pra​wia, wśród cią​głych walk z so​bie po​dob​ny​mi nie tyle o mar​ny, top​nie​ją​cy w ręku łup co w obro​nie ży​cia, za​gro​żo​ne​go za​wsze, za​rów​no w dnie po​myśl​ne, jak i w dnie klę​ski, po​mi​mo to Pey​rol do​żył pięć​dzie​się​ciu ośmiu lat. Za​ło​ga, skła​da​ją​ca się z wy​gło​dzo​nych, nie​ustra​szo​nych urwi​poł​ciów,

spra​gnio​nych uciech i wy​ry​wa​ją​cych się do nich na brzeg, na kształt sta​da zgłod​nia​łych wil​ków, wy​le​gła na masz​ty zwi​jać,ża​gle nie​mal rów​nie cien​kie i po​ła​ta​ne jak brud​ne ko​szu​le tych gło​do​mo​rów. Na​to​miast Pey​rol, ko​rzy​sta​jąc z wol​nej chwi​li, za​jął się ob​ser​wa​cją na​brze​ża. Na ca​łej jego dłu​go​ści two​rzy​ły się gru​py ga​piów przy​glą​da​ją​cych się nowo przy​by​łe​mu stat​ko​wi. Za​uwa​żył wie​lu męż​czyzn w czer​wo​nych czap​kach. „Otóż i oni!” – po​my​ślał Pey​rol. Wśród za​łóg stat​ków, któ​re za​nio​sły trój​ko​lo​ro​wą ban​de​rę na wody wschod​nie, było mnó​stwo zwo​len​ni​ków za​sad san​kiu​loc​kich; uwa​żał ich za cheł​pli​wych za​ro​zu​mial​ców i pe​ro​ru​ją​cych że​bra​ków. Lecz te​raz zna​lazł się wo​bec lu​dzi z lądu – tych, któ​rzy ugrun​to​wa​li re​wo​lu​cję, praw​dzi​wych re​wo​lu​cjo​ni​stów. Ro​zej​rzaw​szy się do​brze Pey​rol ze​szedł na dół do ka​bi​ny, by przy​go​to​wać się do od​jaz​du na brzeg. Zgo​lił za​rost z po​tęż​nych po​licz​ków praw​dzi​wą an​giel​ską brzy​twą, złu​pio​ną przed laty z ka​bi​ny an​giel​skie​go okrę​tu li​nio​we​go, zdo​by​te​go przez okręt, do któ​re​go za​ło​gi na​le​żał. Wło​żył bia​łą ko​szu​lę, kurt​kę gra​na​to​wą z me​ta​lo​wy​mi gu​zi​ka​mi i wy​so​kim wy​kła​da​nym koł​nie​rzem, bia​łe spodnie, któ​re za​miast pa​skiem umo​co​wał czer​wo​ną, bia​ło na​kra​pia​ną chust​ką. Na​kryw​szy gło​wę ni​skim i lśnią​cym czar​nym ka​pe​lu​szem wy​glą​dał, jak przy​sta​ło na cał​kiem so​lid​ne​go ka​pi​ta​na pry​zu. Kiw​nął z rufy na pierw​szą z ko​lei łódź i ka​zał się prze​wieźć na na​brze​że. Przez ten czas tłum na brze​gu urósł do im​po​nu​ją​cych roz​mia​rów. Wzrok Pey​ro​la śli​zgał się po nim bez szcze​gól​ne​go na po​zór za​cie​ka​wie​nia, choć w grun​cie rze​czy nie wi​dział do​tąd… w. ży​ciu ta​kie​go zbie​go​wi​ska bia​łych próż​nia​ków z oczy​ma wy​trzesz​czo​ny​mi na ma​ry​na​rza. Był kor​sa​rzem da​le​kich mórz, a we wła​snej oj​czyź​nie po​ru​szał się jak obcy. W cią​gu tych paru mi​nut, za​nim prze​woź​nik do​bił do schod​ków przy​sta​ni, czuł się jak że​glarz zmie​rza​ją​cy ku nowo od​kry​te​mu lą​do​wi.

Gdy tyl​ko do​tknął sto​pą lądu, oto​czo​no go tłum​nie. Przy​by​cie pry​zu, zdo​by​te​go przez eska​drę re​pu​bli​ki na da​le​kich mo​rzach, było nie​co​dzien​nym wy​da​rze​niem dla Tu​lo​nu. Kur​so​wa​ły już naj​nie​wia​ro​god​niej​sze plot​ki. Po​ma​ga​jąc so​bie łok​cia​mi Pey​rol prze​py​chał się przez tłum, któ​ry jed​nak za​my​kał się, na​tych​miast i po​su​wał krok w krok za nim. Ktoś krzyk​nął: „Skąd przy​by​wa​cie, ci​toy​en!?” „Z dru​giej pół​ku​li!” – za​grzmiał Pey​rol ba​sem. Po​zbył się swej świ​ty do​pie​ro u drzwi Ka​pi​ta​na​tu Por​tu. Tu za​mel​do​wał się wła​ści​wym urzęd​ni​kom jako ka​pi​tan pry​zu, zdo​by​te​go po dru​giej stro​nie przy​ląd​ka… przez oby​wa​te​la Re​naud, do​wód​cę re​pu​bli​kań​skiej eska​dry na Oce​anie In​dyj​skim. Miał pły​nąć do Dun​kier​ki, lecz – mel​do​wał – trzy​krot​nie w cią​gu dwóch ty​go​dni ści​ga​ny przez sa​crés An​gla​is mię​dzy Cape Ver​de i Cape Spar​tel, po​sta​no​wił wy​pły​nąć na Mo​rze Śród​ziem​ne, do​wie​dziaw​szy się od na​po​tka​ne​go duń​skie​go bry​gu, że w tej chwi​li nie ma tam an​giel​skich okrę​tów wo​jen​nych. I oto przy – był; tu są pa​pie​ry okrę​to​we i jego wła​sne pa​pie​ry, wszyst​ko w po​rząd​ku. Wspo​mniał tak​że, że czu​je się znu​żo​ny wiecz​ną tu​łacz​ką po mo​rzu i pra​gnie od​po​czyn​ku na brze​gu. Lecz do chwi​li za​ła​twie​nia wszel​kich for​mal​no​ści urzę​do​wych po​zo​stał w Tu​lo​nie. Oto​czo​ny po​wszech​nym sza​cun​kiem jako po​pu​lar​ny oby​wa​tel Pey​rol, włó​czył się po mie​ście cięż​kim kro​kiem i zim​no pa​trzał lu​dziom w oczy. Uni​kał roz​mów na te​mat swej prze​szło​ści, co sprzy​ja​ło po​wsta​wa​niu ta​jem​ni​czych plo​tek. Bez wąt​pie​nia wła​dze mor​skie Tu​lo​nu mia​ły bar​dziej wy​ro​bio​ne zda​nie o jego prze​szło​ści, choć nie​ko​niecz​nie opar​te na ści​ślej​szych da​nych. W roz​ma​itych urzę​dach, któ​re zmu​szo​ny był od​wie​dzić, mi​zer​ne gry​zi​piór​ki, a na​wet nie​któ​rzy sze​fo​wie mie​rzy​li go nie​przy​jaź​nie oczy​ma. On zaś, bar​dzo przy​zwo​icie ubra​ny, wcho​dził i wy​cho​dził nie wy​pusz​cza​jąc z ręki lagi, któ​rą zo​sta​wiał jed​nak u drzwi pry​-

wat​nych ga​bi​ne​tów, gdy go wzy​wa​no na roz​mo​wę z tym lub owym do​stoj​ni​kiem „wy​ga​lo​no​wa​nej ban​dy”. Wy​zbyw​szy się pe​ru​ki i na​wią​zaw​szy sto​sun​ki z wy​bit​ny​mi pa​trio​ta​mi z obo​zu ja​ko​bi​nów, Pey​rol nie przej​mo​wał się zbyt​nio wro​gi​mi spoj​rze​nia​mi i szep​ta​mi. Je​dy​nie pe​wien ka​pi​tan ma​ry​nar​ki, z pla​strem na oku i w bar​dzo wy​tar​tym uni​for​mie, peł​nią​cy ad​mi​ni​stra​cyj​ną funk​cję w Ka​pi​ta​na​cie, omal nie wy​pro​wa​dził go z rów​no​wa​gi. Ofi​cer ów, unió​sł​szy gło​wę znad ja​kichś pa​pie​rzy​sków, za​uwa​żył ener​gicz​nie: – Praw​dę mó​wiąc, całe pra​wie ży​cie by​li​ście roz​bój​ni​kiem mor​skim, je​że​li na​sze in​for​ma​cje nie są myl​ne. Mu​sie​li​ście w swo​im cza​sie zde​zer​te​ro​wać z flo​ty, bez wzglę​du na to, kim się te​raz zwie​cie. Wiel​kie po​licz​ki ka​no​nie​ra Pey​ro​la nie drgnę​ły na​wet. – Gdy​by na​wet zda​rzy​ło się coś w tym ro​dza​ju, to za pa​no​wa​nia kró​lów i ary​sto​kra​tów – od​parł sta​now​czo. – A te​raz przy​pro​wa​dzi​łem pryz i mam pi​smo służ​bo​we od oby​wa​te​la Re​naud, głów​no​do​wo​dzą​ce​go na Oce​anie In​dyj​skim. Mogę też po​wo​łać się na do​brych re​pu​bli​kan Tu​lo​nu, któ​rym zna​ne są moje prze​ko​na​nia. Nikt nie może mi za​rzu​cić, abym kie​dy​kol​wiek był kontr​re​wo​lu​cjo​ni​stą. Tłu​kłem się po mo​rzach wschod​nich przez czter​dzie​ści pięć lat, to praw​da. Lecz niech mi wol​no bę​dzie za​uwa​żyć, że An​gli​ków wpu​ści​li do por​tu tu​loń​skie​go wła​śnie ma​ry​na​rze prze​by​wa​ją​cy w kra​ju. – Umilkł na chwi​lę, po​tem do​dał: – Gdy się o tym po​my​śli, ci​toy​en ko​men​dan​cie, ba​ga​tel​ki, któ​re ja i mnie po​dob​ni prze​skro​ba​li​śmy o pięć ty​się​cy mil stąd i dwa​dzie​ścia lat temu, nie ważą chy​ba zbyt wie​le w tych cza​sach rów​no​ści i bra​ter​stwa. – Co do bra​ter​stwa – za​uwa​żył ka​pi​tan w wy​tar​tym uni​for​mie – są​dzę, że zna się pan tyl​ko na bra​ter​stwie Bra​ci z Wy​brze​ża. – Prócz pie​cu​chów i go​ło​wą​sów wszy​scy na Oce​anie In​dyj​skim mu​sie​li się na tym znać – od​parł nie stro​pio​ny ni​czym oby​wa​tel Pey​rol. – A za​sa​-

dy re​pu​bli​kań​skie sto​so​wa​li​śmy już wów​czas, gdy jesz​cze o re​pu​bli​ce nikt tu nie my​ślał, wszy​scy bo​wiem Bra​cia z Wy​brze​ża byli rów​ni mię​dzy sobą i obie​ra​li swych wo​dzów. – Była to wstręt​na ban​da prze​stęp​ców – za​uw​żył ja​do​wi​cie ofi​cer od​chy​la​jąc się na krze​śle. – Nie my​śli​cie chy​ba prze​czyć temu? Oby​wa​tej Pey​rol,nie pod​niósł rzu​co​nej rę​ka​wi​cy. Za​uwa​żył tyl​ko obo​jęt​nie, że od​dał Ka​pi​ta​na​to​wi Por​tu po​wie​rzo​ny mu okręt w zu​peł​nym po​rząd​ku, co się zaś ty​czy jego re​pu​ta​cji, to on po​sia​da świa​dec​two pra​wo​myśl​no​ści oby​wa​tel​skiej wy​sta​wio​ne przez swą sek​cję. Jest pa​trio​tą i ma pra​wo żą​dać zwol​nie​nia. Po​że​gna​ny przez ofi​ce​ra ski​nie​niem gło​wy Pey​rol za​brał lagę spo​za drzwi i wy​szedł z gma​chu, nie śpie​sząc się, jak czło​wiek prze​ko​na​ny o swej pra​wo​ści. Nędz​ni pi​sar​czy​ko​wie, szep​czą​cy mię​dzy sobą za jego ple​ca​mi, nic nie wy​czy​ta​li z jego wiel​kiej twa​rzy o rzym​skich ry​sach. Na uli​cy pa​trzył, jak zwy​kle, wszyst​kim pro​sto w oczy. Te​goż wie​czo​ru znikł jed​nak z Tu​lo​nu. By​najm​niej nie z po​wo​du ja​kich​kol​wiek obaw. Spo​kój roz​la​ny na czer​stwej twa​rzy od​bi​jał stan jego du​cha. W jaki spo​sób prze​żył owe czter​dzie​ści czy wię​cej lat na mo​rzu, sam tyl​ko mógł​by opo​wie​dzieć, jemu zaś ani się śni​ło zdra​dzać ko​mu​kol​wiek wię​cej, niż za​ko​mu​ni​ko​wał wścib​skie​mu ka​pi​ta​no​wi z pla​strem na oku. Z in​nych wszak​że wzglę​dów chciał unik​nąć wszel​kich na​ga​by​wań, naj​bar​dziej zaś oba​wiał się wcie​le​nia do flo​ty, ekwi​pu​ją​cej się pod​ów​czas w Tu​lo​nie. O zmro​ku więc wy​je​chał z mia​sta dro​gą pro​wa​dzą​cą do Fre​jus, w wy​so​kim dwu​ko​ło​wym wóz​ku zna​ne​go far​me​ra oko​licz​ne​go, któ​re​go po​sia​dłość le​ża​ła w tych stro​nach. Kil​ku trzę​są​cych łach​ma​na​mi pa​trio​tów, któ​rych na​jął na uli​cy, znio​sło mu i zło​ży​ło ba​gaż na tyl​nej de​sce wóz​ka. Po​peł​nił pew​ną nie​ostroż​ność opła​ca​jąc ich usłu​gi całą gar​ścią asy​gnat, hoj​ność ta jed​nak nie była zbyt kom​pro​mi​tu​ją​ca dla tak szczę​śli​we​go że​gla​rza. Nie​zgrab​nie, z wi​docz​nym tru​dem, wwin​do​-

wał się na wó​zek po​przez koło, aż far​mer uwa​żał za swój obo​wią​zek wy​ra​zić współ​czu​cie: – Ba, mi​nę​ły na​sze naj​lep​sze lata, a sta​rość nie ra​dość. – Nie tyle ze sta​ro​ści, co od do​kucz​li​wej rany – od​parł oby​wa​tel Pey​rol opa​da​jąc ca​łym cię​ża​rem na wó​zek. I w ten spo​sób, prze​sia​da​jąc się cią​gle z wóz​ka na wó​zek, wlo​kąc się w chmu​rze ku​rzu mię​dzy ka​mien​ny​mi ścia​na​mi mia​ste​czek i wsi do​brze mu zna​nych ze wspo​mnień dzie​ciń​stwa, wśród kra​jo​bra​zów, na któ​re skła​da​ły się ka​mie​ni​ste pa​gór​ki, wy​bla​kłe ska​ły i za​ku​rzo​na zie​leń drzew oliw​nych, po​dró​żo​wał oby​wa​tel Pey​rol bez wszel​kich kom​pli​ka​cji w dro​dze. Wresz​cie zlazł nie​zgrab​nie w po​dwór​cu go​spo​dy na krań​cach mia​sta Hy​éres. Za​cho​dzą​ce słoń​ce miał po pra​wej ręce. W jego bla​sku do​strzegł za gru​pą so​sen o czer​wie​nią​cych… się krwa​wo pniach wy​bo​istą dro​gę skrę​ca​ją​cą w stro​nę mo​rza. Tu oby​wa​tel Pey​rol po​sta​no​wił opu​ścić szo​sę. Każ​dy rys kra​jo​bra​zu, z cie​niem za​le​sio​nych sto​ków, ja​łow​cem, pła​skim, ka​mie​ni​stym żle​bem i ciem​ny​mi za​ga​ja​mi po le​wej stro​nie, prze​ma​wiał doń dziw​ną swoj​sko​ścią, gdyż nie zmie​nił się od cza​su jego chło​pięc​twa. Na​wet głę​bo​kie ko​le​iny, wy​rzeź​bio​ne przez wóz​ki w ka​mie​ni​stym grun​cie, bo​daj​że za​cho​wa​ły swe za​ry​sy; a da​lej cią​gnę​ło się nie​bie​skie mo​rze na re​dzie Hy​eres jesz​cze da​lej na ho​ry​zon​cie, z bu​fia​sty​mi kę​pa​mi bar​wy in​dy​go – to wy​spa Po​rqu​erol​les. Pey​rol uwa​żał ją za miej​sce swe​go uro​dze​nia, lecz nie był tego pe​wien. Po​ję​cie ojca nie sfor​mo​wa​ło się, nie ist​nia​ło w umy​sło​wo​ści Pey​ro​la. My​śląc o ro​dzi​cach wi​dział przed sobą wy​so​ką ko​bie​tę w łach​ma​nach, wy​nędz​nia​łą i sma​głą. Była to jego mat​ka. Pra​co​wa​li wów​czas ra​zem ha far​mie le​żą​cej na lą​dzie. Sta​wa​ły mu przed oczy​ma mi​gaw​ko​we wspo​mnie​nia, jak otrzą​sa​ła oliw​ki, zbie​ra​ła ka​mie​nie w polu albo nie​go​rzej od męż​czy​zny wy​wi​ja​ła wi​dła​mi – dzi​ka i nie​zmor​do​wa​na, z pa​sma​mi si​wie​ją​cych wło​sów roz​wia​ny​mi wo​kół ko​ści​stej twa​rzy; wi​-

dział sie​bie nie​mal bez przy​odziew​ku i bo​se​go, ga​nia​ją​ce​go in​dy​ki. Z ła​ski far​me​ra wol​no im było no​co​wać w ru​inie obo​ry, zbu​do​wa​nej z ka​mie​ni i tyl​ko do po​ło​wy po​kry​tej da​chem. Sy​pia​li w niej, jed​no przy dru​gim, na pod​ściół​ce ze zle​ża​łej sło​my. I na tej to pod​ściół​ce mat​ka jego przez dwa dni mio​ta​ła się w go​rącz​ce i umar​ła w nocy. Ciem​no​ści, jej mil​cze​nie, chłód za​krze​płej twa​rzy po​ra​zi​ły go nie​przy​tom​nym stra​chem. Przy​pusz​czał, że ją po​cho​wa​no, lecz nie dał​by za to gło​wy, gdyż rzu​cił się do uciecz​ki na oślep i nie ostał się aż… w nędz​nej dziu​rze nad​mor​skiej, zwa​nej Al​ma​nar​re, gdzie ukrył się na za​cu​mo​wa​nym u brze​gu ku​trze, na któ​rym nie było ży​wej du​szy. Wlazł do wnę​trza z oba​wy przed psa​mi na brze​gu. Zna​lazł tam kupę próż​nych wor​ków, któ​re po​słu​ży​ły mu za do​sko​na​łe po​sła​nie i, wy​czer​pa​ny, za​snął od razu jak ka​mień. Póź​ną nocą na ku​ter ścią​gnę​ła za​ło​ga i po​że​glo​wa​no do Mar​sy​lii. I znów prze​żył mo​ment nie​przy​tom​ne​go stra​chu, gdy go za kark wy​cią​gnię​to z wnę​trza na po​kład i za​py​ta​no, kim jest, do dia​ska, i skąd się wziął. Tyl​ko że z tej opre​sji nie mógł już ra​to​wać się uciecz​ką. Do​ko​ła była woda i świat cały, nie wy​łą​cza​jąc nie​da​le​kie​go wy​brze​ża, chwiał się w spo​sób przej​mu​ją​cy dresz​czem. Ob​stą​pi​ło go trzech bro​da​tych męż​czyzn. Usi​ło​wał im wy​tłu​ma​czyć, że pra​co​wał u Pey​ro​la. Tak się na​zy​wał far​mer. Chło​pak nie wie​dział, że ma wła​sne na​zwi​sko. Nad​to nie umiał mó​wić z ob​cy​mi i lu​dzie ci mu​sie​li go źle zro​zu​mieć. W ten spo​sób na​zwi​sko Pey​rol przy​lgnę​ło do nie​go na całe ży​cie. Tu ury​wa​ją się jego wspo​mnie​nia ro​dzin​ne​go kra​ju, przy​sło​nię​te póź​niej​szy​mi przy​go​da​mi na bez​gra​nicz​nych oce​anach, w Cie​śni​nie Mo​zam​bic​kiej… Tło​czą mu się w gło​wie Ara​bo​wie i Mu​rzy​ni, Ma​da​ga​skar, wy​brze​ża In​dii, ka​lej​do​skop wysp, ka​na​łów i raf; wspo​mnie​nia bi​tew na mo​rzu, bi​ja​tyk na brze​gu, prze​raź​li​wych mor​dów i mąk pra​gnie​nia, stat​ków wszel​kie​go ro​dza​ju, jed​nych po dru​gich: han​dlo​wych, fre​gat i kor​sar​skich; sza​lo​nych lu​dzi i sza​lo​nych or​gii. Z bie​giem lat

na​uczył się mó​wić zro​zu​mia​le, my​śleć lo​gicz​nie, czy​tać i pi​sać na swój spo​sób. Na​zwi​sko far​me​ra Pey​ro​la, przy​kle​jo​ne doń, gdyż nie po​tra​fił nic po​wie​dzieć o po​cho​dze​niu, zy​ska​ło so​bie pew​ne​go ro​dza​ju roz​głos, za​rów​no jaw​nie w por​tach, jak po​ta​jem​nie wśród Bra​ci z Wy​brze​ża, dziw​ne​go brac​twa trą​cą​ce​go ma​so​ne​rią, a bar​dziej jesz​cze pi​rac​twem. Do​oko​ła Przy​ląd​ka Burz, bę​dą​ce​go za​ra​zem Przy​ląd​kiem Do​brej Na​dziei, na stat​kach z oj​czy​zny nad​pły​nę​ły sło​wa: Re​pu​bli​ka, Na​ród, Ty​ra​nia, Wol​ność, Rów​ność, Bra​ter​stwo, i kult Naj​wyż​szej Isto​ty – nowe ha​sła, nowe idee, któ​re jed​nak nie zdo​ła​ły za​mą​cić nie​do​ro​zwi​nię​tej in​te​li​gen​cji ka​no​nie​ra Pey​ro​la. Zda​wa​ły się wy​na​laz​ka​mi lą​dow​ców, o któ​rych ma​ry​narz Pey​rol wie​dział bar​dzo mało – nic, rzec moż​na. I oto po pięć​dzie​się​ciu nie​mal la​tach ży​cia na mo​rzu – ży​cia pę​dzo​ne​go raz w zgo​dzie, to znów w nie​zgo​dzie z pra​wem – oby​wa​tel Pey​rol, sto​jąc u wrót przy​droż​nej go​spo​dy pa​trzył na daw​ne oto​cze​nie swe​go dzie​ciń​stwa. Pa​trzył bez ani​mo​zji, lecz z pew​nym za​kło​po​ta​niem, usi​łu​jąc od​na​leźć daw​ne dro​gi wśród uroz​ma​ico​ne​go kra​jo​bra​zu. „Tak, to musi być gdzieś w tym kie​run​ku” – my​ślał nie​pew​nie. Zde​cy​do​wał, że nie pu​ści się da​lej go​ściń​cem… O kil​ka kro​ków od nie​go sta​ła obe​rżyst​ka, na któ​rej gość zro​bił sil​ne wra​że​nie. Pięk​ne ubra​nie, po​tęż​ne, wy​go​lo​ne po​licz​ki, do​bro​byt bi​ją​cy od ca​łej po​sta​ci ma​ry​na​rza za​im​po​no​wa​ły jej nie​wy​mow​nie. I rap​tem Pey​rol za​uwa​żył ko​bie​tę. Z nie​spo​koj​nej, sma​głej twa​rzy, si​wych wło​sów i wiej​skie​go wy​glą​du po​dob​na była do jego mat​ki, róż​ni​ła się tyl​ko ubra​niem – nie mia​ła na so​bie łach​ma​nów. – Hé, la mére! – okrzyk​nął ją Pey​rol. – Czy nie znaj​dzie się tu czło​wiek, któ​ry by wniósł mój ku​fer? Wy​glą​dał tak do​stat​nio, mó​wił tak prze​ko​nu​ją​co, że bez chwi​li wa​ha​nia za​pisz​cza​ła uni​że​nie: – Mais oui, ci​toy​en. Bę​dzie tu za chwil​kę!

W za​pa​da​ją​cym zmro​ku kępa so​sen na​prze​ciw​ko od​ci​na​ła się głę​bo​ką czer​nią na tle spo​koj​ne​go, ja​sne​go nie​ba; z moż​li​wie naj​do​sko​nal​szą po​go​dą umy​słu przy​glą​dał się oby​wa​tel Pey​rol miej​scu swych dzie​cię​cych cier​pień. Oto wró​cił po pięć​dzie​się​ciu la​tach, a wszyst​ko do​ko​ła zda​ło mu się jak​by wi​dzia​ne jesz​cze wczo​raj. Nie ży​wił do tego kąta ani mi​ło​ści, ani nie​na​wi​ści. Sy​tu​acja wy​da​ła mu się po tro​sze ko​micz​na, a naj​ko​micz​niej​sza była myśl, któ​ra mu prze​szła przez gło​wę, że mógł​by za​spo​ko​ić swój ka​prys (gdy​by miał ocho​tę) i wy​ku​pić cały ten szmat zie​mi aż po naj​dal​sze pole, da​lej, niż wzrok się​ga, kędy dro​ga gubi się na rów​ni na​brzeż​nej, a małe wzgór​ki nad nią u krań​ca pół​wy​spu Giens wy​da​ją się czar​ną chmu​rą. – Po​wiedz​cie mi, przy​ja​cie​lu – prze​mó​wił z góry do pa​rob​ka ze skoł​tu​nio​ną strze​chą wło​sów, któ​ry od daw​na już cze​kał, by Pey​rol ła​ska​wie ze​chciał zwró​cić na nie​go uwa​gę – czy ta dro​ga pro​wa​dzi do Al​ma​nar​re? – Tak – od​po​wie​dział wy​rob​nik, Pey​rol zaś ski​nął gło​wą. Czło​wiek ten w dal​szym cią​gu prze​żu​wał sło​wa, jak​by nie przy​zwy​cza​jo​ny do mó​wie​nia. – Do Al​ma​nar​re i da​lej, poza wiel​ki staw, pro​sto do koń​ca kra​ju, do Cape Es​te​rel. Pey​rol nad​sta​wił ucha – było duże, pła​skie i za​ro​śnię​te. „Gdy​bym tu po​zo​stał – my​ślał – mó​wił​bym jak ten bie​dak.” Za​py​tał: – Czy są ja​kie domy, tam na koń​cu kra​ju? – A jak​że, wio​ska, mała dziu​ra, tyl​ko kil​ka do​mów przy ko​ście​le i far​ma, gdzie daw​niej moż​na było do​stać wina.

II

Oby​wa​tel Pey​rol stał u wrót po​dwó​rza go​spo​dy i wpa​try​wał się w kra​jo​braz, do​pó​ki zmierzch nie za​tarł go zu​peł​nie. I na​wet gdy za​ga​sły ostat​nie bla​ski dnia, stał jesz​cze przez czas pe​wien z wle​pio​ny​mi w ciem​ność oczy​ma, choć od​róż​niał le​d​wie bie​le​ją​cą dro​gą po​lną i czar​ne wierz​choł​ki so​sen, gdzie dro​ga skrę​ca​ła ku wy​brze​żu. Wy​szedł za próg do​pie​ro wów​czas, gdy kil​ku woź​ni​ców, któ​rzy po​krze​pia​li się do​tąd w go​spo​dzie, od​je​cha​ło w stro​nę Fréjus na swych dwu​ko​ło​wych wo​zach, za​ła​do​wa​nych ko​pia​sto próż​ny​mi becz​ka​mi od wina. Spra​wi​ło mu przy​jem​ność, że nie zo​sta​li na noc. Za​siadł do skrom​nej ko​la​cji i jadł z po​wa​gą onie​śmie​la​jąc sta​rą ko​bie​tę, któ​ra mu przy​po​mi​na​ła mat​kę. Wy​pa​lił faj​kę, do​stał ka​wa​łek świe​cy w cy​no​wym lich​ta​rzu i cięż​kim kro​kiem po​czął win​do​wać się po scho​dach na pię​tro, gdzie zło​żo​no jego ba​gaż. Roz​kle​ko​ta​ne scho​dy trzę​sły się i ję​cza​ły, jak… gdy​by dźwi​ga​no po nich cię​ża​ry. W swo​im po​ko​ju przede wszyst​kim za​mknął jak naj​sta​ran​niej okien​ni​ce, jak gdy​by oba​wiał się rzeź​wo​ści noc​ne​go po​wie​trza. Na​stęp​nie za​ry​glo​wał drzwi. Po​tem siadł na pod​ło​dze, po​sta​wiw​szy lich​tarz przed sobą mię​dzy sze​ro​ko roz​sta​wio​ny​mi no​ga​mi, i za​czął się roz​bie​rać zrzu​ca​jąc kurt​kę i ścią​ga​jąc gwał​tow​nie ko​szu​lę przez gło​wę. Wów​czas to ujaw​ni​ła się przy​czy​na nie​zdar​no​ści jego ru​chów, miał bo​wiem na go​łym cie​le – jak po​boż​ny po​kut​nik wło​sien​ni​cę – ro​dzaj ka​mi​zel​ki spo​rzą​dzo​nej z dwóch ka​wa​łów sta​re​go płót​na ża​glo​we​go, prze​tka​ne​go czę​sto gę​sto na​smo​lo​ny​mi nić​mi na po​do​bień​stwo wa​tów​ki. Za​pi​na​ła się ona z przo​du na trzy ro​go​we gu​zi​ki; od​piął je i zsu​nął ra​miącz​ka przy​trzy​mu​ją​ce tę dziw​ną część gar​de​-

ro​by, by nie zwi​sa​ła wał​ko​wa​to na bio​drach. Po​tem po​czął ją roz​wi​jać. Mimo wiel​kiej ostroż​no​ści kil​ka​krot​nie brzęk​nął ci​cho me​tal, z dźwię​ku zgo​ła do oło​wiu nie​po​dob​ny.. Sie​dząc tak z na​gim, po​da​nym w tył tor​sem, pod​trzy​my​wa​nym przez wiel​kie, mu​sku​lar​ne ra​mio​na, któ​rych bia​ła skó​ra po​wy​żej łok​cia zni​ka​ła pod pstro​ka​ci​zną ta​tu​ażu, Pey​rol wes​tchnął głę​bo​ko, aż pierś sze​ro​ka i po​kry​ta wzdłuż most​ka szpa​ko​wa​tym wło​sem wy​so​ko mu się pod​nio​sła. I nie tyl​ko pierś oby​wa​te​la Pey​ro​la do​zna​ła ulgi roz​sze​rza​jąc się do atle​tycz​nych roz​mia​rów, ale i z wiel​kiej jego twa​rzy znikł rap​tem ów wy​raz tę​pej su​ro​wo​ści, wy​wo​ła​ny je​dy​nie fi​zycz​ną nie​wy​go​dą. To nie ba​ga​te​la no​sić na so​bie, na że​brach i ple​cach, masę róż​no​rod​nych mo​net cu​dzo​ziem​skich na sumę sześć​dzie​się​ciu lub sie​dem​dzie​się​ciu ty​się​cy fran​ków w zło​cie; o asy​gna​tach repu… bli​kań​skich Pey​rol nie​wy​so​kie​go był mnie​ma​nia i wy​mie​rzał swój skarb wóz​ka​mi asy​gnat: może ty​siąc wóz​ków, może dwa ty​sią​ce. W każ​dym ra​zie nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że mógł​by urze​czy​wist​nić fan​ta​zję, któ​ra mu o za​cho​dzie słoń​ca przy​szła do gło​wy przy po​dzi​wia​niu kra​jo​bra​zu – z ła​two​ścią mógł​by za​ku​pić zie​mię, z któ​rej po​cho​dził, z do​ma​mi, la​sa​mi, win​ni​ca​mi, sa​da​mi oliw​ny​mi, ogro​da​mi, ska​ła​mi i sa​lo​na​mi, sło​wem, cały ma​ją​tek, któ​ry le​żał w polu wi​dze​nia, nie wy​łą​cza​jąc ży​we​go in​wen​ta​rza. Lecz Pey​rol nie dbał o grun​ty. Nie my​ślał na​by​wać zie​mi, któ​rej nie ko​chał. Szu​kał je​dy​nie spo​koj​ne​go kąta ja​kiejś za​pa​dłej dziu​ry, gdzie mógł​by w ta​jem​ni​cy za​ko​pać swój skarb. „To musi… na​stą​pić nie​ba​wem” – my​ślał. Nie spo​sób było no​sić na so​bie, Bóg wie jak dłu​go, skarb owi​nię​ty do​ko​ła pasa. Tym​cza​sem, czu​jąc się zu​peł​nie obcy w kra​ju oj​czy​stym – wy​lą​do​wa​nie w Tu​lo​nie było może naj​ry​zy​kow​niej​szym przed​się​wzię​ciem jego awan​tur​ni​cze​go ży​cia – przy​krył zwi​nię​tą ka​mi​ze​lę kur​tą i pod​ło​żyw​szy ją so​bie pod gło​wę zga​sił świe​cę. Noc była cie​pła. Pod​ło​ga była z de​sek, nie z ce​gieł. Roz​cią​gnął

się na nich, przy​zwy​cza​jo​ny do ta​kie​go łoża. Z lagą pod ręką spał moc​no i obu​dził się do​pie​ro po wscho​dzie słoń​ca, gdy usły​szał gło​sy i ha​ła​sy do​ko​ła domu. Pchnął okien​ni​ce wi​ta​jąc ra​do​śnie po​ran​ną ja​sność i po​ran​ny wie​trzyk i cie​sząc się, że nie ma nic do ro​bo​ty, co dla ta​kie​go jak on ma​ry​na​rza łą​czy​ło się nie​omyl​nie z po​by​tem na brze​gu. Nie miał po​wo​dów do nie​po​ko​ju, na twa​rzy jego osiadł wy​raz rów​nie da​le​ki od bez​myśl​no​ści jak i od za​my​śle​nia. Pod​czas po​dró​ży od​krył zu​peł​nie przy​pad​ko​wo w jed​nej z ko​mór pry​zu dwa wor​ki z róż​no​rod​ny​mi mo​ne​ta​mi: zło​ty​mi mo​hu​ra​mi, ho​len​der​ski​mi du​ka​ta​mi, hisz​pań​ski​mi pe​se​ta​mi, an​giel​ski​mi gwi​ne​ami. Nie wa​hał się za​wład​nąć tymi pie​niędz​mi. Łup, wiel​ki czy mały, był nor​mal​nym zja​wi​skiem w jego kor​sar​skim ży​ciu. A te​raz, kie​dy siłą rze​czy zo​stał star​szym ka​no​nie​rem flo​ty, nie miał za​mia​ru od​da​wać zna​le​zio​ne​go skar​bu prze​klę​tym szczu​rom lą​do​wym, żar​łocz​nym jak re​ki​ny, za​mo​rzo​nym gry​zi​piór​kom, któ​rzy na​pcha​li​by so​bie nim kie​sze​nie. Wie​dział, co go cze​ka​ło, gdy​by po​dzie​lił się do​brą no​wi​ną ze swą za​ło​gą (same ło​try spod ciem​nej gwiaz​dy). Go​to​wi by po​de​rżnąć mu gar​dło. Sta​ry, za​har​to​wa​ny w bi​twach wilk mor​ski, Brat z Wy​brze​ża, wię​cej miał praw do ta​kie​go ra​bun​ku niż kto​kol​wiek inny na świe​cie. W wol​nych więc chwi​lach pod​czas po​dró​ży, w ukry​ciu swej ka​bi​ny, prze​myśl​nie a pra​co​wi​cie spo​rzą​dził ka​mi​ze​lę z ża​glo​we​go płót​na, ma​ją​cą mu po​słu​żyć do prze​my​ce​nia skar​bu na brzeg. Była gru​ba, lecz odzież miał sze​ro​kie​go kro​ju i li​czył, że nikt z nik​czem​nych cel​ni​ków nie ośmie​li się ob​szu​kać zwy​cię​skie​go ka​pi​ta​na, uda​ją​ce​go się do Urzę​du Ad​mi​ra​li​cji dla zło​że​nia ra​por​tu. Plan udał się do​sko​na​le. Jed​nak​że owa ukry​ta część gar​de​ro​by, któ​rej war​tość rów​na​ła się war​to​ści zło​ta, ja​kie za​wie​ra​ła, mę​czy​ła go bar​dziej, niż przy​pusz​czał. Od​czu​wał ucisk nie tyl​ko fi​zycz​ny, ale i do pew​ne​go stop​nia du​cho​wy. Stał się mniej przed​się​bior​czy, a rów​nież i po​wścią​gliw​szy. Cię​żar

skar​bu przy​po​mi​nał mu nie​ustan​nie, by się miał na bacz​no​ści przed ja​kim​kol​wiek star​ciem – nie wda​wał się w bój​ki, stro​nił od ko​biet, za​baw i uciech. Była to jed​na z przy​czyn, dla któ​rych jak naj​prę​dzej sta​rał; się opu​ścić mia​sto. Z chwi​lą jed​nak​że, gdy zło​żył gło​wę na swym skar​bie, mógł spać snem spra​wie​dli​we​go. Po​mi​mo tego rano nie ob​ju​czył się nim na nowo. Tro​chę przez nie​dbal​stwo wła​ści​we ma​ry​na​rzo​wi, tro​chę wie​rząc w swą szczę​śli​wą gwiaz​dę wpa​ko​wał dro​go​cen​ną ka​mi​ze​lę w ko​min nad pu​stym pa​le​ni​skiem. Po​tem ubrał się i zjadł śnia​da​nie. W go​dzi​nę póź​niej, do​siadł​szy na​ję​tej mu​li​cy, wy​ru​szył z wy​ra​zem zu​peł​nej bez​tro​ski dro​gą wio​dą​cą ku wy​brze​żu ce​lem zba​da​nia ta​jem​nic bez​lud​nej wy​spy. Za cel wy​pra​wy ob​rał so​bie ko​niec pół​wy​spu od​gra​ni​cza​ją​ce​go na kształt ol​brzy​mie​go mola ma​low​ni​czą redę Hy​éres od sta​łe​go lądu, za​zę​bień wy​brze​ża i za​tok u wej​ścia do por​tu tu​loń​skie​go. Moc​na i pew​na w no​gach mu​li​ca (Pey​rol skie​ro​waw​szy ją raz na wła​ści​wą dro​gę pu​ścił wol​no wo​dze) nio​sła go ścież​ką, któ​ra opa​da​ła dość stro​mo ku ja​ło​wej rów​ni​nie z bie​le​ją​cy​mi z da​le​ka sa​li​nar​ni, oto​czo​nej błę​kit​na​wy​mi, nie​wy​so​ki​mi wzgó​rza​mi. Wkrót​ce wszel​kie śla​dy ludz​kich osie​dli zni​kły mu sprzed oczu. Ta część oj​czy​ste​go kra​ju bar​dziej była mu obca niż brze​gi Cie​śni​ny Mo​zam​bic​kiej, ko​ra​lo​we wy​brze​ża In​dii i lasy Ma​da​ga​ska​ru. Nie​ba​wem zna​lazł się na wy​stę​pie pół​wy​spu Giens prze​sy​co​ne​go solą i za​wie​ra​ją​ce​go nie​bie​ską la​gu​nę, szcze​gól​nie nie​bie​ską, znacz​nie ciem​niej​szą i na​wet spo​koj​niej​szą od roz​cią​ga​ją​ce​go się z obu jej stron mo​rza, od któ​re​go od​dzie​la​ły ją pasy zie​mi o sze​ro​ko​ści miej​sca​mi stu łok​ci za​le​d​wie. Dro​ga była za​tar​ta, bez ko​le​in; mię​dzy kę​pa​mi sztyw​nej jak drut tra​wy a krza​ka​mi o szcze​gól​nie mar​twym wy​glą​dzie wy​kwi​ta​ła kry​sta​licz​na sól śnież​nej bie​li. Nie​zmier​nie ni​ski wy​stęp zda​wał się gru​bo​ści ar​ku​sza pa​pie​ru po​ło​żo​ne​go na po​wierzch​ni mo​rza. Oby​wa​tel Pey​rol wi​-

dział na po​zio​mie oka, jak​by ze zwy​kłej tra​twy, ża​gle roz​ma​itych stat​ków, bia​łe, to znów brą​zo​we, pod​czas gdy so​lid​na, ciem​na syl​wet​ka oj​czy​stej jego wy​spy Po​rqu​erol​les wid​nia​ła poza sze​ro​kim pa​sem wody. Mu​li​ca, któ​ra le​piej od oby​wa​te​la Pey​ro​la wie​dzia​ła, do​kąd zmie​rza​ją, wpro​wa​dzi​ła go mię​dzy ła​god​ne wzgó​rza u koń​ca pół​wy​spu. Sto​ki po​ra​sta​ła rzad​ka tra​wa; gar​ba​te mury gra​nicz​ne z sza​rych ka​mie​ni bie​gły mię​dzy po​la​mi, a tu i ów​dzie nad nimi wy​glą​dał ni​ski dach z czer​wo​nej da​chów​ki, ocie​nio​ny wierz​choł​ka​mi de​li​kat​nych aka​cji. Na skrę​cie wą​wo​zu uka​za​ła się wieś li​czą​ca nie​wie​le do​mów, od​wró​co​nych prze​waż​nie od dro​gi, któ​ra na pierw​szy rzut oka wy​glą​da​ła jak wy​mar​ła. Trzy wy​so​kie pla​ta​ny z bar​dzo odra​pa​ną korą i ską​pym li​sto​wiem ro​sły obok sie​bie na otwar​tej prze​strze​ni; wi​dok psa, śpią​ce​go w cie​niu, ucie​szył oby​wa​te​la Pey​ro​la: Mu​li​ca z wiel​ką de​ter​mi​na​cją zba​cza​ła ku wy​żło​bio​ne​mu w ka​mie​niu ko​ry​tu pod stud​nią wiej​ską. Pey​rol, roz​glą​da​jąc się z grzbie​tu swe​go wierz​chow​ca, któ​ry ga​sił pra​gnie​nie, nie do​strzegł ani śla​du go​spo​dy. Po​tem, prze​no​sząc wzrok ż do​mów na zie​mię, za​uwa​żył okry​te​go łach​ma​na​mi czło​wie​ka sie​dzą​ce​go opo​dal na ka​mie​niu. Opa​sa​ny był sze​ro​kim skó​rza​nym pa​sem, a nogi miał gołe do ko​lan. Za​to​pio​ny w kon​tem​pla​cji ob​ce​go przy​by​sza zda​wał się po​są​giem zdu​mie​nia. Jego ciem​no- – orze​cho​wa twarz od​bi​ja​ła wy​raź​nie od strze​chy roz​wi​chrzo​nych si​wych wło​sów. Na znak Pey​ro​la pod​szedł chęt​nie, bez ocią​ga​nia się, wpa​trzo​ny weń wciąż tym sa​mym ka​mien​nym wzro​kiem. „Gdy​bym po​zo​stał w kra​ju, wy​glą​dał​bym praw​do​po​dob​nie” jak ów czło​wiek” – prze​mknę​ło mimo woli przez myśl Pey​ro​la. Z po​wa​gą, któ​ra go rzad​ko opusz​cza​ła, za​py​tał próż​nu​ją​ce​go mi​ze​ra​ka, czy jest on je​dy​nym miesz​kań​cem wsi, na co otrzy​mał od​po​wiedź, że lu​dzie wy​ru​szy​li do pra​cy na swe pól​ka. Bie​dak od​po​wie​dział z mi​łym uśmie​chem, któ​re​go Pey​rol nie spo​dzie​wał się po nim wca​le.

Wów​czas ock​nął się w Pey​ro​lu nie za​tar​ty ni​czym in​stynkt czło​wie​ka uro​dzo​ne​go na roli. Ode​zwał się, że w cią​gu dłu​gich go​dzin jaz​dy nie do​strzegł męż​czy​zny, ko​bie​ty ani dziec​ka, ani na​wet ja​kie​go​kol​wiek zwie​rzę​cia. Nig​dy by nie przy​pusz​czał, że może tu być w oko​li​cy zdat​ny do upra​wy ka​wa​łek grun​tu. Lecz jego roz​mów​ca upie​rał się, że lu​dzie pra​cu​ją na swych grun​tach, ci przy​najm​niej, któ​rzy je mają. Na dźwięk gło​su pies dźwi​gnął się przy​bie​ra​jąc dziw​ną po​stać, jak gdy​by tę​żał i cały sta​wał się tyl​ko sztyw​nym kość​cem. Pod​szedł nie​uf​nie i, da​jąc wy​raz swej psiej wier​no​ści, sta​nął za pa​nem z no​sem przy sa​mych jego łyd​kach. – A wy – spy​tał Pey​rol – nie ma​cie grun​tu? Czło​wiek na​my​ślał się, nim od​po​wie​dział: – Ja mam łódź. Pey​rol za​in​te​re​so​wał się, a ów ob​ja​śnił, że ma łódź na sło​nym je​zio​rze, tej wiel​kiej płach​cie ciem​nej wody, le​żą​cej spo​koj​nie mię​dzy dwie​ma wiel​ki​mi za​to​ka​mi nie​spo​koj​ne​go mo​rza. Pey​rol wy​ra​ził zdzi​wie​nie, na co komu się zda łódź na ta​kiej wo​dzie. – Są tam ryby – po​wie​dział czło​wiek. – A czy ta łódź to wszyst​ko, co po​sia​da​cie na zie​mi? – py​tał Pey​rol. Mu​chy brzę​cza​ły, mu​li​ca zwie​si​ła łeb ru​sza​jąc usza​mi i oga​nia​jąc się le​ni​wie cien​kim ogo​nem. – Mam coś w ro​dza​ju cha​ty, tam w dole, na brze​gu la​gu​ny, i jed​ną czy dwie sie​ci – wy​znał. Pey​rol spoj​rzał z wierz​chow​ca na zie​mię. – I tego psa – do​dał uzu​peł​nia​jąc w ten spo​sób spis in​wen​ta​rza. Zno​wu czło​wiek od​po​wie​dział nie od razu: – To mój to​wa​rzysz. Pey​rol sie​dział w sio​dle po​waż​nie jak sę​dzia.

– Ma​jąc tyl​ko tyle trud​no się utrzy​mać – wy​po​wie​dział się wresz​cie. – Ale!… Czy nie ma tu ja​kiej go​spo​dy, ka​wiar​ni, ja​kie​goś miej​sca, gdzie moż​na by się za​trzy​mać na je​den dzień? Mó​wio​no mi tam, w głę​bi kra​ju, że jest tu taki za​jazd. – Po​ka​żę go panu – rzekł czło​wiek wra​ca​jąc na miej​sce, gdzie przed​tem sie​dział, i pod​no​sząc z zie​mi duży, pu​sty kosz. Ru​szy​li. Dro​gę po​ka​zy​wał ry​bak, za nim po​dą​żał pies ze zwie​szo​nym py​skiem i spusz​czo​nym ogo​nem, na ostat​ku zaś Pey​rol kuk​sa​jąc pię​ta​mi po bo​kach in​te​li​gent​ną, zda​ją​cą się wszyst​ko prze​wi​dy​wać mu​li​cę. Na rogu przy ostat​nim z do​mostw stał sta​ry krzyż drew​nia​ny osa​dzo​ny w kwa​dra​to​wym blo​ku ka​mien​nym. Sa​mot​ny ry​bak z la​gu​ny Pe​squ​iers wska​zał na bocz​ną ścież​kę, gdzie wzgó​rza u krań​ca pół​wy​spu two​rzy​ły płyt​ki wą​wóz. Chy​li​ły się tam na ho​ry​zon​cie krzy​we so​sny; w sa​mym wą​wo​zie ma​ja​czy​ły srebr​na​we kępy oliw​nych sa​dów, a wy​żej – dłu​ga, żół​ta ścia​na, za któ​rą ster​cza​ły cy​pry​sy i czer​wo​ne da​chy bu​dyn​ków, na​le​żą​cych praw​do​po​dob​nie do far​my. – Czy mnie tam przyj​mą? – Tego nie wiem. Mają dużo miej​sca, to pew​ne. Po​dróż​nych tu nie ma. Lecz jeść tam daw​niej da​wa​li. Niech pan wstą​pi tyl​ko. Choć​by na​wet jego nie było w domu, far​mer​ka jest na pew​no i poda panu. Ona jest stąd, tu się uro​dzi​ła. Wszyst​ko o niej wie​my. – Co to za ko​bie​ta? – spy​tał oby​wa​tel Pey​rol, na któ​rym kąt ten na pierw​szy rzut oka zro​bił miłe wra​że​nie. – Hm, wstą​pi pan, to pan zo​ba​czy. Jest mło​da. – A go​spo​darz? – spy​tał Pey​rol. Do​strzegł błysk w pod​nie​sio​nych nań ciem​nych, z lek​ka spło​wia​łych oczach prze​wod​ni​ka. – Cze​go mi się tak przy​glą​da​cie? Prze​cież nie je​stem czar​no​skó​ry. Ów uśmiech​nął się, uka​zu​jąc wśród si​we​go za​ro​stu uzę​bie​nie rów​nie

kom​plet​ne jak uzę​bie​nie Pey​ro​la. Za​cho​wa​niem swym zdra​dzał pew​ne za​kło​po​ta​nie, bez śla​du jed​nak nie​przy​ja​znych uczuć. Bą​kał coś pod no​sem, a Pey​rol wy​wnio​sko​wał, że to ob​ro​śnię​te, spa​lo​ne słoń​cem, bose in​dy​wi​du​um, to mi​zer​ne stwo​rze​nie ludz​kie, któ​re miał przed strze​mie​niem, po​wzię​ło pew​ne pa​trio​tycz​ne po​dej​rze​nia co do jego oso​by. Nie​sły​cha​ne! W gło​wie mu się to nie mie​ści​ło. Za​py​tał su​ro​wo swe​go prze​wod​ni​ka, czy wy​glą​dem przy​po​mi​na szczu​ra lą​do​we​go ja​kie​go​kol​wiek ro​dza​ju. Za​klął siar​czy​ście, nie tra​cąc jed​nak nic z god​no​ści wła​ści​wej ty​po​wi, ry​som i struk​tu​rze swe​go cia​ła. – Na ary​sto​kra​tę pan nie wy​glą​da, ale nie wy​glą​da pań też na far​me​ra ani na kra​ma​rza, ani na pa​trio​tę. Ta​kie​go jak pan nie wi​dzia​no tu od daw​na, od bar​dzo daw​na. Wy​glą​da pan na ko​goś, o kim le​d​wie śmiem wspo​mnieć. Pan mógł​by być księ​dzem. Pey​rol na swej mu​li​cy znie​ru​cho​miał ze zdu​mie​nia. „Czy ja śnię?” – za​py​tał się w du​chu. – Zwa​rio​wa​li​ście chy​ba – prze​mó​wił. – Nie wie​cie, co mó​wi​cie. Nie wstyd wam? – A jed​nak – upie​rał się ry​bak w do​brej wie​rze – przed dzie​się​ciu laty wi​dzia​łem jed​ne​go z ga​tun​ku zwa​ne​go bi​sku​pa​mi, któ​ry miał ku​bek w ku​bek taką twarz jak pan. Pey​rol mimo woli prze​su​nął ręką po twa​rzy. Co w niej być mo​gło? Nie przy​po​mi​nał so​bie, by kie​dy​kol​wiek w ży​ciu wi​dział bi​sku​pa. Prze​wod​nik jed​nak ucze​pił się tej my​śli, gdyż zmarsz​czył brwi i mruk​nął: – Zu​peł​nie jak tam​ci… Pa​mię​tam do​sko​na​le… To nie tak daw​no. Nie​któ​rzy z nich wciąż jesz​cze kry​ją się po wsiach przed pa​trio​ta​mi, któ​rzy na nich dłu​go po​lo​wa​li. Po​wie​trze było nie​ru​cho​me. Żywy ogień le​ciał z nie​ba na ska​ły, ka​mie​nie i krza​ki. Mu​li​ca z re​pu​bli​kań​ską su​ro​wo​ścią gar​dząc staj​nią, od​le​głą o

ja​kie sto dwa​dzie​ścia łok​ci, spu​ści​ła łeb, stu​li​ła na​wet uszy i drze​ma​ła w naj​lep​sze, ni​czym na środ​ku pu​sty​ni. Pies u nóg swe​go pana ska​mie​niał i z no​sem przy zie​mi zda​wał się rów​nież po​grą​żo​ny w śpiącz​ce. Pey​rol za​padł w głę​bo​ką me​dy​ta​cję, a ry​bak z la​gu​ny ocze​ki​wał na roz​pro​sze​nie swych po​dej​rzeń bez​na​mięt​nie i bo​daj z za​sty​głym na ustach iro​nicz​nym gry​ma​sem gdzieś w gę​stwi​nie bro​dy. Rap​tem fi​zjo​no​mia Pey​ro​la roz​ja​śni​ła się. Roz​wią​zał pro​ble​mat; przy​dźwięk tro​ski drżał jed​nak w jego gło​sie. – Ba, nic na to nie po​ra​dzę – rzekł. – Na​uczy​łem się go​lić od An​gli​ków. Pew​nie o to cho​dzi. Na wspo​mnie​nie An​gli​ków ry​bak nad​sta​wił uszu. – Nie wia​do​mo, gdzie oni so​bie te​raz wszy​scy po​szli – za​uwa​żył pod no​sem. – Jesz​cze trzy lata temu wiel​kie ich okrę​ty uwi​ja​ły się do​ko​ła wy​brze​ży. Cią​gle się ich wi​dzia​ło; wal​czy​li też i na lą​dzie, wszę​dze do​ko​ła Tu​lo​nu. Po​tem w cią​gu ty​go​dnia czy dwóch trach! – nie było ni​ko​go. Wy​nie​śli się, dia​bli wie​dzą do​kąd. Ale może pan wie? – O tak! – po​twier​dzi! Pey​rol. – Wiem wszyst​ko o An​gli​kach, niech was o to gło​wa nie boli. – Mnie o to gło​wa nie boli. To panu wy​pa​da dwa razy po​my​śleć, co – po​wie​dzieć tam, to zna​czy go​spo​da​rzo​wi far​my. – Nie jest on na pew​no lep​szym ode mnie pa​trio​tą, choć mam ogo​lo​ną twarz – od​parł Pey​rol. – Dziw​ne to się wy​da​je tyl​ko ta​kie​mu jak wy dzi​ku​so​wi. Z nie​spo​dzie​wa​nym wes​tchnie​niem prze​wod​nik usiadł u stóp krzy​ża; pies ze​szedł nie​zwłocz​nie co​kol​wiek z dro​gi i, zwi​nąw​szy się w kłę​bek, przy​wa​ro​wał mię​dzy kę​pa​mi tra​wy. – Wszy​scy tu je​ste​śmy dzi​ku​sa​mi – rzekł wy​nędz​nia​ły ry​bak z la​gu​ny. – Lecz go​spo​darz tej far​my jest praw​dzi​wym pa​trio​tą z mia​sta. Gdy​by

pan po​je​chał do Tu​lo​nu i za​py​tał lu​dzi, po​wie​dzie​li​by panu. On pierw​szy za​jął się wznie​sie​niem gi​lo​ty​ny, gdy oczysz​cza​no mia​sto od wszel​kie​go ro​dza​ju ary​sto​kra​tów, jesz​cze przed przyj​ściem An​gli​ków. Po ich wy​gna​niu ro​bo​ty tej było tyle, że gi​lo​ty​na nie mo​gła wy​star​czyć. Więc mu​sie​li za​bi​jać zdraj​ców na uli​cy, w piw​ni​cach i łóż​kach. Tru​py męż​czyzn i ko​biet le​ża​ły ku​pa​mi wzdłuż na​brze​ży. Ta​kich jak on było spo​ro, zwa​no ich krwio​pij​ca​mi. Cóż, był wśród nich jed​nym z pierw​szych. Mó​wię panu szcze​rą praw​dę. Pey​rol ski​nął gło​wą. – Już my się do​ga​da​my – po​wie​dział. Nim zdą​żył ująć lej​ce i za​bęb​nić pię​ta​mi, mu​li​ca, jak gdy​by tyl​ko cze​ka​ła na te sło​wa, ru​szy​ła ścież​ką. Nie mi​nę​ło i pięć mi​nut, gdy Pey​rol zsiadł ze swe​go wierz​chow​ca przed fron​tem ni​skiej i dłu​giej przy​bu​dów​ki wy​so​kie​go domu z nie​wie​lo​ma okna​mi. Od wę​głów przy​bu​dów​ki bie​gły mury z ka​mie​nia od​gra​dza​jąc wi​docz​nie prócz po​dwó​rza jed​no czy dwa pola. Otwar​ta bra​ma pro​wa​dzi​ła na lewo, lecz Pey​rol zsiadł u drzwi domu, przez któ​re wszedł do pu​stej izby o chro​po​wa​tych, po​bie​la​nych ścia​nach, gdzie sta​ło tyl​ko parę krze​seł i sto​łów, i któ​ra, są​dząc z wy​glą​du, mo​gła słu​żyć za wiej​ską ka​wiar​nię. Za​stu​kał knyk​ciem w stół. Mło​da ko​bie​ta w fi​chu na szyi, w suk​ni w bia​łe i czer​wo​ne pasy, bru​net​ka o pą​so​wych ustach, uka​za​ła się w drzwiach pro​wa​dzą​cych do wnę​trza domu. – Bon​jo​ur, ci​toy​en​ne! – po​zdro​wił Pey​rol. Tak była zdzi​wio​na nie​zwy​kłym wy​glą​dem go​ścia, że od​szep​nę​ła mu tyl​ko: – Bon​jo​ur. Po chwi​li jed​nak po​de​szła bli​żej z wy​ra​zem ocze​ki​wa​nia. Oby​wa​tel Pey​rol za​uwa​żył wów​czas, jak do​sko​na​ły ma owal twa​rzy, jak pięk​ną płeć, gład​kie po​licz​ki, bia​łą szy​ję, i aż gwizd​nął z ci​cha przez zęby.

– Pić mi się chce, oczy​wi​ście – prze​mó​wił – ale przede wszyst​kim chciał​bym wie​dzieć, czy mogę się za​trzy​mać. Drgnął sły​sząc stuk pod​ków, lecz ko​bie​ta go uspo​ko​iła. – Mu​li​ca idzie do szo​py. Zna dro​gę. Co do pań​skie​go za​trzy​ma​nia się, to go​spo​darz bę​dzie tu za chwi​lę. Nikt tu nie bywa. A na jak dłu​go za​mier​za​cie się za​trzy​mać? Sta​ry włó​czę​ga mor​ski wpa​trzył się w nią ba​daw​czo. – Praw​dę mó​wiąc, ci​toy​en​ne, na za​wsze, je​śli tak rzec moż​na. Uśmiech​nę​ła się, aż zęby jej za​lśni​ły, lecz bez śla​du we​so​ło​ści, bez ja​kiej​kol​wiek zmia​ny w wy​ra​zie oczu, któ​re błą​dzi​ły usta​wicz​nie po pu​stej izbie, jak gdy​by Pey​rol przy​był oto​czo​ny świ​tą cie​ni. – To tak jak ja – po​wie​dzia​ła.. – Spę​dzi​łam tu dzie​ciń​stwo. – I te​raz pra​wie wy​glą​da​cie na dziec​ko – rzekł Pey​rol pa​trząc na nią z uczu​ciem, któ​re nie było już zdzi​wie​niem ani cie​ka​wo​ścią, lecz zda​wa​ło się tkwić w sa​mej jego pier​si. – Czy je​ste​ście pa​trio​tą? – za​py​ta​ła, wciąż nie spusz​cza​jąc z oka nie​wi​dzial​ne​go to​wa​rzy​stwa w izbie. Pey​ro​la, któ​ry są​dził, że „na​resz​cie od​cze​pił się od tego prze​klę​te​go głup​stwa”, złość wzię​ła i przez chwi​lę nie wie​dział, co od​po​wie​dzieć; – Je​stem Fran​cu​zem – wy​pa​lił szorst​ko. – Ar​let​to! – za​brzmiał z wnę​trza domu przez otwar​te drzwi głos sta​rej ko​bie​ty. – Co ta​kie​go? – od​po​wie​dzia​ła uprzej​mie. – Na po​dwó​rzu jest osio​dła​na mu​li​ca. – Do​brze. Gość jest tu​taj. – Oczy jej, któ​re na chwi​lę się za​trzy​ma​ły, znów za​czę​ły błą​dzić do​ko​ła izby i sie​dzą​ce​go bez ru​chu Pey​ro​la. Zbli​ży​ła się o krok do nie​go i za​py​ta​ła ci​cho po​uf​nym to​nem: – Czy no​si​li​ście kie​dy gło​wę ko​bie​ty na ostrzu piki?

Pey​rol, któ​ry był świad​kiem wie​lu bi​tew, rze​zi na lą​dzie i mo​rzu, zdo​by​wa​nia miast sztur​mem przez dzi​kich wo​jow​ni​ków, któ​ry sam za​bi​jał w ata​ku i obro​nie, w pierw​szej chwi​li za​po​mniał ję​zy​ka w gę​bie, po​tem zaś od​po​wie​dział z go​ry​czą: – Nie. Wiem, że są lu​dzie, któ​rzy się tym cheł​pią. Py​szał​ki o ka​mien​nym ser​cu. Ale cóż to wszyst​ko was może ob​cho​dzić? Nie słu​cha​ła, chwy​ta​jąc dol​ną war​gą rów​ny​mi gór​ny​mi zę​ba​mi i bez ustan​ku to​cząc oczy​ma. Rap​tem Pey​rol przy​po​mniał so​bie krwio​żer​cze​go ty​gry​sa ludu. Jej mąż? Czy moż​li​we?… Dla​cze​go nie? Być może. Skąd mógł wie​dzieć – on, obcy? Czuł, że nie po​tra​fi od​po​wie​dzieć na to py​ta​nie. Wzrok jej uchwy​cić? Rów​nie do​brze mógł​by pró​bo​wać uchwy​cić rę​ko​ma wi​ją​cą się w lo​cie mewę. Ro​bi​ła zresz​tą wra​że​nie wol​ne​go, nie​uchwyt​ne​go pta​ka mor​skie​go. Lecz Pey​rol umiał być cier​pli​wy, ce​cho​wa​ła go bo​wiem cier​pli​wość sta​no​wią​ca czę​sto tyl​ko pew​ną od​mia​nę od​wa​gi. Zna​ny był z tego. Wła​ści​wość ta, przy​da​ła mu się w wie​lu nie​bez​piecz​nych oko​licz​no​ściach. Razu pew​ne​go oca​li​ła mu ży​cie. Tak, tyl​ko cier​pli​wość, nic in​ne​go. A te​raz miał czas. Mógł cze​kać. Więc cze​kał. I na​gle, jak gdy​by oswo​jo​na jego cier​pli​wo​ścią, dziw​na ta isto​ta spu​ści​ła oczy, przy​stą​pi​ła doń zu​peł​nie bli​sko i po​czę​ła wo​dzić pal​cem po wy​ło​gach jego kur​ty, zu​peł​nie jak dziec​ko. Pey​rol omal nie wy​krzyk​nął ze zdu​mie​nia, po​wstrzy​mał się jed​nak od ja​kie​go​kol​wiek ru​chu, nie​mal od​dech mu za​par​ło. Opa​no​wa​ło go ła​god​ne, nie​okre​ślo​ne wzru​sze​nie. Nie pod​nio​sła nań oczu, a że czar​ne rzę​sy na kształt cie​nia le​ża​ły na jej bia​łych po​licz​kach, więc nie mu​siał się si​lić na uśmiech. Gdy spły​nę​ła zeń fala pierw​sze​go wra​że​nia, na​wet prze​stał się dzi​wić. Wpra​wił go bo​wiem w zdu​mie​nie nie spo​sób po​stę​po​wa​nia tej dziw​nej isto​ty, lecz jej rap​tow​ny ruch.

– Tak. Mo​że​cie po​zo​stać. Są​dzę, że bę​dzie​my przy​ja​ciół​mi. Opo​wiem wam o re​wo​lu​cji. Przy tych sło​wach Pey​rol, czło​wiek z krwa​wą prze​szło​ścią, uczuł coś w ro​dza​ju zim​na u na​sa​dy gło​wy. – Po co? – spy​tał. – Tak być musi – po​wie​dzia​ła i ty​łem cof​nę​ła się o parę kro​ków, po​tem, wciąż ze spusz​czo​ny​mi ocza​mi, od​wró​ci​ła się i wy​szła z po​ko​ju lek​ko, rzekł​byś, nie do​ty​ka​jąc zie​mi sto​pa​mi. Znik​nę​ła mo​men​tal​nie. Za​pa​trzo​ny w otwar​te drzwi kuch​ni Pey​rol za​uwa​żył w nich po chwi​li gło​wę star​szej ko​bie​ty w ko​lo​ro​wej chu​ście. Była sma​gła. Wy​glą​da​ła ku nie​mu ze stra​chem. – Pro​szę o bu​tel​kę wina! – krzyk​nął.

III

Wła​ści​wy ma​ry​na​rzom zwy​czaj sy​mu​lo​wa​nia, że nic, co​kol​wiek by się sta​ło na mo​rzu lub lą​dzie, nie jest w sta​nie ich zdzi​wić, stał się dru​gą na​tu​rą Pey​ro​la. Przy​wy​kł​szy od dzie​ciń​stwa tłu​mić wszel​ki ob​jaw zdzi​wie​nia wo​bec naj​nie​zwy​klej​szych zja​wisk i zda​rzeń, dziw​nych lu​dzi, dziw​nych zwy​cza​jów i naj​bar​dziej prze​ra​ża​ją​cych fe​no​me​nów na​tu​ry (ta​kich, na przy​kład, jak wy​bu​chy wul​ka​nów lub roz​pę​ta​nie fu​rii ludz​kiej), u schył​ku ży​cia był na​praw​dę nie​wraż​li​wy – czy może do​sko​na​le opa​no​wa​ny. Wi​dział tyle rze​czy ra​żą​cych lub okrut​nych, sły​szał tyle zdu​mie​wa​ją​cych opo​wie​ści, że na każ​dą no​wość re​ago​wał my​ślą wy​ra​ża​ją​cą się w sło​wach: „J’en ai vu bien d’au​tres.” Ostat​nią rze​czą strasz​ną, któ​ra obu​dzi​ła w nim gro​zę przed zja​wi​ska​mi nad​przy​ro​dzo​ny​mi, była śmierć mat​ki, tej ko​bie​ty wy​nędz​nia​łej i gwał​tow​nej, zmar​łej pod kupą łach​ma​nów; omal zaś nie utra​cił zmy​słów w pa​rok​sy​zmie stra​chu in​ne​go znów ro​dza​ju – a ta​kie​go stra​chu do​znał wów​czas po raz ostat​ni – gdy jako dwu​na​sto​let​ni chło​pak zna​lazł się wśród tu​mul​tu i mro​wia ludz​kie​go na mar​syl​skim na​brze​żu, a więc w ob​li​czu nad​zwy​czaj​no​ści, któ​rej nie po​tra​fił ani po​jąć, ani ogar​nąć i przed któ​rą skrył się, gdy ode​gna​no go z ku​tra, za ster​tę wo​rów z psze​ni​cą. Po​zo​stał tam drżąc na ca​łym cie​le, póki czło​wiek w ka​pe​lu​szu z pod​nie​sio​nym ron​dem i z sza​blą u boku (chło​pak nig​dy w ży​ciu nie wi​dział ani ta​kie​go ka​pe​lu​sza, ani ta​kiej sza​bli) nie schwy​cił go pod pa​chę i nie wy​cią​gnął z ukry​cia. Czło​wie​ka tego wziął​by za wil​ko​ła​ka, gdy​by kie​dy​kol​wiek w ży​ciu sły​szał o wil​ko​ła​kach; tak czy owak, był on prze​ra​ża​ją​cy i dzi​-

wacz​niej​szy niż wszyst​ko, co chło​pak po​tra​fił​by so​bie wy​obra​zić, gdy​by wów​czas wy​obraź​nia jego nie drze​ma​ła. Moż​na było umrzeć ze stra​chu, lecz nie przy​szło mu to na myśl. I nie zwa​rio​wał, lecz bier​nie, z wła​ści​wą dzie​ciom gięt​ko​ścią, przy​sto​so​wał się w cią​gu doby mniej wię​cej do no​wych, nie​zro​zu​mia​łych wa​run​ków ży​cia. Po tym wta​jem​ni​cze​niu resz​ta prze​żyć, więc ryby la​ta​ją​ce, wie​lo​ry​by, póź​niej czar​ni lu​dzie na wy​spach ko​ra​lo​wych, na​wet po​kła​dy krwią ocie​ka​ją​ce i męki pra​gnie​nia w otwar​tych ło​dziach, wszyst​ko, co go spo​tka​ło, było sto​sun​ko​wo pro​ste. W okre​sie gdy od ma​ry​na​rzy i po​dróż​nych, a tak​że z bar​dzo sta​rych ga​zet na​de​szłych z Eu​ro​py, do​wie​dział się o re​wo​lu​cji we Fran​cji i o pew​nych Nie​śmier​tel​nych Za​sa​dach po​wo​du​ją​cych śmierć wie​lu lu​dzi, po​tra​fił już zdo​być się na sa​mo​ist​ny sąd o rze​czy. Więc bunt i wy​rzu​ca​nie ofi​ce​rów w mo​rze. Był tego świad​kiem dwu​krot​nie i za każ​dym ra​zem po in​nej sta​wał stro​nie. Je​śli idzie o ten prze​wrót, nie prze​chy​lił się ani na jed​ną, ani na dru​gą stro​nę. Było to wszyst​ko za da​le​kie, za wiel​kie, nie dość kon​kret​ne. Pręd​ko jed​nak​że przy​swo​ił so​bie żar​gon re​wo​lu​cyj​ny i po​słu​gi​wał się nim. w pew​nych oko​licz​no​ściach z ta​jem​ną wzgar​dą w du​szy. Zda​rzy​ło się Pey​ro​lo​wi, że naj​ser​decz​niej​szy przy​ja​ciel i współ​to​wa​rzysz wy​praw ode​brał mu żół​to​skó​rą dziew​czy​nę, do któ​rej pa​łał sza​lo​ną mi​ło​ścią; na​wia​sem mó​wiąc, utra​cił na​dzie​ję zro​zu​mie​nia tego kie​dy​kol​wiek. Dość, że zdra​da przy​ja​cie​la i ko​chan​ki, po​par​ta mnó​stwem do​świad​czeń z ludź​mi, ze​tknię​cie się z róż​no​li​to​ścią ludz​kich na​mięt​no​ści, wszyst​ko do​peł​ni​ło kro​plą wzgar​dy dla ca​łe​go świa​ta, niby cu​dow​nym le​kiem, tę dziw​ną mie​sza​ni​nę, jaką była du​sza po​wró​co​ne​go oj​czyź​nie kor​sa​rza. Dla​te​go nie oka​zał zdzi​wie​nia, bo nie do​znał go wca​le, zna​la​zł​szy się w obec​no​ści go​spo​da​rza far​my Escam​po​bar, któ​rą ów otrzy​mał wraz z

żoną. Bez​dom​ny Pey​rol, sie​dząc w pu​stej izbie przy sto​le i ma​jąc bu​tel​kę wina przed sobą, wła​śnie pod​no​sił szklan​kę do ust, gdy wszedł ów eksora​tor sek​cyj​ny, przy​wód​ca mo​tło​chu w czer​wo​nych czap​kach, prze​śla​dow​ca ary​sto​kra​tów i księ​ży, wzno​si​ciel gi​lo​ty​ny, sło​wem, krwio​pij​ca. I oby​wa​tel Pey​rol, któ​ry był co naj​mniej o sześć ty​się​cy mil od tra​gicz​nej sce​ny re​wo​lu​cji, rzu​cił mu swym nie​wzru​szo​nym głę​bo​kim ba​sem po​wi​tal​ne: – Sa​lut! San​kiu​lo​ta od​pła​cił da​le​ko cich​szym „Sa​lut”, wpi​ja​jąc się wzro​kiem w oznaj​mio​ne​go mu już przy​by​sza. Miał mig​da​ło​we, ła​god​ne, lśnią​ce oczy, lśnią​cą skó​rę na ko​ściach po​licz​ko​wych, wy​sta​ją​cych, choć za​okrą​glo​nych. Twarz – na kształt czer​wo​nej ma​ski – zni​ka​ła pod kasz​ta​no​wa​tym, krót​ko przy​strzy​żo​nym za​ro​stem, ob​ra​sta​ją​cym usta tak szczel​nie, że Pey​rol nie mógł się do​pa​trzyć ich wy​ra​zu, któ​ry mógł być okrut​ny. Zbruż​dżo​ne czo​ło i pro​sto​pa​dły nos mó​wi​ły o fa​na​ty​zmie pło​mien​ne​go pa​trio​ty. W ręku trzy​mał dłu​gi, lśnią​cy nóż, któ​ry za​raz po​ło​żył na jed​nym ze sto​łów. Wy​glą​dał na lat trzy​dzie​ści; był to do​brze zbu​do​wa​ny, śred​nie​go wzro​stu męż​czy​zna, zdra​dza​ją​cy spo​so​bem by​cia brak zdol​no​ści do szyb​kiej de​cy​zji. Coś na kształt roz​cza​ro​wa​nia znaj​do​wa​ło wy​raz w spo​so​bie trzy​ma​nia ple​ców. Z sub​tel​no​ści tej Pey​rol zdał so​bie spra​wę wy​łusz​czą​jąc, o co mu cho​dzi. Za​koń​czył oświad​cze​niem, że jest ma​ry​na​rzem re​pu​bli​ki i że za​wsze w ob​li​czu nie​przy​ja​cie​la speł​niał swój obo​wią​zek. Krwio​pij​ca słu​chał uważ​nie. Wy​so​ko osa​dzo​ne brwi nada​wa​ły mu wy​raz zdu​mie​nia. Pod​szedł z bli​ska do sto​łu i prze​mó​wił drżą​cym gło​sem: – Może i speł​nia​li​ście swój obo​wią​zek! Nie​mniej mo​że​cie być zde​pra​wo​wa​ni. Cno​ta ma​ry​na​rzy re​pu​bli​ki nie osta​ła się przed zło​tem ty​ra​nów. Kto by przy​pu​ścił? Prze​ma​wia​li jak praw​dzi​wi pa​trio​ci. A po​mi​mo to An​-

gli​cy wpły​nę​li do por​tu, bez bi​twy wy​lą​do​wa​li w mie​ście. Woj​ska re​pu​bli​ki wy​gna​ły ich, lecz zdra​da chył​kiem skra​da się po kra​ju, wy​ra​sta, gdzie jej nie po​sia​no, sie​dzi u na​szych ognisk do​mo​wych, czai się w ser​cach przed​sta​wi​cie​li ludu, oj​ców na​szych i bra​ci. Był czas, kie​dy kwi​tły cno​ty oby​wa​tel​skie, ale te​raz za​kry​ły ob​li​cze. I po​wiem dla​cze​go: za mało prze​la​li​śmy krwi. Wy​da​je się, że nig​dy nie moż​na prze​lać dość krwi. To znie​chę​ca. Oto do cze​go​śmy do​szli. Głos uwiązł mu w gar​dle, jak gdy​by rap​tem utra​cił wia​rę w sie​bie. – Przy​nie​ście so​bie szklan​kę, cit oyen – rzekł Pey​rol po krót​kiej chwi​li mil​cze​nia – wy​pi​je​my zdraj​com na po​hy​bel. Nikt wię​cej ode mnie nie nie​na​wi​dzi zdra​dy, lecz… Po​cze​kał, aż san​kiu​lo​ta wró​ci. Na​lał wina i, gdy stuk​nę​li się szklan​ka​mi opróż​nia​jąc je do po​ło​wy; po​sta​wił swo​ją na sto​le i pod​jął: – Lecz, wi​dzi​cie, ja nic nie mia​łem z wa​szą po​li​ty​ką do czy​nie​nia. By​łem na dru​giej pół​ku​li, więc nie mo​że​cie mnie po​dej​rze​wać o zdra​dę. Wy, san​kiu​lo​ci, tę​pi​li​ście bez li​to​ści wro​gów re​pu​bli​ki w oj​czyź​nie, ja zaś za​bi​ja​łem jej nie​przy​ja​ciół da​le​ko stąd. Wy ści​na​li​ście łby bez wy​rzu​tów su​mie​nia… Ów zaś naj​nie​spo​dzie​wa​niej w świe​cie za​mknął na mgnie​nie oczy, by za chwi​lę otwo​rzyć je jak naj​sze​rzej. – Tak, tak – przy​znał ci​chym gło​sem. – Li​tość też może być prze​stęp​stwem. – Tak, A ja rą​ba​łem po łbach wro​gów re​pu​bli​ki, gdzie​kol​wiek się z nimi spo​tka​łem, nie ba​cząc, w ja​kiej są sile. Są​dzę więc, że ja i wy po​win​ni​śmy się zro​zu​mieć. Na to go​spo​darz far​my mruk​nął, że w cza​sach jak obec​ne nic nie daje zu​peł​nej gwa​ran​cji pa​trio​ty​zmu. Obo​wiąz​kiem pa​trio​ty jest ży​wić w ser​cu po​dejrz​li​wość wzglę​dem każ​de​go. Pey​ro​lo​wi przez cały czas nie wy​-

mknął się naj​lżej​szy od​ruch znie​cier​pli​wie​nia. Wspa​nia​le pa​no​wał nad sobą i z nie​zmą​co​nym hu​mo​rem pro​wa​dził roz​mo​wę, co zo​sta​ło uwień​czo​ne po​myśl​nym re​zul​ta​tem – do​piął swe​go. Oby​wa​tel Sce​vo​la Bron (tak pono na​zy​wał się go​spo​darz far​my), bu​dzą​cy strach i nie​na​wiść w po​zo​sta​łych miesz​kań​cach pół​wy​spu Giens, za​pra​gnął pew​nie mieć ko​goś, z kim mógł​by od cza​su do cza​su za​mie​nić słów parę. Wie​śnia​cy nig​dy nie od​wie​dza​li far​my, a je​śli​by ją od​wie​dzi​li, to je​dy​nie tłum​nie i we wro​gich za​mia​rach. Z głu​chą wście​kło​ścią zno​si​li obec​ność tego san​kiu​lo​ty w swym ką​cie świa​ta. – Skąd przy​by​wa​cie? – było ostat​nim py​ta​niem far​me​ra. – Przed dwo​ma dnia​mi opu​ści​łem Tu​lon. Oby​wa​tel Sce​vo​la ude​rzył pię​ścią w stół, lecz był to tyl​ko prze​błysk ener​gii. – I po​my​śleć, że we​dług de​kre​tu z mia​sta tego nie miał po​zo​stać ka​mień na ka​mie​niu! – po​skar​żył się z wy​ra​zem głę​bo​kie​go bólu.. – Wszyst​kie nie​mal po​zo​sta​ły na miej​scu – upew​nił go Pey​rol bez​na​mięt​nie. – Nie umiem po​wie​dzieć, czy Tu​lon za​słu​gi​wał​by na los prze​zna​czo​ny temu mia​stu, jak po​wie​dzie​li​ście, de​kre​tem. By​łem w Tu – ło​nie przez ja​kiś mie​siąc i wiem, że miesz​ka​ją tam pew​ni do​brzy pa​trio​ci. Wiem, bo się z nimi za​przy​jaź​ni​łem. – Po czym Pey​rol wy​mie​nił parę na​zwisk, któ​re san​kiu​lo​ta przy​jął gorz​kim uśmie​chem i zło​wróżb​ną ci​szą jak gdy​by na​le​ża​ło po​słać ich wła​ści​cie​li na sza​fot, pod nóż gi​lo​ty​ny. – Chodź​cie, po​ka​żę wam, gdzie bę​dzie​cie sy​piać – po​wie​dział z wes​tchnie​niem, a Pey​rol chęt​nie po​dą​żył za nim. We​szli ra​zem do kuch​ni. Przez otwar​te tyl​ne drzwi pro​sto​kąt​na pla​ma słoń​ca pa​dła na ka​mien​ne ta​fle pod​ło​gi. Za drzwia​mi kur​czę​ta gro​ma​dą całą wy​cze​ki​wa​ły na żer, a żół​ta kura, umie​ściw​szy się na sa​mym pro​gu, pre​ten​sjo​nal​nie krę​ci​ła gło​wą w pra​wo i lewo. Sta​ra ko​bie​ta rap​tow​nie po​sta​wi​ła na sto​le trzy​ma​ną w ręku mi​skę z po​kar​mem i wle​pi​ła wzrok w Pey​ro​la. Ob​szer​na, czy​sta

izba zro​bi​ła na nim miłe wra​że​nie. – Bę​dzie pan tu ja​dał z nami – po​wie​dział prze​wod​nik i, nie za​trzy​mu​jąc się, pro​wa​dził wą​skim ko​ry​ta​rzem do stro​mych scho​dów. Z pierw​sze​go po​de​stu bie​gły wzwyż wą​skie, krę​co​ne schod​ki pod sam strych domu. Gdy san​kiu​lo​ta jed​nym pchnię​ciem ręki otwo​rzył na ro​ścież gru​be drew​nia​ne drzwi na koń​cu krę​tych scho​dów, zna​leź​li się na pro​gu ob​szer​nej, ni​skiej izby, w któ​rej sta​ło sze​ro​kie dwu​oso​bo​we łóż​ko ze ster​tą zło​żo​nych na nim koł​der i za​pa​so​wych po​du​szek. Sta​ły tam rów​nież dwa drew​nia​ne krze​sła i owal​ny stół. – Mo​gli​by​śmy urzą​dzić dla was ten po​kój – po​wie​dział go​spo​darz i do​dał – lecz nie wiem, co po​wie na to go​spo​dy​ni.. Pey​rol, któ​re​go ude​rzył szcze​gól​ny wy​raz twa​rzy san​kiu​lo​ty, od​wró​cił gło​wą i zo​ba​czył sto​ją​cą w drzwiach dziew​czy​nę. Od​niósł wra​że​nie, że prze​mknę​ła w po​wie​trzu w ślad za nimi, gdyż nic nie zdra​dzi​ło jej obec​no​ści, ani sze​lest, ani od​głos stąp​nię​cia. Nie​ska​zi​tel​ną biel jej cery po​tę​go​wał kon​trast z ko​ra​lo​wy​mi usta​mi i kru​czy​mi splo​ta​mi, wy​my​ka​ją​cy​mi się spod mu​śli​no​we​go czep​ka ob​ra​mo​wa​ne​go ko​ron​ką. Nie​ru​cho​ma i mil​czą​ca, za​cho​wy​wa​ła się tak, jak gdy​by w po​ko​ju nie było ni​ko​go, i Pey​rol rap​tem od​wró​cił wzrok od tej nie​mej, nie​przy​tom​nej twa​rzy z bie​ga​ją​cy​mi ocza​mi. Jed​nak​że w ten czy inny spo​sób san​kiu​lo​ta upew​nił się, wi​dać, co do jej zgo​dy, gdyż po​wie​dział to​nem osta​tecz​nej de​cy​zji: – A więc do​brze – i na​stą​pił mo​ment ci​szy. Bły​ska​wi​ce strze​la​ły z czar​nych oczu ko​bie​ty bie​ga​ją​cych do​ko​ła ca​łej izby bez chwi​li spo​czyn​ku, na ko​ra​lo​wych ustach osiadł pół​u​śmiech nie tyle bez​myśl​ny, co cał​kiem nie​umo​ty​wo​wa​ny. Pey​rol ob​ser​wo​wał ją ką​tem oka, nie po​tra​fił jed​nak od​gad​nąć jej my​śli. Zda​wa​ła się nie znać go wca​le. – Z trzech stron ma​cie tu wi​dok na mo​rze – ode​zwał się san​kiu​lo​ta do

go​ścia. Dom na far​mie był wy​so​ki. Z ob​szer​nej izby na stry​chu roz​ta​czał się wi​dok z jed​nej stro​ny na redę Hy​eres, wid​nie​ją​cą na pierw​szym pla​nie na tle błę​kit​na​wych fa​li​sto​ści wy​brze​ża aż po Fre​jus, z dru​giej zaś stro​ny na pół​ko​le ja​ło​wych, wy​so​kich wzgórz, prze​cię​tych wej​ściem do tu​loń​skie​go por​tu; umoc​nio​ne for​ta​mi i ba​te​ria​mi wej​ście koń​czy​ło się wy​nio​sło​ścią Cape Cépet, ścię​tą pła​sko górą na ob​sa​dzie brą​zo​wych skał o po​sęp​nie po​żle​bio​nych sto​kach, z bia​łą pla​mą na sa​mym szczy​cie, przed​re​wo​lu​cyj​ną ka​pli​cą Naj​święt​szej Ma​rii Pan​ny. Sta​no​wi​ła ona cel licz​nych piel​grzy​mek za an​cien re​gi​me’u. Roz​iskrzo​ne na po​wierzch​ni i nie​ska​zi​tel​ne w swych głę​biach mo​rze chło​nę​ło po​łu​dnio​wy żar słoń​ca. – Zu​peł​nie jak w la​tar​ni mor​skiej – rzekł Pey​rol. – Nie​zła sie​dzi​ba dla ma​ry​na​rza. – Ura​do​wał się w głę​bi ser​ca na wi​dok roz​rzu​co​nych po mo​rzu ża​gli. Szczu​ry lą​do​we ze swy​mi do​ma​mi, by​dlę​ta​mi i czyn​no​ścia​mi nie ist​nia​ły dlań po pro​stu. W mnie​ma​niu Pey​ro​la na ży​cie ja​kie​go​kol​wiek ob​ce​go brze​gu skła​da​ły się stat​ki, po​cząw​szy od czó​łen skó​rza​nych, a koń​cząc na zwy​kłych ko​ry​tach albo tra​twach z po​wią​za​nych okrą​gla​ków ze strzę​pem maty za​miast ża​gla, naj​pry​mi​tyw​niej​szych tra​twach, z któ​rych ciem​no​skó​re na​gu​sy ło​wią ryby wzdłuż pasm bia​łe​go pia​sku pod brze​mie​niem tro​pi​kal​ne​go nie​ba, roz​ja​rzo​ne​go zło​wro​go i z burz​li​wą chmu​rą cza​ją​cą się na ho​ry​zon​cie. Lecz tu oglą​dał świat nie​po​rów​na​nie po​god​ny na ja​snym brze​gu – nic po​nu​re​go, nic zło​wro​gie​go w bla​sku słoń​ca. Nie​bo wspie​ra​ło się le​ciut​ko na mgli​stych za​ry​sach da​le​kich wzgórz , bez​ruch zda​wał się wi​sieć w po​wie​trzu jak roz​kosz​ny mi​raż. W Pe​ti​te Pas​sę, mię​dzy Po​rqu​erol​les a Cape Es​te​rel, kil​ka ku​trów pły​wa​ło po mo​rzu nie zna​ją​cym przy​pły​wu i od​pły​wu; ce​cho​wa​ła je jed​nak​że nie ci​sza śmier​ci, tyl​ko spo​kój lek​kie​go snu, nie​ru​cho​mość z uśmie​chem na ustach, urok pięk​ne​go dnia śród​ziem​no​mor​skie​go, dnia bez tchnie​nia,

lecz nig​dy bez ży​cia. I Pey​rol na włó​czę​dze peł​nej wra​żeń po brze​gi nie za​znał nig​dy ta​kie​go cza​ru. Uczuł się tak da​le​ki od my​śli o wal​ce i śmier​ci, tak za​dzi​wia​ją​co bez​piecz​ny, że na całą swą prze​szłość go​tów był spoj​rzeć z po​błaż​li​wym uśmie​chem jak na łań​cuch po​sęp​nych dni i dusz​nych nocy. Po​my​ślał, że nie przyj​dzie mu na​wet do gło​wy od​da​lić się stąd, jak gdy​by prze​czu​wa​jąc, że jego pi​rac​ka du​sza za​wsze się tu gnieź​dzi​ła. Tak, oto kąt dla nie​go. Nie ra​chu​ba, lecz in​stynkt go tu spro​wa​dził. Od​wró​cił się od okna i zna​lazł twa​rzą w twarz z san​kiu​lo​tą, któ​ry snadź pod​szedł doń z tyłu, może, by go przy​ja​ciel​sko ude​rzyć po ra​mie​niu, lecz te​raz od​wró​cił odeń gło​wę. Mło​da ko​bie​ta zni​kła. – Po​wiedz​cie mi, go​spo​da​rzu – rzekł Pey​rol – czy nie ma tu gdzie w po​bli​żu ja​kiej za​tocz​ki z pła​skim brze​giem, od​po​wied​niej do trzy​ma​nia w niej ło​dzi? – A po co wam łódź? – By wy​pły​nąć na po​łów ryb, gdy mi przyj​dzie ocho​ta – krót​ko od​parł Pey​rol. Wów​czas go​spo​darz Escam​po​bar udo​bru​chał się na​gle i oświad​czył, że u stóp wzgó​rza o kil​ka​set kro​ków od domu znaj​du​je się do​sko​na​ła przy​stań. Oczy​wi​ście, wy​brze​że jest peł​ne za​zę​bień, lecz w tym miej​scu mo​rze two​rzy jak​by mały staw w głę​bi pół​wy​spu. I przy tych sło​wach w mig​da​ło​wych oczach tu​loń​skie​go ter​ro​ry​sty za​pa​li​ło się po​nu​re świa​tło, któ​re nie uszło uwa​gi Pey​ro​la. – Praw​dzi​wy mały staw z wyj​ściem na za​to​kę, do​brze zna​ną An​gli​kom. – Za​milkł. Wów​czas Pey​rol nie przej​mu​jąc się zbyt​nio, lecz to​nem głę​bo​kie​go prze​ko​na​nia za​uwa​żył, że nie​ła​two za​mknąć przed An​gli​ka​mi naj​mniej​szy na​wet szmat sło​nej wódy, nie poj​mu​je jed​nak, co mo​gło ich spro​wa​dzić na brzeg tak od​le​gły.

– Było to wów​czas, gdy an​giel​ska flo​ta za​wi​nę​ła tu po raz pierw​szy – po​nu​ro ode​zwał się pa​trio​ta – i za​czę​ła się wa​łę​sać u wy​brze​ży, nim jesz​cze zdraj​cy kontr​re​wo​lu​cyj​ni wpu​ści​li ją do Tu​lo​nu, sprze​da​jąc świę​tą zie​mię oj​czy​stą za garść mar​ne​go zło​ta. O tak, jesz​cze przed tą zbrod​nią ofi​ce​ro​wie an​giel​scy lą​do​wa​li nocą w za​to​ce i do​cho​dzi​li wy​brze​żem aż do tego domu. – Co za zu​chwal​stwo! – zdu​miał się Pey​rol nie na żar​ty.– Lecz to do nich po​dob​ne. A jed​nak wie​rzyć się nie chce. Czy to nie plot​ki? Pa​ta​rio​ta kur​czo​wo wzniósł ra​mię. – Że tak było, przy​sią​głem przed try​bu​na​łem – oświad​czył. – O, ciem​na spra​wa! – wy​krzyk​nął prze​raź​li​wie. – Oj​ciec jej przy​pła​cił to ży​ciem – po​wie​dział ci​cho – jej mat​ka tak​że, lecz oj​czy​zna była w nie​bez​pie​czeń​stwie – do​dał jesz​cze cich​szym gło​sem. Pey​rol pod​szedł do za​chod​nie​go okna i po​pa​trzył w stro​nę Tu​lo​nu. Po​środ​ku wód roz​la​nych na Cape Ci​cié pły​wał wy​so​ki dwu​po​kła​do​wiec, małe zaś ciem​ne punk​ty na wó​dzie były to łód​ki usi​łu​ją​ce ob​ró​cić go na pra​wo. Pey​rol przy​glą​dał się chwi​lę, po​tem wró​cił w głąb izby. – I wy​cią​gnę​li​ście go stąd wprost na sza​fot? – za​py​tał swym obo​jęt​nym gło​sem. Pa​trio​ta nie pod​niósł oczu, w za​my​śle​niu za​prze​czył ru​chem gło​wy. – Nie, przy​był do Tu​lo​nu przed samą ewa​ku​acją, ten przy​ja​ciel An​gli​ków. Przy​że​glo​wał na wła​snym ku​trze, któ​ry wciąż jesz​cze leży tu w Ma​dra​gue. Wziął z sobą żonę. Przy​by​li, by za​brać do domu cór​kę ukry​wa​ją​cą się z paru sta​ry​mi za​kon​ni​ca​mi. Nad​cią​ga​li zwy​cię​scy re​pu​bli​ka​nie, słu​żeb​ni​cy ty​ra​nii mu​sie​li ucie​kać. – Przy​by​li po cór​kę? – roz​wa​żał Pey​rol.. by lu​dzie po​czu​wa​ją​cy się do winy wa​ży​li.,. Pa​trio​ta bły​snął ku nie​mu oczy​ma, któ​re pło​nę​ły dzi​ko.

– Spra​wie​dli​wo​ści sta​ło się za​dość. Jako kontr​re​wo​lu​cjo​ni​ści, gdy​by na​wet jed​ne​go sło​wa nie za​mie​ni​li z nie​przy​ja​ciół​mi, po​win​ni byli po​nieść karę. – Hm, ma​ru​dzi​li z po​wo​du cór​ki. To wy spro​wa​dzi​li​ście ją do domu? – Tak, ja – od​parł go​spo​darz. Wy​mi​nął ba​daw​cze spoj​rze​nie Pey​ro​la, choć w na​stęp​nej chwi​li już mu pa​trzył w oczy. – Ale nie uda​ło się jej zde​pra​wo​wać na​uka​mi pod​łe​go za​bo​bo​nu. Przy​wio​złem pa​triot​kę. Z ca​łym spo​ko​jem Pey​rol przy​znał mu ra​cję le​d​wie do​strze​gal​nym ski​nie​niem gło​wy. – Pięk​nie – rzekł – wszyst​kie te hi​sto​rie nie za​mą​cą mi snu w tej izbie. Za​wsze chcia​łem, gdy będę miał dość włó​czę​gi po mo​rzach, za​miesz​kać w la​tar​ni mor​skiej. Tu jest jak w la​tar​ni. Zo​ba​czy​cie mnie tu ju​tro z mo​imi nie​licz​ny​mi ma​nat​ka​mi – do​dał zmie​rza​jąc ku drzwiom. – Sa​lut, ci​toy​en! Pa​no​wa​nie nad sobą wy​ro​sło u Pey​ro​la z cza​sem do po​zio​mu praw​dzi​wej po​go​dy umy​słu. Na wschod​nich mo​rzach i lą​dach wie​dzia​no, że Pey​rol to czło​wiek strasz​ny i spo​koj​ny. Mo​gli​by tam opo​wie​dzieć nie​jed​ną hi​sto​rię, któ​ra z ich punk​tu wi​dze​nia była po pro​stu wspa​nia​ła. Lecz wszyst​ko, cze​go Pey​rol kie​dy​kol​wiek do​ko​nał, ogra​ni​cza​ło się w jego mnie​ma​niu do tego, że za​cho​wał roz​są​dek w róż​ne​go ro​dza​ju nie​bez​piecz​nych sy​tu​acjach. Nic go nie mo​gło przy​pra​wić o za​wrót gło​wy – ani nie​bez​pie​czeń​stwo, ani okru​cień​stwo, ani ja​kie​kol​wiek oko​licz​no​ści da​nej przy​go​dy. Przy​sto​so​wy​wał się do niej, do jej wła​ści​wo​ści i bo​daj do sa​me​go jej du​cha z głę​bo​kim i nie​omyl​nym wy​czu​ciem, bez do​miesz​ki sen​ty​men​tu. Uczu​cie jako ta​kie było dlań czymś sztucz​nym, o czym na​wet nie sły​szał, było mu tak bar​dzo obce, że z jego prze​ja​wów nie umiał​by zdać so​bie spra​wy. Dzię​ki temu na​tu​ral​ne​mu spo​so​bo​wi go​dze​nia się na wszyst​ko nada​wał się na współ​miesz​kań​ca Escam​po​bar. Wkrót​ce po​-

wró​cił na far​mę z… ca​łym ła​dun​kiem, jak zwał swój ba​gaż. U drzwi domu po​wi​ta​ła go mło​da ko​bie​ta o bla​dej twa​rzy i wiecz​nie błą​dzą​cych oczach. Nic nie było w sta​nie za​trzy​mać jej wzro​ku. Śli​zgał się po przed​mio​tach jej co​dzien​ne​go oto​cze​nia. Gdy się do niej mó​wi​ło, wciąż cze​goś wy​pa​try​wa​ła to z pra​wej, to z le​wej stro​ny za roz​mów​cą, aż bu​dzi​ła zwąt​pie​nie, czy słu​cha i ro​zu​mie. Mimo po​zo​rów nie​przy​tom​no​ści była jed​nak​że naj​zu​peł​niej przy zdro​wych zmy​słach. Wśród swych po​szu​ki​wań uśmiech​nę​ła się do Pey​ro​la. Po​tem, wy​co​faw​szy się do kuch​ni, przy​glą​da​ła się, o ile na to po​zwa​la​ły jej roz​bie​ga​ne oczy, jak Pey​rol win​do​wał po scho​dach swo​ją oso​bę i ba​gaż. Naj​cen​niej​szą część ba​ga​żu Pey​rol miał na so​bie, to​też gdy tyl​ko zo​stał sam w izbie stry​cho​wej, przy​po​mi​na​ją​cej ka​me​rę świetl​ną la​tar​ni mor​skiej, zrzu​cił nie​zno​śne brze​mię i po​ło​żył je w no​gach łóż​ka. Po​tem siadł, oparł​szy się łok​cia​mi na sto​le, i pa​trzał na swój skarb z uczu​ciem nie​zmier​nej ulgi. Łup ten nig​dy nie cią​żył mu na su​mie​niu, w pew​nych chwi​lach… cią​żył mu tyl​ko na cie​le. Cier​pie​nia du​cho​we, któ​re skarb mu spra​wiał, były na​stęp​stwem cier​pień ści​śle fi​zycz​nych. Mniej​sza ó to, że mu​siał się z nim kryć, lecz był to krę​pu​ją​cy, iry​tu​ją​cy, a pod ko​niec dnia na​praw​dę nie​zno​śny cię​żar, któ​ry spra​wiał, że on, bar​czy​sty i rzut​ki ma​ry​narz, czuł się jak jucz​ne zwie​rzę. W ta​kich chwi​lach ca​łym współ​czu​ciem, na ja​kie po​tra​fił się zdo​być, ob​da​rzał zwie​rzę​ta zmu​szo​ne dźwi​gać czło​wie​ka i jego ła​dun​ki. Obce mu było okru​cień​stwo, choć ży​cie wśród bez​pra​wia uczy​ni​ło go bez​względ​nym. Roz​parł się w krze​śle. Sie​dział tak, nagi do pasa, mu​sku​lar​ny i si​wo​wło​sy, skło​niw​szy gło​wę o rzym​skim pro​fi​lu na ta​tu​owa​ne przed​ra​mię. Czuł się do​sko​na​le. W głę​bo​kim za​my​śle​niu nie spusz​czał oka ze skar​bu. My​lił​by się jed​nak sro​dze ten, kto, są​dząc z po​zo​rów, za​du​mę tę przy​pi​sał​by chę​ci jak naj​lep​sze​go ukry​cia skar​bu. Pey​rol roz​my​ślał zgo​ła nad

czym in​nym; wie​lo​let​nie do​świad​cze​nie na​uczy​ło go, co wart jest łup i jak pręd​ko top​nie​je w rę​kach. Za​sta​na​wiał się, jak róż​ną była ta zdo​bycz od do​tych​cza​so​wych zdo​by​czy. To nie wy​pa​da​ją​ca nań część łupu, osią​gnię​te​go po​tem, krwią i bli​zną, gło​dem i ha​zar​dem ży​cia, ale dar ła​ska​wej for​tu​ny. Łup pręd​ko się trwo​ni. Skarb ten do​stał mu się, aby go za​cho​wał. Tu, z dala od po​kus burz​li​wej prze​szło​ści, rzekł​byś „ w in​nym świe​cie, nie mógł​by go prze​pić, prze​grać w kar​ty, roz​trwo​nić w ja​kiś zna​ny so​bie spo​sób, nie mógł​by go na​wet da​ro​wać. W tej izbie wznie​sio​nej na do​bre kil​ka​na​ście stój? nad po​zio​mem zre​wol​to​wa​ne​go kra​ju oj​czy​ste​go, w któ​rym czuł się bar​dziej obco niż gdzie​kol​wiek in​dziej na świe​cie, na tym ob​szer​nym pod​da​szu, peł​nym świa​tła i oko​lo​nym przez mo​rze, Pey​rol de​lek​to​wał się ci​szą i bez​pie​czeń​stwem, nie my​śląc za​przą​tać so​bie gło​wy skar​bem. Przy​szło mu na myśl, że w grun​cie rze​czy nig​dy nie dbał o łup zdo​by​ty kie​dy​kol​wiek. Nig​dy o ża​den. Miał​że​by te​raz szcze​gól​nie strzec zdo​by​czy, za któ​rą nikt mścić się nie może i któ​rej mu nikt nie bę​dzie pró​bo​wał ode​brać? Pey​rol wstał i otwo​rzył swój wiel​ki ku​fer z san​da​ło​we​go drze​wa ze zwi​sa​ją​cą prze​ogrom​ną kłód​ką, ku​fer złu​pio​ny w pew​nym chiń​skim mie​ście nad Za​to​ką Ton​kiń​ską przed wie​lu, wie​lu laty, gdy ban​da Bra​ci z Wy​brze​ża, do któ​rej na​le​żał, wzię​ła sztur​mem por​tu​gal​ski sta​tek, za​ło​gę spu​ści​ła w ło​dzi na mo​rze, a sama za​czę​ła upra​wiać że​glu​gę na wła​sne kon​to i ryzy – ko. Był wte​dy mło​dy, bar​dzo mło​dy, i ku​fer przy​padł mu w udzia​le, bo nikt nie chciał nie​po​ręcz​ne​go sprzę​tu, a tak​że dla​te​go, że opa​sy​wa​ły go ob​rę​cze wy​cy​ze​lo​wa​ne, co praw​da, lecz nie ze zło​ta, a z pod​łej mie​dzi. On zaś w pro​sto​cie du​cha był za​do​wo​lo​ny z tego, co dla nie​go przy​pa​dło. Cią​gnął za sobą ku​fer w naj​prze​róż​niej​sze miej​sca i po​zo​sta​wiał, gdzie się dało – raz na cały rok zo​sta​wił go w ciem​nej i cuch​ną​cej ja​ski​ni na wy​brze​żu ma​da​ga​skar​skim. Od​da​wał go na prze​cho​wa​nie róż​nym wo​dzom ple​mien​nym, Ara​bom, wła​ści​cie​lo​wi naj​-

obrzy​dliw​szej ja​ski​ni gry w Pon​di​cher​ry, wro​gom swym na​wet. Raz, jed​nak​że, utra​cił ku​fer. Sta​ło się to, gdy go ra​nio​no. Krew wte​dy try​ska​ła z nie​go jak z roz​pru​te​go bu​kła​ka z wi​nem. Mię​dzy Brać​mi wy​ni​kła nie​prze​wi​dzia​na bój​ka z po​wo​du ja​kie​goś pla​nu, skom​pli​ko​wa​ne​go oso​bi​sty​mi za​wi​ścia​mi, i on, Bogu du​cha wi​nien, do​stał to fa​tal​ne cię​cie nie wia​do​mo od kogo, nie uda​ło mu się bo​wiem nig​dy do​wie​dzieć, kto je za​dał. Je​den z Bra​ci, mło​dy An​glik, z któ​rym się przy​jaź​nił, sko​czył mu na po​moc i wy​cią​gnął z kłę​bo​wi​ska. Tyle pa​mię​ta, gdyż po​tem stra​cił przy​tom​ność i prze​le​żał dłu​gie dni bez pa​mię​ci. Ile​kroć oglą​dał bli​znę, nie mógł oprzeć się zdu​mie​niu, ja​kim cu​dem wy​li​zał się z tej rany. Ta przy​go​da, rana i dłu​ga, bo​le​sna re​kon​wa​le​scen​cja wpły​nę​ły nań otrzeź​wia​ją​co. Po wie​lu la​tach, gdy stro​niąc od bez​względ​ne​go bez​pra​wia słu​żył jako ster​nik na „Hi​ron​del​le”, względ​nie po​rząd​nym stat​ku kor​sar​skim, ku​fer ten wpadł mu w oko naj​nie​spo​dzie​wa​niej w Port Lo​uis, w sto​ją​cej na ubo​czu ciem​nej bu​dzie hin​du​skie​go han​dla​rza. Go​dzi​na była póź​na, uli​ca pu​sta, więc Pey​rol, nie​wie​le my​śląc, wtar​gnął do skle​pi​ku z pi​sto​le​tem w pra​wej, a do​la​rem w le​wej ręce i za​żą​dał wy​da​nia swej wła​sno​ści. Od wstręt​nie płasz​czą​ce​go się han​dla​rza za​brał ku​fer i na ra​mie​niu za​niósł go na sta​tek, któ​ry tej​że nocy wy​pły​nął na mo​rze. Do​pie​ro wte​dy miał czas prze​ko​nać się, że to rze​czy​wi​ście jego wła​sny ku​fer. Po​znał go po zna​ku, któ​ry, fol​gu​jąc swym in​stynk​tom nisz​czy​ciel​skim, wy​dra​pał przed laty na wie​ku. Był to nie​zgrab​ny ry​su​nek czasz​ki ze skrzy​żo​wa​ny​mi pod nią pisz​cze​la​mi, czer​wo​ni gdyż wtarł weń odro​bi​nę chiń​skie​go cy​no​bru. Oto miał go znów przed sobą, nie za​tar​ty i świe​ży. A te​raz na peł​nym świa​tła pod​da​szu domu w Escam​po​bar Pey​rol, któ​ry zdą​żył przez ten czas osi​wieć, otwo​rzył ku​fer i wy​jął całą za​war​tość wy​kła​da​jąc ją sys​te​ma​tycz​nie… na pod​ło​gę. Ka​mi​ze​lę ze skar​bem, kie​sze​-

nia​mi w dół, ro​ze​słał na dnie, któ​re zu​peł​nie wy​peł​ni​ła. Po​tem, wciąż na klęcz​kach, za​pa​ko​wał rze​czy z po​wro​tem. Były tam je​den czy dwa swe​try, kur​ta z cien​kie​go suk​na, reszt​ka mu​śli​nu, ma​da​po​la​mu – kosz​tow​na ta tka​ni​na za​wsze mu była tyl​ko za​wa​dą, nie wie​dział bo​wiem, co z nią zro​bić – i dużo cien​kich, bia​łych ko​szul. Z pew​no​ścią sie​bie czło​wie​ka, przed któ​rym swe​go cza​su inni drże​li, zde​cy​do​wał, że nikt nie od​wa​ży się szpe​rać w jego rze​czach. Wstał. Obej​rzał się do​ko​ła i prze​cią​gnął, aż na​brzmia​ły mu​sku​ły po​tęż​nych ra​mion. W na​głym prze​świad​cze​niu, że na tej far​mie po​tra​fi się wy​bor​nie urzą​dzić, prze​stał my​śleć o skar​bie, przy​szło​ści i na​wet o ju​trze.

