Miedzy Ladem A Morzem - Joseph Conrad

Jo​seph Con​rad

MIĘ​DZY LĄ​DEM A MO​RZEM Tłum. Jan Le​mań​ski W tym ży​cia błęd​nym kole Niż pła​kać, śmiać się wolę, Nie wpa​dam w me​lan​cho​lię, Choć ostry krzew uko​le W tym ży​cia błęd​nym kole. A. Sy​co​na Ka​pi​ta​no​wi C. M. HAR​RI​SO​WI by​łe​mu wła​ści​cie​lo​wi i do​wód​cy „ARA​BY MAID”, okrę​tu han​dlo​we​go krą​żą​ce​go po ar​chi​pe​la​gu NA PA​MIĄT​KĘ daw​nych dni przy​gód

OD AU​TO​RA

Je​dy​ny łącz​nik wią​żą​cy te trzy opo​wia​da​nia jest, że się tak wy​ra​żę, na​tu​ry geo​gra​ficz​nej; roz​gry​wa​ją się one bo​wiem – czy to na lą​dzie, czy na mo​rzu – w tej sa​mej oko​li​cy świa​ta, któ​rą moż​na by na​zwać oko​li​cą Oce​anu In​dyj​skie​go z wszel​ki​mi jego od​no​ga​mi i prze​dłu​że​nia​mi na pół​noc od rów​ni​ka aż do Za​to​ki Sy​jam​skiej. Je​że​li cho​dzi o czas, to na​le​żą do okre​su na​stę​pu​ją​ce​go bez​po​śred​nio po wy​da​niu po​wie​ści o nie​zręcz​nym ty​tu​le: W oczach Za​cho​du, a je​śli cho​dzi o sa​me​go au​to​ra, po​ja​wie​nie się ich łą​czy się z za​sad​ni​czym prze​ło​mem w lo​sach jego twór​czo​ści. Gdyż fak​tem jest nie​za​prze​czo​nym, że W oczach Za​cho​du nie​ła​ska​wie zo​sta​ło przy​ję​te przez pu​blicz​ność, pod​czas gdy po​wieść pod ty​tu​łem Los, któ​ra uka​za​ła się za​raz po to​mie opo​wia​dań Mię​dzy lą​dem a mo​rzem, zna​la​zła od razu znacz​nie licz​niej​szych czy​tel​ni​ków niż ja​ka​kol​wiek inna z mo​ich ksią​żek. Ni​niej​szy tom, zło​żo​ny z trzech opo​wia​dań, zo​stał rów​nież do​brze przy​ję​ty – i pry​wat​nie, i pu​blicz​nie, i z punk​tu wi​dze​nia wy​daw​cy. To drob​ne po​wo​dze​nie zja​wi​ło się w samą porę, aby po​krze​pić moją osła​błą ziem​ską po​wło​kę. Książ​kę tę bo​wiem moż​na za​iste na​zwać utwo​rem re​kon​wa​le​scen​ta – przy​najm​niej w trzech czwar​tych jej czę​ściach – po​nie​waż Ukry​ty so​jusz​nik, opo​wia​da​nie środ​ko​we było na​pi​sa​ne znacz​nie wcze​śniej niż dwa po​zo​sta​łe. Moje wspo​mnie​nia do​ty​czą​ce książ​ki W oczach Za​cho​du łą​czą się ze wspo​mnie​niem cięż​kiej cho​ro​by, któ​ra zda​wa​ła się czy​hać jak ty​grys ukry​ty w dżun​gli na za​krę​cie ścież​ki, aby rzu​cić się na mnie w chwi​li, gdy ostat​nie sło​wa tej opo​wie​ści zo​sta​ną na​pi​sa​ne. Wspo​mnie​nie cho​ro​by bar​dzo jest po​dob​ne do wspo​mnie​nia noc​nej zmo​ry. Gdy wsta​łem z niej w sta​nie wiel​kie​go