IV

Przed szcząt​kiem lu​ster​ka, wi​szą​cym na ra​mie wschod​nie​go okna, Pey​rol go​lił się nie​znisz​czal​ną an​giel​ską brzy​twą; była nie​dzie​la. Lata zmian po​li​tycz​nych, uwień​czo​ne pro​kla​mo​wa​niem Na​po​le​ona do​ży​wot​nim kon​su​lem, spły​nę​ły po nim bez śla​du, tyl​ko cza​pa wło​sów osi​wia​ła mu pra​wie do​szczęt​nie. Zło​żył brzy​twę sta​ran​nie, wsu​nął nogi w poń​czo​chach w sa​bo​ty naj​lep​sze​go ga​tun​ku i za​kle​ko​tał nimi po scho​dach. Zszedł z nie za​wią​za​ny​mi u ko​lan spodnia​mi i pod​wi​nię​ty​mi rę​ka​wa​mi ko​szu​li. Kor​sarz za​do​mo​wił się na wsi wy​bor​nie, czuł się jak u sie​bie na far​mie, z któ​rej, niby z la​tar​ni mor​skiej, otwie​rał się wi​dok na dwie redy i peł​ne mo​rze. Prze​szedł przez kuch​nię. Wszyst​ko w niej wy​glą​da​ło jak w dzień jego pierw​szych od​wie​dzin – płat sło​necz​ne​go świa​tła na pod​ło​dze, błysz​czą​ce ron​dle z czer​wo​nej mie​dzi na ścia​nach, po​środ​ku stół, wy​szo​ro​wa​ny do bia​ło​ści, tyl​ko twarz sta​rej ko​bie​ty, ciot​ki Ka​ta​rzy​ny, od​zna​cza​ła się ostrzej​szym pro​fi​lem. Moż​na by na​wet po​my​śleć, że kura, krę​cą​ca gło​wą pre​ten​sjo​nal​nie, sta​ła na pro​gu kuch​ni przez ostat​nie osiem lat. Prze​cho​dząc Pey​rol usu​nął ją z dro​gi nogą i wy​plu​skał się roz​kosz​nie na po​dwór​cu pod pom​pą. Wra​ca​jąc miał wy​gląd tak rześ​ki i czer​stwy, że sta​ra Ka​ta​rzy​na cie​niut​kim gło​sem wy​ra​zi​ła prze​ko​na​nie, iż wy​glą​da wspa​nia​le. Cza​sy się zmie​ni​ły. Na​zy​wa​ła go już nie oby​wa​te​lem Pey​ro​lem, a pa​nem Pey​ro​lem. Na to od​po​wie​dział bez wa​ha​nia, że w każ​dej chwi​li go​tów był​by po​pro​wa​dzić ją do oł​ta​rza, gdy​by tyl​ko wie​dział, że ni​kim in​nym nie jest za​ję​ta. Żart ten sły​sza​ła od lat i zwy​kła pusz​czać mimo uszu. Po​wio​dła tyl​ko za nim okiem, gdy prze​cho​dził przez kuch​nię.

Znikł w chłod​nej sali, gdzie sta​ły wy​szo​ro​wa​ne sto​ły i ław​ki; nie było tam ży​wej du​szy. Przez salę Pey​rol wy​szedł przed front domu, zo​sta​wia​jąc za sobą drzwi otwar​te. Na kle​kot jego sa​bo​tów ja​kiś mło​dy czło​wiek, sie​dzą​cy na ław​ce pod ścia​ną domu, od​wró​cił gło​wę i ski​nął mu nie​dba​le. Miał twarz po​dłuż​ną, opa​lo​ną i gład​ką, z no​sem lek​ko za​gię​tym i za​okrą​glo​nym pod​bród​kiem. Był w gra​na​to​wej kurt​ce ofi​cer​skiej, od​sła​nia​ją​cej z przo​du bia​łą ko​szu​lę i czar​ny kra​wat, za​wią​za​ny w wę​zeł o zwi​sa​ją​cych koń​cach. Bia​łe spodnie i poń​czo​chy, czar​ne trze​wi​ki o sta​lo​wych sprzącz​kach do​peł​nia​ły stro​ju. Sza​bla o mo​sięż​nej rę​ko​je​ści i w czar​nej po​chwie oraz z rap​cia​mi w po​sta​ci skrzy​żo​wa​nych pa​sów le​ża​ła na zie​mi. Pey​rol, srebr​no​wło​sy i ru​mia​ny, usiadł tro​chę da​lej na ław​ce. Pła​sko​wyż, ska​li​sty przed do​mem, ury​wał się opo​dal, gdzie mię​dzy dwo​ma ja​ło​wy​mi wzgó​rza​mi two​rzył się pa​rów. Sta​ry kor​sarz i mło​dy ma​ry​narz sie​dzie​li w mil​cze​niu z oczy​ma utkwio​ny​mi w prze​strzeń jak lu​dzie bli​scy so​bie lub zu​peł​nie obcy. Nie po​ru​szy​ło ich na​wet uka​za​nie się we wro​tach go​spo​da​rza far​my Escam​po​bar. Ów prze​ciął plac przed do​mem. Miał ręce brud​ne, rę​ka​wy za​ka​sa​ne, wi​dły na ra​mie​niu, jak gdy​by sta​wał do co​dzien​nej pra​cy, a minę ma​ni​fe​sta​cyj​ną. W ja​snym świe​tle po​ran​ka pa​trio​ta wlókł za sobą sa​bo​ty w spo​sób zdra​dza​ją​cy zu​peł​ny upa​dek du​cha. Ża​den praw​dzi​wy rol​nik nie po​wra​cał​by tak z pola na​wet po ca​łym dniu pra​cy. Jed​nak​że nie znać było po nim bra​ku sił. Na owal​nej twa​rzy o za​okrą​glo​nych ko​ściach po​licz​ko​wych nie było śla​du zmarsz​czek, gnieź​dzi​ły się one tyl​ko po ką​tach błysz​czą​cych, wi​zjo​ner​skich oczu, któ​re nic nie stra​ci​ły ze swe​go bla​sku od cza​su, gdy po raz pierw​szy spo​tka​ły się z ocza​mi Pey​ro​la. W zwi​chrzo​nej czu​pry​nie i bro​dzie czas po​sre​brzył le​d​wie kil​ka wło​sów, lecz by je do​strzec, trze​ba było do​brze się przyj​rzeć. Tu, na naj​dal​szym po​łu​dniu Fran​cji, czas jak​by za​trzy​mał się w bie​gu, zo​sta​wia​jąc w spo​ko​ju tę garst​kę lu​dzi po​chło​nię​tych wy​dzie​ra​niem ka​mie​-

ni​stej gle​bie po​wsze​dnie​go chle​ba i wina. Z oczy​ma utkwio​ny​mi wprost przed sie​bie go​spo​darz far​my prze​szedł przed sie​dzą​cy​mi na ław​ce, zmie​rza​jąc ku drzwiom izby, któ​re Pey​rol zo​sta​wił otwar​te. Oparł wi​dły o ścia​nę i już miał wejść, gdy dźwięk da​le​kie​go dzwo​nu ze wsi, w któ​rej przed laty po​wra​ca​ją​cy Pey​rol na​po​ił mu​li​cę i po​ga​dał z wła​ści​cie​lem wier​ne​go psa, do​le​ciał bez​dź​więcz​ny i ury​wa​ny w zu​peł​nej ci​szy po​wie​trza. Gwał​tow​ne za​trza​śnię​cie fron​to​wych drzwi prze​rwa​ło mil​cze​nie dwu męż​czyzn za​pa​trzo​nych w mo​rze. – Czy ten czło​wiek nig​dy nie od​po​czy​wa? -– ci​cho i obo​jęt​nie za​py​tał młod​szy nie od​wra​ca​jąc gło​wy. Bez​na​mięt​ny ten głos za​głu​szył de​li​kat​ny brzęk dzwo​nu. – W każ​dym ra​zie nie w nie​dzie​lę – od​po​wie​dział kor​sarz rów​nież bez naj​mniej​sze​go za​in​te​re​so​wa​nia. – ‘ Cóż pan chce? Dzwon ko​ściel​ny to dla nie​go śmier​tel​na tru​ci​zna. Czło​wiek ten, są​dzę, uro​dził się san​kiu​lo​tą. W dzień każ​dej de​ka​dy wkła​da, co ma naj​lep​sze​go, na gło​wę wci​ska czap​kę fry​gij​ską i tak błą​ka się mię​dzy za​bu​do​wa​nia​mi. Wid​mo prze​szło​ści cu​dem ja​kimś wy​do​by​te na świa​tło dzien​ne. Wspa​nia​ły okaz ja​ko​bi​na. – A tak. Rzad​ko w któ​rej wio​sce fran​cu​skiej nie ma paru ja​ko​bi​nów. Więk​szość jed​nak zmie​ni​ła przy​najm​niej skó​rą. – Ten nie bawi się w kom​pro​mi​sy, a o zmia​nie prze​ko​nań mowy być nie może. W Tu​lo​nie mu​szą być lu​dzie, któ​rzy go pa​mię​ta​ją z cza​sów re​wo​lu​cji. To nie tak daw​no prze​cie. Tym​cza​sem… – Pey​rol od​wró​cił się ku mło​de​mu czło​wie​ko​wi – tym​cza​sem gdy się na nie​go pa​trzy… Ofi​cer ski​nął gło​wą, cień nie​po​ko​ju prze​mknął mu po twa​rzy. Nie uszło to uwa​gi Pey​ro​la, któ​ry cią​gnął da​lej swo​bod​nie: – Nie​daw​no, gdy księ​ża za​czę​li wra​cać do swych pa​ra​fii, on, ten czło​wiek – tu rzu​cił gło​wą w stro​nę drzwi do izby – nie uwie​rzy pan, ru​szył do mia​stecz​ka z sza​blą u boku i fry​gij​ską czap​ką na gło​wie. Zmie​rzał pro​-

sto w ko​ściel​ne wro​ta. Nie poj​mu​ję, cze​go mógł chcieć w ko​ście​le. W każ​dym ra​zie nie szedł się mo​dlić, to pew​ne. Lu​dzie byli wów​czas bar​dzo dum​ni z otwar​cia ko​ścio​ła, więc ja​kaś ko​bie​ta do​strze​gła go z okna i da​lej​że wrzesz​czeć: „Hej tam! pa​trz​cie go! Ja​ko​bin, san​kiu​lo​ta, krwio​pij​ca!” Lu​dzie za​czę​li wy​ska​ki​wać z do​mów, ten i ów z pra​cu​ją​cych w polu dał susa przez ni​ski mur. W oka mgnie​niu ze​brał się tłum, prze​waż​nie ko​biet. Każ​da chwy​ci​ła, co pod rękę się na​wi​nę​ło: kij, nóż ku​chen​ny, co​kol​wiek. Kil​ku męż​czyzn z ło​pa​ta​mi, pał​ka​mi przy​łą​czy​ło się do nich przy stud​ni i hej​że na in​tru​za. Stro​pi​ła go po​sta​wa tłu​mu. Cóż miał ro​bić? Za​wró​cił i nuż zmy​kać jak za​jąc w górę po po​chy​ło​ści. Nie byle od​wa​gi trze​ba, by sta​wić czo​ło gro​ma​dzie roz​ju​szo​nych bab. Biegł po dro​dze ko​ło​wej nie oglą​da​jąc się, a tłum za nim z wy​ciem: „A mort! A mort le bu​veur du sang!” W cią​gu dłu​gich lat był po​stra​chem i ka​mie​niem ob​ra​zy dla nie​jed​ne​go, a te​raz przy​szła na nich ko​lej od​we​tu. Ksiądz był w za​kry​stii Do​szły go te ha​ła​sy. Pod​szedł do drzwi. Le​d​wie rzu​cił okiem, zro​zu​miał, co się świę​ci. Ma coś koło czter​dziest​ki, ale mu​sku​lar​ny jest, dłu​go​no​gi, i pręd​ki, nie​praw​daż? W jed​nej chwi​li pod​ka​sał su​tan​nę i po​mknął na prze​łaj, ska​cząc przez ogro​dze​nia i z ka​mie​nia na ka​mień jak po​strze​lo​na ko​zi​ca. By​łem u sie​bie na gó​rze, do​szedł mnie tam ów tu​mult. Pod​sze​dłem do okna i wi​dzia​łem po​ścig na ca​łej prze​strze​ni. Już my​śla​łem, że ten wa​riat ścią​gnie nam na łeb wszyst​kie te wiej​skie fu​rie, a mo​gli, jak nic, wziąć dom sztur​mem i ca​łej na​szej gro​mad​ce po​skrę​cać kar​ki, kie​dy ksiądz do​biegł w pstat​niej chwi​li. Od jed​ne​go za​ma​chu mógł zwa​lić z nóg Sce​vo​lę, lecz po​zwo​lił mu prze​biec i sta​nął przed swy​mi pa​ra​fia​na​mi z roz​po​star​ty​mi ra​mio​na​mi. To po​skut​ko​wa​ło. Oca​lił go​spo​da​rza. Co im po​wie​dział, nie wiem, lecz roz​pły​wa​li się; wte​dy nad swym no​wym pro​bosz​czem. Mógł ich wte​dy owi​nąć do​ko​ła ma​łe​go pal​ca. Wy​chy​li​łem się z okna do pasa. Było na co po​pa​trzeć. Zma​sa​kro​wa​li​by chęt​nie „tę prze​klę​tą ban​-

dę”, jak nas zwy​kli na​zy​wać tam w dole. Gdy się cof​ną​łem z okna, zważ pan tyl​ko, far​mer​ka sta​ła za mną i przy​glą​da​ła się rów​nież. Dość czę​sto pan tu bywa, by wie​dzieć, jak bez​sze​lest​nie błą​dzi po po​lach i po domu. Liść spa​da​jąc z drze​wa wię​cej robi ha​ła​su niż ona do​ty​ka​jąc sto​pą zie​mi. We​szła są​dząc pew​nie, że mnie nie ma w po​ko​ju, cią​gle oglą​da​jąc się w zwy​kły spo​sób za czymś, cze​go nie ma, a spo​strze​gł​szy, że sto​ję wy​chy​lo​ny z okna, oczy​wi​ście po​de​szła bli​żej, by zo​ba​czyć, co się dzie​je. Nie była ani odro​bi​nę bled​sza niż za​zwy​czaj, tyl​ko suk​nię na pier​siach pod​trzy​my​wa​ła pal​ca​mi obu rąk kur​czo​wo, o tak. Za​po​mnia​łem ję​zy​ka w gę​bie. Nim zdo​by​łem się na sło​wo, za​wró​ci​ła i wy​szła na kształt cie​nia, bez naj​lżej​sze​go szme​ru. Gdy Pey​rol za​milkł, dźwię​ki ko​ściel​ne​go dzwo​nu w dal​szym cią​gu do​la​ty​wa​ły sła​biut​ko i uci​chły rów​nie na​gle, jak się ode​zwa​ły. – Sko​ro mowa o jej cie​niu – pod​jął mło​dy ofi​cer od nie​chce​nia – po​zna​łem go. Sta​ry Pey​rol zro​bił gest na​praw​dę gwał​tow​ny. – Co pan przez to ro​zu​mie? – za​py​tał. – Gdzie? – Jed​no jest tyl​ko okno w po​ko​ju, w któ​rym no​cu​ję. Sta​łem przy oknie i wy​glą​da​łem. Po to tu je​ste​śmy, by mieć na wszyst​ko oko, czyż nie? Obu​dzi​łem się rap​tem, pod​sze​dłem do okna i wyj​rza​łem. – W po​wie​trzu cie​ni nie znać – wark​nął sta​ry Pey​rol. – Tak, ale znać je na zie​mi, ów zaś był moc​no czar​ny wo​bec peł​ni księ​ży​ca. Pa​dał z rogu domu na otwar​tą prze​strzeń. – Far​mer​ka – za​wo​łał Pey​rol ci​chym gło​sem – nie​moż​li​we! – Czy sta​ra ko​bie​ta, miesz​ka​ją​ca w kuch​ni, błą​ka się, czy baby ze wsi zbli​ża​ją się do far​my? – spy​tał ofi​cer z ca​łym spo​ko​jem. – Musi pan znać zwy​cza​je do​mow​ni​ków. To był cień ko​bie​cy. Księ​życ świe​cił z wschod​niej stro​ny i cień śli​zgał się uko​śnie od tego rogu domu i z po​wro​tem. Po​-

tra​fię po​znać jej cień, gdy go mam przed ocza​mi. – Czy sły​szał pan co? – spy​tał Pey​rol po chwi​li wa​ha​nia. – Okno było otwar​te, więc sły​sza​łem, że ktoś chra​pie. Nie mógł to pan chra​pać, bo do​cho​dzi​ło nie z tak wy​so​ka. Nad​to, są​dząc z chra​pa​nia, mógł to być tyl​ko ktoś p nie​zmą​co​nym su​mie​niu. Nie tak jak pan, sta​ry włó​czę​ga mor​ski z dy​plo​mem ka​no​nier​skim czy bez dy​plo​mu. – Tu spoj​rzał ze​zem na sta​re​go Pey​ro​la. – Cóż to pana tak obe​szło? – Ze się wa​łę​sa, nie​po​dob​na za​prze​czyć – mruk​nął Pey​rol z nie​ukry​wa​nym nie​po​ko​jem. –- Naj​wi​docz​niej. Po​tra​fię roz​po​znać czyjś cień, gdy go wi​dzę. Hm, na​wet w pierw​szej chwi​li od​kry​cie to nie zro​bi​ło na mnie ta​kie​go wra​że​nia jak na panu sama wzmian​ka o moim spo​strze​że​niu. Ale temu san​kiu​lo​cie, przy​ja​cie​lo​wi pań​skie​mu, mu​szę od​dać spra​wie​dli​wość. Śpi spo​koj​nym snem. Wszy​scy ci zwo​len​ni​cy gi​lo​ty​ny mają ognio​trwa​łe su​mie​nia pierw​szej kla​sy. Wi​dzia​łem ich na pół​no​cy przy ro​bo​cie, gdy jesz​cze boso bro​dzi​łem po rynsz​to​kach. – On sy​pia w tym po​ko​ju – wy​gło​sił z po​wa​gą Pey​rol. – Ale ten cień nie pa​dał ani tu, ani tam – cią​gnął ofi​cer. – Dla błęd​nych cie​ni co naj​wy​żej do​god​ny może być czas, gdy jego san​kiu​loc​kie su​mie​nie wy​po​czy​wa. Pey​rol, po​ru​szo​ny do głę​bi, znacz​nie zni​żył głos. – Po​rucz​ni​ku – rzekł – gdy​bym od razu nie przej​rzał, co kry​je się na dnie pań​skie​go ser​ca, daw​no w ten czy inny spo​sób umiał​bym po​zbyć się pana. Po​rucz​nik znów ze​zem spoj​rzał na Pey​ro​la, któ​ry cięż​ko opu​ścił wznie​sio​ną pięść na udo. – Je​stem sta​ry Pey​rol, a ten dom, sa​mot​ny jak okręt na mo​rzu, jest w mo​ich oczach okrę​tem i wszy​scy jego miesz​kań​cy mymi współ​to​wa​rzy​-

sza​mi po​dró​ży. Mniej​sza o go​spo​da​rza. Chcę wie​dzieć tyl​ko, czy pan sły​szał co​kol​wiek? Głos jaki? Szep​ty, kro​ki? Iro​nicz​ny uśmiech mu​snął war​gi mło​de​go czło​wie​ka. – Nie, był to krok lek​ki. Nie sły​szy się, jak liść spa​da, a już,z tym psem ter​ro​ry​stycz​nym, trą​bią​cym… mi nad samą gło​wą, nie mo​gło być mowy… – Ze skrzy​żo​wa​ny​mi na pier​si rę​ko​ma zwró​cił się ku Pey​ro​lo​wi, któ​ry nie​spo​koj​nie nad​sta​wiał ucha. – Ale pan chce się do​wie​dzieć, nie​praw​daż? Do​brze, więc po​wiem, co sły​sza​łem, i tłu​macz pan so​bie, jak chcesz. Sły​sza​łem po​tknię​cie się. Nie był to wca​le fał​szy​wy krok wróż​ki, któ​ra ura​zi​ła się w czu​bek pal​ców, lecz od​głos stąp​nię​cia ko​goś w cięż​kich bu​ci​skach. Po​tem ka​mień za​czął się to​czyć po po​chy​ło​ści wzgó​rza przed do​mem, to​czył się i to​czył bez koń​ca, po​tem na​stą​pi​ła śmier​tel​na ci​sza. Nie za​uwa​ży​łem, żeby się coś po​ru​szy​ło. Księ​życ świe​cił tak, że sto​ki wzgó​rza zni​ka​ły w cie​niu. I nie sta​ra​łem się zo​ba​czyć. Z łok​ciem wspar​tym na ko​la​nie Pey​rol sie​dział bez ru​chu, skło​niw​szy gło​wę na roz​war​tą dłoń. Ofi​cer po​wtó​rzył przez za​ci​śnię​te zęby: – Tłu​macz pan so​bie, jak chcesz. Pey​rol po​trzą​snął z lek​ka gło​wą. Po​wie​dziaw​szy swo​je mło​dy ofi​cer oparł się ple​ca​mi o ścia​nę. W na​stęp​nej jed​nak chwi​li do​szedł ich uszu wy​strzał ar​mat​ni. Głu​chy huk przy​wę​dro​wał jak gdy​by z dołu, le​cąc wzwyż po po​chy​ło​ści, i ustą​pił miej​sca cięż​kie​mu wes​tchnie​niu zda​ją​ce​mu się szu​kać uj​ścia mię​dzy po​bli​ski​mi wzgó​rza​mi i ska​ła​mi. – To an​giel​ska kor​we​ta, któ​ra przez cały ty​dzień pod​kra​da​ła się i wy​kra​da​ła na redę i z redy Hy​eres – rzekł mło​dy ofi​cer pod​no​sząc śpiesz​nie sza​blę. Wstał i za​pi​nał rap​cie. Pey​rol zaś wol​niej ru​szył się z miej​sca mó​wiąc: – Na pew​no nie stoi już tam, gdzie​śmy ją wi​dzie​li za​ko​twi​czo​ną w nocy. To wy​strzał z bli​ska. Mu​sia​ła po​dejść bli​żej. O róż​nych po​rach nocy

dość na to było wia​tru. Lecz za​cho​dzę w gło​wę, po co ten wy​strzał o świ​cie w Pe​ti​te Pas​sę? Prze​ko​naj​my się le​piej. Ofi​cer ru​szył z miej​sca, a za nim po​dą​żył Pey​rol. Do​ko​ła far​my nie było ży​wej du​szy i ci​szę mą​cił tyl​ko ryk kro​wy do​cho​dzą​cy spo​za ścia​ny. Pey​rol do​trzy​my​wał kro​ku ofi​ce​ro​wi szyb​ko idą​ce​mu ścież​ką, le​d​wie wi​docz​ną na ka​mie​ni​stym zbo​czu wzgó​rza. – To był strzał śle​pym na​bo​jem – za​uwa​żył na​gle pew​nym sie​bie ba​sem. Ofi​cer obej​rzał się na nie​go. – Może pan ma i ra​cję. Był pan prze​cież ka​no​nie​rem. Wy​strzał śle​pym na​bo​jem, co? A więc wy​strzał sy​gna​ło​wy. Ale po co? Ob​ser​wo​wa​li​śmy tę kor​we​tę od daw​na i wie​my, że jest sama na tych wo​dach. Przy​śpie​szył kro​ku, Pey​rol zaś piął się za nim po stro​mej ścież​ce ar​gu​men​tu​jąc z pew​no​ścią w gło​sie: – Cóż z tego, że jest tu sama, mo​gła doj​rzeć dru​gi okręt o świ​cie. – Ba! – od​parł ofi​cer nie zwal​nia​jąc kro​ku. – Mówi pan jak dziec​ko czy też uwa​ża pan mnie za dziec​ko. Czy pole wi​dze​nia tej kor​we​ty nie jest bar​dzo ogra​ni​czo​ne? Co mo​gła doj​rzeć o świ​cie że​glu​jąc w stro​nę Pe​ti​te Pas​se, gdzie te​raz pew​nie się znaj​du​je? Dwie trze​cie wid​no​krę​gu mu​sia​ły jej za​sło​nić wy​spy wła​śnie od stro​ny, z któ​rej eska​dra an​giel​ska la​wi​ru​je poza li​nią ho​ry​zon​tu. Ko​me​dia z tą blo​ka​dą! Nie wi​dać ani jed​ne​go an​giel​skie​go ża​gla przez całe ty​go​dnie, a gdy czło​wiek naj​mniej się ich spo​dzie​wa, rap​tem wy​nu​rza​ją się tłum​nie, go​to​we żyw​cem nas po​żreć. Nie, to nie​moż​li​we. Nie było wia​tru, więc inny sta​tek nie mógł przy​że​glo​wać. Lecz pan, co się cheł​pi roz​po​zna​wa​niem ka​li​bru an​giel​skich dział po ich huku, po​wiedz mi tyl​ko, ka​no​nie​rze, ja​kie to było dzia​ło? – Dwu​nast​ka, oczy​wi​ście – od​wark​nął Pey​rol. – Naj​cięż​sze, ja​kie po​sia​da, bo to tyl​ko kor​we​ta.

– Więc to był sy​gnał od​wo​ław​czy dla ło​dzi ukry​tej przed na​szy​mi oczy​ma gdzieś na brze​gu. Przy ta​kim wy​brze​żu, ca​łym z cy​pli i za​tok, nie by​ło​by w tym nic nad​zwy​czaj​ne​go, nie​praw​daż? – Nie – od​parł Pey​rol kro​cząc nie​zmor​do​wa​nie. – Je​że​li jest w tym co nad​zwy​czaj​ne​go, to chy​ba wy​sła​nie ło​dzi. – Ra​cja. – Ofi​cer przy​sta​nął na​gle. – To na​praw​dę rzecz zdu​mie​wa​ją​ca, że w ogó​le wy​sła​li łódź. A w inny spo​sób nie​po​dob​na wy​tłu​ma​czyć tego wy​strza​łu. Pey​rol nie mru​gnął na​wet okiem, jak gdy​by nic go to wszyst​ko nie ob​cho​dzi​ło. – O, w tym kry​je się coś szcze​gól​ne​go – oży​wił się ofi​cer. – Je​że​li cho​dzi o łódź – po​wie​dział nie​wzru​szo​ny Pey​rol – nic w tym waż​ne​go kryć się nie może. Bo cóż mo​gło​by się kryć? Rów​nie do​brze mo​gli ją wy​słać ran​kiem z po​le​ce​niem na​ło​wie​nia ryb na śnia​da​nie dla ka​pi​ta​na. Cze​mu pan robi ta​kie oczy? Nie zna pan An​gli​ków? Zu​chwal​stwo ich nie ma gra​nic. Wy​gło​siw​szy te sło​wa z roz​wa​gą li​cu​ją​cą z jego si​wy​mi wło​sa​mi, Pey​rol prze​tarł z lek​ka wil​got​ne czo​ło. – Chodź​my – urwał ofi​cer. – Na co ten po​śpiech? – za​pro​te​sto​wał Pey​rol nie ru​sza​jąc się z miej​sca. – Trud​no mi dra​pać się po piar​gach w cięż​kich sa​bo​tach. – Czyż​by? – wy​buch​nął ofi​cer. – Do​brze, sko​ro się pan zmę​czył, niech pan tu sia​da i chło​dzi się ka​pe​lu​szem. Do wi​dze​nia. – I od​szedł, nim Pey​rol zdą​żył po​wie​dzieć sło​wo. Ścież​ka, wi​ją​ca się do​ko​ła wzgó​rza , wy​bie​gła na od​mor​ską stro​nę i wkrót​ce po​rucz​nik znikł mu sprzed oczu, jak​by się w zie​mię za​padł. Po​tem uka​za​ła się na chwi​lę gło​wa po​rucz​ni​ka, tyl​ko gło​wa, i rów​nie rap​tow​nie zni​kła. Zmie​sza​ny i za​sko​czo​ny Pey​rol po​zo​stał na miej​scu. Wy​-

biegł wzro​kiem za po​rucz​ni​kiem, po​tem zaś prze​niósł spoj​rze​nie ni​żej na po​bli​skie za​bu​do​wa​nia fol​warcz​ne. Wi​dział na​wet go​łę​bie spa​ce​ru​ją​ce po ryn​nach da​chów. Ktoś na środ​ku po​dwó​rza czer​pał wodę ze stud​ni. Go​spo​darz bez wąt​pie​nia. Lecz Pey​rol nie zwró​cił na nie​go uwa​gi, nie li​cząc się wca​le ż osob​ni​kiem, któ​ry nie​daw​no jesz​cze tylu nie​szczę​śliw​ców po​słał pod nóż gi​lo​ty​ny. Po​stać ta nie kłu​ła go w oczy, na​wet nie mą​ci​ła mu spo​ko​ju du​cha. Sam przez się był on ni​czym. Był kre​atu​rą, two​rem po​wszech​nej żą​dzy krwi, któ​rą zia​ła epo​ka re​wo​lu​cyj​na. Na​wet wąt​pli​wo​ści w sto​sun​ku do tego czło​wie​ka ulot​ni​ły się z du​szy sta​re​go Pey​ro​la. Czło​wiek ten tak da​le​ce był wy​pra​ny z wszel​kie​go zna​cze​nia, że Pey​rol nie zdzi​wił​by się wca​le, gdy​by w chwi​li wy​jąt​ko​we​go nim za​in​te​re​so​wa​nia od​krył, iż nie rzu​ca on cie​nia. Tam, w dole, wi​dzia​ny z od​da​le​nia, miał wy​gląd kar​ła ho​lu​ją​ce​go wia​dro ze stud​ni. „Lecz gdzie jest ona?” – za​cho​dził w gło​wę Pey​rol osła​nia​jąc dło​nią oczy. Nie mo​gła być bar​dzo da​le​ko, gdyż wi​dział ją tego ran​ka; wte​dy nie wie​dział jesz​cze, że błą​dzi po no​cach. Nie​po​kój opu​ścił go, gdy od​wra​ca​jąc oczy od za​bu​do​wań fol​warcz​nych, gdzie jej wi​docz​nie nie było, uj​rzał wiot​ką po​stać na tle pro​mie​ni​ste​go nie​ba, na sa​mym za​krę​cie ścież​ki, któ​rą ze​szedł po​rucz​nik. Pey​rol ru​szył ku niej żwa​wo. Nie na​le​żał do lu​dzi, któ​rych zdu​mie​nie przy​pra​wia o stra​tę cza​su, i sa​bo​ty tym ra​zem nie zda​wa​ły się cią​żyć mu na no​gach. Far​mer​ka zwa​na przez wie​śnia​ków Ar​let​tą jak mała dziew​czyn​ka – choć wspo​mi​na​li ją z za​bo​bon​nym stra​chem – szła ścież​ką ze spusz​czo​ną na pier​si gło​wą, le​d​wie do​ty​ka​jąc zie​mi i – jak Pey​rol zwykł ma​wiać – lżej od spa​da​ją​ce​go li​ścia. Kle​kot sa​bo​tów Pey​ro​la skło​nił ją do pod​nie​sie​nia czar​nych przej​rzy​stych oczu, zra​nio​nych ongi u za​ra​nia jej ko​bie​co​ści tak strasz​ny​mi wi​do​ka​mi prze​le​wu krwi, że nie mia​ły po​tem od​wa​gi spo​cząć na czym​kol​wiek, w oba​wie, by z prze​strze​ni nie wy​chy​nę​ła ku nim wi​zja okrut​nie

po​ka​le​czo​nych tru​pów. Pey​rol na​zy​wał to usi​ło​wa​niem nie​wi​dze​nia rze​czy, któ​rych nie ma; wy​kręt​na ta, choć jaw​na nie​sta​łość spoj​rzeń nig​dy jej nie opusz​cza​ła, to​też Pey​rol nie​ma​ło się zdzi​wił, gdy nie od​wró​ci​ła oczu pod jego ba​daw​czym spoj​rze​niem. Za​py​tał pro​sto z mo​stu: – Czy on co pani po​wie​dział? Od​po​wie​dzia​ła z cie​niem wy​zwa​nia i non​sza​lan​cji w gło​sie, co rów​nież dla Pey​ro​la było no​wo​ścią. – Nie za​trzy​mał się na​wet. Prze​szedł, jak​by mnie nie wi​dział – i obo​je od​wró​ci​li od sie​bie oczy. – Cze​go pani szu​ka po nocy? Nie spo​dzie​wa​ła się tego py​ta​nia. Spu​ści​ła oczy i, zmie​sza​na jak dziec​ko, uję​ła fał​dę swej su​kien​ki. – A czy mi nie wol​no? – mruk​nę​ła ni​skim i bo​jaź​li​wym gło​sem, jak gdy​by po​tra​fi​ła mó​wić nie zna​nym jesz​cze Pey​ro​lo​wi to​nem. – Co na to Ka​ta​rzy​na? – Spa​ła czy tyl​ko le​ża​ła na wznak z za​mknię​ty​mi oczy​ma. – Czy jej się to zda​rza? – spy​tał Pey​rol z nie​do​wie​rza​niem. – O tak – Ar​let​ta uśmiech​nę​ła się do Pey​ro​la dziw​nym uśmie​chem bez zna​cze​nia, nie​za​leż​nym od wy​ra​zu jej oczu. – Czę​sto tak leży. Już nie​raz to za​uwa​ży​łam. Leży pod koł​drą drżąc, póki nie wró​cę. – Co pa​nią wy​gna​ło z domu dzi​siej​szej nocy? – Pey​rol sta​rał się zaj​rzeć jej w oczy, ale da​rem​nie, gdyż uchy​li​ły się w zwy​kły spo​sób. Mia​ła wy​raz twa​rzy, rzekł​byś, nie​zdol​ny do uśmie​chu. – Ser​ce – od​par​ła. Na chwi​lę Pey​rol za​po​mniał ję​zy​ka w gę​bie i nie​mal wrósł w zie​mię. Far​mer​ka na​kry​ła oczy rzę​sa​mi i sta​ła ci​cho, jak gdy​by wszyst​ka krew spły​nę​ła jej do ko​ra​lo​wych warg, ja​skra​wo pą​so​wych i za​ry​so​wa​nych nie​ska​zi​tel​nie. Wzru​szyw​szy ra​mie​niem Pey​rol po​śpie​szył ścież​ką w górę nie oglą​da​jąc się. Lecz w po​bli​żu za​krę​tu zwol​nił kro​-

ku. Cał​kiem wol​no zmie​rzał już ku miej​scu, skąd otwie​rał się wi​dok na mo​rze. Na sa​mym wierz​choł​ku wzgó​rza roz​cią​ga​ła się piędź rów​ne​go, choć bar​dzo po​chy​łe​go grun​tu. Ro​sła na nim krzep​ka i przy​sa​dzi​sta so​sna, wy​chy​lo​na po​nad urwi​ste zbo​cze, wy​so​kie na ja​kie pięć​dzie​siąt stóp. Pey​ro​lo​wi rzu​ci​ła się w oczy przede wszyst​kim cie​śni​na Pe​ti​te Pas​se, któ​rej wody o tak wcze​snej po​rze le​ża​ły do po​ło​wy sze​ro​ko​ści w cie​niu wy​spy Po​rqu​erol​les. Nie mógł ob​jąć wzro​kiem ca​łej cie​śni​ny, lecz w jego polu wi​dze​nia nie było wca​le okrę​tu. Po​rucz​nik, opar​ty pier​sią o pień po​chy​lo​nej so​sny, za​gad​nął go z roz​draż​nie​niem: – Schyl​że się pan! Czy pan my​śli, że An​gli​cy nie mają lu​net? Pey​rol usłu​chał bez sło​wa. Oko​ło mi​nu​ty pełzł na czwo​ra​kach. Ktoś, pa​trząc z boku, uba​wił​by się tym wi​do​kiem, za​cho​dząc w gło​wę, po co ten gru​by wie​śniak, uwień​czo​ny lo​ka​mi czci​god​nej si​wi​zny, dra​pie się na czwo​ra​kach po zbo​czu wzgó​rza. Do​szedł​szy do stóp so​sny sta​nął na ko​la​na. Po​rucz​nik, roz​płasz​czo​ny na po​chy​łym pniu, z kie​szon​ko​wą lu​ne​tą przy oku, za​war​czał gniew​nie: – Te​raz pan wi​dzi chy​ba tę kor​we​tę? Rze​czy​wi​ście, Pey​rol, pod​nió​sł​szy się na klęcz​kach, wi​dział okręt. Był on tyl​ko o ćwierć mili od brze​gu. Nie​le​d​wie mógł​by go do​się​gnąć swym po​tęż​nym ba​sem. Mógł śle​dzić go​łym okiem ma​ry​na​rzy, ru​sza​ją​cych się po po​kła​dach jak rój chra​bąsz​czy. Tak… bar​dzo zbli​żył się okręt do Cape Es​te​rel, że ni​ski cy​pel zda​wał się do​ty​kać rufy. Pey​rol, któ​ry nie spo​dzie​wał się tak bli​skie​go są​siedz​twa, aż gwizd​nął z ci​cha przez zęby. Nie odej​mu​jąc szkieł od oka po​rucz​nik mruk​nął; – Po​zna​ję po epo​le​tach szar​że ofi​ce​rów na tyl​nym po​kła​dzie.

V

Jak Pey​rol i po​rucz​nik słusz​nie wy​wnio​sko​wa​li z huku dzia​ła, okręt an​giel​ski, któ​ry pod wie​czór dnia po​przed​nie​go le​żał na re​dzie Hy​eres, roz​wi​nął ża​gle po za​cho​dzie słoń​ca. Lek​kie po​wie​wy w pierw​szej po​ło​wie nocy za​nio​sły go aż na Pe​ti​te Pas​se, zo​sta​wia​jąc po​tem na pa​stwę bez​ru​chu. Wśród ci​szy mor​skiej i księ​ży​co​we​go bla​sku po​dob​niej​szy był do ja​kie​goś po​mni​ka o wy​mia​rach skrom​nych w ze​sta​wie​niu z ma​syw​ny​mi za​ry​sa​mi wy​brze​ża niź​li do nawy, nie ma​ją​cej so​bie rów​nej, gdy cho​dzi​ło o szyb​kość ata​ku lub uciecz​ki. Ka​pi​tan kor​we​ty miał oko​ło czter​dziest​ki. Był gład​ko wy​go​lo​ny, o okrą​głej twa​rzy z wą​ski​mi war​ga​mi, któ​re zwykł ta​jem​ni​czo ści​skać, nim prze​mó​wił, a tak​że cza​sa​mi i pod ko​niec słów. Od​zna​czał się ru​chli​wo​ścią i upodo​ba​niem do noc​nych ma​new​rów. Do​szedł​szy do prze​ko​na​nia, że nocy tej usta​li​ła się ci​sza mor​ska i po​trwa dłu​go, ka​pi​tan Vin​cent oparł się we wła​ści​wy so​bie spo​sób o po​ręcz bur​ty. Było wów​czas co​kol​wiek po pół​no​cy i wśród, za​le​ga​ją​cej do​ko​ła ci​szy księ​życ, su​nąc po nie​ska​zi​tel​nym nie​bie, zda​wał się za​cza​ro​wa​nym świa​tłem wy​sre​brzać nie​za​miesz​ka​ną pla​ne​tę. Ka​pi​tan Vin​cent nie bar​dzo przej​mo​wał się księ​ży​cem. Czy​nił on, co praw​da, okręt jego wi​docz​nym z obu brze​gów Pe​ti​te Pas​se. Lecz do​wo​dząc rok okrę​tem wy​wia​dow​czym, na​le​żą​cym do blo​ku​ją​cej flo​ty ad​mi​ra​ła Nel​so​na, ka​pi​tan znał po​zy​cję pra​wie każ​dej ar​ma​ty z for​ty​fi​ka​cji nad​brzeż​nych. Tam gdzie go wiatr opu​ścił, nie się​ga​ło naj​więk​sze spo​śród kil​ku dział, usta​wio​nych na Po​rqu​erol​les. Przy tym wie​dział z pew​no​ścią, że wzdłuż przy​ląd​ka Giens

nie było na​wet wi​wa​to​we​go moź​dzie​rza. Po dłuż​szej ob​ser​wa​cji wy​brze​ża na​brał pew​no​ści sie​bie, ma​ją​cej źró​dło w prze​świad​cze​niu, że zna na wy​lot tryb ży​cia jego miesz​kań​ców. Bar​dzo wcze​śnie po​ga​sły świa​teł​ka po do​mach i ka​pi​tan Vin​cent był prze​ko​na​ny, że wszy​scy zna​leź​li się już w łóż​ku, nie wy​łą​cza​jąc ka​no​nie​rów ba​te​rii, przy któ​rych peł​ni​ła służ​bę miej​sco​wa mi​li​cja. Jej za​in​te​re​so​wa​nie ma​new​ra​mi „Ame​lii”, dwu​dzie​sto​dwu​dzia​ło​wej kor​we​ty j… k… mo​ści, stę​pi​ło się z cza​sem. W ni​czym bo​wiem nie prze​szka​dza​ła miesz​kań​com wy​brze​ża, po​zwa​la​jąc ka​bo​ta​żu​ją​cym sta​tecz​kom że​glo​wać w tę lub ową stro​nę. Zdzi​wi​li​by się nie wi​dząc jej przez dwa dni z rzę​du. Ka​pi​tan Vin​cent zwykł był ma​wiać po​nu​ro, że reda Hy​erés sta​ła się dlań dru​gim por​tem oj​czy​stym. Z go​dzi​nę czy coś oko​ło tego ka​pi​tan Vin​cent roz​my​ślał o swej praw​dzi​wej oj​czyź​nie, spra​wach służ​bo​wych i in​nych nie​ak​tu​al​nych rze​czach, po​tem prze​szedł​szy do czy​nu, od razu czuj​ny i przy​tom​ny, asy​sto​wał przy wy​sła​niu owej ło​dzi, co do któ​rej po​rucz​nik Réal po​wziął po​dej​rze​nia, a sta​ry Pey​rol nie miał wąt​pli​wo​ści. Nie, wy​sła​no jej by​najm​niej na po​łów ryb, by uroz​ma​icić menu ka​pi​tań​skie​go śnia​da​nia. Była to bar​dzo szyb​ka łódź wio​sło​wa, oso​bi​sty gik ka​pi​ta​na. U bur​ty, w spusz​czo​nej ło​dzi, za​ło​ga cze​ka​ła na ofi​ce​ra, któ​re​go ka​pi​tan ski​nie​niem od​wo​łał z dro​gi. Ofi​cer ów miał kor​de​las u boku i parę pi​sto​le​tów za pa​sem, a po wy​ra​zie jego twa​rzy znać było, że mu taka służ​ba nie pierw​szy​zna. – Ci​sza po​trwa do​brych kil​ka go​dzin – rzekł ka​pi​tan. – Na mo​rzu, gdzie nie ma przy​pły​wu, ma pan wszel​ką pew​ność za​sta​nia kor​we​ty na miej​scu, choć tro​chę bli​żej brze​gu. Dzię​ki przy​cią​ga​niu lądu, wie pan. – Tak, pa​nie ka​pi​ta​nie. Ląd przy​cią​ga. – Tak. Mo​że​my po​zwo​lić na​wet, by bur​tą przy​bi​ła do jed​nej ze skał. Na ta​kim jak te​raz mo​rzu nie więk​sze gro​zi jej nie​bez​pie​czeń​stwo niż na cu​mach przy molu. Niech pan tyl​ko spoj​rzy, pa​nie Bolt, na wody w cie​śni​-

nie. Gład​kie jak po​sadz​ka sali ba​lo​wej. Wra​ca​jąc każ pan wio​sło​wać wzdłuż brze​gów. Będę o świ​cie cze​kał pań​skie​go po​wro​tu. Ka​pi​tan Vin​cent urwał na​gle. Przy​szło mu na myśl, czy aby ta noc​na wy​pra​wa nie jest chy​bio​nym po​my​słem. Pół​wy​sep miał kształt mło​ta, a więc od​mor​ska jego gło​wa, nie​wi​docz​na z brze​gów, była wy​ma​rzo​nym miej​scem do ta​jem​ne​go lą​do​wa​nia. Od​lud​ność miej​sca prze​ma​wia​ła ka​pi​ta​no​wi do wy​obraź​ni po​bu​dzo​nej oko​licz​no​ścio​wą wzmian​ką po​rucz​ni​ka Bol​ta. Rzecz się mia​ła tak. Gdy „Ame​lia” przed ty​go​dniem mi​ja​ła pół​wy​sep, Bolt przy​glą​da​jąc się wy​brze​żu za​uwa​żył, że do​brze zna te stro​ny; był na tym brze​gu przed wie​lu laty, na​le​żał wte​dy do flo​ty lor​da Howe’a. Opi​sał dro​gę, małą wieś na od​lą​do​wej spa​dzi​sto​ści, i roz​wo​dził się sze​ro​ko o pew​nym dwor​ku fol​warcz​nym, w któ​rym by​wał czę​sto, a na​wet nie​raz ukry​wał się w cią​gu ca​łej doby. Ka​pi​tan Vin​cent za​in​te​re​so​wał się opo​wie​ścią ofi​ce​ra. Po​słał po Bol​ta i roz​ma​wiał z nim dłu​go. Ż wiel​kim za​ję​ciem wy​słu​chał hi​sto​rii Bol​ta, jak pew​ne​go dnia z okrę​tu na któ​rym Bolt słu​żył, uj​rza​no wśród skał nad​brzeż​nych czło​wie​ka po​wie​wa​ją​ce​go bia​łą ser​we​tą. Mo​gła to być za​sadz​ka, jed​nak​że czło​wiek zda​wał się być sam na brze​gu, a brzeg znaj​do​wał się w za​się​gu dział okrę​to​wych; wy​sła​no tedy po nie​go łódź. – I był to, pa​nie ka​pi​ta​nie – cią​gnął z przy​ci​skiem Bolt – pierw​szy go​niec, śmiem twier​dzić, do lor​da Howe’a od ro​ja​li​stów z Tu​lo​nu. Na​stęp​nie Bolt opi​sał spo​tka​nia tu​loń​skich ro​ja​li​stów ż ofi​ce​ra​mi flo​ty. On sam z ty​łów far​my czę​sto go​dzi​na​mi nie spusz​czał z oka tu​loń​skie​go por​tu, wy​pa​tru​jąc ło​dzi z emi​sa​riu​sza​mi ro​ja​li​stów. Kie​dy się uka​zy​wa​ła, da​wał znak krą​żą​cej przy brze​gu eska​drze i ofi​ce​ro​wie an​giel​scy lą​do​wa​li z od​mor​skiej stro​ny, by spo​tkać się z Fran​cu​za​mi na far​mie. Tak to się rze​czy mia​ły. Wła​ści​cie​le far​my, mąż i żona, byli za​moż​ny​mi ludź​mi z

lep​szej sfe​ry i nie​prze​jed​na​ny​mi ro​ja​li​sta​mi. Po​znał ich do​brze. Ka​pi​tan Vin​cent był cie​kaw, czy ci sami lu​dzie wciąż jesz​cze tam miesz​ka​ją. Bolt twier​dził, iż nie wi​dzi po​wo​dów, by mia​ło być in​a​czej. Od tego cza​su upły​nę​ło z dzie​sięć lat za​le​d​wie, owo mał​żeń​stwo zaś nie było w po​de​szłym wie​ku. O ile uda​ło mu się wy​wnio​sko​wać, far​ma była ich wła​sno​ścią. On, Bolt, znał wów​czas nie​wie​le fran​cu​skich słów. Póź​niej do​pie​ro, gdy się do​stał do nie​wo​li i wię​zio​no go… w głę​bi Fran​cji aż do po​ko​ju w Amiens, na​uczył się tro​chę pa​plać po​tocz​ną fran​cusz​czy​zną. Tu Bolt nie​omiesz​kał za​uwa​żyć, że skrom​ne jego szan​sę na awans prze​pa​dły – wsku​tek nie​wo​li. Był on wciąż jesz​cze po​moc​ni​kiem ka​pi​ta​na. Ka​pi​tan Vin​cent, jak wie​lu zresz​tą ofi​ce​rów z flo​ty ad​mi​ra​ła Nel​so​na, był prze​ciw​ni​kiem sys​te​mu blo​ka​dy na od​le​głość, któ​rej upar​cie trzy​mał się lord Nel​son. Któż jed​nak mógł go za to wi​nić? Wszy​scy ro​zu​mie​li, że miał na wzglę​dzie uni​ce​stwie​nie sił mor​skich nie​przy​ja​cie​la, któ​ry, za​blo​ko​wa​ny w por​tach, nig​dy by nie wy​pły​nął i nie dał po temu spo​sob​no​ści. Z dru​giej stro​ny nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że tak, jak się rze​czy mia​ły, Fran​cu​zom nada​rza​ła się nie​jed​na spo​sob​ność zmy​le​nia czuj​no​ści An​gli​ków i znik​nię​cia im sprzed oczu na prze​ciąg ca​łych mie​się​cy. Ewen​tu​al​ność ta była zmo​rą ka​pi​ta​na Vin​cen​ta, któ​ry wkła​dał całą du​szę w służ​bę wy​wia​dow​czą. O, cóż by dał za parę oczu czu​wa​ją​cych dniem i nocą nad wy​lo​tem tu​loń​skie​go por​tu! O, prze​ko​nać się na​ocz​nie, jak roz​lo​ko​wa​ne są okrę​ty fran​cu​skie, prze​nik​nąć taj​ni​ki Fran​cu​zów! Nie zdra​dził się z tym jed​nak ani sło​wem przed Bol​tem. Za​uwa​żył tyl​ko, że we Fran​cji rząd się zmie​nił i że wo​bec tego prze​ko​na​nia po​li​tycz​ne ro​ja​li​stów z far​my mo​gły rów​nież ulec zmia​nie, szcze​gól​nie od… cza​su, gdy mie​li znów moż​ność jaw​ne​go wy​zna​wa​nia re​li​gii. Bolt od​parł, że w swo​im cza​sie we flo​cie lor​da Howe’a, przed i po ewa​ku​acji Tu​lo​nu, miał dużo do czy​nie​nia z ro​ja​li​sta​mi, męż​czy​zna​mi i ko​bie​ta​mi, ludź​mi wszel​-

kiej kon​dy​cji, go​li​bro​da​mi, szlach​tą, ma​ry​na​rza​mi i kup​ca​mi. Roz​le​głe do​świad​cze​nie na​uczy​ło go, że ro​ja​li​ści nig​dy nie zmie​nia​ją prze​ko​nań. Co zaś do tej miej​sco​wo​ści, to chciał​by tyl​ko, by ka​pi​tan sam ją zo​ba​czył. To za​pa​dły kąt, któ​re​go nic zmie​nić nie może. Ośmie​la się twier​dzić, że za sto lat tak samo bę​dzie wy​glą​dał. Ofi​cer tak se​rio trak​to​wał spra​wę, że ka​pi​tan Vin​cent in​stynk​tow​nie spoj​rzał nań ba​daw​czo. Bolt był w jego wie​ku. Róż​ni​li się jed​nak stop​niem; pod​czas gdy Vin​cent był sto​sun​ko​wo mło​dym ka​pi​ta​nem, Bolt – sta​rym po​moc​ni​kiem ka​pi​ta​na. Je​den do​sko​na​le ro​zu​miał dru​gie​go. Ka​pi​tan Vin​cent krę​cił się ner​wo​wo przez chwi​lę, po​tem oświad​czył ogól​ni​ko​wo, że nie zwykł za​rzu​cać pę​tli na szy​ję psa, cóż do​pie​ro dziel​ne​go ma​ry​na​rza. Wy​kręt​ne to oświad​cze​nie nie zdzi​wi​ło Bol​ta, któ​ry nie spusz​czał oka ze… swe​go do​wód​cy. Po chwi​li za​sta​no​wie​nia w rów​nie nie​kon​kret​ny spo​sób wy​ra​ził prze​ko​na​nie, że trud​no przy​pu​ścić, by ofi​ce​ra w uni​for​mie po​wie​szo​no jak szpie​ga. Wy​pra​wa ry​zy​kow​na, to praw​da. W przy​pusz​cze​niu, oczy​wi​ście, że ci sami lu​dzie są na far​mie, od cze​go przede wszyst​kim za​le​ża​ło po​wo​dze​nie wy​pra​wy, ko​niecz​nie musi się tam udać czło​wiek do​brze zna​ny miesz​kań​com. I do​dał, że na pew​no by go po​zna​no. Roz​wo​dził się na​stęp​nie, w jak do​brych był sto​sun​kach z wła​ści​cie​la​mi, szcze​gól​nie z żoną far​me​ra, ko​bie​tą uprzej​mą i roz​sąd​ną, któ​ra roz​ta​cza​ła nad nim iście ma​cie​rzyń​ską opie​kę; ka​pi​tan Vin​cent zaś, rzu​ciw​szy okiem, na su​mia​ste wąsy swe​go po​moc​ni​ka, po​my​ślał, że po tych wiech​ciach po​zna​li​by go bez wąt​pie​nia. Za​ab​sor​bo​wa​ny tą my​ślą wy​pa​lił po pro​stu: – Nie zmie​nił pan, pa​nie Bolt, od tego cza​su spo​so​bu no​sze​nia za​ro​stu? W od​po​wie​dzi Bol​ta za​dźwię​czał ak​cent obu​rze​nia, gdyż bar​dzo się cheł​pił pysz​ny​mi wą​sa​mi. Oświad​czył, że go​tów wa​żyć się na wszyst​ko,

by za​słu​żyć się kró​lo​wi i oj​czyź​nie. Ka​pi​tan Vin​cent do​dał: – I lor​do​wi Nel​so​no​wi rów​nież. Wszy​scy wie​dzie​li, do cze​go jego lor​dow​ska mość zmie​rza za po​mo​cą blo​ka​dy z od​le​gło​ści sześć​dzie​się​ciu mil od brze​gów. Zwra​ca​jąc się do ma​ry​na​rza uwa​żał wy​ja​śnie​nia za zby​tecz​ne. Czy Bolt przy​pusz​cza, że uda​ło​by mu się na​mó​wić tych lu​dzi do ukry​wa​nia, go przez czas dłuż​szy w owym domu na od​lud​nym krań​cu pół​wy​spu? Bolt uznał to za rzecz naj​ła​twiej​szą w świe​cie. Po​szedł​by tam po pro​stu i od​no​wił sta​rą zna​jo​mość, jed​nak​że w spo​sób oględ​ny, w nocy, gdy ni​ko​go ob​ce​go nie bę​dzie w po​bli​żu. Wy​lą​do​wał​by w miej​scu, gdzie przed​tem zwykł był lą​do​wać; płaszcz śród​ziem​no​mor​ski – a miał taki płaszcz – za​rzu​ciw​szy na mun​dur, pod​szedł​by wprost do drzwi dwor​ku i za​pu​kał. Dzie​sięć prze​ciw jed​ne​mu, że sam far​mer ze​szedł​by otwo​rzyć. Po​tra​fił​by – dość po​znał na to ję​zyk fran​cu​ski – prze​ko​nać tych lu​dzi, by go ukry​li w któ​rymś z po​koi z wi​do​kiem we wła​ści​wym kie​run​ku; cza​sem tyl​ko, i to póź​ną nocą, opusz​czał​by swój po​ste​ru​nek, by za​żyć tro​chę ru​chu na wol​nym po​wie​trzu; go​tów był​by żyć chle​bem i wodą, by nie bu​dzić po​dej​rzeń wśród służ​by fol​warcz​nej. I kto wie, czy z po​mo​cą far​me​ra nie uda​ło​by mu się do​wie​dzieć, co się dzie​je w por​cie? Nocą mógł​by wów​czas zejść na brzeg, sy​gna​łem za​we​zwać okręt i zdać ra​port. Bolt wy​ra​ził na​dzie​ję, że „Ame​lia” bę​dzie, we​dle moż​no​ści, ma​new​ro​wać w po​bli​żu, nie zni​ka​jąc z wid​no​krę​gu. Wi​dok okrę​tu do​da​wał​by mu otu​chy. Ka​pi​tan Vin​cent zgo​dził się, na​tu​ral​nie. Za​zna​czył przy tym, że służ​ba ofi​ce​ra zy​ski​wa​ła szcze​gól​ną wagę w wy​pad​ku ode​gna​nia okrę​tu przez nie​przy​ja​cie​la czy pod​czas nie​po​go​dy, co mo​gło się ła​two zda​rzyć. – Wów​czas pan, pa​nie Bolt, był​by oczy​ma lor​da Nel​so​na i ca​łej jego flo​ty, po​myśl pan tyl​ko, praw​dzi​wy​mi oczy​ma lor​da Nel​so​na!

Po wy​sła​niu ofi​ce​ra ka​pi​tan Vin​cent spę​dził noc na po​kła​dzie. Wresz​cie przy​szedł świt, mrocz​niej​szy i bled​szy od księ​ży​ca, któ​re​go miej​sce za​jął. A łódź wciąż nie wra​ca​ła. Ka​pi​ta​no​wi Vin​cen​to​wi znów przy​szły na myśl wąt​pli​wo​ści, czy nie uczy​nił nie​opatrz​ne​go kro​ku. Wy​glą​dał tak świe​żo, iż nikt, pa​trząc na nie​go, nie przy​pu​ścił​by, że spę​dził noc na po​kła​dzie, i nie po​znał​by po za​gad​ko​wym, jak zwy​kle, wy​ra​zie jego twa​rzy, że wal​czy z nie​po​ko​jem, wa​żąc ar​gu​men​ty za i prze​ciw wy​sła​niu ło​dzi. Wresz​cie słoń​ce, prze​to​czyw – szsy się przez wy​spę Po​rqu​ero​iles, po​zio​my​mi pro​mie​nia​mi mu​snę​ło okręt z po​ciem​nia​ły​mi od rosy ża​gla​mi i ocie​ka​ją​cym oli​no​wa​niem. Wów​czas otrzą​snął się z za​du​my i roz​ka​zał dru​gie​mu ofi​ce​ro​wi spu​ścić ło​dzie, by od​ho​lo​wa​ły okręt od brze​gu. Sy​gnał dzia​ło​wy ka​zał dać ze zde​ner​wo​wa​nia. „Ame​lia”, z dzio​bem zwró​co​nym ku środ​ko​wi cie​śni​ny, żół​wim kro​kiem po​su​wa​ła się za sznu​rem swych ło​dzi. Mi​ja​ły mi​nu​ty. Na​gle ka​pi​tan Vin​cent uj​rzał łódź wio​słu​ją​cą bli​żej brze​gu, sto​sow​nie do wy​da​nych roz​ka​zów. Gdy pra​wie zrów​na​ła się z kor​we​tą, wy​krę​ci​ła ku peł​ne​mu mo​rzu zmie​rza​jąc do bur​ty. Bolt wdra​pał się sam na po​kład na​ka​zu​jąc za​ło​dze giku przy​łą​czyć się do po​zo​sta​łych ło​dzi i po​móc w ho​lo​wa​niu. Ka​pi​tan Vin​cent, któ​ry stał z boku na tyl​nym po​kła​dzie, po​wi​tał go po​sęp​nym i py​ta​ją​cym spoj​rze​niem. Z pierw​szych słów Bol​ta wy​ni​ka​ło, że, jak się wy​ra​ził, to prze​klę​te miej​sce jest za​cza​ro​wa​ne. Po​wie​dziaw​szy te sło​wa rzu​cił wzro​kiem na gru​pę ofi​ce​rów sto​ją​cych po prze​ciw​nej stro​nie tyl​ne​go po​kła​du. Ka​pi​tan Vin​cent skie​ro​wał się ku swej ka​bi​nie. Sta​nąw​szy w niej od​wró​cił się i spoj​rzał na ofi​ce​ra, któ​ry za​mam​ro​tał z roz​tar​gnie​niem: – Tam błą​dzą lu​na​ty​cy. – Cóż, Bolt, co, do dia​ska, wi​dział pan? Czy zbli​ży​łeś się do domu? – Za​trzy​ma​łem się o dwa​dzie​ścia jar​dów od drzwi domu – od​parł Bolt. I za​chę​co​ny da​le​ko ła​god​niej​szym niż za pierw​szym ra​zem „I cóż?” ka​pi​-

ta​na, roz​po​czął opo​wia​da​nie. Nie przy​bił w miej​scu, gdzie bie​gła zna​na mu dro​ga, lecz w ma​leń​kiej za​tocz​ce; ka​zał za​ło​dze wy​cią​gnąć czół​no i cze​kać na sie​bie. Za​tocz​kę osła​nia​ją gę​ste za​ro​śla od lądu, a ska​ły od mo​rza. Po​tem, cią​gle uni​ka​jąc dro​gi, skie​ro​wał kro​ki ku pa​ro​wo​wi – tak na​zwał to wgłę​bie​nie. Po​wo​li i oględ​nie po​su​wał się Wśród ru​cho​mych ka​mie​ni prze​waż​nie na ko​la​nach, aż chwy​ciw​szy się krza​ka wy​sa​dził gło​wą nad po​ziom rów​ne​go grun​tu przed do​mem. Za​bu​do​wa​nia wy​glą​da​ły cał​kiem jak pod​czas owej nie​zwy​kle po​myśl​nej kam​pa​nii w pierw​szym okre​sie woj​ny, w któ​rej Bolt brał udział. Wi​dok ten na​tchnął go wia​rą w po​wo​dze​nie wy​pra​wy, na​dzie​ja​mi nie​uchwyt​ny​mi, któ​rych urok po​le​gał na aso​cja​cjach z prze​ży​cia​mi lat mi​nio​nych. Nic ła​twiej​sze​go, mnie​mał, jak prze​być te czter​dzie​ści kro​ków otwar​tej prze​strze​ni przed do​mem i zbu​dzić far​me​ra, któ​re​go pa​mię​tał tak do​brze, za​moż​ne​go, po​waż​ne​go, ro​zum​ne​go ro​ja​li​stę za​cho​wu​ją​ce​go się bez za​rzu​tu; Bolt da​le​ki był od zda​nia, że far​mer zdra​dzał swą fran​cu​ską oj​czy​znę, i zdu​mie​wał się za​wsze, z jaką god​no​ścią umiał się on zna​leźć w dwu​znacz​nych sy​tu​acjach. W pro​sto​cie du​cha Bolt nie wy​obra​żał so​bie, by far​mer lub jego żona mo​gli się zmie​nić. Ten po​gląd na ro​dzi​ców Ar​let​ty wy​ni​kał u Bol​ta ze świa​do​mo​ści, że on sam nie zmie​nił się ani tro​chę. Był wciąż tym sa​mym Jac​kiem Bol​tem i wszyst​ko do​ko​ła nie​go wy​glą​da​ło, jak​by roz​stał się z tą miej​sco​wo​ścią za​le​d​wie dnia wczo​raj​sze​go. Oczy​ma wy​obraź​ni wi​dział się już w kuch​ni, tak do​brze so​bie zna​nej; sie​dzi za sto​łem przy świe​cy i, po​pi​ja​jąc win​ko, naj​lep​szą swą fran​cusz​czy​zną prze​ma​wia do czci​god​ne​go far​me​ra o zdro​wych prze​ko​na​niach po​li​tycz​nych. Wszyst​ko w jego oczach było tak ła​twe, jak gdy​by się już sta​ło. Wy​obra​ził so​bie, że już się ukry​wa w tym domu; czu​je się w nim, co praw​da, jak na uwię​zi, ale sił mu do​da​je na​dzie​ja wiel​kie​go suk​ce​su na tej no​wej służ​bie, któ​rą peł​ni w lep​szych pod

wie​lo​ma wzglę​da​mi wa​run​kach niż na „Ame​lii”, dum​ny z po​wo​du szczyt​nej roli, gdyż, jak ka​pi​tan Vin​cent do​brze się wy​ra​ził, jest on do​słow​nie oczy​ma ca​łej flo​ty. Na​tu​ral​nie, ze swy​mi oso​bi​sty​mi uczu​cia​mi nie zdra​dził się przed ka​pi​ta​nem Vin​cen​tem. Wszyst​kie te my​śli i wzru​sze​nia na​wie​dzi​ły go w cią​gu mi​nu​ty lub dwóch; gdy, trzy​ma​jąc się jed​ną ręką za krzak i zna​la​zł​szy do​god​ne opar​cie dla jed​nej, sto​py, po​zwo​lił opa​no​wać się wi​zji po​wo​dze​nia. Daw​ny​mi cza​sy żona far​me​ra mia​ła lek​ki sen. Pa​mię​tał, że służ​ba fol​warcz​na spa​ła albo we wsi, albo była roz​pro​szo​na po za​bu​do​wa​niach dwor​skich, a więc nie wcho​dzi​ła w ra​chu​bę. Wy​star​czy​ło​by lek​ko za​pu​kać. Wy​obra​ził so​bie, jak żona far​me​ra sia​da na łóż​ku, na​słu​chu​je, po​tem bu​dzi męża, któ​ry nie​wąt​pli​wie wziął​by strzel​bę, wspar​tą o kre​dens w sali ja​dal​nej, i po​szedł​by otwo​rzyć. Wszyst​ko wów​czas po​szło​by jak naj​le​piej… Lecz być może… hm! Może być, że far​mer po pro​stu otwo​rzy okno i za​cznie roz​py​ty​wać. To rze​czy​wi​ście było naj​praw​do​po​dob​niej​sze. Zu​peł​nie na​tu​ral​ne. Na jego miej​scu Bolt po​stą​pił​by tak wła​śnie. Ta​kie​go po​stę​po​wa​nia na​le​ża​ło się spo​dzie​wać po czło​wie​ku w sa​mot​nym domu obu​dzo​nym wśród głu​chej nocy. Więc znów wy​obra​ził so​bie, jak pod ścia​ną domu ula​tu​ją z jego ust w górę ta​jem​ni​cze od​po​wie​dzi na zwy​kłe w ta​kich ra​zach py​ta​nia: „Ami, Bolt. Ouvrez moi. Vive le roi!” – lub tym po​dob​ne. Jako na​tu​ral​na kon​se​kwen​cja tych pul​su​ją​cych ży​ciem ob​ra​zów na​strę​czył się Bol​to​wi po​mysł rzu​ce​nia żwi​rem w okien​ni​cę, naj​lep​szy spo​sób obu​dze​nia oso​by ma​ją​cej lek​ki sen. Nie wie​dział, któ​re z par​te​ro​wych okien było oknem sy​pial​ni far​me​rów, ale trzy tyl​ko miał do wy​bo​ru. I w na​stęp​nej już chwi​li był​by wy​sko​czył spo​za urwi​ska na plac przed do​mem, gdy​by, rzu​ciw​szy raz jesz​cze okiem na front domu, nie za​uwa​żył na​gle, że jed​no z tych okien jest otwar​te. Nie poj​mu​je, jak mógł nie za​uwa​żyć tego od razu.

W toku opo​wia​da​nia wy​znał ka​pi​ta​no​wi Vin​cen​to​wi: – Na wi​dok otwar​te​go okna dech mi za​par​ło. Stra​ci​łem za​ufa​nie do tego domu, gdyż pan wie, pa​nie ka​pi​ta​nie, czło​wiek uro​dzo​ny w tych stro​nach za nic w świe​cie nie po​ło​żył​by się spać zo​sta​wia​jąc okno otwar​te. Po​my​śla​łem, że coś się w tym kry​je nie​do​bre​go, i nie ru​szy​łem się z miej​sca. Prysł urok spo​czyn​ku, mil​kli​wej życz​li​wo​ści, któ​ry​mi domy prze​ma​wia​ją do nas w nocy. Otwar​te okno, czar​na kwa​dra​to​wa luka w za​la​nej księ​ży​co​wym świa​tłem ścia​nie nada​ła do​mo​wi po​zo​ry pu​łap​ki. Bolt upew​niał do​wód​cę, że i okno by go nie po​wstrzy​ma​ło, że i tak po​szedł​by do drzwi, nie li​cząc się z oba​wa​mi zbu​dzo​ny​mi tym zna​kiem ostrze​gaw​czym. Lecz gdy się nad tym za​sta​na​wiał, bez szme​ru wy​pły​nę​ła skądś bia​ła jak wid​mo ko​bie​ta. Czar​ne wło​sy spły​wa​ły jej z ra​mion. Łu​dzą​co przy​po​mi​na​ła du​cha. – Nie po​wie​dział​bym, pa​nie ka​pi​ta​nie, że mi na ten wi​dok krew za​krze​pła w ży​łach, lecz że mną wstrzą​snął zim​ny dreszcz, to pew​ne. Wie​lu lu​dzi wi​dzia​ło du​chy, przy​najm​niej tak utrzy​mu​ją, a ja nie wiem wła​ści​wie, jak to jest. Przy świe​tle księ​ży​ca wy​glą​da​ła nie​sa​mo​wi​cie. Nie za​cho​wy​wa​ła się jak lu​na​tycz​ka. Była tyl​ko jed​na moż​li​wość: je​że​li nie wy​szła z gro​bu, to wy​sko​czy​ła z łóż​ka. Lecz gdy skra​da​jąc się wró​ci​ła tą samą dro​gą i ukry​ła się za ro​giem domu, wie​dzia​łem już, że jest isto​tą z krwi i ko​ści. Nie mo​gła mnie wi​dzieć. Sta​ła, tam w atra​men​to​wym cie​niu, cze​ka​jąc na coś czy na ko​goś – do​dał ze zło​ścią. – Ro​bi​ła wra​że​nie obłą​ka​nej – za​koń​czył ze współ​czu​ciem. Jed​no było dla Bol​ta ja​sne: za​szły zmia​ny od owe​go cza​su. Od​czuł to do​tkli​wie, jak gdy​by za​stał je po ty​go​dnio​wej za​le​d​wie nie​obec​no​ści. Od stro​ny urwi​ska wi​dział ko​bie​tę ukry​tą za ro​giem domu, któ​ra nie ru​szy​ła się z miej​sca, rzekł​byś, cza​tu​jąc na nie​go, by się uka​zał na otwar​tej prze​-

strze​ni. Wów​czas, ucie​ka​jąc przed nim z okrop​nym krzy​kiem, roz​bu​dzi​ła​by całą oko​li​cę. Nie​wie​le my​śląc Bolt uznał za wska​za​ne wy​co​fać się ze zbo​cza. Opusz​cza​jąc miej​sce na szczy​cie urwi​ska stąp​nął nie​for​tun​nie i strą​cił ka​mień. Wy​pa​dek ten skło​nił go do jesz​cze szyb​sze​go od​wro​tu. W parę mi​nut zna​lazł się na brze​gu. Sta​nął tam i na​słu​chi​wał. Po​nad nim, w gó​rze pa​ro​wu i do​ko​ła mię​dzy ska​ła​mi, pa​no​wał naj​zu​peł​niej​szy Spo​kój. Ru​szył brze​giem w kie​run​ku ło​dzi. Nic mu nie po​zo​sta​wa​ło, tyl​ko od​pły​nąć jak naj​ci​szej i może… – I ja je​stem tego zda​nia, pa​nie Bolt, mu​si​my wy​rzec się na​sze​go pla​nu – prze​rwał mu ka​pi​tan Vin​cent. Nie od razu Bolt przy​znał mu ra​cję, zdo​by​wa​jąc się wresz​cie na wy​zna​nie, że zda​rzy​ło się coś gor​sze​go. Wy​krztu​sił po​śpiesz​nie przed zdu​mio​nym do​wód​cą, że bar​dzo mu przy​kro, nie po​tra​fi zdać so​bie spra​wy, jak się to sta​ło, lecz stra​cił jed​ne​go ma​ry​na​rza. Ka​pi​tan Vin​cent nie wie​rzył wła​snym uszom. – Co pan mówi? Stra​cił pan czło​wie​ka z za​ło​gi mo​jej ło​dzi?! Był wstrzą​śnię​ty do głę​bi. Bolt zaś od​po​wied​nio zroz​pa​czo​ny. Ofi​cer od​po​wie​dział, iż wkrót​ce po jego odej​ściu ma​ry​na​rze usły​sze​li czy też wy​da​ło im się, że usły​sze​li ja​kieś sła​be i szcze​gól​ne ha​ła​sy w za​tocz​ce. Go​spo​darz ło​dzi wy​słał jed​ne​go z ma​ry​na​rzy, naj​star​sze​go z za​ło​gi, by się prze​ko​nał, czy wy​cią​gnię​tą na brzeg łódź moż​na zo​ba​czyć z prze​ciw​nej stro​ny za​to​ki. Ma​ry​narz – był to Sy​mons – od​da​lił się na czwo​ra​kach wzdłuż mor​skie​go brze​gu i… nie po – wró​cił. Dla​te​go wła​śnie się spóź​ni​li. Bolt, oczy​wi​ście, nie chciał po​zo​sta​wić Sy​mon​sa wła​sne​mu lo​so​wi. Nie przy​pusz​cza na​wet, by zde​zer​te​ro​wał. Zo​sta​wił swój kor​de​las i wy​ru​szył zu​peł​nie bez​bron​ny, gdy​by jed​nak uległ rap​tow​nej na​pa​ści, krzyk jego roz​legł​by się do​no​śnie po ca​łej za​tocz​ce. Tym​cza​sem do sa​me​go świ​tu na wy​brze​żu pa​no​wa​ła taka ci​sza, że szept nie​mal by​ło​by sły​chać na milę

wo​ko​ło. Sy​mons znikł, jak po​rwa​ny przez du​chy, bez od​gło​su wal​ki, bez krzy​ku. Nie​moż​li​we, by od​wa​żył się za​brnąć w głąb… lądu i tam zo​stał uję​ty. Nie​moż​li​we rów​nież, by wła​śnie tej nocy cza​to​wa​li na wy​brze​żu lu​dzie i rzu​ci​li się na Sy​mon​sa za​da​jąc mu cios w gło​wę tak zręcz​nie, że nie zdo​łał na​wet wy​dać jęku. Na to ode​zwał się ka​pi​tan Vin​cent: – Wszyst​ko to wy​da​je mi się bar​dzo fan​ta​stycz​ne, pa​nie Bolt – i za​sta​no​wiw​szy się chwi​lę ze ścią​gnię​ty​mi war​ga​mi do​dał – lecz rów​nie fan​ta​stycz​na jest pań​ska hi​sto​ria z ko​bie​tą. Mam na​dzie​ję, że się panu nie przy​wi​dzia​ło… – Upew​niam pana, pa​nie ka​pi​ta​nie, sta​ła oko​ło dzie​się​ciu mi​nut w świe​tle księ​ży​ca, nie da​lej niż o rzut ka​mie​niem ode mnie – za​pro​te​sto​wał Bolt z ak​cen​tem roz​pa​czy w gło​sie. – Wy​glą​da​ła, jak gdy​by do​pie​ro co wy​sko​czy​ła z łóż​ka, by rzu​cić okiem na dom. Do​brze, je​że​li na bie​liź​nie noc​nej mia​ła spód​ni​cę. Naj​pierw sta​ła od​wró​co​na ode mnie; gdy wra​ca​ła, nie mo​głem ro​ze​znać jej twa​rzy; wresz​cie sta​nę​ła w cie​niu za wę​głem domu. – Na stra​ży – pod​su​nął ka​pi​tan Vin​cent. – Z po​zo​rów są​dząc, tak – przy​znał Bolt. – W ta​kim ra​zie ktoś mu​siał być w po​bli​żu – za​de​cy​do​wał to​nem głę​bo​kie​go prze​ko​na​nia ka​pi​tan Vin​cent. – Mu​siał być – mruk​nął Bolt bez zbyt​niej po​chop​no​ści. Spo​dzie​wał się wiel​kich przy​kro​ści z po​wo​du Sy​mon​sa i ode​tchnął swo​bod​niej wo​bec spo​koj​ne​go za​cho​wa​nia się do​wód​cy. – Mam na​dzie​ję, że pan ka​pi​tan nie bie​rze mi za złe, iż po​wstrzy​ma​łem się od po​szu​ki​wa​nia Sy​mon​sa. – Przy​zna​ję, że po​stą​pił pan roz​trop​nie nie po​su​wa​jąc, się w głąb lądu – od​rzekł ka​pi​tan.

– Ba​łem się zdra​dzić na​szą obec​ność na brze​gu i zni​we​czyć tym szan​sę wy​ko​na​nia pań​skie​go pla​nu, pa​nie ka​pi​ta​nie. A nie​po​dob​na by tego unik​nąć. Przy tym było nas tyl​ko pię​ciu, i to nie​do​sta​tecz​nie uzbro​jo​nych. – Plan roz​bił się o pań​ską lu​na​tycz​kę, pa​nie Bolt – su​cho oświad​czył ka​pi​tan Vin​cent. – Lecz trze​ba do​ło​żyć sta​rań, by się do​wie​dzieć, co się sta​ło z ma​ry​na​rzem, je​że​li to moż​li​we bez szcze​gól​ne​go ry​zy​ka. – Gdy​by​śmy dziś w nocy wy​sa​dzi​li na ląd znacz​ny od​dział, moż​na by oto​czyć dom – za​pro​po​no​wał Bolt. – Je​że​li zna​leź​li​by​śmy tam przy​ja​ciół, tym le​piej, je​śli wro​gów, wzię​li​by​śmy na okręt kil​ku za​kład​ni​ków w celu ewen​tu​al​nej wy​mia​ny. Zły je​stem na sie​bie, że po pro​stu nie po​rwa​łem tej zu​chwa​łej dziew​ki, kim​kol​wiek była – do​dał. – Ba, gdy​by to był męż​czy​zna! – Bez wąt​pie​nia był tam w po​bli​żu i męż​czy​zna – za​pew​nił go ka​pi​tan Vin​cent. – To mi wy​star​czy, pa​nie Bolt. Niech pan idzie wy​po​cząć. Bolt, głod​ny i zmę​czo​ny po nie​for​tun​nej wy​pra​wie, rad był ze zwol​nie​nia. Naj​bar​dziej tra​pi​ła go nie​do​rzecz​ność przy​go​dy. Ka​pi​tan Vin​cent, choć rów​nież spę​dził bez​sen​ną noc, wy​szedł z ofi​ce​rem na po​kład. Czuł się zbyt nie​spo​koj​ny, by usie​dzieć w ka​bi​nie.

VI

Przez ten czas od​ho​lo​wa​no „Ame​lię” na pół mili od Cape Es​te​rel. To ją tyl​ko zbli​ży​ło do dwóch ob​ser​wa​to​rów na zbo​czu wzgó​rza, któ​rych z po​kła​dów wi​dzia​no by do​sko​na​le, gdy​by nie za​kry​wa​ła ich ko​ro​na so​sny. Po​rucz​nik Réal wdra​paw​szy się okra​kiem po szorst​kim pniu jak mógł naj​wy​żej, wi​dział cały po​kład an​giel​skie​go okrę​tu i ob​ser​wo​wał go przez lu​ne​tę mię​dzy ga​łęź​mi. Ode​zwał się na​gle do Pey​ro​la: – Przed chwi​lą ka​pi​tan wy​szedł na po​kład. Pey​rol, sie​dząc u stóp drze​wa, nie od​po​wia​dał przez czas dłuż​szy. W let​nim po​wie​trzu roz​kosz​na sen​ność snu​ła się nad kra​jem i sta​re​mu Pey​ro​lo​wi po​wie​ki zda​wa​ły się cią​żyć. Lecz nie​ru​cho​mość jego była tyl​ko ma​ską. Z przy​mknię​ty​mi po​wie​ka​mi i za​ło​żo​ny​mi rę​ka​mi kor​sarz czuj​nie re​ago​wał na wszyst​ko. Do​sko​na​le sły​szał, jak po​rucz​nik po​nad nim, tuż przy ko​ro​nie ‘drze​wa, li​czy pół​gło​sem: „Jed​na, dwie, trzy” – po​tem do​szło go gło​śne „Par​bleu!”, i po​rucz​nik, wciąż okra​kiem, po​czął się zsu​wać po pniu w pod​rzu​tach. Pey​rol wstał i ustą​pił mu z dro​gi, zdra​dza​jąc cie​ka​wość py​ta​niem: – Co ta​kie​go tym ra​zem? – Do​brze, po​wiem panu, co ta​kie​go – od​parł z iry​ta​cją. Do​tknąw​szy sto​pą zie​mi na​tych​miast zwró​cił się ku Pey​ro​lo​wi i, pod​szedł​szy doń bli​sko, skrzy​żo​wał ręce na pier​siach. – Gdy tyl​ko wdra​pa​łem się na drze​wo, po​li​czy​łem spusz​czo​ne ło​dzie. Na po​kła​dzie nie zo​sta​ła ani jed​na. A te​raz po​li​czy​łem po raz dru​gi i zna​la​złem o jed​ną wię​cej. Okręt ten wy​słał łódź ubie​głej nocy. Nie ro​zu​miem, ja​kim spo​so​bem nie zo​ba​czy​łem jej, gdy wy​pły​wa​ła spod brze​gu. Pew​nie gdy ob​ser​wo​wa​łem po​kład, łódź po​wio​-

sło​wa​ła wprost do wy​ty​ku. Lecz mia​łem ra​cję mó​wiąc, że an​giel​ski okręt wy​słał łódź w nocy. Na​gle chwy​cił Pey​ro​la za ra​mio​na i za​czął nim po​trzą​sać. – Je​stem prze​ko​na​ny, że pan już przed​tem o tym wie​dział. Ja panu mó​wię, że pan o tym wie​dział. Wstrzą​sa​ny gwał​tow​nie, Pey​rol pod​niósł wzrok na tę wzbu​rzo​ną twarz od​da​lo​ną o parę cali od jego twa​rzy. W zmę​czo​nych oczach kor​sa​rza nie ma​lo​wał się strach ani wstyd, tyl​ko zmie​sza​nie i nie​dwu​znacz​ny nie​po​kój. Za​cho​wy​wał się bier​nie, re​agu​jąc za​le​d​wie uśmie​rza​ją​cym sło​wem: – Do​uce​ment. Do​uce​ment. Po​rucz​nik dał mu spo​kój rów​nie rap​tow​nie, jak go chwy​cił. Koń​co​wy wstrząs jed​nak był tak gwał​tow​ny, że Pey​rol omal się nie po​tknął. Nie​mniej za​raz po od​zy​ska​niu rów​no​wa​gi po​czął po​rucz​ni​ko​wi tłu​ma​czyć: – Zważ pan tyl​ko, jak tu śli​sko. Gdy​bym stra​cił grunt pod no​ga​mi, szu​ka​jąc opar​cia, zła​pał​bym się pana i ra​zem spa​dli​by​śmy z urwi​ska. Wy​ja​śni​ło​by to An​gli​kom wię​cej niż dwa​dzie​ścia ło​dzi wy​sy​ła​nych przez dwa​dzie​ścia nocy z rzę​du. W głę​bi du​szy Real uczuł się bez​sil​ny wo​bec ła​god​no​ści Pey​ro​la. Nie spo​sób go było roz​zło​ścić. Do​znał wra​że​nia, że na​wet fi​zycz​nie wy​si​łek jego był bez​sku​tecz​ny, jak gdy​by usi​ło​wał wstrzą​snąć ska​łą w po​sa​dach. Rzu​cił się na zie​mię py​ta​jąc nie​dba​le: – Na przy​kład co? Pey​rol siadł z roz​wa​gą li​cu​ją​cą z jego si​wy​mi wło​sa​mi. – Nie przy​pusz​cza pan chy​ba, by wśród stu dwu​dzie​stu, czy coś koło tego, par oczu na tym okrę​cie nie było tu​zi​na, co naj​mniej, zwró​co​nych na brzeg. Dwaj lu​dzie spa​da​ją​cy z urwi​ska to, przy​zna pan, rzecz god​na uwa​gi. An​gli​cy, oczy​wi​ście, za​in​te​re​so​wa​li​by się nami, wy​sła​li​by łódź dla

zba​da​nia za​war​to​ści na​szych kie​sze​ni, my zaś za​bi​ci lub le​d​wie żywi, nie mo​gli​by​śmy im w tym prze​szko​dzić. Ze mnie nie​wie​le mie​li​by po​cie​chy, co do pana zaś to, choć nie wiem, ja​kie pa​pie​ry pan nosi w kie​sze​niach, szli​fy pań​skie i uni​form nie po​zo​sta​wia​ją wąt​pli​wo​ści. – Nie no​szę pa​pie​rów w kie​sze​niach i… – ja​kaś na​gła myśl olśni​ła, snadź, po​rucz​ni​ka, myśl tak ab​sor​bu​ją​ca i da​le​ko​sięż​na, że wy​si​łek jego umy​słu na​brał po​zo​rów bez​myśl​no​ści. Otrzą​snął się z tego i pod​jął in​nym to​nem: – Same szli​fy nie oświe​ci​ły​by ich zbyt​nio. – Nie. Nie oświe​ci​ły​by. Ale uprze​dzi​ły​by ka​pi​ta​na, że jest śle​dzo​ny. Bo i cóż in​ne​go mógł​by zna​czyć trup ofi​ce​ra z lu​ne​tą w kie​sze​ni. Co dzień set​ki oczu z ca​łe​go wy​brze​ża śli​zga​ły się nie​dba​le po tym okrę​cie, choć wąt​pię, by te szczu​ry lą​do​we za​da​wa​ły so​bie jesz​cze fa​ty​gę spo​glą​da​nia nań: lecz być ob​ser​wo​wa​nym to rzecz zgo​ła inna. Zresz​tą, nie przy​wią​zu​ję szcze​gól​nej wagi do tego wszyst​kie​go. Po​rucz​nik od​zy​ski​wał rów​no​wa​gę po swej na​głej my​śli: – Pa​pie​ry w mo​jej kie​sze​ni – mam​ro​tał do sie​bie. – To był​by do​sko​na​ły spo​sób… – Wpó​ło​twar​te jego war​gi za​mknę​ły się w lek​ko sar​ka​stycz​nym uśmie​chu, któ​rym od​po​wie​dział na błysk zdu​mie​nia w uko​śnym spoj​rze​niu Pey​ro​la, wy​wo​ła​ny za​gad​ko​wo​ścią tych słów. – Za​ło​żę się – rzekł po​rucz​nik – że od pierw​szej chwi​li,’ gdy się tu po​ka​za​łem, nie​ustan​nie ła​mał pan so​bie siwą gło​wę, by prze​nik​nąć moje mo​ty​wy i in​ten​cje. Pey​rol od​parł z pro​sto​tą: – Pierw​szy raz przy​był pan tu służ​bo​wo, a wra​cał pan dla​te​go, że na​wet w tu​loń​skiej flo​cie ofi​cer może uzy​skać kil​ku​dnio​wy urlop. Co do pań​skich in​ten​cji, to nic o nich nie mogę po​wie​dzieć, szcze​gól​nie o in​ten​cjach pań​skich wzglę​dem mnie. Ktoś, pa​trząc na nas przed dzie​się​cio​ma mi​nu​ta​mi, po​wie​dział​by, że w każ​dym ra​zie nie są one przy​ja​zne.

Po​rucz​nik usiadł rap​tow​nie. An​giel​ska kor​we​ta od​da​li​ła się od lądu. Wi​dać ją te​raz było na​wet z miej​sca, gdzie sie​dzie​li. – Patrz pan! – za​wo​łał Réal. – Zda​je się po​su​wać po​mi​mo ci​szy mor​skiej. Pey​rol prze​niósł wzrok z brze​gu na mo​rze i ze zdu​mie​niem zo​ba​czył „Ame​lię” poza zrę​bem za​sła​nia​ją​ce​go ją do​tąd urwi​ska. Po​su​wa​ła się przez cie​śni​nę. Dwie mi​nu​ty uważ​nej ob​ser​wa​cji wy​star​czy​ły Pey​ro​lo​wi, by się prze​ko​nać, że nie tkwi​ła w miej​scu, choć wszyst​kie ło​dzie mia​ła u burt. – Że​glu​je! Pakt nie​za​prze​czo​ny. Że​glu​je. Wi​dzi pan bia​łą pla​mę tego domu na Po​rqu​erol​les. Tam! Do​ty​ka go te​raz buksz​pi​rem. Za chwi​lę za​sło​ni go przed​ni​mi ża​gla​mi. – Nig​dy bym nie uwie​rzył – mruk​nął po​rucz​nik po chwi​li wpa​try​wa​nia się w kor​we​tę. – I patrz, Pey​rol, patrz pan, jak okiem się​gnąć ani jed​nej zmarszcz​ki na wo​dzie. Pey​rol, któ​ry za​sło​nił się od słoń​ca, od​jął te​raz rękę od oczu. – Tak – rzekł – tchnie​nie dziec​ka ru​szy​ło​by ją z miej​sca. An​gli​cy po​zna​li się na niej od razu. Po​chwy​ci​li ją w Ge​nui w parę mie​się​cy po moim po​wro​cie i za​in​sta​lo​wa​niu się tu​taj. – Nie wie​dzia​łem – mruk​nął mło​dy czło​wiek. – Aha, po​rucz​ni​ku – cią​gnął do​ty​ka​jąc pal​cem jego pier​si – od ta​kich rze​czy boli tu, w ser​cu? Bije ono dla Fran​cji, nie​praw​daż? Czy pan są​dzi, że rad wi​dzę tę fla​gę na rei? Te​raz mamy ją przed oczy​ma w ca​łej oka​za​ło​ści. Spójrz pan na jej ban​de​rę zwi​sa​ją​cą, jak gdy​by nie było tchnie​nia wia​tru. – Tu rap​tem tup​nął nogą. – A po​mi​mo to że​glu​je! Pa​no​wie z Tu​lo​nu, któ​rzy chcą ją do​stać żywą lub umar​łą, trud​ne będą mie​li za​da​nie. Mu​szą mą​drze ob​my​ślić plan i zna​leźć nie byle ja​kich wy​ko​naw​ców. – Mó​wio​no o tym w tu​loń​skim Urzę​dzie Ad​mi​ra​li​cji – rzekł Réal.

Pey​rol po​trzą​snął gło​wą. –- Mo​gli pana tu nie po​sy​łać – po​wie​dział. – Ob​ser​wu​ję już od mie​sią​ca kor​we​tę i czło​wie​ka, któ​ry nią do​wo​dzi. Przez ten czas po​zna​łem wszyst​kie jego for​te​le, wszyst​kie na​wy​ki i wszyst​kie wy​krę​ty. To do​bry ma​ry​narz, mu​szę mu przy​znać, ale mogę z góry po​wie​dzieć, co zro​bi w tym lub owym wy​pad​ku. Po​rucz​nik Réal znów się po​ło​żył na wznak, pod​su​nąw​szy sple​cio​ne dło​nie pod gło​wę. My​ślał, że sło​wa tego sta​re​go czło​wie​ka nie są pu​stą prze​chwał​ką. Rze​czy​wi​ście, zna się on na okrę​tach an​giel​skich. Gdy​by po​wstał plan schwy​ta​nia kor​we​ty, war​to by za​się​gnąć jego zda​nia. Nie​mniej, po​rucz​nik Réal, ma​jąc do czy​nie​nia ze… sta​rym Pey​ro​lem, do​zna​wał sprzecz​nych uczuć. Ro​dzi​ce Réa​la na​le​że​li do drob​nej szlach​ty pro​win​cjo​nal​nej i zgi​nę​li na sza​fo​cie w cią​gu jed​ne​go i tego sa​me​go ty​go​dnia. Miej​sco​wy de​le​gat Ko​mi​te​tu Re​wo​lu​cyj​ne​go od​dał go na wy​cho​wa​nie pew​ne​mu sto​la​rzo​wi, czło​wie​ko​wi bied​ne​mu, lecz szla​chet​ne​go ser​ca. Na po​sył​kach u sto​la​rza Réal bie​gał boso, opie​kun nie miał… za co ku​pić bu​tów swe​mu ary​sto​kra​cie, lecz trak​to​wał go na ogół życz​li​wie. Rok nie upły​nął, a już osie​ro​co​ny Réal uciekł i wstą​pił na okręt re​pu​bli​ki fran​cu​skiej, wy​ru​sza​ją​cy w da​le​ką po​dróż. Na mo​rzu zna​lazł się w in​nym śro​do​wi​sku uzna​ją​cym inne war​to​ści. W cią​gu ja​kichś ośmiu lat, głu​sząc w so​bie uczu​cia mi​ło​ści i nie​na​wi​ści, Za​słu​gą wy​łącz​nie zdo​był sto​pień ofi​cer​ski. Na​uczył się oce​niać lu​dzi scep​tycz​nie, trak​to​wać ich bez szcze​gól​nej po​gar​dy czy sza​cun​ku. Hoł​do​wał na wskroś za​sa​dom za​wo​do​wym i nig​dy w ży​ciu z ni​kim się nie przy​jaź​nił, bar​dziej upo​śle​dzo​ny pod tym wzglę​dem od Pey​ro​la, któ​re​go, bądź co bądź, łą​czy​ły z ludź​mi wię​zy urą​ga​ją​cej pra​wu or​ga​ni​za​cji Bra​ter​stwa z Wy​brze​ża. Oczy​wi​ście, Réal był bar​dzo za​mknię​ty w so​bie. Za​do​mo​wio​ny na cy​plu Pey​rol, któ​re​go za​stał tam naj​nie​spo​dzie​wa​niej w świe​cie, był pierw​szą isto​tą ludz​ką ma​ją​cą

szan​sę prze​bi​cia się przez za​po​rę wy​uczo​nej po​wścią​gli​wo​ści, do któ​rej sie​ro​tę po ofia​rach re​wo​lu​cji zmu​si​ła nie trwa​łość wszyst​kie​go pod słoń​cem. Réal, za​in​try​go​wa​ny wy​bit​ną in​dy​wi​du​al​no​ścią Pey​ro​la, czuł do nie​go pew​ną skłon​ność z do​miesz​ką po​gar​dy dok​try​ne​ra. Nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że czło​wiek ten w tym czy owym okre​sie swe​go ży​cia był roz​bój​ni​kiem mor​skim czy czymś w tym ro​dza​ju – nie​szcze​gól​na re​ko​men​da​cja w oczach ofi​ce​ra ma​ry​nar​ki. Jed​nak​że Pey​rol prze​ła​mał po​wścią​gli​wość Réa​la, a przez ten wy​łom zna​la​zły do po​rucz​ni​ka do​stęp po​zo​sta​li miesz​kań​cy far​my i wła​ści​we im dzi​wac​twa. Po​rucz​nik Réal le​żał na wznak, za​mknąw​szy oczy przed bla​skiem roz​ja​rzo​nych nie​bios i roz​my​ślał o sta​rym Pey​ro​lu, ów zaś, sie​dząc w słoń​cu z nie osło​nię​tą siwą gło​wą, ro​bił wra​że​nie czło​wie​ka czu​wa​ją​ce​go przy umar​łym. Chy​tra prze​ni​kli​wość naj​bar​dziej fra​po​wa​ła w nim Re​ala. Sto​sun​ki tego ofi​ce​ra z miesz​kań​ca​mi far​my w znacz​nej mie​rze tak się uło​ży​ły, jak to Pey​rol opi​sał. Po raz pierw​szy przy​był on na far​mę wy​sła​ny służ​bo​wo w celu za​in​sta​lo​wa​nia po​ste​run​ku sy​gna​li​za​cyj​ne​go, po​tem zaś, gdy pro​jekt ten zo​stał za​rzu​co​ny, od​wie​dzał ją do​bro​wol​nie. Nie był on za​okrę​to​wa​ny na któ​rej​kol​wiek z jed​no​stek flo​ty tu​loń​skiej, lecz peł​nił służ​bę na brze​gu w ar​se​na​le. Kil​ku​dnio​we urlo​py spę​dzał na far​mie, gdzie, oczy​wi​ście, nikt nie wie​dział, czy przy​by​wa służ​bo​wo, czy też chwi​lo​wo zwol​nio​ny od obo​wiąz​ków służ​bo​wych. Sam zaś nie zda​wał so​bie czy nie chciał so​bie zdać spra​wy, co go tam cią​gnę​ło. W grun​cie rze​czy służ​ba za​czy​na​ła mu cią​żyć. Nie miał nic i ni​ko​go na świe​cie i nie wie​dział, do​kąd się udać. Czyż​by przy​by​wał tu​taj, by zo​ba​czyć Pey​ro​la? Nie​po​strze​że​nie mię​dzy nim i tym sę​dzi​wym nie​przy​ja​cie​lem po​rząd​ku praw​ne​go, któ​re​go mógł​by chy​ba po​są​dzić, gdy​by nie jego krzep​kość i ży​wot​ność urą​ga​ją​ca śmier​ci, że chce w tym za​kąt​ku spo​koj​nie do​koń​-

czyć burz​li​we​go ży​wo​ta, na​wią​za​ła się nić dziw​nie nie​uf​ne​go, zgryź​li​we​go po​ro​zu​mie​nia. Po​rucz​nik roz​my​ślał, a kor​sarz za​cho​wy​wał się, jak gdy​by czas dla nie​go nie ist​niał. Wtem Pey​rol prze​mó​wił z oczy​ma utkwio​ny​mi przed sie​bie, jak gdy​by zwra​cał się do wy​spy Po​rqu​erol​les, od​le​głej o osiem mil. – Tak, znam każ​dy jej ma​newr, choć przy​znać mu​szę, że ten ostat​ni for​tel cza​to​wa​nia tuż u brze​gów na​sze​go pół​wy​spu jest dla mnie no​wo​ścią. – Hm! Aby na​ło​wić ryb ka​pi​ta​no​wi na śnia​da​nie! -– bąk​nął pod no​sem Réal nie otwie​ra​jąc oczu. – Gdzie jest te​raz kor​we​ta? – Po​środ​ku cie​śni​ny, przyj​mu​je ło​dzie na po​kład. I wciąż su​nie na​przód! Okręt ten bę​dzie się po​ru​szał, póki pło​mień świe​cy nie prze​sta​nie się chwiać na jego po​kła​dzie. – Ten okręt to dziw praw​dzi​wy. – Zbu​do​wa​li go fran​cu​scy okrę​tow​ni​cy – rzekł sta​ry Pey​rol z go​ry​czą. Po tych sło​wach za​pa​dło mię​dzy nimi dłuż​sze mil​cze​nie. Wresz​cie po​rucz​nik ode​zwał się obo​jęt​nie: – Pan, zda​je się, jest tego pe​wien. Skąd pan wie? – Ob​ser​wo​wa​łem go w cią​gu mie​sią​ca. Na​zwa, któ​rą te​raz nosi i któ​rą ochrzci​li go An​gli​cy, ni​cze​go nie do​wo​dzi. Czy wi​dział pan kie​dy taki dziób na okrę​cie z an​giel​skiej stocz​ni? Po​rucz​nik umilkł, jak gdy​by prze​stał na​gle in​te​re​so​wać się całą spra​wę i jak gdy​by an​giel​ski okręt wo​jen​ny nie że​glo​wał w ich oczach od​da​lo​ny o małą milę. Przez cały ten czas myśl po​rucz​ni​ka pra​co​wa​ła go​rącz​ko​wo. Po​wie​dzia​no mu w za​ufa​niu o pew​nym za​da​niu, któ​re na​le​ża​ło​by wy​ko​nać we​dle otrzy​ma​nych z Pa​ry​ża in​struk​cji. Nie cho​dzi​ło o ma​newr wo​jen​ny, lecz o usłu​gę pierw​szo​rzęd​nej wagi. Przed​się​wzię​cie to gro​zi​ło nie tyle utra​tą ży​cia, co dys​ho​no​rem. Od​waż​ny czło​wiek mógł się przed

nim cof​nąć, gdyż są ha​zar​dy nie gro​żą​ce śmier​cią, od któ​rych dziel​ny czło​wiek może się wy​mó​wić i nie bę​dzie mu to po​czy​ta​ne za ujmę. – Czy za​sma​ko​wał pan kie​dy wię​zie​nia, Pey​rol? – spy​tał rap​tem nie​na​tu​ral​nie sen​nym gło​sem. Pey​rol z obu​rze​nia nie​mal krzyk​nął: – Wiel​kie nie​ba!…Nie! Wię​zie​nia! Co pan przez to ro​zu​mie?… By​łem jeń​cem u dzi​kich – do​dał już spo​koj​niej – lecz to bar​dzo sta​ra hi​sto​ria. By​łem wte​dy mło​dy i sza​lo​ny. Póź​niej, w wie​ku mę​skim, by​łem nie​wol​ni​kiem sław​ne​go Ali-Kas​si​ma. Z kaj​da​na​mi na rę​kach i no​gach spę​dzi​łem dwa ty​go​dnie na po​dwór​cu for​tu ziem​ne​go w Za​to​ce Per​skiej. Ze dwa dzie​siąt​ki Bra​ci z Wy​brze​ża dzie​li​ło ze mną ten smut​ny los. wsku​tek roz​bi​cia się na​sze​go okrę​tu… – Tak… – po​rucz​nik zda​wał się być uoso​bie​niem ospa​ło​ści. – I śmiem twier​dzić, iż wszy​scy​ście wstą​pi​li na służ​bę do tego krwio​żer​cze​go sta​re​go pi​ra​ta. – Wśród wie​lu ty​się​cy jego czar​nych dia​błów nie było jed​ne​go, któ​ry umiał​by wła​dać bro​nią pal​ną. Lecz Ali-Kas​sim wo​jo​wał jak ksią​żę. Na kształt re​gu​lar​nej flo​ty po​że​glo​wa​li​śmy przez za​to​kę, zdo​by​li​śmy mia​sto gdzieś na wy​brze​żach Ara​bii i splą​dro​wa​li​śmy je. Wów​czas do spół​ki z in​ny​mi za​wład​ną​łem uzbro​jo​nym dho​wem i prze​bi​li​śmy się nim przez całą flo​tę weł​ni​stych łbów. Wie​lu z nas zgi​nę​ło póź​niej z pra​gnie​nia. Nie​mniej wiel​ka to była im​pre​za. Lecz co mi pan mówi o wię​zie​niu? Dziel​ny czło​wiek, o ile tyl​ko ma spo​sob​ność do wal​ki, za​wsze może paść z bro​nią w ręku. Ro​zu​mie mnie pan? – Tak, ro​zu​miem pana – ce​dził przez zęby po​rucz​nik. – Zda​je mi się, że po​zna​łem pana wca​le nie​źle. Przy​pusz​czam, że an​giel​skie wię​zie​nie… – To okrop​ny te​mat do roz​mo​wy – prze​rwał Pey​rol gło​śno, zi​ry​to​wa​nym to​nem. – Bez wąt​pie​nia, wszel​ka śmierć lep​sza jest od wię​zie​nia.

Każ​dy ro​dzaj śmier​ci! Do cze​go pan zmie​rza, po​rucz​ni​ku? – Och, niech pan nie przy​pusz​cza, że chciał​bym pań​skiej śmier​ci – ce​dził po​rucz​nik obo​jęt​nie. Ob​jąw​szy nogi sple​cio​ny​mi dłoń​mi Pey​rol sie​dział wpa​trzo​ny w an​giel​ską kor​we​tą, po​chło​nię​ty cał​ko​wi​cie roz​wa​ża​niem słów, któ​re tak samo jak ten… okręt, rzekł​byś, od nie​chce​nia, wy​pły​nę​ły na mo​rze ci​szy po​ran​nej. Po​tem spy​tał stłu​mio​nym gło​sem: – Czy pan chce mnie na​stra​szyć? Po​rucz​nik ro​ze​śmiał się szorst​kim śmie​chem. Na przy​kry ten i dwu​znacz​ny dźwięk Pey​rol nie za​re​ago​wał ani sło​wem, ani ge​stem, ani na​wet spoj​rze​niem. Gdy śmiech prze​brzmiał, na​stą​pi​ła tak przy​tła​cza​ją​ca ci​sza, że obaj wsta​li jak na ko​men​dę. Po​rucz​nik sko​czył od razu na rów​ne nogi. Pey​rol wstał wol​niej i z god​no​ścią. Sta​li je​den przy dru​gim, nie bę​dąc w sta​nie od​wró​cić ła​ko​me​go wzro​ku od okrę​tu u swych stóp. – Dzi​wi mnie, po co wpa​ko​wał się w tak dziw​ne po​ło​że​nie – rzekł ofi​cer. – I ja się dzi​wię – ostro od​wark​nął Pey​rol. – Gdy​by​śmy na tym wy​stę​pie, skal​nym z le​wej stro​ny mie​li choć dwa osiem​na​sto​fun​to​we moź​dzie​rze, mo​gli​by​śmy w dzie​sięć mi​nut po​zba​wić go wszyst​kich ża​gli. – Do​bryś, sta​ry ka​no​nie​rze – za​uwa​żył Réal z iro​nią. – I co po​tem? Rzu​cić się wpław we dwóch, ja i pan, z kor​de​la​sa​mi w zę​bach i wziąć tę kor​we​tę sztur​mem, nie​praw​daż? Fa​ce​cję tę po​wi​tał Pey​rol ko​stycz​nym uśmie​chem. – Nie! Nie! – za​pro​te​sto​wał rze​czo​wo. – Dla​cze​go jed​nak nie dać znać do Tu​lo​nu? Spro​wa​dzić jed​ną, dwie fre​ga​ty i wziąć kor​we​tę do nie​wo​li. Nie​raz ukła​da​łem plan jej po​chwy​ce​nia, by ulżyć so​bie na du​szy. Po no​cach z mego okna na pod​da​szu wy​pa​try​wa​łem ją po​przez za​to​kę w miej​scu, gdzie zwy​kła stać na ko​twi​cy, z my​ślą, co za nie​spo​dzian​kę spra​wił​-

bym temu An​gli​ko​wi, gdy​bym nie był sta​rym ka​no​nie​rem Pey​ro​lem, – Któ​ry, no​ta​be​ne, trzy​ma się z da​le​ka i fi​gu​ru​je z nie​po​chleb​ną ad​no​ta​cją w od​po​wied​niej ru​bry​ce re​je​stru Urzę​du Ad​mi​ra​li​cji w Tu​lo​nie. – Nie może pan po​wie​dzieć, bym się krył przed pa​nem ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki – pod​jął żywo Pey​rol. – Nie boję się ni​ko​go. Nie ucie​ka​łem. Po pro​stu wy​je​cha​łem z Tu​lo​nu. Nikt mi nie ka​zał sie​dzieć w mie​ście. I nie może pan tak​że po​wie​dzieć, bym od​je​chał da​le​ko od Tu​lo​nu. – To był naj​mą​drzej​szy z pań​skich ma​new​rów. Do​brze pan wie​dział, co pan robi. – In​ny​mi sło​wy, i pan mi za​rzu​ca róż​ne szel​mo​stwa, jak ten typ z su​ty​mi epo​le​ta​mi w Ka​pi​ta​na​cie Por​tu, któ​ry miał ocho​tę mnie za​aresz​to​wać za przy​pro​wa​dze​nie, pry​zu z Oce​anu In​dyj​skie​go. Prze​by​łem na nim osiem ty​się​cy mil i wy​śli​zną​łem się szczę​śli​wie wszyst​kim na​po​tka​nym okrę​tom an​giel​skim, cze​go on, pew​nie, nie po​tra​fił​by do​ka​zać. Mam dy​plom ka​no​nie​ra pod​pi​sa​ny przez oby​wa​te​la Re​naud, do​wód​cę eska​dry. Nie dano mi go za stu​ka​nie pal​cem w pa​lec i cho​wa​nie się pod​czas bi​twy w ogo​nie flo​ty. Na okrę​tach na​szych był nie​je​den taki pa​trio​ta, mogę pana za​pew​nić. Lecz za​rów​no za cza​sów re​pu​bli​kań​skich, jak i nie​re​pu​bli​kań​skich lu​dzi tego po​kro​ju nie mia​no​wa​no ka​no​nie​ra​mi. – Ra​cja – rzekł Réal z oczy​ma utkwio​ny​mi w an​giel​skim okrę​cie, któ​ry wy​krę​cił te​raz dzio​bem ku pół​no​cy. – Patrz pan, zda​je się, że na​resz​cie stra​cił bieg – wtrą​cił zwra​ca​jąc się do Pey​ro​la, któ​ry spoj​rzał i kiw​nął gło​wą. – Ra​cja. Lecz do​nie​sio​no, że wkrót​ce po przy​by​ciu zwią​zał się pan z pew​ne​go ro​dza​ju pa​trio​ta​mi, przy​wód​ca​mi sek​cji, ter​ro​ry​sta​mi… – Cze​muż by nie? Chcia​łem wie​dzieć, co mają do po​wie​dze​nia. Pe​ro​ro​wa​li jak ban​da łap​ser​da​ków, któ​rzy ukra​dli okręt. Lecz, bądź co bądź, byli lep​si od tych, któ​rzy sprze​da​li port An​gli​kom. Ban​da krwio​żer​czych szczu​rów lą​do​wych, ot i wszyst​ko. Wy​co​fa​łem się z mia​sta, jak moż​na

naj​prę​dzej. Pa​mię​ta​łem moje miej​sca ro​dzin​ne. Poza tą oko​li​cą Fran​cja była mi nie zna​na i nie mia​łem ocho​ty za​pusz​czać się da​lej. Nikt mnie tu nie szu​kał. – Nie, tu pana nie szu​ka​li. Nie spo​dzie​wa​li się zna​leźć pana tak bli​sko. Tro​chę się za pa​nem oglą​da​li, po​tem dali spo​kój. Gdy​by wy​trwa​li w tym za​mia​rze i zro​bi​li pana ad​mi​ra​łem, nie zo​sta​li​by​śmy po​bi​ci pod Abu​ki​rem. Na wspo​mnie​nie tej bi​twy Pey​rol wzniósł pięść ku po​god​ne​mu śród​ziem​no​mor​skie​mu nie​bu. – A jed​nak nie je​ste​śmy gor​si od An​gli​ków – wy​krzyk​nął – i nie masz na świe​cie ta​kich okrę​tów jak na​sze. Wi​dzi pan, po​rucz​ni​ku, że – re​pu​bli​kań​ski bóg tych szcze​ka​czy nig​dy nam, ma​ry​na​rzom, nie dał oka​zji do po​pi​su. Po​rucz​nik po​wiódł do​ko​ła zdzi​wio​nym wzro​kiem.. – O ja​kim re​pu​bli​kań​skim bogu pan mówi? – za​py​tał. – Co pan przez to ro​zu​mie? – Wię​cej w moim ży​ciu wi​dzia​łem bo​gów, niż​by się panu przez dłu​gą noc mo​gło wy​śnić; spo​ty​ka​łem ich po wszyst​kich za​kąt​kach zie​mi i, rzecz nie​po​ję​ta, na​wet w ser​cu dzie​wi​czych la​sów. Były to bał​wa​ny, ka​mie​nie, kije. Musi coś tkwić w tej idei… A mia​łem na my​śli – cią​gnął z iry​ta​cją – że ich re​pu​bli​kań​ski bóg, któ​ry nie jest ani ka​mie​niem, ani ki​jem, lecz zda​je się być ro​dza​jem wał​ko​nia, nie ob​da​rzył nas nig​dy wo​dzem, ja​kie​go mają lą​do​wi żoł​nie​rze. Po​rucz​nik spoj​rzał na Pey​ro​la bez uśmie​chu, uważ​nie. – Pięk​nie, otóż bóg ary​sto​kra​tów po​wra​ca i wy​glą​da na to, że przy​wie​dzie ze sobą ce​sa​rza. Mu​sie​li​ście sły​szeć o tym, wy, lu​dzie z far​my. Nie​praw​daż? – Nie – od​parł Pey​rol. – Nie sły​sza​łem nic o ce​sa​rzu. Lecz cóż to może mieć za zna​cze​nie? Pod tyra czy owym imie​niem wódz jest tyl​ko wo​-

dzem, a ten ge​ne​rał, któ​re​go zwą kon​su​lem, jest do​brym wo​dzem, każ​dy musi mu od​dać spra​wie​dli​wość. Wy​po​wie​dziaw​szy to zda​nie to​nem bez​a​pe​la​cyj​nym, Pey​rol rzu​cił okiem na słoń​ce i za​uwa​żył, że czas już zejść na dół na far​mę, pour man​ger la so​upe. Real, któ​re​mu twarz rap​tem spo​chmur​nia​ła, za​wró​cił, a Pey​rol po​dą​żył za nim. Z pierw​sze​go za​raz za​krę​tu ścież​ki otwo​rzył się przed nim wi​dok na za​bu​do​wa​nia Escam​po​ba​ru, ude​ko​ro​wa​ne go​łę​bia​mi prze​cha​dza​ją​cy​mi się po ryn​nach da​chów, na sady i gum​na. Blask słoń​ca, pust​ka, ani ży​wej du​szy. Pey​rol wy​ra​ził prze​ko​na​nie, że na pew​no wszy​scy są w kuch​ni i cze​ka​ją na nich. Co do nie​go, to jest głod​ny. – A pan, po​rucz​ni​ku? Réal nie był głod​ny. Opry​skli​wy ton od​po​wie​dzi skło​nił Pey​ro​la do ski​nie​nia ze zro​zu​mie​niem gło​wą za ple​ca​mi po​rucz​ni​ka. Niech się, co chce, dzie​je, a czło​wiek musi się po​ży​wić. Pey​rol wie, co to głód; lecz na​wet pół ra​cji to cięż​ki do​pust dla czło​wie​ka, któ​ry ma pra​co​wać lub wal​czyć. On, Pey​rol, nie może wy​ima​gi​no​wać so​bie zbie​gu oko​licz​no​ści, któ​ry by mu prze​szko​dził zjeść, póki jest co do je​dze​nia. Ten po​top słów nie wy​wo​łał re​pli​ki, lecz Pey​rol nie prze​sta​wał mó​wić da​lej w tym du​chu, jak gdy​by wszyst​kie jego my​śli krę​ci​ły się do​ko​ła stra​wy; oczy​ma tym​cza​sem strze​lał w krąg i chci​wie ło​wił uchem naj​lżej​sze szme​ry. Kie​dy do​szli przed front domu, prze​pusz​cza​jąc na – przód po​rucz​ni​ka, nie​spo​koj​nym okiem rzu​cił w dół dro​gi na wy​brze​że. Roz​to​czy wód, wi​docz​nych od drzwi ka​wiar​ni, nie pla​mił ani je​den ża​giel, jak gdy​by ta część Mo​rza Śród​ziem​ne​go była wciąż jesz​cze nie zna​na. Głu​che ko​ła​ta​nie pęk​nię​te​go dzwon​ka kro​wy, błą​dzą​cej do​ko​ła far​my, po​głę​bia​ło na​strój nie​dziel​nej ci​szy wiej​skiej. Dwie kozy le​ża​ły na za​chod​nim sto​ku wzgó​rza. Wszyst​ko to ra​zem od​dzia​ły​wa​ło ko​ją​co i nie​po​kój po​czął zni​-

kać z twa​rzy Pey​ro​la, gdy rap​tem jed​na z kóz po​rwa​ła się na nogi. Kor​sarz żach​nął się i za​stygł w po​zie trwoż​ne​go ocze​ki​wa​nia. Czło​wiek w ta​kim uspo​so​bie​niu du​cha, że cały się skrę​ca na wi​dok pod​ska​ku​ją​cej kozy, na pew​no nie czu​je się szczę​śli​wy. Dru​ga koza jed​nak po​zo​sta​ła na miej​scu. Nie było po​wo​dów do alar​mu, to​też Pey​rol wszedł do domu w ślad za po​rucz​ni​kiem, sta​ra​jąc się od​zy​skać zwy​kły po​god​ny wy​raz twa​rzy.

VII

Na​kry​cie na koń​cu dłu​gie​go sto​łu prze​zna​czo​ne było dla po​rucz​ni​ka, któ​ry ja​dał obiad od​dziel​nie w sali. Sta​li zaś miesz​kań​cy, lu​dzie złą​cze​ni dziw​ny​mi ko​le​ja​mi losu, sie​dzie​li w kuch​ni przy sto​le, ob​słu​gi​wa​ni przez mil​czą​cą i czuj​ną Ka​ta​rzy​nę. Pey​rol był za​my​ślo​ny i głod​ny. Sie​dział na​prze​ciw​ko ubra​ne​go po co​dzien​ne​mu oby​wa​te​la Sce​vo​li, któ​ry zda​wał się czymś za​ab​sor​bo​wa​ny. Miał on wy​gląd bar​dziej nie​spo​koj​ny niż za​zwy​czaj; czer​wo​ne pla​my na ko​ściach po​licz​ko​wych wy​stą​pi​ły mu wy​raź​niej nad za​ro​stem gę​stej bro​dy. Od cza​su do cza​su far​mer​ka wsta​wa​ła ze swe​go miej​sca przy boku sta​re​go Pey​ro​la i wy​cho​dzi​ła do sali, by usłu​żyć po​rucz​ni​ko​wi. Tro​je po​zo​sta​łych nie zwra​ca​ło na to naj​mniej​szej uwa​gi. Pod ko​niec obia​du Pey​rol od​chy​lił się w swym drew​nia​nym krze​śle i za​trzy​mał wzrok na eks-ter​ro​ry​ście, któ​ry wciąż jesz​cze jadł sma​ko​wi​cie z miną czło​wie​ka ma​ją​ce​go za sobą cięż​ko prze​pra​co​wa​ny ra​nek. Drzwi od kuch​ni do sali były sze​ro​ko otwar​te, ale nie do​cho​dził stam​tąd ża​den głos. Do nie​daw​na Pey​rol nie za​przą​tał so​bie gło​wy psy​chi​ką lu​dzi, z któ​ry​mi za​miesz​ki​wał. Dziś jed​nak​że za​dał so​bie py​ta​nie, o czym może w tej chwi​li my​śleć eks-ter​ro​ry​sta, to nie​szczę​sne stwo​rze​nie wy​nie​sio​ne do god​no​ści go​spo​da​rza far​my Escam​po​bar. Lecz gdy oby​wa​tel Sce​vo​la pod​niósł gło​wę znad ta​le​rza, by wy – chy​lić szklan​ką wina, Pey​rol nie od​krył nic no​we​go w jego twa​rzy, po​dob​nej z ru​mień​ców do ma​lo​wa​nej, ma​ski. – Sa​cre​bleu! – za​klął wresz​cie Pey​rol. –-Nie od​zy​wa​jąc się nig​dy do ni​ko​go za​po​mni​cie w koń​cu mó​wić.

Pa​trio​ta uśmiech​nął się w gę​stwi​nie bro​dy. Uśmiech jego, może dla​te​go, że Pey​rol uprze​dził się do nie​go, przy​po​mi​nał mu obron​ny gry​mas ma​łe​go zwie​rząt​ka le​śne​go bę​dą​ce​go w stra​chu przed za​sadz​ką. – O czym mamy mó​wić? – od​parł. – Ży​je​cie z nami i nie ru​sza​li​ście się stąd; przy​pusz​czam, że już nie​raz prze​li​czy​li​ście ki​ście wi​no​gron w za​gro​dzie i figi na drze​wie przy za​chod​niej ścia​nie… Urwał strzy​gąc usza​mi ku sali, w któ​rej pa​no​wa​ła głu​cha ci​sza. Po​tem do​dał, z lek​ka pod​no​sząc głos: – My dwaj wie​my wszyst​ko, co się tu dzie​je. Pey​rol spoj​rzał ostro i prze​ni​kli​wie, aż zmarszcz​ki się zbie​gły w ką​tach jego oczu. Ka​ta​rzy​na, sprzą​ta​jąc ze sto​łu, za​cho​wy​wa​ła się, jak gdy​by była głu​cha jak pień. Jej brą​zo​wa twarz z za​pad​nię​ty​mi po​licz​ka​mi i zwię​dły​mi war​ga​mi, po​kry​ta sie​cią de​li​kat​nych, dziw​nie nie​ru​cho​mych zmarsz​czek, wy​glą​da​ła jak twarz wy​rzeź​bio​na z orze​cho​we​go drze​wa. Trzy​ma​ła się pro​sto i mia​ła zwin​ne ręce. Pey​rol ode​zwał się: – Nie mów​my o far​mie. Czy ostat​nio nie do​szły was ja​kie wia​do​mo​ści? Pa​trio​ta za​trząsł gwał​tow​nie gło​wą. Wia​do​mo​ści po​li​tycz​ne przej​mo​wa​ły go zgro​zą. Uwa​żał wszyst​ko za stra​co​ne. Fran​cją rzą​dzi​li krzy​wo​przy​sięz​cy i re​ne​ga​ci. Za​po​mnia​no o cno​tach oby​wa​tel​skich. Trza​snął pię​ścią w stół i na​słu​chi​wał, jak gdy​by ude​rze​nie pię​ści mo​gło zbu​dzić echo w ci​chym domu. Lecz zni​kąd nie do​cho​dził naj​lżej​szy szmer. Oby​wa​tel Sce​vo​la wes​tchnął. Miał wra​że​nie, że on je​den oca​lał z wszyst​kich pa​trio​tów i że na​wet w tym ukry​ciu za​gra​ża mu nie​bez​pie​czeń​stwo. – Wiem – rzekł Pey​rol. – Wi​dzia​łem wszyst​ko przez okno. Zmy​ka​li​ście jak sza​rak, oby​wa​te​lu. – Czy mia​łem paść ofia​rą tego za​bo​bon​ne​go by​dła? – za​pe​rzył się pi​skli​wie i z nutą szcze​re​go obu​rze​nia, któ​re Pey​rol przy​jął zim​no. Po​tem do​szło Pey​ro​la bąk​nię​cie: – Z rów​nym skut​kiem mo​głem dać się za​bić

tym psom re​ak​cyj​nym. Sta​ra ko​bie​ta, za​ję​ta zmy​wa​niem, rzu​ci​ła trwoż​ne spoj​rze​nie ku drzwiom sali. – Nie! – wrza​snął osa​mot​nio​ny san​kiu​lo​ta. – To nie​moż​li​we! We Fran​cji jest jesz​cze dużo pa​trio​tów. Świę​ty ogień jesz​cze nie wy​gasł. Przez chwi​lę wy​glą​dał jak czło​wiek o roz​dar​tym ser​cu, któ​ry po​sy​pu​je gło​wę po​pio​łem. Mig​da​ło​we jego oczy zmęt​nia​ły i przy​ga​sły. Lecz po chwi​li, ob​rzu​ca​jąc Pey​ro​la ukrad​ko​wym spoj​rze​niem, rzekł​byś, ba​da​jąc, ja​kie wra​że​nie wy​wie​ra​ją jego sło​wa, za​de​kla​mo​wał ci​chym gło​sem, jak​by ćwi​cząc się w wy​gła​sza​niu mowy do sa​me​go sie​bie: – Nie, to nie​moż​li​we. Wy​bi​je go​dzi​na, gdy ty​ra​nii po​wi​nie się noga, wów​czas oba​li​my ją po raz dru​gi. Wy​ru​szy na ty​sią​ce i… ca ira! Sło​wa te, mimo na​mięt​nej in​to​na​cji, nie zdo​ła​ły po​ru​szyć Pey​ro​la. Sie​dział z gło​wą wspar​tą na gru​bej, brą​zo​wej ręce. Znać było po nim, że my​śli zgo​ła o czym in​nym, tak że duch ter​ro​ry​zmu, od​zy​wa​ją​cy się, nie​śmia​ło w sa​mot​nej pier​si oby​wa​te​la Sce​vo​li, przy​cichł. Na roz​sło​necz​nio​ną kuch​nię padł cień ry​ba​ka z la​gu​ny, któ​ry z ob​ra​mie​nia drzwi wy​beł​ko​tał lę​kli​wie po​zdro​wie​nie ca​łe​mu to​wa​rzy​stwu. Nie zmie​nia​jąc po​zy​cji Pey​rol ob​rzu​cił go cie​ka​wym spoj​rze​niem. Ka​ta​rzy​na wy​cie​ra​jąc ręce o far​tuch za​uwa​ży​ła: – Spóź​ni​li​ście się na obiad, Mi​chel. Wów​czas wszedł, wziął z rąk sta​rej ko​bie​ty gli​nia​ny gar​nek i wiel​ką paj​dę chle​ba i wy​niósł się z tym od razu na po​dwó​rze. Pey​rol i san​kiu​lo​ta wsta​li od sto​łu. Ów, za​wa​haw​szy się jak czło​wiek za​błą​ka​ny, rap​tow​nie wy​szedł na ko​ry​tarz, pod​czas gdy Pey​rol, wy​mi​nąw​szy nie​spo​koj​ne spoj​rze​nie Ka​ta​rzy​ny, skie​ro​wał się na po​dwó​rze za do​mem. Przez otwar​te drzwi sali mi​gnę​ła mu Ar​let​ta, któ​ra sie​dząc pro​sto, z rę​ko​ma zło​żo​ny​mi na ko​la​nach, pa​trzy​ła na ko​goś nie​wi​docz​ne​go, kim mógł być tyl​ko po​-

rucz​nik Réal. W bla​sku i skó​rze po​dwó​rza kur​czę​ta, roz​bi​te na małe stad​ka, od​by​wa​ły drzem​kę po​obied​nią na skraw​kach cie​nia. Lecz Pey​rol nic nie ro​bił so​bie ze słoń​ca. Mi​chel, któ​ry jadł obiad pod oka​pem po​chy​łe​go da​chu wo​zow​ni, po​sta​wił na zie​mi gli​nia​ny gar​nek i pod​szedł do swe​go chle​bo​daw​cy sto​ją​ce​go przy stud​ni, ob​mu​ro​wa​nej ka​mie​nia​mi z tkwią​cym w nich cy​ze​lo​wa​nym pa​łą​kiem z że​la​za , po któ​rym wił się pęd dzi​kie​go fi​gow​ca. Gdy pies mu zdechł, ry​bak opu​ścił sło​ną la​gu​nę, zo​sta​wia​jąc bu​twie​ją​cą łódź na ja​ło​wym brze​gu, a nędz​ne swe sie​ci za​mknął w ciem​nej cha​łu​pie. Nie pra​gnął in​ne​go psa, a zresz​tą, kto miał​by mu po​da​ro​wać psa? Był ostat​nim z lu​dzi. Ktoś prze​cie musi być ostat​ni. We wsi nie miał co ro​bić. Więc pew​ne​go pięk​ne​go po​ran​ku po​szedł na far​mę zo​ba​czyć się z Pey​ro​lem. Ści​ślej mó​wiąc – by po​ka​zać się Pey​ro​lo​wi. Ów był, do​słow​nie, ostat​nią na​dzie​ją Mi​che​la. Siadł przed wro​ta​mi na ka​mie​niu ma​jąc przy so​bie mały wę​ze​łek, za​wie​ra​ją​cy tyl​ko sta​ry koc, za​krzy​wio​ny kij le​żał u jego nóg. Wy​glą​dał na naj​ła​god​niej​szą, naj​bar​dziej sa​mot​ną i bez​bron​ną isto​tę w świe​cie. Pey​rol wy​słu​chał z po​wa​gą za​wi​kła​nej hi​sto​rii o śmier​ci psa. Oso​bi​ście nie przy​wią​zał​by się do ta​kie​go psa jak pies Mi​che​la, po​tra​fił jed​nak​że zro​zu​mieć, dla​cze​go ży​cie tego czło​wie​ka na brze​gu la​gu​ny zmie​ni​ło się tak rap​tow​nie. Mi​chel za​koń​czył sło​wa​mi: – Przy​szło mi na myśl, że mógł​bym przyjść tu​taj. Wów​czas Pey​rol, nie cze​ka​jąc na wy​raź​ną proś​bę, po​wie​dział: – Bar​dzo do​brze. Bę​dzie​cie moją za​ło​gą – i wska​zał w dół dro​gi wio​dą​cej na brzeg mor​ski. A gdy Mi​chel pod​nió​sł​szy swój wę​ze​łek i kij ru​szył w tym kie​run​ku nie cze​ka​jąc na dal​sze wska​zów​ki, krzyk​nął w ślad za nim: – Znaj​dzie​cie bo​che​nek chle​ba i bu​tel​kę wina w ka​ju​cie w szaf​ce. Po​żyw​cie się. Tyl​ko ta​kie for​mal​no​ści to​wa​rzy​szy​ły za​cią​go​wi Mi​che​la w cha​rak​te​-

rze „za​ło​gi” na łódź Pey​ro​la. Kor​sarz bo​wiem nie tra​cąc cza​su za​brał się do wy​ko​na​nia swe​go pla​nu na​by​cia ja​kie​go​kol​wiek sta​tecz​ku. Nie​ła​two było zna​leźć coś god​ne​go uwa​gi. Nę​dzo​ta z Ma​dra​gue, ma​leń​kiej osa​dy ry​bac​kiej zwró​co​nej w stro​nę Tu​lo​nu, nie mia​ła nic do sprze​da​nia. A zresz​tą Pey​rol z po​gar​dą od​wra​cał się od ich ko​ryt. Z rów​nym skut​kiem mógł​by na​być ka​ta​ma​ran z trzech pni po​wią​za​nych pal​mo​wym włók​nem. Ale na brze​gu le​żał sa​mot​nie, po​chy​lo​ny na bok, dwu​masz​to​wy ku​ter z wy​bie​lo​ny​mi przez słoń​ce li​na​mi, zwi​sa​ją​cy​mi jak gir​lan​dy, i ro​ze​schnię​ty​mi, po​pę​ka​ny​mi masz​ta​mi. Wia​ło od nie​go me​lan​cho​lią rumy, od​da​nej na pa​stwę ży​wio​łom. Nikt nie zwykł drze​mać w cie​niu ka​dłu​ba, któ​ry ob​ję​ły w po​sia​da​nie śród​ziem​no​mor​skie mewy. Zda – wał się szcząt​kiem stat​ku wy​plu​te​go da​le​ko na brzeg przez wzbu​rzo​ne mo​rze. Pey​rol, oglą​da​jąc go z pew​nej od​le​gło​ści, zo​ba​czył, że ster wciąż wisi na miej​scu. Po​wiódł okiem wzdłuż ka​dłu​ba i po​wie​dział so​bie, że sta​tek o ta​kich kształ​tach musi wy​bor​nie że​glo​wać. Był da​le​ko więk​szy od po​szu​ki​wa​nej prze​zeń ło​dzi „ lecz w roz​mia​rach stat​ku krył się tak​że urok. Dzię​ki nie​mu wy​brze​ża Mo​rza Śród​ziem​ne​go, Wy​spy Ba​le​ar​skie, Kor​sy​ka, Bar​ba​ria i Hisz​pa​nia sta​wa​ły się dla Pey​ro​la bliż​sze, bo do​stęp​ne. Prze​że​glo​wał set​ki mil po oce​anie w nie więk​szych od tego sta​tecz​kach. Za jego ple​ca​mi żony ry​ba​ków, wy​nędz​nia​łe, z nie​osło​nię​ty​mi gło​wa​mi, oto​czo​ne ciż​bą dzie​ci, cze​pia​ją​cych się mat​czy​nych spód​nic, wy​le​gły na brzeg, by z nie​mym po​dzi​wem ga​pić się na pierw​sze​go ob​ce​go czło​wie​ka, któ​ry za​wi​tał do nich od wie​lu lat. Za​miast chwy​cić’ się jed​nej ze zwi​sa​ją​cych aż za bur​ty lin, jak zro​bił​by czło​wiek mniej od Pey​ro​la do​świad​czo​ny, po​ży​czył on w osa​dzie krót​ką dra​bin​kę i zniósł ją na brzeg, cią​gnąc za sobą ogon ga​pią​cych się bab i dzie​ci. Był i tu dzi​wem nad dzi​wy, jak mu się to zda​rzy​ło na nie​jed​nej wy​spie pod​czas wę​dró​wek po da​le​kich mo​rzach, Wwin​do​wał się za bur​tę

wzgar​dzo​ne​go ku​tra i sta​nął na kry​tym dzio​bie ścią​ga​jąc na sie​bie spoj​rze​nia wszyst​kich ga​piów. Mewa po​rwa​ła się z gniew​nym krzy​kiem. Na dnie bez​po​kła​do​we​go wnę​trza stat​ku nie było nic prócz pia​sku, kil​ku po​ła​ma​nych ka​wał​ków drze​wa, za​rdze​wia​łe​go haka i sło​my, któ​rą wiatr na​wiał tu z mi​lo​wych od​le​gło​ści. Na kry​tej ru​fie wzno​sił się mały luk świetl​ny i ka​bi​na, któ​rej su​wa​ne drzwi były za​mknię​te na ol​brzy​mią kłód​kę. Przy​ku​ła ona uwa​gę Pey​ro​la. Rzekł​byś, ka​bi​na kry​ła ja​kieś ta​jem​ni​ce, może skar​by, choć za​rę​czył​by, że jest pu​sta. Od​wró​cił gło​wę i co tchu w pier​siach krzyk​nął ku ry​bacz​kom, do któ​rych przy​łą​czył się sta​rzec i gar​ba​ty ka​le​ka na ku​lach, roz​ko​ły​sa​nym ru​chem prze​rzu​ca​ją​cy cia​ło na​przód. – Czy tu kto trosz​czy się o ten ku​ter, ja​kiś do​zor​ca? – za​wo​łał. Tłum cof​nął się kil​ka kro​ków wstecz. Tyl​ko gar​bus po​zo​stał na miej​scu i od​po​wie​dział nie​spo​dzie​wa​nie moc​nym gło​sem: – Pan pierw​szy od lat sta​nął na jego po​kła​dzie. Zu​chwa​ło​ścią swą Pe​ry​ol wzbu​dził po​dziw i prze​ra​że​nie ry​ba​czek. „Po​wi​nie​nem był zgad​nąć – ro​zu​mo​wał Pey​rol. – Sta​tek jest w okrop​nym sta​nie.” Spło​szo​na mewa spro​wa​dzi​ła kil​ka przy​ja​ció​łek, rów​nie jak ona obu​rzo​nych, któ​re krą​żąc w po​wie​trzu na róż​nych wy​so​ko​ściach wy​da​wa​ły gniew​ne okrzy​ki nad gło​wą Pey​ro​la. Za​wo​łał po raz dru​gi: – Do kogo na​le​ży sta​tek? Osob​nik na ku​lach wska​zał pal​cem na krą​żą​ce; mewy i od​po​wie​dział ni​skim gło​sem: – Do nich, o ile mi wia​do​mo. – A gdy Pey​rol spoj​rzał nań zza bur​ty, do​dał: – Ten sta​tek był wła​sno​ścią lu​dzi z Escam​po​bar. Zna pan Escam​po​bar? To dom w pa​ro​wie mię​dzy wzgó​rza​mi. – Tak, znam Escam​po​bar – od​wrza​snął Pey​rol i od​wró​cił się. Wspar​ty o maszt stał nie​ru​cho​mo przez czas dłuż​szy. To znu​ży​ło ga​piów. Całą

cze​re​dą po​czę​li od​cho​dzić ku swym le​pian​kom. Z tyłu za tłu​mem po​dą​żył gar​bus wy​rzu​ca​jąc na​przód cia​ło dłu​gim roz​ma​chem. Pey​rol po​zo​stał sam z roz​złosz​czo​ny​mi me​wa​mi. Zwle​kał z opusz​cze​niem tra​gicz​ne​go stat​ku, na któ​rym ro​dzi​ce Ar​let​ty wy​pły​nę​li, by zna​leźć śmierć pod​czas fa​tal​nej rze​zi tu​loń​skiej, i na któ​rym oby​wa​tel Sce​vo​la po​wró​cił z mło​dziut​ką Ar​let​tą do pu​ste​go Escam​po​bar, po​zo​sta​wio​ne​go na pie​czy Ka​ta​rzy – ny. Cze​ka​jąc bez koń​ca czy​je​goś po​wro​tu sta​ra prze​ży​ła dnie wy​peł​nio​ne stra​chem i mo​dli​twą, gdy ar​ma​ty hu​cza​ły do​ko​ła Tu​lo​nu, oraz dnie jesz​cze gor​sze​go, acz in​ne​go zgo​ła, prze​ra​że​nia, gdy za​pa​no​wa​ła śmier​tel​na ci​sza. Rad, że czu​je po​kład pod no​ga​mi, Pey​rol nie my​ślał o strasz​li​wych sce​nach zwią​za​nych z opusz​czo​nym ku​trem. Na far​mę wró​cił póź​no i wie​cze​rzał sam. Ko​bie​ty uda​ły się na spo​czy​nek, tyl​ko san​kiu​lo​ta, któ​ry w drzwiach domu pa​lił krót​ką fa​jecz​kę, wszedł za nim do kuch​ni py​ta​jąc, gdzie się po​dzie​wał i czy za​błą​dził. Pey​rol sko​rzy​stał z oka​zji. Po​wie​dział, że był w Ma​dra​gue i wi​dział bar​dzo do​bry ku​ter nisz​cze​ją​cy na brze​gu. – Mó​wio​no mi tam, że na​le​ży do was, ci​toy​en. Na to ter​ro​ry​sta za​mru​gał tyl​ko ocza​mi. – – O co cho​dzi? Czyż nie jest to sta​tek, na któ​rym tu przy​by​li​ście? Czy nie sprze​da​li​by​ście go mnie? – Pey​rol prze​cze​kał chwi​lę. – Co mo​że​cie mieć prze​ciw​ko temu? Wy​ja​śni​ło się, że pa​trio​ta nie miał okre​ślo​nych po​wo​dów do od​mo​wy. Bąk​nął coś pod no​sem, że ku​ter jest bar​dzo brud​ny. Pey​rol spoj​rzał na nie​go z głę​bo​kim zdu​mie​niem. – Go​tów je​stem prze​jąć go z pań​skich rąk w ta​kim sta​nie, w ja​kim jest obec​nie. – Będę z wami szcze​ry, ci​toy​en. Gdy stał w Tu​lo​nie, garść ucie​ka​ją​cych zdraj​ców, męż​czyzn, ko​biet i dzie​ci, wpa​dła na po​kład i prze​cię​ła liny, by

od​bić, lecz mści​cie​le dep​ta​li im po pię​tach i roz​pra​wi​li się z nimi w mgnie​niu oka. Zna​la​zł​szy sta​tek za ar​se​na​łem mu​sie​li​śmy we dwóch, ja z jesz​cze in​nym pa​trio​tą, po​wy​rzu​cać za bur​tę masę ciał z po​kła​du,a tak​że z ka​bi​ny. Sta​tek jest za​chla​sta​ny od góry do dołu. Nie mie​li​śmy cza​su go wy​czy​ścić. Pey​rol o mało się nie ro​ze​śmiał. Wi​dział krwią ocie​ka​ją​ce po​kła​dy i sam po bi​twie po​ma​gał wy​rzu​cać tru​py za bur​tą, lecz pa​trzył nie​przy​ja​znym okiem na san​kiu​lo​tę. My​ślał w du​chu: „Ten na pew​no przy​ło​żył rękę do rze​zi.” Nie ode​zwał się jed​nak ani sło​wem. Sta​nę​ła mu w oczach ol​brzy​mia kłód​ka bro​nią​ca do​stę​pu do tej opróż​nio​nej tru​piar​ni na ru​fie. Ter​ro​ry​sta zaś po​wtó​rzył z na​ci​skiem: – Na​praw​dę nie mie​li​śmy cza​su go wy​czy​ścić. Oko​licz​no​ści tak się zło​ży​ły, że mu​sia​łem wy​nieść się z Tu​lo​nu jak naj​prę​dzej, bo w prze​ciw​nym ra​zie fał​szy​wi pa​trio​ci pod​sta​wi​li​by mi nogę w ten czy inny spo​sób. W mo​jej sek​cji wrza​ło jak w garn​ku. Nie ucie​ka​łem wte​dy sam, jak wie​cie. Pey​rol mach​nął ręką, by po​ło​żyć kres wy​ja​śnie​niom. Nim jed​nak uda​li się na spo​czy​nek, do​szedł do po​ro​zu​mie​nia z san​kiu​lo​tą i mógł uwa​żać się za wła​ści​cie​la tra​gicz​ne​go ku​tra. Na​stęp​ne​go dnia po​wró​cił do osa​dy ry​bac​kiej i za​kwa​te​ro​wał się tam na pe​wien czas. Nie wzbu​dzał już prze​ra​że​nia wśród ry​ba​ków, lecz mimo to nikt zbyt​nio nie zbli​żał się do ku​tra. Pey​rol nie po​trze​bo​wał po​mo​cy. Sam że​la​zną szta​bą od​bił ogrom​ną kłód​kę wpusz​cza​jąc do ka​bi​ny świa​tło dzien​ne. Prócz świad​czą​cych o rze​zi plam krwi na drze​wie Pey​rol zna​lazł tyl​ko pa​smo dłu​gich wło​sów i tani kol​czyk, któ​ry pod​niósł i dłu​go mu się przy​glą​dał. Po​dob​ne rze​czy znaj​do​wał nie po raz pierw​szy w ży​ciu. Bez szcze​gól​nej od​ra​zy wy​obra​ził so​bie, jak wy​glą​da​ła ka​bi​na, gdy w niej było peł​no tru​pów. Siadł i przy​glą​dał się spo​koj​nie pla​mom i ka​łu​żom skrze​płej krwi, któ​ra nie wy​bla​kła w ciem​nej ka​bi​nie. Na cio​sa​nym z

gru​ba sto​le, mię​dzy ka​set​ka​mi, le​żał tani kol​czyk, a Pey​rol ki​wał nad nim gło​wą z po​wa​gą. Bądź co bądź, on nig​dy w ży​ciu nie był rzeź​ni​kiem. Wy​czy​ścił wszyst​ko bez ni​czy​jej po​mo​cy. Po​tem con amo​re za​brał się do re​mon​tu ku​tra. Z daw​nych cza​sów po​zo​stał mu na​wyk do pra​cy. Cie​szył się, że ma co ro​bić; ten bli​ski ser​cu ma​ry​na​rza ro​dzaj ro​bo​ty miał wszel​kie ce​chy przy​go​to​wa​nia do po​dró​ży, o czym miło było po​ma​rzyć, i był dlań źró​dłem za​do​wo​le​nia; co wie​czór czuł się o krok bliż​szy swe​go złud​ne​go celu. Za​ło​żył nowy osprzęt, sam oskro​bał masz​ty, wszyst​ko ob​mył, wy​szo​ro​wał i wy​ma​lo​wał wła​sno​ręcz​nie, pra​cu​jąc bez wy​tchnie​nia, a ra​do​śnie, jak gdy​by przy​go​to​wy​wał się do uciecz​ki z bez​lud​nej wy​spy. Gdy tyl​ko wy​po​rzą​dził i od​no​wił ciem​ną i cia​sną ka​bi​nę, za​czął w niej spę​dzać noce. Raz tyl​ko udał się w od​wie​dzi​ny na far​mę, po​zo​sta​jąc tam parę dni niby na urlo​pie. Spę​dził je na ob​ser​wo​wa​niu Ar​let​ty. Była pierw​szą za​gad​ko​wą isto​tą w jego ży​ciu. Pey​rol nie po​gar​dzał ko​bie​ta​mi. Za​ob​ser​wo​wał, że ko​cha​ją, cier​pią, wy​trzy​mu​ją nie​jed​no, bun​tu​ją się, na​wet wal​czą dla wła​snej ko​rzy​ści, zu​peł​nie jak męż​czyź​ni. Na ogół trze​ba się mieć na bacz​no​ści za​rów​no przed ko​bie​ta​mi, jak i męż​czy​zna​mi, lecz ko​bie​ty ja​koś za​słu​gu​ją na więk​sze za​ufa​nie. Wła​ści​wie znał swe ro​dacz​ki mniej od wszel​kich ty​pów in​nych ko​biet. Lecz do​świad​cze​nie na​by​te w ob​co​wa​niu z róż​ny​mi ra​sa​mi na​uczy​ło go, że pra​wie wszę​dzie ko​bie​ty są jed​na​kie. Ar​let​ta zaś była słod​ką isto​tą. Ro​bi​ła na nim wra​że​nie dziec​ka, bu​dzi​ła uta​jo​ne uczu​cia, któ​rych ist​nie​nia nie po​dej​rze​wał w ser​cu męż​czy​zny. Zdu​mie​wał go bez​na​mięt​ny cha​rak​ter tych uczuć. „Czyż​by dla​te​go, że się sta​rze​ję?” – roz​my​ślał pew​ne​go wie​czo​ra, sie​dząc na ław​ce z oczy​ma utkwio​ny​mi wprost przed sie​bie, gdy Ar​let​ta prze​szła przed nim Sam z ko​lei czuł, że jest ob​ser​wo​wa​ny przez Ka​ta​rzy​nę przy​glą​da​ją​cą mu się, jak za​uwa​żył, zza wę​głów albo przez przy​mknię​te drzwi. Ze swej stro​ny zwykł jej się przy​pa​try​wać otwar​cie, wie​dząc, że uczu​cia, któ​re w

niej bu​dzi, są mie​sza​ni​ną gro​zy i cie​ka​wo​ści. Są​dził, że ona chęt​nie wi​dzi go na far​mie, gdzie po​ło​że​nie jej nie na​le​ża​ło do ła​twych. Kom​pli​ka​cje te nie mia​ły nic wspól​ne​go z czyn​no​ścia​mi go​spo​dar​czy​mi, któ​re cią​ży​ły na niej cał​ko​wi​cie. Była ko​bie​tą w wie​ku Pey​ro​la, trzy​ma​ją​cą się pro​sto jak strza​ła, lecz z sie​cią zmarsz​czek na twa​rzy. Pew​ne​go wie​czo​ru, kie​dy sie​dzie​li sami w kuch​ni, po​wie​dział do niej: – Ład​na z pani mu​sia​ła być dziew​czy​na. To dziw​ne, że nie wy​szła pani za mąż. Ze swe​go miej​sca pod oka​pem ko​min​ka zwró​ci​ła ku nie​mu twarz zmie​nio​ną i zdu​mio​ną, jak gdy​by nie wie​rzy​ła wła​snym uszom. Dziw​ne to jej za​cho​wa​nie skło​ni​ło go do py​ta​nia: – O co cho​dzi? Gdy​by sta​ry osioł w po​dwó​rzu prze​mó​wił, nie by​ła​by pani bar​dziej zdu​mio​na. Nie może pani za​prze​czyć, że ład​na z pani była dziew​czy​na. Przy​szedł​szy do sie​bie po​wie​dzia​ła: – Uro​dzi​łam się tu, wy​ro​słam i wcze​śnie, w bar​dzo mło​dym wie​ku, po​sta​no​wi​łam tu umrzeć. – Dziw​ne my​śli rzekł–Pey​rol – dla mło​dej dziew​czy​ny. – Nie ma o czym mó​wić – od​par​ła sta​ra ko​bie​ta wsta​jąc, by wy​jąć gar​nek z go​rą​ce​go po​pio​łu. – Nie przy​pusz​cza​łam wów​czas – cią​gnę​ła od​wró​co​na od Pey​ro​la – że będę dłu​go żyła. Ma​jąc osiem​na​ście lat za​ko​cha​łam się w księ​dzu. – Ach, ba! – stłu​mił okrzyk Pey​rol. – Mo​dli​łam się wte​dy o ry​chłą śmierć – mó​wi​ła w dal​szym cią​gu bez​na​mięt​nym gło​sem. – Spę​dza​łam noce na mo​dli​twie w po​ko​ju na pod​da​szu, w któ​rym pan te​raz miesz​ka, uni​ka​łam lu​dzi. Za​czę​li mó​wić, że nie je​stem przy zdro​wych zmy​słach. By​li​śmy za​wsze znie​na​wi​dze​ni przez tę ho​ło​tę z oko​li​cy Mają ja​do​wi​te ję​zy​ki. Prze​zwa​li mnie „La fian​cee du pre​-

tre.” Tak, by​łam ład​na, lecz któż by się o mnie… sta​rał, gdy​bym o to dba​ła? Los, jed​nak​że, ob​da​rzył mnie do​brym bra​tem. Ro​zu​miał mnie. Nig​dy nie na​po​mknął na​wet o tym, tyl​ko cza​sa​mi, gdy by​li​śmy zu​peł​nie sami, pod nie​obec​ność swej żony, kładł mi de​li​kat​nie rękę na ra​mie​niu. Od owych cza​sów nie by​łam w ko​ście​le i nie pój​dę tam już nig​dy. Lecz te​raz je​stem w zgo​dzie z Bo​giem. Za​cho​wy​wa​ła się bez zwy​kłej oględ​no​ści i re​zer​wy. Sta​ła przed Pey​ro​lem wy​pro​sto​wa​na, z uf​no​ścią w twa​rzy. Kor​sarz nie wie​dział, co od​po​wie​dzieć. Ski​nął tyl​ko gło​wą dwu​krot​nie. Ka​ta​rzy​na zaś za​ję​ła się chło​dze​niem garn​ka w zle​wie. – Tak, chcia​łam umrzeć. Lecz tak się nie sta​ło, a te​raz mam co ro​bić na świe​cie – po​wie​dzia​ła sia​da​jąc przy pa​le​ni​sku i ręką pod​pie​ra​jąc bro​dę. – I są​dzę, że pan wie, o czym mó​wię – do​da​ła. Pey​rol po​wstał prze​zor​nie. – Bon​so​ir – rzekł. – Idę do Ma​dra​gue. Od rana znów przy​stę​pu​ję do ro​bo​ty na ku​trze. – O, niech pan o nim nie mówi! Za​brał mi bra​ta na za​wsze. Sta​łam na brze​gu pa​trząc, jak ża​gle ma​le​ją i ma​le​ją. Po​tem wró​ci​łam do domu sama.. Zwię​dłe jej war​gi, na któ​rych nig​dy nie spo​czę​ły war​gi ko​chan​ka ani dziec​ka, po​ru​sza​ły się rów​no, bez​na​mięt​nie, a Pey​rol słu​chał opo​wie​ści o dniach i no​cach spę​dzo​nych w ocze​ki​wa​niu przy da​le​kim hu – ku ar​mat​nim dzwo​nią​cym w uszach. Wów​czas spra​gnio​na ja​kich​kol​wiek wie​ści sia​dy​wa​ła na ław​ce pod ścia​ną domu, go​niąc wzro​kiem ob​łocz​ki dymu na nie​bie i słu​cha​jąc grzmo​tu ognia dzia​ło​we​go, to​czą​ce​go się po wo​dzie. Po​tem na​de​szła noc strasz​na. My​śla​ła, że to już ko​niec świa​ta. Całe nie​bo sta​nę​ło w ogniu, zie​mia trzę​sła się w po​sa​dach; po​rwa​ła się z ław​ki z okrzy​kiem gro​zy, gdy ska​ła, na któ​rej stał dom, za​trzę​sła się pod jej no​ga​-

mi. Nie kła​dła się tej nocy. Na​stęp​ne​go dnia mo​rze po​kry​te było ża​gla​mi, a wiel​ka czar​no​żół​ta chmu​ra dymu wi​sia​ła nad Tu​lo​nem. Czło​wiek, przy​by​ły z Ma​dra​gue, po​wie​dział jej, że całe mia​sto mu​sia​ło wy​le​cieć w po​wie​trze. Dała mu bu​tel​kę wina i po​mógł jej tego wie​czo​ru na​kar​mić by​dło. Za​nim udał się w po​wrot​ną dro​gę, po​wie​dział jesz​cze, że w Tu​lo​nie nie mo​gła po​zo​stać żywa du​sza, gdyż nie​licz​ni, któ​rzy oca​le​li, mu​sie​li od​pły​nąć na okrę​tach an​giel​skich. W nie​ca​ły ty​dzień póź​niej z drzem​ki przy ko​min​ku obu​dzi​ły ją gło​sy na dwo​rze i na​gle zo​ba​czy​ła po​środ​ku sali bla​dą jak trup mło​dą dziew​czy​nę, ra​czej wid​mo dziew​czy​ny w krwa​wej chu​ście na ple​cach i z czer​wo​ną czap​ką na gło​wie; po​zna​ła w niej swą bra​ta​ni​cę. Nie​przy​tom​na ze stra​chu krzyk​nę​ła: „Fran​co​is! Fran​co​is!” Tak brat jej miał na imię; przy​pusz​cza​ła, że po​zo​stał na dwo​rze. Krzyk jej prze​ra​ził dziew​czy​nę, któ​ra wy​pa​dła przez drzwi. Z po​dwó​rza nikt się nie ode​zwał. Jesz​cze raz krzyk​nę​ła: „Fran​co​is!”, i chwie​jąc się na no​gach do​szła do drzwi, przez któ​re zo​ba​czy​ła swą bra​ta​ni​cę przy boku ob​ce​go czło​wie​ka w czer​wo​nej czap​ce i z sza​blą, któ​ry wrza​snął dzi​ko: „Wię​cej nie zo​ba​czy​cie Fran​cisz​ka. Vive la Re​pu​bli​que! “ – Po​zna​łam w nim syna Bro​nów – cią​gnę​ła Ka​ta​rzy​na. – Zna​łam jego ro​dzi​ców. Gdy za​czę​ły się nie​spo​koj​ne cza​sy, opu​ścił dom i przy​łą​czył się do re​wo​lu​cjo​ni​stów. Po​de​szłam wprost do nie​go i za​bra​łam dziec​ko. I bez piesz​czot i na​mów po​szła do mnie. Dziec​ko ko​cha​ło mnie za​wsze – za​uwa​ży​ła wsta​jąc z krze​sła i zbli​ża​jąc się tro​chę do Pey​ro​la. – Pa​mię​ta​ła cio​cię Ka​ta​rzy​nę. Ścią​gnę​łam jej z ple​ców tę okrop​ną chu​s​tę. Wło​sy mia​ła po​skle​ja​ne krwią i po​pla​mio​ną krwią suk​nię. Za​bra​łam ją na górę. Była jak małe dziec​ko. Ro​ze​bra​łam ją i zba​da​łam. Nie mia​ła na cie​le ani ran, ani ob​ra​żeń. Tego by​łam pew​na, lecz cze​góż wię​cej mo​głam być pew​na? Nie​po​dob​na było uchwy​cić sen​su słów, któ​re beł​ko​ta​ła. Sam ton jej gło​su bu​dził we mnie po​waż​ne oba​wy. Za​snę​ła na​tych​miast, le​d​wie po​ło​ży​łam ją do mego łóż​-

ka, ja zaś pa​trząc na nią pra​wie od​cho​dzi​łam od zmy​słów na myśl o tym, co to dziec​ko prze​szło. Zszedł​szy na par​ter za​sta​łam w domu tego nic​po​nia. Mio​tał, się po sali, pie​niąc się i cheł​piąc, aż to wszyst​ko wy​da​ło mi się okrop​nym snem. Czu​łam za​wrót gło​wy. Ro​ścił do dziec​ka pra​wa i Bóg wie co jesz​cze. Do​my​śla​łam się rze​czy, od któ​rych wło​sy sta​nę​ły mi na gło​wie. Sta​łam tam za​ci​ska​jąc pię​ści z ca​łej siły ze stra​chu, że zwa​riu​ję. – Prze​stra​szył pa​nią? – spy​tał Pey​lor wpa​tru​jąc się w nią upo​rczy​wie. Ka​ta​rzy​na po​stą​pi​ła ku nie​mu jesz​cze o krok. – Co? Syn Bro​nów miał​by mnie prze​stra​szyć? Za cza​sów kró​la był po​śmie​wi​skiem wszyst​kich dziew​cząt, zna​ny był z tego w ca​łej oko​li​cy, że w dnie świą​tecz​ne krę​cił się mię​dzy ludź​mi przed ko​ścio​łem, ga​da​jąc od rze​czy. Co to, to nie. Po​wie​dzia​łam so​bie tyl​ko, że nie mogę po​zwo​lić, by mnie za​bił. Na pię​trze mia​łam dziec​ko, któ​re uda​ło mi się wła​śnie wy​do​stać z jego rąk, tu zaś by​łam z nim sa​miu​teń​ka, z czło​wie​kiem przy sza​bli, sama, nie ma​jąc pod ręką na​wet ku​chen​ne​go noża. – Więc po​zo​stał tu – rzekł Pey​rol. – Co we​dług pana mo​głam zro​bić? – spy​ta​ła Ka​ta​rzy​na. – Wy​pro​wa​dził dziec​ko z tej rzeź​ni. Było to na dłu​go przed tym, nim do​wie​dzia​łam się, co za​szło. Do​tąd nie wiem wszyst​kie​go i są​dzę, że nig​dy się nie do​wiem. Wkrót​ce uspo​ko​iłam się tro​chę co do Ar​let​ty, lecz upły​nę​ło spo​ro cza​su, nim od​zy​ska​ła mowę, a i wów​czas nig​dy nie od​zy​wa​ła się do rze​czy. I cóż mo​głam po​ra​dzić sama jed​na? Za dum​na by​łam, by bła​gać o ra​tu​nek pierw​sze​go lep​sze​go. My z Escam​po​bar nig​dy nie by​li​śmy lu​bia​ni przez tu​tej​szych chło​pów – oświad​czy​ła wy​nio​śle. – I to jest cała hi​sto​ria. Głos jej za​ła​mał się i usia​dła znów, pod​pie​ra​jąc dło​nią bro​dę. Uda​jąc się do osa​dy Pey​rol wi​dział Ar​let​tę i go​spo​da​rza. Wy​szli spo​za muru oka​la​ją​ce​go po​dwó​rze. Szli obok sie​bie, lecz jak gdy​by nie wie​dząc jed​no o dru​gim.

No​co​wał na od​no​wio​nym ku​trze i wscho​dzą​ce słoń​ce za​sta​ło go przy pra​cy w ka​dłu​bie. Prze​stał już siać po​strach wśród miesz​kań​ców osa​dy i nie przy​glą​da​li mu się ze zgro​zą, nie​mniej za​cho​wa​nie ich wzglę​dem nie​go było nadal nie​uf​ne. Je​dy​nym po​śred​ni​kiem mię​dzy Pey​ro​lem a miesz​kań​ca​mi i je​dy​nym jego to​wa​rzy​szem przez cały czas pra​cy na ku​trze był ów nędz​ny ka​le​ka. Zda​niem Pey​ro​la ka​le​ka miał wię​cej przed​się​bior​czo​ści, zu​chwa​ło​ści i in​te​li​gen​cji niż wszy​scy po​zo​sta​li miesz​kań​cy osa​dy ra​zem wzię​ci. Wcze​snym ran​kiem po​dą​żał na swych ku​lach ru​chem wa​ha​dło​wym ku ka​dłu​bo​wi stat​ku, na któ​rym Pey​rol pra​co​wał od go​dzi​ny czy dwóch. Kor​sarz rzu​cał mu moc​ną linę, po… któ​rej ka​le​ka, oparł​szy kule o bok stat​ku, z nie​zwy​kłą ła​two​ścią, ręka za ręką, wcią​gał za bur​tę swe nędz​ne cia​ło, zwiot​cza​łe po​ni​żej pasa. Po​tem ka​le​ka prze​sia​dy​wał na ma​łym przed​nim po​kła​dzie opar​ty ple​ca​mi o maszt, wy​cią​gnąw​szy przed sie​bie cien​kie, po​wy​krę​ca​ne nogi za​ło​żo​ne jed​na na dru​gą. W tej po​zie do​trzy​my​wał Pey​ro​lo​wi to​wa​rzy​stwa, mó​wiąc do nie​go gło​sem na​tę​żo​nym przez całą dłu​gość ku​tra. Dzie​lił z Pey​ro​lem po​łu​dnio​wy po​si​łek, jak​by mu się to słusz​nie na​le​ża​ło, przy​no​sił bo​wiem pro​wiant w pła​skim ko​szy​ku dziw​nej for​my, zwi​sa​ją​cym mu na sznu​rze u szyi. I pły​nę​ły go​dzi​ny pra​cy, któ​re skra​cał Pey​ro​lo​wi dow​cip​ny​mi uwa​ga​mi i po​wta​rza​niem miej​sco​wych plo​tek. Kor​sarz dzi​wił się, skąd ka​le​ka może to wszyst​ko wie​dzieć, a że nie znał do​sta​tecz​nie do​brze za​bo​bo​nów eu​ro​pej​skich „ nie po​dej​rze​wał go więc o la​ta​nie po no​cach na mio​tle ni​czym mę​ska cza​row​ni​ca. Tyle bo​wiem w tym po​skrę​ca​nym ułam​ku czło​wie​ka tkwi​ło mę​sko​ści, że od pierw​szej chwi​li za​in​try​go​wał tym Pey​ro​la. Już sam jego głos był mę​ski, a i plot​ki jego nie były po​dob​ne do ga​da​ni​ny ko​biet. Ka​le​ka wspo​mi​nał, co praw​da, że lu​dzie zwy​kli go byli pod​wo​zić na we​se​la i inne uro​czy​sto​ści, bo grał na skrzyp​cach, lecz to nie wy​ja​śnia​ło jego wszech​wie​dzy, pod​czas re​wo​lu​cji bo​wiem, jak sam mó​wił, ta​kie

oka​zje zda​rza​ły się na​der rzad​ko. Lu​dzie uni​ka​li zwra​ca​nia na sie​bie uwa​gi i wszyst​ko dzia​ło się po kry​jo​mu. Nie było księ​ży do da​wa​nia ślu​bów, oby​wa​no się bez ce​re​mo​nii, a więc i bez we​se​li​ska. Dzie​ci, na​tu​ral​nie, ro​dzi​ły się jak przed​tem, lecz chrzci​ny się nie od​by​wa​ły, a lu​dzie sta​wa​li się ja​cyś dzi​wacz​ni. Wy​glą​da​li ja​koś in​a​czej, na​wet chłop​com i dziew​czę​tom zda​wa​ło się coś cią​żyć, na ser​cu. Pey​rol za​ję​ty to tym, to owym nie zwra​cał szcze​gól​nej uwa​gi na opo​wieść o re​wo​lu​cji, jak gdy​by z ust ja​kie​goś in​te​li​gent​ne​go wy​spia​rza z dru​gie​go koń​ca świa​ta do​wia​dy​wał się o krwa​wych ob​rząd​kach i zdu​mie​wa​ją​cych wie​rze​niach ja​kiejś re​li​gii nie zna​nej resz​cie ludz​ko​ści. W mo​wie ka​le​ki było jed​nak coś ką​śli​we​go. Pey​rol nie po​tra​fił po​jąć sar​ka​zmu. Razu pew​ne​go, gdy sie​dzie​li obaj na przed​nim po​kła​dzie po​si​la​jąc się chle​bem i fi​ga​mi – co sta​no​wi​ło ich obiad – zwró​cił się od nie​chce​nia do swe​go przy​ja​cie​la ka​le​ki: – Coś w tym wszyst​kim mu​sia​ło być, ale nie są​dzę, by re​wo​lu​cja zro​bi​ła wie​le dla was, lu​dzi z Ma​dra​gue. – W każ​dym ra​zie – od​parł żywo ów uła​mek czło​wie​ka – nie wy​pro​sto​wa​ła mi krzy​ża i nie ob​da​rzy​ła parą nóg jak wa​sze. Pey​rol, któ​ry miał spodnie pod​wi​nię​te po​wy​żej ko​lan, mył bo​wiem wnę​trze ka​dłu​ba, spoj​rzał na swe łyd​ki z upodo​ba​niem. – Tego chy​ba nie spo​dzie​wa​li​ście się po re​wo​lu​cji? – za​uwa​żył po pro​stu. – Ba, ale czy wie​cie, oby​wa​te​lu, cze​go się spo​dzie​wa​li lu​dzie zbu​do​wa​ni jak na​le​ży, do cze​go ro​ści​li pre​ten​sje? – rzekł ka​le​ka. – Wszyst​ko mia​ło się od​mie​nić. Pie​czo​ne go​łąb​ki same mia​ły wpa​dać do gąb​ki, je​dy​nie za spra​wą owych re​wo​lu​cyj​nych za​sad. – Jego dłu​ga twarz, któ​ra nor​mal​nie mia​ła wła​ści​wy ka​le​kom wy​raz cier​pie​nia, pro​mie​nia​ła te​raz ogrom​nym uśmie​chem. – Dia​blo mu​sie​li się za​wieść w swych ocze​ki​wa​niach – do​dał.

– I, na​tu​ral​nie, mają żal, lecz nie ja. Nie mia​łem też żalu do mo​ich ro​dzi​ców. Gdy ci bie​da​cy żyli, nig​dy nie by​wa​łem głod​ny, to jest bar​dzo głod​ny. Nie mo​gli być ze mnie dum​ni. – Prze​rwał i zda​wał się oczy​ma wy​obraź​ni oglą​dać swą po​stać. – Nie wiem, jak po​stą​pił​bym na ich miej​scu. Pew​nie zu​peł​nie in​a​czej. Ale ja wiem, co to zna​czy być ta​kim, ja​kim je​stem. Lecz oni nie wie​dzie​li; bra​ko​wa​ło im roz​gar​nię​cia. Ksiądz z Al​ma​nar​re, Al​ma​nar​re to tam w gó​rze wieś z ko​ścio​łem… Pey​rol prze​rwał uwa​gą, że zna do​brze Al​ma​nar​re. Łu​dził się nie​wąt​pli​wie, gdyż o Al​ma​nar​re wie​dział da​le​ko mniej niż o Zan​zi​ba​rze lub ja​kiej​kol​wiek pi​rac​kiej osa​dzie w górę od Zan​zi​ba​ru aż po Cape Gu​ar​da​fui. A ka​le​ka pa​trzył nań piw​ny​mi oczy​ma, o spoj​rze​niu w na​tu​ral​ny spo​sób ucie​ka​ją​cym w górę. –Dla mnie – pod​jął to​nem głę​bo​kie​go prze​ko​na​nia – je​ste​ście czło​wie​kiem, któ​ry spadł z księ​ży​ca. Więc ksiądz z Al​ma​nar​re przy​był ich po​cho​wać. Przy​stoj​ny męż​czy​zna z po​waż​ną twa​rzą. Naj​przy​stoj​niej​szy męż​czy​zna, ja​kie​go zna​łem do wa​sze​go tu przy​by​cia. Krą​ży​ła wte​dy plot​ka, że parę lat temu za​ko​cha​ła się w nim dziew​czy​na. Nie by​łem już wów​czas dziec​kiem, więc coś nie​coś o tym mnie do​szło, lecz to nie ma zna​cze​nia. Poza tym wie​le lu​dzi nie da​wa​ło tym po​gło​skom wia​ry. Nie pa​trząc na ka​le​kę, Pey​rol usi​ło​wał wy​obra​zić so​bie, ja​kim mógł on być dziec​kiem, ja​kim mło​dzień​cem. Wi​dział zdu​mie​wa​ją​ce ułom​no​ści, okrop​ne ka​lec​twa, któ​re były dzie​łem ludz​kie​go okru​cień​stwa, lecz wśród lu​dzi ko​lo​ro​wych. A to wiel​ka róż​ni​ca. Po ca​łym ży​ciu spę​dzo​nym wśród Hin​du​sów, Ma​da​ga​skar​czy​ków, Ara​bów, weł​ni​stych łbów wszel​kie​go ro​dza​ju, na wszyst​ko, co sły​szał i wi​dział po po​wro​cie do kra​ju oj​czy​ste​go, psy​chi​ka jego re​ago​wa​ła ze szcze​gól​ną ży​wo​ścią, w po​czu​ciu, że tu była jego oj​czy​zna i że tyl​ko o mały włos unik​nął losu swych ro​da​ków. Kom​pan kor​sa​rza my​ślał snadź przez ten czas o rze​czach po​dob​nych, uzu​peł​nił bo​wiem wy​mow​ne mil​cze​nie mó​wiąc:

– Wszyst​ko to było za kró​la. Do​pie​ro w kil​ka lat po​tem go ścię​li. Od tego ży​cie moje nie sta​ło się lżej​sze; od​kąd jed​nak ci re​pu​bli​ka​nie zde​tro​ni​zo​wa​li Boga i wy​rzu​ci​li go z ko​ścio​łów, wy​ba​czy​łem Bogu wszyst​kie moje nie​szczę​ścia. – Do​brze po​wie​dzia​ne, po mę​sku – rzekł Pey​rol. Miał ocho​tę po​kle​pać ka​le​kę po ple​cach, ale w porę przy​po​mniał so​bie o jego gar​bie. Wstał do po​po​łu​dnio​wej ro​bo​ty. Za​ję​ty był ma​lo​wa​niem we wnę​trzu, a ka​le​ka ze swe​go miej​sca na przed​nim po​kła​dzie przy​glą​dał mu się sen​nie, z cie​niem iro​nii na war​gach. Do​pie​ro gdy słoń​ce skry​ło się za Cape Ci​cié, wy​glą​da​ją​cy jak ciem​na mgła oto​czo​na bla​skiem po dru​giej stro​nie za​to​ki, po​ru​szył war​ga​mi, by za​py​tać: – A cóż po​cznie​cie z tym ku​trem, ci​toy​en? Pey​rol od​po​wie​dział krót​ko, że gdy się spu​ści ku​ter na wodę, moż​na bę​dzie na nim przed​się​wziąć wszel​ką po​dróż. – Moż​na by na nim po​że​glo​wać do Ge​nui lub Ne​apo​lu, i na​wet da​lej – zga​dy​wał ka​le​ka. – Znacz​nie da​lej – po​wie​dział Pey​rol. – I przy​go​to​wu​je​cie się do ta​kiej po​dró​ży? – Nie in​a​czej – przy​znał Pey​rol nie wy​pusz​cza​jąc z rąk pędz​la. – Coś mi się zda​je, że nie bę​dzie to da​le​ka po​dróż. Pey​rol ani na chwi​lę nie prze​stał po​cią​gać pędz​lem tam i z po​wro​tem, czy​nił to jed​nak nie bez tru​du. Sam bo​wiem od​krył w so​bie głę​bo​ką nie​chęć do po​rzu​ce​nia far​my Escam​po​bar. Pra​gnie​nie po​sia​da​nia stat​ku zdat​ne​go do że​glu​gi nie łą​czy​ło się już u nie​go z pra​gnie​niem no​wej włó​czę​gi. Ka​le​ka miał ra​cję. Po​dróż na od​no​wio​nym ku​trze nie by​ła​by da​le​ka. W zdu​mie​nie wpra​wi​ła Pey​ro​la pew​ność ka​le​ki pod tym wzglę​dem. Rzekł​byś, czy​ta cu​dze my​śli.

Ścią​gnię​cie od​no​wio​ne​go ku​tra na wodę było wiel​kim wy​da​rze​niem w osa​dzie. Wszy​scy jego miesz​kań​cy, nie wy​łą​cza​jąc ko​biet, spę​dzi​li cały dzień przy tej pra​cy. Nig​dy w owej nędz​nej dziu​rze nie krą​ży​ło tyle mo​net co po owym wiel​kim dniu, Ko​ły​sząc się mię​dzy ku​la​mi na pła​skim, piasz​czy​stym brze​gu ka​le​ka do​glą​dał ro​bót. On to na​mó​wił wie​śnia​ków do tej pra​cy i po​ro​zu​miał się z nimi co do wy​na​gro​dze​nia. On rów​nież, za po​śred​nic​twem bar​dzo ubo​go wy​glą​da​ją​ce​go kra​ma​rza (je​dy​ne​go, któ​ry krą​żył po pół​wy​spie), na​wią​zał sto​sun​ki z bo​ga​cza​mi z Fre​jus, któ​rzy wy​mie​ni​li Pey​ro​lo​wi kil​ka zło​tych mo​net na drob​ne. Przy​śpie​szył prze​bieg naj​cie​kaw​sze​go wy​da​rze​nia swe​go ży​cia i oto na szczu​dłach tkwił w pia​sku, na kształt dro​go​wska​zu wy​sta​wio​ne​go na brze​gu, do​glą​da​jąc osta​tecz​nej czyn​no​ści. Kor​sarz zaś z miną czło​wie​ka wy​ru​sza​ją​ce​go na ko​niec świa​ta pod​szedł doń, rzekł​byś, chcąc ostat​ni raz dłoń mu uści​snąć, spoj​rzeć w ła​god​ne oczy i za​pa​mię​tać so​bie ów szcze​gól​ny, iro​nicz​ny uśmiech. – Nie​po​dob​na za​prze​czyć, że z was praw​dzi​wy męż​czy​zna. – Nie mów​cie do mnie tak, ci​toy​en – rzekł ka​le​ka drżą​cym gło​sem. Aż do tej chwi​li, za​wie​szo​ny mię​dzy ku​la​mi, z ple​ca​mi na wy​so​ko​ści uszu, nie pa​trzył w stro​nę, skąd Pey​rol nad​cho​dził. – To prze​sa​da! – Mó​wię wam – szorst​ko i z na​ci​skiem oświad​czył kor​sarz, jak gdy​by do​pie​ro te​raz, pod ko​niec ży​cio​wej włó​czę​gi, uświa​do​mił so​bie, jak nie​istot​ną dla czło​wie​ka jest jego cie​le​sna po​wło​ka – mó​wię wam, że je​ste​ście czło​wie​kiem, któ​re​go każ​dy w nie​bez​piecz​nej prze​pra​wie chciał​by mieć za to​wa​rzy​sza. Od​cho​dząc do ku​tra, przy któ​rym wszy​scy miesz​kań​cy osa​dy cze​ka​li na jego roz​kaz, nie​któ​rzy na brze​gu, nie​któ​rzy po pas w wo​dzie, trzy​ma​jąc liny w rę​kach, po​my​ślał z lek​kim dresz​czem: „A gdy​bym się był ta​kim uro​dził?” Po​dob​ne my​śli na​wie​dza​ły go od pierw​szej chwi​li, gdy stą​pił

nogą na zie​mię oj​czy​stą. Gdzie in​dziej coś po​dob​ne​go nie po​sta​ło​by mu w gło​wie. Nie mógł być, jak byle czar​no​skó​ry, do​brym, złym czy ni​ja​kim, ro​słym czy ka​le​ką, ka​cy​kiem czy nie​wol​ni​kiem; lecz tu, na tym po​łu​dnio​wym brze​gu, do​kąd cią​gnę​ło go ser​ce, gdy tyl​ko zbli​żył się do Cie​śni​ny Gi​bral​tar​skiej pod​czas ostat​niej, jak nie​za​wod​nym wy​czu​wał in​stynk​tem, po​dró​ży, każ​da sta​ra i do​sta​tecz​nie wy​nędz​nia​ła ko​bie​ta mo​gła być jego mat​ką; mógł być któ​rym​kol​wiek Fran​cu​zem, na​wet jed​nym z tych, nad któ​ry​mi się li​to​wał lub któ​ry​mi po​gar​dzał. Od czub​ka gło​wy aż po pię​ty czuł się w szpo​nach dzie​dzicz​no​ści. Z ta​kim uczu​ciem wcho​dził za bur​tę ku​tra, rzekł​byś, uda​jąc się w dłu​gą i da​le​ką po​dróż. Tym​cza​sem wie​dział, że jak do​brze pój​dzie, za go​dzi​nę znaj​dzie się na miej​scu. Ku​ter osu​nął się na fale. Z wra​że​nia, że znów że​glu​je, Pey​ro​lo​wi ser​ce za​bi​ło moc​niej. Na​mó​wie​ni przez ka​le​kę ry​ba​cy po​ma​ga​li Pey​ro​lo​wi opły​nąć przy​lą​dek i wże​glo​wać na za​tocz​kę u stóp far​my Escam​po​bar. Dro​gę mie​li wy​zło​co​ną wspa​nia​ło​ścią słoń​ca, a gdy za​wi​ja​li, cała za​tocz​ka mi​go​ta​ła w roz​iskrze​niu. Nie​licz​ne kozy z Escam​po​bar, błą​dząc po zbo​czu wzgó​rza i sy​mu​lu​jąc, że się pasą tra​wą, któ​rej źdźbło da​rem​nie si​li​ło​by się od​kryć nie​uzbro​jo​ne oko, nie ra​czy​ły na​wet na ich wi​dok pod​nieść schy​lo​nych pra​co​wi​cie łbów. Lek​ka bry​za nio​sła ku​ter, lśnią​cy świe​żo​ścią swej ma​la​tu​ry, ku wą​skiej szcze​li​nie w urwi​sku skal​nym, otwie​ra​ją​cej się na mi​nia​tu​ro​wy, nie więk​szy od sa​dzaw​ki ba​sen ukry​ty u stóp po​łu​dnio​we​go wzgó​rza. Na ten to ba​sen sta​ry Pey​rol przy po​mo​cy ry​ba​ków, któ​rzy mie​li z sobą wła​sną łódź, who​lo​wał sta​tek, pierw​szy w ży​ciu, któ​ry na​praw​dę był jego wła​sno​ścią. Ku​ter za​jął pra​wie cały ba​sen. Ry​ba​cy wleź​li do ło​dzi i po​wio​sło​wa​li z po​wro​tem. Całe po​po​łu​dnie Pey​rol prze​cią​gał liny, umo​co​wu​jąc je na róż​nych zło​mach i kar​ło​wa​tych drze​wach. W ten spo​sób ku swe​mu zu​peł​ne​mu za​do​wo​le​niu zdo​łał za​bez​pie​czyć ku​ter na wy​pa​dek bu​rzy, któ​-

ra nie by​ła​by tu dlań groź​niej​sza niż dla domu sto​ją​ce​go trwa​le na brze​gu. Umo​co​waw​szy osprzęt na po​kła​dzie i do​kład​nie zwi​nąw​szy ża​gle, co jed​ne​mu czło​wie​ko​wi mu​sia​ło za​jąć tro​chę cza​su, Pey​rol ob​jął wzro​kiem ca​ło​kształt przy​go​to​wań, za​pew​nia​ją​cych wy​po​czy​nek ra​czej niż włó​czę​gę, i uznał, że są za​do​wa​la​ją​ce. Me śni​ło mu się po​rzu​cać far​my, ale tyl​ko na ku​trze czuł się jak w domu i rad był z ukry​cia w ba​se​nie, gdzie wi​dzieć go mo​gły tyl​ko kozy za​błą​ka​ne w po​szu​ki​wa​niu pa​szy na po​łu​dnio​wym zbo​czu wzgó​rza. Cho​dził po po​kła​dzie zwle​ka​jąc z opusz​cze​niem stat​ku, od​su​nął na​wet drzwi ka​bi​ny, z któ​rej pły​nął te​raz za​pach świe​żej far​by, nie zaś stę​chłej krwi. Gdy wra​cał na far​mę, słoń​ce za​wę​dro​wa​ło już da​le​ko poza Hisz​pa​nię i całe nie​bo na za​cho​dzie zło​ci​ło się, pod​czas gdy wło​ska stro​na nie​ba two​rzy​ła jak​by bal​da​chim cie​nia upstrzo​ny tu i ów​dzie świa​teł​ka​mi gwiazd. Ka​ta​rzy​na po​sta​wi​ła przed nim pół​mi​sek, lecz nie py​ta​ła go o nic. Sta​le pra​wie prze​sia​dy​wał na stat​ku, wsta​wał wcze​śnie, wra​cał w po​łu​dnie pour man​ger la so​upe i co noc nie​mal sy​piał na ku​trze. Myśl, że mu​siał​by po​zo​sta​wić go w nocy bez do​zo​ru, była mu przy​kra. Czę​sto, gdy zro​biw​szy ka​wa​łek dro​gi w górę ku do​mo​wi, za​trzy​my​wał się, by po raz ostat​ni wśród gęst​nie​ją​ce​go mro​ku ob​jąć wzro​kiem kon​tu​ry ku​tra, koń​czy​ło się tym, że nań wra​cał. Po za​cią​gnię​ciu Mi​che​la jako „za​ło​gi” i za​okrę​to​wa​niu go na do​bre, Pey​rol stwier​dził, że no​co​wa​nie na pod​da​szu w izbie la​tar​nia​nej przy​cho​dzi​ło mu z więk​szą ła​two​ścią.. Czę​sto, obu​dziw​szy się w nocy, wsta​wał, by z ko​lei przez wszyst​kie trzy okna izby spoj​rzeć na roz​gwież​dżo​ne nie​bo z my​ślą: „Te​raz, gdy ze​chcą, mogą wy​pły​nąć na mo​rze, trze​ba mi na to nie​ca​łej go​dzi​ny.” Bo fakt fak​tem, dwóch lu​dzi wy​star​cza​ło do ma​new​ro​wa​nia ku​trem. I rze​czy​wi​ście, Pey​rol nie łu​dził się my​śląc, że może każ​dej chwi​li wy​pły​nąć. Mi​chel

z la​gu​ny po śmier​ci swe​go ospa​łe​go psa nie miał ni​ko​go na świe​cie. Ta miła ser​cu kor​sa​rza myśl spra​wia​ła, że bez mi​trę​gi wra​cał na swe sze​ro​kie łoże i na​tych​miast spo​koj​nie za​sy​piał.

VIII

W samo po​łu​dnie, w ośle​pia​ją​cym słoń​cu kor​sarz z da​le​kich mórz i ry​bak z la​gu​ny, zwią​za​ni ja​kąś zdu​mie​wa​ją​cą ta​jem​ni​cą, przy​sie​dli na ko​li​stym pod​mu​ro​wa​niu stud​ni z mi​na​mi lu​dzi na​ra​dza​ją​cych się pod osło​ną ciem​no​ści. Pierw​szym sło​wem Pey​ro​la było: – I cóż? – Wszyst​ko do​brze – od​rzekł ry​bak. – Czy umo​co​wa​li​ście jak na​le​ży drzwi ka​bi​ny? – Do​brze pan wie, ja​kie to są umo​co​wa​nia. Temu kor​sarz nie mógł za​prze​czyć. Za​do​wo​lił się tedy od​po​wie​dzią Mi​che​la. Prze​rzu​ca​ła ona od​po​wie​dzial​ność na jego bar​ki, przez całe zaś ży​cie, za​rów​no pod​czas po​ko​ju, jak woj​ny, przy​wykł ufać so​bie, za​wie​rzać dzie​łu wła​snych rąk. Po​mi​mo to spoj​rzał na Mi​che​la nie​do​wie​rza​ją​co i za​uwa​żył: – Tak, ale wiem do​brze, jaki to czło​wiek. Nie mo​gło być więk​sze​go kon​tra​stu niż mię​dzy tymi dwie​ma twa​rza​mi – czy​stym ry​sun​kiem ob​li​cza Pey​ro​la, rzekł​byś, rżnię​tym w ka​mie​niu i tyl​ko odro​bi​nę przez czas zła​go​dzo​nym, i fi​zjo​no​mią Mi​che​la, o za​ro​ście przy​pró​szo​nym si​wi​zną, z czymś nie​uchwyt​nym w ry​sach o nie​mow​lę​cym bra​ku wy​ra​zu. – Tak, wiem, co to za czło​wiek – po​wtó​rzył Pey​rol. Na to Mi​chel otwo​rzył sze​ro​ko usta w, kształ​cie nie – wiel​kie​go owa​lu osa​dzo​ne​go tro​chę na ba​kier w twa​rzy pro​stacz​ka. – On się nig​dy nie zbu​dzi – po​wie​dział nie​śmia​ło. Do​nio​słe se​kre​ty zbli​ża​ją lu​dzi. Pey​rol wdał się ła​ska​wie w wy​ja​śnie​-

nia. – Nie wie​cie, jaką gru​bą czasz​kę ma ten czło​wiek, ja zaś wiem do​brze. Mó​wił z taką pew​no​ścią, jak gdy​by czasz​ka ta była jego dzie​łem. Za​sko​czo​ny tym sta​now​czym za​pew​nie​niem, Mi​chel nie zdą​żył za​mknąć ust i tak po​zo​stał bez sło​wa. – Od​dy​cha nor​mal​nie? – za​py​tał Pey​rol. – Tak. Wy​szedł​szy i za​mknąw​szy drzwi na​słu​chi​wa​łem chwi​lę i zda​wa​ło mi się, że chra​pał. Na twa​rzy Pey​ro​la od​bi​ło się za​cie​ka​wie​nie z od​cie​niem nie​po​ko​ju. – Mu​sia​łem pójść na far​mę i po​ka​zać się tego ran​ka, jak gdy​by nic się nie zda​rzy​ło – po​wie​dział. – Ofi​cer jest już trze​ci dzień i mo​gło mu strze​lić do gło​wy, by zejść na brzeg do ku​tra. By​łem cały ra​nek jak na roz​ża​rzo​nych wę​glach. Za​trzą​słem się od stóp do gło​wy, gdy koza opo​dal po​rwa​ła się na nogi. Co za wi​dok, gdy​by się wy​rwał i gnał z po​kie​re​szo​wa​ną, oban​da​żo​wa​ną gło​wą, a wy za nim! Tego było Mi​che​lo​wi za wie​le. Ode​zwał się nie​mal z obu​rze​niem: – Prze​cie on le​d​wie zi​pie. – Nie byle cze​go trze​ba, by Brat z Wy​brze​ża le​d​wie zi​pał. Są lu​dzie i lu​dzie. Na przy​kład, wy – cią​gnął po​god​nie Pey​rol – wy by​li​by​ście już daw​no nie​bosz​czy​kiem, gdy​by to wa​sza gło​wa zna​la​zła się na miej​scu jego gło​wy. A są zwie​rzę​ta, be​stie dwa razy więk​sze od was, praw​dzi​we po​two​ry, któ​re moż​na za​bić zwy​kłym ude​rze​niem po no​sie. To ogól​nie wia​do​mo. Ba​łem się na​praw​dę, że was po​ko​na w ten czy inny spo​sób… – Och, ma​itre! – Nie je​stem prze​cie dziec​kiem – za​pro​te​sto​wał Mi​chel prze​ciw ta​kie​mu na​gro​ma​dze​niu nie​praw​do​po​do​bieństw. Uczy​nił to jed​nak tyl​ko szep​tem z lę​kli​wo​ścią dziec​ka. Pey​rol skrzy​żo​wał ręce na pier​si: – Da​lej, skończ​cie zupę – roz​ka​zał ci​chym gło​sem – i wra​caj​cie na ku​-

ter. Mó​wi​cie, że drzwi od ka​bi​ny zo​sta​wi​li​ście do​brze za​mknię​te? – Ależ tak – pro​te​sto​wał Mi​chel zdu​mio​ny tą nie​sły​cha​ną prze​zor​no​ścią. – Prę​dzej mógł​by prze​bić po​kład nad gło​wą, wie pan. – Jed​nak​że weź​cie krót​ki drąg i po​de​przyj​cie nim drzwi o sto​pę masz​tu. I czu​waj​cie na po​kła​dzie. Nie wchodź​cie tyl​ko do tego czło​wie​ka. Cze​kaj​cie mego po​wro​tu. Tu coś się szy​ku​je, cze​go tak ła​two nie moż​na roz​wi​kłać. Będę się sta​rał wy​mknąć na brzeg, gdy tyl​ko po​zbę​dę się ofi​ce​ra. Tymi sło​wy Pey​rol za​koń​czył na​ra​dę na prze​sło​necz​nio​nym po​dwór​cu, wstał i, nie śpie​sząc się, wy​szedł przez wro​ta; wy​chy​liw​szy gło​wę spo​za wę​gła domu zo​ba​czył po​rucz​ni​ka Réa​la sie​dzą​ce​go na ław​ce. Tego się spo​dzie​wał. Ale nie spo​dzie​wał się, że go tam zo​ba​czy sa​me​go. Rzecz się tak mia​ła: gdzie​kol​wiek była Ar​let​ta, na​strę​cza​ły się wszel​kie​go ro​dza​ju przy​kre moż​li​wo​ści. Ba, mo​gła być w kuch​ni po​ma​ga​jąc ciot​ce, świe​cąc bia​ły​mi ra​mio​na​mi, na któ​rych rę​ka​wy mia​ła za​wi​nię​te. Rów​nie bia​łych ra​mion Pey​rol jesz​cze nie wi​dział u żad​nej ko​bie​ty. W ar​le​zyj​skim czep​ku, z war​ko​cza​mi prze​wią​za​ny​mi sze​ro​ką ak​sa​mit​ką było jej do twa​rzy. No​si​ła te​raz, prze​ro​bio​ne oczy​wi​ście na nią, suk​nie mat​ki, któ​rych mia​ła peł​ne ko​mo​dy. Nie​boszcz​ka jej mat​ka, daw​na pani far​my Escam​po​bar, po​cho​dzi​ła z za​moż​nej ro​dzi​ny z oko​lic Ar​les. W ten spo​sób miesz​kań​ców Escam​po​ba​ru nie zmu​szał do łącz​no​ści z ze​wnętrz​nym świa​tem na​wet wzgląd na to​a​le​ty dam​skie. Czas był wiel​ki, by ten prze​klę​ty po​rucz​nik wy​brał się z po​wro​tem do Tu​lo​nu. Upły​wał trze​ci dzień. Krót​ki jego urlop mu​siał się już skoń​czyć. W sto​sun​kach z ofi​ce​ra​mi ma​ry​nar​ki, a ukła​da​ły się one bar​dzo roz​ma​icie, Pey​rol miał się za​wsze na bacz​no​ści. Byli oni jego prze​ło​żo​ny​mi lub jego wro​ga​mi. Ści​ga​li go nie​raz, to znów ob​da​rza​li za​ufa​niem. Re​wo​lu​cja prze​rwa​ła jego do​tych​cza​so​we bez​praw​ne ży​cie – Bra​ta z Wy​brze​ża i ka​no​nie​ra ma​ry​nar​ki wo​jen​nej – a mimo to czuł się tym sa​mym czło​wie​kiem, nie zmie​nił się ani na jotę. Tak

samo i oni. Zmie​ni​ły się je​dy​nie po​zo​ry. Na​zy​wa​li się ofi​ce​ra​mi kró​la, te​raz zwą się ofi​ce​ra​mi re​pu​bli​ki – oto cała róż​ni​ca. A wszy​scy rów​nie nie​chęt​nym okiem pa​trzą na wol​ne​go że​gla​rza. Na​wet ten po​rucz​nik roz​ma​wia​jąc z nim nie za​po​mi​na o swych szli​fach. Po​gar​da dla szlif i po​dejrz​li​wość wzglę​dem nich tkwi​ły głę​bo​ko w du​szy sta​re​go Pey​ro​la. Jed​nak​że nie ży​wił do po​rucz​ni​ka Réa​la bez​względ​nej nie​na​wi​ści. Prze​kli​nał tyl​ko dzień i go​dzi​nę, kie​dy po​rucz​nik przy​był na far​mę. Obec​ność ofi​ce​ra w da​nej chwi​li była mu bar​dzo nie na rękę, gro​zi​ła kom​pli​ka​cja​mi, a na​wet sta​no​wi​ła for​mal​ne nie​bez​pie​czeń​stwo. „Nie chcę, by mnie za kark ścią​gnę​li do Tu​lo​nu – po​wie​dział so​bie. Nie moż​na było za​ufać tym wy​ga​lo​wa​nym za​ro​zu​mial​com. Każ​dy z nich go​tów rzu​cić się na naj​lep​sze​go przy​ja​cie​la w imię ja​kichś ofi​cer​skich po​jęć. Wy​szedł​szy spo​za wę​gła Pey​rol usiadł obok po​rucz​ni​ka Réa​la do​zna​jąc wra​że​nia, że cze​ka go prze​pra​wa z nie​pew​nym i prze​lot​nym go​ściem. Tym​cza​sem po​rucz​nik sie​dział spo​koj​nie, nie po​dej​rze​wa​jąc, że jest śle​dzo​ny, z miną do​mow​ni​ka, nie zaś go​ścia na wy​lo​cie. Wy​glą​dał, jak​by był u sie​bie w domu, aż nad​to u sie​bie. Na​wet gdy Pey​rol siadł przy nim, nie po​ru​szył się wca​le, jak czło​wiek, któ​re​go nic z miej​sca nie wy​sa​dzi, a w każ​dym ra​zie nie​ła​two tego do​ka​zać. Przez dłuż​szy czas bez​wład po​łu​dnia mą​ci​ło tyl​ko prze​ni​kli​we ćwier​ka​nie ko​ni​ków po​lnych. Gdy… po​rucz​nik prze​mó​wił; rzekł​byś, rap​tow​ny cień padł na roz​ćwier​ka​ną bez​tro​skę, choć sło​wa jego były zu​peł​nie bła​he: – Tiens! Vous vo​ila. Wo​bec po​wi​kłań sy​tu​acji Pey​rol od razu za​dał so​bie py​ta​nie: „Po co on to mówi? Gdzie mia​łem być po​dług nie​go?” Po​rucz​nik mógł prze​cie nic nie po​wie​dzieć. Zna​jo​mość ich da​to​wa​ła się od dwóch lat nie​mal, w cią​gu któ​rych wi​dy​wa​li się od cza​su do cza​su. Nie​raz sie​dzie​li na ław​ce jak ko​-

le​dzy, od​da​le​ni od sie​bie na dłu​gość wy​cią​gnię​te​go ra​mie​nia, i nie za​mie​nia​li ani sło​wa. Dla​cze​go te​raz nie sie​dział ci​cho? Nie od​zy​wał się nig​dy bez celu, lecz co moż​na było wy​wnio​sko​wać z po​dob​nych słów? Pey​rol za​im​pro​wi​zo​wał ziew​nię​cie pro​po​nu​jąc ła​god​nie: – Zda​ło​by się zdrzem​nąć tro​chę, co pan na to, po​rucz​ni​ku?… A jed​no​cze​śnie po​my​ślał: „Nie ma stra​chu, nie śni mu się na​wet pójść do po​ko​ju.” Bę​dzie tu ster​czał i jemu, Pey​ro​lo​wi, prze​szko​dzi zejść do za​to​ki. Utkwił wzrok w ofi​ce​rze ma​ry​nar​ki i gdy​by sa​mym go​rą​cym pra​gnie​niem i skon​cen​tro​wa​ną siłą woli moż​na było cze​go do​ko​nać, ofi​ce​ra znio​sło​by z ław​ki. Lecz ów ani drgnął. I Pey​rol zdzi​wił się, że czło​wiek ten uśmie​cha się, ba, mówi: – Na nie​szczę​ście, Pey​rol, nig​dy pan nie był ze mną szcze​ry. – Szcze​ry z pa​nem? – po​wtó​rzył kor​sarz. – Chce pan, bym był z pa​nem szcze​ry? Do​brze, nie​raz pra​gną​łem z ca​łej du​szy, by pan so​bie po​szedł do dia​ska. – To już le​piej – rzekł po​rucz​nik Real. – Ale dla​cze​go? Nie pró​bo​wa​łem zro​bić panu nic złe​go. – Mnie nic złe​go – krzyk​nął Pey​rol – mnie?… – Lecz prze​łknął obu​rze​nie, jak​by zdję​ty na​głym lę​kiem, i do​koń​czył bar​dzo spo​koj​nie: – Wę​szył pan w ku​pie pod​łych pa​pie​rzy​sków szu​ka​jąc cze​goś prze​ciw czło​wie​ko​wi, któ​ry nie zro​bił panu nic złe​go i był ma​ry​na​rzem jesz​cze przed pań​skim przyj​ściem na świat. – Nie​praw​da. Nie wę​szy​łem w pa​pie​rach. Przy​pad​kiem wpa​dły mi w ręce. Nie prze​czę, że za​in​try​go​wa​ło mnie, co czło​wiek pań​skie​go po​kro​ju może ro​bić w tej dziu​rze. Lecz nie trap się pan tym. Od daw​na już o panu za​po​mnia​no. Nie bój się pan. – Pan! Pan do mnie mówi o stra​chu?… Nie! –. krzyk​nął kor​sarz – czło​wiek mógł​by się stać san​ki – lotą, gdy​by nie miał tego osob​ni​ka snu​ją​ce​-

go się przed ocza​mi. Po​rucz​nik rap​tow​nie zwró​cił ku nie​mu gło​wę i przez chwi​lę ofi​cer ma​ry​nar​ki wo​jen​nej i wol​ny że​glarz pa​trzy​li na sie​bie po​nu​ro. Po chwi​li Pey​rol ude​rzył w inny ton: – Cze​mu to ja miał​bym się bać ko​go​kol​wiek? Ni​ko​mu nic nie je​stem wi​nien. Od​da​łem im pryz i wszyst​ko w zu​peł​nym po​rząd​ku prócz daru for​tu​ny, z tego zaś ni​ko​mu nie będę zda​wał spra​wy – do​dał za​gad​ko​wo. – Nie wiem, do cze​go pan robi alu​zję – rzekł po​rucz​nik za​sta​no​wiw​szy się chwi​lę. – Wiem tyl​ko tyle, że wy​rzekł się pan na​leż​ne​go panu pry​zo​we​go. Nie ma w ak​tach, by pan kie​dy za​żą​dał tej sumy. Pey​ro​lo​wi nie w smak był ten sar​ka​stycz​ny ton. – Wstręt​ny ma pan spo​sób – po​wie​dział – trak​to​wa​nia czło​wie​ka z góry, jak gdy​by pan był z lep​szej gli​ny. – Bez ob​ra​zy – rzekł po​rucz​nik z po​wa​gą, lecz i że zdzi​wie​niem. – Nikt tego nie bę​dzie wy​cią​gał prze​ciw panu. Przed laty prze​la​no tę sumę na fun​dusz in​wa​lidz​ki. Wszyst​ko to daw​no za​po​mnia​ne. Pey​rol gde​rał i klął pod no​sem z taką za​wzię​to​ścią, że po​rucz​nik urwał i cze​kał, aż skoń​czy. – I nie ma w re​je​strze ad​no​ta​cji o de​zer​cji lub czymś w tym ro​dza​ju – cią​gnął. – Stoi pan w nim jako, di​spa​ru. Oglą​da​li się za pa​nem tro​chę, ale nie zna​leź​li i, jak są​dzę, zde​cy​do​wa​li, że mu​siał pan umrzeć. – Czyż​by? Kto wie, może sta​ry Pey​rol nie żyje. Tak czy owak, sam się tu za​ko​pał. – Uczu​cia kor​sa​rza snadź były zmą​co​ne do głę​bi, sko​ro w jed​nej chwi​li prze​szedł od me​lan​cho​lii do fu​rii. – I miał spo​kój, póki pan nie za​czął wę​szyć do​ko​ła tej dziu​ry. Nie​raz za​sta​na​wia​łem się w ży​ciu, jak pręd​ko sza​ka​le wy​ko​pią mego tru​pa, lecz żeby ofi​cer ma​ry​nar​ki za​czął tu grze​bać, nie po​sta​ło mi to w gło​wie… – znów na​stą​pi​ła w nim zmia​na. – Cze​go pan tu może chcieć? – szep​nął na​gle zgnę​bio​ny.

Po​rucz​nik wpadł w ton tego dys​kur​su. – Nie chcę nie​po​ko​ić umar​łych – rzekł od​wra​ca​jąc się zu​peł​nie od kor​sa​rza, któ​ry, za​daw​szy to ci​che py​ta​nie, spu​ścił oczy ku zie​mi. – Chcę mó​wić z ka​no​nie​rem Pey​ro​lem. Nie pod​no​sząc oczu Pey​rol wark​nął: – Nie ma go tu. On jest di​spa​ru. Niech pan od​szu​ka w pa​pie​rach. Prze​padł bez wie​ści. Tu nie ma ni​ko​go. – To – rzekł po​rucz​nik Réal swo​bod​nie – jest kłam​stwem. Mó​wił do mnie nie da​lej jak dzi​siej​sze​go ran​ka na sto​ku wzgó​rza, pa​trząc na okręt an​giel​ski. On wie o nim wszyst​ko. Mó​wił, że po no​cach ukła​dał pla​ny po​chwy​ce​nia okrę​tu. Zda​wał się dziel​nym czło​wie​kiem. Un hom​me de co​eur. Pan go zna. Pey​rol pod​niósł z wol​na wiel​ką gło​wę i spoj​rzał na po​rucz​ni​ka. – Hm – chrząk​nął. Było to do​by​te z głę​bi pier​si, do ni​cze​go nie obo​wią​zu​ją​ce chrząk​nię​cie. Sło​wa po​rucz​ni​ka tra​fi​ły kor​sa​rzo​wi do ser​ca, mu​siał jed​nak za​cho​wać ostroż​ność ma​jąc do czy​nie​nia z czło​wie​kiem w mun​du​rze. Nie drgnął. Pro​fil jego w dal​szym cią​gu zda​wał się pro​fi​lem na me​da​lu, z tak nie​ru​cho​mym wy​ra​zem twa​rzy słu​chał za​pew​nień po​rucz​ni​ka, że przy​był tym ra​zem do Escam​po​bar, by po​mó​wić z ka​no​nie​rem Pey​ro​lem. Je​że​li przed​tem na to się nie zdo​był, to dla​te​go że spra​wa jest bar​dzo po​uf​nej na​tu​ry. Tu po​rucz​nik prze​rwał, a Pey​rol za​da​wał so​bie py​ta​nie, do cze​go po​rucz​nik zmie​rza. Ów zaś jak gdy​by zmie​nił te​mat. Zmie​nił rów​nież ton na bar​dziej rze​czo​wy. – Po​dob​no wy​stu​dio​wał pan ru​chy tego okrę​tu. Do​brze, przy​pu​ść​my, że za​dmie bry​za, a moż​na się jej spo​dzie​wać dzi​siej​sze​go wie​czo​ru; czy umiał​by mi pan po​wie​dzieć, co zro​bi kor​we​ta w nocy? Wła​ści​wie, co zro​bi jej ka​pi​tan? – Nie, nie umiał​bym – od​parł Pey​rol.

– Prze​cież pan mó​wił, że ca​ły​mi ty​go​dnia​mi nie spusz​czał pan go z oka. Nie na​strę​cza się prze​cież zbyt wie​le moż​li​wo​ści, a wziąw​szy wszyst​ko pod uwa​gę, wiatr, po​go​dę, może pan chy​ba prze​wi​dzieć ma​newr ze wszel​kim praw​do​po​do​bień​stwem. – Nie – rzekł Pey​rol. – Tak się skła​da, że nie mogę. – Więc nie umy​wa się pan na​wet do tych sta​rych ad​mi​ra​łów, tak przez pana lek​ce​wa​żo​nych. Dla​cze​go nie może pan prze​wi​dzieć? – Po​wiem panu dla​cze​go – po​wie​dział Pey​rol po chwi​li mil​cze​nia z twa​rzą bar​dziej jesz​cze po​są​go​wą niż za​zwy​czaj. – Dla​te​go że nig​dy jesz​cze nie za​pu​ścił się on tak da​le​ko po tym szla​ku. Dla​te​go nie wiem, co ma na my​śli, a więc nie mogę prze​wi​dzieć, co zro​bi w naj​bliż​szym cza​sie. Będę może w sta​nie to panu po​wie​dzieć in​nym ra​zem, nie dziś. Na​stęp​nym ra​zem, gdy pan przy​bę​dzie… by zo​ba​czyć się ze sta​rym ka​no​nie​rem. – Nie, to musi być tym ra​zem. – Czy to ma zna​czyć, że pan zo​sta​nie na noc? – A pan przy​pusz​cza, że je​stem tu na urlo​pie? Mó​wię panu, że je​stem na służ​bie. Nie wie​rzy pan? Pey​rol wes​tchnął cięż​ko. – Tak, wie​rzę. Więc na​praw​dę my​ślą o wzię​ciu kor​we​ty. I pana wy​sła​li służ​bo​wo. Ba, nie bę​dzie mi dla​te​go ła​twiej po​go​dzić się z pań​ską obec​no​ścią. – Dziw​ny z pana czło​wiek, Pey​rol – po​wie​dział po​rucz​nik. – Chęt​nie wi​dział​by mnie pan na ma​rach Nie, tyl​ko jak naj​da​lej stąd. A jed​nak pan się nie myli. Sta​re​mu Pey​ro​lo​wi do​ku​czy​ła pań​ska twarz, dość złe​go pan tu już zro​bił. Nig​dy do​tąd nie roz​ma​wia​li tak po​ufa​le. Mo​gli przy tym na sie​bie nie pa​trzeć. Po​rucz​nik my​ślał: „Nie: po​tra​fi ukryć za​zdro​ści.” Myśl ta nie była za – bar​wio​na ani po​gar​dą, ani zło​śli​wo​ścią, ra​czej uczu​ciem bli​skim roz​-

pa​czy. Ode​zwał się ła​god​nie: – War​czy pan i war​czy, Pey​rol, jak sta​ry pies. – Cza​sa​mi przy​cho​dzi​ła mi ocho​ta sko​czyć panu do gar​dła – od​parł Pey​rol wi​bru​ją​cym, choć spo​koj​nym szep​tem. – A to pana jesz​cze bar​dziej bawi. – Bawi? Czy wy​glą​dam na czło​wie​ka, któ​re​mu lek​ko na du​szy? Pey​rol zno​wu od​wró​cił gło​wą, by utkwić w po​rucz​ni​ku ba​daw​czy wzrok. I znów pa​trzy​li na sie​bie przez czas dłuż​szy prze​ni​kli​wie, po​sęp​nie i szcze​rze. Tu osią​gnę​li gra​ni​ce świe​żo za​dzierz​gnię​tej po​ufa​ło​ści. – Niech mnie pan po​słu​cha, Pey​rol… – Nie – od​parł ów. – Chce pan mó​wić, to niech pan mówi do ka​no​nie​ra. Przy​jąw​szy w ten spo​sób za​sa​dę po​dwój​nej oso​bo​wo​ści nie stał się przez to bar​dziej ustę​pli​wy. Zmarsz​czył po​sęp​nie brwi. Wi​dząc, że po​rucz​nik zwle​ka, ka​no​nier Pey​rol ode​zwał się nie​cier​pli​wie: – Więc my​ślą o po​chwy​ce​niu kor​we​ty? – Nie bar​dzo go ucie​szy​ło, gdy się do​wie​dział, że do​wód​cy z Tu​lo​nu nie​zu​peł​nie to mają na my​śli. Pey​rol rap​tem wy​ra​ził prze​ko​na​nie, że ze wszyst​kich do​wód​ców ma​ry​nar​ki, ja​kich znał, je​den oby​wa​tel Re​naud był coś wart. Po​rucz​nik Real nie zwa​żał na wy​zy​wa​ją​cy ton tego twier​dze​nia i zmie​rzał do celu roz​mo​wy:. – Chcą wie​dzieć, czy an​giel​ska kor​we​ta mie​sza się do że​glu​gi przy​brzeż​nej. – Nie, nie mie​sza się – po​wie​dział Pey​rol. – Zo​sta​wia bied​nych lu​dzi w spo​ko​ju, chy​ba że, jak są​dzę, ja​kiś sta​te​czek za​cho​wu​je się po​dej​rza​nie. Raz czy dwa wi​dzia​łem, jak ko​goś ści​ga​ła. Ale i w ta​kich wy​pad​kach nie aresz​tu​je ni​ko​go. Mi​chel, zna pan Mi​che​la? Otóż on sły​szał od lu​dzi z lądu, że róż​ny​mi cza​sy kor​we​ta schwy​ta​ła kil​ka sta​tecz​ków. Tak, ści​śle mó​wiąc, nikt nie jest bez​piecz​ny. – No tak. Za​sta​na​wiam się te​raz, co ten An​glik na​zwał​by „po​dej​rza​nym

za​cho​wa​niem się”? – Ba, też pan pyta! Nie wie pan, jacy są An​gli​cy? Jed​ne​go dnia przy​stęp​ny, ła​twy w obej​ściu, dru​gie​go go​tów rzu​cić się na pana jak ty​grys. Wy​ma​ga​ją​cy rano nie​dba​ły po po​łu​dniu, za​wsze pe​łen ‘dzi​wactw, tyl​ko w bi​twie za​słu​gu​je na za​ufa​nie, czy wal​czy po pań​skiej, czy nie​przy​ja​ciel​skiej stro​nie. Cza​sa​mi zda​je się mieć źle w gło​wie, ale za​wiódł​by się, kto po​le​gał​by zbyt​nio na tych po​zo​rach. Wi​dząc, że po​rucz​nik chęt​nie słu​cha, Pey​rol, prze​tarł​szy brwi, z wi​docz​ną sa​tys​fak​cją po​czął się roz​wo​dzić o An​gli​kach, jak gdy​by byli ob​cym i mało zna​nym ple​mie​niem. – Zresz​tą je​że​li tak moż​na się wy​ra​zić – koń​czył – naj​star​szy wśród nich wró​bel da się wziąć na ple​wy, choć nie co dzień.– Tu po​trzą​snął gło​wą. Cień uśmie​chu prze​mknął mu po war​gach, jak gdy​by przy​po​mniał so​bie ja​kieś śmiesz​ne wy​pad​ki. – Nie zdo​był pan ca​łej tej wie​dzy o An​gli​kach, kie​dy pan był ka​no​nie​rem – za​uwa​żył su​cho po​rucz​nik. – Zno​wu sta​ra pio​sen​ka – od​parł Pey​rol. – A co to pana może ob​cho​dzić, gdzie ją zdo​by​łem? Przy​pu​ść​my, że do​wie​dzia​łem się tego wszyst​kie​go od czło​wie​ka, któ​ry już nie żyje. Przy​pisz to pan temu. – Ro​zu​miem. Nie​ła​two prze​nik​nąć, co mają na my​śli. – Nie​ła​two – po​wie​dział Pey​rol z iry​ta​cją – a nie​któ​rzy Fran​cu​zi są nie​wie​le lep​si. Chciał​bym prze​nik​nąć pań​skie ukry​te my​śli. – Zna​la​zł​by pan w nich za​da​nie woj​sko​we, ka​no​nie​rze, oto co by pan w nich zna​lazł, i to za​da​nie, któ​re wy​da​je się na po​zór nie​wiel​ką rze​czą, lecz gdy mu się przyj​rzeć z bli​ska, nie jest ła​twiej​sze do wy​ko​na​nia niż naj​trud​niej​sze im​pre​zy pań​skie​go ży​cia. Nie po​do​ła​ły mu wszel​kie​go ro​dza​ju gru​be ryby. Mu​sia​ło tak być, sko​ro mnie za​we​zwa​li. Co praw​da, jako ofi​cer peł​nią​cy służ​bę przy ar​se​na​le, na​wi​ną​łem się pod rękę. Po​ka​za​li

mi roz​kaz z Pa​ry​ża i od pierw​sze​go rzu​tu oka zro​zu​mia​łem całą trud​ność tego przed​się​wzię​cia. Zwró​ci​łem im na to uwa​gę, na co otrzy​ma​łem po​le​ce​nie… – Żeby się tu udać – wtrą​cił Pey​rol. – Nie. Żeby po​czy​nić od​po​wied​nie kro​ki dla wy​ko​na​nia roz​ka​zu. – A pan za​czął od uda​nia się tu​taj. Pan sta​le tu przy​jeż​dża. – Za​czą​łem od szu​ka​nia od​po​wied​nie​go czło​wie​ka – rzekł ofi​cer ma​ry​nar​ki z na​ci​skiem. Pey​rol spoj​rzał na nie​go ba​daw​czo. – Czy pan chce przez to po​wie​dzieć, że w ca​łej flo​cie nie mógł pan zna​leźć od​po​wied​nie​go czło​wie​ka? – Na​wet się nie sta​ra​łem tam szu​kać. Mój do​wód​ca zgo​dził się ze mną, że to nie jest ro​bo​ta dla ma​ry​na​rza z flo​ty wo​jen​nej. – To musi być przy​kra spra​wa dla ofi​ce​ra ma​ry​nar​ki przy​znać taką rzecz. Co to za roz​kaz? Nie przy​pusz​czam, by pan tu przy​był nie ma​jąc za​mia​ru mi go po​ka​zać. Po​rucz​nik się​gnął do we​wnętrz​nej kie​sze​ni kur​ty ma​ry​nar​skiej, lecz nic z niej nie wy​cią​gnął. – Ro​zu​mie​cie, Pey​rol – po​wie​dział z po​wa​gą – tu nie cho​dzi o wal​kę. Na to mamy dość od​waż​nych lu​dzi. Cho​dzi o wy​pro​wa​dze​nie nie​przy​ja​cie​la w pole. – For​tel? – spy​tał Pey​rol to​nem sę​dzie​go – to w po​rząd​ku. Sam by​łem świad​kiem jak na Oce​anie In​dyj​skim Mon​sieur. Sur​co​uf na​bi​jał An​gli​ków w bu​tel​kę… wi​dzia​łem na wła​sne oczy ma​sko​wa​ne, fał​szy​we ma​new​ry, i tym po​dob​ne rze​czy… To się prak​ty​ku​je na woj​nie. – Oczy​wi​ście. Roz​kaz w tej spra​wie, gdyż to nie byle co, po​cho​dzi od sa​me​go pierw​sze​go kon​su​la. Trze​ba oszu​kać an​giel​skie​go ad​mi​ra​ła. – Co, tego Nel​so​na? Ba, szczwa​ny to lis. Wy​po​wie​dziaw​szy taki sąd o

Nel​so​nie sta​ry kor​sarz wy​cią​gnął czer​wo​ną, na​kra​pia​ną chust​kę i, otarł​szy twarz, po​wtó​rzył swą opi​nię z za​sta​no​wie​niem: – Ce​lui-la est un ma​lin. Tym ra​zem po​rucz​nik na​praw​dę wy​do​był pa​pier z kie​sze​ni mó​wiąc: – Sko​pio​wa​łem go dla pana. – Po​dał go kor​sa​rzo​wi, na któ​re​go twa​rzy od​bił się wy​raź​nie brak za​ufa​nia Wi​dząc, jak sta​ry kor​sarz od​su​wa pi​smo na dłu​gość ra​mie​nia i co​raz bar​dziej zbli​ża je do oczu, po​rucz​nik Réal miał wąt​pli​wość, czy prze​pi​sał je dość du​ży​mi dla ka​no​nie​ra Pey​ro​la li​te​ra​mi. Roz​kaz brzmiał: „Przy​go​to​wać pa​kiet fał​szy​wych de​pesz i li​stów pi​sa​nych ja​ko​by przez ofi​ce​rów, a zre​da​go​wa​nych dość ja​sno, by nie​przy​ja​ciel nie​za​wod​nie mógł z nich wy​wnio​sko​wać, że flo​ta, ekwi​pu​ją​ca się w Tu​lo​nie, ma wy​pły​nąć do Egip​tu, i w ogó​le na Wschód. De​pe​sze te wy​słać do Ne​apo​lu na ma​łym sta​tecz​ku, przed​się​wziąw​szy środ​ki, by wpadł on w ręce nie​przy​ja​cie​la.” Ad​mi​rał we​zwał Réa​la, po​ka​zał mu ury​wek li​stu z Pa​ry​ża, prze​wró​cił stro​ni​cę i wska​zał pal​cem pod​pis: „Bo​na​par​te”. Po​tem, rzu​ciw​szy mu wy​mow​ne spoj​rze​nie, ad​mi​rał za​mknął pa​pier w sza​fie i scho​wał klucz do kie​sze​ni. Po​rucz​nik Réal spi​sał ury​wek z pa​mię​ci, gdy mu przy​szło na myśl za​się​gnąć rady Pey​ro​la. Mru​żąc oczy i ody​ma​jąc war​gi kor​sarz koń​czył wła​śnie od​czy​ty​wa​nie pi​sma. Po​rucz​nik nie​dba​le wy​cią​gnął rękę i wziął je od Pey​ro​la. – No i cóż pan na to? – za​py​tał. – Ro​zu​mie pan, że na ten pod​stęp nie moż​na po​świę​cić żad​ne​go stat​ku wo​jen​ne​go. Co pan o tym my​śli?– Ła​twiej po​wie​dzieć niż zro​bić – za​de​cy​do​wał krót​ko. – To samo po​wie​dzia​łem ad​mi​ra​ło​wi. – Czy on jest szczu​rem lą​do​wym, że mu pan mu​siał to wy​ja​śniać? – Nie, ka​no​nie​rze, on nie jest szczu​rem lą​do​wym. Słu​chał mnie ki​wa​jąc gło​wą.

– A co po​wie​dział po​tem? – Po​wie​dział: „Par​fa​ite​ment. Czy przy​cho​dzi panu co na myśl?” A ja na to, słu​chaj​cie, ka​no​nie​rze, co ja mu na to po​wie​dzia​łem: „Tak, pa​nie ad​mi​ra​le, zda​je mi się, że znam od​po​wied​nie​go czło​wie​ka”, ad​mi​rał zaś prze​rwał mi od razu: „To do​brze, może mi pan o nim nie, mó​wić, za​da​nie to przy​dzie​lam panu i daję ty​dzień cza​su. Tym​cza​sem niech pan weź​mie ten pa​kiet.” Go​to​we już były, Pey​rol, wszyst​kie te fał​szy​we li​sty i de​pe​sze. Za​bra​łem je z ga​bi​ne​tu ad​mi​ra​ła; był to pa​kiet ob​szy​ty ża​glo​wym płót​nem, owią​za​ny i opie​czę​to​wa​ny jak na​le​ży. Już od trzech dni jest w moim po​sia​da​niu. Mam go na gó​rze w wa​li​zie. – Od tego pań​ska spra​wa ani o krok nie po​su​nę​ła się na​przód – wark​nął sta​ry Pey​rol. – Nie – przy​znał po​rucz​nik. – Mam rów​nież do roz​po​rzą​dze​nia parę ty​się​cy fran​ków. – Fran​ków – po​wtó​rzył Pey​rol. – To wra​caj pan do Tu​lo​nu i sta​raj się kogo prze​ku​pić, by zdro​wą gło​wę wło​żył w pasz​czę lwu an​giel​skie​mu. Réal po​my​ślał chwi​lę i ode​zwał się bez po​śpie​chu: – Nie za​wie​rzył​bym tego se​kre​tu ni​ko​mu. Na​tu​ral​nie, po​wie​dział​bym, że idzie o nie​bez​piecz​ną służ​bę. – Na​tu​ral​nie. A je​że​li zna​la​zł​by pan czło​wie​ka ma​ją​ce​go tro​chę ole​ju w łe​pe​ty​nie, on sta​rał​by się prze​śli​znąć mię​dzy an​giel​ski​mi okrę​ta​mi i mo​gło​by mu się to udać. A wów​czas co z pań​skim for​te​lem? – Wy​zna​czy​li​by​śmy kurs. – Tak, i mo​gło​by się zda​rzyć, że wasz kurs roz​mi​nął​by się z całą flo​tą Nel​so​na, bo nig​dy nie wie​cie, co An​gli​cy ro​bią w da​nej chwi​li. Daj​my na to, że za​opa​tru​ją się w wodę na Sar​dy​nii. – Za​wsze któ​ryś z krą​żow​ni​ków go po​chwy​ci. – Może być. To nie jest po​kie​ro​wa​nie spra​wą, lecz zda​nie jej na wolę

lo​sów. Ma pan mnie za bez​zęb​ne nie​mow​lę czy co? – Nie, mój ka​no​nie​rze. Trze​ba moc​nych zę​bów do roz​gry​zie​nia tej spra​wy. – Na​stą​pi​ła chwi​la mil​cze​nia. Po​tem Pey​rol pod​jął to​nem wy​rocz​ni: – A ja panu po​wiem, po​rucz​ni​ku, co to za roz​kaz. To jest roz​kaz dany przez szczu​ra lą​do​we​go do​brym ma​ry​na​rzom. Temu pan nie może za​prze​czyć. – Nie prze​czę – przy​znał po​rucz​nik. – I ro​zu​mie pan całą trud​ność. Bo przy​pu​ść​my na​wet, że ów ku​ter za​błą​dzi wprost mię​dzy an​giel​skie okrę​ty, jak to nasz plan prze​wi​du​je, zaj​rzą może do wnę​trza albo wsa​dzą nos tu i ów​dzie, lecz wiel​kie py​ta​nie, czy przyj​dzie im na myśl szu​kać de​pesz. Nasz wy​sła​niec, na​tu​ral​nie, mu​siał​by je mieć do​brze scho​wa​ne, czyż nie? On prze​cież nie po​wi​nien wie​dzieć, o co cho​dzi. A gdy​by był na tyle głu​pi, by zo​sta​wić je po​rzu​co​ne na po​kła​dzie, An​gli​cy od razu zwą​cha​li​by pi​smo no​sem. Ja jed​nak​że są​dzę, że naj​praw​do​po​dob​niej wy​rzu​cił​by je po pro​stu za bur​tę. – Tak, chy​ba że wy​tłu​ma​czy mu się, o co wła​ści​wie cho​dzi – po​wie​dział Pey​rol. – Oczy​wi​ście. Lecz czyż suma, któ​rą roz​po​rzą​dzam, wy​star​czy, by za nią czło​wiek go​tów był pójść na an​giel​skie pon​to​ny? – Czło​wiek ów przyj​mie pie​nią​dze i po​sta​ra się unik​nąć po​chwy​ce​nia, a je​że​li mu się to nie uda, bę​dzie wy​ła​ził ze skó​ry, by nic na jego ku​trze nie zna​le​zio​no. Ech, po​rucz​ni​ku, każ​dy z łap​ser​da​ków po​sia​da​ją​cych ku​ter z po​ca​ło​wa​niem ręki przyj​mie pie​nią​dze, lecz co do oszu​ka​nia an​giel​skie​go ad​mi​ra​ła, to nic z tego, to dia​bel​ska sztu​ka. Czy pan po​my​ślał o tym wszyst​kim da​jąc od​po​wiedź owe​mu sze​fo​wi z su​ty​mi epo​le​ta​mi? – Po​my​śla​łem i wszyst​ko mu wy​ło​ży​łem – od​parł po​rucz​nik zni​ża​jąc głos jesz​cze bar​dziej; roz​mo​wa to​czy​ła się pół​gło​sem, choć w domu za

ich ple​ca​mi pa​no​wa​ła zu​peł​na ci​sza, do​ko​ła zaś Escam​po​ba​ru – pust​ka. Była to go​dzi​na po​obied​niej drzem​ki dla tych, oczy​wi​ście, któ​rzy mo​gli spać. Przy​su​nąw​szy się jak naj​bli​żej do sta​re​go czło​wie​ka po​rucz​nik nie​mal tchnął mu do ucha: – Wła​śnie chcia​łem usły​szeć z pań​skich ust wszyst​ko, co pan po​wie​dział. Czy pan te​raz ro​zu​mie, co mia​łem na my​śli dziś rano, gdy ze szczy​tu wzgó​rza ob​ser​wo​wa​li​śmy okręt. Pa​mię​ta pan, co po​wie​dzia​łem? Pey​rol za​pa​trzo​ny przed sie​bie mó​wił mo​no​ton​nym szep​tem: – Przy​po​mi​nam so​bie, że ofi​cer ma​ry​nar​ki chciał zbić z nóg sta​re​go Pey​ro​la, ale mu się to nie uda​ło. Mo​że​cie mnie uwa​żać za di​spa​ru, jesz​cze je​stem mimo to sil​niej​szy od pierw​sze​go lep​sze​go żół​to​dzio​ba, któ​ry rap​tem wpa​da w gniew, dia​bli wie​dzą dla​cze​go. I całe szczę​ście, że się panu nie uda​ło, bo​bym pana ścią​gnął z sobą i wy​wi​nę​li​by​śmy ra​zem ostat​nie​go w ży​ciu ko​zioł​ka ku ucie​sze za​ło​gi an​giel​skie​go stat​ku. Ład​ny ko​niec, co? – Czy nie pa​mię​ta pan mo​jej od​po​wie​dzi, że An​gli​cy wy​sła​li​by łódź i prze​trzą​snę​li​by nam kie​sze​nie? „To był​by do​sko​na​ły spo​sób”, po​wie​dzia​łem. Nie​ru​cho​my jak po​sąg, z uchem nad​sta​wio​nym ku swe​mu są​sia​do​wi, Pey​rol ro​bił wra​że​nie nie​ży​we​go, bier​ne​go, au​to​ma​tu do przyj​mo​wa​nia gło​su, po​rucz​nik zaś szep​tał z na​ci​skiem: – Mia​łem wów​czas na my​śli tę spra​wę, gdyż po​myśl, ka​no​nie​rze, co mo​gło​by być bar​dziej prze​ko​ny​wa​ją​ce, niż gdy​by zna​leź​li przy mnie ten pa​kiet de​pesz? Jaka nie​spo​dzian​ka dla nich, w ja​kie wpra​wi​ła​by, ich zdu​mie​nie! Nie po​wzię​li​by naj​lżej​sze​go po​dej​rze​nia. Czy nie, ka​no​nie​rze? Nie, nie po​wzię​li​by. Wy​obra​żam so​bie, jak​by ka​pi​tan tej kor​we​ty się śpie​szył, jak roz​pi​nał​by wszyst​kie ża​gle, by czym prę​dzej wrę​czyć pa​kiet ad​mi​ra​ło​wi. Re​we​la​cje co do prze​zna​cze​nia tu​loń​skiej flo​ty w pa​pie​rach

zna​le​zio​nych przy za​bi​tym ofi​ce​rze. Czyż nie cie​szy​li​by się swym szczę​ściem? Lecz nie na​zwa​li​by tego przy​pad​kiem. O nie! Na​zwa​li​by zrzą​dze​niem Opatrz​no​ści. Na tyle znam An​gli​ków. Lu​bią mieć Boga po swej stro​nie, jest On bo​wiem je​dy​nym so​jusz​ni​kiem, któ​re​mu nie trze​ba pła​cić ani da​wać sub​sy​diów. Cóż, ka​no​nie​rze, czyż nie był​by to do​sko​na​ły spo​sób? Po​rucz​nik Réal od​chy​lił się w tył, a za​my​ślo​ny jak po​nu​ry po​sąg Pey​rol za​gde​rał ci​cho: – Jesz​cze czas. An​giel​ski okręt nie wy​szedł z cie​śni​ny. – Wy​cze​kał chwi​lę, za​cho​wu​jąc nie​sa​mo​wi​tą pozę ży​we​go po​są​gu, po​tem do​dał zło​śli​wie: – Nie spiesz​no panu, wi​dzę, na brzeg, by wy​ko​nać to sal​to mor​ta​le? – Sło​wo daję, go​tów był​bym się zde​cy​do​wać, tak mi ży​cie obrzy​dło – po​wie​dział po​rucz​nik zwy​kłym to​nem. – Niech pan tyl​ko nie za​po​mni wpaść na górę po… de​pe​sze – rzekł Pey​rol nie zmie​nia​jąc pozy i gło​su. – Lecz na mnie pro​szą nie cze​kać. Mnie ży​cie nie obrzy​dło. Je​stem di​spa​ru i cie​szę się z tego. Nie mu​szę umie​rać Na ko​niec po​ru​szył się, po​krę​cił gło​wą w pra​wo i w lewo, jak​by się chciał prze​ko​nać, że kark mu nie ska​mie​niał, za​śmiał się ner​wo​wym śmie​chem i za​mru​czał: – Di​spa​ru! Hm! Dia​bli mnie wzię​li! – jak gdy​by sło​wo „prze​padł” w re​je​strze przy czy​imś na​zwi​sku było wiel​ką znie​wa​gą. Z pew​nym zdzi​wie​niem spo​strzegł po​rucz​nik Réal, iż sło​wem tym do​piekł Pey​ro​lo​wi do ży​we​go, a je​że​li nie sło​wem, to czymś nie​wy​po​wie​dzia​nym, prze​ja​wia​ją​cym się w tak śmiesz​ny spo​sób. Na chwi​lę i po​rucz​ni​kiem owład​nął gniew, któ​ry za​wrzał i zgasł na​tych​miast pod chłod​nym tchnie​niem re​flek​sji: – Obaj je​ste​śmy ofia​ra​mi prze​zna​cze​nia, któ​re spra​wi​ło, że​śmy się spo​tka​li.

I znów na​pły​nę​ła fala gnie​wu. Dla​cze​go mu​siał się na​tknąć na tę dziew​czy​nę czy ko​bie​tę, bo nie wie​dział, co o niej my​śleć, i tak okrop​nie mę​czyć się z tego po​wo​du? I to on, któ​ry od dzie​ciń​stwa sta​rał się wy​ple​nić w so​bie wszel​kie sen​ty​men​ty. Owład​nę​ło nim uczu​cie nie​sma​ku, zdu​mie​nia nad sa​mym sobą i nad nie​spo​dzian​ka​mi ży​cia; uczu​cia te nada​ły mu po​zo​ry czło​wie​ka po​grą​żo​ne​go w za​du​mie, z któ​rej zbu​dził go do​pie​ro Pey​rol wy​bu​chem nie​za​do​wo​le​nia, gwał​tow​nym, choć nie​zbyt ha​ła​śli​wym. – Nie! – krzyk​nął Pey​rol. – Je​stem za sta​ry, bym miał ła​mać kark dla lą​do​we​go żoł​nie​rza z Pa​ry​ża, któ​re​mu się zda​je, że wy​my​ślił coś mą​dre​go. – Nie żą​dam tego od pana – rzekł po​rucz​nik gło​sem su​ro​wym, któ​ry Pey​rol na​zwał​by gło​sem czło​wie​ka z epo​le​ta​mi – sta​ry roz​bój​ni​ku mor​ski! I nie robi się tego dla żoł​nie​rza lą​do​we​go w żad​nym ra​zie. Ko​niec koń​ców, obaj je​ste​śmy Fran​cu​za​mi. – Zmiar​ko​wał to pan, co? – Tak – od​parł Réal. – Dzi​siej​sze​go… ran​ka, słu​cha​jąc pań​skich słów na sto​ku wzgó​rza, o rzut ka​mie​niem od an​giel​skie​go okrę​tu. – O tak – jęk​nął Pey​rol. – Okręt z fran​cu​skiej stocz​ni! – Ude​rzył się w pierś, aż za​dud​ni​ło. – Ser​ce boli, gdy się nań pa​trzy. Go​tów był​bym sam, w po​je​dyn​kę, sko​czyć z góry na po​kład. – Tak, ro​zu​mie​li​śmy się wte​dy – po​wie​dział po​rucz​nik. – Lecz, za​uważ pan, ta rzecz jest da​le​ko do​nio​ślej​sza od ode​bra​nia złu​pio​nej kor​we​ty. W grun​cie rze​czy cho​dzi o coś wię​cej niż o spła​ta​nie fi​gla ad​mi​ra​ło​wi. Jest to część mą​dre​go pla​nu, Pey​rol. Bar​dziej to nas zbli​ży do celu, do od​nie​sie​nia wiel​kie​go zwy​cię​stwa na mo​rzu. – Nas! – rzekł Pey​rol. – Ja je​stem roz​bój​ni​kiem mor​skim, a pan ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki. O kim pan my​śli mó​wiąc „nas”? – My​ślę o wszyst​kich Fran​cu​zach – od​parł po​rucz​nik. – Lub, po​wiedz​-

my po pro​stu, o Fran​cji, któ​rej pan tak​że słu​żył. Pey​rol,. któ​re​go ka​mien​na ma​ska mimo woli zmię​kła i sta​ła się bar​dziej ludz​ka, ski​nął po​ta​ku​ją​co gło​wą i rzekł: – Pan ma ja​kiś po​mysł. Co to ta​kie​go, je​że​li pan, ze​chce za​ufać roz​bój​ni​ko​wi mor​skie​mu? – Nie, ale za​ufam ka​no​nie​ro​wi re​pu​bli​ki. Przy​szło mi na myśl, że w tej wiel​kiej im​pre​zie mo​gli​by​śmy sko​rzy​stać z kor​we​ty, któ​rą pan tak dłu​go ob​ser​wo​wał. Li​czyć bo​wiem na po​chwy​ce​nie ja​kie​goś sta​re – go ku​tra przez flo​tą, bez wzbu​dze​nia po​dej​rzeń, to dzie​ciń​stwo.. – Po​mysł szczu​ra lą​do​we​go – po​twier​dził Pey​rol to​nem nie​zwy​kle przy​ja​znym. Nig​dy jesz​cze nie trak​to​wał tak po​rucz​ni​ka Réa​la. – Tak, ale mamy tu kor​we​tę. Czy nie moż​na by w ja​kiś spo​sób tak urzą​dzić, by po​łknę​ła całą hi​sto​rię? Pan się śmie​je… Dla​cze​go? – Śmie​ję się, bo był​by to ka​pi​tal​ny żart – po​wie​dział Pey​rol, któ​re​go we​so​łość pręd​ko mi​nę​ła. – Ten ka​pi​tan kor​we​ty ma się za bar​dzo mą​dre​go. Nig​dy go nie wi​dzia​łem, lecz przy​wy​kłem do my​śli, że go znam na wy​lot, jak wła​sne​go bra​ta, tyl​ko te​raz… Urwał; po​rucz​nik Réal, za​ob​ser​wo​waw​szy na​głą zmia​nę w jego za​cho​wa​niu, ode​zwał się z na​ci​skiem: – Wi​dzę, że panu przy​szedł po​mysł do gło​wy. – Nic po​dob​ne​go – od​parł Pey​rol krzep​nąc na głaz jak od za​klę​cia. Nie zra​zi​ło to po​rucz​ni​ka ani go zdzi​wi​ło; w na​stęp​nej chwi​li po​sąg Pey​ro​la ode​zwał się za​gad​ko​wo: – Jed​nak moż​na by spró​bo​wać. – Po​tem zaś za​py​tał krót​ko i wę​zło​wa​to: – Chce pan tu zo​stać na noc? – Tak. Zej​dę tyl​ko do Ma​dra​gue i dam znać, by bar​kas ża​glo​wy, któ​ry przy​bę​dzie dziś z Tu​lo​nu, nie cze​kał na mnie. – Nie, po​rucz​ni​ku, trze​ba, by pan dziś jesz​cze wró​cił do Tu​lo​nu. Za​raz po przy​by​ciu musi pan wy​cią​gnąć za uszy, choć​by o pół​no​cy, jed​ne​go z

tych prze​klę​tych gry​zi​piór​ków z Urzę​du Ad​mi​ra​li​cji i ka​zać mu wy – sta​wić pa​pie​ry dla ku​tra, och, mniej​sza o na​zwę. Ja​kie​kol​wiek pa​pie​ry. A po​tem musi pan, nie tra​cąc chwi​li, po​wró​cić. Naj​le​piej niech pan od razu idzie do Ma​dra​gue, by zo​ba​czyć, czy jest już bar​kas. Je​że​li jest, to od​pły​nąw​szy na​tych​miast mógł​by pan wró​cić oko​ło pół​no​cy, Wstał rap​tow​nie, a po​rucz​nik po​szedł za jego przy​kła​dem. Znać było po po​rucz​ni​ku, że się waha. Pey​rol nie zdra​dził pod​nie​ce​nia, lecz jego rzym​ska twarz o su​ro​wym wy​ra​zie pro​mie​nio​wa​ła au​to​ry​te​tem. – Nic mi pan wię​cej nie po​wie? – spy​tał po​rucz​nik. – Nie – za​prze​czył kor​sarz. – Do​pie​ro po pań​skim po​wro​cie. A wró​ciw​szy w nocy niech pan nie sta​ra się do​stać do domu. Niech pan cze​ka na dwo​rze. I niech pan ni​ko​go nie bu​dzi. Będę w po​bli​żu i po​wiem panu, co trze​ba. Za czym się pan oglą​da? Może pan zo​sta​wić wa​li​zę na gó​rze. Pi​sto​le​ty ma pan rów​nież na gó​rze? Na co panu pi​sto​le​ty, sko​ro pan wra​ca do Tu​lo​nu z za​ło​gą ło​dzi woj​sko​wej? – Po​ło​żył po​rucz​ni​ko​wi rękę na ra​mie​niu i lek​kim na​ci​skiem dło​ni skie​ro​wał go w stro​nę dro​gi do Ma​dra​gue. Pod do​tknię​ciem Pey​ro​la po​rucz​nik od​wró​cił gło​wę i zwar​li się ocza​mi jak za​pa​śni​cy. Po​rucz​nik jed​nak pierw​szy opu​ścił wzrok, nie mo​gąc wy​trzy​mać nie​ugię​te​go, ostre​go spoj​rze​nia sta​re​go Bra​ta z Wy​brze​ża. Pod​dał się ma​sku​jąc zmie​sza​nie sar​ka​stycz​nym uśmie​chem i bła​hy​mi sło​wa​mi: – Wi​dzę, że pan chce się mnie po​zbyć pod ja​kim​kol​wiek po​zo​rem. Nie wy​war​ło to na Pey​ro​lu naj​mniej​sze​go wra​że​nia. W dal​szym cią​gu wska​zy​wał ku Ma​dra​gue. Do​pie​ro gdy po​rucz​nik od​wró​cił się i po​szedł, Pey​rol opu​ścił wznie​sio​ną rękę. Nie tra​cił go z oczu przez dłuż​szy czas, po​tem zaś za​wró​cił w prze​ciw​nym kie​run​ku.

IX

Pey​rol, któ​re​mu znikł sprzed oczu zdu​mio​ny po​rucz​nik, skon​sta​to​wał, że sam ma ab​so​lut​ną pust​ką w gło​wie. Za​czął scho​dzić do ku​tra. Spoj​rzał ze​zem na dom, kry​ją​cy zgo​ła inny pro​blem. Bę​dzie na to czas po​tem. Wo​bec dziw​nej pust​ki w gło​wie uczuł pa​lą​cą po​trze​bę wy​peł​nie​nia jej na​tych​miast ja​ki​miś my​śla​mi. Zsu​wał się z urwisk, chwy​tał krza​ków, prze​ska​ki​wał z ka​mie​nia na ka​mień z pew​no​ścią ru​chów i me​cha​nicz​ną pre​cy​zją czło​wie​ka na​wy​kłe​go do tej dro​gi i ani na chwi​lę nie prze​sta​jąc wy​si​lać my​śli nad uło​że​niem kon​kret​ne​go pla​nu. Z pra​wej stro​ny miał za​tocz​kę za​la​ną bla​dym świa​tłem, pod​czas gdy całe Mo​rze Śród​ziem​ne poza nią było wy​gła​dzo​ne i ciem​no​nie​bie​skie. Pey​rol zmie​rzał do ma​łe​go ba​se​nu, gdzie ku​ter prze​le​żał lata jak klej​not w ka​set​ce, któ​ry, zda się, po to tyl​ko ist​niał, by wzrok nim na​pa​wać w ukry​ciu, bez​u​ży​tecz​ny jak skarb skąp​ca i rów​nie dro​go​cen​ny! Na​tra​fiw​szy na wgłę​bie​nie, gdzie ro​sło parę krza​ków i na​wet zie​le​ni​ło się tro​chę tra​wy, Pey​rol siadł i wy​po​czy​wał. W tym miej​scu świat wi​dzial​ny spro​wa​dzał się dlań do skal​ne​go urwi​ska, kil​ku gła​zów, krza​ka, o któ​ry się opie​rał, i frag​men​tu pu​ste​go wid​no​krę​gu. Stwier​dził, że bar​dziej jesz​cze nie​na​wi​dził po​rucz​ni​ka, gdy był z dala od nie​go. Tkwi​ło coś w tym czło​wie​ku. Ba, po​zbył się go co naj​mniej na osiem lub dzie​sięć go​dzin. Nie​po​kój ogar​nął sta​re​go kor​sa​rza, po​czu​cie za​kłó​ce​nia usta​lo​ne​go po​rząd​ku wszyst​kie​go; było mu to szcze​gól​nie przy​kre. Uczu​cie to z ko​lei zdzi​wi​ło go i po​my​ślał: „Sta​rze​ję się.” A jed​nak zda​wał so​bie spra​wę z krzep​ko​ści swe​go or​ga​ni​zmu. Po​tra​fił jesz​cze pod​peł​znąć bez​sze​lest​nie jak In​dia​nin i wy​pró​bo​wa​ną nie​jed​no​krot​-

nie pał​ką tra​fić czło​wie​ka w tył gło​wy z taką siłą, że ów wa​lił się jak ubi​ty ba​wół. Od cza​su gdy tego do​ko​nał, nie upły​nę​ło i dwa​na​ście go​dzin. Sta​ło się to nocy ubie​głej oko​ło dru​giej po pół​no​cy i przy​szło, mu z ła​two​ścią, bez szcze​gól​ne​go wy​sił​ku i na​prę​że​nia. Myśl o tym wy​da​rze​niu do​da​wa​ła mu otu​chy. Wciąż jed​nak nie znaj​do​wał roz​wią​za​nia. Nie przy​cho​dził mu do gło​wy ża​den po​mysł. Nic tu nie wy​my​śli. Nie war​to sie​dzieć dłu​żej. Wstał i zro​biw​szy parę kro​ków zna​lazł się na ka​mie​ni​stym urwi​sku, skąd wi​dać było dwa tępe wierz​choł​ki bia​łych masz​tów ku​tra. Ka​dłub był nie​wi​docz​ny. Za​kry​wał go brzeg, na któ​rym pię​trzył się duży pła​ski złom skal​ny. Na nim to Pey​rol koło dru​giej w nocy – gdyż nie mógł spać i są​dził, że na ku​trze bę​dzie mu się le​piej spa​ło – uj​rzał przy świe​tle księ​ży​ca cha​rak​te​ry​stycz​ną, czar​ną, roz​wi​dlo​ną syl​wet​kę. Był to czło​wiek, sto​ją​cy po​nad stat​kiem i spo​glą​da​ją​cy nań z wy​so​ka, któ​ry, we​dle Pey​ro​la, nie mógł tam mieć nic do ro​bo​ty. Bły​ska​wicz​nie, z nie​ubła​ga​ną lo​gi​ką kor​sarz wy​snuł wnio​sek: „Ma​ry​narz z an​giel​skiej ło​dzi.” Na za​sta​na​wia​nie się nie tra​cił jed​nak cza​su. Przy​zwy​cza​jo​ny przez całe ży​cie do nie​spo​dzia​nek wszel​kie​go ro​dza​ju, prze​szedł od razu do czy​nu. Ów czar​ny kształt ludz​ki, oszo​ło​mio​ny i za​cie​ka​wio​ny swym od​kry​ciem, nic nie sły​szał i nie po​dej​rze​wał. Gru​by ko​niec lagi spadł mu na gło​wę jak pio​run z ja​sne​go nie​ba. Mię​dzy skal​ny​mi ścia​na​mi ba​se​nu roz​legł się ło​skot zdwo​jo​ny echem. Lecz czło​wiek ów na pew​no nic nie sły​szał. Cios był tak po​tęż​ny, że po​zba​wio​ne czu​cia cia​ło prze​mknę​ło nad zrę​bem pła​skiej ska​ły i na łeb na szy​ję zwa​li​ło się do wnę​trza ku​tra, któ​ry ro​ze​grz​miał głu​cho jak wiel​ki bę​ben. Pey​rol nie po​tra​fił​by ude​rzyć le​piej ma​jąc lat dwa​dzie​ścia. Nie, nie le​piej, lecz go​rzej. Cios był bły​ska​wicz​ny, do​wo​dził ogrom​nej pew​no​ści oka, a po głu​chym grzmo​cie na​stą​pi​ła ci​sza śmier​tel​na, nie zmą​co​na ani wes​tchnie​niem, ani ję​kiem. Pey​rol obiegł mi​nia​tu​ro​wy cy​pel i po sto​ku, spa​da​ją​cym do rów​ne​go po​zio​mu z bur​tą, do​stał się na po​-

kład. I wciąż pa​no​wa​ła śmier​tel​na ci​sza w po​wo​dzi zim​ne​go księ​ży​co​we​go świa​tła, wśród czar​nych cie​ni skał. Nic jej nie mą​ci​ło. Mi​chel bo​wiem, sy​pia​ją​cy pod przed​nim pół​po​kła​dem i zbu​dzo​ny ude​rze​niem, od któ​re​go cały sta​tek się za​trząsł, stra​cił mowę. Po​de​rwaw​szy się na czwo​ra​ki, z gło​wą le​d​wie wy​sta​ją​cą nad po​kła​dem i dy​go​cąc na ca​łym cie​le, jak pies ob​la​ny go​rą​cą wodą, nie śmiał się ru​szyć, taki strach go zdjął przed upior​nym tru​pem, któ​ry prze​fru​nął w po​wie​trzu, by zwa​lić się na sta​tek. Nie do​tknął​by go za nic w świe​cie. Pey​rol za​wo​łał pół​gło​sem: – Je​ste​ście tam, Mi​chel? – Ów zaś ode​tchnął swo​bod​niej. A więc to nie dia​bel​ska sztu​ka, nie cza​ry! A na​wet gdy​by tak było, to te​raz przy Pey​ro​lu wszel​ki strach go od​le​ciał. Nie od​wa​żył się na żad​ne py​ta​nie.po​ma​ga​jąc Pey​ro​lo​wi od​wró​cić zwiot​cza​łe cia​ło. Twarz była po​kry​ta krwią od roz​cię​cia na czo​le, spo​wo​do​wa​ne​go upad​kiem na kant kil​so​nu. Ta ofia​ra nie​do​zwo​lo​nej cie​ka​wo​ści tyl​ko dla​te​go nie mia​ła gło​wy cał​kiem roz​wa​lo​nej ani też zła​ma​nych ko​ści, że za​cze​pi​ła się w lo​cie i ze​rwa​ła jed​ną z lin z przed​nie – go masz​tu. Pod​nió​sł​szy przy​pad​kiem oczy Pey​rol za​uwa​żył ze​rwa​ną, linę i od razu po​ło​żył ma​ry​na​rzo​wi rękę na pier​si. – Ser​ce jesz​cze bije – mruk​nął. – Za​pal​cie w ka​bi​nie lam​pę, Mi​chel. – Chce pan go za​brać do ka​bi​ny? – Tak – od​po​wie​dział Pey​rol. – Nie pierw​szy on bę​dzie w tej ka​bi​nie – i z na​głym roz​go​ry​cze​niem, do​dał: – To była pu​łap​ka na lu​dzi. Zna​leź​li w niej śmierć lep​si od tego tu, kim​kol​wiek jest. Przez ten czas, gdy Mi​chel speł​niał roz​kaz, Pey​rol błą​dził oczy​ma po brze​gach ba​se​nu, nie da​wa​ła mu bo​wiem spo​ko​ju myśl, że inni jesz​cze An​gli​cy mogą się tu skra​dać. Nie wąt​pił ani przez chwi​lę, że łódź z kor​we​ty wciąż jesz​cze jest w za​to​ce. Nie ro​zu​miał jed​nak po​wo​du tej wy​ciecz​ki. O tym mógł​by mu coś po​wie​dzieć chy​ba tyl​ko ów osob​nik roz​cią​gnię​ty u

jego stóp i le​żą​cy bez du​szy, lecz Pey​rol miał sła​bą na​dzie​ję, by kie​dy​kol​wiek prze​mó​wił. Je​że​li na​wet ma​ry​na​rze z an​giel​skiej ło​dzi wy​ru​szy​li na po​szu​ki​wa​nie to​wa​rzy​sza, mo​gło się zda​rzyć, że nie od​kry​ją ba​se​nu. Pey​rol na​chy​lił się nad cia​łem i ob​ma​cał je od stóp do gło​wy. Nie zna​lazł przy ma​ry​na​rzu bro​ni. Miał tyl​ko zwy​kły nóż skła​da​ny, za​wie​szo​ny na lin​ce u szyi. Gdy Mi​chel – uoso​bie​nie po​słu​szeń​stwa – po​wró​cił z rufy, Pey​rol ka​zał mu wy​lać kil​ka wia​der mor​skiej wody na skrwa​wio​ną gło​wę z twa​rzą oświe​tlo​ną przez księ​życ. Nie​ła​two im przy​szło spu​ścić cia​ło do ka​bi​ny. Ma​ry​narz był cięż​ki. Roz​cią​gnę​li go na jed​nej ze skrzyń i gdy Mi​chel z dziw​ną za​iste do​kład​no​ścią uło​żył mu ra​mio​na wzdłuż bo​ków, czło​wiek ów wy​glą​dał nie​opi​sa​nie sztyw​no. Ocie​ka​ją​ca wodą gło​wa z mo​kry​mi wło​sa​mi nada​wa​ła mu po​zo​ry to​piel​ca, cię​ta rana krwa​wi​ła na czo​le. – Idź​cie war​to​wać na po​kład – rzekł Pey​rol. – Może bę​dzie​my zmu​sze​ni jesz​cze wal​czyć przed świ​tem. Po odej​ściu Mi​che​la Pey​rol zrzu​cił kur​tę i bez stra​ty cza​su za​czął ścią​gać ko​szu​lę przez gło​wę. Była to cien​ka ko​szu​la. Bra​cia z Wy​brze​ża w wol​nych chwi​lach nie trzę​śli by​najm​niej łach​ma​na​mi i ka​no​nier Pey​rol na całe ży​cie za​cho​wał upodo​ba​nie do cien​kiej bie​li​zny. Po​darł ko​szu​lę na wą​skie pasy, siadł na skrzy​ni i po​ło​żył so​bie mo​krą gło​wę na ko​la​nach. Oban​da​żo​wał ją dość bie​gle i z ta​kim spo​ko​jem, jak gdy​by się wpra​wiał na ma​ne​ki​nie. Po​tem z do​świad​cze​niem sta​re​go prak​ty​ka się​gnął po bez​wład​ną rękę szu​ka​jąc pul​su. Du​sza nie ule​cia​ła jesz​cze z tego cia​ła. Ob​na​żo​ny do pasa, skrzy​żo​waw​szy po​tęż​ne ra​mio​na na si​wym owło​sie​niu pier​si, kor​sarz sie​dział i pa​trzył z góry na nie​ru​cho​mą, spo​koj​ną twarz z za​mknię​ty​mi oczy​ma i na bez​wład​ną gło​wę z bia​łym ban​da​żem kry​ją​cym czo​ło. Oglą​dał ma​syw​ny pod​bró​dek, wy​glą​da​ją​cy dziw​nie w ze​sta​wie​niu z lek​ko za​okrą​glo​ny​mi po​licz​ka​mi, nie​zwy​kle sze​ro​ki nos z

ostrym ko​niusz​kiem i nie​znacz​nym wgłę​bie​niem na chrzą​st​ce, nie wia​do​mo: na​tu​ral​nym czy od ude​rze​nia. Była to twarz jak z brą​zo​wej gli​ny, z grub​sza cio​sa​na, z gę​sty​mi czar​ny​mi rzę​sa​mi przy​le​pio​ny​mi do po​wiek i wy​glą​da​ją​cy​mi nie​na​tu​ral​nie mło​do na fi​zjo​no​mii zdra​dza​ją​cej czter​dziest​kę lub na​wet wię​cej. I Pey​rol po​grą​żył się we wspo​mnie​niach. Nie o swo​jej jed​nak​że my​ślał mło​do​ści, któ​rej po​wro​tu nig​dy nie pra​gnął. My​ślał o mło​do​ści tego czło​wie​ka, wy​obra​żał so​bie, jak mo​gła wy​glą​dać jego twarz przed dwu​dzie​stu laty. Rap​tem schy​lił się nad nim i przy​ło​żyw​szy usta do ucha bez​wład​nej gło​wy wrza​snął co tchu w pier​siach: – Halo, halo! Zbudź​cie się, przy​ja​cie​lu! Był to zew, zda​ło się, zdol​ny zbu​dzić umar​łe​go. Sła​be „Vo​ila! Vo​ila!” było mu od​po​wie​dzią, jak​by z od​da​le​nia, jed​no​cze​śnie Mi​chel wsa​dził gło​wą do ka​bi​ny z lę​kli​wym gry​ma​sem na twa​rzy i bły​skiem w okrą​głych oczach. – Wo​ła​li​ście, ma​itre? – Tak – od​parł Pey​rol. – Chodź​cie mi po​móc go prze​nieść. – Za bur​tę – mruk​nął Mi​chel z go​to​wo​ścią. – Nie – rzekł Pey​rol – do koi. Rów​no tam! Nie ude​rzaj​cie gło​wą o gródź – krzyk​nął z nie​spo​dzia​ną pie​czo​ło​wi​to​ścią. – Na​kryj​cie go ko​cem. Zo​sta​nie​cie w ka​bi​nie, trze​ba mu zwil​żać ban​da​że wodą mor​ską. Nikt już dzi​siej​szej nocy nie bę​dzie was, chy​ba, nie​po​ko​ił. Wra​cam do domu. – Świt nie​da​le​ko – za​uwa​żył Mi​chel. Tym bar​dziej spie​szył się Pey​rol do domu, by wró​cić i wśli​znąć się, nie wi​dzia​ny przez ni​ko​go, do swe​go – po​ko​ju. Wcią​gnął kur​tę na na​gie cia​ło, pod​niósł lagę i za​le​cił Mi​che​lo​wi, by, co​kol​wiek się sta​nie, nie po​zwo​lił temu ptasz​ko​wi wy​fru​nąć z ka​bi​ny. Mi​chel prze​ko​na​ny, że ma​ry​narz nig​dy już nie wsta​nie, wy​słu​chał dość… obo​jęt​nie. Roz​wid​ni​ło się, nim Pey​rol do​szedł do Escam​po​bar. W porę obej​rzał

się za sie​bie. Zo​ba​czył na wła​sne oczy łódź an​giel​skie​go okrę​tu wy​pły​wa​ją​cą z za​to​ki. To po​twier​dzi​ło jego przy​pusz​cze​nia, lecz nie oświe​ci​ło go ani tro​chę co do przy​czy​ny wy​da​rzeń. Stro​ska​ny, nie​spo​koj​ny wszedł na far​mę od stro​ny gum​na. Ka​ta​rzy​na, jak za​wsze pierw​sza na no​gach, sta​ła w otwar​tych drzwiach kuch​ni. Usu​nę​ła się z dro​gi i da​ła​by mu przejść bez sło​wa, gdy​by sam nie za​py​tał szep​tem: – Nic no​we​go? Od​po​wie​dzia​ła tym​że to​nem: – Błą​dzi te​raz po no​cach. Prze​kradł się ci​cho do swe​go po​ko​ju, z któ​re​go wy​szedł w go​dzi​nę póź​niej, jak gdy​by całą noc spę​dził spo​koj​nie w łóż​ku. Po​ran​ną roz​mo​wę z po​rucz​ni​kiem pro​wa​dził Pey​rol pod wra​że​niem noc​nej przy​go​dy, któ​ra bar​dzo tę roz​mo​wę utrud​nia​ła. Te​raz, gdy na do​brych kil​ka go​dzin po​zbył się Réa​la, mu​siał się za​jąć tym dru​gim in​tru​zem, mą​cą​cym spo​kój na far​mie Escam​po​bar, spo​kój wąt​pli​wy, na​prę​żo​ny do ostat​nich gra​nic i ze zło​wro​gich pły​ną​cy źró​deł. Gdy tak sie​dział na ska​le z oczy​ma utkwio​ny​mi w śla​dy kil​ku kro​pel krwi, świad​czą​cych przy świe​tle dzien​nym o jego noc​nym wy​czy​nie, usi​łu​jąc przez cały czas uchwy​cić ja​kąś myśl prze​wod​nią, do​szedł go głu​chy od​głos, rzekł​byś, sła​by grzmot. Sła​by, bo sła​by, wy​peł​niał jed​nak cały ba​sen. Wkrót​ce zro​zu​miał, skąd po​cho​dzi ów ha​łas, i twarz mu się roz​ja​śni​ła. Pod​niósł lagę i sko​czył na rów​ne nogi mru​cząc do sie​bie: „Temu da​le​ko do śmier​ci.” W mgnie​niu oka zna​lazł się na ku​trze. Mi​chel war​to​wał na tyl​nym po​kła​dzie. Wy​ko​nał roz​ka​zy otrzy​ma​ne przy stud​ni. Za​mknię​te na wiel​ką kłód​kę drzwi ka​ju​ty pod​par​te były jesz​cze drą​giem i trzy​ma​ły moc​no jak ska​ła. Grzmot zda​wał się w spo​sób ma​gicz​ny do​by​wać z bez​dusz​nej ich sub​stan​cji. Ucichł na chwi​lę i wów​czas dał się sły​szeć ro​dzaj nie​usta​ją​ce​go, roz​pacz​li​we​go wy​cia. Po​tem grzmo​ce​nie za​czę​ło się na nowo. Mi​chel za​mel​do​wał:

– Już po raz trze​ci za​czy​na tę za​ba​wę. – Ba, nie​zbyt moc​no to robi – za​uwa​żył Pey​rol z po​wa​gą. – Dziw, że w ogó​le ma na to siłę – rzekł Mi​chel z prze​ję​ciem. – Stoi na schod​ni i grzmo​ci pię​ścia​mi w drzwi. Le​piej mu. Za​czął mniej wię​cej w pół go​dzi​ny po moim po​wro​cie na po​kład. Po​bęb​nił tro​chę i spadł ze schod​ni. Sły​sza​łem. Przy​tkną​łem ucho do ma​łe​go luku. Le​żał na dole i mó​wił do sie​bie przez czas dłuż​szy. Po​tem znów za​brał się do ro​bo​ty. – Pey​rol zbli​żył się do ma​łe​go luku, a Mi​chel uzu​peł​nił ra​port: – Bę​dzie tak sza​lał bez koń​ca. Nie może mu pan prze​szko​dzie. – Spo​kój tam – za​wo​łał Pey​rol gru​bym, roz​ka​zu​ją​cym ba​sem. – Czas skoń​czyć te ha​ła​sy. Na​tych​miast po tych sło​wach na​stą​pi​ła śmier​tel​na ci​sza. Mi​chel prze​stał szcze​rzyć zęby. Nie​zro​zu​mia​ła moc paru słów, wy​po​wie​dzia​nych w ob​cym ję​zy​ku, wpra​wi​ła go w zdu​mie​nie. Pey​rol uśmiech​nął się nie​znacz​nie. Od wie​lu lat nie wy​mó​wił sło​wa po an​giel​sku. Cze​kał za​do​wo​lo​ny, gdy Mi​chel od​su​wał drąg i zdej​mo​wał kłód​kę z drzwi. Gdy sta​nę​ły otwo​rem, rzu​cił ba​sem ostrze​że​nie: – Stać spo​koj​nie! – i wy​krę​ciw​szy się na pię​cie zszedł z wiel​ką swo​bo​dą, a Mi​che​lo​wi ka​zał iść na dziób i da​wać ba​cze​nie. Na dole czło​wiek z oban​da​żo​wa​ną gło​wą cze​piał się sto​łu i klął ci​cho jed​nym cią​giem. Pey​rol, po​słu​chaw​szy chwi​lę z uzna​niem i cie​ka​wo​ścią, jak się słu​cha daw​no nie sły​sza​nej me​lo​dii, prze​ciął po​tok wy​my​słów mó​wiąc gru​bym gło​sem: – Dość tego. – I po krót​kiej pau​zie do​dał: – Wy​glą​da​cie mi na bien ma​la​de , jak wy, An​gli​cy, po​wie​dzie​li​by​ście: na cho​re​go. – Ton Pey​ro​la, choć po​zba​wio​ny czu​ło​ści, da​le​ki był od nie​przy​jaź​ni. – Za​ra​dzi​my na to. – Kto pan jest? – za​py​tał je​niec; wy​glą​dał na wy​stra​szo​ne​go i gwał​tow​nie uniósł ra​mię dla osło​ny gło​wy przed spo​dzie​wa​nym cio​sem. Lecz

ręka Pey​ro​la spa​dła mu tyl​ko na ra​mię. Od tego przy​ja​ciel​skie​go klep​nię​cia aż przy​siadł na skrzy​ni, osu​nąw​szy się cały i nie​zdol​ny po​wie​dzieć sło​wa. Mimo wiel​kie​go oszo​ło​mie​nia miał dość siły, by wo​dzić oczy​ma za Pey​ro​lem, któ​ry otwo​rzył kre​dens i do​był z nie​go nie​wiel​ką flasz​kę w ple​cion​ce i dwa cy​no​we kub​ki. Ran​ny zdo​był się na skar​gę; – W gar​dle mnie pali – po​tem zaś spy​tał po​dejrz​li​wie: – Czy to pan mi roz​wa​lił łeb? – To ja – przy​znał Pey​rol sia​da​jąc po prze​ciw​nej stro​nie sto​łu i od​chy​la​jąc się w tył, by wy​god​niej po​pa​trzeć na jeń​ca. – Po kie​go dia​bła pan to zro​bił? – spy​tał ów z pew​ne​go ro​dza​ju sła​bo​wi​tą wście​kło​ścią, któ​ra nie wy​war​ła na Pey​ro​lu naj​mniej​sze​go wra​że​nia. – Wsa​dzi​li​ście nos, gdzie nie trze​ba. Zro​zu​mia​no? Zo​ba​czy​łem was tam przy księ​ży​cu, pen​che, po​że​ra​ją​ce​go mój ku​ter ocza​mi. Nie sły​sze​li​ście mo​ich kro​ków, co? – Mu​siał pan chy​ba iść po po​wie​trzu. Czy chciał mnie pan za​bić? – Tak, wo​la​łem was za​bić niż po​zwo​lić wam wró​cić z opo​wie​ścią na tę wa​szą prze​klę​tą kor​we​tę. – Do​brze. Więc niech pan do​koń​czy te​raz swo​jej ro​bo​ty. Je​stem sła​by jak dziec​ko. – Co wy tam baj​du​rzy​cie? Dziec​ko? Cha, cha, cha – śmiał się Pey​rol. – Małe, mi​lut​kie bobo. – Po​chwy​cił flasz​kę za szyj​kę i na​lał wina do kub​ków. – Pij​cie – cią​gnął po​py​cha​jąc je​den z kub​ków ku jeń​co​wi – to do​bre wino. Sy​mons tak się czuł, jak gdy​by cios po​zba​wił go wszel​kiej moż​no​ści opo​ru, zdol​no​ści dzi​wie​nia się cze​mu​kol​wiek, wszel​kich spo​so​bów obro​ny, zo​sta​wia​jąc mu tyl​ko bez​sil​ną złość. Gło​wa go bo​la​ła, zda​jąc się ogrom​ną, tak cięż​ką, że jej nie mógł utrzy​mać pro​sto, i peł​ną go​rą​ce​go dymu. Na​pił się pod ba​daw​czym okiem Pey​ro​la i nie​pew​ną ręką po​sta​wił

ku​bek. Przez chwi​lę zda​wał się śpią​cy. Od lek​kie​go ru​mień​ca po​ciem​niał mu brąz po​licz​ków. Po​de​rwał się na skrzy​ni i ode​zwał moc​nym gło​sem: – Szpet​nie mnie pan pod​szedł. To się na​zy​wa mę​skie po​stę​po​wa​nie, za​kraść się za czy​imiś ple​ca​mi, by go ubić ude​rze​niem w gło​wę jak wołu.. Pey​rol kiw​nął spo​koj​nie gło​wą i po​cią​gnął z kub​ka. – Gdy​bym was spo​tkał gdzie​kol​wiek in​dziej, nie przy moim ku​trze, nic bym wam nie zro​bił. Po​zwo​lił​bym wam po​wró​cić na łódź. A gdzie była wa​sza prze​klę​ta łódź? – Skąd​że mogę panu po​wie​dzieć? Nie wiem, gdzie je​stem. Nig​dy tu przed​tem nie by​łem. Jak dłu​go tu je​stem? – Ba, coś oko​ło czter​na​stu go​dzin – od​po​wie​dział Pey​rol. – Ta​kie mam uczu​cie, jak gdy​by gło​wa mia​ła mi spaść z kar​ku przy pierw​szym po​ru​sze​niu – sark​nął je​niec. –- Prze​klę​ty z pana fu​szer, ot, co panu po​wiem. – Dla​cze​go fu​szer? – Bo sfu​sze​ro​wał pan ro​bo​tę za​miast skoń​czyć ze mną od razu. Chwy​cił ku​bek i wy​chy​lił go do dna. Pey​rol po​pi​jał rów​nież, przez cały czas nie spusz​cza​jąc jeń​ca z oka. Po​sta​wił ku​bek nad​zwy​czaj de​li​kat​nie i po​wie​dział z wol​na: – Skąd​że mo​głem wie​dzieć, że to wy? Ude​rzy​łem dość moc​no i każ​de​mu in​ne​mu roz​wa​lił​bym czasz​kę. – Co to ma zna​czyć? Co pan wie o mo​jej czasz​ce? Do cze​go pan pije? Nie znam pana, si​wo​wło​sy ban​dy​to, któ​ry włó​czysz się po nocy i wa​lisz lu​dzi z tyłu po gło​wie. Czy za​ła​twi​łeś się tak samo z na​szym ofi​ce​rem? – O tak! Z wa​szym ofi​ce​rem. Cze​go tu chciał? Ja​kie po​dej​rza​ne spra​wy spro​wa​dzi​ły was tu, co? – Czy są​dzi pan, że do​wód​cy zwie​rza​ją się za​ło​dze ło​dzi? Spy​taj pan na​sze​go ofi​ce​ra. Od​szedł pa​ro​wem, a go​spo​darz ło​dzi do​stał wierć​ka.

Mówi do mnie: „Zwin​ny je​steś, Sam – mówi – opeł​znij no w mig ten cy​pel i zo​bacz, czy na​szą łódź wi​dać z prze​ciw​ne​go brze​gu za​tocz​ki.” Otóż nie, wca​le jej nie zo​ba​czy​łem. Z tym było w po​rząd​ku. Lecz, po​my​śla​łem, le​piej bę​dzie, gdy wdra​pię się tro​chę wy​żej na ska​ły… Urwał sen​nie. – To był wła​śnie głu​pi po​mysł – za​uwa​żył Pey​rol za​chę​ca​ją​cym to​nem. – Prę​dzej spo​dzie​wał​bym się zo​ba​czyć sło​nia na brze​gu niż sta​tek na sta​wie, któ​ry mógł​bym nie​mal na​kryć dło​nią. Sta​łem nie ro​zu​mie​jąc, ja​kim spo​so​bem tam się do​stał. Mu​sia​łem zejść, by z bli​ska go obej​rzeć… Wię​cej nic nie pa​mię​tam, a gdy się ock​ną​łem, le​ża​łem na wznak na koi w tej psiej bu​dzie. Nie mógł mnie pan okrzyk​nąć i wy​zwać na rze​tel​ną wal​kę? I tak by​łem w pań​skich rę​kach, bo nie mia​łem bro​ni, le​d​wie scy​zo​ryk, z któ​re​go mnie pan ogra​bił. – Leży tam na pół​ce – rzekł Pey​rol wska​zu​jąc ru​chem gło​wy. – Nie, przy​ja​cie​lu, nie chcia​łem ry​zy​ko​wać, że mi zwie​jesz. . – Mógł się pan nie bać o swój ku​ter. Nie wzię​li​by​śmy go, choć​by nam za to za​pła​co​no. Bo i po co? Tu​zi​na​mi co dzień wi​du​je​my ku​try. Pey​rol znów na​peł​nił kub​ki. – Ach – rzekł – wi​du​je​cie wie​le ku​trów, ale, śmiem twier​dzić, nie ta​kie. Wy, ma​ry​narz, nie do​strze​gli​ście róż​ni​cy. – Do pio​ru​na! – krzyk​nął ma​ry​narz. – Ja​kim cu​dem mo​głem to spo​strzec. Zdą​ży​łem zo​ba​czyć tyle, że ża​gle ma po​da​ne na​przód, nim do​sta​łem pań​ską ma​czu​gą. – Wzniósł ręce do gło​wy i jęk​nął. – O Boże, czu​ję się, jak​bym z mie​siąc był pi​ja​ny. Je​niec Pey​ro​la ro​bił wra​że​nie czło​wie​ka, któ​ry obe​rwał po łbie w ja​kiejś kar​czem​nej bur​dzie. Lecz dla Pey​ro​la wy​gląd taki nie miał w so​bie nic od​strę​cza​ją​ce​go. Kor​sarz mile, wspo​mi​nał fli​bu​stier​skie cza​sy bez​pra​wia i wal​ki na are​nie ol​brzy​mich wód, przed owym kry​zy​sem na Oce​-

anie In​dyj​skim, kie​dy na​de​szły zdu​mie​wa​ją​ce wie​ści z da​le​kich stron i skło​ni​ły go do za​sta​no​wie​nia się nad nie​pew​no​ścią, ta​kie​go ży​cia. Praw​da, że bę​dąc bar​dzo mło​dym zde​zer​te​ro​wał spod fran​cu​skiej ban​de​ry, lecz w owe cza​sy była to ban​de​ra bia​ła, te​raz zaś trój​ko​lo​ro​wa. Prak​ty​ko​wał sam wol​ność, rów​ność i bra​ter​stwo, jak je poj​mo​wa​no w jaw​nych i po​ta​jem​nych fli​bu​stier​skich spe​lun​kach. A więc je​że​li wie​rzyć temu, co lu​dzie mó​wi​li, nie​zbyt wiel​ka za​szła zmia​na. Kor​sarz wy​brał so​bie rów​nież kry​tycz​ny sąd na po​zy​tyw​ną war​tość tych trzech słów. Wol​ność – zna​czy, trzy​maj się ostro, je​że​li mo​żesz. Rów​ność – ba – na rów​ność zgo​da! Ni​cze​go lu​dzie jed​nak nie do​ko​na​li nig​dy bez wo​dza. Wszyst​ko to ma tyl​ko taką war​tość, jaką ma w rze​czy​wi​sto​ści. Na bra​ter​stwo za​pa​try​wał się co​kol​wiek in​a​czej. Bra​cia bez wąt​pie​nia mogą się kłó​cić mię​dzy sobą; pod​czas jed​nej z ta​kich zwad, któ​ra na​gle wy​bu​chła wśród Bra​ci, za​da​no mu naj​nie​bez​piecz​niej​szą w jego ży​ciu ranę. Lecz Pey​rol nie po​msto​wał na ni​ko​go. Dla nie​go bra​ter​stwo zna​czy​ło tyle co po​moc w wal​ce z ca​łym świa​tem ze​wnętrz​nym. A te​raz sie​dział na​prze​ciw​ko jed​ne​go z Bra​ci, któ​re​mu roz​wa​lił gło​wę ma​jąc do​sta​tecz​ne po temu po​wo​dy. Brat ów sie​dział przed nim po prze​ciw​nej stro​nie sto​łu, roz​czo​chra​ny, ogłu​szo​ny i przy​bi​ty, za​cho​dząc w gło​wę, po​szwan​ko​wa​ną, co praw​da, lecz słusz​nie ochrzczo​ną Te​sta Dura . Tak na​zwał ją, a ra​czej jej wła​ści​cie​la, pe​wien Brat wło​skie​go po​cho​dze​nia przy oka​zji ja​kie​goś zdzie​le​nia po łbie. Po​dob​nie on sam, Pey​rol, zna​ny był na obu brze​gach Cie​śni​ny Mo​zam​bic​kiej jako Po​igne de fer, gdyż w obec​no​ści Bra​ci, schwy​ciw​szy za nos cza​ro​dzie​ja mu​rzyń​skiej wio​ski, o sze​ro​kich ba​rach i od​po​wied​nio po​tęż​nym or​ga​nie gło​su, i trzy​ma​jąc go na od​le​głość wy​cią​gnię​te​go ra​mie​nia po​tra​fił wy​du​sić z nie​go całą gamę nie​sa​mo​wi​tych wrza​sków. Mu​rzy​ni w oka mgnie​niu wy​nie​śli pro​wiant, cza​ro​dziej zaś nig​dy już cał​ko​wi​cie nie przy​szedł do sie​bie. Udał się Pey​ro​lo​wi ten po​pis.

Tak, bez wąt​pie​nia, sie​dział przed nim Te​sta Dura, mło​dy on​giś neo​fi​ta w ban​dzie (o tym, gdzie i jak zo​stał zwer​bo​wa​ny, Pey​rol nig​dy nie sły​szał), nie zna​ny w obo​zie i pro​sto​dusz​ny. Za​wa​diac​ka kom​pa​nia mię​dzy​na​ro​do​wa, w któ​rej się zna​lazł, wiel​kie na nim czy​ni​ła wra​że​nie. Przy​wią​zał się do Pey​ro​la, prze​kła​da​jąc go nad swych ro​da​ków, z któ​rych kil​ku na​le​ża​ło do ban​dy, plą​tał mu się u nóg z psią wier​no​ścią i, nie​za​wod​nie, za​cho​wał się przy oka​zji owej rany jak na do​bre​go to​wa​rzy​sza przy​sta​ło. Na​wia​sem mó​wiąc, Pey​rol nie utra​cił wów​czas ży​cia ani też od​wa​gi do dal​szych przy​gód, a zy​skał czas i spo​sob​ność do za​sta​no​wie​nia się nad swym do​tych​cza​so​wym po​stę​po​wa​niem. Po​dej​rze​nie, że ma do czy​nie​nia z Te​sta Dura, za​świ​ta​ło po raz pierw​szy Pey​ro​lo​wi, gdy ban​da​żo​wał tę nie​zwy​kłą gło​wę przy świe​tle kop​cą​cej lam​py. Sko​ro żył, Pey​rol nie miał by​najm​niej za​mia​ru do​bi​jać go czy zo​sta​wić jak psa bez po​mo​cy. A przy tym był to ma​ry​narz. Fakt, iż był An​gli​kiem, nie zra​ził Pey​ro – la po​wo​do​wa​ne​go róż​ny​mi uczu​cia​mi, lecz da​le​kie​go od nie​na​wi​ści. Wśród Bra​ci z Wy​brze​ża da​wał pierw​szeń​stwo An​gli​kom. Cie​szył się też wśród nich tym szcze​gól​nym, lo​jal​nym uzna​niem, ja​kie​go dziel​ny i zdol​ny Fran​cuz prę​dzej się do​cze​ka od An​gli​ków niż od lu​dzi in​nych na​ro​do​wo​ści. Nig​dy o to nie za​bie​ga​jąc, nie po​wo​do​wał się bo​wiem am​bi​cja​mi, Pey​rol do​cho​dził cza​sem do do​wódz​twa. Przy​pa​da​ło mu ono naj​czę​ściej w cza​sach kry​tycz​nych, bę​dąc zaś wo​dzem zwykł naj​bar​dziej po​le​gać na An​gli​kach. Tak więc ów​cze​sny żół​to​dziób był te​raz ma​ry​na​rzem na an​giel​skim okrę​cie wo​jen​nym! Fakt sam przez się zgo​ła moż​li​wy. Znaj​do​wa​ło się Bra​ci z Wy​brze​ża na wszel​kie​go ro​dza​ju okrę​tach i w naj​prze​róż​niej​szych miej​scach. Pey​rol po​znał raz Bra​ta w bar​dzo sta​rym ka​le​ce, że​brzą​cym pod ka​te​drą w Ma​ni​li „i da​ro​wał mu dwie duże sztu​ki zło​ta, przy​czy​nia​jąc się do po​więk​sze​nia ukry​te​go skar​bu że​bra​ka. O jed​nym z

Bra​ci cho​dzi​ły wie​ści, że zo​stał man​da​ry​nem w Chi​nach, i Pey​rol da​wał im wia​rę. Nig​dy się nie wie​dzia​ło, gdzie i w ja​kiej sy​tu​acji spo​tka się Bra​ta z Wy​brze​ża. To je​dy​nie było za​dzi​wia​ją​ce w tym wy​pad​ku, że Te​sta Dur a po to się tu zna​lazł, by na​wi​nąć mu się pod lagę. Wszyst​kie wy​sił​ki Pey​ro​la przez cały ra​nek nie​dziel​ny zmie​rza​ły ku ukry​ciu przy​go​dy przed po​rucz​ni​kiem Réa​lem. Dzia​łał w myśl pak​tu wza​jem​nej obro​ny, wią​żą​cej Bra​ci z Wy​brze​ża prze​ciw wszyst​kim lu​dziom z epo​le​ta​mi. Po​czu​cie bra​ter​stwa, obu​dzo​ne tak nie​spo​dzia​nie po dwu​dzie​stu la​tach prze​rwy, ode​zwa​ło się w nim ze szcze​gól​ną mocą. Nie wie​dział, co po​cznie z tym ma​ry​na​rzem. Lecz sy​tu​acja się zmie​ni​ła od rana. Po​rucz​nik kon​fe​ro​wał z nim po​uf​nie i wszedł w pew​ne​go ro​dza​ju po​ro​zu​mie​nie. Więc Pey​rol za​my​ślił się głę​bo​ko. – Sa​crée tete dure – za​mru​czał bez​wied​nie. Spra​wi​ło mu pew​ną przy​krość, że nie zo​stał po​zna​ny. Nie mógł po​jąć, jak nie​zmier​nie trud​nym było dla Sy​mon​sa utoż​sa​mie​nie jego si​wo​wło​sej i po​waż​nej per​so​ny z przed​mio​tem mło​do​cia​nych uwiel​bień, fran​cu​skim Bra​tem z wi​ją​cą się czar​ną czu​pry​ną, o któ​rym wszy​scy tak wy​so​kie mie​li mnie​ma​nie. Pey​rol ock​nął się do​pie​ro, gdy ów oświad​czył na​gle: – Je​stem An​gli​kiem, An​gli​kiem. Nie pod​dam się ni​ko​mu. Co pan my​śli ze mną zro​bić? – Zro​bię, co mi się bę​dzie po​do​ba​ło – rzekł Pey​rol, któ​ry wła​śnie za​da​wał so​bie w du​chu to samo py​ta​nie. – Do​brze, więc uwiń się pan z tym pręd​ko, co​kol​wiek to ma być. Gwiż​dżę na to, co bę​dzie ze mną, lecz… śpiesz… się… pan… z tym. Si​lił się na pa​tos, tym​cza​sem ostat​nie sło​wa wy​po​wie​dział drżą​cym gło​sem. I sta​re​go Pey​ro​la to wzru​szy​ło. Po​my​ślał, że je​śli da mu wy​pić jesz​cze ku​bek, spoi go do nie​przy​tom​no​ści. Lecz za​ry​zy​ko​wał. Ode​zwał się: – Al​lons , pij​my! – Ów zaś nie dał się pro​sić i wy​cią​gnął nie​pew​ną, drżą​-

cą rękę po ku​bek. Pey​rol zaś wzniósł ku​bek wy​so​ko. – Tri​nqu​ons, hę? – za​pro​po​no​wał. Lecz An​glik, nie​pew​ny swe​go losu, był nie​prze​jed​na​ny. – Niech pęk​nę, je​że​li prze​pi​ję do pana – oświad​czył z obu​rze​niem, lecz tak ci​cho, że Pey​rol mu​siał nad​sta​wić ucha, by uchwy​cić te sło​wa. – Przed​tem niech się pan wy​tłu​ma​czy, dla​cze​go trza​snął mnie pan po łbie. Pił wy​trzesz​cza​jąc oczy na Pey​ro​la w spo​sób, któ​ry miał być ob​raź​li​wy, a nada​wał mu wy​gląd tak dzie​cin​ny, że Pey​rol wy​buch​nął śmie​chem. – Sa​cre im​be​ci​le, va! Czyż nie mó​wi​łem, że wszyst​ko przez ku​ter. Gdy​by nie ku​ter, ukrył​bym się przed wami. Był​bym przy​kuc​nął za krza​kiem jak… jak​że to po wa​sze​mu?… jak li​évre . W utkwio​nych w Pey​ro​la oczach jeń​ca, któ​re​go wino roz​bie​ra​ło, ma​lo​wa​ło się jaw​ne nie​do​wie​rza​nie. – O, wy nie wcho​dzi​li​ście w ra​chu​bę – cią​gnął Pey​rol. – Ba, gdy​by​ście byli… ofi​ce​rem, po​sta​rał​bym się was zła​pać. Mó​wi​li​ście, że wasz ofi​cer ru​szył pa​ro​wem w górę? Sy​mons wes​tchnął szcze​rze i z głę​bi pier​si. – Tak, po​szedł tam​tę​dy. Mó​wio​no u nas na okrę​cie o domu w po​bli​żu. – Ha, więc po​szedł ku do​mo​wi – rzekł Pey​rol. – Je​że​li się do nie​go do​stał, to po​ża​łu​je. Pół kom​pa​nii pie​cho​ty kwa​te​ru​je na far​mie. Za​im​pro​wi​zo​wa​na na po​cze​ka​niu hi​sto​ryj​ka tra​fi​ła an​giel​skie​mu ma​ry​na​rzo​wi do prze​ko​na​nia. W blo​ku​ją​cej flo​cie wszy​scy wie​dzie​li, że roz​lo​ko​wa​no żoł​nie​rzy wzdłuż wy​brze​ża. Róż​ne uczu​cia od​bi​ja​ją​ce się na twa​rzy jeń​ca, ze​sztyw​nia​łej od dłu​giej nie​przy​tom​no​ści, za​stą​pił od​cień roz​cza​ro​wa​nia. – Po co, do dia​bła, wpa​ko​wa​li żoł​nie​rzy na tę ska​łę? – za​py​tał. – Och, dla sy​gna​li​zo​wa​nia i temu po​dob​nych rze​czy. Nie będę wam prze​cie mó​wił wszyst​kie​go. Ba, a je​że​li uda się wam drap​nąć!

Zda​nie to do​tar​ło do naj​trzeź​wiej​sze​go za​kąt​ka świa​do​mo​ści Sy​mon​sa. A więc za​szły roz​ma​ite wy​da​rze​nia. Pan Bolt do​stał się do nie​wo​li. Lecz my​ślą prze​wod​nią w zmą​co​nym mó​zgu an​giel​skie​go ma​ry​na​rza było, że wkrót​ce zo​sta​nie wy​da​ny owym żoł​nie​rzom. Na tę per​spek​ty​wę ser​ce mu się ści​snę​ło, po​sta​no​wił więc opie​rać się ze wszyst​kich sił. – Bę​dzie pan mu​siał przy​wo​łać paru żoł​nie​rzy, by mnie stąd za​bra​li. Sam się nie ru​szę z miej​sca. Ani kro​kiem. Po tym, jak mi pan swą ma​czu​gą wszyst​ko w czasz​ce po​przew​ra​cał! Rze​tel​nie mó​wię! Nie ru​szę się. Ani kro​kiem. Będą mnie mu​sie​li wy​nieść na brzeg. Pey​rol tyl​ko po​trzą​snął gło​wą na znak, że nie apro​bu​je tych słów. – Niech pan idzie spro​wa​dzić ka​pra​la z dwo​ma sze​re​go​wy​mi – z upo​rem na​sta​wał Sy​mons. – Mu​si​cie mnie wziąć do nie​wo​li. We​dług prze​pi​sów. Kim pan jest, do dia​bła? Nie ma pan pra​wa mie​szać się w te spra​wy. Pa​trzy mi pan na cy​wi​la. Zwy​kły so​bie ma​ri​ne​ro, kim​kol​wiek by się pan zwał. I do tego ma-ri​ne​ro spod ciem​nej gwiaz​dy. Gdzież to pan na​uczył się po an​giel​sku? W wię​zie​niu, he? Nie może mnie pan tu trzy​mać w tej prze​klę​tej psiej bu​dzie, na pań​skim za​tra​co​nym ku​trze. Idź pan po tego ka​pra​la, mó​wię panu. Na​gle zmo​gło go zmę​cze​nie i zdo​łał tyl​ko wy​szep​tać: – Je​stem An​gli​kiem, An​gli​kiem. Pey​rol zno​sił to wszyst​ko z iście aniel​ską cier​pli​wo​ścią. – Zo​staw​cie ku​ter w spo​ko​ju – po​wie​dział z na​ci​skiem, ak​cen​tu​jąc sło​wa moż​li​wie naj​wy​raź​niej. – Mó​wi​łem wam prze​cie, że to nie jest zwy​kły ku​ter. To sta​tek ku​rier​ski. Za każ​dym ra​zem, gdy wy​pły​wa na mo​rze, daje pied-de-nez, jak wy mó​wi​cie, prztycz​ka w nos wszyst​kim an​giel​skim okrę​tom straż​ni​czym. Mogę wam to po​wie​dzieć, bo je​ste​ście moim jeń​cem. Wkrót​ce na​uczy​cie się po fran​cu​sku.

– Kto pan jest? Do​zor​cą tej łu​pi​ny czy jak? – spy​tał nie​ustra​szo​ny Sy​mons. Lecz za​gad​ko​we mil​cze​nie Pey​ro​la onie​śmie​li​ło go wresz​cie. Stra​cił re​zon i po​czął mo​no​ton​nie wy​kli​nać eks​pe​dy​cje ło​dzia​mi, go​spo​da​rza gigu i swój nie​szczę​sny los. Pey​rol bacz​nie i z za​in​te​re​so​wa​niem ob​ser​wo​wał go, jak gdy​by asy​sto​wał przy cie​ka​wym do​świad​cze​niu. Po chwi​li na twa​rzy Sy​mon​sa od​ma​lo​wa​ło się ta​kie osłu​pie​nie, jak​by po raz dru​gi, choć, sła​biej, do​stał ma​czu​gą po gło​wie. Okrą​głe jego oczy za​szły mgłą i sło​wa „ma​ri​ne​ro spod ciem​nej gwiaz​dy” wy​szep​tał ci​cho, rzekł​byś, na śmier​tel​nym łożu. A jed​nak gło​wę miał tak moc​ną, że opa​no​wał się i zwró​cił po​jed​naw​czo do Pey​ro​la: – Pij​my, dzia​dziu! – Prze​wró​cił ku​bek usi​łu​jąc go po​su​nąć po sto​le.– Pij​my! Skończ​my tę irań​ską bu​tel​czy​nę. – Nie – rzekł Pey​rol przy​su​wa​jąc bu​tel​kę do sie​bie i za​kor​ko​wu​jąc ją. .– Nie? – po​wtó​rzył Sy​mons z nie​do​wie​rza​niem, wpa​tru​jąc się osłu​pia​łym wzro​kiem we flasz​kę. – Musi być z pana ka​wał fu​sze​ra. – Usi​ło​wał coś po​wie​dzieć raz i dru​gi bez skut​ku, wresz​cie wy​mó​wił sło​wo co​chon tak po​praw​nie, że wpra​wił w zdu​mie​nie przy​glą​da​ją​ce​go mu się bacz​nie Pey​ro​la. Po​tem prze​stał być in​te​re​su​ją​cy. Pey​rol scho​wał flasz​kę i kub​ki. Gdy się od​wró​cił, je​niec le​żał na sto​le gór​ną po​ło​wą cia​ła i nie da​wał zna​ku ży​cia, na​wet nie chra​pał. Gdy Pey​rol wy​szedł za​su​wa​jąc drzwi ka​bi​ny za sobą, Mi​chel sko​czył doń z dzio​bu po roz​ka​zy. Lecz Pey​rol tak dłu​go stał na tyl​nym po​kła​dzie, za​my​ślo​ny, osła​nia​jąc dło​nią usta, że Mi​chel za​czął się krę​cić nie​spo​koj​nie i od​wa​żył się po​wie​dzieć ra​do​snym to​nem: – Jak się zda​je, nie my​śli umie​rać. – Leży bez ży​cia – rzekł Pey​rol z szu​bie​nicz​nym hu​mo​rem – bo spił się do nie​przy​tom​no​ści. I mnie pew​nie już dziś nie zo​ba​czy​cie. – A co ja mam ro​bić? – spy​tał Mi​chel po​kor​nie.

– Nic – od​parł Pey​rol. – Na​tu​ral​nie, nie mo​że​cie po​zwo​lić, by pod​ło​żył ogień pod ku​ter. – Przy​pu​ść​my jed​nak – na​sta​wał Mi​chel – że spró​bu​je uciec. – Je​że​li zo​ba​czy​cie, że pró​bu​je ucie​kać – rzekł Pey​rol z drwią​cym pa​to​sem – wte​dy, Mi​chel, czym prę​dzej schodź​cie mu z dro​gi. Czło​wiek, któ​ry de​cy​du​je się na uciecz​kę z tak fa​tal​nie roz​wa​lo​ną gło​wą, go​tów was po​łknąć jak kro​ko​dyl. Wziął lagę, sko​czył na brzeg i od​szedł nie rzu​ciw​szy na​wet po​że​gnal​ne​go spoj​rze​nia swe​mu… wier​ne​mu po​moc​ni​ko​wi. Sym​pa​tycz​na i bez​myśl​na fi​zjo​no​mia Mi​che​la, któ​ry ło​wił uchem chrzęst ka​mie​ni pod sto​pa​mi od​da​la​ją​ce​go się Pey​ro​la, dzię​ki zu​peł​ne​mu bra​ko​wi wy​ra​zu na​bra​ła pew​ne​go ro​dza​ju god​no​ści.

X

Do​pie​ro na pla​cy​ku przed fron​tem domu Pey​rol sta​nął, by za​czerp​nąć tchu i wró​cić do świa​ta ze​wnętrz​ne​go. Pod​czas gdy był za​mknię​ty z jeń​cem w ka​bi​nie, nie​bo po​kry​ło się cien​ką war​stwą chmur. Po​dob​nie szyb​kie zmia​ny nie są rzad​ko​ścią na Mo​rzu Śród​ziem​nym. Sza​ry ten opar, wzbi​ja​jąc się wy​so​ko ku tar​czy sło​necz​nej, zda​wał się roz​sze​rzać prze​strzeń, zwięk​szać ob​szar świa​ta bez cie​ni, po​zba​wio​ne​go ostrych kon​tu​rów i bla​sku, lecz o syl​wet​kach za​ma​za​nych na tle za​tar​tej li​nii ho​ry​zon​tu, jak gdy​by mia​ły się roz​wiać w bez​mia​rze nie​skoń​czo​no​ści. Na​le​żą​cy do rze​czy​wi​sto​ści, acz wid​mo​wy prze​stwór zmien​ne​go mo​rza, któ​rym obo​jęt​ne oczy kor​sa​rza prze​sy​ci​ły się w ży​ciu, po​bladł pod wy​bla​kłym słoń​cem, po​słusz​ny ta​jem​ni​czej, sub​tel​nej har​mo​nii. Ta​jem​ni​czy był rów​nież wiel​ki owal ciem​nej wody na za​cho​dzie i sze​ro​ka smu​ga, wład​czym a nie​wi​dzial​nym pal​cem na​kre​ślo​na pa​ra​bo​licz​nie na ma​to​wym sre​brze wód, niby sym​bol bez​kre​snej włó​czę​gi. Front fol​warcz​ne​go domu wy​glą​dał jak front domu, z któ​re​go wszy​scy miesz​kań​cy na​gle ucie​kli. Na pię​trze zia​ło otwar​te na ro​ścież okno po​ko​ju po​rucz​ni​ka. U drzwi do sali sta​ły opar​te o ścia​nę wi​dły, jak​by za​po​mnia​ne tam przez san​kiu​lo​tę. Dom ce​cho​wa​ło opusz​cze​nie, któ​re tym ra​zem szcze​gól​nie za​sta​no​wi​ło Pey​ro​la. Tyle my​ślał o miesz​kań​cach tego domu, że gdy te​raz ni​ko​go nie zo​ba​czył, wy​da​ło mu się to nie​na​tu​ral​ne, a na​wet przy​gnę​bia​ją​ce. Wi​dział w swym ży​ciu wie​le opusz​czo​nych osie​dli, cha​ty z tra​wy, for​ty ziem​ne, pa​ła​ce wład​ców, świą​ty​nie, w któ​rych nie za​stał ani ży​we​-

go du​cha w bia​łej po​włó​czy​stej sza​cie. Świą​ty​nie, jed​nak​że, nig​dy nie ro​bi​ły wra​że​nia zu​peł​nie pu​stych. Czu​ło się w nich obec​ność bo​gów. Oczy Pey​ro​la spo​czę​ły na ław​ce przy ścia​nie domu. Zwy​kle prze​sia​dy​wał na niej po​rucz​nik, ca​ły​mi go​dzi​na​mi trwa​jąc bez ru​chu nie​mal, jak pa​jąk czy​ha​ją​cy na mu​chę. Po​rów​na​nie to spa​ra​li​żo​wa​ło Pey​ro​la tak da​le​ce, że znie​ru​cho​miał na chwi​lę z gry​ma​sem na ustach i zmarsz​czo​nym czo​łem wo​bec ostrej i do​kład​nej wi​zji, bar​dziej nie​po​ko​ją​cej, niż ów czło​wiek był w rze​czy​wi​sto​ści. Rap​tem się ock​nął. Cóż to za idio​tycz​ne za​ję​cie, cré nom de nom, wy​sta​wa​nie przed ław​ką, na któ​rej nie ma ni​ko​go? Czy mu się we łbie po​mie​sza​ło? Czy na​praw​dę się sta​rze​je? Za​uwa​żył, że sta​rzy lu​dzie tak się za​po​mi​na​ją. Miał jed​nak wie​le do ro​bo​ty. Przede wszyst​kim musi zo​ba​czyć, jak za​cho​wu​je się an​giel​ska kor​we​ta w cie​śni​nie. W dro​dze na szczyt wzgó​rza, z któ​re​go zwi​sa​ła po​chy​ła so​sna po​nad zrąb ska​ły, rzekł​byś, trzy​ma​jąc się w tej kar​ko​łom​nej po​zy​cji przez nie​na​sy​co​ną cie​ka​wość, Pey​rol zo​ba​czył znów far​mę, tym ra​zem z góry. Gum​no i za​bu​do​wa​nia zro​bi​ły na nim przy​kre wra​że​nie opusz​czo​ne​go miej​sca. Ani ży​we​go du​cha do​ko​ła, ani na​wet ja​kie​go​kol​wiek czwo​ro​no​ga, tyl​ko po da​chach spa​ce​ro​wa​ły ele​ganc​kie go​łę​bie. Pey​rol żwa​wo ru​szył na szczyt i zo​ba​czył an​giel​ski okręt po dru​giej stro​nie cie​śni​ny, bli​żej Po​rqu – erol​les, z re​ja​mi na wiatr i dzio​bem ku po​łu​dnio​wi. W cie​śni​nie wiał lek​ki wiatr, pod​czas gdy ma​to​we sre​bro peł​ne​go mo​rza ob​ra​mo​wa​ne było nie​wiel​ką falą ku wscho​do​wi, od stro​ny wód, na któ​rych z dala czy z bli​ska, lecz poza po​lem wi​dze​nia, an​giel​ska flo​ta bez​u​stan​nie peł​ni​ła straż. Ani cień masz​tu, ani lśnie​nie ża​gla jej nie zdra​dza​ło, a jed​nak Pey​rol nie zdzi​wił​by się wca​le, gdy​by rap​tem wy​nu​rzył się tłum okrę​tów, za​lud​nił wid​no​krąg wra​żą ru​chli​wo​ścią, nad​biegł i w or​dyn​ku, pla​miąc mo​rze re​gu​lar​ny​mi for​ma​cja​mi, za​czął pa​ra​do​wać do​ko​ła Cape Ci​cie z prze​klę​tą an​giel​ską bez​czel​-

no​ścią. W tym wy​pad​ku kor​we​ta, gra​ją​ca tak wiel​ką rolę na tym od​cin​ku wy​brze​ża, spa​dła​by do po​zio​mu figi bez zna​cze​nia, a wów​czas jej do​wód​ca (był on oso​bi​stym prze​ciw​ni​kiem Pey​ro​la w nie​jed​nej bi​twie upla​no​wa​nej i wy​gra​nej w izbie na stry​chu) – ten An​glik – mu​siał​by li​czyć się z każ​dym kro​kiem. Mógł​by zo​stać za​we​zwa​ny sy​gna​łem przez ad​mi​ra​ła, po​sła​ny tu i ów​dzie, zmu​szo​ny peł​nić służ​bę goń​ca, ma​łe​go pie​ska, albo na​wet, we​zwa​ny na okręt ad​mi​ral​ski, mógł​by za to lub owo do​stać po​rząd​nie po no​sie. Wi​dząc, jak dziób kor​we​ty po​wo​li wy​cho​dzi spod wia​tru, Pey​rol mnie​mał przez chwi​lę, że bez​czel​ny An​glik go​tów opły​nąć pół​wy​sep za​glą​da​jąc do każ​dej za​tocz​ki. Strach o ku​ter ści​snął mu ser​ce, lecz przy​po​mniał so​bie w porę, że ka​pi​tan kor​we​ty nie wie o ist​nie​niu tego sta​tecz​ku. Na​tu​ral​nie, że nie wie. Jego laga spi​sa​ła się grac​ko prze​ci​na​jąc nić po​dob​nej in​for​ma​cji. Je​dy​nym An​gli​kiem, któ​ry wie​dział o ist​nie​niu ku​tra, był ów ma​ry​narz z roz​bi​tą gło​wą. Pey​rol za​śmiał się ze swe​go chwi​lo​we​go stra​chu. Nad​to nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że an​giel​ski ka​pi​tan nie za​mie​rza pa​ra​do​wać przed pół​wy​spem. Nie my​śli być bez​czel​ny. Reje kor​we​ty zo​sta​ły prze​bra​so​wa​ne na prze​ciw​ny ciąg i znów po​że​glo​wa​la przy wie​trze, ale na pół​noc, skąd przy​pły​nę​ła. Pey​rol zro​zu​miał od razu, że An​glik za​mie​rza przejść po na​wietrz​nej Cape Es​te​rel, by na noc, praw​do​po​dob​nie, sta​nąć na ko​twi​cy gdzieś opo​dal bia​łej, dłu​giej pla​ży, za​my​ka​ją​cej re​gu​lar​nym łu​kiem redą Hy​éres z tam​tej stro​ny cie​śni​ny. Pey​rol wy​obra​ził so​bie kor​we​tę wśród po​chmur​nej nocy, nie​zbyt ciem​nej, gdyż peł​nia trwa​ła do​pie​ro dzień je​den; wi​dział tę kor​we​tę na od​le​głość gło​su od ni​skie​go brze​gu, sto​ją​cą na ko​twi​cy ze zwi​nię​ty​mi ża​gla​mi i po​grą​żo​ną w głę​bo​kim śnie prócz wach​ty na po​kła​dzie wy​le​gu​ją​cej się przy dzia​łach. Za​zgrzy​tał zę​ba​mi. Co​kol​wiek ostat​ni​mi cza​sy uczy​nił ka​pi​tan „Ame​lii” ze swym okrę​tem, do​pro​wa​dza​ło Pey​ro​la do wście​-

kło​ści. Gdy​byż miał ze czter​dzie​stu czy sześć​dzie​się​ciu do​bo​ro​wych Bra​ci, by na​uczyć tego zu​chwal​ca, jak sło​no może kosz​to​wać lek​ce​wa​żą​ca non​sza​lan​cja u fran​cu​skich wy​brze​ży! Nie​je​den okręt za​sko​czo​no i zdo​by​to w noc tak ciem​ną, że zwar​ci w śmier​tel​nych za​pa​sach prze​ciw​ni​cy le​d​wie do​strze​ga​li lśnie​nie swych oczu. Iluż lu​dzi za​ło​gi mógł mieć ten An​glik? Coś koło dzie​więć​dzie​się​ciu do stu wraz z chłop​ca​mi okrę​to​wy​mi i lą​dow​ca​mi… Pey​rol wznie​sie​niem pię​ści po​że​gnał okręt zni​ka​ją​cy wła​śnie za Cape Es​te​rel. Lecz w głę​bi du​szy do​świad​czo​ny ma​ry​narz ko​smo​po​li​tycz​nej flo​ty do​brze wie​dział, że nie tyl​ko czter​dzie​stu czy sześć​dzie​się​ciu, ale i stu Bra​ci z Wy​brze​ża nie star​czy​ło​by do zdo​by​cia kor​we​ty, go​spo​da​ru​ją​cej jak u sie​bie w domu o nie​ca​łe dzie​sięć mil od miej​sco​wo​ści, gdzie uj​rzał świa​tło dzien​ne. Po​ki​wał po​sęp​nie gło​wą, rzekł​byś, w po​ga​węd​ce z po​chy​łą so​sną, je​dy​ną to​wa​rzysz​ką na tym pust​ko​wiu. Wy​dzie​dzi​czo​ny duch kor​sa​rza, przez tyle lat krą​żą​cy po oce​anie, na któ​rym pa​no​wa​ło bez​pra​wie, W cią​głych na​jaz​dach na brze​gi dwóch kon​ty​nen​tów, sfru​nął z po​wro​tem na ska​łę, ko​łu​jąc jak ptak mor​ski o zmro​ku i ma​rząc o wiel​kim zwy​cię​stwie na mo​rzu dla swe​go na​ro​du – dla tego lą​do​we​go mro​wia, nie zna​ne​go mu prócz paru in​dy​wi​du​ów z pół​wy​spu od​cię​te​go od resz​ty kra​ju mar​twy​mi wo​da​mi sło​nej la​gu​ny, pół​wy​spu, na któ​rym tyl​ko mę​ska po​sta​wa nędz​ne​go ka​le​ki i nie​po​ję​ty urok pół​obłą​ka​nej ko​bie​ty zna​la​zły dro​gę do jego ser​ca. Ów po​mysł z fał​szy​wy​mi de​pe​sza​mi był za​le​d​wie de​ta​lem pla​nu ma​ją​ce​go na celu osią​gnię​cie wiel​kie​go, de​cy​du​ją​ce​go zwy​cię​stwa. Był szcze​gó​łem le​d​wie, acz nie ba​ga​tel​ką. Wy​pro​wa​dze​nie w pole ad​mi​ra​ła to nie lada za​da​nie. I to ja​kie​go ad​mi​ra​ła! Pey​rol wy​czu​wał, że taki plan mógł po​wstać tyl​ko w gło​wie za​tra​co​ne​go szczu​ra lą​do​we​go. Nie​mniej do ma​ry​na​rza na​le​ża​ło uczy​nić go wy​ko​nal​nym. Trze​ba bę​dzie go wy​ko​nać

przy po​mo​cy tej kor​we​ty. I tu Pey​rol sta​nął wo​bec za​gad​nie​nia, na któ​re w cią​gu ca​łe​go ży​cia nie zna​lazł od​po​wie​dzi – czy An​gli​cy są na​praw​dę głu​pi, czy też szcze​gól​nie prze​myśl​ni. Szko​puł ten na​strę​czał się upar​cie. Sta​ry kor​sarz z wła​ści​wą so​bie by​stro​ścią umy​słu do​szedł do kon​klu​zji na​tu​ry bar​dziej ogól​nej. „Je​że​li moż​na An​gli​ków oszu​kać – ro​zu​mo​wał – to nie sło​wa​mi, lecz czy​nem, nie wy​krę​ta​mi, lecz chy​trą ra​chu​bą, za​ma​sko​wa​ną pew​ne​go ro​dza​ju nie​dwu​znacz​nym dzia​ła​niem.” Prze​ko​na​nie to, jed​nak​że, nie po​su​nę​ło go ani o krok na​przód w da​nym wy​pad​ku, gdyż oko​licz​no​ści spra​wy wy​ma​ga​ły do​kład​ne​go prze​my​śle​nia. „Ame​lia” znik​nę​ła za Cape Es​te​rel i za​nie​po​ko​jo​ny Pey​rol za​dał so​bie w du​chu py​ta​nie, czy to ma zna​czyć, że an​giel​ski ka​pi​tan po​zo​sta​wił na wolę lo​sów swe​go ma​ry​na​rza? „Je​że​li tak – od​po​wie​dział so​bie Pey​rol – to przed za​pad​nię​ciem zmro​ku zo​ba​czę kor​we​tę wy​pły​wa​ją​cą spo​za Cape Es​te​rel. Je​że​li jed​nak nie uka​że się w cią​gu go​dzi​ny lub dwóch, to nie​wąt​pli​wie stoi na ko​twi​cy opo​dal pla​ży.” W nocy An​gli​cy spró​bu​ją od​na​leźć współ​to​wa​rzy​sza, a bę​dzie to moż​li​we tyl​ko w wy​pad​ku wy​sła​nia jed​nej lub dwóch ło​dzi w celu zba​da​nia brze​gu, przy czym nie obej​dzie się bez wpły​nię​cia do za​tocz​ki, a może na​wet wy​lą​do​wa​nia nie​wiel​kie​go de​san​tu. Do​szedł​szy do tego wnio​sku, Pey​rol po​czął z na​masz​cze​niem na​bi​jać faj​kę. Gdy​by był wów​czas rzu​ci} okiem w stro​nę lądu, za​uwa​żył​by, jak mi​gnę​ła czar​na su​kien​ka i bia​łe fi​chu – to Ar​let​ta zbie​ga​ła po za​pusz​czo​nej dro​dze wio​dą​cej z Escam​po​bar do wsi w do​li​nie, po tej sa​mej dro​dze, po któ​rej oby​wa​tel Sce​vo​la, po​zwo​liw​szy so​bie na wy​bryk uda​nia się do ko​ścio​ła, ucie​kał przed wście​kło​ścią wier​nych. Lecz Pey​rol na​bi​jał i za​pa​lał faj​kę z oczy​ma utkwio​ny​mi w Cape Es​te​rel. Na​stęp​nie, za​rzu​ciw​szy przy​ja​ciel​sko ra​mię na pień so​sny, znie​ru​cho​miał na po​ste​run​ku Na dole

u jego stóp woda mie​ni​ła się grą ma​to​wych i sre​brzy​stych świa​teł, niby ta​fla z per​ło​wej ma​ci​cy w opra​wie żół​tych skał i ciem​no​zie​lo​nych ko​tlin na tle ska​li​stych wzgórz z naj​czyst​szej pur​pu​ry, na nie​bie zaś słoń​ce, prze​sło​nię​te chmu​ra​mi, zwi​sa​ło na kształt srebr​nej tar​czy. Po po​łu​dniu, nie do​cze​kaw​szy się po​rucz​ni​ka Réa​la, któ​ry zwykł był uka​zy​wać się o tej po​rze na po​dwór​cu, Ar​let​ta we​szła do kuch​ni. Ka​ta​rzy​na sie​dzia​ła w izbie ku​chen​nej w cio​sa​nym fo​te​lu drew​nia​nym, ob​szer​nym i tak wy​so​kim, że spo​za opar​cia nie było wi​dać jej mu​śli​no​we​go czep​ka. Po​mi​mo sta​ro​ści na​wet w cza​sie wy​po​czyn​ku trzy​ma​ła się pro​sto, jak przy​sta​ło oso​bie z ro​dzi​ny wła​da​ją​cej przez tyle po​ko​leń far​mą Escam​po​bar. Rzekł​by kto, że z nie​jed​ną sław​ną po​sta​cią dzie​li​ła pra​gnie​nie, by umrzeć w po​sta​wie sto​ją​cej i nie zgar​bio​na. Czuj​nym uchem uchwy​ci​ła i roz​po​zna​ła lek​ki krok Ar​let​ty już w sali, na dłu​go przed wej​ściem dziew​czy​ny do kuch​ni. Sie​dzia​ła nie​ru​cho​mo i nie od​wró​ci​ła na​wet ku niej gło​wy. Mia​ła twarz spo​koj​ną, ale bez​ra​do​sną, oczy nie​ustra​szo​ne, lecz bez ognia. Losy wy​ci​snę​ły pięt​no na jej po​wierz​chow​no​ści, była to bo​wiem ko​bie​ta, któ​ra o wła​snych si​łach (je​że​li po​mi​nąć fakt, iż brat ją ro​zu​miał i za​cho​wy​wał się mil​kli​wie) prze​szła przez mękę za​ka​za​nej mi​ło​ści i przez gro​zę na​su​wa​ją​cą myśl o są​dzie osta​tecz​nym. Ar​let​ta, nim sia​dła opie​ra​jąc się łok​ciem na sto​le, obie​gła oczy​ma… wszyst​ko do​ko​ła, na​wet ścia​ny, na​wet kupę po​pio​łu z iskrą w głę​bi pod oka​pem ko​min​ka, – Snu​jesz się jak du​sza po​ku​tu​ją​ca – rze​kła ciot​ka sie​dząc u do​mo​we​go ogni​ska niby kró​lo​wa na tro​nie. – A ty tu sie​dzisz i gry​ziesz się. – Daw​niej – za​uwa​ży​ła Ka​ta​rzy​na – sta​re jak ja ko​bie​ty szu​ka​ły po​cie​chy w mo​dli​twie, lecz te​raz…

– Nie by​łaś pew​nie w ko​ście​le od nie wiem jak daw​na. Spo​ro cza​su upły​nę​ło, od​kąd mi to Sce​vo​la po​wie​dział. Czy dla​te​go, by nie po​ka​zy​wać się lu​dziom na oczy? Cza​sa​mi przy​cho​dzi​ło mi na myśl, że wy​mor​do​wa​no wów​czas z pół świa​ta. Ka​ta​rzy​na od​wró​ci​ła gło​wę. Ar​let​ta, sie​dząc przy sto​le z pod​bród​kiem w przy​mknię​tej dło​ni, ode​rwa​ła wzrok od do​tych​cza​so​we​go punk​tu opar​cia. Oczy jej za​czę​ły plą​sać wśród okrut​nych wi​zji. Wsta​ła rap​tow​nie i ko​niusz​ka​mi pal​ców po​gła​dzi​ła de​li​kat​ny, na pół od​wró​co​ny, star​czy po​li​czek i z owym cu​dow​nym, me​lo​dyj​nym skan​do​wa​niem gło​su, po​trą​ca​ją​cym w du​szy o ser​decz​ne stru​ny, prze​mó​wi​ła piesz​czo​tli​wie: – To były sny, nie​praw​daż? Nie​ru​cho​ma w swym fo​te​lu sta​ra ko​bie​ta całą mocą woli wzy​wa​ła Pey​ro​la. Czu​ła nie​prze​zwy​cię​żo​ny, za​bo​bon​ny strach przed tą bra​ta​ni​cą, po​wró​co​ną jej z okro​pieństw sądu osta​tecz​ne​go, kie​dy zie​mia zo​sta​ła wy​da​na dia​błom. Oba​wia​ła się za​wsze, że ta dziew​czy​na, snu​ją​ca się z błęd​ny​mi ocza​mi i omdla​łym uśmie​chem na ustach, wy​po​wie na​gle coś okrut​ne​go, ob​ra​ża​ją​ce​go uszy, wo​ła​ją​ce​go o po​mstę do nie​ba i że tyl​ko obec​ność Pey​ro​la może ją od tego po​wstrzy​mać. Ów obcy, któ​ry przy​był z da​le​kich stron, z par delà les mers, był oso​bą po​stron​ną, ni​kim się pew​nie nie in​te​re​so​wał, lecz ujarz​mił jej wy​obraź​nię swym mar​so​wym wy​glą​dem i roz​wa​gą, któ​ra jak nie​ru​cho​mość drze​mią​ce​go lwa ro​bi​ła wra​że​nie wiel​kiej mocy. Ar​let​ta prze​sta​ła gła​dzić obo​jęt​ny po​li​czek i za​wo​ła​ła z iry​ta​cją: – Te​raz się obu​dzi​łam! – i wy​szła z kuch​ni nie za​daw​szy ciot​ce py​ta​nia, któ​re za​mie​rza​ła za​dać, a mia​no​wi​cie, czy nie wie, gdzie się po​dział po​rucz​nik. Za​bra​kło jej od​wa​gi. Osu​nę​ła się na ław​kę u drzwi do sali. „Co się z nimi wszyst​ki​mi dzie​je? – my​śla​ła. –. Nie mogę zro​zu​mieć. Nie dziw, że spać nie mo​głam!” Na​wet Pey​rol, tak róż​ny od resz​ty lu​dzi, któ​ry od

pierw​szej chwi​li ich spo​tka​nia tak ko​ją​co wpły​wał na jej nie​okre​ślo​ny nie​po​kój, na​wet Pey​rol prze​sia​dy​wał te​raz go​dzi​na​mi z po​rucz​ni​kiem na ław​ce, pa​trząc wprost przed sie​bie i ga​da​jąc od rze​czy, jak​by na​umyśl​nie, by nie dać mu my​śleć o niej. O to mniej​sza, to mu się nie uda. Lecz szu​ka​ła opar​cia w kim​kol​wiek, bo za​szła w niej za​sad​ni​cza zmia​na. Każ​dy dzień miał te​raz dla niej ju​tro i lu​dzie prze​sta​li być tyl​ko wid​ma​mi, po któ​rych jej błęd​ne spoj​rze​nia bez​dusz​nie się ze​śli​zgi​wa​ły. Mia​ła ocho​tę gło​śno wo​łać o po​moc. Po​rwa​ła się na nogi i ru​szy​ła wzdłuż fron​tu domu. Do​szedł​szy do od​gra​dza​ją​ce​go sad… muru, za​wo​ła​ła me​lo​dyj​nym pół​gło​sem: „Eu​ge​niu​szu!”, nie spo​dzie​wa​jąc się, by po​rucz​nik ją usły​szał, lecz chcąc się na​cie​szyć dźwię​kiem tego imie​nia, nie wy​szep​ta​ne​go, lecz wy​po​wie​dzia​ne​go po raz pierw​szy gło​śniej. Za​wró​ci​ła i w rogu muru od stro​ny po​dwór​ca po​wtó​rzy​ła wo​ła​nie, upa​ja​jąc się sło​dy​czą dźwię​ku wy​po​wie​dzia​ne​go wła​sny​mi usta​mi. „Eu​ge​niu​szu, Eu​ge​niu​szu” – po​wtó​rzy​ła z ra​do​snym wzru​sze​niem i roz​pa​czą. W ta​kich to chwi​lach, do​zna​jąc za​wro​tu gło​wy, pra​gnę​ła uspo​ka​ja​ją​cej po​mo​cy. Nie do​szedł jej wszak​że ani głos przy​ja​zny, ani na​wet wes​tchnie​nie. Nad jej gło​wą, pod sza​rym nie​bem, nie za​sze​le​ścił liść na roz​ło​ży​stym drze​wie mor​wo​wym. Krok za kro​kiem, rzekł​byś, nie zda​jąc so​bie spra​wy, za​czę​ła scho​dzić po dro​dze. Zro​bi​ła z pięć​dzie​siąt kro​ków i otwo​rzył się przed nią wi​dok ku od​lą​do​wej stro​nie na da​chy do​mów wśród zie​lo​nych ko​ron pla​ta​nów, ocie​nia​ją​cych stud​nię i, tuż za wsią, na nie​bie​ska​wo​sza​rą roz​tocz sło​nej la​gu​ny, gład​ką i ma​to​wą jak pły​ta oło​wiu. Lecz ma​gne​sem, któ​ry po​cią​gnął Ar​let​tę, była wie​ża ko​ściel​ną; na szczy​cie pod okrą​głym łu​kiem zdo​ła​ła roz​róż​nić czar​ną pla​mę dzwo​nu, oca​la​łe​go od re​kwi​zy​cji pod​czas wo​jen re​pu​bli​ki, kie​dy wi​siał nie​my nad za​mknię​tym ko​ścio​łem, aż nie​daw​no do​pie​ro od​zy​skał głos. Bie​gła da​lej, zbli​żyw​szy się jed​nak o tyle, że za​czę​ła od​róż​niać po​-

sta​cie przy stud​ni, zwol​ni​ła kro​ku, za​wa​ha​ła się i po chwi​li ob​ra​ła ścież​kę wio​dą​cą na ple​ba​nię. Otwo​rzy​ła furt​kę o zła​ma​nym sko​blu. Skrom​ny bu​dy​nek z cio​sa​ne​go ka​mie​nia, z któ​re​go spo​jeń wie​le ce​men​tu się wy​kru​szy​ło, ro​bił wra​że​nie osu​wa​ją​ce​go się w zie​mię. Ziel​sko bu​ja​ło na grząd​kach przed ple​ba​nią, gdyż abbé nie miał za​mi​ło​wa​nia do ogrod​nic​twa. W chwi​li gdy dzie​dzicz​ka Escam​po​bar otwie​ra​ła drzwi, spa​ce​ro​wał tam i z po​wro​tem po naj​więk​szym po​ko​ju ple​ba​nii, słu​żą​cym mu za sy​pial​nię, ga​bi​net i ja​dal​nię jed​no​cze​śnie; Był to wy​so​ki męż​czy​zna z dłu​gą, jak​by kon​wul​syj​nie skrzy​wio​ną twa​rzą. W mło​do​ści, bę​dąc gu​wer​ne​rem sy​nów ary​sto​kra​ty, nie wy​emi​gro​wał wraz ze swym chle​bo​daw​cą. Ale i nie po​go​dził się z re​pu​bli​ką. Żył w swych ro​dzin​nych stro​nach tro​pio​ny jak dzi​kie zwie​rzę, i krą​ży​ły tam gad​ki o jego wy​czy​nach wo​jen​nych i po​ko​jo​wych. Jako zbyt nie​prze​jed​na​ny ro​ja​li​sta nie był w ła​skach u swych prze​ło​żo​nych, gdy przy​wró​co​no hie​rar​chię ko​ściel​ną. Bez sło​wa pro​te​stu przy​jął to nędz​ne pro​bo​stwo i w krót​kim cza​sie zdo​był wpły​wy wśród swych pa​ra​fian. Ka​płań​stwo pło​nę​ło w jego du​szy jak zim​ny pło​mień. Choć na ogół dość do​stęp​ny, nie wy​cho​dził jed​nak nig​dy z ple​ba​nii bez bre​wia​rza, od​po​wia​da​jąc krót​kim ski​nie​niem na uro​czy​ście od​sła​nia​ne gło​wy. Nie bano się go we wła​ści​wym zna​cze​niu tego sło​wa. Naj​star​si we wsi pa​mię​ta​li po​przed​nie​go pro​bosz​cza, star​ca, któ​ry sko​nał w ogro​dzie, gdy go wy​cią​gnię​to z łóż​ka, aby za​wlec do wię​zie​nia w Hy​éres, i ci na wzmian​kę o jego na​stęp​cy krę​ci​li gło​wą w zna​czą​cy spo​sób. Na wi​dok tego zja​wi​ska w ar​te​zyj​skim czep​ku, w je​dwab​nej spód​nicz​ce i z bia​łym f ichu na szyi, tej ko​bie​ty nie mniej od ja​kiejś księż​nicz​ki róż​nią​cej się od wie​śna​czek, z któ​ry​mi miał do czy​nie​nia, osłu​pie​nie od​bi​ło się na jego twa​rzy. Po​tem – znał na tyle plot​ki swych pa​ra​fian – pro​ste, gę​ste brwi zbie​gły mu się na czo​le. To była na pew​no ko​bie​ta, o któ​rej sły​szał. O niej to pa​ra​fia​nie

szep​ta​li so​bie, że od​da​ła sie​bie i swój ma​ją​tek ja​ko​bi​no​wi, san​kiu​lo​cie z Tu​lo​nu, któ​ry albo wy​dał jej ro​dzi​ców na zgi​lo​ty​no​wa​nie, albo sam ich za​mor​do​wał pod​czas pierw​szych trzech dni rze​zi tu​loń​skiej. Co do tego były wąt​pli​wo​ści, lecz resz​tę jej ży​cia wszy​scy zna​li do​kład​nie. Jak​kol​wiek abbé uwa​żał, że wszel​kie be​ze​ceń​stwo moż​li​we jest w bez​boż​nym kra​ju, nie przy​jął ca​łej opo​wie​ści bez za​strze​żeń. Nie​mniej miesz​kań​cy far​my to byli re​pu​bli​ka​nie i bez​boż​ni​cy, a ży​cie ich było skan​da​licz​ne i okrop​ne. Opa​no​wał wstręt, roz​ch​mu​rzył się i cze​kał. Nie poj​mo​wał, cze​go ta isto​ta o ko​bie​cych kształ​tach i dziew​czę​cej twa​rzy może chcieć na ple​ba​nii. Na​gle przy​szło mu na myśl, że może chce mu po​dzię​ko​wać – choć na​le​ża​ło to już do prze​szło​ści – za oca​le​nie przed fu​rią tłu​mu tego czło​wie​ka. Na​wet w my​ślach nie mógł na​zwać go jej mę​żem, po​mi​nąw​szy bo​wiem wszel​kie​go ro​dza​ju oko​licz​no​ści, zwią​zek ten nie miał​by dla księ​dza cha​rak​te​ru mał​żeń​stwa, choć​by for​mal​no​ści le​gal​ne zo​sta​ły za​cho​wa​ne. Wy​raz twa​rzy księ​dza, su​ro​wa wy​nio​słość jego za​cho​wa​nia zde​to​no​wa​ły wi​dać ko​bie​tę z Escam​po​bar, gdyż tyl​ko, wy​szep​ta​ła coś nie​wy​raź​nie. Ski​nął gło​wą, nie zda​jąc so​bie spra​wy ze zna​cze​nia słów po​wi​tal​nych.. – Przy​cho​dzi pani pro​sić mnie o po​moc? – spy​tał to​nem zwąt​pie​nia. Ski​nę​ła lek​ko gło​wą; ksiądz pod​szedł do drzwi, któ​re zo​sta​wi​ła wpó​ło​twar​te, i wyj​rzał na dwór. Nie było ży​we​go du​cha do​ko​ła ani mię​dzy ple​ba​nią a wsią, ani mię​dzy ple​ba​nią a ko​ścio​łem. Wró​cił ku niej mó​wiąc: – Je​ste​śmy zu​peł​nie sami. Sta​ra ko​bie​ta w kuch​ni jest głu​cha jak pień. Te​raz, gdy pa​trzył na Ar​let​tę z bli​ska, zdjął go przed nią szcze​gól​ny strach. Kar​min warg, prze​zro​czy​sta, nie​ska​zi​tel​na i nie​zgłę​bio​na czerń jej oczu, bla​dość twa​rzy mia​ły, w so​bie coś wy​zy​wa​ją​co po​gań​skie​go i coś od​py​cha​ją​co wy​róż​nia​ją​ce​go ją spo​śród zwy​kłych grzesz​ni​ków tego pa​do​łu. I już sło​wa drża​ły jej na ustach. Wznie​sie​niem ręki na​ka​zał jej mil​-

cze​nie. – Pro​szę za​cze​kać – po​wie​dział. – Pierw​szy raz wi​dzę pa​nią. Nie wiem na​wet do​brze, kim pani jest. Nikt z was nie na​le​ży do mo​jej owczar​ni, gdyż pani jest z Escam​po​bar, nie​praw​daż? – Wpa​trzył się w nią błysz​czą​cy​mi po​sęp​nie, głę​bo​ko osa​dzo​ny​mi oczy​ma i za​uwa​żył de​li​kat​ność ry​sów twa​rzy, na​iw​ną upo​rczy​wość jej nie​ru​cho​me​go wzro​ku. Ode​zwa​ła się: – Je​stem cór​ką… – Cór​ką!… Och, poj​mu​ję!… Bar​dzo źle mó​wią o pani. Od​po​wie​dzia​ła z cie​niem znie​cier​pli​wie​nia: – Kto, ta ho​ło​ta? – Ksiądz mil​czał. – Co mó​wią? Za ży​cia mego ojca nie śmie​li​by nic po​wie​dzieć. Po raz pierw​szy od wie​lu lat zo​ba​czy​łam tę zgra​ję, gdy wy​jąc jak psy go​ni​li Sce​vo​lę. Brak wzgar​dy w jej gło​sie nada​wał tym sło​wom moc dru​zgo​cą​cą. Z ust jej pły​nę​ły har​mo​nij​ne dźwię​ki, cza​ro​wa​ła wprost dziw​ną bez​na​mięt​no​ścią. Wo​bec tych dia​bel​skich, jak mnie​mał, uro​ków ksiądz po​sęp​nie zmarsz​czył brwi. – Są to pro​stacz​ko​wie, za​nie​dba​ni, ciem​ni. To nie ich wina. Uczu​cia ludz​kie zo​sta​ły w nich ob​ra​żo​ne. Obro​ni​łem go przed ich gnie​wem. Są rze​czy, któ​re na​le​ży po​zo​sta​wić Bo​skiej spra​wie​dli​wo​ści. Nie​czu​łość tej pięk​nej twa​rzy do​pro​wa​dza​ła go do roz​pa​czy. – Czło​wiek, któ​re​go imię wy​mó​wi​ła pani przed chwi​lą, a któ​re​go lu​dzie tu​tej​si na​zy​wa​ją krwio​pij​cą, ucho​dzi za pana far​my Escam​po​bar. Prze​miesz​kał tam lata. Jak z tym jest w grun​cie rze​czy? – Tak, bar​dzo daw​no temu przy​wiózł mnie do domu. Przed wie​lu laty. Ka​ta​rzy​na po​zwo​li​ła mu po​zo​stać. – Kto jest Ka​ta​rzy​na? – spy​tał szorst​ko abbé. – To sio​stra mego ojca, któ​ra zo​sta​ła w domu i cze​ka​ła na nasz po​wrót.

Stra​ci​ła już wszel​ką, na​dzie​ją zo​ba​cze​nia ko​go​kol​wiek z nas, gdy Sce​vo​la przy​był ze mną i sta​nął w drzwiach. Po​zwo​li​ła mu wów​czas zo​stać. On ma źle w gło​wie. Cóż Ka​ta​rzy​na mia​ła zro​bić? I co nas tam w gó​rze może ob​cho​dzić, co lu​dzie ze wsi o nim my​ślą? – Spu​ści​ła oczy i, rzekł​byś po​grą​ży​ła się w głę​bo​kiej za​du​mie, po​tem do​da​ła: – Póź​niej do​pie​ro od​kry​łam, że ma źle w gło​wie, nie​daw​no. Więc na​zy​wa​ją go krwio​pij​cą? Cóż z tego? A on boi sią wła​sne​go cie​nia. Urwa​ła, lecz nie pod​no​si​ła spusz​czo​nych oczu. – Nie jest już pani dziec​kiem – za​czął abbé su​ro​wo ze zmarszcz​ką na czo​le, gdyż nie po​do​ba​ło mu się to spusz​cza​nie oczu. Od​szep​nę​ła mu tyl​ko: – Od nie​daw​na. Po​mi​nął to mil​cze​niem i cią​gnął: – Py​tam pa​nią, czy to wszyst​ko, co pani ma do po​wie​dze​nia o tym czło​wie​ku? Ufam, że nie jest pani przy​najm​niej hi​po​kryt​ką. – Mon​sieur l’Abbé – od​par​ła pod​no​sząc od​waż​nie oczy – co mam wię​cej księ​dzu o nim po​wie​dzieć? Mogę opo​wie​dzieć rze​czy, od któ​rych wło​sy sta​ją na gło​wie, lecz nie o nim. Za​miast od​po​wie​dzi abbé zro​bił gest znie​chę​ce​nia i, od​wró​ciw​szy się, za​czął cho​dzić tam i z po​wro​tem po po​ko​ju. Na twa​rzy jego nie ma​lo​wa​ło się ani za​in​te​re​so​wa​nie, ani współ​czu​cie, tyl​ko pew​ne​go ro​dza​ju nie​chęć, któ​rą le​d​wie mógł opa​no​wać. Osu​nął się w głę​bo​ki, odra​pa​ny fo​tel, je​dy​ny przed​miot zbyt​ku W po​ko​ju, i wska​zał jej drew​nia​ny sto​łek o pro​sto​pa​dłym opar​ciu. Ar​let​ta usia​dła i za​czę​ła mó​wić. Abbé słu​chał z oczy​ma utkwio​ny​mi w prze​strzeń, ko​ści​ste race zło​żył na po​rę​czach fo​te​la. Po pierw​szych sło​wach prze​rwał: – Czy pani opo​wia​da mi hi​sto​rię swe​go ży​cia?

– Tak – od​po​wie​dzia​ła Ar​let​ta. – Czy ko​niecz​nie mu​szę ją po​znać? – Tak, Mon​sieur l’Abbé – Ale po co? Opu​ścił gło​wę co​kol​wiek, nie prze​sta​jąc pa​trzeć gdzieś w prze​strzeń. Mó​wi​ła te​raz bar​dzo ci​cho. Na​gle abbé gwał​tow​nie od​chy​lił się wstecz. – Chce mi pani opo​wie​dzieć hi​sto​rię swe​go ży​cia, bo się pani za​ko​cha​ła? – Nie, ale dla​te​go, że przez mi​łość przy​szłam do sie​bie. Nic in​ne​go nie by​ło​by w sta​nie tego do​ka​zać. Zwró​cił ku niej gło​wę i spoj​rzał ostro, lecz nic nie po​wie​dzia​ła i pa​trzy​ła znów w inną stro​nę. Słu​chał. Przy po​cząt​ku opo​wia​da​nia raz czy dwa mruk​nął: – Tak, sły​sza​łem o tym – a po​tem mil​czał nie pa​trząc na nią wca​le. Raz prze​rwał jej py​ta​niem: – Czy była pani bierz​mo​wa​na, nim wdar​to się do klasz​to​ru i za​nim sio​stry się roz​pro​szy​ły? – Tak – na rok przed​tem lub wię​cej. – A po​tem dwie z tych dam za​bra​ły pa​nią do Tu​lo​nu? – Tak, wszyst​kie dziew​czę​ta mia​ły krew​nych w po​bli​żu. Te damy za​bra​ły mnie z sobą, by po​ro​zu​mieć się z mo​imi ro​dzi​ca​mi, lecz to było trud​ne. Po​tem na​de​szli An​gli​cy i ro​dzi​ce po​że​glo​wa​li do Tu​lo​nu, by cze​goś się o mnie do​wie​dzieć. Wte​dy oj​ciec był bez​piecz​ny w Tu​lo​nie. Może ksiądz są​dzi, że on był zdraj​cą oj​czy​zny? – spy​ta​ła i cze​ka​ła na od​po​wiedź z za​par​tym od​de​chem. Z nie​prze​nik​nio​nym wy​ra​zem twa​rzy a bbé za​mru​czał: – Był do​brym ro​ja​li​stą. – Mó​wił to​nem gorz​kiej re​zy​gna​cji, jak​by roz​grze​szał za​rów​no jego, jak i wszyst​kich in​nych, o któ​rych czy​nach i błę​dach sły​szał nie​ustan​nie.

Przez dłuż​szy czas – we​dług opo​wia​da​nia Ar​let​ty – oj​ciec jej nie mógł od​szu​kać domu, w któ​rym za​kon​ni​ce zna​la​zły schro​nie​nie. Do​wie​dział się o nich do​pie​ro w sam dzień ewa​ku​acji Tu​lo​nu przez woj​ska an​giel​skie. Po po​łu​dniu tego dnia od​na​lazł ją i za​brał z sobą. Mia​sto peł​ne było co​fa​ją​cych się wojsk nie​przy​ja​ciel​skich. Oj​ciec zo​sta​wił ją z mat​ką i po​szedł znów, by po​czy​nić przy​go​to​wa​nia do od​pły​nię​cia tej​że nocy, lecz nie za​stał ku​tra na miej​scu, gdzie go przy​mo​co​wał;. znik​nę​li rów​nież dwaj ry​ba​cy z Ma​dra​gue, po​ma​ga​ją​cy mu w że​glu​dze. Zna​leź​li się, jak w po​trza​sku, w mie​ście peł​nym tu​mul​tu i cha​osu. Okrę​ty i domy sta​wa​ły w pło​mie​niach. Prze​ra​ża​ją​ce eks​plo​zje wstrzą​sa​ły zie​mią w po​sa​dach. Spę​dzi​ła tę noc na klęcz​kach, z twa​rzą ukry​tą na ko​la​nach mat​ki, pod​czas gdy oj​ciec pil​no​wał za​ba​ry​ka​do​wa​nych drzwi z dwo​ma pi​sto​le​ta​mi w rę​kach. Rano cały dom wy​peł​ni​ły dzi​kie wrza​ski. Usły​sza​ła tu​pot nóg po scho​dach i drzwi wy​le​cia​ły z za​wia​sów. Ogłu​szo​na ło​sko​tem po​rwa​ła się i pa​dła na ko​la​na w ką​cie, twa​rzą do ścia​ny. Roz​legł się mor​der​czy ryk, huk​nę​ły dwa wy​strza​ły, po​tem ktoś chwy​cił ją za ra​mię i zmu​sił do po​wsta​nia na nogi. Był to Sce​vo​la. Po​wlókł ją do drzwi. Cia​ła mat​ki i ojca le​ża​ły na pro​gu. Po​kój był pe​łen pro​cho​we​go dymu. Chcia​ła się rzu​cić na cia​ła, przy​lgnąć do nich, lecz Sce​vo​la wziął ją pod pa​chy i prze​niósł przez próg. Ująw​szy ją za rękę spro​wa​dził, a wła​ści​wie ścią​gnął po scho​dach. Przed do​mem przy​łą​czy​li się do sto​ją​cych na chod​ni – ku okrop​nych męż​czyzn i dzi​kich ko​biet z no​ża​mi w ręku. Pę​dzi​li po uli​cach wy​wi​ja​jąc pi​ka​mi i sza​bla​mi, ści​ga​jąc gru​py nie​uzbro​jo​nych lu​dzi, któ​rzy ucie​ka​li przed nimi do​ko​ła ro​gów ulic z gło​śnym krzy​kiem. – Bie​głam wśród nich, Mon​sieur l’Abbé – cią​gnę​ła Ar​let​ta z za​par​tym od​de​chem. – Chcia​łam się rzu​cić do wody i uto​pić, ale lu​dzie tło​czy​li się ze wszyst​kich stron, sztur​cha​li, pcha​li mnie, Sce​vo​la zaś przez cały czas

pra​wie nie wy​pusz​czał mo​jej ręki. Gdy za​trzy​ma​li​śmy się przy wi​niar​ni, po​czę​sto​wa​li mnie wi​nem. W gar​dle mi za​schło, więc się na​pi​łam. Wino… chod​ni​ki, broń i twa​rze, wszyst​ko było czer​wo​ne. Pla​my krwi po​kry​wa​ły mnie od stóp do gło​wy. Mu​sia​łam krą​żyć z nimi przez cały dzień i ani na chwi​lę nie opusz​cza​ło mnie uczu​cie, że spa​dam, spa​dam i spa​dam. Domy ki​wa​ły mi się w oczach. Cza​sa​mi słoń​ce ga​sło. I na​gle usły​sza​łam sie​bie samą krzy​czą​cą jak inni. Czy poj​mu​je ksiądz, Mo​ri​sieur l’Abbé? Te same sło​wa! Oczy księ​dza wyj​rza​ły ku niej z głę​bo​kich oczo​do​łów i znów pa​trzy​ły gdzieś w prze​strzeń. Wa​ha​jąc się mię​dzy fa​ta​li​zmem a wia​rą, nie był da​le​ki od my​śli, że sza​tan owład​nął zre​wol​to​wa​ną ludz​ko​ścią, ob​na​ża​jąc ka​mien​ne ser​ca i krwio​żer​cze in​stynk​ty re​wo​lu​cyj​nych sie​pa​czy. – Sły​sza​łem coś o tym – szep​nął pół​gęb​kiem. Przy​zna​ła mu ra​cję ze spo​ko​jem i po​wa​gą: – Jed​nak​że opie​ra​łam się wte​dy ze wszyst​kich sił. Tej​że nocy Sce​vo​la od​dał ją pod opie​kę ko​bie​ty zwa​nej Pe​ro​se. Była mło​da i ład​na, po​cho​dzi​ła z Ar​les, ro​dzin​nych stron mat​ki Ar​let​ty. Mia​ła go​spo​dę. Owa Pe​ro​se trzy​ma​ła ją pod klu​czem we wła​snym po​ko​ju, a obok w są​sied​niej izbie pa​trio​ci pra​wie do rana wrzesz​cze​li, śpie​wa​li i prze​ma​wia​li. Cza​sem Pe​ro​se wpa​da​ła do niej na chwi​lę, wzru​sza​ła bez​sil​nie ra​mio​na​mi i zni​ka​ła. Póź​niej, w cią​gu wie​lu na​stęp​nych nocy, gdy cała ban​da chra​pa​ła na ław​kach i pod​ło​dze, Pe​ro​se wkra​da​ła się do po​ko​ju i pa​da​ła na ko​la​na w no​gach łóż​ka, na któ​rym Ar​let​ta sie​dzia​ła pro​sto, z sze​ro​ko otwar​ty​mi ocza​mi i ci​cho beł​ko​cząc do sie​bie. Ob​jąw​szy nie​przy​tom​ną dziew​czy​nę za nogi Pe​ro​se za​le​wa​ła się łza​mi, do​pó​ki sen jej nie zmo​rzył. Rano po​ry​wa​ła się na rów​ne nogi mó​wiąc: „Chodź! Naj​waż​niej​sza rzecz to utrzy​mać się przy ży​ciu. Chodź po​ma​gać w dzie​le spra​wie​dli​wo​ści.” I przy​łą​cza​ły się do ban​dy, ru​sza​jąc na nowe ca​ło​dzien​ne po​lo​wa​nie na zdraj​ców. Po

pew​nym cza​sie jed​nak ofia​ry, któ​rych z po​cząt​ku peł​ne były uli​ce, trze​ba było wy​szu​ki​wać po tyl​nych po​dwó​rzach, do​pa​dać w kry​jów​kach, wy​cią​gać z piw​nic lub wy​naj​dy​wać na stry​chach, do któ​rych ban​da wdzie​ra​ła się z ry​ka​mi mor​du i ze​msty. – Wów​czas, Mon​sieur d’ Abbé – mó​wi​ła Ar​let​ta – do​pie​ro wów​czas pod​da​łam się temu. Nie mia​łam już sił się opie​rać. Po​wie​dzia​łam so​bie: „Sko​ro tak jest, to wi​dać tak trze​ba.” Prze​waż​nie jed​nak by​łam jak czło​wiek na wpół uśpio​ny i śnią​cy o rze​czach, w któ​re się wie​rzyć nie chce. W tym cza​sie Pe​ro​se dała mi do zro​zu​mie​nia, że Sce​vo​li bra​ku​je pią​tej klep​ki. Na​stęp​nej nocy, gdy cała ban​da wcze​śnie za​snę​ła w są​sied​niej du​żej izbie, Pe​ro​se i Sce​vo​la do​po​mo​gli mi wy​sko​czyć przez okno na uli​cę i po​pro​wa​dzi​li na przy​stań za ar​se​na​łem. Sce​vo​la od​na​lazł ku​ter, przy​cu​mo​wa​ny do pon​to​nu, i jed​ne​go ry​ba​ka z Ma​dra​gue. Dru​gi prze​padł. Pe​ro​se ob​ję​ła mnie za szy​ję i za​pła​ka​ła. Po​ca​ło​wa​ła mnie i po​wie​dzia​ła: „Moja go​dzi​na już bli​ska. Ty, Sce​vo​lo, nie po​ka​zuj się wię​cej w Tu​lo​nie, bo nikt ci już nie wie​rzy. Adieu, Ar​let​te. Vive la Na​tion!” I znik​nę​ła w ciem​no​ściach. Cze​ka​łam na pon – to​nie, dy​go​cąc pod łach​ma​na​mi suk​ni i słu​cha​jąc, jak Sce​vo​la z tym dru​gim czło​wie​kiem wy​rzu​ca​ją tru​py z ku​tra. Plusk, plusk, plusk. I na​gle wy​da​ło mi się, że po​win​nam ucie​kać, lecz oni rzu​ci​li się za mną, ścią​gnę​li mnie z po​wro​tem i wtrą​ci​li do cuch​ną​cej krwią ka​ju​ty. Po po​wro​cie na far​mę utra​ci​łam wszel​kie czu​cie. Nie czu​łam, że ist​nie​ję. Do​ko​ła sie​bie wi​dzia​łam tu i ów​dzie róż​ne rze​czy, lecz nie mo​głam na nie dłu​go pa​trzeć. Coś ze mnie ucie​kło. Te​raz wiem, że to nie ser​ce, lecz wów​czas nie dba​łam, co to ta​kie​go. Czu​łam się lek​ka, jak​by pu​sta we​wnątrz, i tro​chę mi było chłod​no przez cały czas, lecz mo​głam się uśmie​chać do lu​dzi. Nic dla mnie nie mia​ło zna​cze​nia. Na ni​ko​go nie zwra​ca​łam uwa​gi. Ni​cze​go nie chcia​łam. Nie by​łam wca​le ży​ją​cą isto​tą, Mon​sieur l’abbé. Mia​łam wra​że​nie, że lu​dzie mnie wi​dzą i mó​wią do mnie, było to za​baw​ne, aż jed​ne​go dnia po​-

czu​łam, że ser​ce za​bi​ło mi w pier​si. – Po co wła​ści​wie przy​szła pani do mnie i opo​wie​dzia​ła tę hi​sto​rię? – spy​tał abbé po ci​chu. – Przy​szłam do księ​dza. Czy ksiądz za​po​mniał, że wy​cho​wa​łam się w klasz​to​rze? Nie za​po​mnia​łam się mo​dlić. Lecz te​raz boję się świa​ta. Co mam ro​bić? – Po​ku​to​wać! – za​grzmiał abbé po​wsta​jąc. Lecz spo​tkaw​szy się z po​god​nym spoj​rze​niem jej pod​nie​sio​nych oczu zmu​sił się do zni​że​nia gło​su. – Niech pani nie boi się szcze​rze i bez trwo​gi zaj​rzeć w ciem​no​ści swej du​szy. Niech pani pa​mię​ta, skąd praw​dzi​wa po​moc przyjść może. Lu​dzi, wy​sta​wio​nych przez Boga na taką pró​bę, nie​po​dob​na roz​grze​szyć z po​peł​nio​nych zdroż​no​ści. Od​suń się od świa​ta. Za​głęb się w so​bie sa​mej i po​rzuć wszel​ką myśl o tym, co lu​dzie zwą szczę​ściem. Miej za​wsze przed oczy​ma przy​kład swe​go upad​ku, sła​bo​ści na​tu​ry wła​snej i na​tu​ry ludz​kiej w ogó​le. Może była pani opę​ta​na. Skąd mogę wie​dzieć? Może był to do​pust Boży, by pani sta​ła się świę​tą ko​bie​tą przez wy​rze​cze​nie się świa​ta i mo​dli​twę. W ta​kim ra​zie obo​wiąz​kiem moim by​ło​by być pani po​moc​nym. Tym​cza​sem po​win​na się pani mo​dlić o siły do bez​względ​ne​go wy​rze​cze​nia. Ar​let​ta po​wo​li spu​ści​ła oczy; wy​da​ła się księ​dzu ży​wym sym​bo​lem za​gad​ko​wo​ści du​szy ludz​kiej. „Ja​kie mogą być za​mie​rze​nia Opatrz​no​ści wzglę​dem tej isto​ty?” – za​dał so​bie py​ta​nie. – Mon​sieur le Curé – po​wie​dzia​ła spo​koj​nie. – Po raz pierw​szy od wie​lu lat uczu​łam po​trze​bę mo​dli​twy. Wy​cho​dząc z domu chcia​łam tyl​ko pójść do ko​ścio​ła. – Ko​ściół stoi otwo​rem na​wet dla naj​gor​szych grzesz​ni​ków – od​po​wie​dział abbé. – Wiem o tym. Lecz mu​sia​ła​bym przejść wśród tu​tej​szych lu​dzi, a

ksiądz wie, do cze​go oni są zdol​ni. – Może i le​piej – mruk​nął abbé – nie wo​dzić ich na po​ku​sze​nie. – Mu​szę się po​mo​dlić przed odej​ściem stąd. Mia​łam na​dzie​ję, że po​zwo​li mi ksiądz wejść przez za​kry​stię. – Nie​ludz​ką by​ło​by rze​czą od​mó​wić tego pani – rzekł po​wsta​jąc i zdej​mu​jąc klucz wi​szą​cy na ścia​nie. Wło​żył swój sze​ro​ko​skrzy​dły ka​pe​lusz i w mil​cze​niu po​pro​wa​dził ją przez furt​kę po za​sło​nię​tej od stro​ny stud​ni ścież​ce, któ​rą sam zwykł cho​dzić. Gdy we​szli . do wil​got​nej i znisz​czo​nej za​kry​stii, za​mknął drzwi za sobą i wów​czas do​pie​ro otwo​rzył inne, mniej​sze, wio​dą​ce do ko​ścio​ła. Sta​nąw​szy z boku Ar​let​ta po​czu​ła ów ko​ściel​ny, przej​mu​ją​cy chło​dem za​pach świe​żej zie​mi, zmie​sza​ny z lek​ką wo​nią ka​dzi​dła. W głę​bo​kim mro​ku nawy sa​mot​ny pło​my​czek tlił się przed fi​gu​rą Mat​ki Bo​skiej. Gdy mi​ja​ła księ​dza, ów szep​nął do niej: – Tam przed wiel​kim oł​ta​rzem ukórz się, módl się o ła​skę, siłę i prze​ba​cze​nie na tym świe​cie peł​nym prze​stępstw prze​ciw Bogu i lu​dziom. Nie spoj​rza​ła na nie​go. Po​przez cien​kie po​de​szwy bu​ci​ków czu​ła chłód ka​mien​nej po​sadz​ki. Abbé zo​sta​wił drzwi otwar​te na roz​cież, siadł na wy​pla​ta​nym krze​śle, skrzy​żo​wał ręce, opu​ścił gło​wę na pier​si. Zda​wał się spać głę​bo​ko, tym​cza​sem po upły​wie pół go​dzi​ny wstał, pod​szedł do drzwi i pa​trzył na klę​czą​cą po​stać, któ​ra ko​rzy​ła się ni​sko na stop​niach oł​ta​rza. Ar​let​ta mia​ła twarz ukry​tą w dło​niach w na​boż​nym, mo​dli​tew​nym po​ry​wie. Abbé po​cze​kał cier​pli​wie do​bre kil​ka mi​nut, nim ode​zwał się po​waż​nym szep​tem, któ​ry wy​peł​nił ciem​ne wnę​trze ko​ścio​ła: – Czas już na pa​nią. Będę dzwo​nił na nie​szpo​ry. Wi​dok cał​ko​wi​te​go jej uko​rze​nia się przed Naj​wyż​szą Isto​tą wzru​szył księ​dza. Cof​nął się do za​kry​stii i po chwi​li usły​szał ci​chut​ki sze​lest ar​te​zyj​skich je​dwa​bi dzie​dzicz​ki Escam​po​bar. We​szła do za​kry​stii lek​kim

kro​kiem z świe​tli​sty​mi ocza​mi i abbé spoj​rzał na nią nie bez wzru​sze​nia. – Do​brze mo​dli​łaś się, moja cór​ko – rzekł. – Wie​le zo​sta​nie ci wy​ba​czo​ne, al​bo​wiem cier​pia​łaś wie​le. Nie​prze​bra​na jest ła​ska Bo​ska. Miej uf​ność w Bogu. Pod​nio​sła opusz​czo​ną na pier​si gło​wę i za​trzy​ma​ła się na chwi​lę. Wśród mro​ku pa​nu​ją​ce​go w cia​snej za​kry​stii do​strzegł, że oczy jej są peł​ne łez. – Tak, Mon​sieur l’Abbé – ode​zwa​ła się swym czy​stym, cza​ru​ją​cym gło​sem. – Mo​dli​łam się i czu​ję, że zo​sta​łam wy​słu​cha​na. Bła​ga​łam Boga, by w swym mi​ło​sier​dziu za​cho​wał mi na za​wsze ser​ce mego uko​cha​ne​go lub po​zwo​lił mi umrzeć, nim go zno​wu zo​ba​czę. Ksiądz zbladł pod opa​le​ni​zną wiej​skie​go pro​bosz​cza i bez sło​wa oparł się ple​ca​mi o ścia​nę.

XI

Po wyj​ściu z ko​ścio​ła drzwia​mi od za​kry​stii Ar​let​ta ani się obej​rza​ła. Abbé wi​dział, jak prze​mknę​ła koło ple​ba​nii i znik​nę​ła za nią. Nią oskar​żał dziew​czy​ny o dwu​li​co​wość. Sam sie​bie oszu​kał. Po​gan​ka. Mimo bia​ło​ści cery, czerń jej wło​sów i pur​pu​ra warg świad​czy​ły o do​miesz​ce krwi sa​ra​ceń​skiej. Wy​rzekł się jej bez żalu. Ar​let​ta szła pręd​ko ku Escam​po​bar, jak gdy​by mia​ła po​wód do po​śpie​chu; lecz do​szedł​szy do pierw​sze​go ogro​dzo​ne​go pola zwol​ni​ła kro​ku i po chwi​li wa​ha​nia sia​dła mię​dzy dwo​ma drze​wa​mi oliw​ny​mi przy mu​rze, pod któ​rym cią​gnął się pas rzad​kiej tra​wy. „A je​że​li by​łam opę​ta​na – ro​zu​mo​wa​ła – jak po​wie​dział abbé, cóż to dla mnie te​raz sta​no​wi? Ów zły duch wy​ru​go​wał moje praw​dzi​we ja z mego cia​ła, a po​tem sam je opu​ścił. Prze​ży​łam lata pu​ste, bez tre​ści. Nic nie mia​ło zna​cze​nia.” Lecz jej praw​dzi​we „ja”, zdą​żyw​szy przez ten czas doj​rzeć na ta​jem​ni​czym wy​gna​niu, wró​ci​ło do niej te​raz oży​wio​ne na​dzie​ją… i spra​gnio​ne ko​cha​nia. Była pew​na, że to „ja” nig​dy nie trzy​ma​ło się bar​dzo da​le​ko od tego po​rzu​co​ne​go cia​ła, o któ​rym Ka​ta​rzy​na wy​ra​zi​ła się nie​daw​no, że nie po​win​no nig​dy zna​leźć się w ra​mio​nach męż​czy​zny. „To wszyst​ko, co sta​ra ciot​ka mo​gła wie​dzieć o mi​ło​ści” – my​śla​ła Ar​let​ta ze współ​czu​ciem, nie zaś z po​gar​dą. Sama wie​dzia​ła le​piej, się​gnąw​szy po praw​dę do nie​bios pod​czas owe​go dłu​go​trwa​łe​go roz​mo​dle​nia w eks​ta​zie u stóp mrocz​ne​go oł​ta​rza. Wy​tłu​ma​czy​ła so​bie za​rów​no to nie​biań​skie, jak i zgo​ła inne, ziem​skie od​kry​cie. Sta​ło się to w po​łu​dnie pod​czas obia​du, gdy po​da​wa​ła po​rucz​-

ni​ko​wi. Wszy​scy do​mow​ni​cy sie​dzie​li w kuch​ni. Nig​dy jesz​cze nie była z Réa​lem bar​dziej na osob​no​ści. Dnia tego nie po​tra​fi​ła od​mó​wić so​bie roz​ko​szy prze​by​wa​nia w jego po​bli​żu, ob​ser​wo​wa​nia go nie​wi​docz​nie, ocze​ki​wa​nia z jego ust słów paru, od​czu​wa​nia ra​do​snej świa​do​mo​ści wła​sne​go ist​nie​nia, któ​ra jej przy​cho​dzi​ła tyl​ko w obec​no​ści Réa​la, nie po​tra​fi​ła od​mó​wić so​bie roz​ko​szy dziw​ne​go, bez​na​mięt​ne​go, acz cał​ko​wi​cie po​chła​nia​ją​ce​go upo​je​nia, we​wnętrz​ne​go cie​pła, uf​no​ści!… Cof​nę​ła się na parę kro​ków od sto​łu, przy któ​rym sie​dział Réal, sia​dła na​prze​ciw nie​go i spu​ści​ła oczy. W sali pa​no​wa​ła głę​bo​ka ci​sza, któ​rą mą​cił tyl​ko roz​gwar gło​sów do​cho​dzą​cych z kuch​ni. Rzu​ci​ła jed​no, po​tem dru​gie ukrad​ko​we spoj​rze​nie spod rzęs i za​uwa​ży​ła, że Réal pa​trzy na nią ze szcze​gól​nym wy​ra​zem. Zda​rzy​ło się to po raz pierw​szy. Wsta​ła rap​tow​nie, są​dząc, że mu cze​goś trze​ba, i gdy tak przed nim sta​ła z ręką opar​tą na sto​le, na​chy​lił się na​gle, war​ga​mi przy​ci​snął jej rękę do sto​łu i za​czął ca​ło​wać na​mięt​nie, bez​dź​więcz​nie, bez koń​ca… W pierw​szej chwi​li prze​stra​szy​ła się ra​czej, niż zdzi​wi​ła, po​tem ogar​nę​ło ją uczu​cie nie​wy​sło​wio​ne​go szczę​ścia i za​czę​ła od​dy​chać pręd​ko… Prze​stał, od​chy​la​jąc się w tył z ca​łej siły. Ode​szła od sto​łu i sia​dła znów, pa​trząc na nie​go otwar​cie, z upo​rem, bez uśmie​chu. Lecz on nie pa​trzył na nią. Za​ci​skał te​raz moc​no pul​su​ją​ce war​gi, a twarz miał stę​ża​łą od su​ro​wo​ści i roz​pa​czy. Nie za​mie​ni​li ani sło​wa. Rap​tem wstał i, od​wra​ca​jąc wzrok, wy​szedł nie skoń​czyw​szy obia​du. Każ​de​go in​ne​go dnia, gdy wszyst​ko jesz​cze szło zwy​kłym try​bem, wsta​ła​by i wy​szła za nim, za​wsze bo​wiem pod​da​wa​ła się uro​ko​wi, któ​ry zbu​dził ją do ży​cia. Wy​szła​by na dwór, żeby przejść pa​ro​krot​nie przed ocza​mi Réa​la. Tym ra​zem jed​nak nie usłu​cha​ła tego cze​goś, co było moc​niej​sze na​wet od uro​ku, cze​goś, co od​zy​wa​ło się w głę​bi jej isto​ty, po​py​cha​jąc i wstrzy​mu​jąc ją jed​no​cze​śnie. Pod​nio​sła tyl​ko rękę i spoj​rza​ła na

nią. A więc to praw​da. Sta​ło się. Ca​ło​wał tę rękę. Przed​tem, nie zwra​ca​jąc uwa​gi na jego za​sę​pie​nie, póki tyl​ko zo​sta​wał na miej​scu, ko​rzy​sta​ła ze spo​sob​no​ści pa​trze​nia nań, gdzie go tyl​ko mo​gła wi​dzieć, z nie​win​ną, nie​ha​mo​wa​ną otwar​to​ścią. Te​raz jed​nak wie​dzia​ła, jak się ma za​cho​wy​wać. Wsta​ła, prze​szła przez kuch​nię, wy​trzy​mu​jąc bez zmie​sza​nia in​kwi​zy​tor​skie spoj​rze​nie Ka​ta​rzy​ny, i uda​ła się na górę. Gdy ze​szła po pew​nym cza​sie, nig​dzie nie mo​gła zna​leźć Réa​la. Nie było zresz​tą ni​ko​go, jak​by wszy​scy się po​cho​wa​li – Mi​chel, Pey​rol, Sce​vo​la… Lecz do Sce​vo​li, gdy​by go spo​tka​ła, nie ode​zwa​ła​by się na​wet. Dużo wody upły​nę​ło od cza​su, gdy z nim roz​ma​wia​ła. Do​my​śla​ła się, że Sce​vo​la po​szedł po​ło​żyć się do swej nory, odra​pa​ne​go ma​łe​go po​ko​iku na pię​trze, oświe​tlo​ne​go je​dy​nym ma​łym okien​kiem z gru​be​go szkła w szczy​to​wej ścia​nie. Ka​ta​rzy​na umie​ści​ła go w nim pierw​sze​go za​raz dnia, gdy ją, Ar​let​tę, spro​wa​dził do domu; za​trzy​mał go od​tąd dla sie​bie. Wy​obra​ża​ła so​bie Sce​vo​lę, jak leży roz​cią​gnię​ty na sien​ni​ku. Te​raz to po​tra​fi​ła. Przed​tem, w cią​gu dłu​gich lat po po​wro​cie, lu​dzie, któ​rych nie wi​dzia​ła, nie ist​nie​li dla niej. Gdy​by ucie​kli i zo​sta​wi​li ją samą, nie my​śla​ła​by o nich wca​le. Wcho​dzi​ła​by i wy​cho​dzi​ła z pu​ste​go domu, błą​ka​ła​by się po pu​stych po​lach i nie po​my​śla​ła​by o ni​kim. Pey​rol był pierw​szą isto​tą ludz​ką, któ​rą za​uwa​ży​ła od lat wie​lu. Ist​niał dla niej za​wsze, od pierw​szej chwi​li przy​by​cia. A wy​pa​da za​uwa​żyć, że bar​dzo rzu​cał się w oczy i za​wsze był gdzieś w po​bli​żu. Lecz tego po​po​łu​dnia nie było na​wet Pey​ro​la. Za​czął ją ogar​niać co​raz więk​szy nie​po​kój, lecz dziw​nie nie mia​ła ocho​ty wcho​dzić do kuch​ni, wie​dząc, że za​sta​nie tam ciot​kę w fo​te​lu, niby ge​niu​sza do​mo​we​go, znie​ru​cho​mia​łe​go pod​czas po​obied​niej sje​sty i nie​od​gad​nio​ne​go w swej nie​ru​cho​mo​ści. A jed​nak czu​ła, że musi z kimś po​mó​wić o Re​alu. W ten spo​sób po​wzię​ła za​miar uda​nia się na wieś, do ko​ścio​ła. Po​sta​no​wi​ła po​mó​wić o Réa​lu z księ​dzem i z Bo​giem. Daw​ne aso​cja​cje od​zy​ska​ły wła​dzę

nad jej umy​słem. Wpo​jo​no w nią wia​rę, że wszyst​ko moż​na po​wie​dzieć księ​dzu, a rów​nież – że moż​na się mo​dlić do Wszech​mo​gą​ce​go Boga, któ​ry wie wszyst​ko, pro​sząc Go o ła​ską, moc, zmi​ło​wa​nie, obro​nę. Tak też uczy​ni​ła i czu​ła, że zo​sta​ła wy​słu​cha​na. Gdy tak od​po​czy​wa​ła pod mu​rem, ser​ce w niej uci​szy​ło się po​wo​li. Wy​rwa​ła dłu​gie źdźbło tra​wy i owi​ja​ła je so​bie au​to​ma​tycz​nie do​ko​ła pal​ców. Za​sło​na chmur zgęst​nia​ła na nie​bie, wcze​sny zmierzch… okrył zie​mię, ona zaś wciąż jesz​cze nie wie​dzia​ła, co się dzie​je z Réa​lem. Po​rwa​ła się na rów​ne nogi. Lecz jed​no​cze​śnie przy​szło jej na myśl, że musi pa​no​wać nad sobą. Nor​mal​nym, lek​kim kro​kiem po​de​szła ku fron​to​wi domu i po raz pierw​szy w ży​ciu.za​uwa​ży​ła, jak ja​ło​wy i po​sęp​ny ma on wy​gląd, gdy nie ma w po​bli​żu Réa​la. Spo​koj​nie wśli​znę​ła się przez drzwi fron​to​we i po​bie​gła na górę. Na pię​trze było ciem​no. Mi​nę​ła drzwi po​ko​ju, któ​ry zaj​mo​wa​ła wraz z ciot​ką, daw​ną sy​pial​nię ro​dzi​ców. Są​sied​ni ob​szer​ny po​kój zaj​mo​wał Réal pod​czas swych od​wie​dzin w Escam​po​bar. Nie sze​lesz​cząc su​kien​ką, jak cień prze​mknę​ła po ko​ry​ta​rzu, bez​dź​więcz​nie na​ci​snę​ła klam​kę i we​szła. Za​mkną​ła drzwi i za​czę​ła na​słu​chi​wać. W domu pa​no​wa​ła mar​two​ta. Sce​vo​la albo wy​szedł już z domu, albo wciąż le​żał jesz​cze na wy​gnie​cio​nym sien​ni​ku z otwar​ty​mi ocza​mi, beł​ko​cąc do sie​bie w przy​stą​pię fu​rii. Za​sta​ła go raz przy​pad​ko​we w tak nie​po​czy​tal​nym sta​nie. Le​żał z twa​rzą wci​śnię​tą w po​dusz​kę. Za​war​czał na nią groź​nie: „Precz! Nie zbli​żaj się do mnie.” I zda​rze​nie to wów​czas na​wet jej nie za​sta​no​wi​ło! Prze​ko​naw​szy się, że w domu jest ci​cho jak w gro​bie, Ar​let​ta prze​szła przez po​kój do okna, któ​re przez czas byt​no​ści po​rucz​ni​ka za​wsze sta​ło otwo​rem, z od​rzu​co​ny​mi na mur okien​ni​ca​mi. Pod​cho​dząc zo​ba​czy​ła przez nie za​sło​nię​te okno Pey​ro​la, któ​ry wra​cał z po​ste​run​ku na wzgó​rzu. Siwa gło​wa sre​brzy​ła się na tle sto​ku wzgó​rza, po​wo​li znikł jej z

oczu, do​szedł ją na​to​miast spod okna od​głos jego kro​ków. Mi​nę​ły ją i uci​chły w domu, lecz nie sły​sza​ła, by wcho​dził na górę. Po​szedł do kuch​ni. Do Ka​ta​rzy​ny. Będą mó​wi​li o niej i o Eu​ge​niu​szu. Lecz co mogą o nich po​wie​dzieć? Taką no​wi​cjusz​ką była w szko​le ży​cia, że wszyst​ko wy​da​wa​ło jej się nie​bez​piecz​ne – roz​mo​wy, za​cho​wa​nie, spoj​rze​nia. Sama myśl, że może mię​dzy nimi pa​no​wać zu​peł​ne mil​cze​nie, na​pa​wa​ła ją stra​chem. I to było moż​li​we. Przy​pu​ść​my, że nie ode​zwą, się do sie​bie sło​wem. To by​ło​by strasz​ne! Mimo to za​cho​wa​ła spo​kój, jak przy​sta​ło oso​bie roz​sąd​nej, któ​ra wie, że nie na​le​ży mio​tać się na wszyst​kie stro​ny chcąc spro​stać nie​zna​nym nie​bez​pie​czeń​stwom. Ro​zej​rza​ła się po po​ko​ju i za​uwa​ży​ła… w ką​cie wa​li​zę po​rucz​ni​ka. Tę wa​li​zę wła​śnie chcia​ła zo​ba​czyć. A więc nie od​je​chał. Lecz choć otwo​rzy​ła wa​li​zę, ni​cze​go się o nim nie do​wie​dzia​ła. Nie mia​ła wąt​pli​wo​ści, że wró​ci. Za​wsze wra​cał. Szcze​gól​nie rzu​cił się jej w oczy duży pa​kiet, za​szy​ty w ża​glo​we płót​no, z trze​ma wiel​ki​mi czer​wo​ny​mi pie​czę​cia​mi na szwach. Lecz nie zwró​ci​ła na pa​kiet uwa​gi. My​ślą była wciąż przy Pey​ro​lu i Ka​ta​rzy​nie na par​te​rze. Jak oni się zmie​ni​li. Czy my​śle​li przed​tem, że jest obłą​ka​na? To ją obu​rzy​ło. „Jak​że mo​głam temu za​po​biec?” – za​py​ta​ła się w du​chu z roz​pa​czą. Usia​dła na brze​gu łóż​ka w zwy​kłej po​zie, ze skrzy​żo​wa​ny​mi no​ga​mi i rę​ka​mi na ko​la​nach. Na jed​nej z nich czu​ła od​cisk warg Re​ala, ko​ją​cy i da​rzą​cy spo​ko​jem pew​no​ści, lecz zda​wa​ła so​bie jed​no​cze​śnie spra​wę z za​mie​sza​nia w gło​wie, nie​okre​ślo​ne​go znu​że​nia, ja​kie się od​czu​wa w po​go​ni za nie​wy​raź​ną wi​zją, chcąc roz​róż​nić zmien​ne kon​tu​ry, płyn​ny kształt, nie​zro​zu​mia​łe zna​ki. Opa​no​wa​ło ją zmę​cze​nie i łóż​ko sku​si​ło do od​po​czyn​ku. Le​ża​ła na sa​mym brze​gu po​sła​nia pod​ło​żyw​szy so​bie wy​ca​ło​wa​ną rękę pod po​li​czek. Wszel​ka myśl ją opu​ści​ła, le​ża​ła jed​nak z sze​ro​ko otwar​ty​mi ocza​mi i by​najm​niej nie śni​ła. Trwa​jąc w tej po​zie i nie sły​sząc

naj​lżej​sze​go dźwię​ku, zo​ba​czy​ła, że klam​ka się po​ru​sza, aż do koń​ca, zu​peł​nie bez​dź​więcz​nie, jak gdy​by za​mek zo​stał nie​daw​no na​oli​wio​ny. Gdy​by po​szła za pierw​szym im​pul​sem, wy​sko​czy​ła​by na śro​dek po​ko​ju, lecz opa​no​wa​ła się i tyl​ko pod​nio​sła na łóż​ku. Nie za​trzesz​cza​ło. Ci​cho spu​ści​ła nogi na pod​ło​gę i gdy z za​par​tym od​de​chem przy​ło​ży​ła ucho do drzwi, klam​ka wró​ci​ła do nor​mal​ne​go po​ło​że​nia. Nie do​sły​sza​ła na​wet szme​ru spo​za drzwi. Naj​lżej​sze​go dźwię​ku. Nic. Wi​dzia​ła na wła​sne oczy, a jed​nak wszyst​ko sta​ło się tak ci​cho, że nie obu​dzi​ło​by ni​ko​go, kto by miał naj​lżej​szy sen. Była pew​na, że gdy​by le​ża​ła na dru​gim boku, to jest ty​łem do drzwi, nie wie​dzia​ła​by o ni​czym. Upły​nę​ła do​bra chwi​la, nim ode​szła od drzwi i usia​dła na krze​śle przy ma​syw​nym, ob​fi​cie rzeź​bio​nym sto​le, an​ty​ku, któ​ry nada​wał się ra​czej na za​mek niż do domu far​me​ra. Wie​lo​mie​sięcz​ny kurz po​kry​wał owal​ny blat sto​łu z ciem​ne​go drze​wa o pięk​nych sło​jach. „To mu​siał być Sce​vo​la – my​śla​ła Ar​let​ta. – Nikt inny. Cze​go on mógł chcieć?” Za​my​śli​ła się, lecz wła​ści​wie my​śla​ła o czym in​nym. Wszyst​kie jej my​śli wy​peł​niał nie​obec​ny Réal. Od​ru​cho​wo na​kre​śli​ła z wol​na pal​cem na za​ku​rzo​nej po​wierzch​ni sto​łu ini​cja​ły E. A. i opi​sa​ła do​ko​ła nich krąg. Po​tem po​rwa​ła się, otwo​rzy​ła drzwi i ze​szła na dół. W kuch​ni, jak przy​pusz​cza​ła, był Sce​vo​la wraz z in​ny​mi. Gdy się tyl​ko uka​za​ła, wstał i sko​czył na górę, lecz wró​cił na​tych​miast z miną czło​wie​ka, któ​ry zo​ba​czył du​cha, a gdy Pey​rol spy​tał go o ja​kąś ba​ga​tel​kę, war​gi, a na​wet bro​da mu drża​ły i do​pie​ro po chwi​li od​po​wie​dział na py​ta​nie. Od​wra​cał oczy i wszyst​kim cią​ży​ła ko​la​cja, jak gdy​by sie​dzia​ło przy niej wid​mo nie​obec​ne​go po​rucz​ni​ka. Nad​to Pey​rol za​ję​ty był my​ślą o jeń​cu. Ist​nie​nie tego osob​ni​ka było jed​nym skom​pli​ko​wa​nym pro​ble​mem, a ma​new​ry an​giel​skie​go okrę​tu – dru​gim, nie mniej skom​pli​ko​wa​nym, ści​śle zwią​za​nym z pierw​szym i na​je​żo​nym nie​bez​piecz​ny​mi ewen​tu​al​no​ścia​mi. Czar​ne, ma​-

to​we oczy Ka​ta​rzy​ny zda​wa​ły się głę​biej jesz​cze scho​wa​ne w oczo​do​łach, lecz twarz jej mia​ła zwy​kły wy​raz su​ro​wej wy​nio​sło​ści. Na​gle Sce​vo​la prze​mó​wił, jak gdy​by od​po​wia​da​jąc sam so​bie: – Zgu​bi​ło nas umiar​ko​wa​nie. Pey​rol prze​łknął kęs chle​ba z ma​słem, któ​ry prze​żu​wał po​wo​li, i za​py​tał: – Co ma​cie na my​śli, ci​toy​en? – Re​pu​bli​kę – od​po​wie​dział Sce​vo​la bar​dziej sta… now​czo niż za​zwy​czaj. – Umiar​ko​wa​nie, po​wta​rzam. My, pa​trio​ci, za wcze​śnie po​wstrzy​ma​li​śmy ka​rzą​cą rękę. Na​le​ża​ło wy​tłuc do ostat​ka wszyst​kie dzie​ci ary​sto​kra​tów i wszyst​kie dzie​ci zdraj​ców wraz z oj​ca​mi i mat​ka​mi. Po​gar​dę cnót oby​wa​tel​skich i za​mi​ło​wa​nie do ty​ra​nii wy​ssa​ły z mle​kiem mat​ki. Do​ró​sł​szy dep​cą świę​te za​sa​dy… Dzie​ło ter​ro​ru zo​sta​ło zbu​rzo​ne. – Cóż na to mo​że​cie po​ra​dzić – wark​nął Pey​rol. – Na nic się nie zda o tym de​kla​mo​wać tu czy gdzie in​dziej. Nie znaj​dzie​cie ni​ko​go, kto by was ze​chciał słu​chać, lu​do​żer​co! – za​kpił do​bro​dusz​nie. Ar​let​ta, wsparł​szy gło​wę na le​wej ręce, wska​zu​ją​cym pal​cem pra​wej kre​śli​ła na ob​ru​sie nie​wi​dzial​ne ini​cja​ły. Ka​ta​rzy​na schy​liw​szy się, by za​pa​lić czte​ro​pło​mien​ną lam​pę oliw​ną na mo​sięż​nej no​dze, i od​wró​ciw​szy swą mi​ster​nie rzeź​bio​ną gło​wę po​pa​trzy​ła przez ra​mię. San​kiu​lo​ta sko​czył na rów​ne nogi wy​ma​chu​jąc rę​ko​ma. Wło​sy miał zwi​chrzo​ne od bez​sen​ne​go mio​ta​nia się po sien​ni​ku. Nie za​pię​te rę​ka​wy ko​szu​li trze​po​ta​ły mu u cien​kich, wło​cha​tych prze​gu​bów. Nie wy​glą​dał już na czło​wie​ka, któ​ry zo​ba​czył du​cha. Roz​warł sze​ro​ko czar​ną pasz​czę​kę, lecz Pey​rol pod​niósł z po​wa​gą pa​lec do góry. – Nic z tego. Mi​nął czas, gdy wasi krew​ni z La Boy​ére, wszak tam miesz​ka​ją, nie​praw​daż? drże​li na samą myśl, że mo​gli​by​ście ich od​wie​dzić w asy​ście ban​dy pa​trio​tów-łap​ser​da​ków. Te​raz je​ste​ście bez asy​sty i

gdy​by​ście za​czę​li tak pie​nić się pu​blicz​nie, lu​dziom nie śni​ło​by się tego zno​sić; urzą​dzi​li​by na was na​gon​kę jak na wście​kłe​go psa. Sce​vo​la, za​ciąw​szy usta, obej​rzał się i, rzekł​byś, zgnę​bio​ny, że nikt go nie pod​trzy​mał, wy​szedł z kuch​ni za​ta​cza​jąc się jak pi​ja​ny. A pił tyl​ko wodę. Pey​rol pa​trzył w za​my​śle​niu na drzwi, któ​re roz​złosz​czo​ny san​kiu​lo​ta za​trza​snął za sobą. Pod​czas dys​kur​su mię​dzy męż​czy​zna​mi Ar​let​ta znik​nę​ła w sali. Ka​ta​rzy​na wy​pro​sto​wa​ła się i po​sta​wi​ła na sto​le lam​pę o czte​rech dy​mią​cych pło​mie​niach., Twarz jej była te​raz oświe​tlo​na z dołu. Pey​rol od​su​nął co​kol​wiek lam​pę i wów​czas do​pie​ro się ode​zwał. – Pani szczę​ście – mó​wił spo​glą​da​jąc na nią w górą – że Sce​vo​la nie miał tu ani jed​ne​go czło​wie​ka swe​go po​kro​ju, kie​dy przy​był. – Tak – przy​zna​ła. – Mu​sia​łam sama sta​wiać mu czo​ło od po​cząt​ku do koń​ca. Czy pan mnie so​bie wy​obra​ża mię​dzy nim i Ar​let​tą? W owe cza​sy sza​lał okrop​nie, ale był oszo​ło​mio​ny i wy​czer​pa​ny. Póź​niej przy​szłam do sie​bie i po​tra​fi​łam z nim dys​ku​to​wać. Mó​wi​łam mu: „Wi​dzisz, jaka ona mło​da i nie​przy​tom​na.” Rze​czy​wi​ście, je​dy​nym zro​zu​mia​łym zda​niem, któ​re wy​po​wie​dzia​ła w cią​gu dłu​gich mie​się​cy, było: „Pa​trz​cie, jak try​ska, jak chlusz​cze!” On zaś mó​wił mi o swej cno​cie oby​wa​tel​skiej. Nie był roz​pust​ni​kiem. Po​cze​ka. Jest dla nie​go, mó​wił, świę​ta, nie​ty​kal​na, i róż​ne rze​czy w tym ro​dza​ju. Go​dzi​na​mi cho​dził po po​ko​ju tam i z po​wro​tem mó​wiąc o niej, ja zaś sie​dzia​łam i słu​cha​łam go, ma​jąc w kie​sze​ni klucz od po​ko​ju, w któ​rym dziec​ko było za​mknię​te. Zwle​ka​łam i, jak pan mówi, może dla​te​go, że nie miał ni​ko​go, kto by go po​parł, nie pró​bo​wał mnie za​bić, choć mógł to uczy​nić każ​de​go dnia. Gra​łam na zwło​kę. Bo osta​tecz​nie, po co miał mnie za​bi​jać? Mó​wił mi czę​sto, że pe​wien jest po​sia​da​nia Ar​let​ty. Nie​raz zim​ny dreszcz mną wstrzą​sał, gdy wy​ja​śniał, dla​cze​go tak musi być. Za​wdzię​cza​ła mu ży​cie. Och! to strasz​ne, zwa​rio​wa​ne ży​cie. Pan wie, on na​le​ży do tego ga​tun​ku męż​czyzn, któ​rzy umie​ją być cier​pli​-

wi, gdy’ cho​dzi o ko​bie​tę. Pey​rol ki​wał gło​wą ze zro​zu​mie​niem. – Tak, są tacy. Ten ro​dzaj skor​szy jest do prze​le​wu krwi. Mimo to ży​cie pani wi​sia​ło na wło​sku, przy​najm​niej do mego wpro​wa​dze​nia się tu​taj. – Ja​koś się wszyst​ko uło​ży​ło – mruk​nę​ła Ka​ta​rzy​na. – Jak​że ucie​szy​łam się, gdy pan tu przy​był, pan, si​wo​wło​sy, po​waż​ny czło​wiek. – Wszy​scy lu​dzie si​wie​ją – ką​śli​wie za​uwa​żył Pey​rol – a pani mnie nie zna​ła, po dziś dzień nic pani o mnie nie wie. – Pey​ro​lo​wie miesz​ka​ją mniej niż o pół dnia dro​gi stąd – od​po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na, jak gdy​by so​bie wła​śnie o tym przy​po​mnia​ła. – Już do​brze – od​rzekł kor​sarz tak szcze​gól​nym to​nem, że za​py​ta​ła go ostro: – Co ta​kie​go? Czy nie po​cho​dzi pan z Pey​ro​lów? Czy to nie pań​skie na​zwi​sko? – Mia​łem kil​ka na​zwisk, a to jest jed​no z nich. Więc na​zwi​sko i siwe wło​sy spodo​ba​ły się pani, Ka​ta​rzy​no? Na​tchnę​ły pa​nią za​ufa​niem do mnie, co? – Rada by​łam z pań​skie​go przy​by​cia. Sce​vo​la też, jak są​dzę. Sły​szał, że tu i ów​dzie ści​ga​ją pa​trio​tów, i uspo​ka​jał się z każ​dym dniem. Obu​dził pan dziec​ko do ży​cia w cu​dow​ny spo​sób. – A czy to tak​że po​do​ba​ło się Sce​vo​li? – Przed pań​skim przy​by​ciem nig​dy pierw​sza nie ode​zwa​ła się do ni​ko​go. Nie ob​cho​dzi​ło jej tak​że, gdzie się znaj​du​je. Rów​nież – do​da​ła Ka​ta​rzy​na po chwi​li – nie dba​ła o to, co się z nią dzie​je. Och, z cięż​kim ser​cem cią​gle o tym my​śla​łam, w dzień przy pra​cy, a w nocy le​żąc bez​sen​nie i na​słu​chu​jąc, jak ona od​dy​cha. A czas pły​nął, sta​rza​łam się i drża​łam, że może mnie nie​ba​wem za​sko​czyć ostat​nia go​dzi​na. Czę​sto my​śla​łam, że gdy po​czu​ję bli​skość śmier​ci, po​mó​wię z pa​nem w taki spo​sób jak dziś.

– Więc tak pani my​śla​ła – po​wie​dział Pey​rol pół​gło​sem. – Dla​te​go że wło​sy mi osi​wia​ły, przy​pusz​czam. – Tak. I dla​te​go że przy​był pan zza mo​rza – od – par​ła Ka​ta​rzy​na z miną nie​ustę​pli​wą i nie​ugię​tym gło​sem. – Czy pan wie, że gdy pan tu przy​był, Ar​let​ta prze​mó​wi​ła do pana, a prze​mó​wi​ła wów​czas po raz pierw​szy do ko​goś z wła​snej woli, po raz pierw​szy od chwi​li, gdy ją ten czło​wiek spro​wa​dził, ja zaś mu​sia​łam ją ob​myć od stóp do gło​wy i wpa​ko​wać do mat​czy​ne​go łóż​ka? – Po raz pierw​szy – po​wtó​rzył jak echo Pey​rol. – Był to cud praw​dzi​wy – po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na – i pan tego do​ko​nał. – Moc tę mu​sia​ła mi dać ja​kaś in​dyj​ska cza​ro​dziej​ka – za​mru​czał Pey​rol tak ci​cho, że Ka​ta​rzy​na nie mo​gła ro​ze​znać słów. Lecz nie zwró​ci​ła na nie uwa​gi i mó​wi​ła da​lej: – Dziec​ko po​czu​ło do pana dziw​ną sym​pa​tię. Na​resz​cie w jej du​szy obu​dzi​ło się ja​kieś uczu​cie. – Tak – przy​znał Pey​rol po​sęp​nie..– Mia​ła do mnie sym​pa​tię. Na​uczy​ła się roz​ma​wiać ze sta​rym czło​wie​kiem. – Jest coś w panu, co po​bu​dzi​ło umysł Ar​let​ty i roz​wią​za​ło jej ję​zyk – rze​kła Ka​ta​rzy​na do Pey​ro​la trak​tu​jąc go z góry z iście kró​lew​skim spo​ko​jem, niby kró​lo​wa ple​mie​nia. – Czę​sto przy​glą​da​łam się wam z da​le​ka, gdy roz​ma​wia​li​ście, i za​cho​dzi​łam w gło​wę, co ona… – Mó​wi​ła jak dziec​ko – szyb​ko prze​rwał jej Pey​rol. – Więc mia​ła pani po​mó​wić ze mną, gdy zbli​ży się ostat​nia pani go​dzi​na. Czy się pani te​raz go​tu​je na śmierć? – Słu​chaj​cie, Pey​rol, je​że​li czy​ja ostat​nia go​dzi​na wy​bi​ja, to nie moja. Niech się pan ro​zej​rzy tro​chę, do​ko​ła. Wiel​ki był czas po​mó​wić z pa​nem. – Dla​cze​go? Ja nie mam za​mia​ru ni​ko​go za​bić – mruk​nął Pey​rol, – Dziw​ne my​śli przy​cho​dzą – pani do gło​wy.

– Tak jest, jak mó​wią – upie​ra​ła się Ka​ta​rzy​na nie oży​wia​jąc się wca​le. – Śmierć zda​je się jej nie opusz​czać. Ze śmier​cią bie​ga​ła w za​wo​dy. Nie po​zwól​my, by na dro​dze jej ży​cia znów się po​la​ła krew. Pey​rol pod​niósł rap​tem spusz​czo​ną na pier​si gło​wę. – O czym, u li​cha, pani mówi? – za​wo​łał z iry​ta​cją. – Nie ro​zu​miem z tego ani sło​wa. – Nie wi​dział jej pan, gdy mi zo​sta​ła po​wró​co​na – za​uwa​ży​ła Ka​ta​rzy​na. – Przy​pusz​czam, że pan wie, gdzie jest po​rucz​nik. Co go skło​ni​ło do tak na​głe​go odej​ścia? Do​kąd po​szedł? – Wiem – po​wie​dział Pey​rol. – Pew​nie wró​ci dzi​siej​szej nocy. – Wie pan, gdzie jest! I na​tu​ral​nie wie pan tak​że, dla​cze​go po​szedł i dla​cze​go wra​ca – oświad​czy​ła Ka​ta​rzy​na zło​wróżb​nym gło​sem. – Więc niech mu pan po​wie, by le​piej nie wra​cał, chy​ba że ma parę oczu z tyłu gło​wy, by nie wra​cał tu wca​le; bo je​że​li wró​ci, nic go nie uchro​ni od zdra​dziec​kie​go cio​su. – Każ​de​go może do​się​gnąć zdra​da – zde​cy​do​wał Pey​rol po chwi​li za​sta​no​wie​nia. – Nie będę uda​wał, że nie ro​zu​miem, o czym pani mówi. – Sły​szał pan tak samo jak ja, co Sce​vo​la po​wie​dział wy​cho​dząc. Po​rucz​nik jest dziec​kiem ja​kie​goś ary​sto​kra​ty, Ar​let​ta zaś czło​wie​ka zwa​ne​go przez san​kiu​lo​tów zdraj​cą oj​czy​zny. Sam po​wi​nien pan wy​wnio​sko​wać, co miał na my​śli. – To tchó​rzem pod​szy​ty szcze​kacz – od​po​wie​dział Pey​rol z po​gar​dą; Ka​ta​rzy​na jed​nak po​zo​sta​ła nie​wzru​szo​na, ni​czym sta​ra Sy​bil​la, któ​ra ze​szła z trój​no​ga,. aby pro​ro​ko​wać okrut​ne klę​ski. – To przez jego re​pu​bli​ka​nizm – ko​men​to​wał Pey​rol z no​wym na​pły​wem wzgar​dy. – Do​stał ata​ku. – Nie, to za​zdrość – od​rze​kła Ka​ta​rzy​na. – Przez tyle lat może mu Ar​let​ta zo​bo​jęt​nia​ła. Od daw​ną już nie za​wra​ca mi nią gło​wy. My​śla​łam, że je​-

śli po​zwo​lę ta​kiej isto​cie jak on zo​stać tu pa​nem… Lecz nie! Od​kąd po​rucz​nik za​czął tu przy​jeż​dżać, wiem na pew​no, że Sce​vo​la znów się nosi z okrop​ny​mi my​śla​mi. Nie sy​pia po no​cach. Znów par​ska za​sa​da​mi re​pu​bli​kań​ski​mi. I czyż pan nie wie, Pey​rol, że czło​wiek może być za​zdro​sny nie ko​cha​jąc?… – Tak pani są​dzi – rzekł Pey​rol w za​my​śle​niu. Wa​żył to twier​dze​nie na sza​li wła​sne​go do​świad​cze​nia. – I przy tym za​sma​ko​wał krwi – mruk​nął po chwi​li. – Może i ma pani ra​cję, Ka​ta​rzy​no. – Może i mam ra​cję – po​wtó​rzy​ła Ka​ta​rzy​na z cie​niem obu​rze​nia w gło​sie. – Za każ​dym ra​zem, gdy wi​dzę z nim Ar​let​tę, drżę, by nie do​szło do sprzecz​ki i do mor​der​cze​go cio​su. A gdy ich nie wi​dzę, jest mi jesz​cze go​rzej. W tej chwi​li ła​mię so​bie gło​wę, gdzie są. Mogą być ra​zem i nie śmiem jej przy​wo​łać, by nie wpra​wić go tym w fu​rię. – Lecz on szu​ka po​rucz​ni​ka – za​uwa​żył Pey​rol zni​żo​nym gło​sem. – Ba, nie mogę za​trzy​mać po​rucz​ni​ka w dro​dze. – Gdzie ona? Gdzie on? – szep​nę​ła Ka​ta​rzy​na to​nem zdra​dza​ją​cym uta​jo​ną trwo​gę. Pey​rol wstał spo​koj​nie i wy​szedł do sali zo​sta​wia​jąc za sobą drzwi otwar​te. Ka​ta​rzy​na do​sły​sza​ła, że ostroż​nie pod​no​si za​su​wę fron​to​wych drzwi. W parę chwil po​tem Pey​rol wró​cił rów​nie spo​koj​nie, jak wy​szedł. – Wy​sze​dłem, by zo​ba​czyć, jaka jest po​go​da. Księ​życ wscho​dzi i chmu​ry się prze​tar​ły. Tu i ów​dzie wyj​rza​ły gwiaz​dy. – Po​tem znacz​nie zni​żył głos: – Ar​let​ta sie​dzi na ław​ce nu​cąc pio​sen​kę. Nie wiem, do​praw​dy, czy za​uwa​ży​ła mnie, choć sta​łem o parę kro​ków od niej. – Ona ma oczy i uszy dla jed​ne​go tyl​ko męż​czy​zny – po​twier​dzi​ła Ka​ta​rzy​na opa​no​waw​szy zu​peł​nie głos. – I nuci pio​sen​kę, mówi pan? Ona, któ​ra zwy​kła sie​dzieć go​dzi​na​mi bez sło​wa. I Bóg ra​czy wie​dzieć, co to za pio​sen​ka!

– Tak, za​szła w niej wiel​ka zmia​na – zgo​dził się Pey​rol wes​tchnąw​szy cięż​ko. – Ten po​rucz​nik – cią​gnął po pau​zie – za​wsze był dla niej zim​ny. Nie​raz za​uwa​ży​łem, że od​wra​cał gło​wę, gdy ona do nas pod​cho​dzi​ła. Pani wie, jacy są ci lu​dzie z epo​le​ta​mi; ten zaś ma tro​skę, któ​ra go gry​zie. Wąt​pię, czy za​po​mniał, że po​cho​dzi z ary​sto​kra​tycz​nej ro​dzi​ny. Te​raz wie​rzę, że ona tyl​ko dla nie​go ma oczy i uszy. Czy to dla​te​go, że tak dłu​go była cho​ra umy​sło​wo? – Nie, Pey​rol – od​po​wie​dzia​ła sta​ra ko​bie​ta. – Nie dla​te​go. Dzi​wi się pan, skąd mogę wie​dzieć? Przez lata całe nie po​tra​fi​ła ani śmiać się, ani pła​kać. Pan to do​brze wie. Miał ją pan cią​gle przed ocza​mi. Czy pan uwie​rzy, że w cią​gu ostat​nie​go mie​sią​ca śmia​ła się i pła​ka​ła tu​ląc się do mnie, nie wia​do​mo dla​cze​go? – Tego nie ro​zu​miem – po​wie​dział Pey​rol. – Wy​star​czy​ło​by, żeby gwizd​nął, a ona za nim po​bie​gnie. Tak, Pey​rol. Na wszyst​ko się​o​dwa​ży; nie ma wsty​du ani dumy. Ja sama by​łam nie​mal jak ona. –Brą​zo​wa, ostra twarz Ka​ta​rzy​ny sta​ła się jesz​cze bar​dziej nie​czu​ła; po chwi​li pod​ję​ła zno​wu, jak​by w dys​ku​sji z sa​mą​so​bą: –Ja przy​najm​niej by​łam przy zdro​wych zmy​słach. Każ​dy męż​czy​zna mógł mnie po​jąć… Ale ten po​rucz​nik nie jest księ​dzem. Ostat​nie sło​wa ude​rzy​ły Pey​ro​la. Już​za​po​mniał o tej hi​sto​rii. Po​wie​dział​so​bie: „Ona wie, sama przez to prze​szła.” – Niech pani po​słu​cha, Ka​ta​rzy​no – po​wie​dział zde​cy​do​wa​nym to​nem – po​rucz​nik wró​ci nie​ba​wem. Bę​dzie tu koło pół​no​cy. Lecz jed​no mogę pani po – wie​dzieć: nie wra​ca po nią. Wca​le nie! Nie przez wzgląd na nią. – Więc je​że​li nie przez wzgląd na nią, to śmierć mu​sia​ła na nie​go ski​nąć – wy​gło​si​ła uro​czy​ście, bez​na​mięt​nie i z prze​ko​na​niem. – Czło​wie​ka, na któ​re​go śmierć ski​nę​ła, nic nie za​trzy​ma! Pey​rol, któ​ry wie​lo​krot​nie spo​ty​kał się ze śmier​cią twa​rzą w twarz,

spoj​rzał uważ​nie na ostry, brą​zo​wy pro​fil Ka​ta​rzy​ny. – Fak​tem jest – mruk​nął – że lu​dzie, któ​rzy rzu​ca​ją się na​przód szu​ka​jąc śmier​ci, czę​sto jej nie znaj​du​ją. Więc trze​ba, by śmierć dała czło​wie​ko​wi znak? Co to może być za znak? – Skąd moż​na wie​dzieć? – od​po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na py​ta​niem, wpa​tru​jąc się w prze​ciw​le​głą ścia​nę kuch​ni. – Na​wet ci, któ​rym ten znak jest dany, bio​rą go za co in​ne​go. A mimo to za​wsze są mu po​słusz​ni. Mó​wię panu, Pey​rol, że nic ich nie za​trzy​ma. Może to być spoj​rze​nie lub uśmiech, lub cień na wo​dzie, lub myśl, któ​ra prze​mknie przez gło​wę. Mój bied​ny brat i bra​to​wa, gdy ich ostat​nia go​dzi​na na​de​szła, zo​ba​czy​li w ten spo​sób twarz swe​go dziec​ka. Pey​rol skrzy​żo​wał ręce na pier​si i spu​ścił gło​wę w za​du​mie. Me​lan​cho​lia była mu zgo​ła nie zna​na, bo gdzież mo​gło się na nią zna​leźć miej​sce w ży​ciu kor​sa​rza i Bra​ta z Wy​brze​ża, w ży​ciu nie​skom​pli​ko​wa​nym, przed​się​bior​czym, wi​szą​cym na wło​sku, peł​nym – ha​zar​dów i tak da​le​ce ab​sor​bu​ją​cym, że nie po​zo​sta​wia​ło chwi​li cza​su na sku​pie​nie lub chwi​lo​we za​po​mnie​nie o so​bie, któ​re się zwie we​so​ło​ścią? Po​nu​ra wście​kłość i dzi​kie ucie​chy prze​lot​nie na​wie​dza​ły go z ze​wnątrz; nig​dy jed​nak nie roz​kwi​tło w nim owo in​tym​ne we​wnętrz​ne prze​świad​cze​nie o zni​ko​mo​ści wszyst​kie​go, owa nie​wia​ra we… wła​sną moc. „Jaki znak bę​dzie dany mnie?” – spy​tał się w du​chu i z po​gar​dą dla sie​bie za​de​cy​do​wał, że jemu śmierć nie ra​czy dać zna​ku, umrze w łóż​ku jak sta​ry pies po​dwó​rzo​wy w swej bu​dzie. Osią​gnąw​szy tę głę​bię roz​pa​czy zna​lazł się wo​bec czar​nej ot​chła​ni, w któ​rą świa​do​mość jego wpa​dła jak ka​mień. Ci​szę, za​pa​dłą po ostat​nich sło​wach Ka​ta​rzy​ny, trwa​ją​cą już koło mi​nu​ty, prze​szył wy​so​ki, kry​sta​licz​ny głos: – Co wy tu knu​je​cie we dwo​je?

Ar​let​ta sta​ła w drzwiach sali. Od bły​sku świa​tła w biał​kach oczy jej zda​wa​ły się jesz​cze czar​niej​sze i prze​ni​kliw​sze. Za​sko​czy​ła ich na​praw​dę. Pro​fil Ka​ta​rzy​ny, wy​pro​sto​wa​nej przy sto​le, za​ry​so​wał się, o ile to moż​li​we, jesz​cze wy​ra​zi​ściej, ni​czym kan​cia​sty po​sąg sta​rej wieszcz​ki pu​styn​ne​go szcze​pu. Ar​let​ta zro​bi​ła jesz​cze trzy kro​ki na​przód. Za​sko​czo​ny Pey​rol nie stra​cił nic z ce​chu​ją​cej go roz​wa​gi. Zna​ny był z tego, że na wszyst​ko, co​kol​wiek się wy​da​rzy​ło, zda​wał się być przy​go​to​wa​ny. Z wie​kiem co​raz bar​dziej uwy​dat​nia​ła się ta ce​cha uro​dzo​ne​go wo​dza. Od​su​nął się tyl​ko od rogu sto​łu i rzekł głę​bo​kim ba​sem: – Skąd​że, pa​tron​ne? Od dłuż​szej chwi​li nie za​mie​ni​li​śmy ani sło​wa. Ar​let​ta po​de​szła jesz​cze bli​żej. – Wiem – za​wo​ła​ła. – To było okrop​ne. Ob​ser​wo​wa​łam was. Sce​vo​la przy​szedł i usa​do​wił się na ław​ce tuż przy mnie. Za​czął do mnie mó​wić, więc wsta​łam. Ten czło​wiek mnie nu​dzi. I znaj​du​ję was tu obo​je w gro​bo​wym mil​cze​niu. To nie do znie​sie​nia. Co się z wami sta​ło? Po​wiedz​cie, papo Pey​rol, czy już mnie nie lu​bi​cie ani trosz​kę? Głos jej roz​cho​dził się po kuch​ni. Pey​rol pod​szedł do drzwi sali i za​mknął je. Wra​ca​jąc za​uwa​żył ze zdu​mie​niem, jak Ar​let​ta pro​mie​niu​je ży​ciem, aż lam​pa zda​wa​ła się przy niej bled​nąc. Po​wie​dział na poły żar​tem: – Py​ta​nie, czy nie wo​la​łem pani, gdy pani była spo​koj​niej​sza. – A naj​chęt​niej wi​dział​by mnie pan jesz​cze spo​koj​niej​szą, na ma​rach. Olśni​ła go. Ży​wot​ność try​ska​ła z jej oczu, warg, ca​łej oso​by, ota​cza​ła ją jak au​re​ola i… ależ tak, naj​lżej​szy z ru​mień​ców za​bar​wił jej po​licz​ki, za​igrał na nich ró​żo​wo niby blask da​le​kie​go ognia na śnie​gu. Pod​nió​sł​szy ręce opu​ści​ła je z wy​so​ka na bar​ki Pey​ro​la i kon​cen​tru​jąc in​stynk​tow​nie cały swój po​wab, czar​ną bły​ska​wi​cą urocz​nych źre​nic po​chwy​ci​ła w lo​cie jego wi​ją​ce się roz​pacz​li​wie spoj​rze​nie, on zaś czuł, jak pal​ce jej wpi​ja​ją mu się w bar​ki.

– Nie! Ja tego nie znio​sę! Mon​sieur Pey​rol, papa Pey​rol, sta​ry ka​no​nie​rze, strasz​ny wil​ku mor​ski, bądź anio​łem i po​wiedz mi, gdzie on jest? Kor​sarz, któ​ry rano nie drgnął w mo​car​nych rę​kach po​rucz​ni​ka, po​zo​sta​jąc nie​wru​szo​ny jak ska​ła, te​raz uczuł, że siły go opusz​cza​ją pod do​tknię​ciem rąk tej ko​bie​ty. Rzekł gru​bym gło​sem: – Od​pły​nął do Tu​lo​nu. Mu​siał od​pły​nąć. – Po co? Mów mi pan tyl​ko praw​dę! – Nie za​wsze moż​na mó​wić praw​dę – za​mam​ro​tał Pey​rol do​zna​jąc uczu​cia za​pa​da​nia się, jak​by zie​mia się pod nim roz​stę​po​wa​ła. – Służ​bo​wo – wark​nął. Ręce jej zsu​nę​ły się rap​tem z jego po​tęż​nych ba​rów. – Służ​bo​wo? – po​wtó​rzy​ła. – Co to za służ​ba? – Zni​ży​ła głos i sło​wa. – Ach tak! Jego służ​ba – le​d​wie do​sły​szał Pey​rol. Gdy tyl​ko prze​stał czuć jej ręce na ra​mio​nach, siły za​czę​ły mu wra​cać i zie​mia zro​sła mu się pod no​ga​mi. Ar​let​ta sta​ła przed nim z opusz​czo​ny​mi, sple​cio​ny​mi rę​ka​mi, rzekł​byś, w osłu​pie​niu, sły​sząc, iż po​rucz​nik Réal nie jest… wol​ny od ziem​skich spraw i jak anioł nie jest za​leż​ny je​dy​nie od Boga, do któ​re​go się mo​dli​ła. Mu​sia​ła się nim dzie​lić z ja​kąś służ​bą, któ​ra nim mo​gła roz​po​rzą​dzać. Czu​ła w so​bie siłę, moc więk​szą od wszel​kiej służ​by. – Pey​rol – krzyk​nę​ła ci​chym gło​sem – nie łam mi ser​ca, mego no​we​go ser​ca, któ​re do​pie​ro co bić za​czę​ło. Czu​je pan, jak bije? Któż by to zniósł? – Po​chwy​ci​ła gru​bą, wło​cha​tą łapę kor​sa​rza i moc​no przy​ci​snę​ła do pier​si. – Po​wiedz mi, kie​dy on wró​ci? – Słu​chaj​cie, pa​tron​ne, niech pani le​piej idzie na górę – za​czął Pey​rol z wiel​kim wy​sił​kiem, wy​ry​wa​jąc jej rękę. Z lek​ka się po​tknął od​stę​pu​jąc w tył przed gnie​wem Ar​let​ty, któ​ra krzy​cza​ła: – Nie będę pana te​raz słu​cha​ła jak przed​tem. – W mo​du​la​cjach gło​su Ar​let​ty, od bła​ga​nia do gnie​wu, nie za​brzmiał ani je​den fał​szy​wy ton i

dla​te​go wy​buch jej wzru​szał jak gra na​tchnio​nej ar​tyst​ki. Z burz​li​wym sze​le​stem su​kien od​wró​ci​ła się do Ka​ta​rzy​ny, któ​ra przez cały ten czas nie drgnę​ła i nie ode​zwa​ła się sło​wem. – Co​kol​wiek by​ście uczy​ni​li te​raz, wy dwo​je, nic nie po​mo​że. – W na​stęp​nej chwi​li sta​ła już znów twa​rzą w twarz z Pey​ro​lem. – Pan mnie onie​śmie​la swo​imi si​wy​mi wło​sa​mi. Czy mam paść przed pa​nem na ko​la​na?… Do​brze! Kor​sarz po​chwy​cił ją za łok​cie, po​de​rwał z pod​ło​gi i po​sta​wił na zie​mi, jak​by była dziec​kiem. Le​d​wie ją pu​ścił, tup​nę​ła na nie​go nogą. – Ja​kiż z pana głu​piec! – krzyk​nę​ła. – Czyż pan nie ro​zu​mie, że dzi​siaj coś za​szło? Pey​rol przez cały czas trzy​mał się dziel​nie, z przy​tom​no​ścią umy​słu ma​ry​na​rza, któ​re​go na pod​zwrot​ni​ko​wych Sze​ro​ko​ściach spo​ty​ka pien​ny szkwał. Lecz przy tych sło​wach z tu​zin my​śli prze​szy​ło mu mózg w po​go​ni za sen​sem jej zdu​mie​wa​ją​ce​go twier​dze​nia. „Co się zda​rzy​ło? Gdzie? Ja​kim spo​so​bem? Komu? Co ta​kie​go?” Nie mo​gło nic zajść mię​dzy nią a po​rucz​ni​kiem. Wy​da​ło mu się, że nie spusz​czał po​rucz​ni​ka z oka od sa​me​go ran​ka aż do chwi​li, gdy po​ło​żyw​szy mu rękę na ra​mie​niu uści​skiem dło​ni skie​ro​wał go ku Tu​lo​no​wi; nie wi​dział Réa​la tyl​ko pod​czas obia​du, lecz i wów​czas drzwi od kuch​ni do sali sta​ły otwo​rem, a tak​że przez parę chwil, gdy roz​ma​wiał na po​dwó​rzu z Mi​che​lem, wszyst​kie​go ra​zem kil​ka mi​nut. Za​raz po​tem zo​ba​czył Réa​la na ław​ce, na któ​rej sie​dział za​sę​pio​ny jak sa​mot​na wro​na wśród je​sien​nej sło​ty., Nie miał wca​le wy​glą​du męż​czy​zny upo​jo​ne​go, pod​nie​co​ne​go lub wzru​szo​ne​go przez ko​bie​tę. Na​tra​fiw​szy na ta​kie szko​pu​ły, Pey​rol uczuł rap​tem zu​peł​ną pust​kę w gło​wie. – Voy​ons pa​tron​ne – za​czął nie bę​dąc w sta​nie zdo​być się na coś wię​cej. – O co ten cały ha​łas? Ocze​ku​ję go koło pół​no​cy. Do​znał wiel​kiej ulgi wi​dząc, że mu uwie​rzy​ła. Była to praw​da. Bo rze​-

czy​wi​ście nie wie​dział, co wy​my​ślić na po​cze​ka​niu, by mu prze​sta​ła za​wa​dzać i po​szła spać. Na te sło​wa zmarsz​czy​ła po​nu​ro brwi i ode​zwa​ła się z groź​bą w gło​sie: – Je​że​li pan skła​mał… Och! Uśmiech​nął się po​błaż​li​wie. – Niech się pani uspo​koi. Bę​dzie z po​wro​tem wkrót​ce po pół​no​cy. Może pani spo​koj​nie iść spać. Od​wró​ci​ła się odeń z po​gar​dą i po​wie​dzia​ła krót​ko: – Chodź​my, ciot​ko. – Skie​ro​wa​ła się ku drzwiom wio​dą​cym na ko​ry​tarz. Z ręką na klam​ce od​wró​ci​ła jesz​cze gło​wę. – Zmie​ni​li​ście się obo​je. Nie mogę wam wie​rzyć. Sta​li​ście się, zu​peł​nie inni. Wy​szła. Wów​czas do​pie​ro Ka​ta​rzy​na ode​rwa​ła wzrok od ścia​ny, by spoj​rzeć Pey​ro​lo​wi w oczy. – Sły​szał pan? My! Sta​li​śmy się inni! To ona sama… Pey​rol dwu​krot​nie ski​nął gło​wą i za​pa​dła ci​sza, wśród któ​rej na​wet pło​mie​nie lam​py się nie chwia​ły – Niech pani idzie za nią, ma​de​mo​isel​le Ka​ta​rzy​no – po​wie​dział wresz​cie z od​dźwię​kiem sym​pa​tii w gło​sie. Nie ru​szy​ła się z miej​sca. – Al​lons, du co​ura​ge – przy​na​glał uprzej​mie. – Niech się pani po​sta​ra po​ło​żyć do łóż​ka.

XII

Wy​cią​gnię​ta jak stru​na Ka​ta​rzy​na wy​szła po​wo​li z kuch​ni i w ko​ry​ta​rzu za drzwia​mi spo​tka​ła się z Ar​let​tą, któ​ra cze​ka​ła na nią z za​pa​lo​ną świe​cą w ręku. Wi​dząc tę mło​dą, pięk​ną twarz, opro​mie​nio​ną krę​giem żół​te​go świa​tła świe​cy, na tle muru, rzekł​byś, w lo​chu, ser​ce sta​rej ko​bie​ty zmar​twia​ło. Bra​ta​ni​ca jej od razu ru​szy​ła w górę po scho​dach szep​cząc na​mięt​nie przez pięk​ne zęby: – On my​śli, że ja mo​gła​bym spać. Sta​ry głu​piec! Pey​rol wiódł ocza​mi za szczu​płą syl​wet​ką Ka​ta​rzy​ny, do​pó​ki drzwi się za nią nie za​mknę​ły. Wów​czas do​pie​ro z wi​docz​ną ulgą wy​dął war​gi i ro​zej​rzał się swo​bod​nie. Pod​niósł lam​pę za kół​ko u szczy​tu me​ta​lo​we​go drąż​ka po​stu​men​tu i po​szedł do sali za​my​ka​jąc za sobą drzwi od ciem​nej kuch​ni. Po​sta​wił lam​pę na tym sa​mym sto​le, przy któ​rym po​rucz​nik Réal jadł obiad. Nie​wiel​ki bia​ły ob​rus po​kry​wał wciąż jesz​cze ko​niec sto​łu, a krze​sło sta​ło na ukos, jak je po​rucz​nik od​su​nął wsta​jąc. Inne krze​sło, a było ich w sali wie​le, sta​ło nie​dwu​znacz​nie zwró​co​ne ku sto​ło​wi. Wi​dząc to Pey​rol po​wie​dział so​bie z go​ry​czą: „Sie​dzia​ła po​chła​nia​jąc go wzro​kiem, jak​by miał trzy gło​wy i sie​dem ra​mion i był zło​co​ny od stóp do gło​wy” – przy​szło mu bo​wiem na myśl po​rów​na​nie z bał​wa​nem wi​dzia​nym w hin​du​skiej świą​ty​ni. Choć nie miał in​stynk​tów ob​ra​zo​bur​czych, po​rów​na​nie to Spra​wi​ło mu przy​krość i po​śpie​szył na dwór. Wiel​ka chmu​ra się ro​ze​szła i frag​men​ty jej ucie​ka​ły w or​dyn​ku ku za​cho​do​wi przed wscho​dzą​cym księ​ży​cem. Sce​vo​la, któ​ry le​żał wy​cią​gnię​ty na ław​ce, siadł na niej gwał​tow​nie. – Uci​na​my so​bie na dwo​rze małą drzem​kę, co? – spy​tał Pey​rol błą​dząc

wzro​kiem po świe​tli​stej prze​strze​ni poza arier​gar​dą chmur, roz​trą​ca​ją​cych jed​na dru​gą. – Nie spa​łem – po​wie​dział san​kiu​lo​ta. – Nie zmru​ży​łem oka ani na chwi​lę. – To chy​ba spać się wam nie chce – stwier​dził Pey​rol, któ​ry krą​żył my​ślą do​ko​ła an​giel​skie​go okrę​tu. Oczy​ma du​cha wi​dział, jak czar​na jego syl​wet​ka, od​ci​na​jąc się na tle bia​łej pla​ży oko​li​cy Sa​lins, opi​su​je roz​iskrzo​ną krzy​wą po wy​sre​brzo​nym przez księ​życ mo​rzu; jed​no​cze​śnie zaś mó​wił po​wo​li: – Bo nie było naj​lżej​sze​go ha​ła​su, któ​ry mógł​by wam prze​szko​dzić spać. Na pła​sko​wy​żu Escam​po​bar sła​ły się dłu​gie cie​nie, pod​czas gdy zbo​cze wzgó​rza, słu​żą​ce​go za po​ste​ru​nek ob​ser​wa​cyj​ny, to​nę​ło w czer​ni, ob​ra​mo​wa​nej po​więk​sza​ją​cą się z wol​na ob​wód​ką świetl​ną. W przy​ro​dzie pa​no​wał bez​ruch tak ko​ją​cy, że na​wet Pey​rol za​po​mniał o swych twar​dych uczu​ciach i zmiękł wzglę​dem ca​łej ludz​ko​ści, nie wy​łą​cza​jąc ka​pi​ta​na an​giel​skie​go okrę​tu. Sta​ry kor​sarz de​lek​to​wał się w wi​rze trosk chwi​lą po​god​ne​go na​stro​ju. – To jest prze​klę​te miej​sce – oświad​czył na​gle Sce​vo​la. Pey​rol spoj​rzał nań z boku nie od​wra​ca​jąc gło​wy. Choć Sce​vo​la po​rwał się dość sprę​ży​ście, sie​dział te​raz, cał​kiem zła​ma​ny. Był zgar​bio​ny, ręce trzy​mał wspar​te na ko​la​nach. Sie​dząc tak w księ​ży​co​wym świe​tle z wy​trzesz​czo​ny​mi ocza​mi wy​glą​dał jak cho​re dziec​ko. – Tu jest wy​lę​gar​nia zdrad. Czło​wiek czu​je się za​nu​rzo​ny w nich po szy​ją. Otrzą​snął się i ziew​nął dłu​go i ner​wo​wo, jak​by nie po​tra​fił opa​no​wać ziew​nię​cia, aż w głę​bi roz​cią​gnię​tych ust za​lśni​ły nie​zwy​kle dłu​gie kły, na​su​wa​jąc ob​raz pan​te​ry ukry​tej w tym czło​wie​ku. – O tak, dość jest zdrad do​ko​ła. Nie wy​obra​ża​cie so​bie na​wet, ci​toy​en.

– Oczy​wi​ście, że nie wy​obra​żam so​bie – przy​znał Pey​rol po​god​nie z przy dźwię​kiem wzgar​dy. – Jaką zdra​dę knu​je​cie te​raz? – do​rzu​cił nie​dba​le to​nem zwy​kłej roz​mo​wy, na​pa​wa​jąc się jed​no​cze​śnie uro​kiem księ​ży​co​wej nocy. Sce​vo​la, za​sko​czo​ny ta​kim po​sta​wie​niem spra​wy, zdo​był się bez​zwłocz​nie na wy​buch grze​cho​czą​ce​go śmie​chu.. – To do​bre, cha! cha! cha!… Ja!… knu​ję!… Dla​cze​go ja? – Ba – rzekł Pey​rol ze zwy​kłą non​sza​lan​cją – nie​wie​lu tu nas jest zdol​nych do zdra​dziec​kich kno​wań. Ko​bie​ty po​szły do sie​bie na górę; Mi​chel jest na ku​trze. Po​zo​sta​ję ja, a nie ośmie​li​cie się chy​ba po​są​dzać mnie o kno​wa​nie ja​kichś ma​chi​na​cji. Więc po​zo​sta​je​cie tyl​ko wy sami. Sce​vo​la się obu​rzył. – To nie żar​ty – oświad​czył. – To ja by​łem łow​cą zdraj​ców. Ja….. Po​ha​mo​wał za​pę​dy kra​so​mów​cze. Po​dej​rze​nia jego były nie​kon​kret​ne, wy​ro​sły na ści​śle uczu​cio​wym pod​ło​żu. Pey​rol mó​wił tak, by go drę​czyć, chciał się go po​zbyć jak naj​prę​dzej; lecz w obec​nym sta​nie ner​wo​we​go na​pię​cia Sce​vo​la głę​bo​ko od​czu​wał każ​dą sy​la​bę tych nie​wąt​pli​wie za​czep​nych słów. „Aha – re​zo​no – wał w głę​bi du​szy – nie wspo​mniał o po​rucz​ni​ku.” To po​mi​nię​cie na​bra​ło w oczach pa​trio​ty ogrom​nej wagi. Je​że​li Pey​rol nie wspo​mniał o po​rucz​ni​ku, to dla​te​go że do spół​ki z nim przez całe po​po​łu​dnie knuł ja​kąś zdra​dę na ku​trze. Dla​te​go w cią​gu ca​łe​go nie​mal dnia nie moż​na ich było nig​dzie zna​leźć. A trze​ba wie​dzieć, że Sce​vo​la rów​nie do​brze jak Ar​let​ta, choć z in​ne​go okna, wi​dział Pey​ro​la wra​ca​ją​ce​go wie​czo​rem na far​mę. W kil​ka mi​nut po​tem pró​bo​wał otwo​rzyć drzwi po​ko​ju, by się do​wie​dzieć, czy Real jest u sie​bie. Od​szedł od drzwi na pal​cach nie​pew​ny, a w kuch​ni za​stał tyl​ko Ka​ta​rzy​nę i Pey​ro​la. Gdy zo​ba​czył Ar​let​tę w kuch​ni, za​świ​ta​ła mu w gło​wie pew​na myśl, wbiegł po scho​dach z

po​wro​tem i chwy​cił za klam​kę. Tym ra​zem drzwi były otwar​te! Nie​od​par​ty do​wód, że to Ar​let​ta była za​mknię​ta w tym po​ko​ju. Od​kry​cie, że go​spo​da​ro​wa​ła jak u sie​bie w po​ko​ju po​rucz​ni​ka, przy​pra​wi​ło go o za​wrót gło​wy, miał wra​że​nie, że pad​nie tru​pem na miej​scu. Nie ule​ga​ło te​raz dlań wąt​pli​wo​ści, że po​rucz​nik kon​spi​ro​wał z Pey​ro​lem na tym ku​trze, bo cóż in​ne​go mo​gli​by tam ro​bić? „Lecz dla​cze​go Réal nie wró​cił wie​czo​rem od stro​ny brze​gu ra​zem z Pey​ro​lem? – za​sta​na​wiał się Sce​vo​la sie​dząc na ław​ce i ści​ska​jąc sple​cio​ne ręce ko​la​na​mi. – O, to bar​dzo prze​bie​gle – za​de​cy​do​wał na​gle. – Kon​spi​ra​to​rzy za​wsze uni​ka​ją po​ka​zy​wa​nia się ra​zem. Ach!” Do​znał uczu​cia, jak gdy​by paka fa​jer​wer​ków za​pa​li​ła mu się w gło​wie. Był olśnio​ny, ośle​pio​ny, zmie​sza​ny, w uszach mu brzę​cza​ło, a sno​py iskier try​ska​ły mu przed ocza​mi. Gdy pod​niósł gło​wę, był sam. Pey​rol znikł. Sce​vo​la przy​po​mniał so​bie męt​nie, że ktoś po​wie​dział: „Do​bra​noc”, i drzwi fron​to​we się za​trza​snę​ły. To pew​ne, że te​raz drzwi od sali były za​mknię​te. Mdłe świa​tło są​czy​ło się z naj​bliż​sze​go okna. To Pey​rol po​zo​sta​wił tyl​ko je​den z czte​rech pło​mie​ni lam​py i legł na jed​nym ze sto​łów z prze​dziw​ną umie​jęt​no​ścią za​sy​pia​nia na de​sce, umie​jęt​no​ścią, któ​rej sta​ry włó​czę​ga mor​ski nig​dy się nie wy​zby​wa. Po​sta​no​wił zo​stać na dole, by być w po​go​to​wiu; nie po​ło​żył się na jed​nej z ła​wek, sto​ją​cych wzdłuż ścian, gdyż były za wą​skie. Po​zo​sta​wił je​den z pło​mie​ni lam​py, by po​rucz​nik wie​dział, gdzie go ma szu​kać, a bę​dąc bar​dzo zmę​czo​ny miał na​dzie​ję prze​spać parę go​dzin, nim Réal wró​ci z Tu​lo​nu. Uło​żył się pod​ło​żyw​szy rękę pod gło​wę, jak gdy​by był na po​kła​dzie kor​sar​skie​go stat​ku, i nie przy​szło mu na​wet na myśl, że Sce​vo​la za​glą​da przez szy​by; lecz były tak małe i za​ku​rzo​ne, że pa​trio​ta nic nie mógł zo​ba​czyć. Zaj​rzał in​stynk​tow​nie, nie zda​jąc so​bie na​wet z tego spra​wy. Od​szedł od okna, ru​szył wzdłuż domu aż do rogu, wy​krę​cił czym prę​dzej i do​szedł do dru​gie​go

rogu, jak​by w oba​wie, by nie wyjść za mur, o któ​ry od cza​su do cza​su się opie​rał. „Kon​spi​ra​cja, kon​spi​ra​cja” – my​ślał. Te​raz był zu​peł​nie pe​wien, że po​rucz​nik wciąż ukry​wa się na ku​trze i cze​ka tyl​ko, aż sen owład​nie do​mem, by wśli​znąć się do po​ko​ju, w któ​rym, jak stwier​dził nie​daw​no, Ar​let​ta go​spo​da​ro​wa​ła jak u sie​bie. Plan kon​spi​ra​to​rów obej​mo​wał nie​za​wod​nie wy​dar​cie mu Ar​let​ty. „Czyż by​łem nie​wol​ni​kiem tych dwóch ko​biet, czyż cze​ka​łem tyle lat po to tyl​ko, by ta zde​pra​wo​wa​na isto​ta jaw​nie i bez​wstyd​nie ode​szła z cide​vant’em, z kon​spi​ru​ją​cym ary​sto​kra​tą?” Za​krę​ci​ło mu się w gło​wie. Dość tu było do​wo​dów winy by każ​dy try​bu​nał re​wo​lu​cyj​ny po​słał ich wszyst​kich pod nóż gi​lo​ty​ny. Try​bu​nał! Nie ma try​bu​na​łów re​wo​lu​cyj​nych! Nie ma spra​wie​dli​wo​ści re​wo​lu​cyj​nej! Nie ma pa​trio​tów! Za​to​czył się i ude​rzył ra​mie​niem o mur tak moc​no, że od​sko​czył jak pił​ka. Na tym świe​cie za​bra​kło miej​sca dla pa​trio​tów. „Gdy​bym się zdra​dził wte​dy w kuch​ni, za​mor​do​wa​li​by mnie na miej​scu.” Przy​szło mu na myśl, że i tak po​wie​dział za wie​le. Za wie​le. „Roz​trop​no​ści wię​cej! ostroż​no​ści!” – po​wie​dział so​bie ge​sty​ku​lu​jąc obu rę​ka​mi. Rap​tem po​tknął się, coś pa​dło u jego stóp ze szcze​gól​nym me​ta​licz​nym szczę​kiem. „Te​raz pró​bu​ją mnie zgła​dzić” – po​my​ślał dy​go​cąc ze stra​chu. Stra​cił na​dzie​ję, że uj​dzie żyw​cem. Do​ko​ła pa​no​wa​ła głę​bo​ka ci​sza. I nic. Schy​lił się więc, by zo​ba​czyć, co spa​dło, i prze​ko​nał się, że to jego wła​sne wi​dły leżą na zie​mi. Przy​po​mniał so​bie, że w po​łu​dnie sam je oparł o mur. Sam je trą​cił nogą. Dra​pież​nie się​gnął po wi​dły. „Oto cze​go mi trze​ba – za​beł​ko​tał jak w ma​li​gnie. – Te​raz po​rucz​nik… na pew​no my​śli, że już po​sze​dłem spać.” Przy​warł do muru z wi​dła​mi u nogi, jak gdy​by to był musz​kiet. Księ​-

życ, wy​pły​nąw​szy spo​za szczy​tów wzgó​rza, w jed​nej chwi​li za​lał front domu zim​nym świa​tłem, lecz Sce​vo​la nie spo​strzegł tego wca​le; pe​wien był, że czai się w cie​niu, i stał nadal nie​ru​cho​mo, z wzro​kiem utkwio​nym w ścież​kę wio​dą​cą do za​tocz​ki. Zęby mu szczę​ka​ły z okrut​nej nie​cier​pli​wo​ści. Śmier​tel​nie sztyw​na jego syl​wet​ka tak da​le​ce rzu​ca​ła się w oczy, że Mi​chel, któ​ry wspi​nał się na pła​sko​wyż Escam​po​ba​ru ścież​ką wio​dą​cą przez pa​rów, sta​nął jak wry​ty są​dząc, że wi​dzi wid​mo. Sce​vo​la ze swej stro​ny za​uwa​żył po​ru​sza​ją​cy się cień ludz​kiej po​sta​ci – jego cień! – i rzu​cił się, nie​wie​le my​śląc, do ata​ku z na​sta​wio​ny​mi jak ba​gnet wi​dła​mi. Nie krzy​czał. Wa​lił pro​sto przed sie​bie, war​cząc jak zły pies, i w ostat​niej chwa​li zro​bił wi​dła​mi wy​pad na prze​ciw​ni​ka. Mi​chel, osob​nik zu​peł​nie pier​wot​ny, nie obar​czo​ny czymś tak za​wod​nym jak in​te​li​gen​cja, usko​czył na bok bły​ska​wicz​nie, z pre​cy​zją ru​chów dzi​kie​go zwie​rzę​cia; miał jed​nak w so​bie tyle z isto​ty ludz​kiej, że w na​stęp​nej chwi​li znie​ru​cho​miał ze zdu​mie​nia. Sce​vo​la prze​biegł z roz​pę​du kil​ka kro​ków w dół po po​chy​ło​ści wzgó​rza, nim zdo​łał za​wró​cić i znów przy​brać na​pa​stli​wą po​sta​wę. Wów​czas po​zna​li się na​wza​jem. Ter​ro​ry​sta za​wo​łał: – Mi​chel! – ów zaś zdą​żył pod​nieść z zie​mi spo​ry ka​mień. – Hej, ty, Sce​vo​la! – krzyk​nął nie​zbyt gło​śno, lecz bar​dzo groź​nie. – Co to za roz​bój! Trzy​maj się z dala, bo zwa​lę ci na łeb ka​wał ska​ły, a po​tra​fię to zro​bić do​ku​ment​nie. Sce​vo​la po​sta​wił wi​dły stuk​nąw​szy trzo​nem. – Nie po​zna​łem was – rzekł. – To ci głu​pie ga​da​nie. Za ko​góż in​ne​go mo​gli​ście mnie wziąć? Za tam​te​go? Czy mam oban​da​żo​wa​ną gło​wę, hę? Sce​vo​la za​czął po​su​wać się w górę. – A to co zno​wu? – za​py​tał. – O ja​kiej gło​wie mó​wi​cie?

– Po​wie​dzia​łem, że je​śli się zbli​ży​cie, rzu​cę w was tym ka​mie​niem – od​po​wie​dział Mi​chel. – Nie moż​na wam ufać pod​czas peł​ni księ​ży​ca. Nie po​znał mnie! Głu​pie tłu​ma​cze​nie. Jak… moż​na tak się rzu​cać na lu​dzi? Ma​cie do mnie jaką pre​ten​sję, co? – Nie – rzekł eks-ter​ro​ry​sta z wa​ha​niem, śle​dząc bacz​nie Mi​che​la, któ​ry nie wy​pusz​czał z ręki ka​mie​nia. – Lu​dzie od daw​na uwa​ża​li was za wa​ria​ta – kry​ty​ko​wał Mi​chel bez trwo​gi wo​bec kom​plet​ne​go zmie​sza​nia Sce​vo​li, któ​re na​wet jego za​ję​cze ser​ce na​tchnę​ło od​wa​gą. – Je​że​li na czło​wie​ka, któ​ry idzie so​bie spo​koj​nie z brze​gu na far​mę, by tro​chę się prze​spać w sto​do​le, na​pa​da​cie w ten spo​sób z wi​dła​mi… – Mia​łem tyl​ko za​miar od​nieść wi​dły – prze​rwał mu ga​da​tli​wie Sce​vo​la. – Zo​sta​wi​łem je opar​te o mur i prze​cho​dząc na​tra​fi​łem na nie, więc chcia​łem je od​nieść do staj​ni przed po​ło​że​niem się spać. Mi​chel aż usta otwo​rzył ze zdzi​wie​nia. – Bo po co, we​dług was, miał​bym brać wi​dły o tak póź​nej go​dzi​nie nocy, je​że​li nie po to, by je od​nieść na miej​sce? – re​zo​no​wał Sce​vo​la. – Po co, rze​czy​wi​ście – wy​beł​ko​tał Mi​chel, któ​re​mu świa​dec​two wła​snych zmy​słów wy​da​ło się wąt​pli​we.. – Cho​dzisz jak błęd​ny przy księ​ży​cu i wy​obra​żasz so​bie róż​ne głup​stwa, wiel​ki, głu​pi dry​bla​sie. Chcia​łem się spy​tać tyl​ko, czy tam w dole wszyst​ko w po​rząd​ku, a ten idio​ta uska​ku​je na bok jak koza i ła​pie za ka​mień. Księ​życ nie mnie, a to​bie w gło​wie mąci. Te​raz rzuć to. Mi​chel, na​wy​kły do czy​nie​nia, co mu ka​za​no, roz​kur​czył po​wo​li pal​ce; nie wie​rzył, lecz mó​wił so​bie, że coś w tych sło​wach prze​cież musi być. Sce​vo​la na​tych​miast sko​rzy​stał z uzy​ska​nej prze​wa​gi i drwił da​lej: – Sta​łeś się nie​bez​piecz​ny. W każ​dą peł​nię na​le​ża​ło​by cię zwią​zać. Có​żeś to ga​dał przed chwi​lą, o ja​kiej gło​wie? O czy​jej gło​wie?

– Mó​wi​łem, że nie mam roz​bi​tej gło​wy. – To wszyst​ko? – po​wie​dział Sce​vo​la. A w du​chu za​da​wał so​bie py​ta​nie, co mo​gło się wy​da​rzyć po po​łu​dniu na brze​gu, sko​ro ktoś miał roz​bi​tą gło​wę. Ja​sne, że mu​sia​ła zajść bój​ka lub wy​pa​dek, lecz tak czy owak było mu to na rękę, gdyż czło​wiek z oban​da​żo​wa​ną gło​wą ma mniej​sze szan​sę od czło​wie​ka zdro​we​go. Uznał wy​pa​dek, głu​pi ja​kiś wy​pa​dek za praw​do​po​dob​niej​szy i żal go zdjął, że po​rucz​nik nie za​bił się na miej​scu. Zwró​cił się gniew​nie do Mi​che​la: – Te​raz marsz do sto​do​ły. I nie ra​dzę ci za​czy​nać ze mną, bo na​stęp​nym ra​zem za​strze​lę cię jak psa. Ru​szył ku bra​mie wjaz​do​wej, sto​ją​cej za​wsze otwo​rem, rzu​ca​jąc Mi​che​lo​wi roz​kaz przez ra​mię: – Idź do sali. Ktoś zo​sta​wił tam świa​tło. Wszy​scy dziś po​do​sta​wa​li bzi​ka. Za​bierz lam​pę do kuch​ni, zgaś ją i pa​mię​taj za​mknąć drzwi do sali. Idę spać. Wszedł w bra​mę, lecz zro​bił tyl​ko kil​ka kro​ków w głąb po​dwó​rza. Sta​nął, by się prze​ko​nać, czy Mi​chel speł​ni roz​kaz. Wy​su​nąw​szy gło​wę spo​za słu​pa bra​my cze​kał, do​pó​ki Mi​chel nie otwo​rzy drzwi od sali Po​tem wy​sko​czył na plac przed do​mem, prze​biegł otwar​tą prze​strzeń i po​pę​dził w dół ścież​ką przez, pa​rów. Nie za​ję​ło mu to i mi​nu​ty cza​su. Wi​dły wciąż dźwi​gał na ra​mie​niu. Miał tyl​ko jed​no na my​śli: by mu nie prze​szka​dza​no, nie dbał poza tym ani o to, co wszy​scy po​zo​sta​li zro​bią, ani co będą my​śleć, ani jak się za​cho​wa​ją. Idèe fixe owład​nę​ła nim cał​ko​wi​cie. Nie miał pla​nu, tyl​ko ogól​ną dy​rek​ty​wę – zbli​żyć się nie​po​strze​że​nie do po​rucz​ni​ka; tym le​piej, je​że​li zgi​nie nie wie​dząc, kto mu za​dał cios. Ra​mię jego, oby​wa​te​la Sce​vo​li, to ra​mię spra​wie​dli​wo​ści, któ​re do​się​gnie Réa​la za po​de​pta​nie cnót oby​wa​tel​skich. To nie spra​wa oso​bi​sta by​najm​niej. Tym​cza​sem Mi​chel wszedł​szy do sali zna​lazł Pey​ro​la śpią​ce​go na sto​le.

Choć ży​wił dla Pey​ro​la bez​gra​nicz​ny sza​cu​nek, w pro​sto​cie du​cha po​trzą​snął swe​go pana za ra​mię, jak​by to czy​nił ze zwy​kłym śmier​tel​ni​kiem. Pey​rol w mgnie​niu oka siadł na sto​le, tak że Mi​chel cof​nął się o krok cze​ka​jąc, aż doń prze​mó​wi. Lecz się omy​lił, bo Pey​rol tyl​ko pa​trzył nań sze​ro​ko otwar​ty​mi ocza​mi. Zde​cy​do​wał się tedy prze​mó​wić i wy​ra​ził się z wła​ści​wą so​bie ści​sło​ścią: – Już się do tego za​bie​ra. Pey​rol miał minę nie​zu​peł​nie roz​bu​dzo​ne​go. – Co mó​wi​cie? – za​py​tał. – Za​bie​ra się do uciecz​ki. Pey​rol oprzy​tom​niał zu​peł​nie. Na​wet spu​ścił nogi ze sto​łu. – Czyż​by? Czy nie za​mknę​li​ście drzwi od ka​bi​ny? Mi​chel zaś, w wiel​kim stra​chu, ob​ja​śnił, że nie otrzy​mał roz​ka​zu. – Nie? – za​uwa​żył spo​koj​nie Pey​rol. – Mu​sia​łem za​po​mnieć. Lecz Mi​chel wciąż krę​cił się nie​spo​koj​nie i mruk​nął: – On ucie​ka. – Nic nie szko​dzi – po​wie​dział Pey​rol. – Po co so​bie za​przą​tać tym gło​wę? Da​le​ko może uciec, jak my​śli​cie? Po​wo​li fi​zjo​no​mia Mi​che​la roz​ja​śni​ła się sze​ro​kim gry​ma​sem. – Je​że​li spró​bu​je wspi​nać się po ska​łach, skrę​ci kark jak amen w pa​cie​rzu – po​wie​dział. – A że da​le​ko nie uj​dzie, to pew​ne. – Więc sami wi​dzi​cie – po​wie​dział Pey​rol. – A przy tym nie wy​glą​da na sil​ne​go. Wy​pełzł za drzwi ka​bi​ny, do​brnął do ma​łej becz​ki z wodą i za​nu​rzał się w niej, i za​nu​rzał bez koń​ca. Opróż​nił ją chy​ba do po​ło​wy. Po​tem wstał na nogi. Gdy tyl​ko usły​sza​łem, że się ru​sza, ucie​kłem na brzeg – cią​gnął Mi​chel naj​wy​raź​niej za​do​wo​lo​ny z sie​bie. – Scho​wa​łem się za ska​łę i śle​dzi​łem go. – Bar​dzo do​brze – za​uwa​żył Pey​rol. Od chwi​li gdy pa​dło to sło​wo po​chwa​ły, gry​mas roz​ra​do​wa​nia nie zni​kał już z fi​zjo​no​mii Mi​che​la. – Sie​dział na tyl​nym po​kła​dzie – cią​gnął ta​kim to​nem, jak​by opo​wia​dał

ja​kiś ka​pi​tal​ny żart – z no​ga​mi zwi​sa​ją​cy​mi do luku, i niech pad​nę, je​że​li się nie zdrzem​nął opar​ty ple​ca​mi o becz​kę z wodą, bu​dził się za każ​dym kiw​nię​ciem wiel​kiej, bia​łej od ban​da​żów gło​wy. Nud​ny był jak fla​ki z ole​jem, a że mi pan ka​zał scho​dzić mu z dro​gi, po​my​śla​łem so​bie, że może bym tak po​szedł na far​mę prze​spać się w sto​do​le. Do​brze zro​bi​łem czy nie? – Bar​dzo do​brze – po​wtó​rzył Pey​rol. – Więc idź​cie te​raz do sto​do​ły. A gdy od​cho​dzi​li​ście, sie​dział wciąż na tyl​nym po​kła​dzie? – Tak – po​wie​dział Mi​chel. – Ale się bu​dził. Nie zro​bi​łem i dzie​się​ciu kro​ków, gdy usły​sza​łem okrop​ny ło​skot na stat​ku. Przy​pusz​czam, że chciał wstać i spadł do wnę​trza. – Spadł do wnę​trza? – po​wtó​rzył Pey​rol ostrym to​nem. – Tak, nôtre ma​itre. W pierw​szej chwi​li chcia​łem pójść i zo​ba​czyć, lecz pan mnie przed nim ostrzegł, nie​praw​daż? Zresz​tą przy​pusz​czam, że na​praw​dę nic go nie może za​bić. Pey​rol ze​sko​czył ze sto​łu z miną tak za​afe​ro​wa​ną, że gdy​by Mi​chel po​sia​dał choć krztę spo​strze​gaw​czo​ści, zdu​miał​by się wiel​ce. – Mu​szę się prze​ko​nać – mruk​nął kor​sarz za​pi​na​jąc pa​sek od spodni. – Po​daj​cie mi moją lagę, tam w rogu. A te​raz idź​cie do sto​do​ły. Co, u li​cha, ro​bi​cie tam przy drzwiach? Nie zna​cie dro​gi do sto​do​ły? – Uwa​gę tę wy​wo​łał Mi​chel swym dziw​nym za​cho​wa​niem. Stał w drzwiach i wy​sa​dziw​szy gło​wę na dwór krę​cił nią na pra​wo i na lewo,roz​glą​da​jąc się wzdłuż fron​tu domu. – Co wam się sta​ło? Nie przy​pusz​cza​cie chy​ba, by tak pręd​ko wdra​pał się aż tu za wami? – Och nie, nôtre ma​ître, to nie​moż​li​we. Wi​dzia​łem tego sa​cre Sce​vo​lę spa​ce​ru​ją​ce​go tam i z po​wro​tem. Me chcę się z nim znów spo​tkać. – Spa​ce​ro​wał na dwo​rze? – spy​tał Pey​rol z iry​ta​cją. – A cóż, przy​pusz​cza​cie, może wam zro​bić? Co za po​my​sły wam przy​cho​dzą do głu​piej gło​-

wy? Co​raz go​rzej z wami. No, wy​chodź​cież na​resz​cie. Pey​rol zga​sił lam​pę, wy​szedł i za​mknął drzwi za sobą bez naj​lżej​sze​go stuk​nię​cia. Nie​zbyt po​żą​da​na była wia​do​mość o wa​łę​sa​niu się Sce​vo​li, lecz wy​tłu​ma​czył so​bie, że san​kiu​lo​ta praw​do​po​dob​nie za​snął po raz dru​gi i wła​śnie wra​cał do sie​bie na górę, kie​dy Mi​chel go spo​tkał. Miał swo​je zda​nie o psy​chi​ce pa​trio​ty i nie przy​pusz​czał, by ko​bie​ty były w nie​bez​pie​czeń​stwie. Nie​mniej skie​ro​wał kro​ki do sto​do​ły; do​szedł go chrzęst sło​my, z któ​rej Mi​chel ro​bił so​bie po​sła​nie. – De​bo​ut – za​wo​łał ci​chym gło​sem. – Cyt, bez ha​ła​sów. Chcę, by​ście po​szli do domu i po​ło​ży​li się spać u szczy​tu scho​dów. Je​śli usły​szy​cie gło​sy, wstań​cie, a gdy zo​ba​czy​cie tam Sce​vo​lę, daj​cie mu po łbie. Chy​ba się go nie bo​icie? – Nie, nie boję, sko​ro pan każe mi się nie bać – rzekł Mi​chel i bio​rąc do ręki buty, dar Pey​ro​la, ru​szył boso ku do​mo​wi. Kor​sarz pa​trzył za nim, póki nie prze​śli​znął się bez​sze​lest​nie przez drzwi domu. Za​bez​pie​czyw​szy w ten spo​sób swo​ją bazę Pey​rol bar​dzo ostroż​nie po​czął scho​dzić pa​ro​wem na dół. Gdy do​szedł do za​głę​bie​nia, z któ​re​go wi​dać było masz​ty ku​tra, przy​kuc​nął na zie​mi i cze​kał. Nie wie​dział, co zro​bił jego je​niec lub co za​mie​rza po​cząć, i nie chciał zna​leźć się na dro​dze, któ​rą bę​dzie ucie​kał. W tę pierw​szą noc peł​ni cie​nie pa​da​ły krót​kie, jak gdy​by ich nie było, a wszyst​kie ska​ły lśni​ły za​to​pio​ne w żół​ta​wej po​świa​cie, pod​czas gdy krza​ki przez kon​trast zda​wa​ły się bar​dzo czar​ne. Pey​ro​lo​wi przy​szło na myśl, że nie jest dość do​brze ukry​ty. Nie zmą​co​na ni​czym ci​sza wy​war​ła nań wresz​cie wra​że​nie. „Uciekł” – po​my​ślał. A jed​nak nie był tego pew​ny. Bo i któż, mógł być pew​ny? Miar​ko​wał, że upły​nę​ła chy​ba go​dzi​na od cza​su, gdy Mi​chel zszedł z ku​tra; przez go​dzi​nę na​wet na czwo​ra​kach moż​na za​peł​znąć na brzeg za​tocz​ki. Pey​rol po​ża​ło​wał, że za​dał tak sil​ny cios. Da​le​ko pew​niej osią​gnął​by cel ude​rza​jąc o po​ło​wę sła​biej. Z dru​giej

stro​ny, są​dząc z mel​dun​ku Mi​che​la, wszyst​kie ma​new​ry jeń​ca zda​wa​ły się zu​peł​nie… roz​sąd​ne. Oczy​wi​ście, czło​wiek ten do​znał gwał​tow​ne​go wstrzą​su. W głę​bi du​szy Pey​rol po​czuł im​puls, by zejść na po​kład, po​cie​szyć jeń​ca czym​kol​wiek, a na​wet przyjść mu z czyn​ną po​mo​cą. Huk ar​mat​nie​go wy​strza​łu nad​le​ciał od mo​rza, aż Pey​ro​lo​wi w pier​si dech za​par​ło. W jed​no​mi​nu​to​wym od​stę​pie za​grzmiał dru​gi wy​strzał i znów fala głę​bo​kie​go, wi​bru​ją​ce​go dźwię​ku prze​pły​nę​ła wśród skal​nych urwisk i wzgórz pół​wy​spu. Po​tem na​stą​pi​ła ci​sza tak głę​bo​ka, że, zda się, prze​nik​nę​ła do gło​wy Pey​ro​la, po​ra​ża​jąc w niej wszel​kie my​śli. Mimo to zro​zu​miał. Po​wie​dział so​bie, że te​raz je​niec, je​że​li tyl​ko może się ru​szać, na nic nie bę​dzie zwa​żał, byle do​trzeć na brzeg mor​ski. Okręt wzy​wał swe​go ma​ry​na​rza. Rze​czy​wi​ście były to wy​strza​ły dzia​ło​we z „Ame​lii”. Wy​pły​nąw​szy poza Cape Es​te​rel ka​pi​tan Vin​cent za​rzu​cił ko​twi​cę bli​sko pla​ży, zu​peł​nie jak to Pey​rol prze​wi​dział. Mniej wię​cej od szó​stej do dzie​wią​tej wie​czór „Ame​lia” sta​ła tam na ko​twi​cy z roz​pusz​czo​ny​mi na masz​tach ża​gla​mi. Przed sa​mym wzej​ściem księ​ży​ca ka​pi​tan wy​szedł na po​kład i po krót​kiej kon​fe​ren​cji ze star​szym ofi​ce​rem ka​zał bos​ma​no​wi po​że​glo​wać z po​wro​tem na wody Pe​ti​te Pas​se. Po​tem zszedł na dół; wkrót​ce wzdłuż po​kła​du z ust do ust po​wę​dro​wał roz​kaz, by pan Bolt sta​wił się u ka​pi​ta​na. Kie​dy ów wszedł do ka​pi​tań​skiej ka​bi​ny, Vin​cent wska​zał mu krze​sło. – Są​dzę, że źle zro​bi​łem słu​cha​jąc pana – rzekł. – Po​ku​sa, przy​zna​ję, była wiel​ka, ale co inni na to po​wie​dzą? Naj​gor​sza spra​wa z utra​tą ma​ry​na​rza. Mam plan od​zy​ska​nia go. Mo​gli go po​chwy​cić chło​pi albo mógł mu się zda​rzyć jaki wy​pa​dek. Mu​si​my mu przyjść z po​mo​cą. Może leży gdzie pod ska​łą ze zła​ma​ną nogą. Wy​da​łem roz​ka​zy, by za​ło​ga , pierw​szej i dru​giej sza​lu​py była w go​to​wo​ści, i pro​po​nu​ję panu ob​ję​cie nad nimi do​wódz​twa. Wpły​nie​cie do za​to​ki, a na​wet, je​śli to ko​niecz​ne, od​da​li​cie się

co​kol​wiek od brze​gu dla za​się​gnię​cia ję​zy​ka. O ile nam wia​do​mo, nig​dy nie było wojsk na tym pół​wy​spie. Przede wszyst​kim zba​da pan wy​brze​że. Mó​wił jesz​cze czas pe​wien da​jąc dro​bia​zgo​we in​struk​cje, po​tem wy​szedł na po​kład. „Ame​lia” ho​lo​wa​na przez dwie sza​lu​py, do​tar​ła mniej wię​cej do po​ło​wy cie​śni​ny. Wów​czas do​pie​ro sza​lu​py otrzy​ma​ły roz​kaz ru​sze​nia ku brze​go​wi. Przed sa​mym od​bi​ciem dano je​den po dru​gim dwa wy​strza​ły dzia​ło​we. – To bę​dzie, Bolt – wy​ja​śnił ka​pi​tan Vin​cent – znak dla Sy​mon​sa, że go szu​ka​my; je​śli się ukry​wa w po​bli​żu, zej​dzie na pew​no na brzeg i sta​nie w ta​kim miej​scu, by​ście go mo​gli zo​ba​czyć.

XIII

Siła po​py​cha​ją​ca czło​wie​ka do czy​nu pod wpły​wem idèe fixe jest prze​ogrom​na. Wie​dzio​ny nią Sce​vo​la, za​po​mi​na​jąc o ostroż​no​ści, po​biegł na brzeg. Ska​kał mię​dzy gła​za​mi pod​pie​ra​jąc się trzo​nem wi​deł jak ki​jem. Nie zwra​cał uwa​gi na wła​ści​wo​ści grun​tu, to​też roz​cią​gnął się jak dłu​gi pa​da​jąc na twarz, a wi​dły wy​le​cia​ły mu z rąk i z me​ta​licz​nym kle​ko​tem ru​nę​ły na dół za​trzy​mu​jąc się wresz​cie na ja​kimś krza​ku. Tej oko​licz​no​ści je​niec Pey​ro​la za​wdzię​czał, że nie zo​stał za​sko​czo​ny. Przy​szedł​szy do przy​tom​no​ści za​uwa​żył, że drzwi ka​bi​ny są otwar​te, wy​do​stał się więc na po​kład. Czuł się bar​dzo po​krze​pio​ny po ob​fi​tych por​cjach słod​kiej wody i drzem​ce na świe​żym po​wie​trzu. Z każ​dą chwi​lą wra​ca​ły mu siły i od​zy​ski​wał wła​dzę nad cia​łem. Rów​nie pręd​ko po​wra​ca​ła zdol​ność my​śle​nia. Le​d​wie wy​pełzł z ka​bi​ny, zdał so​bie od razu spra​wę, gdzie się znaj​du​je. Ko​rzy​ści po​sia​da​nia gru​bej czasz​ki ujaw​ni​ły się wów​czas w ca​łej peł​ni. Spoj​rzał na księ​życ, by wy​miar​ko​wać, jak póź​no być może. Po​tem ogar​nę​ło go ogrom​ne zdu​mie​nie, gdy za​uwa​żył, że jest sam na ku​trze. Sie​dząc z no​ga​mi dyn​da​ją​cy​mi w otwar​tym luku wnę​trza sta​rał się zgad​nąć, dla​cze​go po​zo​sta​wio​no drzwi ka​bi​ny otwar​te i nikt nie stoi na stra​ży. Za​sta​na​wiał się w dal​szym cią​gu nad tym nie​spo​dzia​nym ob​ro​tem spra​wy. Co się sta​ło z si​wo​wło​sym ło​trem? Czy czai się gdzie w po​bli​żu upa​tru​jąc spo​sob​nej chwi​li, by dać mu jesz​cze raz po gło​wie? Sy​mon​so​wi przy​szło rap​tem na myśl, że nie​bez​piecz​nie jest tak sie​dzieć na tyl​nym po​kła​dzie w świe​tle księ​ży​ca. Ra​czej in​stynkt niż roz​są​dek pod​po​wie​-

dział mu, by zszedł na dół do ciem​ne​go wnę​trza. Zra​zu uwa​żał to za rzecz na​der trud​ną, lecz prze​szedł​szy do czy​nu do​piął swe​go nie​mal z ła​two​ścią, choć nie bez ha​ła​su. Strą​cił nie​wiel​ki drą​żek opar​ty o po​kład, któ​ry spadł z trza​skiem do wnę​trza, nim Sy​mons zdo​łał się opu​ścić na dół. Na bied​ne​go Sy​mon​sa ude​rzy​ły siód​me poty. Sie​dział na kil​so​nie ku​tra i dy​szał cięż​ko. Po chwi​li za​sta​no​wie​nia przy​szedł do prze​ko​na​nia, że wszyst​ko, cze​go do​ko​nał, nie może mieć zna​cze​nia. Gło​wa zda​wa​ła mu się ogrom​na, kark moc​no go bo​lał i jed​no ra​mię miał ze​sztyw​nia​łe. Nie spro​sta temu sta​re​mu dra​bo​wi. Lecz co się z nim sta​ło? Nic. Po pro​stu po​szedł spro​wa​dzić żoł​nie​rzy! Do​szedł​szy do tego wnio​sku Sy​mons zdo​był się na wię​cej zim​nej krwi. Za​czął so​bie przy​po​mi​nać fak​ty. Gdy po raz ostat​ni wi​dział sta​re​go, był dzień, a te​raz – znów spoj​rzał w górę na księ​życ – mu​sia​ło być oko​ło szó​ste​go dzwo​nu pierw​szej wach​ty. Ani chy​bi, sta​ry łotr sie​dzi w wi​niar​ni i pije z żoł​nie​rza​mi. Zdą​żą tu na czas, nie ma stra​chu! Myśl, że jest jeń​cem wo​jen​nym, za​cią​ży​ła mu na… ser​cu. Okręt, do któ​re​go na​le​żał, wy​dał mu się ra​jem, cały okręt wraz z ka​pi​ta​nem Vin​cen​tem i star​szym ofi​ce​rem. Chęt​nie po​dał​by rękę na​wet ka​pra​lo​wi, zło​śli​we​mu gbu​ro​wi z pie​cho​ty mor​skiej, któ​ry peł​nił funk​cję bos​man​sze​fa na okrę​cie. „Gdzie on te​raz może być?” – du​mał po​sęp​nie, czu​jąc w mia​rę na​pły​wu sił co​raz więk​szą nie​chęć do nie​wo​li. Wte​dy to usły​szał ha​łas, któ​ry zro​bił Sce​vo​la pa​da​jąc. Było to w po​bli​żu, nie do​szły go jed​nak ani gło​sy, ani kro​ki zna​mio​nu​ją​ce zbli​ża​nie się żoł​nie​rzy. Je​że​li gbur wra​cał, to wra​cał sam. Sy​mons ru​szył na​tych​miast na czwo​ra​kach ku przed​nie​mu… koń​co​wi wnę​trza. Przy​szło mu na myśl, że ukry​ty pod przed​nim po​kła​dem bę​dzie w lep​szym po​ło​że​niu przy per​trak​ta​cjach z prze​ciw​ni​kiem i, kto wie, czy nie znaj​dzie tam ćwie​ka ża​giel​ne​go czy ja​kie​go że​la​stwa mo​gą​ce​go mu słu​żyć do obro​ny. Le​d​wie się usa​do​wił w kry​jów​ce, gdy Sce​vo​la wstą​pił na tyl​ny po​kład.

Od pierw​sze​go wej​rze​nia Sy​mons za​uwa​żył, że to nie ten, któ​re​go się spo​dzie​wał. I do​znał przy tym pew​ne​go roz​cza​ro​wa​nia. Na wi​dok Sce​vo​li, sto​ją​ce​go w świe​tle księ​ży​ca, Sy​mons win​szo​wał so​bie po​my​słu ukry​cia się pod przed​nim po​kła​dem. Ten bro​da​ty czło​wiek był cher​la​kiem w po​rów​na​niu z owym ma​ry​na​rzem, miał wszak​że w ręku nie​bez​piecz​ną broń, któ​ra wy​da​ła się Sy​mon​so​wi po​dob​na z kształ​tu do trój​zę​bu lub har​pu​na osa​dzo​ne​go na kiju. „Dia​bel​ska broń – po​my​ślał prze​ra​żo​ny. – I cze​go ta kre​atu​ra może tu chcieć? Cze​go tu szu​ka?” Przy​bysz z po​cząt​ku za​cho​wy​wał się dziw​nie. Stał jak za​sty​gły krę​cąc szy​ją na pra​wo i na lewo, rzu​ca​jąc okiem wzdłuż ca​łe​go ku​tra, po​tem zaś, prze​szedł​szy na prze​ciw​ną stro​nę, po​wtó​rzył swe ge​sty. „Za​uwa​żył, że drzwi ka​bi​ny są otwar​te. Szu​ka mnie – po​wie​dział so​bie Sy​mons. – Tą be​stial​ską zę​ba​tą sztu​ką w mig przy​gwoź​dził​by mnie tu w ką​cie.” Przez chwi​lę roz​wa​żał, czy nie le​piej wy​paść z kry​jów​ki i sta​rać się wdra​pać na brzeg, lecz od​rzu​cił w koń​cu ten pro​jekt, nie ma​jąc wia​ry we wła​sne siły. „Na pew​no do​go​nił​by mnie – zde​cy​do​wał. – A że nic do​bre​go nie ma na my​śli, to pew​ne. Czło​wiek, któ​ry włó​czy się po nocy z ta​kim pie​kiel​nym in​stru​men​tem, na pew​no chce się z kimś roz​pra​wić.” Przez pe​wien czas Sce​vo​la stał bez ru​chu na​słu​chu​jąc, czy z dołu, gdzie mógł być po​rucz​nik Réal nie doj​dą go ja​kie szme​ry, po​tem na​chy​lił się nad ka​bi​no​wym lu​kiem i za​wo​łał ci​chym gło​sem: – Je​ste​ście tam, po​rucz​ni​ku? Sy​mons wi​dział te ma​new​ry nie poj​mu​jąc, jaki mogą mieć cel. Star​szy ma​ry​narz Sy​mons zna​ny był z mę​stwa, wy​pró​bo​wa​ne​go w nie​jed​nej kar​ko​łom​nej wy​pra​wie, a mimo to… w owej chwi​li zim​ny pot wy​stą​pił mu na czo​ło. Zęby wi​deł wy​po​le​ro​wa​ne od cią​głe​go uży​cia lśni​ły jak sre​bro w świe​tle księ​ży​ca; w ogó​le przy​bysz miał wy​gląd nie​sa​mo​wi​ty i bar​dzo groź​ny. Kogo mógł ści​gać ten czło​wiek, je​śli nie jego?

Sce​vo​la nie otrzy​mu​jąc od​po​wie​dzi stał wciąż na​chy​lo​ny. Z wnę​trza nie do​cho​dził go naj​lżej​szy na​wet szmer od​de​chu. Tak dłu​go trwał w tej po​sta​wie, że Sy​mons nie po​tra​fił oprzeć się cie​ka​wo​ści. „My​śli pew​nie, że wciąż jesz​cze tam sie​dzę” – szep​nął do sie​bie. Na​stęp​ne ma​new​ry przy​by​sza sta​ły się jesz​cze bar​dziej zdu​mie​wa​ją​ce. Czło​wiek ów, za​jąw​szy sta​no​wi​sko po jed​nej stro​nie ka​bi​no​we​go luku i trzy​ma​jąc okrop​ną broń jak pikę na​sta​wio​ną do ata​ku, wy​dał prze​ra​ża​ją​cy okrzyk wo​jen​ny i nuż wrzesz​czeć po fran​cu​sku nie​ustan​nie, a tak płyn​nie, że do resz​ty prze​ra​ził Sy​mon​sa. Rap​tem urwał, od​stą​pił od luku i przez chwi​lę miał minę czło​wie​ka, któ​ry nie wie, co po​cząć. Sy​mons wy​sa​dził gło​wę spod po​kła​du i ob​ser​wo​wał prze​ciw​ni​ka sto​ją​ce​go na ru​fie. Wy​raz prze​ra​że​nia za​stygł na twa​rzy An​gli​ka. „Prze​bie​gła be​stia – my​ślał. – Gdy​bym był tam na dole, to sły​sząc ten wście​kły ha​łas, jaki tu urzą​dził, na pew​no bym wy​padł na po​kład i był​bym zgu​bio​ny.” Od​niósł wra​że​nie, że o włos się roz​mi​nął ze śmier​cią, lecz myśl, że jej unik​nął, nie​wiel​ką spra​wi​ła mu ulgę. To kwe​stia cza​su, mnie​mał. Co do mor​der​czych za​mia​rów tego osob​ni​ka nie mo​gło być naj​mniej​szych wąt​pli​wo​ści. Tyl​ko pa​trzeć, jak ru​szy na przód stat​ku. Sy​mons drgnął na pierw​szy ruch na​past​ni​ka. Prze​mknę​ło mu przez gło​wę: „O, już idzie.” Ma​ry​narz przy​go​to​wał się do wy​pa​du. „Gdy​by mi się tyl​ko uda​ło wy​mi​nąć te okrop​ne wi​dły, może chwy​cił​bym go za gar​dło” – pla​no​wał nie po​kła​da​jąc jed​nak​że zbyt wiel​kiej uf​no​ści we wła​sne siły. Ode​tchnął swo​bod​niej wi​dząc, że Sce​vo​la co in​ne​go miał na my​śli, spu​ścił bo​wiem wi​dły do luku, tak że ko​niec trzo​nu zna​lazł się na rów​ni z tyl​nym po​kła​dem. W ten spo​sób nikt z brze​gu nie mógł​by ich zo​ba​czyć. Sce​vo​la przy​szedł do prze​ko​na​nia, że po​rucz​nik opu​ścił ku​ter. Spa​ce​ru​je pew​nie wzdłuż brze​gu i za chwi​lę bę​dzie z po​wro​tem. Przy​szło mu na myśl, by prze​szu​kać ka​bi​nę; może znaj​dzie co kom​pro​mi​tu​ją​ce​go. Me za​-

brał wi​deł, bo w tej cia​sno​cie by​ły​by mu ra​czej za​wa​dą, gdy​by po​rucz​nik po​wró​cił i za​stał go na dole. Ro​zej​rzał się do​ko​ła po ba​se​nie i przy​go​to​wał do zej​ścia. Ani je​den jego ruch nie uszedł uwa​gi Sy​mon​sa. Od​gadł po nich za​mia​ry Sce​vo​li i po​wie​dział so​bie: „Oto je​dy​na szan​sa na oca​le​nie, nie mam ani se​kun​dy Ho stra​ce​nia.” Le​d​wie Se​evo​la od​wró​cił się do dzio​bu ple​ca​mi i wstą​pił na pierw​szy sto​pień mi​nia​tu​ro​wej schod​ni,. Sy​mons wy​pełzł ze swej kry​jów​ki. Biegł wzdłuż luku na czwo​ra​kach w oba​wie, by prze​ciw​nik scho​dząc nie od​wró​cił gło​wy i nie spo​strzegł go, z chwi​lą jed​nak gdy zde​cy​do​wał, że jest nie​za​wod​nie już na dole, po​wstał na nogi i, schwy​ciw​szy się oli​no​wa​nia wiel​kie​go masz​tu, jed​nym su​sem pod​cią​gnął się na tyl​ny po​kład; nie tra​cąc chwi​li padł ca​łym cia​łem na drzwi ka​bi​ny, któ​re za​trza​snę​ły się z ło​sko​tem. Nie ob​my​ślił przed​tem, jak je umo​co​wać, lecz spo​strze​gł​szy na drzwiach zwi​sa​ją​cą u sko​bla kłód​kę z klu​czem w za​ni​ku sko​rzy​stał bły​ska​wicz​nie z tej oko​licz​no​ści. Za​mknię​cie drzwi nie za​bra​ło mu i se​kun​dy. Na​tych​miast po za​trza​śnię​ciu drzwi ka​bi​ny na dole roz​legł się prze​raź​li​wy okrzyk zdu​mie​nia i le​d​wie Sy​mons prze​krę​cił klucz, gdy czło​wiek w po​trza​sku na​parł na drzwi pró​bu​jąc się wy​rwać. Na Sy​mon​sie nie zro​bi​ło to naj​mniej​sze​go wra​że​nia. Wie​dział, jak moc​ne są te drzwi. Przede wszyst​kim za​wład​nął wi​dła​mi. Od razu na​brał pew​no​ści sie​bie. Uczuł, że po​tra​fi spro​stać jed​ne​mu czy na​wet dwóm prze​ciw​ni​kom, o ile nie będą mie​li bro​ni pal​nej. Wie​dział, że nie da rady żoł​nie​rzom, lecz nie miał też za​mia​ru z nimi wal​czyć. Spo​dzie​wał się ich każ​dej chwi​li z prze​klę​tym ma​ri​ne​ro na cze​le. Nie miał wąt​pli​wo​ści, po co ów far​mer przy​szedł na ku​ter. Aby za​bić An​gli​ka po pro​stu. „Ba, niech mnie dia​bli – wy​krzyk​nął w du​chu – je​śli to nie bar​ba​rzyń​ca! Nic mu nie zro​bi​łem. Krwio​żer​cza dzicz miesz​ka tu do​ko​ła.” Nie​spo​koj​nie wzniósł oczy na zbo​cza skał. Wo​-

lał​by już zo​ba​czyć żoł​nie​rzy. Wo​lał​by zo​stać praw​dzi​wym jeń​cem; tym​cza​sem ka​mien​ny bez​ruch pa​no​wał na brze​gu, a w ka​bi​nie – zu​peł​na ci​sza. Zu​peł​na. Ani jed​ne​go sło​wa, arii naj​lżej​sze​go ru​chu. Ci​sza gro​bo​wa. „Jest w śmier​tel​nym stra​chu – my​ślał Sy​mons i w pro​sto​cie du​cha tra​fił w sed​no. – Miał​by się z pysz​na, gdy​bym zszedł i na​dział go na ten dia​bel​ski in​stru​ment. Ja też go​tów był​bym z nim się roz​pra​wić.” Ogar​nął go gniew. Przy​szło mu na myśl, że w ka​bi​nie jest wino. Uczuł pra​gnie​nie i sła​bość. Siadł na ma​łym luku świetl​nym ku​tra de​cy​du​jąc się cze​kać na żoł​nie​rzy. Pey​ro​la na​wet ob​da​rzył prze​bły​skiem przy​jaź​ni. Mógł zbiec na brzeg i przez pe​wien czas ukry​wać się wśród skał, lecz tro​pio​ny jak dzi​kie zwie​rzę, na pew​no wpadł​by w ręce swych prze​śla​dow​ców; rów​nie do​brze mógł paść od kuli. Przy pierw​szym strza​le z „Ame​lii” sko​czył jak sprę​ży​na na rów​ne nogi. Chciał wy​dać ra​do​sny okrzyk, lecz za​bul​go​ta​ło mu tyl​ko w gar​dle. Okręt go wzy​wał. Nie wy​rze​kli się go. Przy dru​gim strza​le wdra​pał się na brzeg z iście ko​cią zwin​no​ścią – ze zwin​no​ścią, któ​ra go jed​nak przy​pra​wi​ła o za​wrót gło​wy. Gdy od​zy​skał przy​tom​ność umy​słu, wró​cił na ku​ter po wi​dły. Po​tem zaś, drżąc ze wzru​sze​nia, zde​cy​do​wa​nym, choć chwiej​nym kro​kiem po​wę​dro​wał wie​dzio​ny jed​ną tyl​ko my​ślą: zejść na brzeg mor​ski! Wie​dział, że idąc w dół zmie​rza we wła​ści​wym kie​run​ku. Stą​pa​jąc boso po gład​kiej ska​le nie​po​strze​że​nie prze​szedł w po​bli​żu Pey​ro​la. Do​staw​szy się na te​ren nie​rów​ny pod​pie​rał się wi​dła​mi jak ki​jem. Szedł po​wo​li, czu​jąc się nie​zbyt pew​nie na no​gach. W dzie​sięć mi​nut póź​niej wy​cze​ku​ją​ce​go cier​pli​wie za krza​kiem sta​re​go Pey​ro​la do​szedł z da​le​ka, od stro​ny za​tocz​ki, od​głos sta​cza​ją​ce​go się ka​mie​nia. Wstał na​tych​miast i po​dą​żył w tam​tą stro​nę. Uśmiech​nął​by się może, gdy​by do​nio​słość spra​wy, któ​rej się pod​jął, nie skła​nia​ła go do po​wa​gi. Idąc ścież​ką po​ło​żo​ną wy​żej od ścież​ki ob​ra​nej przez Sy​mon​sa, wi​docz​ne​go do​sko​na​le dzię​ki

ban​da​żom na gło​wie, wi​dział go nie​mal u stóp stro​me​go zbo​cza skal​ne​go. Spra​wi​ło mu je​dy​nie sa​tys​fak​cję, że je​niec był tak bli​ski celu. Niań​ka czuj​niej​szym okiem nie śle​dzi​ła​by ma​łe​go chłop​ca, zdo​by​wa​ją​ce​go się na pierw​szy krok sa​mo​dziel​ny, niż Pey​rol swe​go by​łe​go jeń​ca. Z praw​dzi​wą przy​jem​no​ścią za​uwa​żył, że Sy​mons miał tyle ole​ju w gło​wie, by, jak są​dził, za​brać bo​sak i pod​pie​rać się nim pod​czas scho​dze​nia. Po​stać zbie​ga osu​wa​ła się po sto​ku co​raz ni​żej i ni​żej, Pey​rol zaś po​dą​żał za nim krok za kro​kiem, aż zo​ba​czył go wresz​cie na sa​mym brze​gu. Sie​dział ukryw​szy oban​da​żo​wa​ną gło​wę w dło​niach i ro​bił wra​że​nie dziw​nie opusz​czo​ne​go i osa​mot​nio​ne​go. Wów​czas i Pey​rol siadł na​tych​miast za osło​ną ska​ły. Od tej chwi​li przez całe pół go​dzi​ny mar​twa ci​sza i bez​ruch trwa​ły na sa​mot​nym cy​plu pół​wy​spu. Pey​rol prze​wi​dy​wał, co się da​lej sta​nie. Tak był pew​ny, że łódź czy ło​dzie kor​we​ty są w dro​dze na za​tocz​kę, jak gdy​by w jego oczach od​bi​ły od „Ame​lii”. Lecz za​czął się tro​chę nie​cier​pli​wić. Chciał być świad​kiem epi​zo​du uciecz​ki do sa​me​go koń​ca. Nie spusz​czał Sy​mon​sa z oka. „Sa​crée téte dure – po​my​ślał. – Za​snął.” Ów tam sie​dział ska​mie​nia​ły, jak gdy​by bo​ha​ter​skie wy​sił​ki przy​pra​wi​ły go o śmierć. Jed​nak​że Pey​rol od​mien​ne​go był zda​nia wie​dząc, że współ​to​wa​rzysz jego burz​li​wej mło​do​ści na​le​ży do lu​dzi, któ​rzy nie​ła​two umie​ra​ją. Miej​sce ob​ra​ne prze​zeń na brze​gu było wy​ma​rzo​ne z punk​tu wi​dze​nia pla​nów Pey​ro​la. Lecz łódź czy ło​dzie kor​we​ty mo​gły go po​mi​mo to prze​oczyć, a w re​zul​ta​cie An​gli​cy go​to​wi wy​lą​do​wać paru od​dzia​ła​mi, wy​ru​szyć na po​szu​ki​wa​nia, od​kryć ku​ter. Pey​ro​la prze​szedł zim​ny dreszcz. Na​gle do​strzegł łódź wy​pły​wa​ją​cą spo​za wschod​nie​go cy​pla. To Bolt opły​wał wy​brze​że, po​su​wa​jąc się bar​dzo po​wo​li, sto​sow​nie do otrzy​ma​nych in​struk​cji. Łódź wy​chy​nę​ła wła​śnie z ostre​go w kon​tu​rze, czar​ne​go cie​nia, któ​ry pół​wy​sep rzu​cał na wy​sre​brzo​ną księ​ży​co​wym świa​tłem

wodę. Pey​rol wi​dział, jak wio​sła pod​no​szą się i opa​da​ją. Po​tem dru​ga łódź wy​śli​znę​ła się na nie​za​sło​nię​te wody. Co​raz do​tkli​wiej da​wał się Pey​ro​lo​wi we zna​ki strach o ku​ter. „Zbudź się, by​dlę, zbudź!” – wy​ce​dził przez zęby. Sza​lu​py su​nę​ły po​wo​li i pierw​sza z nich zrów​na​ła się ze zbie​giem; jesz​cze je​den błysk wio​seł, a za​cznie go mi​jać. Wtem Pey​ro​la, któ​ry klę​czał cały po​da​ny na​przód, jak​by idąc za kie​run​kiem wzro​ku, do​szedł okrzyk: „Łódź ahoj!”, któ​ry spra​wił mu nie​zmier​ną ulgę. Zo​ba​czył, że łódź zmie​rza ku Sy​mon​so​wi, któ​ry te​raz wstał i w de​spe​rac​ki spo​sób ma​chał obu rę​ka​mi. Po​tem wi​dział, jak go wcią​gnię​to przez dziób do sza​lu​py, któ​ra za​wró​ci​ła, i jak obie ło​dzie bur​ta w bur​tę z pod​nie​sio​ny​mi wio​sła​mi pły​wa​ły na roz​iskrzo​nej za​to​ce. Pey​rol wstał. Od​zy​ska​li więc swe​go ma​ry​na​rza. Lecz może po​mi​mo to wy​lą​du​ją, sko​ro ka​pi​tan an​giel​skiej kor​we​ty mu​siał mieć pier​wot​nie ja​kieś inne za​mia​ry. Nie​pew​ność ta nie trwa​ła dłu​go. Wio​sła bły​snę​ły za​pa​da​jąc w wodę i nie​ba​wem sza​lu​py za​to​czy​ły łuk wzdłuż brze​gu i jed​na po dru​giej zni​kły za wschod​nim cy​plem. „Zro​bio​ne – mruk​nął do sie​bie Pey​rol. – Nig​dy nie zo​ba​czę już głup​ko​wa​te​go Te​sta Dura.” I dziw​na myśl przy​szła mu do gło​wy, że an​giel​skie ło​dzie za​bra​ły coś na​le​żą​ce​go do nie​go, nie czło​wie​ka, lecz cząst​kę jego wła​sne​go ży​cia – od​zy​ska​ny kon​takt z daw​no mi​nio​nym kor​sar​stwem na Oce​anie In​dyj​skim. Scho​dził śpiesz​nie ze skał, jak​by chciał – obej​rzeć miej​sce, skąd Te​sta Dura od​bił od brze​gów Fran​cji. Spie​szył się te​raz na far​mę, by spo​tkać się z po​rucz​ni​kiem Réa​lem, któ​ry po​wi​nien już wró​cić z Tu​lo​nu. Dro​ga brze​giem za​tocz​ki nie była dłuż​sza od in​nych. Zszedł​szy nad mo​rze ro​zej​rzał się po pu​stym brze​gu, zdzi​wio​ny, dla​cze​go od​czu​wa pust​kę w głę​bi du​szy. Na po​chy​ło​ści brze​gu, u sa​mych stóp pa​ro​wu, spo​strzegł le​żą​cy na zie​mi przed​miot. Były to wi​dły. Sta​nął nad nimi za​da​jąc so​bie py​ta​nie: „Ja​kim cu​dem zna​la​zły się tu​taj?” Stał tak, jak​by za​po​mniał

pod​nieść je ze zdu​mie​nia. I pod​nió​sł​szy je stał da​lej za​my​ślo​ny, ob​ra​ca​jąc je w ręku. Łą​czył te n fakt z roz​go​rącz​ko​wa​niem Sce​vo​li, do któ​re​go na​le​ża​ły; zda​wał so​bie spra​wę, że to nic nie wy​ja​śnia, chy​ba że… „Czyż​by się uto​pił?” – po​my​ślał Pey​rol pa​trząc na gład​ką i lśnią​cą po​wierzch​nię za​tocz​ki. Nie zna​lazł jed​nak od​po​wie​dzi. Na​stęp​nie od​su​nął wi​dły od oczu na dłu​gość ra​mie​nia i raz jesz​cze obej​rzał ten sprzęt. Wresz​cie po​trzą​snąw​szy gło​wą za​rzu​cił wi​dły na ra​mię i po​wol​nym kro​kiem ru​szył w dal​szą dro​gę ku do​mo​wi.

XIV

.. O pół​no​cy Pey​rol i po​rucz​nik Réal… spo​tka​li się w zu​peł​nym mil​cze​niu. Pey​rol, któ​ry sie​dział przed do​mem na ław​ce, sły​szał kro​ki na dłu​go przed uka​za​niem się po​rucz​ni​ka. Lecz nie ru​szył się. Nie pa​trzył na nie​go na​wet. Po​rucz​nik od​piął, rap​cie i siadł bez sło​wa. Księ​życ, je​dy​ny świa​dek tego mil​czą​ce​go spo​tka​nia, przy​świe​cał dwom sprzy​mie​rzeń​com, któ​rzy zda​wa​li się ro​zu​mieć bez słów. Pierw​szy ode​zwał się Pey​rol: – No, przy​był pan na czas. – Mia​łem dia​bel​ne trud​no​ści z wy​szu​ka​niem, kogo było trze​ba do wy​sta​wie​nia i ostem​plo​wa​nia do​ku​men​tu. Wszyst​ko za​mknię​te. Ad​mi​rał por​tu wy​da​wał pro​szo​ny obiad, lecz wy​szedł do mnie, gdy po​sła​łem mu swój bi​let. I przez cały czas, czy uwie​rzy​cie, ka​no​nie​rze, tra​pi​ły mnie wąt​pli​wo​ści, czy pana jesz​cze w ży​ciu zo​ba​czę. Nie opu​ści​ły mnie na​wet wów​czas, gdy zdo​by​łem cer​ty​fi​kat, któ​ry mam w kie​sze​ni. – Co, u dia​ska, mo​gło mi się stać tu​taj? – wark​nął Pey​rol w za​my​śle​niu. Rzu​cił wi​dły pod wą​ską ław​kę i, pod​cią​gnąw​szy sto​py, czuł je pod ścia​ną. Wciąż nie umiał so​bie wy​tłu​ma​czyć, skąd się wzię​ły nad mo​rzem. – Nie, nie wie​dzia​łem, czy ja tu kie​dy wró​cę. Réal wy​cią​gnął z kie​sze​ni zło​żo​ny pa​pier i po​ło​żył go na ław​ce. Pey​rol nie​dba​le wziął go do ręki. Mia​ło to słu​żyć do za​my​dle​nia oczu An​gli​kom. Po​rucz​nik po chwi​li mil​cze​nia pod​jął ze szcze​ro​ścią czło​wie​ka, któ​ry cier​piał zbyt dłu​go, by nie po​dzie​lić się swym smut​kiem. – Mu​sia​łem sto​czyć z sobą cięż​ką wal​kę.

– Za póź​no – od​parł Pey​rol sta​now​czym to​nem. – Po​wrót pana był tu kwe​stią ho​no​ru, a te​raz, wró​ciw​szy, ma pan rzad​ką minę. – Mniej​sza, jaką mam minę, ka​no​nie​rze. Po​wzią​łem de​cy​zję. Okrut​na, choć ku​szą​ca myśl prze​mknę​ła Pey​ro​lo​wi przez gło​wę. In​truz ten, za​mą​cą​ja​cy zło​wro​gą sa​mot​ność Escam​po​bar, w któ​rym on, Pey​rol, utrzy​my​wał po​rzą​dek, in​truz ten był w błę​dzie. Po​wziął de​cy​zję! Ha! Po​wrót jego nie miał nic wspól​ne​go z tą de​cy​zją. Po​wró​cił, bo we​dle słów Ka​ta​rzy​ny „śmierć na nie​go ski​nę​ła”. Gdy tak my​ślał, po​rucz​nik Réal uniósł ka​pe​lu​sza, by otrzeć mo​kre czo​ło. – Zde​cy​do​wa​łem się sam ode​grać rolę goń​ca. Miał pan ra​cję, Pey​rol, że nie da się prze​ku​pić ni​ko​go, ro​zu​miem przez „ni​ko​go” czło​wie​ka uczci​we​go, więc bę​dzie pan mu​siał do​star​czyć sta​tek i resz​tę po​zo​sta​wić mnie. Za dwa, trzy dni… Jest pan mo​ral​nie zo​bo​wią​za​ny dać mi swój ku​ter. Pey​rol nie od​po​wie​dział. My​ślał, że oto Réal, na któ​re​go śmierć ski​nę​ła, umrze w ten czy inny spo​sób, w jaki nie umiał po​wie​dzieć, może od cho​ro​by lub z wy​czer​pa​nia na an​giel​skim hul​ku wię​zien​nym. Ofi​ce​ro​wi temu on, sta​ry Pey​rol, nie mógł wie​rzyć. Czyż mógł, na przy​kład, opo​wie​dzieć mu o swym jeń​cu i o tym, jak z nim po​stą​pił? Hi​sto​ria na​praw​dę nie do uwie​rze​nia. Bo cóż mo​gło skło​nić owe​go An​gli​ka, by wy​słał łódź do tej za​tocz​ki, wła​śnie do tej, a nie in​nej. Pey​ro​lo​wi sa​me​mu nie chcia​ło się wie​rzyć w to, co się sta​ło. I my​ślał: „Gdy​bym po​wie​dział o tym po​rucz​ni​kom, uznał​by mnie za sta​re​go ło​tra, któ​ry od Bóg wie jak daw​na kon​spi​ro​wał z An​gli​ka​mi. Żad​ne za​klę​cia nie prze​ko​na​ły​by go, że wy​pra​wa an​giel​ska była dla mnie nie​spo​dzian​ką, że osłu​pia​łem, jak gdy​bym zo​ba​czył księ​życ spa​da​ją​cy mi wprost na gło​wę.” – Nie poj​mu​ję – wy​buch​nął nie pod​no​sząc jed​nak gło​su – co pana tu cią​gle spro​wa​dza​ło! – Réal oparł się ple​ca​mi o ścia​nę i skrzy​żo​wał ręce

przy​bie​ra​jąc pozę, jaką zwykł był przy​bie​rać pod​czas le​ni​wych po​ga​wę​dek z Pey​ro​lem. – En​nui , Pey​rol – rzekł ma​to​wym gło​sem. – Prze​klę​ta nuda. Pey​rol rów​nież, rzekł​byś, po​cią​gnię​ty przy​kła​dem przy​brał po​dob​ną po​sta​wę mó​wiąc: – Wy​glą​da pan na czło​wie​ka, któ​ry z ni​kim się nie przy​jaź​ni. – Ra​cja, Pey​rol, nie mam przy​ja​ciół. – Co, ani jed​ne​go przy​ja​cie​la? Ani na​wet przy​ja​ciół​ki? Po​rucz​nik od​chy​lił gło​wę wstecz, wspie​ra​jąc ją o mur, i nie od​po​wie​dział. Pey​rol wstał z ław​ki. – Och w ta​kim ra​zie nikt nie od​czuł​by do​tkli​wie, gdy​by pan na dłu​gie lata znik​nął w an​giel​skim hul​ku. Gdy​bym panu dał mój ku​ter, wy​ru​szył​by pan, co? – Tak, go​tów je​stem wy​ru​szyć, choć​by za​raz. Pey​rol ro​ze​śmiał się gło​śno, za​dzie​ra​jąc gło​wę do góry. Na​raz prze​stał się śmiać i po​rucz​nik za​uwa​żył ze zdu​mie​niem, że się chwie​je jak od cio​su w pierś. Da​jąc fol​gę swej gorz​kiej we​so​ło​ści kor​sarz zo​ba​czył twa​rzycz​kę Ar​let​ty w otwar​tym oknie po​ko​ju po​rucz – nika. Siadł cięż​ko na ław​ce nie bę​dąc w sta​nie po​wie​dzieć sło​wa. Po​rucz​nik nie ga​pił się już w nie​bo z za​dar​tą gło​wą, lecz pa​trzył na nie​go uważ​nie. Pey​rol schy​lił się na​gle i za​czął wy​cią​gać wi​dły z ukry​cia pod ławą. Po​tem wsparł się na nich z oczy​ma utkwio​ny​mi w Réa​la, któ​ry pa​trzył ku nie​mu z ław​ki z lek​kim zdu​mie​niem. Pey​rol py​tał sie​bie w du​chu: „Czy mam go na​dziać na wi​dły, za​nieść na brzeg i rzu​cić w mo​rze?” Uczuł na​głą nie​moc w ra​mio​nach i ser​ce za​cią​ży​ło mu oło​wiem, nie był w sta​nie się ru​szyć jak tknię​ty pa​ra​li​żem. Stę​ża​łe, bez​sil​ne człon​ki od​ma​wia​ły mu po​słu​szeń​stwa… Niech Ka​ta​rzy​na trosz​czy się o swą bra​ta​ni​cę. Pe​wien był, że sta​ra ko​bie​ta jest gdzieś w po​bli​żu. Po​rucz​nik przy​glą​dał się Pey​ro​lo​wi, któ​ry z za​ję​ciem oglą​dał szpi​kul​ce wi​deł.

Coś dziw​ne​go dzia​ło się ze sta​rym Pey​ro​lem. – Hej, Pey​rol! O co cho​dzi? – wy​rwa​ło się po​rucz​ni​ko​wi. – Wła​śnie pa​trzy​łem – rzekł Pey​rol. – Je​den ząb jest co​kol​wiek uła​ma​ny. Zna​la​złem te wi​dły w bar​dzo nie​zwy​kłym miej​scu. Po​rucz​nik w dal​szym cią​gu pa​trzył na nie​go z za​cie​ka​wie​niem. – Wiem! Były pod ław​ką. – Hm – od​po​wie​dział Pey​rol, któ​ry w pew​nej mie​rze zdo​łał już od​zy​skać pa​no​wa​nie nad sobą. – To wi​dły Sce​vo​li. – Czyż​by? – po​wie​dział po​rucz​nik, znów od​chy​la​jąc się w tył. Te​mat wy​da​wał się po​rucz​ni​ko​wi wy​czer​pa​ny. Pey​rol jed​nak​że nie ru​szał się z miej​sca. – Ma pan za​wsze po​grze​bo​wą minę – za​uwa​żył rap​tem wi​bru​ją​cym, ni​skim gło​sem. – Ech, po​rucz​ni​ku, do kata, sły​sza​łem, jak pan się śmiał parę razy, ale niech mnie dia​bli po​rwą, je​śli kie​dy uśmiech po​stał na pań​skiej twa​rzy. Mu​siał ktoś pana urzec w ko​ły​sce. Po​rucz​nik sko​czył na rów​ne nogi jak sprę​ży​na. – Urzec? – po​wtó​rzył sto​jąc wy​prę​żo​ny. – W ko​ły​sce? Czyż​by? Nie, nie są​dzę, chy​ba znacz​nie póź​niej. Ze stę​ża​łą twa​rzą ru​szył wprost na Pey​ro​la jak śle​py. Zdzi​wio​ny jego za​cho​wa​niem kor​sarz zszedł mu… z dro​gi i, wy​krę​ciw​szy się na pię​cie pa​trzył w ślad za nim. Po​rucz​nik, jak​by wie​dzio​ny ma​gne​tycz​ną siłą, kro​czył da​lej w kie​run​ku drzwi domu, a Pey​rol z oczy​ma utkwio​ny​mi w ple​cach Réa​la po​zwo​lił mu nie​mal dojść do nich i do​pie​ro wów​czas za​wo​łał za​gad​ko​wo: – Słu​chaj​cie, po​rucz​ni​ku! I, o dzi​wo, Réal zro​bił pół ob​ro​tu wstecz, jak gdy​by Pey​rol po​ło​żył mu rękę na ra​mie​niu. – Ach, tak – od​po​wie​dział rów​nież pół​gło​sem. –

O tej spra​wie po​ga​da​my ju​tro. Pey​rol, pod​szedł​szy doń bli​sko, ode​zwał się wi​bru​ją​cym szep​tem, ak​cen​tu​jąc każ​de sło​wo: – Po​ga​da​my? Nie! Ju​tro przy​stą​pi​my do wy​ko​na​nia pla​nu. Cze​ka​łem pół nocy, by to panu po​wie​dzieć. Po​rucz​nik Réal ski​nął gło​wą, lecz twarz miał tak ka​mien​ną, że Pey​rol nie wie​dząc, czy zo​stał zro​zu​mia​ny, do​dał: – To nie prze​lew​ki. – W chwi​li gdy po​rucz​nik otwie​rał drzwi, Pey​rol rzu​cił: – Jesz​cze chwil​kę – i znów po​rucz​nik od​wró​cił się ku nie​mu. – Mi​chel śpi gdzieś na scho​dach. Ze​chce pan go obu​dzić i po​wie​dzieć mu, że cze​kam tu​taj. Spę​dzi​my obaj resz​tę nocy na ku​trze i sko​ro świt za​cznie​my przy​go​to​wa​nia do wy​pły​nię​cia na mo​rze. Tak, po​rucz​ni​ku, w po​łu​dnie, za dwa​na​ście go​dzin, bę​dzie pan że​gnał la bel​le Fran​ce. Po​rucz​nik Réal pa​trzył gdzieś w prze​strzeń, poza gło​wą Pey​ro​la. Przy księ​ży​cu oczy jego zda​wa​ły się szkla​ne, nie​ru​cho​me jak oczy nie​bosz​czy​ka. Znik​nął w drzwiach domu. Pey​ro​la do​szedł z we​wnątrz ha​łas, jak​by ktoś za​ta​czał się w ko​ry​ta​rzu, i Mi​chel wy​padł na dwór na zła​ma​nie kar​ku; po​tknąw​szy się raz, dru​gi, sta​nął dra​piąc się w gło​wę i roz​glą​da​jąc na wszyst​kie stro​ny wśród księ​ży​co​wej nocy. Nie wi​dział Pey​ro​la sto​ją​ce​go odeń o pięć stóp, wresz​cie Pey​rol za​wo​łał: – Hej, obudź​cie się! Mi​chel! Mi​chel! – Vo​ila nôtre ma​ître. – Pa​trz​cie, co zna​la​złem – po​wie​dział Pey​rol. – Weź​cie to i za​nie​ście na miej​sce. Lecz Mi​chel nie wy​cią​gnął ręki po wi​dły, któ​re mu Pey​rol po​da​wał. – Co się z wami dzie​je? – za​py​tał Pey​rol. – Nic, nic! Tyl​ko wi​dzia​łem je po raz ostat​ni na ra​mie​niu Sce​vo​li. –

Spoj​rzał na nie​bo. – Przed do​brą go​dzi​ną. – A co on z nimi ro​bił? – Szedł na gum​no, by je od​nieść na miej​sce. – Do​brze, te​raz wy pój​dzie​cie na gum​no, by je od​nieść na miej​sce – po​wie​dział Pey​rol – i spiesz​cie się. – Cze​kał z dło​nią na bro​dzie, póki jego po​moc​nik nie po​wró​cił. Lecz przez ten czas Mi​chel nie otrzą​snął się ze zdu​mie​nia. – Miał pójść spać, wie pan. – Ach, co zno​wu. Miał pójść… Czyż​by po​ło​żył się w staj​ni? Śpi tam cza​sa​mi, sami wie​cie. – Wiem. Pa​trzy​łem. Nie ma go tam – odpo – wie​dział Mi​chel cał​kiem roz​bu​dzo​ny, ro​biąc wiel​kie oczy. Pey​rol ru​szył ku za​to​ce. Zro​biw​szy parę kro​ków od​wró​cił się i zo​ba​czył, że Mi​chel stoi nie​ru​cho​mo na miej​scu, gdzie go zo​sta​wił. – Chodź​cie – za​wo​łał – sko​ro świt trze​ba bę​dzie przy​go​to​wać ku​ter do po​dró​ży. Sto​jąc w głę​bi fra​mu​gi otwar​te​go okna w po​ko​ju po​rucz​ni​ka Ar​let​ta ło​wi​ła uchem ich gło​sy i kro​ki, słab​ną​ce w mia​rę scho​dze​nia ze zbo​cza. Nie umil​kły jesz​cze zu​peł​nie, gdy do​szedł ją lek​ki krok zmie​rza​ją​cy ku drzwiom po​ko​ju. Po​rucz​nik Réal po​wie​dział praw​dę. W Tu​lo​nie jesz​cze po​wta​rzał so​bie, że nie po​wró​ci na fa​tal​ną far​mę. Wzbu​rzo​ny był do głę​bi. Ho​nor, uczci​wość, za​sa​dy mo​ral​ne nie po​zwa​la​ły mu igrać z uczu​ciem bied​nej isto​ty, na któ​rej umysł padł cień obłę​du wsku​tek prze​ra​ża​ją​cych, okrut​nych i przy tym zbrod​ni​czych nie​ja​ko prze​żyć. I oto po​wo​do​wa​ny ni​skim in​stynk​tem zdra​dził się ca​łu​jąc ją po ręku! Uświa​do​mił so​bie z roz​pa​czą, że nie były to igrasz​ki, lecz im​puls wy​pły​nął z naj​taj​niej​szej głę​bi jego ser​ca. Dru​zgo​cą​ce od​kry​cie czło​wie​ka, któ​ry, le​d​wie wy​rósł z dzie​cin​nych lat,

po​sta​wił so​bie za punkt ho​no​ru trzy​mać się z dala od nie​okieł​zna​nych na​mięt​no​ści i wo​ła​ją​cych o po​mstę do nie​ba fał​szów re​wo​lu​cji i któ​ry mnie​mał, że wy​ja​ło​wi​ły go one z po​ry​wów ser​ca! Mil​czą​cy i po​wścią​gli​wy, nie przy​jaź​nił się z ni​kim. Krew​nych nie miał. Sto​sun​ków to​wa​rzy​skich nie utrzy​my​wał wca​le. Le​ża​ło to już w jego cha​rak​te​rze. Z po​cząt​ku od​wie​dzał Escam​po​bar, gdyż nie było miej​sca na świe​cie, do​kąd w wol​nych chwi​lach mógł​by się udać, a parę dni tam spę​dzo​nych wy​star​cza​ło, by za​po​mniał o wstręt​nym mie​ście. Po​wziął pew​ną sym​pa​tię do sta​re​go Pey​ro​la, je​dy​ne​go czło​wie​ka, któ​ry nie miał nic wspól​ne​go z re​wo​lu​cją – nie wi​dział jej na​wet. Po​gar​da dla pra​wa, któ​rą Pey​rol od​czu​wał szcze​rze, dzia​ła​ła orzeź​wia​ją​co. On je​den przy​najm​niej nie był hi​po​kry​tą ani głup​cem. Za​bi​ja​jąc i łu​piąc nie osła​niał się świę​to​ścią re​wo​lu​cyj​nych za​sad ani umi​ło​wa​niem ludz​ko​ści. Od pierw​szej, oczy​wi​ście, chwi​li Réal za​uwa​żył nie​po​kój w atra​men​to​wej głę​bi oczu Ar​let​ty, upo​rczy​wy, bla​dy uśmiech na jej ustach, jej ta​jem​ni​cze mil​cze​nie, a rów​nież nie​zwy​kle me​ta​licz​ny głos czy​nią​cy z każ​de​go sło​wa piesz​czo​tę. Coś nie​coś o jej dzie​jach do​wie​dział się z pół​słó​wek Pey​ro​la, któ​ry nie​chęt​nie mó​wił na ten te​mat. Wzbu​dzi​ło to w du​szy Pi​sa​ła wię​cej, go​ry​czy i obu​rze​nia niż współ​czu​cia, lecz roz​ko​ły​sa​ło wy​obraź​nię i utrwa​li​ło wzgar​dę i wro​gość do re​wo​lu​cji, ży​wio​ne prze​zeń w dzie​ciń​stwie i sta​le pod​sy​ca​ne. Ar​let​ta za​in​try​go​wa​ła go nie​przy​stęp​no​ścią. Póź​niej usi​ło​wał za​my​kać oczy na to, że, jak to lu​dzie mó​wią, wi​docz​nie nim się in​te​re​so​wa​ła. Chwy​tał ukrad​ko​we spoj​rze​nia, któ​ry​mi go ob​rzu​ca​ła. Lecz da​le​ki był od mę​skiej za​ro​zu​mia​ło​ści. Do​pie​ro pew​ne​go dnia w Tu​lo​nie ni stąd, ni zo​wąd za​świ​ta​ło mu, co jej nie​me za​in​te​re​so​wa​nie jego oso​bą może ozna​czać. Sie​dział wów​czas przed ka​wiar​nią, cią​gnął przez słom​kę ja​kiś na​pój i słu​chał jed​nym uchem nud​nej roz​mo​wy trzech czy czte​rech ofi​ce​rów. Zdu​miał się, że to od​kry​cie zro​bił wła​śnie w

owej chwi​li, na uli​cy, gdy oto​czo​ny ko​le​ga​mi słu​chał mniej wię​cej fa​cho​wej roz​mo​wy. I wte​dy to zdał so​bie spra​wę, że od daw​na nie my​ślał już o ni​czym in​nym, tyl​ko o tej ko​bie​cie. Wstał gwał​tow​nie, rzu​cił na stół na​leż​ność za na​pój i bez sło​wa opu​ścił ko​le​gów. Zna​ny był jed​nak z eks​cen​trycz​no​ści i to jego za​cho​wa​nie prze​szło bez ko​men​ta​rzy. Był ci​chy, pięk​ny wie​czór. Po​dą​żył wprost za mia​sto i nocy tej błą​dził za for​ty​fi​ka​cja​mi, nie dba​jąc w któ​rą idzie stro​nę. Wszyst​ko na​okół po​grą​żo​ne było we śnie. Nikt się nie ru​szał i pod​czas wę​drów​ki w opusz​czo​nej oko​li​cy pod​miej​skiej oznaj​mia​ły go tyl​ko psy, szcze​ka​ją​ce po rzad​kich wsiach i po​roz​rzu​ca​nych tu i ów​dzie bu​dyn​kach. „Co się sta​ło z moją pro​sto​li​nij​no​ścią, z moją god​no​ścią i sil​ną wolą? – roz​trzą​sał dro​bia​zgo​wo. – Po​zwo​li​łem się opa​no​wać nie​god​nej na​mięt​no​ści do cie​le​snej tyl​ko, bez​dusz​nej po​wło​ki, ska​żo​nej nad​to przez zbrod​nię!” Od​kry​cie to do​pro​wa​dzi​ło go do bez​gra​nicz​nej roz​pa​czy. Gdy​by nie był w mun​du​rze, nie​chyb​nie spró​bo​wał​by po​peł​nić sa​mo​bój​stwo, gdyż miał w kie​sze​ni mały pi​sto​let. Lecz po​wstrzy​mał się my​śląc o wy​wo​ła​nej tym sen​sa​cji, plot​kach i ko​men​ta​rzach, któ​re będą o nim krą​ży​ły, i uwła​cza​ją​cych jego pa​mię​ci po​dej​rze​niach. „Nie – po​wie​dział so​bie – będę mu​siał wy​pruć zna​ki bie​li​zny, wło​żyć cy​wil​ne ubra​nie i za​brnąć o całe mile da​lej na for​ty, za​szyć się w jaki las lub ko​tli​nę w za​ro​ślach i po​ło​żyć kres memu ży​ciu. Żan​dar​mi, czy gar​de cham​pe​tre, zna​la​zł​szy moje cia​ło po paru dniach, cia​ło zu​peł​nie ob​ce​go w tych stro​nach czło​wie​ka, bez zna​ków szcze​gól​nych ani też przed​mio​tów mo​gą​cych po​słu​żyć do stwier​dze​nia mo​jej toż​sa​mo​ści, każą mnie po​grze​bać na ja​kimś wiej​skim cmen​ta​rzu.” Po​wziąw​szy to po​sta​no​wie​nie za​wró​cił nie​zwłocz​nie i o świ​cie zna​lazł się u bra​my miej​skiej. Mu​siał cze​kać na jej otwar​cie i gdy wresz​cie sta​nął

w mie​ście, czas był wiel​ki iść na służ​bę do tu​loń​skie​go Urzę​du Ad​mi​ra​li​cji. Dnia tego nie dał nic po​znać po so​bie. Za​ła​twiał co​dzien​ne czyn​no​ści z po​zor​nym spo​ko​jem, choć ani na chwi​lę nie prze​sta​wał to​czyć z sobą wal – ki. Nim wró​cił na kwa​te​rę, do​szedł do prze​ko​na​nia, że bę​dąc ofi​ce​rem w cza​sie wo​jen​nym, nie ma pra​wą po​zba​wiać się ży​cia. Nie po​zwa​la​ły mu na to za​sa​dy, któ​rym hoł​do​wał. Nie okła​my​wał się, ro​zu​mo​wał tak z zu​peł​ną szcze​ro​ścią. W śmier​tel​nej wal​ce z nie​ubła​ga​nym wro​giem ży​cie jego na​le​ża​ło do oj​czy​zny. Zno​sił okrut​ne męki w sa​mot​no​ści. Nie mógł się opę​dzić ob​ra​zom z Escam​po​bar i co​raz na​tar​czy​wiej sta​wa​ła mu w oczach ta obłą​ka​na dziew​czy​na, ta​jem​ni​cza, bla​da, po​cią​ga​ją​ca nie​prze​par​tym uro​kiem swej prze​dziw​nej oso​by, sta​wa​ła mu w oczach tak, jak ją wi​dy​wał na far​mie, śli​zga​ją​ca się wzdłuż ścian, zja​wia​ją​ca się na ścież​kach skal​nych, wy​glą​da​ją​ca z okien. Na kwa​te​rze swej spę​dzał go​dzi​ny w du​cho​wej roz​ter​ce. Ko​le​dzy Réa​la do​szli do prze​ko​na​nia, że mi​zan​tro​pia jego prze​cho​dzi wszel​kie gra​ni​ce. Pew​ne​go dnia zro​zu​miał, że dłu​żej tego nie wy​trzy​ma. Nie​ustan​ne cier​pie​nie dzia​ła​ło roz​kła​da​ją​co na me​cha​nizm jego my​śle​nia. „Za​cznę pleść głup​stwa do lu​dzi – my​ślał. – Był prze​cież bie​dak, któ​ry za​ko​chał się w ob​ra​zie czy po​są​gu. Spę​dzał przed nim dłu​gie go​dzi​ny na kon​tem​pla​cji. A nie​szczę​ścia jego nie moż​na jed​nak po​rów​nać z moim! Do​brze więc, po​ja​dę i będę po​dzi​wiał ją jak pięk​ny ob​raz i jak ob​raz za szkłem bę​dzie dla mnie rów​nie nie​ty​kal​na.” Przy pierw​szej spo​sob​no​ści udał się tedy do Escam​po​bar. Cho​dził z miną od​py​cha​ją​cą, trzy​mał się w po​bli​żu Pey​ro​la i obaj przed do​mem na ław​ce, ze skrzy​żo​wa​ny​mi rę​ko​ma, spę​dza​li dłu​gie go​dzi​ny, mil​czą​co za​pa​trze​ni w prze​strzeń. Jed​nak​że ile​kroć prze​cho​dzi​ła przed nim Ar​let​ta, miał uczu​cie, jak gdy​by coś poru – szy​ło mu się w pier​si. Dzię​ki od​wie​dzi​nom w Escam​po​bar ła​twiej zno​sił brze​mię ży​cia i mógł peł​nić funk​cje urzę​do​we bez oba​wy mó​wie​nia lu​dziom

głupstw. Wma​wiał w sie​bie, że jest dość sil​ny, by oprzeć się po​ku​sie i że nig​dy się nie zdra​dzi, lecz zda​rza​ło mu się nie​raz w po​ko​ju go​ścin​nym na far​mie prze​le​wać gorz​kie łzy nad swym nie​szczę​snym lo​sem. Łzy te na czas krót​ki ga​si​ły tra​wią​cy go żar na​mięt​no​ści. Opan​ce​rzył się su​ro​wo​ścią i z nad​mia​ru ostroż​no​ści rzad​ko kie​dy rzu​cił okiem na Ar​let​tę, bo​jąc się, by tego nie za​uwa​ży​ła. Nie​mniej wstrzą​snę​ło nim od​kry​cie, że Ar​let​ta błą​dzi po nocy, była to oko​licz​ność zgo​ła nie​zro​zu​mia​ła. Wstrząs ten z ko​lei za​chwiał, je​śli nie jego de​cy​zją, to mę​stwem. Dnia tego, gdy mu po​da​wa​ła obiad, po​zwo​lił so​bie pa​trzeć na nią, a kie​dy to za​uwa​ży​ła, stra​cił pa​no​wa​nie nad sobą i za​czął ca​ło​wać jej rękę. Uczy​niw​szy to był nie​po​cie​szo​ny. Zdra​dził się. Zro​bił krok fa​tal​ny. Po​niósł klę​skę mo​ral​ną. Po​wo​li oczy mu się na to otwo​rzy​ły. Owa chwi​la nie​szczę​snej sła​bo​ści była jed​ną z przy​czyn, dla​cze​go po​zwo​lił Pey​ro​lo​wi tak bez​ce​re​mo​nial​nie wy​słać się do Tu​lo​nu. I w dro​dze do mia​sta my​ślał, że nie po​wi​nien tu nig​dy wró​cić. Lecz wal​cząc z sobą przy​stę​po​wał jed​no​cze​śnie do wy​ko​na​nia pla​nu. Gorz​ka iro​nia za​wład​nę​ła jego roz​dwo​jo​ną du​szą. Wcho​dząc do ad​mi​ra​ła, któ​ry go przy​jął w peł​nym uni​for​mie w po​ko​ju oświe​tlo​nym jed​ną tyl​ko świe​cą, po​szedł za na​głym im​pul​sem i po​wie​dział: – Gdy​by w inny spo​sób się nie uda​ło, to są​dzę, że wol​no mi wy​ru​szyć sa​me​mu? Ad​mi​rał zaś od​po​wie​dział: – Nie my​śla​łem o tym, lecz sko​ro sam pan się zgła​sza, nie wi​dzę prze​szkód. Ra​dził​bym panu tyl​ko udać się w mun​du​rze, w cha​rak​te​rze ofi​ce​ra wy​sła​ne​go z de​pe​sza​mi. Rząd, bez wąt​pie​nia, po​sta​ra się o wy​mia​nę pana w swo​im cza​sie. Lecz miej pan na wzglę​dzie, że po​zo​sta​nie pan dłu​gi czas w nie​wo​li, co może się od​bić na pań​skim awan​sie. U stóp wspa​nia​łych scho​dów w za​la​nej świa​tłem sali rzą​do​we​go pa​ła​cu Réa​lo​wi przy​szło na​gle do gło​wy: „A te​raz mu​szę wra​cać do Escam​po​-

bar.” Rze​czy​wi​ście mu​siał wra​cać, bo zo​sta​wił tam wa​liz​kę, a w niej fał​szy​we de​pe​sze. Nie mógł wy​wo​łać znów ad​mi​ra​ła i oświad​czyć, że je zgu​bił. Ad​mi​rał uznał​by go za pa​ten​to​wa​ne​go idio​tę lub wa​ria​ta. Zmie​rza​jąc ku na​brze​żu, gdzie cze​ka​ła łódź służ​bo​wa, po​wie​dział so​bie: „Tym ra​zem to już ostat​nia moja wi​zy​ta; może tam wró​cę za parę lat, może nig​dy.” Wra​ca​jąc ło​dzią, choć bry​za była bar​dzo lek​ka, nie dał ma​ry​na​rzom roz​ka​zu, by wzię​li się do wio​seł, gdyż nie chciał wró​cić na far​mę, nim ko​bie​ty uda​dzą się na spo​czy​nek. Po​wie​dział so​bie, że ho​nor i uczci​wość wy​ma​ga​ją, by wię​cej nie wi​dział Ar​let​ty. Zdo​łał wmó​wić w sie​bie, że ta upo​śle​dzo​na i nie​szczę​sna isto​ta nie mo​gła zro​zu​mieć jego od​ru​chu. Nie oka​za​ła zdzi​wie​nia, nie krzyk​nę​ła, w ogó​le nie dała zna​ku zro​zu​mie​nia; za​cho​wa​ła się z całą bier​no​ścią, po​tem, cof​nąw​szy się, sia​dła spo​koj​nie i, o ile so​bie przy​po​mi​nał, nie za​ru​mie​ni​ła się na​wet. Sam zaś miał jesz​cze tyle sil​nej woli, by wstać i wyjść nie spoj​rzaw​szy na nią. Po​zwo​li​ła mu wyjść nie uczy​niw​szy na​wet ge​stu. Cóż mo​gło wzru​szyć to cia​ło bez du​szy? „Nie wy​snu​ła z tego żad​ne​go wnio​sku – my​ślał gar​dząc sa​mym sobą. – Cia​ło bez du​szy! Cia​ło bez du​szy! – po​wta​rzał znę​ca​jąc się nad sa​mym sobą. Wtem od​po​wie​dział so​bie: – Nie. To nie to. Wszyst​ko w tej ko​bie​cie jest ta​jem​ni​cą, po​ku​są, uro​kiem. A zresz​tą, cóż mnie ob​cho​dzi jej du​sza!” Na tę myśl wy​rwał mu się ci​chy jęk, aż go​spo​darz ło​dzi za​py​tał z sza​cun​kiem: – Czy pana co boli, pa​nie po​rucz​ni​ku? – Nie, to nic – od​mruk​nął i za​ci​snął zęby z re​zy​gna​cją czło​wie​ka na tor​tu​rach. Pod​czas roz​mo​wy z Pey​ro​lem w drzwiach domu sło​wa: „nie chcę jej wi​dzieć” i „cia​ło bez du​szy”, ko​ła​ta​ły mu się po gło​wie. Wcho​dząc po scho​dach, czuł się zu​peł​nie wy​czer​pa​ny uczu​cio​wo. Miał tyl​ko jed​no je​-

dy​ne pra​gnie​nie – po​zo​stać sam. Idąc ciem​nym ko​ry​ta​rzem za​uwa​żył, że drzwi do po​ko​ju Ka​ta​rzy​ny są otwar​te na oścież. Lecz nie zwró​cił na to uwa​gi. Bli​ski był sta​nu zu​peł​nej nie​czu​ło​ści. Na​ci​ska​jąc klam​kę my​ślał: „Wszyst​ko to skoń​czy się wkrót​ce!” Tak da​le​ce był wy​czer​pa​ny, że nie​le​d​wie gło​wa mu się chwia​ła i nie wi​dział wca​le Ar​let​ty, któ​ra sta​ła przy oknie, opar​ta o ścia​nę, w naj​ciem​niej​szym ką​cie po​ko​ju poza kon​tu​rem księ​ży​co​we​go świa​tła.. Do​pie​ro gdy prze​mknę​ła obok nie​go z le​ciut​kim sze​le​stem, zdał so​bie spra​wę Z czy​jejś obec​no​ści w po​ko​ju. Zro​bił dwa kro​ki wstecz i usły​szał chrzęst klu​cza ob​ra​ca​ne​go w zam​ku. Gdy​by cały dom się za​wa​lił, on zaś zna​lazł się pod gru​za​mi, nie był​by bar​dziej zdru​zgo​ta​ny i oszo​ło​mio​ny. Czu​cie wró​ci​ło mu do​pie​ro, gdy Ar​let​ta chwy​ci​ła go za rękę. – Na​resz​cie! Na​resz​cie! Ale je​steś nie​ostroż​ny. Gdy​by za​miast mnie był tu Sce​vo​la, już byś nie żył. Wi​dzia​łam go przy ro​bo​cie – zna​czą​co ści​snę​ła go za rękę. Nie do​strze​gał jej wy​raź​nie, prze​cie każ​dym ner​wem wy​czu​wał bli​skość jej cia​ła. – Wie​le wody upły​nę​ło już od tego cza​su – do​da​ła ci​chym gło​sem. Po​tem gwał​tow​nie: – Chodź do okna, bym mo​gła cię wi​dzieć. Wiel​ki pro​sto​kąt księ​ży​co​we​go świa​tła le​żał na pod​ło​dze. Po​słusz​nie jak dziec​ko szedł, gdzie go cią​gnę​ła. Schwy​ci​ła i uję​ła jego dru​gą rękę zwi​sa​ją​cą bez​wład​nie wzdłuż cia​ła. Sztyw​ny był, wiot​ki w sta​wach i wy​da​wa​ło mu się, że nie od​dy​cha. Pa​trząc mu w twarz co​kol​wiek z dołu, wy​szep​ta​ła słod​ko: – Eu​ge​niu​szu, Eu​ge​niu​szu! – Rap​tem prze​stra​szy​ła się za​uwa​żyw​szy, że twarz ma tru​pio​bla​dą i nie​ru​cho​mą. – Nic nie mó​wisz. Wy​glą​dasz na cho​re​go. Co ci jest? Czyś ran​ny? Pu​ści​ła jego bez​wład​ne ręce i do​ty​ka​jąc go wzdłuż cia​ła szu​ka​ła rany. Ze​rwa​ła mu na​wet ka​pe​lusz z gło​wy i od​rzu​ci​ła, chcąc jak naj​prę​dzej

prze​ko​nać się, czy nie po​niósł szwan​ku, lecz nie od​kryw​szy nic złe​go uspo​ko​iła się jak oso​ba roz​sąd​na i prak​tycz​na. Za​rzu​ci​ła mu ra​mio​na na szy​ję, za​wi​sła na nich od​chy​la​jąc się tro​chę wstecz. Jej małe, rów​ne ząb​ki lśni​ły, czar​ne oczy, nie​zmier​nie głę​bo​kie, w któ​rych to​nął spoj​rze​niem, od​zwier​cie​dla​ły, rzekł​byś, wes​tchnie​nie ulgi. Nie było w nich po​ry​wu na​mięt​no​ści ani sza​łu, tyl​ko błysk prze​ni​kli​wy, wład​czy, bio​rą​cy w po​sia​da​nie. Réal się ock​nął. Po​wi​tał po​wrót do ży​cia głu​chym, nie​bacz​nym okrzy​kiem, od​czu​wa​jąc na​raz taką trwo​gę, jak gdy​by obo​je sta​li na igli​cy szczy​tu po​nad roz​grz​mo​tem fal, prze​le​wa​ją​cych mu się w uszach, on zaś drżał, by nie roz​plo​tła dło​ni i nie upa​dła w prze​paść zni​ka​jąc w niej na za​wsze. Ujął ją wpół i przy​cią​gnął moc​no do pier​si. Wśród wiel​kiej ci​szy, za​la​ni po​to​kiem księ​ży​co​we​go świa​tła, wpa​da​ją​ce​go przez okno, sta​li tak dłu​gi, dłu​gi czas. Spoj​rzał na jej gło​wę spo​czy​wa​ją​cą mu na ra​mie​niu. Mia​ła oczy za​mknię​te, a twarz jej bez uśmie​chu zda​wa​ła się roz​kosz​nie uśpio​na i tchnę​ła czymś zwiew​nym, ukoj​nym, bo​skim i wie​czy​stym. Wy​raz tej twa​rzy prze​szył mu ser​ce ostrą sło​dy​czą. „Ona jest prze​cud​na. To cud praw​dzi​wy – my​ślał z pew​ne​go ro​dza​ju prze​ra​że​niem. – To nie​moż​li​we.” Spró​bo​wa​ła wy​su​nąć mu się z ob​jęć, lecz przy​trzy​mał ją in​stynk​tow​nie i przy​ci​snął moc​niej do pier​si. Po​cze​ka​ła chwi​lę i po​no​wi​ła pró​bę. Wów​czas ją pu​ścił. Sta​ła przy nim oparł​szy ręce na jego ra​mio​nach. Po​waż​ny wy​raz twa​rzy opro​mie​nił ją uro​kiem, któ​ry wy​dał mu się za​baw​ny, ro​bi​ła te​raz wra​że​nie ko​bie​ty ener​gicz​nej i roz​sąd​nej. – Wszyst​ko to bar​dzo do​brze – za​szep​ta​ła rze​czo​wym to​nem. – Bę​dzie​my mu​sie​li po​my​śleć, jak stąd się wy​do​stać. Nie mó​wię za​raz, W tej chwi​li – do​da​ła czu​jąc, że drgnął z lek​ka. – Sce​vo​la łak​nie twej krwi. – Zdję​ła mu rękę z ra​mie​nia, by… wska​zać na we​wnętrz​ną ścia​nę po​ko​ju, i zni​ży​ła głos: – Jest tam, wiesz. Ale i Pey​ro​lo​wi nie do​wie​rzaj. Pa​trzy​łam

stąd na was, gdy roz​ma​wia​li​ście przed do​mem. Pey​rol jest zmie​nio​ny nie do po​zna​nia. Nie ufam mu już. – Głos jej drżał: – On i Ka​ta​rzy​na za​cho​wu​ją się dziw​nie. Nie ro​zu​miem, co im się sta​ło. On nie mówi do mnie. Gdy sia​dam przy nim, od​wra​ca się do mnie ple​ca​mi. Po​czu​ła, że Réal się za​chwiał, ze​rwa​ła się i spy​ta​ła go tro​skli​wie: – Je​steś zmę​czo​ny? – Gdy nie od​po​wia​dał, po​pro​wa​dzi​ła go do krze​sła, zmu​si​ła, by je za​jął, sama zaś usia​dła u jego stóp na pod​ło​dze. Gło​wę wspar​ła na jego ko​la​nach i uję​ła go za rękę. Wes​tchnę​ła. – Wie​dzia​łam, że to się musi stać – po​wie​dzia​ła bar​dzo ci​cho – a jed​nak przy​szło tak nie​spo​dzie​wa​nie. – Och, wie​dzia​łaś, że to się musi stać – po​wtó​rzył sła​bym gło​sem. – Tak! Mo​dli​łam się o to. Czy kie​dy kto mo​dlił się o cie​bie, Eu​ge​niu​szu? – spy​ta​ła ak​cen​tu​jąc to imię piesz​czo​tli​wie. – W dzie​ciń​stwie chy​ba – od​parł Réal po​sęp​nie. – Otóż tak! Wiedz, że mo​dli​łam się dzi​siaj za cie​bie. Ze​szłam na wieś do ko​ścio​ła… – Réal nie wie​rzył wła​snym uszom. – Abbé wpu​ścił mnie przez drzwi do za​kry​stii. Mó​wił bym wy​rze​kła się świa​ta, ja zaś go​to​wam wszyst​kie​go się wy​rzec dla cie​bie. Réal sie​dział z twa​rzą od​wró​co​ną i zda​wał się wi​dzieć w naj​ciem​niej​szym ką​cie po​ko​ju nie​ubła​ga​ne wid​mo losu. Oto go​dzi​na już bli​ska, kie​dy uka​że się i znisz​czy tę spo​koj​ną, ufną ra​dość. Lecz otrzą​snął się ze zmo​ry, pod​niósł rękę Ar​let​ty do ust, ca​ło​wał ją dłu​go, po​tem zaś spy​tał: – A więc wie​dzia​łaś, co się sta​nie? Wszyst​ko wie​dzia​łaś? Tak! A co my​śla​łaś o mnie? Uści​snę​ła moc​no jego rękę, któ​rej przez cały czas ani na chwi​lę nie wy​pusz​cza​ła. – Tyle tyl​ko my​śla​łam. – Lecz co my​śla​łaś o moim za​cho​wa​niu się cza​sa​mi? Wi​dzisz, ja nie

wie​dzia​łem, co się sta​nie. Ja, ja się ba​łem – le​d​wie tchnął ostat​nie sło​wa. – O za​cho​wa​niu? Co za za​cho​wa​nie? Przy​jeż​dża​łeś, wy​jeż​dża​łeś. Gdy cię nie było, my​śla​łam o to​bie, a gdy by​łeś tu, nie mo​głam na​pa​trzyć się na cie​bie do syta. Mó​wię ci, że wie​dzia​łam, co się sta​nie. Ja się nie ba​łam. – Uśmie​cha​łaś się słod​ko – szep​nął, jak​by na​po​my​ka​jąc o nie​po​ję​tym cu​dzie. – Było mi do​brze i spo​koj​nie – szep​ta​ła Ar​let​ta, jak​by w pół​śnie. Pie​ści​wy szept spły​wał z jej warg. Opi​sy​wa​ła stan bło​gie​go spo​ko​ju w sło​wach nie ma​ją​cych na po​zór sen​su, nie​wia​ro​god​nych, a jed​nak prze​ko​ny​wa​ją​cych i uspo​ka​ja​ją​cych Réa​la. – Je​steś nad​zwy​czaj​ny – cią​gnę​ła..– Ile​kroć by​łeś przy mnie, wszyst​ko wy​da​wa​ło się inne. – Co mó​wisz? Jak inne? – Cał​kiem inne, świa​tło dnia, na​wet mar​twe ka​mie​nie, z któ​rych dom jest zbu​do​wa​ny, wzgó​rza, drob​ne kwiat​ki kwit​ną​ce na ska​łach! Na​wet Na​net​te zda​wa​ła się inna. Na​net​te była bia​łą an​go​rą z dłu​gą, je​dwa​bi​stą sier​ścią, fa​wo​ryt​ką wszyst​kich. Re​zy​do​wa​ła prze​waż​nie na po​dwó​rzu. – Och, Na​net​te była rów​nież inna – rzekł Réal unie​sio​ny mu​zy​ką jej gło​su w nie​ziem​skie sfe​ry i nie czu​jąc wła​snej oso​bo​wo​ści; sie​dział schy​lo​ny nad tą gło​wą u swych ko​lan i nic prócz mięk​kie​go uści​sku jej ręki nie łą​czy​ło go ze świa​tem. – ‘Tak. Ład​niej​sza. I tyl​ko lu​dzie…– urwa​ła nie​pew​nie. I na​gle spię​trzo​na fala uro​ku prze​la​ła mu się nad gło​wą i, od​pły​wa​jąc szyb​ko, od​sło​ni​ła prze​ra​ża​ją​co ja​ło​wą, pu​styn​ną roz​tocz dna. Wło​sy mu się zje​ży​ły z zim​na. – Jacy lu​dzie? – spy​tał. – Wszy​scy są tacy zmie​nie​ni. Słu​chaj, tej nocy, kie​dy cie​bie nie było…

po coś ty wła​ści​wie od​je​chał? za​sta​łam tych dwo​je w kuch​ni. Sie​dzie​li i nic do sie​bie nie mó​wi​li. Och, ten Pey​rol! To strasz​ny czło​wiek. Ude​rzy​ły go w jej sło​wach ak​cen​ty gro​zy i głę​bo​kie​go prze​ko​na​nia. Nie wie​dział, że Pey​rol nie​prze​wi​dzia​nym, nie​spo​dzie​wa​nym i za​gad​ko​wym uka​za​niem się w Escam​po​bar dał mo​ral​ny, a na​wet fi​zycz​ny im​puls ca​łej jej isto​cie, był tedy dla niej po​sta​cią na ol​brzy​mią mia​rę, goń​cem z nie​zna​ne​go świa​ta, któ​ry przy​był do sa​mot​ni, isto​tą mo​car​ną o nie​wy​czer​pa​nych za​so​bach po​tę​gi, nie​do​stęp​ną i nie​zwy​cię​żo​ną. – On nic nie po​wie, ni​ko​go nie po​słu​cha, a zro​bić może za​wsze, co mu się spodo​ba. –-Czyż​by mógł? –- mruk​nął Réal.– Sia​dła pro​sto i kil​ka​krot​nie ski​nę​ła gło​wą da​jąc wy​raz prze​ko​na​niu, że w to nie wąt​pi. – Czy i on łak​nie mo​jej krwi? – spy​tał Réal z go​ry​czą. – Nie, nie. To nie to. Mógł​byś się obro​nić. Mo​gła​bym czu​wać nad tobą. Czu​wa​łam od daw​na. Oneg​daj w nocy wy​da​ło mi się, że sły​szę ja​kieś po​dej​rza​ne od​gło​sy na dwo​rze, i ze​szłam na dół, oba​wia​jąc się o cie​bie, i choć nie zo​ba​czy​łam ni​ko​go, po​mi​mo to czu​łam… Nie, to nie to! Go​rzej. Nie wiem, co on za​mie​rza. Wciąż go lu​bią, lecz za​czy​nam się go oba​wiać. Gdy tu przy​był i zo​ba​czy​łam go po raz pierw​szy, był zu​peł​nie taki sam jak te​raz, tyl​ko nie miał tak si​wych wło​sów: wiel​ki, spo​koj​ny. Wów​czas mia​łam ta​kie wra​że​nie, jak​by mi coś po​ru​szy​ło się w gło​wie. Uprzej​my był, wiesz. Mu​sia​łam się doń uśmiech​nąć, jak gdy​bym go po​zna​wa​ła. My​śla​łam wów​czas: „Oto on, ten czło​wiek we wła​snej oso​bie.” – A gdy ja przy​by​łem? – spy​tał Réal z roz​cza​ro​wa​niem. – Ty! Na cie​bie cze​ka​łam – od​po​wie​dzia​ła ci​chym gło​sem, jak​by zdzi​wio​na tym py​ta​niem, lecz wciąż my​śląc wi​docz​nie o Pey​ro​lu. – Tak za​sta​-

łam ich wie​czo​rem w kuch​ni. Przy​glą​da​li się so​bie i sie​dzie​li ci​cho jak mysz pod mio​tłą. Po​wie​dzia​łam mu, że nie ma mi co roz​ka​zy​wać. Oh, mon che​ri, mon che​ri, nie słu​chaj Pey​ro​la, nie po​zwól mu… Le​d​wie oparł​szy się o jego ko​la​na sko​czy​ła na rów​ne nogi. Réal wstał rów​nież. – On mi nic nie może zro​bić – mruk​nął. – Nie mów mu o ni​czym. Nikt nie wie, co on my​śli, a te​raz na​wet ja nie mogę zgad​nąć, co ma na my​śli mó​wiąc o tym lub owym. Wy​glą​da, jak​by po​sia​dał ja​kiś se​kret. Po​wie​dzia​ła to z ta​kim ak​cen​tem, że Réal uczuł się wzru​szo​ny do łez. Po​wtó​rzył, że Pey​rol nie może mieć na nie​go wpły​wu, mó​wiąc, zresz​tą, praw​dę. Zwią​za​ny był wła​snym sło​wem. Od chwi​li gdy wy​szedł od ad​mi​ra​ła w ga​lo​wym, wy​zło​co​nym mun​du​rze, któ​ry nie​cier​pli​wi się, chcąc wró​cić czym prę​dzej do swych go​ści, był na służ​bie; pod​jął się jej do​bro​wol​nie, na ochot​ni​ka. Przez chwi​lę czuł że​la​zną ob​ręcz na że – brach. Ar​let​ta zaj​rza​ła mu w oczy z bli​ska i nie był w sta​nie wy​trzy​mać jej wzro​ku. – Do​brze. Będę ostroż​ny. A Ka​ta​rzy​na, czy i ona jest nie​bez​piecz​na? W księ​ży​co​wej po​świa​cie za​ry​sy kar​ku i gło​wy Ar​let​ty po​nad lśnie​niem fi​chu ma​ja​czy​ły ułud​nie. Uśmiech​nę​ła się i przy​stą​pi​ła doń bli​sko. – Bied​na ciot​ka – po​wie​dzia​ła. – Obej​mij mnie, Eu​ge​niu​szu… Ona nic nie może zro​bić. Wo​dzi​ła za mną ocza​mi my​śląc, że tego nie wi​dzę. A te​raz nie pa​trzy mi w oczy. Pey​rol tak samo. On rów​nież wo​dził za mną ocza​mi. Czę​sto za​sta​na​wia​łam się z ja​kie​go po​wo​du. Może ty wiesz, Eu​ge​niu​szu? Lecz wszyst​ko się zmie​ni​ło. – Tak, wszyst​ko się zmie​ni​ło – od​po​wie​dział Réal sta​ra​jąc się nadać swe​mu gło​so​wi bez​tro​skie brzmie​nie. – Czy Ka​ta​rzy​na wie, że tu je​steś? – Gdy przy​szły​śmy dziś na górę, po​ło​ży​łam się w ubra​niu, ona zaś sia​dła na swym łóż​ku. Świe​ca zga​sła, lecz przy księ​ży​co​wym świe​tle wi​dzia​-

łam ją wy​raź​nie z rę​ko​ma zło​żo​ny​mi na ko​la​nach. Nie mo​gąc dłu​żej wy​le​żeć wsta​łam otwar​cie i wy​szłam z po​ko​ju. Nie po​ru​szy​ła się. Sie​dzia​ła w no​gach łóż​ka. Wy​cho​dząc po​ło​ży​łam pa​lec na ustach, ona zaś spu​ści​ła oczy. Nie pa​mię​tam, bym za​mknę​ła za sobą drzwi… Trzy​maj mnie moc​niej, Eu​ge​niu​szu, je​stem zmę​czo​na…. Ja​kie to dziw​ne! Daw​niej, bar​dzo daw​no, nim po​zna​łam cie​bie, nie od​po​czy​wa​łam nig​dy i nig​dy nie czu​łam się zmę​czo​na. Rap​tem prze​sta​ła szep​tać kła​dąc pa​lec na ustach na znak mil​cze​nia. Na​słu​chi​wa​ła i Réal na​słu​chi​wał rów​nież, choć nie wie​dział dla​cze​go. W owej chwi​li na​głe​go skon​cen​tro​wa​nia uwa​gi wszyst​ko, co go spo​tka​ło od chwi​li wej​ścia do po​ko​ju, wy​da​ło mu się snem, dzię​ki wła​ści​wym snom ce​chom nie​praw​do – po​do​bień​stwa, hi​per​fi​zycz​nej wy​ra​zi​sto​ści i nie​kon​se​kwen​cji. Na​wet ko​bie​ta, zwi​sa​ją​ca mu w ra​mio​nach, zda​wa​ła się nie mieć wagi, jak we śnie. – Ona tam jest – szep​nę​ła Ar​let​ta sta​jąc na pal​cach, by tchnąć mu te sło​wa do ucha. – Mu​sia​ła sły​szeć, gdy wcho​dzi​łeś. – Gdzie? – spy​tał rów​nie ta​jem​ni​czo. – Za drzwia​mi. Mu​sia​ła się przy​słu​chi​wać, ja​ke​śmy szep​ta​li;-.. – Ar​let​ta tchnę​ła mu do ucha ta​kim to​nem, jak​by mó​wi​ła o czymś zdroż​nym. – Po​wie​dzia​ła mi raz, że je​stem jed​ną z tych ko​biet, któ​re nie są stwo​rzo​ne dla męża. Na to ob​jął ją rów​nież dru​gim ra​mie​niem i zaj​rzał w jej roz​sze​rzo​ne jak​by od stra​chu oczy, ona zaś przy​tu​li​ła się do nie​go z ca​łej mocy i trwa​li tak przez czas dłuż​szy z war​ga​mi przy​ci​śnię​ty​mi do warg, nie ca​łu​jąc się, z za​par​tym od​de​chem. Ogar​nę​ła go taka ci​sza, że, zda się, wy​peł​ni​ła wszech​świat. „Czy umie​ram?” – wy​strze​li​ło z głę​bi jego je​ste​stwa, prze​szy​ło tę ci​szę prze​ogrom​ną i zni​kło w niej na kształt iskry wśród wie​czy​stej nocy. I tyl​ko moc​niej jesz​cze ści​snął Ar​let​tę.

Do​szedł ich star​czy i nie​pew​ny głos wo​ła​ją​cy: – Ar​let​to! – Ka​ta​rzy​na słu​cha​ła szep​tów i nie mo​gła się po​go​dzić z ci​szą, któ​ra po​tem za​pa​dła. Usły​sze​li jej drżą​cy głos tak wy​raź​nie, jak gdy​by była w po​ko​ju. Réa​lo​wi się wy​da​wa​ło, że ten głos wra​ca go do ży​cia. Roz​luź​ni​li uścisk w mil​cze​niu. – Odejdź – za​wo​ła​ła Ar​let​ta. – Arl… – Uspo​kój się – krzyk​nę​ła gło​śniej. – Nic na to nie mo​żesz po​ra​dzić. – Ar​let​to! – prze​bił się przez drzwi okrzyk nie​pew​ny i roz​ka​zu​ją​cy. – Obu​dzi Sce​vo​lę – po​wie​dzia​ła Ar​let​ta do Réa​la to​nem zwy​kłej roz​mo​wy. I obo​je cze​ka​li na od​gło​sy z ze​wnątrz, któ​re się jed​nak nie ode​zwa​ły. Ar​let​ta wska​za​ła pal​cem na ścia​ną. – On jest tam, wiesz. – Śpi – mruk​nął Réal. Jed​no​cze​śnie świ​dro​wa​ła mu w gło​wie myśl: „Je​stem zgu​bio​ny”, myśl nie ma​ją​ca nic wspól​ne​go ze Sce​vo​lą. – Boi się – ze wzgar​dą po​wie​dzia​ła Ar​let​ta pół​gło​sem. – Lecz to nic nie zna​czy. Bę​dzie się trząsł ze stra​chu, a w na​stęp​nej chwi​li go​tów mor​do​wać. Po​wo​li, nie mo​gąc, rzekł​byś, oprzeć się sta​rej ko​bie​cie, pod​cho​dzi​li do drzwi. Réal po​my​ślał w po​ry​wie na​mięt​no​ści: „Je​że​li te​raz nie odej​dzie, nie będę miał rano siły ode​rwać się od niej.” Nie miał przed sobą per​spek​ty​wy śmier​ci, tyl​ko per​spek​ty​wę dłu​giej i nie​zno​śnej roz​łą​ki. Wes​tchnie​nie, jęk pra​wie, do​szło ich spo​za drzwi i roz​la​ło się do​ko​ła nich oło​wiem smut​ku, prze​ciw któ​re​mu zam​ki i klu​cze nic nie mogą. – Le​piej byś do niej po​szła–- szep​nął przej​mu​ją​co. – Idę – od​po​wie​dzia​ła Ar​let​ta z od​cie​niem współ​czu​cia w gło​sie. – Bied​na sta​rusz​ka, je​ste​śmy same na świe​cie, lecz musi mnie słu​chać jako dzie​dzicz​ki. – Z jed​ną ręką na ra​mie​niu Réa​la przy​tknę​ła usta do drzwi i po​wie​dzia​ła wy​raź​nie:

– Przyj​dę za​raz. Wróć do po​ko​ju i cze​kaj na mnie – mó​wi​ła, jak​by była pew​na, że Ka​ta​rzy​na za​sto​su​je się do jej słów. Na​stą​pi​ła głę​bo​ka ci​sza. Może Ka​ta​rzy​na już ode​szła. Réal i Ar​let​ta sta​li bez ru​chu przez całą mi​nu​tę jak ska​mie​nia​li. – Idź już – ode​zwa się Réal szorst​kim, le​d​wie do​sły​szal​nym szep​tem. Mu​snę​ła mu usta bły​ska​wicz​nym po​ca​łun​kiem i znów sta​li jak para ko​chan​ków za​klę​tych w ka​mień. „Je​że​li nie odej​dzie – my​ślał Réal – nie zdo​bę​dę się na to, by ją od​trą​cić od sie​bie, a wów​czas będą mu​siał pal​nąć so​bie w łeb.” Lecz gdy na​resz​cie od​su​nę​ła się odeń, schwy​cił ją z po​wro​tem i przy​trzy​mał, jak​by była jego ży​ciem. Gdy wy​pu​ścił ją wresz​cie z ra​mion, zdu​miał się sły​sząc jej ci​chy, ra​do​sny śmiech. – Dla​cze​go się śmie​jesz? – spy​tał wy​stra​szo​ny. Za​trzy​ma​ła się rzu​ca​jąc mu od​po​wiedź przez ra​mię. – Śmia​łam się my​śląc o dniach, któ​re nas cze​ka​ją. O tylu, tylu dniach. Czy po​my​śla​łeś o tym? – Tak – od​po​wie​dział Réal zła​ma​nym gło​sem, jak czło​wiek, któ​ry otrzy​mał cios w ser​ce. Uchy​la​jąc przed nią drzwi rad był, że może się na nich oprzeć. Wy​śli​znę​ła mu się z ci​chym sze​le​stem je​dwab​nej spód​nicz​ki, lecz nim się drzwi za​mknę​ły, wy​cią​gnę​ła za sie​bie rękę. Zdą​żył jesz​cze przy​ci​snąć jej dłoń do ust. Była chłod​na. Wy​rwa​ła mu rękę, on zaś miał tyle przy​tom​no​ści, by za​mknąć za nią drzwi. Czuł się jak czło​wiek przy​ku​ty do ścia​ny i umie​ra​ją​cy z pra​gnie​nia, któ​re​mu za​bra​no sprzed nosa dzban z zim​ną wodą. W po​ko​ju wy​da​ło mu się na​raz bar​dzo ciem​no. „Chmu​ra za​kry​ła księ​życ, bar​dzo wiel​ka chmu​ra” – my​ślał idąc sztyw​no do okna kro​kiem nie​pew​nym jak li​no​sko​czek po li​nie. Po chwi​li zo​ba​czył księ​życ na nie​bie, któ​re​go nie prze​sła​nia​ła naj​lżej​sza na​wet chmur​ka. Po​wie​dział

so​bie: „Są​dzę, że przed chwi​lą omal nie umar​łem. Lecz nie – cią​gnął w du​chu tor​tu​ru​jąc się do​bro​wol​nie – ja nie umrę. Będę tyl​ko cier​pieć, cier​pieć, cier​pieć…” Cier​pieć bez koń​ca! Do​pie​ro gdy po​tknął się o łóż​ko, spo​strzegł, że od​szedł od okna. Na​raz padł na łóż​ko i ukrył twarz w po​dusz​ce, któ​rą gryzł, by zdu​sić krzyk roz​pa​czy wy​ry​wa​ją​cy mu się gwał​tem z gar​dła. Cha​rak​te​ry wy​ćwi​czo​ne w nie​czu​ło​ści, gdy je opa​nu​je na​mięt​ność, wpa​da​ją od razu w roz​pacz jak po​ko​na​ni ol​brzy​mi. On, żoł​nierz na po​ste​run​ku, uczuł, że waha się w ob​li​czu śmier​ci. Zwąt​pił w sie​bie, w swo​je mę​stwo. Wie​dział tyl​ko, że rano musi wy​ru​szyć. Dreszcz nim wstrzą​snął i, le​żąc wy​cią​gnię​ty, obu rę​ka​mi gniótł kur​czo​wo koł​drę, by nie wy​sko​czyć z łóż​ka w pa​nicz​nym nie​po​ko​ju. Mó​wił su​ro​wo do sie​bie: „Mu​szę le​żeć i od​po​czy​wać, by mieć siły na ju​tro, mu​szę od​po​czy​wać”– a tym​cza​sem od okrop​nej wal​ki z sobą pot mu wy​stą​pił na czo​ło. Na ko​niec mu​siał za​paść w na​gły sen, bo prze​wró​ciw​szy się na dru​gi bok siadł na łóż​ku, a sło​wo „Eco​utez” dźwię​cza​ło mu w uszach. Dziw​ne, męt​ne świa​tło wy​peł​nia​ło po​kój i świa​tło to wy​da​wa​ło mu się obce, nie​po​dob​ne do żad​ne​go świa​tła, któ​re wi​dział w ży​ciu, a w no​gach jego łóż​ka sta​ła po​stać w ciem​nych sza​tach i ciem​nym sza​lu na​cią​gnię​tym na gło​wę, po​stać o zo​ra​nej, asce​tycz​nej twa​rzy, pa​trzą​cej czar​ny​mi, pu​sty​mi oczo​do​ła​mi, ci​cha, wy​cze​ku​ją​ca, nie​ubła​ga​na… „Czy to śmierć?” – py​tał się w du​chu utkwiw​szy w niej prze​ra​żo​ny wzrok. Po​stać przy​po​mi​na​ła mu Ka​ta​rzy​nę. Po​wtó​rzy​ła znów: – Eco​utez. Od​wró​cił od niej oczy i spo​strzegł, że on sam ma na pier​si roz​pię​te ubra​nie. Nie chciał pa​trzeć na tę isto​tę, kim​kol​wiek była, wid​mem czy ko​bie​tą. Po​wie​dział: – Tak, sły​szę.

– Jest pan uczci​wym czło​wie​kiem.– Był to bez​na​mięt​ny głos Ka​ta​rzy​ny. – Już ro​ze​dnia​ło. Pan od​je​dzie. – Tak – rzekł nie pod​no​sząc gło​wy. – Ona śpi – cią​gnę​ła Ka​ta​rzy​na czy wid​mo – śpi, wy​czer​pa​na zu​peł​nie, śpi tak głę​bo​ko, że trze​ba by nią moc​no po​trzą​snąć, by ją obu​dzić. Pan od​je​dzie. Jest moją bra​ta​ni​cą – cią​gnął nie​ugię​ty głos – i pan wie, że śmierć kry​je się w fał​dach jej suk​ni i ludz​ka krew ją pla​mi. Ona nie dla męża. Réal do​zna​wał ta​kie​go stra​chu, jaki się od​czu​wa we śnie. Ze​brał siły, by sta​wić czo​ło tej isto​cie, któ​ra wy​glą​da​ła na Ka​ta​rzy​nę, a fe​ro​wa​ła wy​ro​ki jak okrut​ne fa​tum. Uniósł gło​wę to​ną​cą w tym świe​tle, któ​re wy​da​wa​ło mu się okrop​ne i nie z tego świa​ta. – Po​słu​chaj​cie mnie, wy tak​że – rzekł. – Gdy​by była bez​na​dziej​nie obłą​ka​na i cią​ży​ły na niej wszyst​kie zbrod​nie ca​łej re​wo​lu​cji, nie za​wa​hał​bym się przy​ci​snąć jej do pier​si. Czy ro​zu​mie​cie? Zja​wi​sko przy​po​mi​na​ją​ce Ka​ta​rzy​nę skło​ni​ło, po​tem zaś unio​sło za​kap​tu​rzo​ną gło​wę. – Był czas, kie​dy przy​ci​snę​ła​bym do pier​si l’en​fer méme. Lecz on od​szedł, bo był zwią​za​ny ślu​ba​mi. Pan jest zwią​za​ny tyl​ko uczci​wo​ścią. I pan odej​dzie. – Mam do speł​nie​nia obo​wią​zek – mó​wił po​rucz​nik Réal gło​sem mia​ro​wym, spo​koj​nym, rzekł​byś, od nad​mia​ru gro​zy, któ​rą przej​mo​wa​ła go sta​ra ko​bie​ta. – Odejdź nie bu​dząc jej, nie spoj​rzaw​szy na nią. – Znio​sę trze​wi​ki w ręku – po​wie​dział. Wes​tchnął głę​bo​ko i do​znał wra​że​nia sen​no​ści. – Jest bar​dzo wcze​śnie – mruk​nął. – Pey​rol jest już na dwo​rze przy stud​ni – oznaj​mi​ła Ka​ta​rzy​na. – Co on może tam ro​bić przez cały ten czas? – do​da​ła z za​kło​po​ta​niem. Réal tym​-

cza​sem spu​ścił nogi na zie​mię spo​glą​da​jąc na Ka​ta​rzy​nę ką​tem oka, lecz ona usu​nę​ła się ku drzwiom; gdy spoj​rzał po raz dru​gi, zni​kła, a drzwi były za​mknię​te.

XV

Zszedł​szy ze scho​dów Ka​ta​rzy​na za​sta​ła Pey​ro​la wciąż jesz​cze przy stud​ni. Zda​wał się pa​trzeć w stud​nię ze szcze​gól​nym za​in​te​re​so​wa​niem. – Kawa na pana cze​ka, Pey​rol – krzyk​nę​ła ku nie​mu od drzwi. Od​wró​cił się rap​tow​nie, jak czło​wiek za​sko​czo​ny, i pod​szedł z uśmie​chem na ustach. – To po​żą​da​na wia​do​mość, ma​de​mo​isel​le Ka​ta​rzy​no – po​wie​dział. – Wcze​śnie pani dziś wsta​ła. – Tak – przy​zna​ła – ale pan też. Czy Mi​chel jest gdzieś bli​sko? Niech go pan za​wo​ła na kawę. – Mi​chel jest na ku​trze. Może pani nie wie, że ku​ter wy​ru​sza w nie​wiel​ką po​dróż. Po​cią​gnął łyk kawy i prze​łknął kęs chle​ba. Czuł głód. Całą noc był na no​gach i na​wet roz​ma​wiał z oby​wa​te​lem Sce​vo​lą. Wraz z Mi​che​lem miał o świ​cie tro​chę ro​bo​ty na ku​trze, zresz​tą nie​wie​le, bo ku​ter był sta​le utrzy​my​wa​ny w go​to​wo​ści do że​glu​gi. Po​tem zaś, za​mknąw​szy na nowo oby​wa​te​la Sce​vo​lę, nie​po​ko​ją​ce​go się bar​dzo o swój los, a któ​re​go mimo to po​zo​sta​wił w nie​pew​no​ści, wró​cił na far​mę, po​szedł do sie​bie na górę, gdzie zaj​mo​wał się przez pe​wien czas róż​ny​mi rze​cza​mi, po​tem prze​kradł się na dwór do stud​ni. Tam zo​ba​czy​ła go Ka​ta​rzy​na, nim we​szła do po​ko​ju Réa​la. Pey​rol nie spo​dzie​wał się jej tak wcze​śnie. Po​pi​jał z roz​ko​szą kawę. Bez oznak zdzi​wie​nia słu​chał opo​wie​ści Ka​ta​rzy​ny o znik​nię​ciu Sce​vo​li. Za​glą​da​ła do jego dziu​ry. Nie spał tej nocy na swym sien​ni​ku, to pew​ne, i nig​dzie go nie było wi​dać, na​wet na naj​dal​szym polu; oglą​da​-

ła się za nim do​ko​ła. Nie​moż​li​we, by wy​kradł się do Ma​dra​gue, do​kąd nie lu​bił cho​dzić, lub do wsi, gdzie bał się po​ka​zać. Na to Pey​rol za​uwa​żył, że nie​wiel​ka by​ła​by stra​ta, gdy​by się z nim co sta​ło, lecz sło​wa te by​najm​niej nie uspo​ko​iły Ka​ta​rzy​ny. – Strach czło​wie​ka ogar​nia – od​po​wie​dzia​ła. – Może on się gdzie cho​wa dy​biąc na ko​goś. Wie pan, co mam na my​śli, Pey​rol. – Ba, po​rucz​nik nie ma się cze​go bać, bo wy​jeż​dża. Co zaś do mnie, to je​stem ze Sce​vo​lą w do​brej ko​mi​ty​wie. Bar​dzo nie​daw​no mia​łem z nim dłuż​szą roz​mo​wę. Wy, ko​bie​ty, umie​cie go do​sko​na​le trzy​mać na wo​dzy, a zresz​tą, kto wie, czy nie od​szedł na za​wsze. Ka​ta​rzy​na utkwi​ła w nim wzrok my​ślą​cy i prze​ni​kli​wy. – „Po​rucz​nik nie ma się cze​go bać” – po​wtó​rzy​ła oględ​nie. – Nie, bo wy​jeż​dża. Czy pani o tym wie​dzia​ła? – Sta​ra ko​bie​ta wciąż pa​trzy​ła nań prze​ni​kli​wie. – On jest na służ​bie. Z mi​nu​tę jesz​cze Ka​ta​rzy​na trwa​ła w ta​kim za​pa​trze​niu. Po​tem prze​sta​ła się wa​hać. Nie mo​gła się oprzeć chę​ci po​in​for​mo​wa​nia Pey​ro​la o wy​pad​kach tej nocy. Gdy za​czę​ła opo​wia​dać, Pey​rol za​po​mniał o nie do​pi​tej ka​wie i nie do​je​dzo​nym chle​bie. Głos Ka​ta​rzy​ny brzmiał su​ro​wo. Sta​ła w po​zie im​po​nu​ją​cej i uro​czy​stej ni​czym wiej​ska ka​płan​ka. Cała opo​wieść tego wstrzą​sa​ją​ce​go prze​ży​cia za​ję​ła jej nie​wie​le cza​su i nie​ba​wem skoń​czy​ła tymi sło​wa​mi: – Po​rucz​nik jest uczci​wym czło​wie​kiem. – A po chwi​li do​da​ła z na​ci​skiem: – Nie może być dwóch zdań. Po​stą​pił jak czło​wiek uczci​wy. Jesz​cze przez chwi​lę Pey​rol sie​dział z wzro​kiem utkwio​nym w ku​bek z kawą, po​tem ni stąd, ni zo​wąd po​rwał się tak gwał​tow​nie, że prze​wró​cił krze​sło, któ​re upa​dło na ka​mien​ną po​sadz​kę. – Gdzie on jest, ten uczci​wy czło​wiek? – ryk​nął gro​mo​wym gło​sem, aż Ka​ta​rzy​na wy​rzu​ci​ła do góry ręce, sam zaś Pey​rol, stro​pio​ny, zni​żył głos

do wy​ra​zi​stej dyk​cji: –‘Gdzie jest ten czło​wiek? Mu​szę go wi​dzieć. Wy​buch ten zmą​cił na​wet hie​ra​tycz​ną po​wa​gę Ka​ta​rzy​ny.. – Po co? – spy​ta​ła zmie​sza​na nie na żar​ty. – Za​raz tu bę​dzie na dole. To dla nie​go ten ku​bek kawy. Pey​rol zwró​cił się do wyj​ścia, lecz Ka​ta​rzy​na go za​trzy​ma​ła. – Na mi​łość bo​ską, mon​sieur Pey​rol – za​wo​ła​ła na poły bła​gal​nie, na poły roz​ka​zu​ją​co – nie budź pan dziec​ka. Po​zwól jej spać. O, daj jej spać! Nie budź jej. Bogu jed​ne​mu wia​do​mo, od jak daw​na nie sy​pia. Ja nie wiem i my​śleć o tym nie chcę. Uczu​ła się do​tknię​ta sło​wa​mi Pey​ro​la, któ​ry za​wo​łał: – Wszyst​ko to skoń​czo​ny idio​tyzm. – Lecz usiadł z po​wro​tem i spo​strze​gł​szy, że nie do​pił kawy, opróż​nił ku​bek jed​nym hau​stem. – Nie chcę, by była bar​dziej obłą​ka​na niż daw​ny​mi cza​sy – po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na w po​ry​wie roz​pa​czy, lecz bar​dzo ci​chym gło​sem. Pod płasz​czy​kiem ego​izmu kry​ło się w tym zda​niu szcze​re, głę​bo​kie współ​czu​cie dla bra​ta​ni​cy. Drża​ła na myśl o chwi​li, gdy nie​szczę​sna Ar​let​ta się obu​dzi i trze​ba bę​dzie upo​rać się z fa​tal​ny​mi kom​pli​ka​cja​mi, któ​re pod​czas jej snu po​zo​sta​wa​ły w za​wie​sze​niu. Pey​rol krę​cił się na krze​śle. – Więc on pani po​wie​dział, że wy​ru​szy? Na​praw​dę to pani po​wie​dział? – spy​tał. – Obie​cał odejść przed obu​dze​niem się dziec​ka. Za​raz. – Ależ, sa​cre nom d’un chien, nig​dy tu nie bywa naj​lżej​sze​go wia​tru przed je​de​na​stą–- za​wo​łał Pey​rol z wiel​kim znie​cier​pli​wie​niem, choć usi​ło​wał opa​no​wać głos; Ka​ta​rzy​na zno​si​ła cier​pli​wie jego hu​mo​ry za​ci​ska​jąc tyl​ko war​gi i ki​wa​jąc uspo​ka​ja​ją​co gło​wą. – Nie​po​dob​na współ​pra​co​wać z ta​ki​mi ludź​mi – mruk​nął pod no​sem. – Czy pan wie, mon​sieur Pey​rol, że ona była u księ​dza? – rzu​ci​ła Ka​ta​rzy​na z prze​ciw​ne​go koń​ca sto​łu, nad któ​rym uno​si​ła się jej dłu​ga, chu​da

po​stać. Z wie​czo​ra, nim zdo​ła​ła skło​nić bra​ta​ni​cę do po​ło​że​nia się, mia​ła z nią dłu​gą roz​mo​wę. Pey​rol się żach​nął. – Co? U księ​dza? Niech pani po​słu​cha, Ka​ta​rzy​no – za​czął ze skon​cen​tro​wa​ną fu​rią w gło​sie – czy pani się zda​je, że mnie to wszyst​ko wzru​sza choć odro​bi​nę? – Mogę my​śleć tyl​ko o mo​jej bra​ta​ni​cy. Je​ste​śmy same na świe​cie – cią​gnę​ła po​wta​rza​jąc zda​nie, któ​re Ar​let​ta po​wie​dzia​ła do Réa​la. Mó​wi​ła, jak​by gło​śno my​śla​ła, za​uwa​ży​ła jed​nak, że Pey​rol słu​cha z za​in​te​re​so​wa​niem. – Ksiądz chciał, aby wy​rze​kła się świa​ta – sta​ra ko​bie​ta spon​ta​nicz​nym ge​stem za​ła​ma​ła chu​de ręce. – Chy​ba są jesz​cze na świe​cie klasz​to​ry. – I pani, i Ar​let​ta obie je​ste​ście zwa​rio​wa​ne – oświad​czył Pey​rol. – To do​wo​dzi tyl​ko, co za osioł z tego curé. Nie znam się na tych rze​czach, lecz spo​ty​ka​łem za mo​ich cza​sów za​kon​ni​ce, nie​któ​re z nich wiel​kie dzi​wacz​ki, nie zda​je mi się jed​nak, by przyj​mo​wa​no obłą​ka​ne do klasz​to​ru. Tego może się pani nie oba​wiać. Mó​wię pani. Urwał, bo drzwi we​wnętrz​ne otwo​rzy​ły się i po​rucz​nik wszedł do kuch​ni. Pa​łasz niósł w ręku, a ka​pe​lusz miał na gło​wie. Po​sta​wił wa​li​zecz​kę na pod​ło​dze i siadł na naj​bliż​szym krze​śle, by wło​żyć trze​wi​ki, któ​re przy​niósł w dru​giej ręce. Po​tem pod​szedł do sto​łu. Pey​rol, któ​ry po​wiódł za nim oczy​ma, my​ślał: „Ten wy​glą​da jak ćma opa​lo​na w ogniu.” Oczy Réa​lo​wi za​pa​dły głę​bo​ko, po​licz​ki rów​nież miał wpad​nię​te i cała twarz ro​bi​ła wra​że​nie wy​nisz​czo​nej, prze​ży​tej. – Hm, wi​dzę, że pięk​nie pan wy​glą​da, ani sło​wa. W sam raz go​tów pan na cięż​ką prze​pra​wę z nie​przy​ja​cie​lem – za​uwa​żył Pey​rol. – Cie​ka​wym, kto uwie​rzy dwa sło​wa czło​wie​ko​wi z tak szu​bie​nicz​ną miną. Nie za​cho​ru​je pan, mam na​dzie​ję. Jest pan na służ​bie. Nie wol​no panu za​cho​ro​wać. Hej, ma​de​mo​isel​le Ka​ta​rzy​no, pro​szę o bu​tel​kę, pani wie, moją wła​sną

bu​tel​kę..– Wy​rwał ją Ka​ta​rzy​nie z ręki, na​lał tro​chę bran​dy do kawy po​rucz​ni​ka, pchnął ku nie​mu ku​bek i cze​kał. Nom de nom! – rzekł po chwi​li z na​tę​że​niem w gło​sie.’– Czy pan nie wie, co z tym ro​bić? To’ dla pana. – Réal usłu​chał jak au​to​mat. – A te​raz – rzekł Pey​rol wsta​jąc od sto​łu – idę na górę ogo​lić się. Dziś jest wiel​ki dzień, dziś że​gna​my się z po​rucz​ni​kiem. Przez cały ten czas Réal nie po​wie​dział sło​wa i pod​niósł gło​wę do​pie​ro, gdy drzwi za​mknę​ły się za Pey​ro​lem. – Ka​ta​rzy​no –- prze​mó​wił le​d​wie do​sły​szal​nym gło​sem. Pa​trzy​ła na nie​go uważ​nie, on zaś cią​gnął: – Słu​chaj​cie, gdy się do​wie, że od​sze​dłem, niech pani Jej po​wie, że wkrót​ce wró​cę. Ju​tro, za​wsze ju​tro. – Do​brze, mój do​bry mon​sieur – po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na bez​na​mięt​nym gło​sem, lecz wy​krę​ca​jąc kon​wul​syj​nie ręce. – Nic in​ne​go nie wa​ży​ła​bym się jej po​wie​dzieć! – Ona pani uwie​rzy – szep​nął Réal przej​mu​ją​co. – Tak, uwie​rzy mi – po​wtó​rzy​ła Ka​ta​rzy​na ża​łob​nym to​nem. Réal wstał, rap​cie, na któ​rych wi​siał pa​łasz, wło​żył przez gło​wę, wziął wa​liz​kę. Lek​ki ru​mie​niec za​bar​wił mu po​licz​ki. – Adieu – rzekł do mil​czą​cej, sta​rej ko​bie​ty. Nie od​po​wie​dzia​ła, lecz gdy się od​wró​cił, unio​sła rękę, za​wa​ha​ła się i po​zwo​li​ła jej opaść z po​wro​tem. W owej chwi​li zda​wa​ło jej się, że prze​kleń​stwo cią​ży na ko​bie​tach z Escam​po​bar. Na Ar​let​cie miał się skru​pić gniew Boży za wszyst​kie zbrod​nie i bluź​nier​stwa re​wo​lu​cji. Od niej sa​mej Bóg się od​wró​cił, lecz było to już bar​dzo daw​no. Zdą​ży​ła się po​go​dzić z nie​bem. Zno​wu pod​nio​sła rękę, czy​niąc tym ra​zem znak krzy​ża za ple​ca​mi po​rucz​ni​ka Réa​la. Tym​cza​sem Pey​rol u sie​bie na gó​rze, go​ląc an​giel​ską brzy​twą swe pła​skie po​licz​ki, zo​ba​czył po​rucz​ni​ka idą​ce​go ścież​ką ku brze​go​wi; spo​glą​-

da​jąc nań z wy​so​ka, ze swej straż​ni​cy, skąd mógł ob​jąć wzro​kiem brzeg i mo​rze, wzru​szył na​gle ra​mio​na​mi bez wi​docz​nej przy​czy​ny. O, ci ofi​ce​ro​wie nie za​słu​gu​ją na za​ufa​nie. Za​wra​ca​ją lu​dziom w gło​wie spra​wa​mi wła​sny​mi lub służ​bo​wy​mi. Jed​nak​że za sta​ry z nie​go wró​bel, by się dał zła​pać na ple​wy, a zresz​tą ten dłu​go​no​gi dry​blas z ofi​cer​ski​mi fu​ma​mi był dość uczci​wy, po​tra​fił po​znać się na ma​ry​na​rzu, choć nie krew miał w ży​łach, lecz wodę. Na war​gach Pey​ro​la za​igrał tro​chę krzy​wy uśmiech. Czysz​czą​ce​mu klin​gę brzy​twy (jed​nej z tu​zi​na w ka​set​ce) sta​nął przed ocza​mi an​giel​ski okręt z in​dyj​skiej eska​dry na mi​go​tli​wym, za​mglo​nym oce​anie, z re​ja​mi we wszyst​kich kie​run​kach, z płach​ta​mi ża​giel​ny​mi roz​wia​ny​mi nad zbro​czo​nym krwią po​kła​dem; a tam aż roj​no od pi​ra​tów; na ho​ry​zon​cie ma​ja​czy Cey​lon na kształt cien​kiej, nie​bie​ska​wej chmu​ry. Za​wsze ma​rzył o kom​ple​cie an​giel​skich brzy​tew i oto je zna​lazł na po​kła​dzie ogra​bio​nej już ka​bi​ny. „Co za stal, co to za stal wspa​nia​ła” – my​ślał trzy​ma​jąc klin​gę przed ocza​mi. A te​raz klin​ga była nie​mal star​ta. Wszyst​kie po​zo​sta​łe brzy​twy rów​nież były star​te. Taka stal! I oto on tu stoi z ka​set​ką brzy​tew w ręku jak wte​dy, gdy ją pod​niósł z po​kła​du. Z tą samą ka​set​ką. Ten sam czło​wiek. A stal już star​ta. Za​mknął gwał​tow​nie ka​set​kę, rzu​cił ją do otwar​te​go ku​fra i za​trza​snął wie​ko. Owład​nę​ło nim uczu​cie, zna​ne świa​tlej​szym odeń umy​słom, że ży​cie jest mniej re​al​ne od wi​zji Cey​lo​nu, ma​ja​czą​cej na kształt chmu​ry na ho​ry​zon​cie. Sen nik​ną​cy za rufą. Sen ma​ja​czą​cy na kur​sie. Tę fi​lo​zo​fię roz​cza​ro​wa​nia wy​ra​ził dłu​gą li​ta​nią prze​kleństw: „Sa​cre nom de nom de nom… Ton​ner​re de bon Dieu!” Za​wią​zu​jąc kra​wat ścią​gnął go z taką fu​rią, jak​by chciał się nim udu​sić. Pręd​ko wło​żył, mięk​ką czap​kę na siwą gło​wę, po​rwał lagę – lecz przed wyj​ściem z po​ko​ju pod​szedł jed​nak do wschod​nie​go okna. Nie mógł wi​dzieć Pe​ti​te Pas​se, gdyż szczyt ob​ser​wa​cyj​ny za​sła​niał mu cie​śni​nę, lecz

na lewo za​le​gał wiel​ki szmat redy Hy​eres, po​pie​la​tej w po​ran​nym świe​tle. Pla​mi​ły ją za​ry​sy Cape Blanc za​ma​za​ne w dali; obok przy​ląd​ka wid​nia​ło coś w kształ​cie la​tar​ni mor​skiej, w któ​rej Pey​rol roz​po​znał jed​nak​że an​giel​ską kor​we​tę, że​glu​ją​cą pod wszyst​ki​mi ża​gla​mi. Spra​wi​ło mu to przy​jem​ność, gdyż prze​wi​dział, ten ma​newr. Kor​we​ta za​cho​wy​wa​ła się zu​peł​nie tak, jak Pey​rol prze​wi​dy​wał, to​też spoj​rzał ku niej ze zło​śli​wym uśmie​chem, rzekł​byś, wio​dąc dys​kurs z an​giel​skim ka​pi​ta​nem. Nie wia​do​mo dla​cze​go wy​obra​żał so​bie ka​pi​ta​na Vin​cen​ta dłu​go​li​cym, z żół​ty​mi zę​ba​mi i w pe​ru​ce, ów zaś nie no​sił pe​ru​ki i miał zęby, któ​rych nie po​wsty​dzi​ła​by się lon​dyń​ska pięk​ność, i dla​te​go czę​sto się uśmie​chał. Wi​dok an​giel​skie​go okrę​tu w wiel​kiej od​le​gło​ści, że​glu​ją​ce​go ku Pey​ro​lo​wi, za​trzy​mał go przy oknie, do​pó​ki z łona zo​rzy nie wy​pry​snę​ło słoń​ce, bar​wiąc i do​by​wa​jąc z pła​skie​go do​tąd kon​tu​ru wy​brze​ża lasy, ska​ły i pola z bia​ły​mi plam​ka​mi do​mów, oży​wia​ją​cy​mi cały ob​raz. Świa​tło sło​necz​ne two​rzy​ło pew​ne​go ro​dza​ju au​re​olę do​ko​ła okrę​tu. Ock​nąw​szy się z za​pa​trze​nia Pey​rol opu​ścił po​kój i wol​no za​mknął za sobą drzwi. Rów​nie wol​no zszedł z pod​da​sza. Sta​nąw​szy na po​de​ście scho​dów za​wa​hał się raz i dru​gi, po​tem pod​szedł do drzwi po​ko​ju Ka​ta​rzy​ny i, otwo​rzyw​szy je, we​tknął gło​wę przez szpa​rę. Ar​let​ta le​ża​ła roz​cią​gnię​ta przez całą sze​ro​kość łóż​ka i spa​ła moc​no. Ciot​ka na​kry​ła ją lek​ką koł​drą. Pan​to​fle jej sta​ły przy łóż​ku. Kru​cze wło​sy roz​sy​pa​ły się po po​dusz​ce, wzrok Pey​ro​la spo​czął na dłu​gich rzę​sach od​bi​ja​ją​cych od bla​do​ści po​licz​ków. Rap​tem, są​dząc, że się po​ru​szy​ła, cof​nął gło​wę gwał​tow​nie i za​mknął uchy​lo​ne drzwi. Na​słu​chi​wał przez chwi​lę, jak​by wal​cząc z po​ku​są zaj​rze​nia zno​wu, lecz zde​cy​do​wał snadź, że to Zbyt ry​zy​kow​ne; ru​szył da​lej. Gdy sta​nął w kuch​ni, Ka​ta​rzy​na szyb​ko od​wró​ci​ła się ku nie​mu. Była w bia​łym czep​ku na gło​wie, w czar​nym sta​ni​ku i w brą​zo​wej marsz​czo​nej

spód​ni​cy. Mia​ła la​kie​ro​wa​ne sa​bo​ty na trze​wi​kach. – Ani śla​du Sce​vo​li – po​wie​dzia​ła idąc ku Pey​ro​lo​wi. – I Mi​chel też nie po​ka​zał się jesz​cze. Pey​ro​lo​wi przy​szło do gło​wy, że gdy​by była tro​chę niż​sza, to z jej czar​ny​mi ocza​mi i z lek​ka za​gię​tym no​sem snad​nie wziąć by ją moż​na było za cza​row​ni​cę. Ale cza​row​ni​ce umie​ją czy​tać cu​dze my​śli, on zaś spo​koj​nie pa​trzył na sta​rą ko​bie​tę i spra​wia​ło mu nie lada sa​tys​fak​cję, że nie od​gad​nie jego my​śli. Ode​zwał się pierw​szy: – Uda​ło mi się zejść bez naj​lżej​sze​go ha​ła​su, Ma​de​mo​isel​le Ka​ta​rzy​no. Gdy wyj​dę, bę​dzie tu pani mia​ła zu​peł​ną ci​szę w domu. Za​cie​ka​wił go wy​raz jej twa​rzy. Na​gle wy​da​ło się Pey​ro​lo​wi, że robi wra​że​nie za​błą​ka​nej w tej kuch​ni, któ​ra była jej kró​le​stwem przez tyle lat. Cią​gnął da​lej: – Bę​dzie pani sama przez cały ra​nek. Zda​wa​ła się ło​wić uchem ja​kieś da​le​kie od​gło​sy, a gdy Pey​rol do​rzu​cił: – Wszyst​ko idzie do​brze – kiw​nę​ła gło​wą i po chwi​li ode​zwa​ła się im​pul​syw​nie, co u niej było rzad​ko​ścią: – Mon​sieur Pey​rol, czu​ję się zmę​czo​na ży​ciem. Wzru​szył ra​mio​na​mi i z szu​bie​nicz​nym hu​mo​rem za​uwa​żył: – Po​wiem pani dla​cze​go, po​win​na pani była wyjść za mąż. Od​wró​ci​ła się od nie​go rap​tow​nie.. – Bez ob​ra​zy – uspra​wie​dli​wiał się Pey​rol ra​czej po​sęp​nym niż prze​pra​sza​ją​cym to​nem. – Nie war​to do ni​cze​go przy​wią​zy​wać wagi. Czym jest ży​cie? Fiu! Nikt nie spa​mię​ta dzie​sią​tej czę​ści swe​go ży​cia. Oto sto​ję tu przed pa​nią i go​to​wym się z pa​nią za​ło​żyć, że gdy​by któ​ry z mych daw​nych kom​pa​nów przy​był i zo​ba​czył nas tu we dwo​je w tej chwi​li, mó​wię o jed​nym z tych kom​pa​nów, któ​rzy nie opusz​czą czło​wie​ka w bi​tew​nym za​mę​cie i pie​lę​gnu​ją go, kie​dy od​nie​sie ranę, otóż za​ło​żę się – po​wtó​rzył – że taki kom – pan nie po​znał​by

mnie. Po​wie​dział​by so​bie: „Halo! co za szczę​śli​we mał​żeń​stwo.” Urwał. Ka​ta​rzy​na od​wró​co​na ple​ca​mi i zwra​ca​jąc się do nie​go nie per mon​sieur, a Pey​rol tout co​urt, za​uwa​ży​ła bez nie​chę​ci w gło​sie, lecz ze zło​wro​gim ak​cen​tem, że nie czas na pu​stą ga​da​ni​nę. Pey​rol, jed​nak​że, pod​jął w spo​sób rze​czo​wy i po​waż​ny: – Sama pani przy​zna, Ma​de​mo​isel​le Ka​ta​rzy​no, że nie jest pani taka jak inne. Od razu upa​dła pani na du​chu bę​dąc jed​no​cze​śnie su​ro​wa dla sie​bie sa​mej. Swą dłu​gą i wą​ską po​stać wy​gię​ła nie​mal w pa​łąk, pusz​cza​jąc w ruch mie​chy pod ogrom​nym oka​pem ko​min​ka. Przy​tak​nę​ła: – Być może! My, ko​bie​ty z Escam​po​bar, za​wsze by​ły​śmy dla sie​bie su​ro​we. – Wła​śnie. Gdy​by pani wy​da​rzy​ły się rze​czy, któ​re mnie się wy​da​rzy​ły… – O, z wami, męż​czy​zna​mi, to co in​ne​go. Mo​że​cie ro​bić, co się wam po​do​ba. Je​ste​ście sil​ni. Nie po​trze​bu​je​cie być su​ro​wi dla sie​bie. Prze​cho​dzi​cie od jed​nej rze​czy do dru​giej nie my​śląc. Pa​trzył na nią ba​daw​czo z cie​niem uśmie​chu na wy​go​lo​nej twa​rzy, lecz od​wró​ci​ła się do zle​wu, w któ​rym le​żał spo​ry stos wa​rzyw przy​nie​sio​nych przez jed​ną z ko​biet pra​cu​ją​cych na far​mie. Za​bra​ła się do nich z uła​ma​nym no​żem w ręku, za​cho​wu​jąc wy​gląd ka​płan​ki na​wet przy tej go​spo​dar​skiej czyn​no​ści. – Smacz​na, wi​dzę, bę​dzie zupa na obiad – po​wie​dział na​gle kor​sarz. Wy​krę​ci! się na pię​cie i wy​szedł na dwór przez salę. Cały świat roz​warł się przed jego oczy​ma, a w każ​dym ra​zie roz​le​gły wi​dok na Mo​rze Śród​ziem​ne, wi​docz​ne z pa​ro​wu mię​dzy wzgó​rza​mi. Z pra​wej stro​ny do​szło go ko​ła​ta​nie dzwon​ka doj​nej kro​wy w Escam​po​bar, ma​ją​cej szcze​gól​ny ta​lent do ukry​wa​nia się po róż​nych za​ka​mar​kach; obej​rzaw​szy się zo​ba​-

czył tyl​ko koń​ce jej ro​gów. Upo​rczy​wie kro​czył da​lej. Lecz nie prze​szedł​szy i dwu​dzie​stu kro​ków sta​nął jak wry​ty, za​in​try​go​wa​ny in​nym znów od​gło​sem. Był to sła​by ło​skot, po​dob​ny do ło​sko​tu pu​ste​go wozu po ka​mie​ni​stej dro​dze. Pey​rol wzniósł oczy ku nie​bu i nie zda​wał się za​do​wo​lo​ny, choć było zu​peł​nie ja​sne. Z obu stron miał wzgó​rza, a u stóp – gład​ką po​wierzch​nię za​tocz​ki. „Hm, grzmot o wscho​dzie słoń​ca – mruk​nął. – Pew​nie z za​cho​du. Tego tyl​ko bra​ko​wa​ło!” Oba​wiał się, że przede wszyst​kim, lek​ka bry​za usta​nie, po​tem zaś po​go​da się ze​psu​je. Sła​by od​głos grzmo​tu cał​kiem go na chwi​lę spa​ra​li​żo​wał. Na tym mo​rzu rzą​dzo​nym przez bo​gów Olim​pu po​dob​ny był do że​gla​rza sta​ro​żyt​no​ści za​leż​ne​go, od ka​pry​sów Jo​wi​sza; lecz jak zu​chwa​ły po​ga​nin pod​niósł pięść ku nie​bio​som, któ​re od​po​wie​dzia​ły mu krót​kim, gniew​nym po​mru​kiem. Ru​szył w dal​szą dro​gę i wkrót​ce zna​lazł się w miej​scu, skąd wi​dać było szczy​ty obu masz​tów ku​tra; sta​nął i nad​sta​wił ucha. Nie do​szedł go stam​tąd naj​lżej​szy głos i po​śpie​szył da​lej wspo​mi​na​jąc sło​wa Ka​ta​rzy​ny: „Prze​cho​dzi​cie od jed​nej rze​czy do dru​giej, nie my​śląc!” Do​praw​dy!… Dużo ona może o tym wie​dzieć. Miał tyle rze​czy do ob​my​śle​nia, że nie wie​dział, od cze​go za​cząć. W gło​wie miał groch z ka​pu​stą. Uczu​cia w głę​bi jego du​szy były rów​nież skłó​co​ne i czuł się na “ich ła​sce i nie​ła​sce. Z tej we​wnętrz​nej mgła​wi​cy zro​dzi​ła się gry​zą​ca iro​nia wo​bec sa​me​go sie​bie i osób prze​by​wa​ją​cych w owej chwi​li na ku​trze. Szcze​gól​nie iro​nicz​nie pa​trzył na po​rucz​ni​ka sie​dzą​ce​go na po​kła​dzie z gło​wą wspar​tą na ru​dlu w cha​rak​te​ry​stycz​ny spo​sób, z dala od dwóch po​zo​sta​łych po​sta​ci. Mi​chel w rów​nie cha​rak​te​ry​stycz​nej po​zie wy​pa​try​wał swe​go ma​ître z da​chu ka​bi​ny. Oby​wa​tel Sce​vo​la, któ​ry sie​dział na po​kła​dzie, na pierw​szy rzut oka zda​wał się wol​ny, lecz w rze​czy​wi​sto​ści rzecz się mia​ła in​a​czej. Był przy​wią​za​ny do koń​ca szko​tu wiel​kie​go ża​gla. Szkot, prze​ło​żo​ny trzy​krot​nie do​ko​ła pa​choł​ka , ścią​gnię​ty był na wę​zeł,

do któ​re​go san​kiu​lo​ta nie mógł przy​stą​pić bez zwró​ce​nia uwa​gi, sło​wem, był w cha​rak​te​ry​stycz​nej dla nie​go sy​tu​acji – na poły więź​nia, na poły po​dej​rza​ne​go, trwa​ją​ce​go w po​gar​dli​wym za​skle​pie​niu. Zmy​słów le​d​wie nie po​stra​dał wo​bec nie​zro​zu​mia​ło​ści przy​go​dy, któ​ra mu się wy​da​rzy​ła, a po​tem wsku​tek za​gad​ko​we​go za​cho​wa​nia się Pey​ro​la. Sie​dział z gło​wą spusz​czo​ną na pier​si i skrzy​żo​wa​ny​mi rę​ka​mi. Na​wet ta jego poza była dwu​znacz​na. Mo​gła ozna​czać re​zy​gna​cję lub głę​bo​ki sen. Kor​sarz zwró​cił się przede wszyst​kim do po​rucz​ni​ka: – Le mo​ment ap​pro​che – rzekł Pey​rol z za​gad​ko​wym skrzy​wie​niem w ką​cie ust; nie​na​tu​ral​nie cie​pły po​wiew roz​wiał mu sę​dzi​we loki, wy​my​ka​ją​ce się spod mięk​kiej weł​nia​nej czap​ki. – Chwi​la de​cy​du​ją​ca, eh? Oparł się o po​tęż​ny ru​del ku​tra i zda​wał się uno​sić nad bar​ka​mi po​rucz​ni​ka. – Na co nam ten za​wa​li​dro​ga? -– mruk​nął po​rucz​nik nie spoj​rzaw​szy na​wet na Pey​ro​la. – Sami sta​rzy przy​ja​cie​le, quoi ? – od​parł Pey​rol z do​bro​dusz​nym ak​cen​tem. – Za​ła​twi​my tę drob​ną spra​wę mię​dzy sobą. Im mniej wa​lecz​nych, tym więk​sza sła​wa. Ka​ta​rzy​na skro​bie wa​rzy​wa i ugo​tu​je z nich zupę na po​si​łek po​łu​dnio​wy, a An​glik że​glu​je ku cie​śni​nie, w któ​rej znaj​dzie się rów​nież w samo po​łu​dnie, tam moż​na bę​dzie go po​dejść. Tak, po​rucz​ni​ku, to już do pana na​le​ży. Może pan być pew​ny, że wy​ślę pana w od​po​wied​niej chwi​li. Bo i… cóż to dla pana sta​no​wi? Nie ma pan przy​ja​ciół, ani na​wet pe​ti​te amie. Bo po ta​kim sta​rym jak ja kor​sa​rzu, o nie, po​rucz​ni​ku! po mnie coś po​dob​ne​go się nie po​ka​że. Wol​ność jest cen​ną rze​czą, lecz co wy o niej mo​że​cie wie​dzieć, wy, lu​dzie w ofi​cer​skich mun​du​rach? A przy tym ja nie na​da​ję się wca​le do roz​mów z ofi​ce​ra​mi i temu po​dob​nych ce​re​gie​li. – Czy nie mógł​by pan mniej mó​wić, Pey​rol? – spy​tał po​rucz​nik Réal od​-

wra​ca​jąc ku nie​mu co​kol​wiek gło​wę. Ude​rzył go dziw​ny wy​raz twa​rzy kor​sa​rza. – Nie ro​zu​miem, dla​cze​go nie miał​bym wy​ru​szyć za​raz. Mu​szę się obej​rzeć za flo​tą nie​przy​ja​ciel​ską. Po​zo​sta​je panu tyl​ko pod​nieść ża​gle i wy​sko​czyć na brzeg. – Tak, to bar​dzo pro​ste – mruk​nął Pey​rol przez zęby i za​nu​cił: Qu​oique leurs cha​pe​aux sont hien la​ids. God​dam! Moi, j’aime des An​gla​is. Ils ont un si bon ca​rac​te​re! Lecz rap​tem prze​rwał, by okrzyk​nąć Sce​vo​lę: – Hej, ci​toy​en. – Po​tem zaś to​nem zwie​rze​nia ode​zwał się do Re​ala: – On nie śpi, lecz nie jest po​dob​ny do An​gli​ków, ma un sa​cre mau​va​is ca​rac​te​re . Wbił so​bie w gło​wę – cią​gnął Pey​rol do​no​śnie, z uda​ną do​bro​dusz​no​ścią – że to pan w nocy za​nik​nął go w ka​bi​nie. Czy pan za​uwa​żył to ja​do​wi​te spoj​rze​nie, któ​re rzu​cił na pana przed chwi​lą? Za​rów​no po​rucz​nik Réal, jak pro​sto dusz​ny Mi​chel zdu​mie​li się za​dzie​rzy​sto​ścią Pey​ro​la. Ów zaś przez cały ten czas my​ślał: „Chciał​bym tyl​ko wie​dzieć, skąd idzie ta bu​rza i w ja​kim kie​run​ku? Aby się prze​ko​nać, trze​ba by​ło​by pójść na far​mę i wyj​rzeć na za​chód. Te​raz jest pew​nie nad do​li​ną Ro​da​nu i na pew​no idzie stam​tąd, a niech to wszy​scy dia​bli, w tę stro​nę. Wiatr bę​dzie się krę​cił i pół go​dzi​ny nie po​wie​je z jed​ne​go kie​run​ku.” Drwią​cym wzro​kiem ob​rzu​cił każ​de​go ze swych współ​to​wa​rzy​szy po ko​lei. Mi​chel z roz​chy​lo​ny​mi usta​mi nie​wi​niąt​ka wyj​rzał ku nie​mu wier​nym, psim wzro​kiem. Sce​vo​la trwał z gło​wą spusz​czo​ną na pier​si. Po​rucz​nik Réal to​nąc w głę​bo​kiej za​du​mie, zda​wał się nie​czu​ły na zja​wi​ska świa​ta ze​wnętrz​ne​go i naj​wi​docz​niej nie do​strze​gał Pey​ro​la. Kor​sarz rów​nież się za​my​ślił. Ostat​ni po​wiew za​marł w ma​łej ko​tli​nie i słoń​ce,

wy​pły​nąw​szy spo​za Po​rqu​erol​les, za​la​ło wszyst​ko do​ko​ła w mgnie​niu oka po​wo​dzią świa​tła. Mi​chel za​mru​gał jak sowa. – Wcze​śnie robi się go​rą​co – oświad​czył gło​śno, ale tyl​ko dla​te​go, że przy​wykł mó​wić do sie​bie. Nie py​ta​ny nie od​wa​żył​by się wy​po​wie​dzieć swe​go zda​nia w obec​no​ści Pey​ro​la.. Głos jego ścią​gnął kor​sa​rza z ob​ło​ków. Za​pro​po​no​wał whi​so​wać reje ku szczy​tom masz​tów i… zwró​cił się na​wet do po​rucz​ni​ka Réa​la, by przy tym po​mógł. Prze​pro​wa​dzo​no ten ma​newr bez sło​wa, tyl​ko ci​che pi​ski blo​ków zmą​ci​ły ci​szę. Ża​gle po​zo​sta​ły u szczy​tów masz​to​wych. – W ten spo​sób – rzekł Pey​rol – wy​star​czy panu pu​ścić liny, by oża​glić ku​ter. Real nie od​po​wie​dział wra​ca​jąc na daw​ne miej​sce przy ste​rze. Roz​trzą​sał w du​chu: „Ucie​kam. Nie, tego wy​ma​ga ho​nor, obo​wią​zek; Zresz​tą, po​wró​cę. Lecz kie​dy? Wszy​scy o mnie za​po​mną i nig​dy nie zo​sta​nę wy​mie​nio​ny. Ta woj​na może po​trwać lata – i z ca​łym bra​kiem lo​gi​ki po​ża​ło​wał, że nie wie​rzy w Boga, do któ​re​go mógł​by się uciec w trwo​dze. „Ona bę​dzie w roz​pa​czy” – cią​gnął w du​chu wi​jąc się na myśl o bólu Ar​let​ty. Do​znaw​szy jed​nak w ży​ciu wie​lu roz​cza​ro​wań po​wie​dział so​bie: „Lecz po upły​wie mie​sią​ca prze​sta​nie mnie wspo​mi​nać.” Na​tych​miast jed​nak po​wrot​na fala wy​rzu​tów su​mie​nia po​sta​wi​ła go na nogi, jak gdy​by był mo​ral​nie zo​bo​wią​za​ny do wy​zna​nia tej bluź​nier​czej my​śli Ar​let​cie. „Zwa​rio​wa​łem” – mruk​nął przy​sia​da​jąc na ni​skim obur​to​wa​niu. Za​nik wia​ry strą​cił go w taką ot​chłań nie​szczę​ścia, że uczuł się po​zba​wio​ny resz​tek woli. Sie​dział po​grą​żo​ny w apa​tii i cier​pie​niu. Roz​my​ślał tępo: „Nie​je​den mło​dy czło​wiek zmarł na​gle. Cze​muż bym ja nie miał umrzeć? Wy​trzy​ma​łość moja się wy​czer​pa​ła. Już czu​ję się umar​łym. Tak! Lecz ży​cie cał​ko​wi​cie jesz​cze mnie nie opu​ści​ło, a reszt​ka nie do mnie na​le​ży.” – Pey​rol! – ode​zwał się tak prze​szy​wa​ją​cym to​nem, że na​wet Sce​vo​la

pod​rzu​cił gwał​tow​nie gło​wę. Prze​mó​gł​szy się jed​nak, mó​wił już opa​no​wa​nym gło​sem: – Zo​sta​wi​łem list do skarb​ni​ka Ma​jo​ri​te, by wy​pła​cił dwa ty​sią​ce pięć​set fran​ków Ja​no​wi Pey​ro​lo​wi, pan ma Jan na imię, nie​praw​daż? za ku​ter, któ​rym od​pły​wa​my. Czy to w po​rząd​ku? – Po co pan to zro​bił? – spy​tał Pey​rol z twa​rzą skrze​płą na gra​nit. – By wpa​ko​wać mnie w ta​ra​pa​ty? – Nie bądź pan dzie​cin​ny, ka​no​nie​rze; nikt nie pa​mię​ta już pań​skie​go na​zwi​ska. Spo​czy​wa w po​ko​ju pod kupą za​ba​zgra​ne​go pa​pie​ru. Mu​szę pana rów​nież pro​sić, by się pan tam udał i oświad​czył, że na wła​sne oczy wi​dział, jak po​rucz​nik Réal wy​ru​szył na eks​pe​dy​cję. Ka​mien​na twarz Pey​ro​la nie drgnę​ła, tyl​ko w oczach wid​nia​ła wście​kłość. – O tak, po​bie​gnę za​raz na jed​nej no​dze po te dwa ty​sią​ce pięć​set pa​pier​ków! Kupa śmie​cia! – Na​gle za​czął z in​nej becz​ki: – Mó​wił o panu ktoś, że z pana uczci​wy czło​wiek, i oto prób​ka, jak mnie​ma​na, tej uczci​wo​ści. Do dia​ska z pań​ską uczci​wo​ścią! Wpił się w po​rucz​ni​ka ocza​mi, my​śląc: „Nie uda​je na​wet, że mnie słu​cha.” I znów zwy​kła wście​kłość ustą​pi​ła w nim miej​sca bar​dziej skom​pli​ko​wa​nym uczu​ciom; był to gniew z od​cie​niem wzgar​dy, nie po​zba​wio​ny jed​nak ja​kie​goś męt​ne​go prze​bły​sku sym​pa​tii. – Ba! – ode​zwał się, plu​nął za bur​tę i, pod​szedł​szy do Re​ala, z non​sza​lan​cją klep​nął go po ra​mie​niu. Po​rucz​nik zaś pod​niósł na nie​go oczy bez żad​ne​go wy​ra​zu. Pey​rol wziął wa​liz​kę po​rucz​ni​ka i za​niósł ją do ka​bi​ny. Gdy prze​cho​dził obok oby​wa​te​la Sce​vo​li, ów za​wo​łał nań: – Ci​toy​en! Do​pie​ro wra​ca​jąc z ka​bi​ny kor​sarz ra​czył się do nie​go ode​zwać: – No i co?

– Co za​mier​za​cie zro​bić ze mną? – spy​tał Sce​vo​la. – Nie chce​cie mi po​wie​dzieć, ja​kim spo​so​bem do​sta​li​ście się na ku​ter – rzekł Pey​rol przy​ja​znym nie​mal to​nem – nie je​stem więc obo​wią​za​ny wam mó​wić, co z wami zro​bię. Sło​wa Pey​ro​la zla​ły się z głu​chym po​mru​kiem grzmo​tu, tak że grzmot zda​wał się do​by​wać z pier​si Pey​ro​la. Spoj​rzał nie​spo​koj​nie na nie​bo. Nad ma​leń​kim ba​se​nem, oto​czo​nym ze​wsząd ska​ła​mi, nie​bo było wciąż ja​sne, nim jed​nak opu​ścił wzrok na zie​mię, w świe​tle sło​necz​nym dał się wy​czuć ro​dzaj mi​go​ta​nia, po któ​rym na​stą​pił da​le​ki pio​run. Pey​rol z Mi​che​lem po​świę​ci​li z pół go​dzi​ny na prze​cią​ga​nie dłu​giej liny od ku​tra ku wej​ściu do ba​se​nu i umo​co​wa​li ją do krza​ka, aby we wła​ści​wej chwi​li z ła​two​ścią wy​ho​lo​wać sta​tek nad za​tocz​kę. Po​tem wró​ci​li na po​kład. Na skraw​ku nie​bios nad ba​se​nem nie było ani ob​łocz​ka, lecz cią​gnąc linę brze​giem Pey​rol doj​rzał rą​bek chmu​ry. Słoń​ce sta​ło się rap​tem pa​lą​ce i w nie​ru​cho​mym po​wie​trzu nie tyl​ko ko​lor, ale, rzekł​byś, i sama kon​sy​sten​cja świa​tła ule​gły zmia​nie. Pey​rol rzu​cił czap​kę na po​kład. Nie czu​ło się naj​lżej​sze​go tchnie​nia. Nie​uchwyt​na groź​ba za​wi​sła w po​wie​trzu. – Fiu! Ca chauf​fe – mruk​nął od​wi​ja​jąc rę​ka​wy kur​ty. Starł pot z czo​ła po​tęż​nym przed​ra​mie​niem, na któ​rym była wy​ta​tu​owa​na sy​re​na z nie​sły​cha​nie dłu​gim ry​bim ogo​nem. Spo​strze​gł​szy na po​kła​dzie pa​łasz po​rucz​ni​ka, pod​niósł go i bez ce​re​mo​nii zrzu​cił na dół po schod​ni. Tym ra​zem, gdy prze​cho​dził obok Sce​vo​li, san​kiu​lo​ta pod​niósł głos: – Są​dzę, że je​ste​ście jed​nym z ło​trów prze​ku​pio​nych an​giel​skim zło​tem – krzy​czał jak opę​ta​ny. Błysz​czą​ce jego oczy i ce​gla​ste pla​my na po​licz​kach do​wo​dzi​ły, że pa​trio​tycz​ny fer​wor roz​sa​dza mu pierś. Użył sa​kra​men​tal​ne​go zwro​tu z cza​sów re​wo​lu​cyj​nych, kie​dy to za​cza​dzo​ny kra​so​mów​stwem prze​le​wał krew zdraj​ców oboj​ga płci i wszel​kie​go wie​ku. Lecz de​nun​cja​cja ta nie wy​wo​ła​ła naj​słab​szej na​wet re​ak​cji, aż sam

zwąt​pił w swe sło​wa. Po​chło​nę​ła je ot​chłań ci​szy. Do​pie​ro po chwi​li Pey​rol ode​zwał się do Réa​la: – Oba​wiam się, że wkrót​ce nie… zo​sta​nie na panu su​chej nit​ki. Po​tem zaś, spoj​rzaw​szy na ofi​ce​ra, za​sta​no​wił się: „Zmok​nie? A co to może ob​cho​dzić tego bub​ka, któ​re​go per​spek​ty​wa uto​nię​cia nie prze​ra​ża.” Sto​jąc jak mu​mia, trząsł się i pie​nił w du​chu. Za​cho​dził w gło​wę, gdzie może być an​giel​ski okręt i gdzie, do dia​ska, po​dzie​wa się bu​rza, gdyż onie​mia​łe nie​bo za​pa​dło w taką samą mar​two​tę jak zie​mia. – Czy nie był​by czas wy​ho​lo​wać, ka​no​nie​rze? Pey​rol od​rzekł: –– Nie ma tchnie​nia wia​tru na mile wo​ko​ło. Gło​śny po​mruk, sta​cza​ją​cy się po​zor​nie z wzgórz, przy​niósł mu pew​ną ulgę. Po​strzę​pio​na chmur​ka, ode​rwa​na od pur​pu​ro​wej sza​ty bu​rzy, nad​le​cia​ła po​nad la​sem i roz​po​star​ła się na nie​bie na kształt skraw​ka cien​kiej gazy. Na far​mie Ka​ta​rzy​na usły​sza​ła rów​nież zło​wróżb​ny po​mruk i wy​szła do drzwi sali. Stam​tąd wi​dzia​ła pur​pu​ro​wą chmu​rę, skłę​bio​ną i gę​stą, wlo​ką​cą po​nu​ry cień po ska​łach. Nad​cho​dzą​ca bu​rza po​głę​bi​ła jej nie​po​kój, wy​wo​ła​ny uczu​ciem osa​mot​nie​nia w domu. Mi​chel nie nad​cho​dził. Z przy​jem​no​ścią po​wi​ta​ła​by Mi​che​la, do któ​re​go pra​wie się nie od​zy​wa​ła i któ​ry sta​no​wił dla niej tyl​ko frag​ment co​dzien​ne​go oto​cze​nia. Nie była z na​tu​ry roz​mow​na, lecz w owej chwi​li mia​ła ocho​tę po​roz​ma​wiać z kim​kol​wiek. Na dwo​rze usta​ły wszel​kie dźwię​ki, gło​sy, kro​ki i pa​no​wa​ła przy​kra mar​two​ta. Rzu​ciw​szy okiem na chmu​rę po​my​śla​ła, że nie​ba​wem bę​dzie dość ha​ła​su. W na​stęp​nej chwi​li jed​nak, gdy wró​ci​ła do kuch​ni, do​szedł ją z góry, gdzie spa​ła Ar​let​ta, krzyk prze​szy​wa​ją​cy, prze​raź​li​wy. Przez du​szę prze​mknął jej żal za przy​gnia​ta​ją​cą ci​szą. Bie​gnąc ku scho​dom od​czu​ła do​tkli​wie brze​mię sta​ro​ści. Zro​bi​ło jej się sła​bo i z tru​dem

ła​pa​ła po​wie​trze. Od razu po​my​śla​ła: „Sce​vo​la! Mor​du​je Ar​let​tę!” Trwo​ga po​zba​wi​ła ją resz​tek sił fi​zycz​nych. Cóż in​ne​go mógł ozna​czać ten krzyk? Pa​dła jak ude​rzo​na obu​chem na pierw​sze krze​sło, nie bę​dąc w sta​nie się po​ru​szyć. Tyl​ko mózg jej pra​co​wał go​rącz​ko​wo i pod​nio​sła ręce do jak​by osła​nia​jąc je przed wi​do​kiem okrop​no​ści dzie​ją​cych się na gó​rze. Lecz na gó​rze za​pa​dła ci​sza. Ar​let​ta nie żyła. Przy​szło jej na myśl, że te​raz ko​lej na nią. Cia​ło sta​rej ko​bie​ty dy​go​ta​ło ze stra​chu przed mor​der​cą lecz duch pra​gnął śmier​ci. Nie​chaj przyj​dzie! Niech się to wszyst​ko skoń​czy wresz​cie ude​rze​niem po gło​wie lub cio​sem w pierś. Nie mia​ła od​wa​gi od​sło​nić oczu. Lecz po upły​wie mi​nu​ty – nie​skoń​cze​nie dłu​giej – do​szły ją szyb​kie kro​ki nad gło​wą. Ar​let​ta po​ru​sza​ła się na gó​rze. Ka​ta​rzy​na od​ję​ła ręce od oczu i już mia​ła wstać, gdy ze szczy​tu scho​dów pa​dło imię Pey​ro​la z iście de​spe​rac​kim ak​cen​tem. Po​tem znów raz po ra​zie krzyk: „Pey​rol, Pey​rol!”, i tu​pot nóg po scho​dach. Jesz​cze je​den okrzyk: „Pey​rol!”, przed sa​my​mi drzwia​mi, któ​re otwo​rzy​ły się na ście​żaj. Kto ją go​nił? Ka​ta​rzy​nie uda​ło się wstać. Chwy​ta​jąc się sto​łu, za​gro​dzi​ła dro​gę bra​ta​ni​cy, któ​ra wpa​dła do kuch​ni z wło​sa​mi w nie​ła​dzie i nie​przy​tom​nym bla​skiem w oczach. Drzwi od klat​ki scho​do​wej za​trza​snę​ły się za nią. Nikt jej nie go​nił. Ka​ta​rzy​na się​gnę​ła ku bra​ta​ni​cy swym dłu​gim, brą​zo​wym ra​mie​niem i osa​dzi​ła ją na miej​scu tak gwał​tow​nie, że obie ko​bie​ty wpa​dły na sie​bie. Uję​ła Ar​let​tę za ra​mio​na. – Co to zna​czy, na mi​łość Bo​ską? Gdzie le​cisz? – za​wo​ła​ła. Ar​let​ta zaś, opa​da​jąc na​gle z sił, szep​nę​ła: – Mia​łam okrop​ny sen. Chmu​ra za​wi​sła już po​nad do​mem i w kuch​ni zro​bi​ło się mrocz​no. Bły​snę​ło bla​do i roz​legł się da​le​ki, sła​by ło​skot. Sta​ra ko​bie​tą wstrzą​snę​ła z lek​ka bra​ta​ni​cą. – Sen mara – po​wie​dzia​ła. – Obu​dzi​łaś się prze​cie. – Lecz w grun​cie

rze​czy my​śla​ła, że naj​gor​szy na​wet sen jest lep​szy od rze​czy​wi​sto​ści wła​da​ją​cej czło​wie​kiem przez dłu​gie go​dzi​ny jawy. – Mor​do​wa​li go – ję​cza​ła Ar​let​ta za​czy​na​jąc dy​go​tać na ca​łym cie​le i wy​ry​wać się ciot​ce. – Mó​wię ci, że go mor​do​wa​li. – Uspo​kój się. Czy śnił ci się Pey​rol? Ar​let​ta przez chwi​lę prze​sta​ła się opie​rać i szep​nę​ła: – Nie, Eu​ge​niusz. Wi​dzia​ła Réa​la ści​ga​ne​go przez tłum ocie​ka​ją​cych krwią męż​czyzn i ko​biet. W zim​nym, tru​pim świe​tle go​ni​li go wzdłuż dłu​gie​go sze​re​gu zruj​no​wa​nych do​mów z po​pę​ka​ny​mi ścia​na​mi i roz​bi​ty​mi okna​mi. Wresz​cie znik​nął jej sprzed oczu w gę​stwi​nie wznie​sio​nych ra​mion, wy​wi​ja​ją​cych sza​bla​mi, ma​czu​ga​mi, no​ża​mi, sie​kie​ra​mi. Był wśród nich czło​wiek nio​są​cy na kiju czer​wo​ny łach​man, pod​czas gdy inny znów bił w bę​ben głu​sząc dźwięk szkła, któ​re sy​pa​ło się z brzę​kiem na chod​nik. A z dala, zza rogu pu​stej uli​cy, nad​cho​dził Pey​rol, któ​re​go po​zna​ła po si​wej gło​wie. Szedł bez po​śpie​chu, wy​ma​chu​jąc mia​ro​wo lagą. Naj​strasz​niej​sze zaś z tego wszyst​kie​go było to, że Pey​rol pa​trzył wprost na nią, zda​jąc się… nic nie wi​dzieć do​ko​ła, spo​koj​ny, nie marsz​cząc się ani uśmie​cha​jąc, nie wi​dzą​cy, głu​chy, pod​czas gdy ona roz​pacz​li​wie wy​ma​chi​wa​ła ra​mio​na​mi i prze​raź​li​wym krzy​kiem wzy​wa​ła go na po​moc. Obu​dzi​ła się z świ​dru​ją​cym w uszach dźwię​kiem jego na​zwi​ska i pod tak sil​nym wra​że​niem, że na​wet w owej chwi​li, pa​trząc na Ka​ta​rzy​nę wzro​kiem zmą​co​nym, wi​dzia​ła ty​siąc na​gich mor​der​czych ra​mion wznie​sio​nych nad za​pa​da​ją​cą w tłum gło​wą Réa​la. Lecz nie jego imię zna​la​zło się na jej ustach w chwi​li prze​bu​dze​nia, tyl​ko na​zwi​sko Pey​ro​la. Pchnę​ła ciot​kę tak moc​no, że sta​ra ko​bie​ta za​chwia​ła się i, aby nie upaść wstecz, mu​sia​ła chwy​cić się za okap ko​mi​na, przy któ​rym sta​ła. Ar​let​ta po​bie​gła do drzwi sali, zaj​rza​ła do niej, wró​ci​ła do ciot​ki i krzyk​nę​ła: – Gdzie on jest?

Ka​ta​rzy​na na​praw​dę nie wie​dzia​ła, któ​rę​dy od​szedł po​rucz​nik, ro​zu​mia​ła jed​nak, że „on” to Réal. Od​po​wie​dzia​ła tedy: – Daw​no już od​szedł. – Chwy​ci​ła bra​ta​ni​cę za ra​mię i, si​ląc się na spo​kój, cią​gnę​ła da​lej: – On po​wró​ci, Ar​let​to, nic nie jest w sta​nie utrzy​mać go z dala od cie​bie. Ar​let​ta po​wta​rza​ła me​cha​nicz​nie ma​gicz​ne sło​wo: – Pey​rol, Pey​rol! – Na​stęp​nie wy​krzyk​nę​ła: – Ja chcę wi​dzieć Eu​ge​niu​sza. W tej chwi​li! Na twa​rzy Ka​ta​rzy​ny osiadł wy​raz nie​ustę​pli​wej cier​pli​wo​ści.. – Po​szedł na służ​bę – po​wie​dzia​ła. Ar​let​ta wpar​ła w. ciot​kę wiel​kie oczy, atra​men​to​we, ża​rzą​ce się jak wę​gle, głę​bo​kie, nie​ru​cho​me, i ode​zwa​ła się na​prę​żo​nym, roz​pacz​li​wym gło​sem: – Ty i Pey​rol uknu​li​ście spi​sek, by mnie przy​pra​wić o po​mie​sza​nie zmy​słów. Ale ja po​tra​fię zmu​sić sta​re​go, by go wy​pu​ścił z rąk. On jest mój! – Za​krę​ci​ła się na miej​scu, jak czło​wiek osa​czo​ny, któ​ry szu​ka uciecz​ki i na oślep wy​sko​czy​ła z domu. Pół​mrok i bez​ruch pa​no​wa​ły do​ko​ła Escam​po​bar i w prze​ogrom​nej ci​szy sły​chać było szmer pierw​szych kro​pli desz​czu. Onie​śmie​lo​na po​sęp​nym zmierz​chem nad​cią​ga​ją​cej bu​rzy Ar​let​ta za​trzy​ma​ła się na chwi​lę, lecz my​śli jej zwró​ci​ły się na​tych​miast ku ta​jem​ni​czej, wład​czej po​sta​ci Pey​ro​la. Go​to​wa była paść mu do ko​lan, bła​gać, wy​my​ślać. – Pey​rol, Pey​rol! – za​wo​ła​ła dwu​krot​nie i nad​sta​wi​ła ucha, jak​by spo​dzie​wa​jąc się od​po​wie​dzi. Po chwi​li krzyk​nę​ła: – Chcę go mieć z po​wro​tem! Ka​ta​rzy​na zo​sta​ła sama w kuch​ni. Z god​no​ścią za​sia​dła w fo​te​lu, wy​pro​sto​wa​na jak se​na​tor ocze​ku​ją​cy w krze​śle ku​rul​nym na cios bar​ba​rzyń​skie​go losu. Ar​let​ta ze​ska​ki​wa​ła po zbo​czu. Dała znać o so​bie prze​ni​kli​wym, pi​skli​-

wym krzy​kiem, któ​ry je​den Peyé rol do​sły​szał i zro​zu​miał. Za​ci​snął war​gi w; pe​wien szcze​gól​ny spo​sób, li​cząc się po​waż​nie z tą nową trud​no​ścią. W na​stęp​nej chwi​li zo​ba​czył po​stać Ar​let​ty na od​dziel​nym gła​zie, wi​docz​ną za pierw​szą pro​sto​pa​dłą falą na​wał​ni​cy. Do​strze​gł​szy lu​dzi na ku​trze wy​da​ła dłu​gi okrzyk roz​pa​czy i trium​fu za​ra​zem: – Pey​rol! Na po​moc! Pey-rol! Ze​lek​try​zo​wa​ny prze​ra​że​niem Réal sko​czył na rów​ne nogi, lecz Pey​rol schwy​cił go za rękę. – Ona mnie woła – rzekł z wzro​kiem utkwio​nym w po​stać na ska​le. – Ład​ny skok! Sa​cri nom!… Wspa​nia​ły skok! – A do sie​bie mruk​nął trzeź​wo: „Skrę​ci kark albo po​ła​mie nogi.” – Wi​dzę was, Pey​rol! – krzy​cza​ła Ar​let​ta zda​jąc się le​cieć w po​wie​trzu. – Tak, je​stem tu! – od​ryk​nął kor​sarz wa​ląc się pię​ścią w pierś. Po​rucz​nik Réal obu​rącz za​sło​nił twarz. Mi​chel ga​pił się z roz​dzia​wio​ną gębą jak na przed​sta​wie​nie cyr​ko​we, a Sce​vo​la spu​ścił oczy. Ar​let​ta wpa​dła na po​kład z ta​kim im​pe​tem, że gdy​by Pey​rol nie za​biegł jej dro​gi, po​tłu​kła​by się nie​bez​piecz​nie. Z nie​sły​cha​ną gwał​tow​no​ścią sza​mo​ta​ła mu się w ra​mio​nach. W owej chwi​li dzie​dzicz​ka Escam​po​bar śmier​tel​nie bla​da, z roz​wia​ny​mi wło​sa​mi była wcie​le​niem fu​rii. – Mi​se​ra​ble! Nie waż się! – Od​głos grzmo​tu za​głu​szył jej głos, lecz gdy się prze​to​czył, usły​sze​li, że mó​wi​ła do Pey​ro​la bła​gal​nie: – Pey​rol, mój przy​ja​cie​lu, mój ko​cha​ny sta​ry przy​ja​cie​lu! Od​daj mi go – i przez cały czas wiła się w ra​mio​nach sta​re​go wil​ka mor​skie​go. – Ko​cha​łeś mnie prze​cie, Pey​rol – krzyk – nęła nie prze​sta​jąc się wy​ry​wać; na​gle za​ci​śnię​tą pię​ścią ude​rzy​ła kor​sa​rza po twa​rzy raz po raz. Twarz Pey​ro​la po​zo​sta​ła nie​czu​ła jak wy​ku​ta z mar​mu​ru. Lecz Pey​rol uczuł z prze​ra​że​niem, że Ar​let​ta prze​sta​je się po​ru​szać i tę​że​je. Gwał​tow​ny szkwał spo​wił wów​czas całą gru​pę. Pey​rol ła​god​nie zło​żył Ar​let​tę na po​kła​dzie. Oczy mia​ła za​mknię​te, ręce jej po​zo​sta​ły za​ła​ma​ne, na kre​do​-

wo bia​łej twa​rzy nie było zna​ku Ży​cia. Pey​rol wstał i pa​trzył na wy​so​kie ska​ły nad​brzeż​ne, zni​ka​ją​ce pod stru​mie​nia​mi desz​czu. Ule​wa zmy​wa​ła po​kład ze złym, sy​kli​wym ry​kiem, któ​re​mu to​wa​rzy​szył szum wody spły​wa​ją​cej z im​pe​tem po żle​bach i wnę​kach stro​me​go brze​gu zni​ka​ją​ce​go stop​nio​wo sprzed oczu, jak​by to był po​czą​tek po​wszech​ne​go po​to​pu – ko​niec świa​ta. Przy​klą​kł​szy na jed​no ko​la​no po​rucz​nik Réal pa​trzył w bia​łą twarz Ar​let​ty. Choć głos Pey​ro​la mie​szał się z da​le​kim roz​grz​mo​tem, sły​chać go było wy​raź​nie: – Nie mo​że​my po​ło​żyć jej na brze​gu i zo​sta​wić na desz​czu. Trze​ba ją za​nieść do domu. Suk​nia na Ar​let​cie prze​mo​kła, przy​le​ga​jąc do cia​ła; twarz po​rucz​ni​ka ocie​ka​ła wodą jak gdy​by przed chwi​lą ura​to​wał ją od uto​nię​cia. Pey​rol zaś w za​du​mie spo​glą​dał na roz​cią​gnię​tą na po​kła​dzie ko​bie​tę i klę​czą​ce​go przy niej męż​czy​znę. – Ze​mdla​ła z wście​kło​ści na swe​go sta​re​go Pey​ro​la – cią​gnął bez​na​mięt​nie. – Dziw​ne dzie​ją się rze​czy. Weź ją pan le​piej pod pa​chy i pierw​szy wyjdź na brzeg. Po​mo​gę panu. Go​to​we? Te​raz do góry. Szli z wol​na i oględ​nie po naj​bliż​szych stro​mi​znach brze​gu. Zro​biw​szy oko​ło dwie trze​cie dro​gi zło​ży​li nie​przy​tom​ną ko​bie​tę na pła​skim gła​zie. Réal pod​trzy​my​wał ją wciąż za ra​mio​na, lecz Pey​rol de​li​kat​nie spu​ścił jej nogi na zie​mię. – Ha! – rzekł. – Te​raz już pan sam może do​nieść ją do domu i od​dać w ręce sta​rej Ka​ta​rzy​ny. Stań pan moc​no na no​gach, a ja pod​nio​sę ją i zło​żę panu na rę​kach. Przej​dzie pan bez tru​du ten ka​wa​łek dro​gi… Tak… Weź ją pan tro​chę wy​żej, bo no​ga​mi bę​dzie za​wa​dzać o ka​mie​nie. Wło​sy Ar​let​ty prze​le​wa​ły się po​rucz​ni​ko​wi przez ra​mię i zwi​sa​ły ni​sko zbi​tą, bez​wład​ną smu​gą. Bu​rza prze​cho​dzi​ła, lecz nie​bo kry​ły chmu​ry.

Pey​rol po​my​ślał z cięż​kim wes​tchnie​niem: „Je​stem zmę​czo​ny.” – Ona jest lek​ka – po​wie​dział Réal. – Par​bleu, lek​ka. Gdy​by nie żyła, by​ła​by bar​dzo cięż​ka. Al​lons , po​rucz​ni​ku. Nie! Ja nie idę. Po co? Zo​sta​nę tu. Nie mam ocho​ty wy​słu​chi​wać zrzę​dze​nia Ka​ta​rzy​ny. Po​rucz​nik wpa​trzo​ny w twa​rzycz​kę Ar​let​ty, spo​czy​wa​ją​cej mu na ra​mie​niu, ani na chwi​lę nie ode​rwał od niej oczu, na​wet gdy Pey​rol na​chy​liw​szy się nad Ar​let​tą, po​ca​ło​wał ją w bia​łe czo​ło u sa​mej na​sa​dy wło​sów, czar​nych jak skrzy​dło kru​ka. – Co mam ro​bić? – za​mru​czał Réal. – A cóż? Trze​ba ją od​nieść do sta​rej Ka​ta​rzy​ny. I może pan przy tym po​wie​dzieć jej, że za​raz na​dej​dę. To doda jej otu​chy. Li​czy​li się ze mną tro​chę w tym domu. Al​lez! Cza​su mamy mało. Z tymi sło​wa​mi od​wró​cił się i za​czął wol​no scho​dzić po zbo​czu. Za​wia​ła bry​za. Po​czuł ją na mo​krym kar​ku i pod wpły​wem tego chłod​ne​go mu​śnię​cia znów stał się sobą, włó​czę​gą, któ​ry nie znał sen​ty​men​tów ani wa​hań w ob​li​czu ha​zar​dów ży​cia. Gdy wró​cił na po​kład, deszcz już nie pa​dał. Za​stał Mi​che​la prze​mo​czo​ne​go do nit​ki, ga​pią​ce​go się na brzeg z za​dar​tą gło​wą. Oby​wa​tel Sce​vo​la sie​dział z pod​cią​gnię​ty​mi ko​la​na​mi, któ​re ob​jął rę​ka​mi; z prze​mo​cze​nia, zim​na czy stra​chu gło​śno i przej​mu​ją​co szczę​kał zę​ba​mi. Pey​rol szcze​gól​nym ru​chem zrzu​cił na​mo​kłą, cięż​ką od wody kur​tę, jak​by na nie się już nie zda​ła jego cie​le​snej po​wło​ce, wcią​gnął wiatr w sze​ro​ką pierś i zwró​cił się do Mi​che​la wi​bru​ją​cym, spo​koj​nym gło​sem, ka​żąc mu od​rzu​cić liny, na któ​rych ku​ter był za​cu​mo​wa​ny u brze​gu. Mi​chel stał nie wie​rząc wła​snym uszom, do​pó​ki kor​sarz nie krzyk​nął: – Al​lez! – roz​ka​zu​ją​cym to​nem. Tym​cza​sem kor​sarz sam od​rzu​cił mo​cu​ją​ce ster liny i wład​czym ge​stem po​ło​żył rękę na wy​so​kim, się​ga​-

ją​cym mu do bio​der rum​plu ster​czą​cym po​zio​mo od gło​wi​cy ste​ru. Ruch i gło​sy po​ru​szy​ły Sce​vo​lę, któ​ry zdo​łał opa​no​wać okrop​ne drże​nie szczę​ki. Rzu​cił się raz i dru​gi w swych wię​zach i po​wtó​rzył zno​wu py​ta​nie, któ​re od wie​lu go​dzin ci​snę​ło mu się na usta. – Co za​mier​za​cie ze mną zro​bić? – Co po​wie​dzie​li​by​ście na małą prze​jażdż​ką po mo​rzu? – spy​tał Pey​rol uprzej​mie. Oby​wa​tel Sce​vo​la, któ​ry zda​wał się zu​peł​nie przy​bi​ty i po​tul​ny, naj​nie​spo​dzie​wa​niej wrza​snął prze​raź​li​wym gło​sem: – Od​wiąż​cie mnie. Pu​ście mnie na brzeg. Mi​chel, za​ję​ty na dzio​bie, uśmiech​nął się, jak gdy​by zda​wał so​bie spra​wę z nie​do​rzecz​no​ści tego żą​da​nia. Pey​rol za​cho​wał po​wa​gę. –– Od​wią​że się was nie​ba​wem – upew​nił san​kiu​lo​tę, któ​ry przez tyle lat ucho​dził za wła​ści​cie​la Escam​po​ba​ru i jego dzie​dzicz​ki, że wresz​cie, kon​ten​tu​jąc się po​zo​ra​mi, sam nie​mal uwie​rzył w swo​je pra​wa. Nie dziw, że tak się za​pe​rzył, gdy bez par​do​nu zbu​dzo​no go ze słod​kich snów. Pey​rol za​wo​łał: – Wy​bie​raj linę, Mi​chel! Gdy tyl​ko cumy od​pa​dły, ku​ter od​bił od lądu, a ruch nada​ny przez Mi​che​la wy​bie​ra​niem liny ho​low​ni​czej skie​ro​wał sta​te​czek ku wro​tom ba​se​nu, przez któ​re wody we​wnętrz​ne łą​czy​ły się z za​tocz​ką. Pey​rol ste​ro​wał. W oka mgnie​niu ku​ter prze​mknął przez wą​ską szcze​li​nę i dzię​ki pę​do​wi, któ​re​go na​brał, wy​padł nie​mal na śro​dek za​tocz​ki. Lek​ki wia​te​rek marsz​czył jej po​wierzch​nię, lecz na za​snu​tym cie​niem peł​nym mo​rzu sre​brzy​ły się ba​ran​ki. Pey​rol po​mógł Mi​che​lo​wi whi​so​wać ża​gle wiel​kie​go masz​tu i po​wró​cił do ste​ru. Ele​ganc​ki, lśnią​cy sta​te​czek, któ​ry tak dłu​go wy​le​gi​wał się le​ni​wie, wyj​rzał wresz​cie na sze​ro​ki świat. Od​da​la​li się od brze​gu. Mi​chel pa​trzył ku brze​go​wi jak onie​mia​ły z po​dzi​wu. Oby​wa​tel Scey​ola schy​lił gło​wę na pod​cią​gnię​te ko​la​na, obej​-

mu​jąc je sła​bo rę​ka​mi. Był ży​wym po​są​giem me​lan​cho​lii. – Hej, Mi​chel! Chodź​cie tu i roz​wiąż​cie oby​wa​te​la. Nie​ład​nie trzy​mać go w wię​zach pod​czas prze​jażdż​ki po mo​rzu. Gdy roz​kaz zo​stał wy​ko​na​ny, Pey​rol zwró​cił się do nie​szczę​snej fi​gu​ry: – Więc gdy​by ku​ter wy​wró​cił się przy szkwa​le, ma​cie te​raz rów​ne z nami szan​sę ra​to​wa​nia się wpław. Sce​vo​la zbył te sło​wa po​gar​dli​wym mil​cze​niem. Gryzł ko​la​no z wście​kło​ści. – Przy​szli​ście na ku​ter ży​wiąc ja​kieś mor​der​cze za​mia​ry. Bogu jed​ne​mu wia​do​mo, kogo chcie​li​ście zgła​dzić, je​że​li nie mnie. Dla​te​go nic so​bie nie wy​rzu​cam za​bie​ra​jąc, was na tę prze​jażdż​kę po mo​rzu. Nie będę przed wami ukry​wał, że to ry​zy​kow​ne przed​się​wzię​cie, z któ​re​go mo​że​cie nie wyjść cało. Lecz tyl​ko so​bie ma​cie to do za​wdzię​cze​nia. Gdy ku​ter wy​pły​nął z za​tocz​ki, wiatr moc​niej ude​rzył w ża​gle i po​mknę​li szyb​ko po mo​rzu. Na wło​cha​tej fi​zjo​no​mii Mi​che​la nie​wy​raź​nie za​ry​so​wał się, uśmiech za​do​wo​le​nia. – Czu​je mo​rze – po​wie​dział Pey​rol, któ​re​go ma​ry​nar​skie ser​ce ra​do​wa​ło się szyb​ko​ścią ku​tra. – To co in​ne​go niż po la​gu​nie, Mi​chel. – Ma się ro​zu​mieć – od​rzekł Mi​chel z od​po​wied​nią po​wa​gą. – Czy pa​trząc na brzeg nie wy​da​je wam się dziw​ne, że nie zo​sta​wi​li​ście na nim ni​ko​go? Mi​chel miał minę czło​wie​ka, któ​ry sta​nął wo​bec ko​niecz​no​ści roz​wią​za​nia za​wi​kła​ne​go pro​ble​mu. Od chwi​li gdy zo​stał po​moc​ni​kiem Pey​ro​la, do resz​ty od​wykł od my​śle​nia. Z in​struk​cja​mi i roz​ka​za​mi bez tru​du da​wał so​bie radę, lecz roz​mo​wa z tym, któ​re​go na​zy​wał „nôtre ma​ître”, była spra​wą da​le​ko bar​dziej skom​pli​ko​wa​ną, wy​ma​ga​ją​cą kon​cen​tra​cji wszyst​kich sił umy​słu. – Moż​li​we – mruk​nął za​am​ba​ra​so​wa​ny.

– Wa​sze szczę​ście, mo​że​cie mi wie​rzyć na sło​wo – po​wie​dział kor​sarz kie​ru​jąc sta​tecz​kiem wzdłuż cy​pla pół​wy​spu. – Nie ma​cie na​wet psa na tym świe​cie. – Mam tyl​ko was, ma​itre Pey​rol. – Nie omy​li​łem się – rzekł Pey​rol jak​by do sie​bie, pod​czas gdy Mi​chel, na​wy​kły do że​glu​gi, ko​ły​sał się w takt ru​chów stat​ku nie spusz​cza​jąc oczu z twa​rzy kor​sa​rza. – Nie – za​wo​łał Pey​rol po chwi​li na​my​słu. – Nie mo​głem was zo​sta​wić sa​me​go – wy​cią​gnął rękę do Mi​che​la. – Po​daj​cie mi rękę – rzekł. Za​sko​czo​ny tą nie​spo​dzie​wa​ną pro​po​zy​cją Mi​chel wa​hał się chwi​lę, nim za​sto​so​wał się do tego żą​da​nia. Trzy​ma​jąc zwiot​cza​łą rękę ry​ba​ka w swej mo​car​nej pra​wi​cy Pey​rol po​wie​dział: – Gdy​bym od​pły​nął sam, by​li​by​ście tu zo​sta​li jak na bez​lud​nej wy​spie, ska​za​ni na pew​ną śmierć. W ciem​nej gło​wie Mi​che​la za​świ​ta​ło prze​czu​cie uro​czy​sto​ści chwi​li. Na​strę​czy​ła mu się aso​cja​cja mię​dzy tre​ścią słów Pey​ro​la a jego wła​sną upo​śle​dzo​ną po​zy​cją w ogo​nie ludz​ko​ści; z ja​snym, nie​win​nym spoj​rze​niem bąk​nął nie​śmia​ło za​sad​ni​czą tezę ca​łej swej fi​lo​zo​fii: – Ktoś musi być na świe​cie ostat​ni. – A więc prze​ba​czy​cie mi to, co może się stać do za​cho​du słoń​ca? Spraw​nie słu​cha​jąc ste​ru sta​te​czek wy​krę​cił na za​wietrz​ną, ku wscho​do​wi. – Do​bry ku​ter – szep​nął Pey​rol. – Nie za​po​mniał że​glo​wać. – Wol​ne ser​ce kor​sa​rza, któ​re przez tyle dni przy​gnia​ta​ła cięż​ka tro​ska, do​zna​ło chwi​li ra​do​ści, złu​dze​nia nie​ogra​ni​czo​nej wol​no​ści. W tej sa​mej chwi​li Réal, nie zna​la​zł​szy ku​tra na ba​se​nie, po​pę​dził jak

sza​lo​ny do za​tocz​ki, spo​dzie​wa​jąc się, że tam ocze​ku​je go Pey​rol i tam do​pie​ro za​mie​rza od​dać mu ku​ter. Wpadł na tę samą ska​łę, na któ​rej były je​niec Pey​ro​la siadł po uciecz​ce do​szczęt​nie wy​czer​pa​ny, lecz pod​nie​sio​ny na du​chu na​dzie​ją od​zy​ska​nia wol​no​ści. Ale Réal był w roz​pa​czy. Po​przez ciem​ną prze​sło​nę desz​czu, pa​da​ją​ce​go na osło​nię​tą ska​ła​mi po​wierzch​nię nie doj​rzał syl​wet​ki ku​tra. Sta​te​czek znikł jak na za​klę​cie. Nie​po​dob​na! Oczom wła​snym nie wie​rzył. I na okrzyk z głę​bi pier​si od​po​wie​dzia​ło mu tyl​ko od​bi​te od ja​ło​wych stro​mizn echo: „Pey​rol!” Nie za​wo​łał już po raz dru​gi, a w pięć mi​nut póź​niej sta​nął w drzwiach kuch​ni dy​sząc cięż​ko i ocie​ka​jąc wodą, jak gdy​by wy​pły​nął z głę​bi mo​rza. W fo​te​lu o wy​so​kim opar​ciu le​ża​ła Ar​let​ta, osu​nąw​szy się cała, z gło​wą na ło​nie Ka​ta​rzy​ny i kre​do​wo bia​łą twa​rzą. Zo​ba​czył, że oczy jej się roz​war​ły, czar​ne, ol​brzy​mie, rzekł​byś, z tam​te​go świa​ta; zo​ba​czył, że sta​ra Ka​ta​rzy​na od​wra​ca gło​wę, usły​szał okrzyk zdu​mie​nia i ko​bie​ty od razu za​czę​ły się mo​co​wać z sobą. Wrza​snął ku nim jak fu​riat: – Pey​rol mnie oszu​kał! – i znikł w mgnie​niu oka, tyl​ko drzwi się za nim za​trza​snę​ły. Deszcz ustał. Po nie​bie wę​dro​wa​ły chmu​ry jed​ną wiel​ką fa​lan​gą, on zaś biegł w tym sa​mym co i ona kie​run​ku, dźwi​ga​jąc się po zbo​czach, rzekł​byś, na skrzy​dłach wia​tru, ku szczy​to​wi ob​ser​wa​cyj​ne​mu. Sta​nął na nim ła​piąc z tru​dem po​wie​trze i ob​jął ra​mie​niem pień po​chy​łej so​sny; na pierw​szy rzut oka nic nie do​strzegł w ło​nie skłó​co​ne​go ży​wio​łu, zda​jąc so​bie tyl​ko spra​wę z cha​osu wła​snych my​śli. Po chwi​li zo​ba​czył skroś za​sło​ną desz​czu an​giel​ski okręt z top​sla​mi spusz​czo​ny​mi na sa​lin​gi, że​glu​ją​cy przez pół​noc​ne wro​ta Pe​ti​te Pas​se. Za​świ​dro​wa​ło mu w gło​wie, że ist​nie​je ja​kiś zwią​zek mię​dzy ma​new​ra​mi okrę​tu nie​przy​ja​ciel​skie​go a po​stę​po​wa​niem Pey​ro​la. Ten sta​ry od pierw​szej chwi​li za​mie​rzał wy​ru​szyć sam! A gdy nie​ba​wem, rzu​ciw​szy okiem na po​łu​dnie, do​strzegł cień ku​tra, któ​ry pod szkwa​łem opły​wał ląd, po​dą​ża​jąc w tam​tą stro​nę, mruk​-

nął do sie​bie z go​ry​czą: „Na​tu​ral​nie!” Ku​ter mknął cał​ko​wi​cie oża​glo​wa​ny. Pey​rol roz​wi​jał całą szyb​kość, śpie​sząc na spo​tka​nie z okrę​tem w ha​nieb​nym, naj​wi​docz​niej, za​mia​rze po​ro​zu​mie​nia się z nie​przy​ja​cie​lem. W rze​czy​wi​sto​ści po​ło​że​nie było ta​kie, że z miej​sca, gdzie Réal zo​ba​czył ku​ter po raz pierw​szy, Pey​rol nie mógł wi​dzieć an​giel​skie​go okrę​tu i spo​koj​nie trzy​mał się ob​ra​ne​go kur​su, środ​kiem cie​śni​ny w górę. Okręt i ma​leń​ki ku​ter zo – ba​czy​ły się na​gle, gdy były od​da​lo​ne od sie​bie na milę z okła​dem. Pey​ro​lo​wi omal ser​ce nie wy​sko​czy​ło z pier​si, gdy tak nie​spo​dzia​nie zna​lazł się wo​bec nie​przy​ja​cie​la. Z po​cząt​ku na „Ame​lii” nie zwró​co​no nań uwa​gi. Był to tyl​ko ku​ter szu​ka​ją​cy schro​nie​nia po pół​noc​nej stro​nie Po​rqu​erol​les,. Lecz gdy Pey​rol rap​tem zmie​nił kurs, ster​mistrz, za​uwa​żyw​szy ten ma​newr, wziął szkła do ręki. – Ten ku​ter za​cho​wu​je się po​dej​rza​nie – oświad​czył. Ka​pi​tan Vin​cent, któ​ry był na po​kła​dzie, przy​znał mu ra​cję. Wo​bec moc​ne​go szkwa​łu „Ame​lia” nie mo​gła pręd​ko opły​nąć brze​gu, to​też Pey​rol zdą​żył się zna​leźć pod osło​ną ba​te​rii na Po​rqu​erol​les. Chwi​lo​wo nie gro​zi​ło mu po​chwy​ce​nie. Ka​pi​tan Vin​cent nie miał za​mia​ru wpro​wa​dzać okrę​tu w pole ob​strza​łu ba​te​rii i na​ra​żać go z ra​cji nędz​ne​go przy​brzeż​ne​go sta​tecz​ku na szko​dy w oli​no​wa​niu lub ka​dłu​bie. Jed​nak​że opo​wieść Sy​mon​sa o scho​wa​nym ku​trze, o ta​ra​pa​tach, przez któ​re prze​szedł w nie​wo​li, z któ​rej uciekł w cu​dow​ny spo​sób, zro​bi​ła swo​je, i za​ło​ga za​czę​ła zwra​cać szcze​gól​ną uwa​gę na ku​try. „Ame​lia” la​wi​ro​wa​ła w cie​śni​nie, a jej ofi​ce​ro​wie ob​ser​wo​wa​li ła​ciń​ski ża​giel, zyg​za​ku​ją​cy w polu ob​strza​łu nad​brzeż​nych dział. Ma​newr Pey​ro​la zro​bił wra​że​nie na​wet na ka​pi​ta​nie Vin​cen​cie. Sta​tecz​ki przy​brzeż​nej że​glu​gi z re​gu​ły nie ucie​ka​ły przed „Ame​lią”. Prze​szedł​szy się tedy pa​ro​krot​nie po tyl​nym po​kła​dzie, ka​zał za​wo​łać Sy​mon​sa. Bo​ha​ter nie​co​dzien​nej i ta​jem​ni​czej przy​go​dy zja​wił się na po​kła​dzie z

ka​pe​lu​szem w ręku. Od dwu​dzie​stu czte​rech go​dzin roz​mo​wy na kor​we​cie ob​ra​ca​ły się wy​łącz​nie do​ko​ła jego przy​gód i w głę​bi du​szy rad był z po​zy​ska​ne​go ostat​nio zna​cze​nia. – Weź​cie lu​ne​tę – rzekł ka​pi​tan – i przy​patrz – cie się temu sta​tecz​ko​wi przy brze​gu. Czy nie przy​po​mi​na ku​tra, na któ​rym po​dob​no by​li​ście? Sy​mons od​po​wie​dział bez wa​ha​nia: – Przy​siągł​bym, że to te ma​lo​wa​ne masz​ty, wa​sza mi​łość. Zdą​ży​łem im się przyj​rzeć, nim do​sta​łem pałą po gło​wie. Wi​dać je było przy księ​ży​cu. Te​raz przez szkła po​zna​ję te masz​ty. Co zaś do prze​chwa​łek sta​re​go, że ku​ter jest ku​rier​skim stat​kiem i od daw​na słu​żył do roz​wo​że​nia de​pesz, to Sy​mons mnie​mał i po​zwa​lał so​bie upew​nić jego mi​łość, że ten drab po​wie​dział to po pi​ja​ne​mu. Nie dbał o to, co mówi. Naj​lep​szy do​wód, że mu​siał być pi​ja​ny, sko​ro po​szedł po żoł​nie​rzy i za​po​mniał wró​cić. Sta​ry zbój! – Po praw​dzie, wa​sza mi​łość – cią​gnął da​lej Sy​mons – mógł mnie uwa​żać za nie​zdol​ne​go do uciecz​ki. Były wszel​kie szan​sę, że umrę od ta​kie​go cio​su. Na pew​no po​szedł na brzeg po​chwa​lić się przed ludź​mi, bo je​den z jego to​wa​rzy​szy, jesz​cze od nie​go gor​szy, ze​szedł na brzeg, by mnie za​ka​tru​pić prze​klę​ty​mi wi​dła​mi od gno​ju, za prze​pro​sze​niem wa​szej mi​ło​ści. Praw​dzi​wy bar​ba​rzyń​ca! Sy​mons urwał wy​trzesz​cza​jąc oczy, rzekł​byś, zdu​mio​ny nie​zwy​kło​ścią wła​snej opo​wie​ści. Sta​ry ster​mistrz, któ​ry stał przy boku ka​pi​ta​na, za​uwa​żył rze​czo​wo, że cy​pel pół​wy​spu był​by do​brą bazą dla stat​ku usi​łu​ją​ce​go prze​do​stać się przez blo​ku​ją​cą flo​tę. Sy​mons, któ​re​go nie zwol​nio​no, stał z ka​pe​lu​szem w ręku, pod​czas gdy ka​pi​tan Vin​cent wy​da​wał bos​ma​no​wi roz​ka​zy prze​bra​so​wa​nia rej z wia​trem i zbli​że​nia się do ba​te​rii. Tak się też sta​ło. Wkrót​ce wy​strzał ar​mat​ni roz​bły​snął nad samą wodą i po​cisk nad​le​ciał pod​ska​ku​jąc w kie​run​ku „Ame​lii”. Był krót​ki. Padł za nią

o ka​wał dro​gi, lecz ka​pi​tan Vin​cent uznał, że okręt pod​szedł dość bli​sko, i ka​zał za​la​wi​ro​wać. Wów​czas Sy​mons otrzy​mał znów roz​kaz przyj​rze​nia się przez lu​ne​tę sta​tecz​ko​wi. Po dłuż​szej ob​ser​wa​cji od​jął ją od oczu i z prze​ję​ciem rzekł do ka​pi​ta​na: – Do​strze​głem trzy gło​wy na ku​trze, wa​sza mi​łość, a jed​na z nich jest bia​ła. Przy​siągł​bym, że to ten sta​ry. Ka​pi​tan Vin​cent nie od​po​wie​dział. Cała spra​wa zda​wa​ła mu się bar​dzo dziw​na, osta​tecz​nie jed​nak wszyst​ko było moż​li​we. Tak czy owak, sta​te​czek za​cho​wy​wał się bar​dzo po​dej​rza​nie. Ka​pi​tan ode​zwał się do star​sze​go ofi​ce​ra z cie​niem znie​cier​pli​wie​nia w gło​sie: – Po​stą​pił so​bie bar​dzo spryt​nie. Bę​dzie tu ster​czał do za​pad​nię​cia ciem​no​ści, a po​tem czmych​nie. Nic mu nie moż​na zro​bić. Nie chcę wy​sy​łać ło​dzi zbyt bli​sko ba​te​rii. A na​wet gdy​bym je po​słał, wy​krę​cił​by się sia​nem, opły​wa​jąc brzeg, nim zdo​ła​li​by​śmy za nim wy​ru​szyć. Noc bę​dzie mu sprzy​mie​rzeń​cem. Jed​nak​że miej​my na nie​go oko, bo może spró​bo​wać nam się wy​śli​znąć jesz​cze po po​łu​dniu. W ta​kim ra​zie bę​dzie​my go ści​gać. Je​śli ma co na po​kła​dzie, chciał​bym to do​stać. Ko​niec koń​ców, może to mieć pew​ne zna​cze​nie. Tym​cza​sem Pey​rol tłu​ma​czył so​bie ma​new​ry okrę​tu ze swe​go punk​tu wi​dze​nia. Osią​gnął cel. Kor​we​ta za​mie​rza​ła go ści​gać. By nie wy​paść z roli i za​cząć wo​dzić An​gli​ka za nos, przy pierw​szym moc​niej​szym szkwa​le opu​ścił bez​piecz​ne wody pod osło​ną gę​ste​go desz​czu, któ​ry za​tarł syl​wet​kę an​giel​skie​go okrę​tu. Przy słab​ną​cej ule​wie Réal do​strzegł ze szczy​tu ła​ciń​skie ża​gle. Opły​wa​ły pół​noc​ny cy​pel Po​rque-rol​les i zni​kły za brze​giem. Po pew​nym cza​sie „Ame​lia” pod​nio​sła ża​gle w spo​sób nie po​zo​sta​wia​ją​cy wąt​pli​wo​ści, że za​mie​rza ru​szyć w po​ścig. Wkrót​ce brze​gi Po​rqu​erol​les za​czę​ły za​sła​niać pi​ra​mi​dę jej ża​gli. Gdy zni​kły cał​ko​wi​cie, Réal od​wró​cił się do Ar​let​ty.

– Chodź​my – po​wie​dział. Ar​let​ta, któ​rej Réal uka​zał się w drzwiach kuch​ni na jed​no mgnie​nie oka, ni​czym stra​ce​niec wzy​wa​ją​cy, by szła za nim na ko​niec świa​ta, wy​rwa​ła się z chu​dych, ko​ści​stych ra​mion sta​rusz​ki, bez​rad​nej wo​bec siły jej mło​de​go cia​ła i gwał​tow​no​ści du​szy. Po​bie​gła wprost na szczyt ob​ser​wa​cyj​ny, idąc wy​łącz​nie za śle​pym na​ka​zem prze​czu​cia. Do​pie​ro chwy​co​ny gwał​tow​nie za ra​mię, Réal spo​strzegł, że go od​na​la​zła. Ru​chy jej od​zna​cza​ły się ener​gią i de​ter​mi​na​cją, na jaką zdo​być się może tyl​ko zu​peł​nie zdro​wa na umy​śle oso​ba. Czuł, że go bie​rze w po​sia​da​nie, i od razu ode​szły go wszel​kie skru​pu​ły. Jed​nym ra​mie​niem trzy​mał się pnia, dru​gim ob​jął ją wpół. Wy​zna​ła mu, że nie wie, dla​cze​go wbie​gła wła​śnie na to wzgó​rze, i gdy​by go na nim nie zna​la​zła, rzu​ci​ła​by się w prze​paść. W na​głym po​ry​wie ra​do​ści za​ci​snął ra​mię do​ko​ła jej ki​bi​ci, jak gdy​by była mu da​rem nie​bios, nie zaś ka​mie​niem ob​ra​zy dla jego skru​pu​lat​ne​go su​mie​nia. Po​szli z po​wro​tem do domu. W za​pa​da​ją​cym zmro​ku ocze​ku​ją​ce ich bu​dyn​ki sta​ły mar​twe, ze ścia​na​mi po​ciem​nia​ły​mi od desz​czu i sto​ka​mi da​chów szklą​cy​mi się po​sęp​nie pod prze​cią​ga​ją​cy​mi me​lan​cho​lij​nie chmu​ra​mi. Sie​dzą​cą w kuch​ni Ka​ta​rzy​nę do​szły ich kro​ki. Ocze​ki​wa​ła ich sztyw​nie w wy​so​kim fo​te​lu. Ar​let​ta za​rzu​ci​ła jej ręce na szy​ję, a Réal sta​nął a boku i pa​trzył. Myśl po my​śli prze​pły​wa​ła mu przez gło​wę, ustę​pu​jąc wo​bec nie​za​prze​czo​ne​go fak​tu, że los od​dał go tej ko​bie​cie, któ​rą, dzię​ki zmie​nio​ne​mu na​sta​wie​niu do niej, uwa​żał te​raz za zdrow​szą na umy​śle od sie​bie sa​me​go. Ar​let​ta ob​jąw​szy jed​ną ręką Ka​ta​rzy​nę za szy​ję, ca​ło​wa​ła jej zbruż​dżo​ne czo​ło pod bia​łą płó​cien​ną opa​ską, mo​gą​cą ucho​dzić za ja​kiś wiej​ski dia​dem. – Ju​tro obie pój​dzie​my ra​zem do ko​ścio​ła. Ka​ta​rzy​na peł​na su​ro​wej god​no​ści zda​wa​ła się do​tknię​ta pro​po​zy​cją po​pro​wa​dze​nia przed oł​tarz Boga, z któ​rym daw​no już się po​go​dzi​ła, tej nie​szczę​snej dziew​czy​ny,

spla​mio​nej bluź​nier​stwa​mi i zbrod​nia​mi re​wo​lu​cji, któ​re ją przy​pra​wi​ły o po​mie​sza​nie zmy​słów. Ar​let​ta, wciąż na​chy​lo​na nad ciot​ką, wy​cią​gnę​ła dru​gą rękę do Réa​la, któ​ry, zbli​żyw​szy się o krok, ujął ją w mil​cze​niu. – Och tak, pój​dziesz, cio​ciu – na​sta​wa​ła Ar​let​ta. – Mu​sisz pójść ze mną, by po​mo​dlić się za Pey​ro​la, któ​re​go nig​dy już nie zo​ba​czy​my. Ka​ta​rzy​na spu​ści​ła gło​wę na pier​si, nie wia​do​mo, czy na znak zgo​dy, czy przy​gnę​bie​nia. Réa​lem owład​nę​ło na​gle głę​bo​kie wzru​sze​nie, gdyż i on był prze​ko​na​ny, że nikt z nich już nie zo​ba​czy Pey​ro​la. Wy​glą​da​ło to tak, jak gdy​by kor​sarz z da​le​kich mórz po​zo​sta​wił ich w przy​stę​pie po​gar​dy, wiel​ko​dusz​no​ści i ja​kiejś pa​sji, któ​ra znu​ży​ła się sama sobą. Mniej​sza, jak się to sta​ło, dość, że Réal go​tów był po​jąć na za​wsze na​pięt​no​wa​ną czer​wo​ną ręką re​wo​lu​cji Ar​let​tę, bo ta, któ​ra brnę​ła ongi po kost​ki we krwi umie​ra​ją​cych, po​tra​fi​ła otwo​rzyć mu oczy na pięk​no trium​fu​ją​ce​go ży​cia.

XVI

Za rufą ku​tra bli​skie za​cho​du słoń​ce rzu​ci​ło ciem​no​kar​ma​zy​no​wą smu​gę mię​dzy mierzch​ną​cym mo​rzem a za​chmu​rzo​nym nie​bem. Pół​wy​sep Giens i wy​spy Hy​éres two​rzy​ły je​den blok lądu, ry​su​ją​cy się moc​ną czer​nią na pło​mien​nym pa​sie ho​ry​zon​tu; lecz na pół​no​cy dłu​ga li​nia al​pej​skie​go wy​brze​ża wiła się i zę​bi​ła do nie​skoń​czo​no​ści pod na​wi​sły​mi chmu​ra​mi. Ku​ter zda​wał się pę​dzić z fa​la​mi w za​wo​dy w ra​mio​na nad​cho​dzą​cej nocy. O spo​rą milę „Ame​lia” pod wszyst​ki​mi ża​gla​mi rwa​ła ku nie​mu w ba​ksztag. Po​goń trwa​ła już od wie​lu go​dzin, gdyż Pey​rol, wy​mknąw​szy się, po​tra​fił uzy​skać nad „Ame​lią” znacz​ną prze​wa​gę przy sa​mym star​cie. Na sze​ro​kiej roz​to​czy ci​chej wody, zwa​nej redą Hy​éres, ku​ter – na​praw​dę sta​tek szyb​ko​bież​ny – znacz​nie wy​prze​dzał kor​we​tę. Na​stęp​nie, prze​mknąw​szy rap​tow​nie przez wschod​ni prze​smyk mię​dzy dwie​ma wy​spa​mi, Pey​rol znik​nął na pe​wien czas ści​ga​ją​ce​mu go okrę​to​wi za Ile du Le​vant. „Ame​lia” mu​sia​ła dwu​krot​nie prze​bra​so​wać na prze​ciw​ny ciąg i znów po​zo​sta​ła w tyle. Wy​chy​nąw​szy na peł​ne mo​rze, zno​wu zmu​szo​na była do prze​bra​so​wa​nia i mię​dzy obu stat​ka​mi usta​li​ła się po​zy​cja po​ści​gu w ślad, któ​ry z re​gu​ły trwa naj​dłu​żej. Ka​pi​tan Vin​cent dwu​krot​nie zna​czą​co za​ci​snął war​gi i mruk​nął coś z uzna​niem dla mi​strzow​skiej że​glu​gi Pey​ro​la. W pew​nej chwi​li „Ame​lia” zna​la​zła się dość bli​sko, by dać ognia. Dru​gi po​cisk gwizd​nął tuż nad szczy​ta​mi masz​tów ku​tra, lecz ka​pi​tan Vin​cent na​ka​zał umo​co​wać z po​wro​tem dzia​ło w łożu. Ode​zwał się do star​sze​go ofi​ce​ra, któ​ry stał przy nim z tubą w ręku: – Nie po​win​ni​-

śmy za​ta​piać tego stat​ku. Gdy​by choć z go​dzi​nę po​trwa​ła ci​sza, przy​ho​lo​wa​li​by​śmy go ło​dzia​mi. Ofi​cer za​uwa​żył, że jesz​cze oko​ło doby nie bę​dzie ci​szy. – Tak – przy​znał mu ra​cję ka​pi​tan Vin​cent – za go​dzi​nę czy coś koło tego za​pad​nie noc, a wów​czas ku​ter może się nam wy​mknąć. Wy​brze​że jest nie​da​le​ko i ba​te​rie są po obu stro​nach Fréjus; schro​niw​szy się pod jed​ną z nich bę​dzie rów​nie bez​piecz​ny jak w przy​sta​ni. I patrz pan tyl​ko – za​wo​łał po chwi​li – wła​śnie za​mie​rza tak zro​bić. – Tak, pa​nie ka​pi​ta​nie – od​po​wie​dział ofi​cer wpi​ja​jąc się wzro​kiem w sta​te​czek, któ​ry plą​sał przed nimi na krót​kich śród​ziem​no​mor​skich fa​lach – od​pa​da od wia​tru. – Te​raz, by go do​pę​dzić, nie trze​ba i go​dzi​ny – rzekł ka​pi​tan Vin​cent z ta​kim ge​stem, jak​by chciał za​trzeć ręce, na​gle jed​nak oparł się o po​ręcz bur​ty. – Osta​tecz​nie – cią​gnął – ści​śle mó​wiąc, jest to wy​ścig mię​dzy „Ame​lią” i nocą. – A dziś ściem​ni się pręd​ko – po​wie​dział ofi​cer krę​cąc tubą na rze​mie​niu. – Czy mamy prze​bra​so​wać reje w ba​ksztag, pa​nie ka​pi​ta​nie? – Me – od​parł ka​pi​tan Vin​cent. – Dziel​ne​go ma – my prze​ciw​ni​ka na tym ku​trze. Te​raz od​pa​da od wia​tru, lecz każ​dej chwi​li może po​wró​cić do po​zy​cji pod wia​trem. Nie depcz​my mu po pię​tach, bo stra​ci​my prze​wa​gą, któ​rą te​raz mamy. To ma​ry​narz i chce uciec za wszel​ką cenę. Gdy​by te sło​wa do​szły ja​kim cu​dem Pey​ro​la, wy​wo​ła​ły​by na jego ustach zło​śli​wy i trium​fu​ją​cy uśmiech. Od pierw​szej chwi​li gdy ujął za ru​del, wy​tę​żył całą po​my​sło​wość, całe mi​strzo​stwo w że​glar​stwie, by… oszu​kać an​giel​skie​go ka​pi​ta​na, tego nie​przy​ja​cie​la, któ​re​go nig​dy w ży​ciu nie wi​dział i o któ​rym wy​ro​bił so​bie po​ję​cie z ob​ser​wa​cji jego okrę​tu. Na​pie​ra​jąc na cięż​ki ru​del zwró​cił się do Mi​che​la: – Już czas – za​brzmiał jego głę​bo​ki, spo​koj​ny głos, mą​cąc ci​szę żmud​-

ne​go po​po​łu​dnia. – Zwol​nij​cie wiel​ki ża​giel, Mi​chel. Co​kol​wiek. Kie​dy Mi​chel wró​cił na swe zwy​kłe miej​sce po na​wietrz​nej stro​nie, kor​sarz spo​strzegł, że nie spusz​cza oczu z jego twa​rzy. Nie​okre​ślo​ne my​śli za​czę​ły się for​mo​wać w gło​wie Mi​che​la. Nie wy​po​wie​dzia​ne za​py​ta​nie pro​sto​dusz​nych oczu swe​go to​wa​rzy​sza Pey​rol po​wi​tał uśmie​chem wy​krzy​wia​ją​cym po​cząt​ko​wo jego mę​skie i wraż​li​we usta gry​ma​sem iro​nii, któ​ry prze​ro​dził się w coś przy​po​mi​na​ją​ce​go czu​łość. – Tak to, ko​le​go – od​rzekł z dziw​nym na​tę​że​niem i in​to​na​cją gło​su, jak gdy​by sło​wa jego za​wie​ra​ły cał​ko​wi​tą i nie​dwu​znacz​ną od​po​wiedź. Naj​nie​spo​dzie​wa​niej Mi​chel za​mru​gał ocza​mi, jak​by ośle​pio​ny nie​zwy​kłym bla​skiem. On rów​nież do​był skądś, z głę​bi swej isto​ty, oso​bli​wy, mgli​sty uśmiech, aż Pey​rol od​wró​cił odeń wzrok. – Gdzie jest oby​wa​tel? – spy​tał na​pie​ra​jąc moc​no na ru​del i wy​bie​ga​jąc wzro​kiem w kie​run​ku ru​chu. – Rzu​cił się w mo​rze czy co? Nie wi​dzia​łem go od chwi​li, gdy​śmy mi​ja​li za​mek Po​rqu​erol​les. Wy​cią​gnąw​szy szy​ją i zaj​rzaw​szy za zręb​ni​cę luku, Mi​chel oświad​czył, że Sce​vo​la sie​dzi na kil​so​nie. – Idź​cie na przód – rzekł Pey​rol – zwol​nij​cie tro​chę fok​ża​giel. Ten ku​ter, ma skrzy​dła – do​dał ci​szej do sie​bie. Sa​mot​ny na ru​fie Pey​rol od​wró​cił się, by rzu​cić okiem na „Ame​lię”. Okręt trzy​mał się pod wia​trem i prze​ci​nał z uko​sa bruz​dę ku​tra. Od​le​głość mię​dzy stat​ka​mi zma​la​ła. „Jed​nak​że – roz​wa​żał Pey​rol –. gdy​bym, na​praw​dę chciał uciec, miał​bym wiel​kie szan​sę, osiem na dzie​sięć, a w grun​cie rze​czy po​wo​dze​nie za​pew​nio​ne.” Przez dłuż​szy czas nie spusz​czał z oka wy​nio​słej pi​ra​mi​dy ża​giel​nej na tle mierzch​ną​ce​go na nie​bie pasa czer​wie​ni. Obej​rzał się do​pie​ro sły​sząc za sobą strasz​li​wy jęk. Był to Sce​vo​la. Oby​wa​tel prze​lazł na czwo​ra​kach, uznaw​szy snadź ten spo​sób lo​ko​mo​cji za naj​pew​niej​szy. Wła​śnie za​to​czył się na za​wietrz​ną i dość

zręcz​nie unik​nął wy​rzu​ce​nia w mo​rze. Jed​ną ręką roz​pacz​li​wie cze​pia​jąc się knech​ta, dru​gą wska​zał na ląd i z miną czło​wie​ka, któ​ry Bóg wie jak waż​ne zro​bił od​kry​cie, krzyk​nął gło​sem głu​chym jak z becz​ki: – La ter​re! La ter​re! – Oczy​wi​ście – od​rzekł Pey​rol ste​ru​jąc kunsz​tow​nie. – Co ta​kie​go? – Ja nie chcę uto​nąć! – krzy​czał oby​wa​tel gło​sem jak z becz​ki. Pey​rol za​sta​no​wił się chwi​lę i od​po​wie​dział mu po​waż​nie: – Rę​czę, że je​śli zo​sta​nie​cie, gdzie sto​icie _ – tu spoj​rzał na „Ame​lię” przez ra​mię – nie gro​zi wam śmierć od uto​nię​cia. –“Skło​nił na​gle w bok gło​wę: – Wiem, co ten czło​wiek ma na my​śli. – Jaki czło​wiek? Kto ma na my​śli? – grzmiał Sce​vo​la od​cho​dząc nie​mal od zmy​słów. – Jest nas tyl​ko trzech na ku​trze. Lecz Pey​rol oczy​ma du​szy przy​glą​dał się zło​śli​wie osob​ni​ko​wi szcze​rzą​ce​mu dłu​gie zęby, w pe​ru​ce, z ogrom​ny​mi sprzącz​ka​mi u trze​wi​ków. Tak wy​obra​żał so​bie ka​pi​ta​na „Ame​lii”. Tym​cza​sem był to ofi​cer o twa​rzy po​god​nej. W tej chwi​li jed​nak zmro​ził ją wy​raz su​ro​we​go po​sta​no​wie​nia. Ski​nął znów na pierw​sze​go ofi​ce​ra. – Zbli​ża​my się – ode​zwał się spo​koj​nie. – Za​mie​rzam po​dejść z na​wietrz​nej stro​ny. To wy​łą​czą ry​zy​ko no​wej sztucz​ki tego fran​ta. Sam pan wie, jak trud​no wy​pro​wa​dzić w pole Fran​cu​za. Po​ślij pan kil​ku ma​ry​na​rzy na dziób. Oba​wiam się, że nie za​wład​nie​my ku​trem, póki nie wy​strze​la​my za​ło​gi. Nie wi​dzę, nie​ste​ty, in​ne​go spo​so​bu. Gdy po​dej​dzie​my do ku​tra z bli​ska, każ pan ma​ry​na​rzom dać sal​wę. Cel​nie mie​rzyć. Na ru​fie też po​staw pan ma​ry​na​rzy. Może uda się prze​strze​lić szko​ty. Niech tyl​ko ża​gle spad​ną na po​kład, a już go mamy. Wy​star​czy po​słać po nie​go łódź. Przez do​bre pół go​dzi​ny ka​pi​tan Vin​cent stal w mil​cze​niu, wspar​ty łok​ciem na po​rę​czy bur​ty, nie” spusz​cza​jąc z oczu ku​tra, któ​rym Pey​rol

ste​ro​wał rów​nież bez sło​wa, a czuj​nie, do​sko​na​le zda​jąc so​bie spra​wę ze zbli​ża​nia się okrę​tu nie​przy​ja​ciel​skie​go, trwa​ją​ce​go w bez​li​to​snym po​ści​gu. Wą​ski pas czer​wie​ni po​wo​li zni​kał z nie​ba. Brze​gi Fran​cji czer​ni​ły się na tle ga​sną​cych bla​sków, zle​wa​jąc się z cie​nia​mi skon​cen​tro​wa​ny​mi na za​cho​dzie. Oby​wa​tel Sce​vo​la, uspo​ko​jo​ny co​kol​wiek za​pew​nie​niem, że nie uto​nie, uznał za wska​za​ne le​żeć w miej​scu, gdzie upadł, nie wa​żąc się przejść na roz​huś​ta​ny po​kład. Mi​chel, roz​płasz​czo​ny po na​wietrz​nej stro​nie, wpa​try​wał się w Pey​ro​la, spo​dzie​wa​jąc się lada chwi​la ja​kie​goś roz​ka​zu. Lecz Pey​rol nie po​wie​dział sło​wa, nie dał żad​ne​go zna​ku. Od cza​su do cza​su kłąb pia​ny prze​la​ty​wał nad ku​trem lub wy​plusk wpa​dał na po​kład burz​li​wym na​lo​tem. Do​pie​ro gdy kor​we​ta zna​la​zła się w od​le​gło​ści strza​łu dzia​ło​we​go, Pey​rol prze​mó​wił. – Nie! – wy​buch​nął głu​sząc wiatr, rzekł​byś, da​jąc upust my​ślom, któ​re dłu​gi czas go gnę​bi​ły – nie! Nie mo​głem was zo​sta​wić sa​me​go jak pa​lec na świe​cie. A jed​nak, niech mnie dia​bli po​rwą, je​że​li by​li​by​ście mi za to wdzięcz​ni. Co wy na to, Mi​chel? Uśmiech za​fra​so​wa​nia osiadł na pro​sto​dusz​nej fi​zjo​no​mii eks-ry​ba​ka. Wy​ra​ził tyl​ko to, co za​wsze my​ślał o twier​dze​niach Pey​ro​la: – Są​dzę, że ma pan ra​cję, ma​ître. – Słu​chaj​cie więc, Mi​chel. Ten okręt zrów​na się z nami za małe pół go​dzi​ny. Gdy nad​pły​ną, otwo​rzą na nas ogień z musz​kie​tów. – Otwo​rzą na nas. – po​wtó​rzył Mi​chel z za​in​te​re​so​wa​niem. – Lecz skąd pan może wie​dzieć, ma​itre, co zro​bią? – Bo ich ka​pi​tan musi wy​ko​nać to, co so​bie uło​ży​łem – rzekł Pey​rol uro​czy​ście, z głę​bo​kim prze​ko​na​niem. – Po​stą​pi tak, jak gdy​bym pod​szep​ty​wał mu, co ma zro​bić. Po​stą​pi tak, bo… z nie​go ma​ry​narz pierw​szej kla​sy, lecz ja, Mi​chel, je​stem odro​bi​nę mą​drzej​szy. – Rzu​cił za sie​bie

okiem na „Ame​lię”, gna​ją​cą za ku​trem z wzdę​ty​mi ża​gla​mi, i pod​niósł głos na​gle: – Uczy​ni tak, gdyż o pół mili stąd sta​ry Pey​rol zgi​nie! Mi​chel nie drgnął. Na dłuż​szą chwi​lę za​mknął tyl​ko oczy. Kor​sarz cią​gnął da​lej: – Mogę od razu paść od kuli w ser​ce – po​wie​dział – w ta​kim ra​zie po​zwa​lam wam zlu​zo​wać szko​ty, o ile bę​dzie​cie żyć. Lecz je​że​li ja żyć będę, mam za​miar po​ło​żyć ster na bur​tę. Gdy tyl​ko to uczy​nię, zlu​zuj​cie fok​ża​giel, by ku​ter wy​sko​czył pod wiatr. To mój ostat​ni roz​kaz. Te​raz idź na​przód i nie bój się ni​cze​go. Adieu. Mi​chel usłu​chał bez sło​wa. Na dzio​bie „Ame​lii” z pół tu​zi​na ma​ry​na​rzy usta​wi​ło się rzę​dem z bro​nią przy oku. Ka​pi​tan Vin​cent, w celu ob​ser​wo​wa​nia pry​zu, prze​szedł na za​wietrz​ną… śród​o​krę​cia. Gdy buksz​pryt wy​dał mu się na rów​ni z rufą ku​tra, mach​nął ka​pe​lu​szem, i na ten znak ma​ry​na​rze dali ognia z musz​kie​tów. Na ku​trze nie opa​dła ani jed​na lina. Lecz ka​pi​tan Vin​cent zo​ba​czył, że si​wo​wło​sy ster​nik, prze​rzu​ca​jąc rum​pel ku za​wietrz​nej, schwy​cił się za lewy bok. Ku​ter wy​sko​czył pod wiatr. Z ko​lei dali ognia ma​ry​na​rze na ru​fie, tak że wszyst​kie strza​ły zla​ły się w jed​ną sal​wę. Na po​kła​dach ode​zwa​ły się gło​sy: „Tra​fi​li si​we​go.” Ka​pi​tan Vin​cent krzyk​nął bos​ma​no​wi: – Prze​bra​so​wać na prze​ciw​ny ciąg! Przed wy​da​niem po​trzeb​nych roz​ka​zów sta​ry ma​ry​narz, peł​nią​cy na „Ame​lii” bos​mań​ską służ​bę, rzu​cił by​stre spoj​rze​nie do​ko​ła. „Ame​lia” do​pa​dła swe​go pry​zu pod gwiz​dy bos​man​ma​tów i ich ochry​płe krzy​ki: – Skró​cić ża​gle! Do zwro​tu! Pey​rol le​żał na wznak pod ko​ły​szą​cym się bez​ład​nie rum​plem. Za​dzwo​ni​ły mu w uszach prze​raź​li​we krzy​ki i za​mil​kły. Usły​szał zło​wro​gi szum fali spod dzio​bu „Ame​lii”, któ​ry roz​pie​nił mo​rze le​d​wie o dzie​sięć

łok​ci od rufy ku​tra; wi​dział na​wet, jak na masz​tach „Ame​lii” zje​cha​ły gór​ne reje; po​tem wszyst​ko zni​kło z chmur​ne​go nie​ba. I zo​stał mu tyl​ko w uszach szum wia​tru, plusk fal, mio​ta​ją​cych zda​ny na ich ła​skę sta​te​czek, i usta​wicz​ne trze​po​ta​nie fok​ża​gla, któ​ry Mi​chel spu​ścił we​dle roz​ka​zu. Ku​ter po​czął się moc​no bu​jać, lecz Pey​rol nie dał się wy​rzu​cić, ob​jąw​szy knecht nie​usz​ko​dzo​nym pra​wym ra​mie​niem. Do​znał uczu​cia po​ko​ju z przy​miesz​ką dumy. Wszyst​ko sta​ło się, jak upla​no​wał. Chciał za​drwić z an​giel​skie​go ka​pi​ta​na i to mu się uda​ło. Do​ka​zał tego le​piej, niż po​tra​fi​li​by inni, on, sta​ry czło​wiek, któ​ry nie​po​strze​że​nie uległ prze​mo​cy cza​su i do​cze​kał chwi​li, w któ​rej uczu​cie, nie​spo​dzie​wa​ne jak in​truz i okrut​ne jak nie​przy​ja​ciel, zdar​ło zeń za​sło​nę po​ko​ju. Pey​rol prze​rzu​cił gło​wę na lewo. Zo​ba​czył z tej stro​ny tyl​ko nogi oby​wa​te​la Sce​vo​li, mio​ta​ne bez​wład​nie tam i sam, w rytm chwiej​by, jak gdy​by jego cia​ło do​sta​ło się w klesz​cze. Za​bi​ty czy tyl​ko obez​wład​nio​ny śmier​tel​nym stra​chem? A Mi​chel? Za​bi​ty czy umie​ra​ją​cy był ów czło​wiek po​zba​wio​ny przy​ja​ciół, któ​re​go Pey​rol po​wo​do​wa​ny li​to​ścią nie chciał zo​sta​wić sa​me​go na świe​cie, na​wet bez psa do to​wa​rzy​stwa? Pey​rol nie czuł wy​rzu​tów su​mie​nia, lecz po​my​ślał, że chciał​by go jesz​cze raz zo​ba​czyć. Spró​bo​wał wy​mó​wić jego imię, lecz szep​tu na​wet nie uda​ło mu się do​być z krta​ni. Uczuł się wy​rzu​co​ny za na​wias świa​ta, gdzie roz​brzmie​wa ludz​ki głos, gdzie Ar​let​ta krzyk​nę​ła nań: „Pey​rol, nie waż się!” Ni​czy​je​go już nie usły​szy gło​su! Pod sza​rym nie​bem ist​niał dla nie​go tyl​ko szmer prze​le​wa​ją​cych się fal i nie​ustan​ny wście​kły ło​pot fok​ża​gla. Ku​ter, ulu​bio​na za​baw​ka kor​sa​rza, mio​tał się pod nim okrop​nie i moc​ne chlu​sty spa​da​ły za bur​tę na jego roz​cią​gnię​te cia​ło. Wtem przy zdra​dziec​kim usko​ku, gdy całe Mo​rze Śród​ziem​ne z okrut​nym ry​kiem sta​nę​ło na rów​ni z po​chy​ło​ścią ma​leń​kie​go po​kła​du, uj​rzał „Ame​lię” pę​dzą​cą wprost na

ku​ter. Za​mie​ra​ją​ce ser​ce ści​snę​ło mu się nie ze stra​chu przed śmier​cią, ale przed za​wo​dem. Czyż​by ten An​glik miał nań wpaść w za​śle​pie​niu i za​to​pić ku​ter wraz z de​pe​sza​mi? Roz​pacz​li​wym wy​sił​kiem woli na​tę​żyw​szy resz​tą sił Pey​rol siadł i oto​czył ra​mie​niem dra​bli​ny wiel​kie​go masz​tu. Okręt prze​mknął z ćwierć mili poza ku​ter, nim zdo​łał skró​cić ża​gle i prze​bra​so​wać reje. Wra​cał po swo​ją zdo​bycz. Przy gęst​nie​ją​cym mro​ku, wśród spie​nio​nych grze​bie​ni, trud​no było doj​rzeć sta​te​czek. Już do​wód​cę wy​pa​tru​ją​ce​go z dzio​bu ogar​nął nie​po​kój, czy nie za​la​ło i nie za​to​pi​ło ku​tra, gdy na​gle zo​ba​czył go w bruź​dzie fali nie​mal przy koń​cu buksz​pry​tu. Ka​pi​ta​no​wi dech za​par​ło. „Pra​wo na burt!” – wrza​snął, a roz​kaz po​wę​dro​wał z ust do ust wzdłuż po​kła​du. Przy… na​stęp​nym sko​ku sta​tecz​ku Pey​rol opa​da​jąc z po​wro​tem na wznak uj​rzał całą an​giel​ską kor​we​tę, wzbi​ja​ją​cą się pro​sto w chmu​ry, jak gdy​by mia​ła mu się zwa​lić na samą pierś. Grze​bień fali ude​rzył go ha​ła​śli​wie w twarz; na​stą​pił mo​ment gła​dzi i ci​szy wod​nej. Dni mę​skiej siły i awan​tur​ni​czych przy​gód bły​ska​wicz​nie prze​mknę​ły mu przed ocza​mi. Na​gle głos ogrom​ny jak ryk wście​kłe​go lwa mor​skie​go wy​peł​nił, rzekł​byś, całą próż​nię nie​bios po​tęż​nym, wład​czym okrzy​kiem: „Rów​no!…” I pod dźwięk tej zna​nej, nie​mal swoj​skiej ko​men​dy an​giel​skiej, tęt​nią​cej mu w uszach, Pey​rol uśmiech​nął się do swych wi​zji i sko​nał. „Ame​lia” ogo​ło​co​na z ża​gli po bram​sle i nie chwy​ta​jąc wia​tru wzno​si​ła się i opa​da​ła lek​ko, ma​jąc o ka​bel ku​ter Pey​ro​la, prze​wa​la​ją​cy się po fa​lach na kształt tru​pa. Ka​pi​tan Vin​cent wspar​ty w ulu​bio​ny spo​sób na po​rę​czy bur​ty nie spusz​czał oka z pry​zu. Bolt cze​kał cier​pli​wie, by do​wód​ca się od​wró​cił. – Ach pan tu, pa​nie Bolt. Po​sła​łem po pana, byś ob​jął w po​sia​da​nie ten ku​ter. Mówi pan po fran​cu​sku, a tam może być jesz​cze kto przy ży​ciu. W ta​kim ra​zie przy​śle go pan tu nie​zwłocz​nie. Je​stem pew​ny, że je​że​li na​-

wet któ​ry z nich żyje, to nie wy​szedł bez rany. Choć bę​dzie ciem​no, niech się pan ro​zej​rzy i za​bie​rze wszyst​kie pa​pie​ry. Niech pan pod​nie​sie fok​ża​gle i pod​że​glu​je, by chwy​cić linę ho​low​ni​czą. Chcę wziąć ten ku​ter na linę, by rano prze​szu​kać go do​kład​nie; każ pan ro​ze​rwać osza​lo​wa​nie ka​bi​ny i za​rządź inne po​szu​ki​wa​nia, gdy​by pan nie zna​lazł od razu tego, cze​go się spo​dzie​wam… Dal​sze roz​ka​zy wy​da​wał ci​chym gło​sem, tyl​ko bia​łe zęby lśni​ły mu wśród wie​czor​nej omro​czy. Bolt od​bił z wiel​kim po​śpie​chem. W pół go​dzi​ny póź​niej był z po​wro​tem, „Ame​lia” zaś, z ku​trem na li​nie, po​że​glo​wa​ła na wschód w po​szu​ki​wa​niu blo​ku​ją​cej flo​ty. Bolt, wpro​wa​dzo​ny do ka​bi​ny, moc​no oświe​tlo​nej lam​pą na pa​łą​kach, po​dał przez stół swe​mu do​wód​cy za​szy​ty w ża​glo​we płót​no, owią​za​ny i opie​czę​to​wa​ny pa​kiet i pa​pier zło​żo​ny we czwo​ro, któ​ry, jak wy​ja​śnił, był cer​ty​fi​ka​tem okrę​to​wym, z opusz​czo​ną jed​nak, rzecz dziw​na, na​zwą stat​ku. Ka​pi​tan Vin​cent chci​wie wy​cią​gnął rękę po sza​ry pa​kiet. – To mi wy​glą​da na to, cze​go się spo​dzie​wa​my, Bolt – po​wie​dział ob​ra​ca​jąc pa​kiet na wszyst​kie stro​ny. – Co jesz​cze zna​lazł pan na ku​trze? Bolt po​wie​dział, że zna​lazł trzech za​bi​tych, dwóch na tyl​nym po​kła​dzie, a jed​ne​go ze strzę​pem fok​ża​gla w ręku na dnie otwar​te​go głów​ne​go luku. – Tra​fio​ny, są​dzę, w chwi​li gdy spusz​czał fok – za​uwa​żył. Opi​sał tru​py i za​mel​do​wał, że po​stą​pił z nimi we​dle otrzy​ma​nych roz​ka​zów. W szaf​ce ka​bi​ny zna​lazł pół flasz​ki wina i ka​wał chle​ba; na po​kła​dzie sta​ła skó​rza​na wa​liz​ka, za​wie​ra​ją​ca płaszcz ofi​cer​ski i mun​dur. Za​pa​lił lam​pę i prze​ko​nał się, że bie​li​zna była po​zna​czo​na „E. Réal”. Pa​łasz ofi​cer​ski na sze​ro​kim pa​sie do no​sze​nia przez ra​mię le​żał rów​nież na po​kła​dzie. Rze​czy te nie mo​gły na​le​żeć do sta​re​go si​wo​wło​se​go czło​wie​ka, gdyż był kor​pu​lent​niej​szy.

– Wy​glą​da na to, że ktoś wy​padł za bur​tę – za​uwa​żył Bolt – Dwa cia​ła mia​ły wy​gląd ni​ja​ki, lecz nie ule​ga wąt​pli​wo​ści, że ten dziel​ny sta​ry był ma​ry​na​rzem. – Na Boga! – za​wo​łał ka​pi​tan Vin​cent – mu​siał nim być! Czy pan wie, Bolt, że o mały włos był​by nam uciekł. Gdy​by po​ścig po​trwał o dwa​dzie​ścia mi​nut dłu​żej, wy​krę​cił​by się. Ile ran od​niósł? – Zda​je się, że trzy, pa​nie ka​pi​ta​nie. Nie ba​da​łem do​kład​nie – od​po​wie​dział Bolt. – Cią​ży mi na ser​cu, że ka​za​łem wy​strze​lać tych od​waż​nych lu​dzi jak psów – po​wie​dział ka​pi​tan Vin​cent. – Jed​nak był to je​dy​ny spo​sób, a tu może znaj​do​wać się coś – cią​gnął ude​rza​jąc dło​nią po pa​kie​cie – co mnie uspra​wie​dli​wi w mo​ich wła​snych oczach. Nie jest mi pan już po​trzeb​ny. Ka​pi​tan Vin​cent po​ło​żył się na koi cał​ko​wi​cie ubra​ny. Po pew​nym cza​sie sta​nął w drzwiach ofi​cer wach​to​wy i za​mel​do​wał, że do​strze​żo​no okręt flo​ty po na​wietrz​nej. Ka​pi​tan Vin​cent roz​ka​zał dać noc​ny sy​gnał po​znaw​czy. Wy​szedł​szy na po​kład zo​ba​czył na od​le​głość gło​su spię​trzo​ną syl​wet​kę okrę​tu li​nio​we​go, zda​ją​ce​go się się​gać chmur. Okrzyk​nię​to go przez tubę. – Co za okręt? – Kor​we​ta j… k… mo​ści „Ame​lia” – od​krzyk​nął ka​pi​tan Vin​cent. – Co za okręt, pro​szę? Za​miast zwy​kłej od​po​wie​dzi na​stą​pi​ła krót​ka pau​za i inny głos ozwał się do​no​śnie przez tubę: – Czy to ty, Vin​cent? Nie po​zna​jesz „Su​per​ba” ma​jąc go przed no​sem? – Ale nie w nocy, Ke​ats. Jak się masz? Spiesz​no mi do ad​mi​ra​ła! – Flo​ta jest bli​sko – głos prze​bi​jał się te​raz z tru​dem skroś po​mru​ki, szep​ty i plu​ski czar​ne​go ka​na​łu mię​dzy dwo​ma okrę​ta​mi. – Ad​mi​rał ste​ru​je kurs S.S.E. Spo​tkasz go nie zmie​nia​jąc kur​su. Bę​dzie szedł prze​ciw​-

nym cią​giem. Zdą​żysz na śnia​da​nie na okręt „Vic​to​ry”. Czy co za​szło? Za każ​dym lek​kim prze​chy​łem ża​gle „Ame​lii”, za​sło​nię​te od wia​tru masą sie​dem​dzie​się​ciocz​te​ro​dzia​ło​we​go okrę​tu, ło​po​ta​ły na masz​tach. – Nic wiel​kie​go – wo​łał ka​pi​tan Vin​cent. – Wzią​łem pryz. – Czy by​łeś w boju? – nad​le​cia​ło po​śpiesz​nie. – Nie, nie. Los szczę​ścia. – Gdzie twój pryz? – ryk​nę​ła tuba z za​in​te​re​so​wa​niem. – W moim biur​ku – od​krzyk​nął ka​pi​tan Vin​cent… w od​po​wie​dzi. – Nie​przy​ja​ciel​skie de​pe​sze… Słu​chaj, Ke​ats, prze​bra​suj – pod wiatr! Prze​bra​suj pod wiatr, mó​wię, bo wpad​niesz na mnie – tup​nął nie​cier​pli​wie nogą. – Na​tych​miast każ pan wy​brać linę ho​low​ni​czą, pod​cią​gnąć ten ku​ter pod samą rufę – krzyk​nął do ofi​ce​ra wach​to​we​go – bo sta​ry „Su​perb” przej​dzie po nim nie spo​strze​gł​szy się na​wet. Ka​pi​ta​na Vin​cen​ta omi​nął za​szczyt za​pro​sze​nia na śnia​da​nie u ad​mi​ra​ła, bo przy​był na „Vic​to​ry” dość póź​no. Do​wie​dział się, że lord Nel​son nie po​ka​zał się jesz​cze na po​kła​dzie; wkrót​ce nad​szedł roz​kaz, że ma się na​tych​miast za​mel​do​wać u ad​mi​ra​ła. Ka​pi​tan „Ame​lii” sta​wił się w ka​bi​nie ad​mi​ra​ła w mun​du​ro​wym tu​żur​ku, z pa​ła​szem przy boku i ka​pe​lu​szem pod pa​chą, i zo​stał po​wi​ta​ny uprzej​mie. Ukło​nił się i z pa – ru sło​wa​mi wy​ja​śnie​nia po​ło​żył pa​kiet na wiel​kim, okrą​głym sto​le, przy któ​rym sie​dział mil​czą​cy se​kre​tarz, czar​no ubra​ny, któ​ry naj​wi​docz​niej pi​sał list pod dyk​tan​do jego lor​dow​skiej mo​ści. Ad​mi​rał cho​dził po ka​bi​nie tam i z po​wro​tem i, po​wi​taw​szy ka​pi​ta​na Vin​cen​ta, znów za​czął ją mie​rzyć ner​wo​wy​mi kro​ka​mi. Pu​sty jego rę​kaw nie był przy​pię​ty na pier​si i opi​sy​wał łuk przy każ​dym zwro​cie. Cien​kie wło​sy spa​da​ły pro​sty​mi pa​sma​mi na bla​de po​licz​ki, a nie​ru​cho​ma twarz mia​ła wy​raz cier​pie​nia, ja​skra​wo od​bi​ja​ją​cy od bla​sku jego je​dy​ne​go oka. Ka​pi​tan Vin​cent stał przed nim w po​sta​wie peł​nej sza​cun​ku. Ad​mi​rał sta​nął jak wry​ty i za​wo​łał: – Po​chwy​-

co​ne na ku​trze! Ja​kim cu​dem zwró​cił pan uwa​gę na ten ku​ter wśród tylu in​nych, któ​re pan cią​gle spo​ty​ka? – Wy​znam, że przy​pad​kiem uzy​ska​łem pew​ne cie​ka​we in​for​ma​cje – rzekł ka​pi​tan Vin​cent. – Po pro​stu los szczę​ścia. Pod​czas gdy se​kre​tarz pruł scy​zo​ry​kiem płót​no na de​pe​szach, lord Nel​son za​brał ka​pi​ta​na Vin​cen​ta na ga​le​rię rufy. Był spo​koj​ny, sło​necz​ny ra​nek; wia​ła lek​ka i chłod​na bry​za. „Vic​to​ry” pod swy​mi trze​ma top​sla​mi i niż​szy​mi sztak​sla​mi że​glo​wał po​wo​li na po​łu​dnie oto​czo​ny roz​sia​ną po mo​rzu flo​tą. Na wszyst​kich okrę​tach wid​nia​ły te same nie​mal ża​gle, co na „Vic​to​ry”. Tyl​ko w od​da​li wi​dać było parę kom​plet​nie oża​glo​nych okrę​tów, śpie​szą​cych po​łą​czyć się z eska​drą. Ka​pi​tan Vin​cent za​uwa​żył z za​do​wo​le​niem, że star​szy ofi​cer „Ame​lii” zmu​szo​ny był od​bra​so​wać reje wiel​kie​go masz​tu, chcąc utrzy​mać się na rów​ni z ad​mi​ral​skim okrę​tem. – Co! – za​wo​łał na​gle lord Nel​son po​pa​trzyw​szy na kor​we​tą – ho​lu​je pan ten ku​ter! – Są​dzi​łem, że wa​sza lor​dow​ska mość ze​chce może rzu​cić okiem na czter​dzie​sto​to​no​wy sta​tek z ła​ciń​skim oża​gle​niem, któ​ry tak dłu​go ści​gał się z naj​szyb​szą, śmiem twier​dzić, kor​we​tą j… k… mo​ści. – Jak się to za​czę​ło? – spy​tał ad​mi​rał nie prze​sta​jąc pa​trzeć na „Ame​lię”. – Jak już wspo​mnia​łem wa​szej lor​dow​skiej mo​ści, do​szły mnie pew​ne wie​ści – za​czął ka​pi​tan Vin​cent, któ​ry nie uwa​żał za sto​sow​ne roz​wo​dzić się na ten te​mat. – Ku​ter, któ​ry mamy przed ocza​mi, mało co róż​nią​cy się od in​nych ku​trów krą​żą​cych mię​dzy Cet​te a Ge​nuą, wy​pły​nął z za​to​ki na pół​wy​spie Giens. Pro​wa​dził go sta​ry, si​wo​wło​sy czło​wiek i rze​czy​wi​ście trud​no o lep​sze​go, bar​dziej na​da​ją​ce​go się do tej funk​cji ma​ry​na​rza. Wy​pły​nął poza Cape Es​te​rel i zmie​rzał przez redą Hy​éres. Nie spo​dzie​wał się wi​dać spo​tkać na swej dro​dze „Ame​lii”. I wte​dy to po​peł​nił, je​dy​ny

zresz​tą, błąd. Gdy​by wów​czas nie zmie​nił kur​su, nie zwró​cił​bym na nie​go uwa​gi, jak nie zwró​ci​łem na dwa inne ku​try, któ​re były wów​czas wi​docz​ne. Lecz za​cho​wał się po​dej​rza​nie, wy​krę​ciw​szy pod osło​ną ba​te​rii na Po​rqu​erol​les. Tyl​ko ma​newr ten oraz in​for​ma​cje, o któ​rych mó​wi​łem, skło​ni​ły mnie do po​ści​gu, gdyż chcia​łem się prze​ko​nać, z czym że​glu​je. – Na​stęp​nie ka​pi​tan Vin​cent opo​wie​dział zwięź​le epi​zo​dy po​ści​gu. – Upew​niam wa​szą lor​dow​ska mość, że nig​dy z więk​szym ża​lem nie wy​da​wa​łem roz​ka​zu jak wte​dy, gdy ka​za​łem otwo​rzyć ogień musz​kie​to​wy na ten ku​ter, lecz sta​ry ma​ry​narz dał do​wo​dy ta​kiej de​ter​mi​na​cji i sztu​ki że​glar​skiej, że nic in​ne​go nie po​zo​sta​wa​ło mi do zro​bie​nia. Ba! w chwi​li gdy się z nim zrów​na​li​śmy, zro​bił bar​dzo spryt​ny ma​newr w celu prze​dłu​że​nia po​ści​gu. Noc się zbli​ża​ła i mie​li​śmy do roz​po​rzą​dze​nia le​d​wie parę mi​nut, bo w ciem​no​ściach to wię​cej niż pew​ne, że uda​ło​by mu się wy​krę​cić. Zwa​żyw​szy, że każ​dej chwi​li mo​gli spu​ścić ża​gle i oca​leć, pe​łen je​stem dla nich po​dzi​wu a szcze​gól​nie dla tego si​wo​wło​se​go czło​wie​ka.. Ad​mi​rał, za​pa​trzo​ny przez cały czas w „Ame​lię” i jej pryz, ode​zwał się wresz​cie: – Ma pan bar​dzo ład​ny, mały okręt, Vin​cent. Wspa​nia​le na​da​je się do służ​by, któ​rą panu wy​zna​czy​łem. Z fran​cu​skich warsz​ta​tów, nie​praw​daż? – Tak jest, mi​lor​dzie. To do​sko​na​li okrę​tow​ni​cy. – Nie, zda​je się pan nie​na​wi​dzić Fran​cu​zów, Vin​cent – po​wie​dział ad​mi​rał z pół​u​śmie​chem. – To za​le​ży ja​kich Fran​cu​zów, mi​lor​dzie – od​po​wie​dział ka​pi​tan Vin​cent z ukło​nem. – Nie zno​szę fran​cu​skich dok​tryn po​li​tycz​nych i mę​żów sta​nu, lecz wa​sza lor​dow​ska mość przy​zna, że pod wzglę​dem od​wa​gi i przed​się​bior​czo​ści nie mo​gli​śmy na ca​łej kuli ziem​skiej zna​leźć so​bie god​niej​szych prze​ciw​ni​ków.

– Nig​dy nie po​wie​dzia​łem, by moż​na było nimi gar​dzić – po​wie​dział lord Nel​son. – Po​my​sło​wość, od​wa​ga, tak… Gdy​by mi się ta tu​loń​ska flo​ta wy​mknę​ła, wszyst​kie na​sze eska​dry od Gi​bral​ta​ru po Brest by​ły​by w nie​bez​pie​czeń​stwie. Dla​cze​go nie wy​pły​ną, bym mógł się z nimi roz​pra​wić? Gzy nie trzy​mam się z dala, czy nie ze​szedł​bym im z dro​gi? Vin​cent za​uwa​żył ner​wo​we pod​nie​ce​nie ad​mi​ra​ła i za​nie​po​ko​ił się jesz​cze bar​dziej, gdy cała jego smu​kła, sła​bo​wi​ta po​stać za​trzę​sła się w pa​rok​sy​zmie kasz​lu. Głów​no​do​wo​dzą​cy flo​ty śród​ziem​no​mor​skiej du​sił się, ła​pał po​wie​trze tak okrop​nie, że ka​pi​tan Vin​cent nie mógł na to pa​trzeć. Jed​nak​że za​uwa​żył, że lord Nel​son pręd​ko przy​szedł do sie​bie. – Mam wy​czer​pu​ją​cą pra​cę, Vin​cent – po​wie​dział. – To mnie za​bi​ja. Chciał​bym wy​po​cząć gdzieś na wsi, wśród pól, z dala od mo​rze, ad​mi​ra​li​cji, de​pesz, roz​ka​zów i od​po​wie​dzial​no​ści. Wła​śnie koń​czy​łem list do kra​ju, w któ​rym ko​mu​ni​ku​ję, że sił mi brak i le​d​wie mogę spro​stać… Ale je​stem jak ów siwy czło​wiek, któ​re​go pan tak po​dzi​wia, Vin​cent – cią​gnął z uśmie​chem znu​że​nia – będę ster​czał przy mo​jej ro​bo​cie, do​pó​ki ja​kaś nie​przy​ja​ciel​ska kula nie po​ło​ży kre​su wszyst​kie​mu… Zo​ba​czy​my, co jest w tych pa​pie​rach, któ​re pan mi przy​wiózł. Se​kre​tarz w ka​bi​nie zdą​żył je roz​ło​żyć na od​dziel​ne pli​ki. – Co tam jest? – za​py​tał ad​mi​rał za​czy​na​jąc znów nie​spo​koj​nie cho​dzić po ka​bi​nie. – Na pierw​szy rzut oka naj​waż​niej​sze, mi​lor​dzie, są roz​ka​zy do mor​skich władz Kor​sy​ki i Ne​apo​lu, by po​czy​nio​no pew​ne przy​go​to​wa​nia w związ​ku z eks​pe​dy​cją do Egip​tu. – Za​wsze tak my​śla​łem – rzekł ad​mi​rał pa​trząc z bły​skiem w oku na pil​nie słu​cha​ją​ce​go ka​pi​ta​na Vin​cen​ta. – Dziel​nie się pan spi​sa​łeś, Vin​cent. Naj​le​piej zro​bię po​sy​ła​jąc pana z po​wro​tem na pań​ski po​ste​ru​nek. Tak… Egipt… Wschód… Wszyst​ko wska​zu​je na ten kie​ru​nek – mo​no​lo​go​-

wał w obec​no​ści Vin​cen​ta, gdy tym​cza​sem se​kre​tarz, ze​braw​szy sta​ran​nie pa​pie​ry, wstał po​wo​li i wy​szedł, by dać je do prze​tłu​ma​cze​nia i uło​żyć skrót dla ad​mi​ra​ła. – Jed​nak, kto wie? – za​wo​łał lord Nel​son za​trzy​maw​szy się na chwi​lę. – Lecz klę​ską czy chwa​łą z ni​kim nie będę się dzie​lił. Ni​ko​go nie będę py​tał o radę. Ka​pi​tan Vin​cent wo​bec tej in​dy​wi​du​al​no​ści z pro​chu i siar​ki uczuł się za​po​mnia​nym, cie​niem, ni​czym. „Jak dłu​go wy​trwa jesz​cze?” – py​tał się w du​chu z nie​kła​ma​ną tro​ską. Wkrót​ce ad​mi​rał przy​po​mniał so​bie o nim i w dzie – siać mi​nut póź​niej ka​pi​tan Vin​cent opu​ścił „Vic​to​ry”, ma​jąc wra​że​nie, jak zresz​tą wszy​scy ofi​ce​ro​wie, któ​rzy roz​ma​wia​li z lor​dem Nel​so​nem, że wi​dział się z oso​bi​stym przy​ja​cie​lem; wra​cał ze świe​żym za​pa​sem po​dzi​wu dla wiel​kiej du​szy ofi​ce​ra mor​skie​go, za​miesz​ku​ją​cej sła​be cia​ło głów​no​do​wo​dzą​ce​go sił mor​skich j… k… mo​ści na Mo​rzu Śród​ziem​nym. Wi​dział z ło​dzi wio​sło​wej, któ​rą wra​cał, że na „Vic​to​ry” pod​nie​sio​no sy​gnał ogól​ny sfor​mo​wa​nia ko​lum​ny przed i za ad​mi​ral​skim okrę​tem, a na​stęp​nie sy​gnał dla „Ame​lii”. Od​po​wied​nio Vin​cent wy​dał roz​ka​zy pod​nie​sie​nia ża​gli i wy​kre​ślił ster​mi​strzo​wi kurs na Cape Ci​cie, po czym ze​szedł do ka​bi​ny. Nie spał pra​wie trzy noce z rzę​du i po​trze​bo​wał snu. Mimo to spał źle i sny miał burz​li​we. Obu​dził się wcze​śnie i za​czął roz​my​ślać o wy​pad​kach dnia po​przed​nie​go. Roz​kaz za​strze​le​nia trzech dziel​nych lu​dzi, wy​da​ny przy tym z zim​ną krwią, co na​pa​wa​ło go obrzy​dze​niem już w cza​sie wy​da​wa​nia roz​ka​zu, cią​żył mu bar​dzo na su​mie​niu. Być może, był pod wra​że​niem sę​dzi​wej gło​wy Pey​ro​la, jego upo​rczy​wo​ści w uciecz​ce, jego od​wa​gi nie słab​ną​cej do ostat​niej chwi​li, do ostat​nie​go tchu. W epi​zo​dzie po​ści​gu uze​wnętrz​ni​ło się nad​zwy​czaj​ne po​czu​cie obo​wiąz​ku i nie​co​dzien​na zu​-

chwa​łość. Ka​pi​tan Vin​cent był czło​wie​kiem sil​nej kom​plek​sji, do​bro​dusz​nym, o tem​pe​ra​men​cie san​gwi​nicz​nym za​pra​wio​nym odro​bi​ną iro​nii, a tacy lu​dzie są zdol​ni do szla​chet​nych uczuć i ła​twych sym​pa​tii. „Jed​nak​że – roz​my​ślał – sami tego chcie​li. Mo​gło się tyl​ko tak skoń​czyć, jak się skoń​czy​ło. Ale fakt po​zo​sta​je fak​tem, że byli bez​bron​ni i wy​glą​da​li nie​szko​dli​wie, a przy tym dali do​wo​dy nie​po​spo​li​tej od​wa​gi. Otóż ten sta​ry…” Za​sta​na​wiał bsię, ile praw​dy było w opo​wie​ści Sy​mon​sa. Zde​cy​do​wał, że fak​ty mu​sia​ły być praw​dzi​we, lecz że oświe​tle​nie, w ja​kim Sy​mons je przed​sta​wił, utrud​nia​ło ich zro​zu​mie​nie. Sta​te​czek nada​wał się rze​czy​wi​ście do prze​ry​wa​nia blo​ka​dy. Lord Nel​son był za​do​wo​lo​ny. Ka​pi​tan Vin​cent wy​szedł na po​kład uspo​so​bio​ny przy​jaź​nie do wszyst​kich lu​dzi, ży​wych i umar​łych. Po po​łu​dniu usta​li​ła się pięk​na po​go​da. Cała flo​ta an​giel​ska znik​nę​ła z pola wi​dze​nia prócz jed​ne​go czy dwóch ma​ru​de​rów z wy​dę​ty​mi ża​gla​mi. Sła​by wiatr, pod któ​ry tyl​ko „Ame​lia” po​tra​fi​ła ro​bić pięć wę​złów; le​d​wie marsz​czył błę​kit​ne wody wy​grze​wa​ją​ce się w roz​kosz​nym cie​ple pod nie​bem bez chmur​ki. Na za​cho​dzie i po​łu​dniu, z dala od sie​bie, wśród pust​ki wid​no​krę​gu, wid​nia​ły tyl​ko dwie plam​ki, jed​na bia​ła jak grud​ka sre​bra, dru​ga czar​na jak kro​pla atra​men​tu. Nie ma​jąc wąt​pli​wo​ści co do swe​go celu ka​pi​tan Vin​cent osią​gnął spo​kój du​cha; a że był przy​stęp​ny dla swych ofi​ce​rów, star​szy ofi​cer za​ry​zy​ko​wał py​ta​nie. Ka​pi​tan Vin​cent od​po​wie​dział: – Wy​chu​dzo​ny jest i wy​czer​pa​ny, ale nie są​dzę, by był tak cho​ry, jak so​bie wy​obra​ża. My​ślę, że was wszyst​kich ucie​szy wia​do​mość, iż jego lor​dow​ska mość za​do​wo​lo​ny jest z na​szej wczo​raj​szej ro​bo​ty, te de​pe​sze są dość waż​ne, i w ogó​le jest za​do​wo​lo​ny z „Ame​lii”. Była to dziw​na go​ni​twa – cią​gnął. – Ten ku​ter wy​raź​nie i otwar​cie ucie​kał przed nami, choć od pierw​szej chwi​li nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że z „Ame​lią” nie może się

mie​rzyć. Przy tych sło​wach ka​pi​ta​na Bolt rzu​cił okiem za rufę, jak​by za​py​ty​wał się w du​chu, jak dłu​go jesz​cze ka​pi​tan Vin​cent za​mie​rza wlec ten ku​ter. Oby​dwaj.war​tow​ni​cy na ku​trze rów​nież nie​po​ko​ili się, kie​dy otrzy​ma​ją roz​kaz po​wró​ce​nia na okręt. Sy​mons, któ​ry był jed​nym z nich, na​rze​kał, że ma dość ste​ro​wa​nia tym prze​klę​tym pu​dłem. Przy tym nie po​do​ba​ło mu się wca​le są​siedz​two z nie​bosz​czy​ka​mi; Sy​mons wie​dział bo​wiem, że sto​sow​nie do roz​ka​zu ka​pi​ta​na Vin​cen​ta Bolt ka​zał zło​żyć trzech za​bi​tych Fran​cu​zów do ka​bi​ny, któ​rą za​nik​nął na ol​brzy​mią kłód​ką, wi​szą​cą na drzwiach, i za​brał klucz ze sobą na „Ame​lią”. Co do jed​ne​go z tych nie​bosz​czy​ków, to za​wzię​ty Sy​mons był zda​nia, że za​słu​gu​je, by go wy​rzu​cić na brzeg, na roz​dzio​ba​nie kru​kom i wro​nom. Tak czy owak, nie ro​zu​miał, do dia​ska, cze​mu zro​bio​no z nie​go go​spo​da​rza pły​wa​ją​ce​go ka​ra​wa​nu… i klął siar​czy​ście. Przed sa​mym za​cho​dem słoń​ca, w po​rze po​grze​bów na mo​rzu, z po​kła​du la​wi​ru​ją​cej „Ame​lii” wy​bra​no ho​low​ni​czą liną i ścią​gnię​to ku​ter do bur​ty. Dwaj war​tow​ni​cy otrzy​ma​li roz​kaz po​wro​tu na okręt. Ka​pi​tan Vin​cent, opar​ty łok​cia​mi o po​ręcz bur​ty, zda​wał się to​nąć w za​du​mie. Wresz​cie za​gad​nął go star​szy ofi​cer: – Co zro​bi​my z tym ku​trem, par​ne ka​pi​ta​nie? Ma​ry​na​rze już są na po​kła​dzie. – Za​to​pi​my go ogniem dzia​ło​wym –- oświad​czył na​gle ka​pi​tan Vin​cent. – Dla ma​ry​na​rza jego okręt jest naj​od​po​wied​niej​szą trum​ną, a ci lu​dzie za​słu​gu​ją na szcze​gól​ne wzglę​dy. Nie wy​rzu​ci​my ich w mo​rze na igrasz​kę fal. Nie​chaj śpią spo​koj​nie na dnie stat​ku, któ​re​go nie chcie​li opu​ścić. Po​rucz​nik nie od​po​wie​dział, cze​ka​jąc na bar​dziej kon​kret​ny roz​kaz.. Za​ło​ga sta​ła z oczy​ma utkwio​ny​mi w ka​pi​ta​na, któ​ry zwle​kał z wy​da​niem roz​ka​zu, nie mo​gąc czy nie – chcąc go wy​dać. Czuł in​stynk​tow​nie,

że cze​goś brak w jego do​brym po​my​śle. – Ach! Pa​nie Bolt – rzekł spo​strze​gł​szy po​moc​ni​ka ka​pi​ta​na na śród​o​krę​ciu. – Czy na ku​trze nie było ban​de​ry? – Zda​je się, że mie​li ma​leń​ki jej skra​wek, lecz po​tem ją zwia​ło. Nie zna​la​złem, jej na koń​cu wiel​kiej rei. – Rzu​cił okiem za bur​tę. – Jed​nak​że szko​ty są wcią​gnię​te. – Mu​si​my gdzieś mieć fran​cu​ską ban​de​rę na okrę​cie – po​wie​dział ka​pi​tan Vin​cent. – Nie in​a​czej, pa​nie – wtrą​cił ster​mistrz, któ​ry stał obok słu​cha​jąc roz​mo​wy. – Do​brze, pa​nie Bolt – rzekł ka​pi​tan Vin​cent. – Pan miał naj​wię​cej w tym wszyst​kim do czy​nie​nia. Weź pan paru lu​dzi, umo​cuj fran​cu​ską ban​de​rę na szko​tach i pod​cią​gnij wiel​ką reję pod sam szczyt wiel​kie​go masz​tu. – Uśmiech​nął się do zwró​co​nych ku nie​mu ofi​ce​rów i ma​ry​na​rzy. – Bądź co bądź, oni się nie pod​da​li i, na Boga, pa​no​wie, za​to​pi​my ich sta​tek z pod​nie​sio​ną ban​de​rą. Pod​czas gdy Bolt z trze​ma czy czte​re​ma ma​ry​na​rza​mi wy​ko​ny​wał roz​kaz, za​ło​ga okrę​tu, zda​jąc się so​li​da​ry​zo​wać ze swym ka​pi​ta​nem, za​cho​wy​wa​ła mil​cze​nie. Po​tem na​gle pod po​rę​czą bur​ty „Ame​lii uka​zał się gór​ny nok ła​ciń​skiej rei z trój​ko​lo​ro​wą ban​de​rą na koń​cu. Za​ło​ga po​wi​ta​ła ją stłu​mio​nym po​gwa​rem. W tej​że chwi​li ka​pi​tan Vin​cent ka​zał wy​brać linę ho​low​ni​czą i prze​bra​so​wać wiel​ką reję „Ame​lii”. Kor​we​ta zo​sta​wi​ła swój pryz, po​tem za​to​czy​ła łuk ku mo​rzu i za​wró​ciw​szy zrów​na​ła się z nim, ale z prze​ciw​nej stro​ny. Padł roz​kaz da​nia ognia z przed​nie​go le​we​go dzia​ła w sam przód ku​tra. Po​cisk jed​nak​że prze​le​ciał nad ku​trem i zniósł fok​maszt. Na​stęp​ny udał się le​piej tra​fia​jąc ka​dłub na li​nii wod​nej i wy​cho​dząc z prze​ciw​nej stro​ny pod wodą. Trze​ci wy​strzał dano, jak ma​ry​na​rze mó​wi​li, na los szczę​ścia, lecz i ten nie był chy​bio​ny, gdyż na ru​fie

uka​za​ła się dziu​ra z po​pę​ka​ny​mi brze​ga​mi. Po​tem umo​co​wa​no dzia​ła i „Ame​lią” bez bra​so​wa​nia rej wste​ro​wa​no na kurs ku Cape Ci​cie. Cała za​ło​ga, od​wró​co​na od za​cho​dzą​ce​go słoń​ca, bla​de​go to​pa​zu nad nie​bie​skim krysz​ta​łem mo​rza, sta​ła za​pa​trzo​na w ku​ter, któ​ry na​gle osiadł, a po​tem za​nu​rzał się już sta​le i po​wo​li. Wresz​cie przez dła​wią​cą w gar​dle, nie​skoń​cze​nie dłu​gą chwi​lą, wśród omglo​ne​go wid​no​krę​gu tyl​ko trój​ko​lo​ro​wa ban​de​ra wia​ła sa​mot​nie z he​ro​icz​nym pa​to​sem. Na​raz zni​kła i ona jak zdmuch​nię​ty pło​mień, po​zo​sta​wia​jąc wi​dzom wra​że​nie, że sami te​raz mu​szą sta​wić czo​ło bez​mier​nej, na​gle po​wsta​łej pu​st​ce. Na po​kła​dach „Ame​lii” ustał wszel​ki szept. Po​rucz​nik Real wy​ru​szył z flo​tą tu​loń​ską na wiel​ką wy​pra​wę, któ​ra skoń​czy​ła się bi​twą pod. Tra​fal​ga​rem, a ma​da​me Réal z ciot​ką wró​ci​ły do dzie​dzicz​ne​go ma​jąt​ku Escam​po​bar. Spę​dzi​ły le​d​wie parę ty​go​dni w mie​ście, po​ka​zu​jąc się rzad​ko. Po​rucz​nik z żoną miesz​ka​li w ma​łym dom​ku przy za​chod​niej bra​mie, a choć do ostat​ka miał przy​dział do szta​bu, nie zaj​mo​wał tak wy​bit​ne​go sta​no​wi​ska, by nie​obec​ność jego żony na urzę​do​wych przy​ję​ciach za​sta​no​wi​ła ko​go​kol​wiek. Jed​nak​że mał​żeń​stwo jego wy​wo​ły​wa​ło pew​ne za​in​te​re​so​wa​nie w sfe​rach mor​skich. Ko​le​dzy, któ​rzy bę​dąc u Re​ala z wi​zy​tą wi​dzie​li jego żonę, opo​wia​da​li zdu​mie​wa​ją​ce rze​czy o jej olśnie​wa​ją​cej ce​rze, wspa​nia​łych czar​nych oczach,‘szcze​gól​nym, cza​ru​ją​cym wdzię​ku, a tak​że o jej ar​le​zyj​skim ko​stiu​mie, któ​ry upar​ła się no​sić. W ten spo​sób, bę​dąc żoną ofi​ce​ra ma​ry​nar​ki wo​jen​nej, za​zna​cza​ła, że po​cho​dzi z far​mer​skiej ro​dzi​ny. Mó​wio​no też, że ro​dzi​ce jej zgi​nę​li pod​czas rze​zi tu​loń​skiej, któ​ra na​stą​pi​ła po ewa​ku​acji mia​sta, lecz wszyst​kie te hi​sto​rie róż​ni​ły się w szcze​gó​łach i były na ogół bar​dzo mgli​ste. Ma​da​me Réal wy​cho​dzi​ła na mia​sto tyl​ko w to​wa​rzy​stwie ciot​ki bu​dzą​cej nie mniej​sze za​in​te​re​so​wa​nie: wspa​nia​łej sta​rej ko​bie​ty, trzy​ma​ją​cej się bar​dzo pro​sto i o su​ro​wej, sma​głej, po​marsz​czo​nej twa​rzy, ze

śla​da​mi mi​nio​nej pięk​no​ści. Ka​ta​rzy​nę wi​dy​wa​no rów​nież samą na uli​cach. Lu​dzie się za nią oglą​da​li. Wy​smu​kła i wy​nio​sła po​stać rzu​ca​ła się w oczy wśród sza​rej fali prze​chod​niów, któ​rych zda​wa​ła się nie wi​dzieć. Opo​wia​da​no so​bie nie​sły​cha​ne rze​czy o tym, w jaki spo​sób unik​nę​ła śmier​ci pod​czas rze​zi i wkrót​ce zo​sta​ła uzna​na za bo​ha​ter​kę. Wie​dzia​no, że od​wie​dza ko​ścio​ły, otwar​te te​raz dla wier​nych. Dziw​ne wra​że​nie w domu Bo​żym ro​bi​ła ta ko​bie​ta o sy​bil​licz​nym wy​glą​dzie i su​ro​wym wy​ra​zie twa​rzy. Ale na mszy by​wa​ła rzad​ko. Wi​dy​wa​no ją czę​ściej w pu​stej na​wie. W cie​niu po​tęż​ne​go fi​la​ru sta​ła wy​smu​kła i wy​pro​sto​wa​na, bła​ga​jąc Stwór​cę, z któ​rym po​go​dzi​ła się wiel​ko​dusz​nie, o spo​kój du​szy i prze​ba​cze​nie dla swej bra​ta​ni​cy Ar​let​ty. Ka​ta​rzy​na bo​wiem przez dłuż​szy czas nie​pew​na była ju​tra. Do koń​ca nie​mal dni swo​ich nie wy​zby​ła się pod​świa​do​me​go stra​chu o bra​ta​ni​cę, któ​rą uwa​ża​ła za przed​miot gnie​wu Bo​że​go. I jesz​cze o jed​ną nie​po​ko​iła się du​szę. Po​goń „Ame​lii” za ku​trem ob​ser​wo​wa​no z róż​nych punk​tów na wy​brze​żach wysp za​my​ka​ją​cych redę Hy​éres, a z Fort de la Vi​gie wi​dzia​no, jak an​giel​ski okręt otwo​rzył nań ogień. Choć oba stat​ki wkrót​ce zni​kły z oczu, nie mo​gło być wąt​pli​wo​ści co do re​zul​ta​tu po​ści​gu. Poza tym pe​wien szy​per, któ​ry zna​lazł się na Fre​jus, opo​wia​dał o ku​trze skar​ta​czo​wa​nym przez pro​sto​ża​glo​wy okręt, lecz fakt ten miał mieć miej​sce do​pie​ro na​stęp​ne​go dnia. Wszyst​kie te wie​ści do​peł​nia​ły się… i po​słu​ży​ły po​rucz​ni​ko​wi Re​alo​wi do uło​że​nia ra​por​tu dla Urzę​du Ad​mi​ra​li​cji w Tu​lo​nie. Fak​tem nie​za​prze​czo​nym było, że Pey​rol wy​pły​nął na ku​trze i prze​padł. W przed​dzień wy​jaz​du do Escam​po​bar Ka​ta​rzy​na, bę​dąc w ko​ście​le Ste Ma​rie Ma​jeu​re, po​de​szła do księ​dza, ma​łe​go nie ogo​lo​ne​go czło​wie​ka z wod​ni​sty​mi ocza​mi, i za​mó​wi​ła msze ża​łob​ne. – Lecz za czy​ją du​szę mamy od​pra​wić mo​dły? – sap​nął ksiądz ast​ma​tycz​nie ci​chym gło​sem.

– Za du​szę Jana – od​po​wie​dzia​ła Ka​ta​rzy​na. – Tak, Jana. Bez na​zwi​ska. Po​rucz​nik Real od​niósł ranę pod Tra​fal​ga​rem, ale nie do​stał się do nie​wo​li. Wy​szedł do re​zer​wy w stop​niu ka​pi​ta​na fre​ga​ty i znik​nął z tu​loń​skie​go to​wa​rzy​stwa mor​skie​go i w ogó​le wszel​kie​go to​wa​rzy​stwa. Ja​ki​kol​wiek znak przy​wiódł go owej brze​mien​nej w na​stęp​stwa nocy do Escam​po​bar, nie był to zew śmier​ci, lecz by osiadł w ci​chym ką​cie i pę​dził spo​koj​ne ży​cie, po​zba​wio​ne bla​sku świa​to​we​go, lecz nie po​zba​wio​ne god​no​ści. Z cza​sem zo​stał me​rem w tym sa​mym ma​łym mia​stecz​ku, któ​re uwa​ża​ło Escam​po​bar za gniaz​do zbrod​ni, sie​dzi​bę ty​gry​sów re​wo​lu​cji i wy​stęp​nych ko​biet. Praw​dzi​wą sen​sa​cję, któ​ra prze​rwa​ła mo​no​to​nię wiej​skie​go ży​cia, wy​wo​ła​ło od​kry​cie zro​bio​ne w stud​ni. Był rok wiel​kiej su​szy, woda w stud​ni opa​dła bar​dzo ni​sko i za​uwa​żo​no, że coś za​wa​dza na dnie. Z wiel​ki​mi trud​no​ścia​mi do​by​to z dna część gar​de​ro​by z ża​glo​we​go płót​na, z okrą​gły​mi otwo​ra​mi na ręce i za​pię​tą na trzy ro​go​we gu​zi​ki. Wy​glą​da​ła na ka​mi​zel​kę, lecz była li​te​ral​nie pod​bi​ta i wy​pcha​na masą zło​tych mo​net róż​nych państw, po​cho​dzą​cych z róż​nych cza​sów i men​nic. Tyl​ko Pey​rol mógł tam umie​ścić ten skarb. Ka​ta​rzy​na przy​po​mnia​ła so​bie na​wet, kie​dy to zro​bił: ran​kiem pa​mięt​ne​go dnia, kie​dy wy​pły​nął z Mi​che​lem za​bie​ra​jąc Sce​vo​lę, za​uwa​ży​ła, że był czymś za​ję​ty przy stud​ni. Ka​pi​tan Réal do​my​ślał się po​cho​dze​nia skar​bu, to​też za zgo​dą żony od​dał go rzą​do​wi, jako spu​ści​znę po czło​wie​ku, któ​ry zmarł nie spo​rzą​dziw​szy te​sta​men​tu, nie miał krew​nych, a na​wet ży​wił po​waż​ne wąt​pli​wo​ści co do swe​go na​zwi​ska. Od tego cza​su wąt​pli​we to na​zwi​sko co​raz czę​ściej pa​da​ło z ust Mon​sieur i Ma​da​me Real, choć przed​tem rzad​ko je wy​ma​wia​li, mimo iż wspo​mnie​nie jego si​wo​wło​sej, pew​nej sie​bie, im​po​nu​ją​cej po​sta​ci czy​ha​ło w Escam​po​bar na każ​dym kro​ku. Od​tąd mó​wi​li o nim otwar​cie, jak gdy​by po​wró​cił i znów żył mię​dzy nimi.

Pew​ne​go pięk​ne​go wie​czo​ru, po wie​lu la​tach, Mon​sieur i Ma​da​me Réal sie​dząc na ław​ce przed do​mem (nic się w nim. nie zmie​ni​ło, tyl​ko zo​stał po​bie​lo​ny) za​czę​li mó​wić o tym, epi​zo​dzie i o czło​wie​ku, któ​ry przy​był z mo​rza, prze​szedł przez ich ży​cie i znów znikł na mo​rzu. – Skąd wziął taką masę zło​ta? – zdzi​wi​ła się Ma​da​me Réal w pro​sto​cie ser​ca. – Nie po​trze​bo​wał go prze​cie i po co je tam ukrył? – O, ma chére amie – od​po​wie​dział Real – nie​ła​two od​po​wie​dzieć na two​je py​ta​nie. Lu​dzie są bar​dziej za​gad​ko​wi, niż się wy​da​ją. I na​wet ty, fer​mie​re (zwykł tak od cza​su do cza​su na​zy​wać żar​to​bli​wie swą żonę), je​steś bar​dziej za​gad​ko​wą na​tu​rą, niż mo​gło​by się zda​wać. Wąt​pię, czy na​wet sam Pey​rol, gdy​by tu był, po​tra​fił​by od​po​wie​dzieć na two​je py​ta​nie. I gwa​rzy​li w dal​szym cią​gu, od​zy​wa​jąc się od cza​su do cza​su w krót​kich sło​wach. Wspo​mi​na​li, ja​kim był, jak się za​cho​wał, gdy rap​tem spo​nad zbo​cza od stro​ny Ma​dra​gue uka​za​ły się spi​cza​ste uszy, a po​tem cała syl​wet​ka nie​wiel​kie​go sza​re​go osioł​ka w ciem​ne plam​ki. Dwa kije dziw​ne​go kształ​tu ster​cza​ły mu u bo​ków i się​ga​jąc gło​wy wy​glą​da​ły jak ho​ło​ble wóz​ka. Ale osio​łek nie cią​gnął wóz​ka. Dźwi​gał na grzbie​cie, na ma​łym sio​dle do to​wa​rów, ludz​ki ka​dłub zda​ją​cy się nie mieć nóg. Mała ta be​styj​ka w pięk​nej uprzę​ży, z miną in​te​li​gent​ną, nie​mal bez​czel​ną, za​trzy​ma​ła się przed Mon​sieur i Ma​da​me Réal. Czło​wiek sie​dzą​cy ze skrzy​żo​wa​ny​mi, po​skrę​ca​ny​mi dzi​wacz​nie no​ga​mi przy​ko​ły​sał się na grzbie​cie osioł​ka, od​jął swe kule od bo​ków zwie​rzę​cia i zręcz​nie się na nie wwin​do​wał. Otwar​tą dło​nią dał osioł​ko​wi klap​sa, aż kla​snę​ło. Mą​dry kła​po​uch po​wę​dro​wał na po​dwó​rze. Ka​le​ka z Ma​dra​gue, jako przy​ja​ciel Pey​ro​la (gdyż kor​sarz czę​sto mó​wił o nim. do obu ko​biet i po​rucz​ni​ka Re​ala z wiel​kim uzna​niem: „Cest un hom​me ça! ), stał się do​mow​ni​kiem w Escam​po​bar. Obo​wiąz​ki jego po​le​ga​ły na za​ła​twia​niu po​le​ceń w oko​li​cy, co mo​gło​by się zda​wać za​ję​ciem moc​no nie​od​po​wied​nim dla czło​wie​ka bez

nóg. Lecz osio​łek za​stę​po​wał nogi ka​le​ce, od​zna​cza​ją​ce​mu się za to spryt​ną gło​wą i do​sko​na​łą pa​mię​cią. Bie​dak ścią​gnął z gło​wy ka​pe​lusz i, przy​trzy​mu​jąc go pra​wą ręką przy kuli, zbli​żył się, by zdać co​dzien​ny ra​port w pro​stych krót​kich sło​wach: – Wszyst​ko zro​bi​łem, jak ma​da​me ka​za​ła. Za​wisł na ku​lach i cze​kał spo​koj​nie z miną uprzy​wi​le​jo​wa​ne​go słu​gi, za​przy​jaź​nio​ne​go, lecz peł​ne​go sza​cun​ku dla pań​stwa, któ​ry jed​nał so​bie ser​ce ła​god​nym spoj​rze​niem i sym​pa​tycz​nym wy​ra​zem po​dłuż​nej twa​rzy, roz​ja​śnio​nej bo​le​snym uśmie​chem. – Wła​śnie mó​wi​li​śmy o Pey​ro​lu – za​uwa​żył ka​pi​tan Real. – Ach, moż​na by o nim dłu​go mó​wić – rzekł ka​le​ka. – Raz po​wie​dział mi, że gdy​bym był cały, ro​zu​miał przez to pew​nie, że gdy​bym miał nogi jak wszy​scy, był​by ze mnie do​bry to​wa​rzysz tam da​le​ko, na da​le​kich mo​rzach. Miał on wiel​kie, szla​chet​ne ser​ce. – Tak – szep​nę​ła Ma​da​me Réal w za​du​mie. Po​tem od​wra​ca​jąc się do męża za​py​ta​ła: – Co to za czło​wiek był w grun​cie rze​czy, Eu​ge​niu​szu? – Ka​pi​tan Real mil​czał. – Czy za​da​wa​łeś so​bie kie​dy to py​ta​nie? – na​le​ga​ła. – Tak – od​po​wie​dział Real. – Lecz je​dy​ną pew​ną rze​czą, któ​rą o nim wie​my, jest to, że nie był złym Fran​cu​zem. – Wszyst​ko się w tym mie​ści – mruk​nął ka​le​ka z głę​bo​kim prze​ko​na​niem. Za​pa​dło mil​cze​nie, tyl​ko Ar​let​ta lek​kim wes​tchnie​niem uczci​ła pa​mięć Pey​ro​la. Błę​kit​na roz​tocz Mo​rza Śród​ziem​ne​go, któ​ra uwo​dzi i zdra​dza , nie​ustra​szo​nych lu​dzi, strze​gła za​zdro​śnie ta​jem​ni​cy swe​go uro​ku – tu​li​ła do spo​koj​ne​go łona ofia​ry wo​jen, klęsk i burz prze​by​tych, od​bi​ja​jąc nie​po​ka​la​ną czy​stość nie​ba o za​cho​dzie słoń​ca. Parę ró​ża​nych chmu​rek pły​nę​ło wy​so​ko nad ska​ła​mi grzbie​tu Es​te​rel. Tchnie​nie wie​czor​nej bry​zy chło​dzi​ło roz​grza​ne ska​ły Escam​po​ba​ru, a drze​wo mor​wo​we, je​dy​ne

wiel​kie drze​wo na cy​plu pół​wy​spu, sto​ją​ce jak szyl​dwach u bram po​dwó​rza, wes​tchnę​ło przej​mu​ją​co dresz​czem wszyst​kich li​ści, rzekł​byś, z żalu za Bra​tem z Wy​brze​ża, czło​wie​kiem bez​praw​nych czy​nów, lecz wiel​kie​go ser​ca, któ​ry czę​sto w po​łu​dnie za​sy​piał w jego cie​niu.