wy​czer​pa​nia, bły​snę​ło mi na​tchnie​nie, aby skie​ro​wać chwiej​ne kro​ki ku Oce​ano​wi In​dyj​skie​mu; nikt nie za​prze​czy, że była to za​sad​ni​cza zmia​na oto​cze​nia jak też at​mos​fe​ry pa​nu​ją​cej nad Je​zio​rem Ge​new​skim. Uśmiech szczę​ścia, ta naj​czyst​szej wody opo​wieść o Oce​anie In​dyj​skim – za​czę​ta tak osła​bio​ną i drżą​cą ręką, że pierw​sze dwa​dzie​ścia czy wię​cej stron mu​sia​łem rzu​cić do ko​sza – sta​ła się wresz​cie taka, jaka przed​sta​wia się obec​nie oczom czy​tel​ni​ka. Co do mnie, chcę tyl​ko za​zna​czyć, że z po​wo​du tej no​we​li kle​pa​li mnie naj​nie​spo​dzie​wa​niej po ple​cach róż​ni nie zna​ni mi do​tąd lu​dzie, z któ​rych naj​waż​niej​szym był oczy​wi​ście wy​daw​ca po​pu​lar​ne​go prze​glą​du ilu​stro​wa​ne​go, gdzie no​we​la uka​zy​wa​ła się w od​cin​kach. Któż wo​bec tego ośmie​li się po​wie​dzieć, że to nie zmia​na kli​ma​tu spro​wa​dzi​ła taki suk​ces? Po​cho​dze​nie środ​ko​wej no​we​li, Ukry​ty so​jusz​nik, jest zu​peł​nie od​mien​ne. Zo​sta​ła na​pi​sa​na znacz​nie wcze​śniej i uka​za​ła się pierw​szy raz w „Har​per’s Ma​ga​zi​ne”, w pierw​szej po​ło​wie 1911 roku, o ile so​bie przy​po​mi​nam. A może i w dru​giej po​ło​wie. Wspo​mnie​nia moje są co do tego mgli​ste. Za​sad​ni​czy wą​tek opo​wia​da​nia był moją wła​sno​ścią na wie​le lat przed​tem; w grun​cie rze​czy był rów​nież wspól​ną wła​sno​ścią ca​łej flo​ty okrę​tów han​dlo​wych, krą​żą​cych mię​dzy In​dia​mi, Chi​na​mi i Au​stra​lią, tej wiel​kiej kom​pa​nii, któ​rej ostat​nie lata zbie​gły się z pierw​szy​mi la​ta​mi mo​ich wę​dró​wek po sze​ro​kich mo​rzach. Fakt, o któ​rym mowa, wy​da​rzył się na po​kła​dzie wy​bit​nej jed​nost​ki tej kom​pa​nii, a mia​no​wi​cie na „Cut​ty Sark”, stat​ku na​le​żą​cym do pana Wil​li​sa. Był to zna​ny w swo​im cza​sie ar​ma​tor, z ga​tun​ku tych lu​dzi (wszy​scy są już dzi​siaj pod zie​mią), któ​rzy asy​sto​wa​li za​wsze przy wy​ru​sza​niu ich stat​ków w po​dróż, ku owym da​le​kim brze​gom, gdzie pre​zen​to​wa​ły one god​nie sza​no​wa​ną fla​gę wła​ści​cie​la. Cie​szą się, że mia​łem choć raz spo​sob​ność uj​rzeć pana Wil​li​sa pew​ne​go bar​dzo po​nu​re​go i wil​got​ne​go ran​ka; stał na wy​stę​pie ka​mien​ne​go pod​mu​ro​wa​nia w New So​uth Dock i pa​trzył, jak je​den z jego kli​pe​rów wy​ru​sza w po​dróż do Chin. Była to im​po​nu​ją​ca mę​ska po​stać

w nie​od​łącz​nym bia​łym ka​pe​lu​szu, zna​nym tak do​brze w por​cie lon​dyń​skim. Cze​kał, aż sta​tek zwró​ci się dzio​bem w dół rze​ki, i wów​czas do​pie​ro ski​nął ku nie​mu z god​no​ścią wiel​ką dło​nią w rę​ka​wicz​ce. O ile wiem, owym stat​kiem mógł być na​wet i „Cut​ty Sark” we wła​snej oso​bie, ale w każ​dym ra​zie nie wy​ru​szał wów​czas w tam​tą fa​tal​ną po​dróż. Nie znam daty fak​tu, na któ​rym opie​ra się treść Ukry​te​go so​jusz​ni​ka; wy​pły​nął na jaw i do​stał się na​wet do ga​zet w środ​ku lat osiem​dzie​sią​tych, ale sły​sza​łem o nim już i przed​tem – nie​ja​ko pry​wat​nie – od ofi​ce​rów wiel​kiej „flo​ty weł​nia​nej”, w któ​rej prze​słu​ży​łem pierw​sze lata mo​ich wę​dró​wek po głę​bo​kich wo​dach. Ów fakt wy​pły​nął wśród oko​licz​no​ści dość dra​ma​tycz​nych, któ​re jed​nak nie mają nic wspól​ne​go z moją no​we​lą. W ści​ślej mor​skiej czę​ści mo​ich pism ten frag​ment wi​do​wi​ska może za​jąć miej​sce jako je​den z mo​ich dwóch utwo​rów „spo​koj​nych”. Bo​wiem je​śli przyj​mie​my kla​sy​fi​ka​cję we​dług te​ma​tów, stwo​rzy​łem dwa utwo​ry „burz​li​we”, a mia​no​wi​cie: Mu​rzy​na z za​ło​gi Nar​cy​za i Taj​fun, oraz dwa utwo​ry „spo​koj​ne”: ten wła​śnie i Smu​gę cie​nia, książ​kę na​le​żą​cą do póź​niej​sze​go okre​su. Po​mi​mo for​my au​to​bio​gra​ficz​nej te dwa wy​mie​nio​ne opo​wia​da​nia nie są opar​te na wspo​mnie​niach oso​bi​stych. Treść ich wią​że się z czymś roz​le​glej​szym, choć nie tak ści​śle okre​ślo​nym – z cha​rak​te​rem, wi​zją i od​czu​ciem pierw​szych dwu​dzie​stu lat mo​je​go nie​za​leż​ne​go ży​cia. To samo da się po​wie​dzieć i o Frei z Sied​miu Wysp. Zwy​my​śla​no mnie set​nie za na​pi​sa​nie tej no​we​li ze wzglę​du na jej okru​cień​stwo – i w pu​blicz​nych ar​ty​ku​łach, i w li​stach pry​wat​nych. Pa​mię​tam taki list od jed​ne​go pana z Ame​ry​ki; nie po​sia​dał się wprost z obu​rze​nia. Oświad​czał mi wśród prze​kleństw i wy​my​słów, że nie mia​łem pra​wa na​pi​sać rze​czy tak peł​nej okru​cień​stwa, któ​ra bo​le​śnie roz​dar​ła mu ser​ce. Był to list bar​dzo cie​ka​wy. A przy tym wy​wie​rał wra​że​nie. No​si​łem go przez kil​ka dni w kie​sze​ni. Czy mia​łem pra​wo na​pi​sać tę no​we​lę? By​łem prze​ję​ty szcze​ro​ścią tego obu​rze​nia. Czy mia​łem rze​czy​wi​ście pra​wo?

Czy do​praw​dy zgrze​szy​łem okru​cień​stwem – jak twier​dził ten czło​wiek? A może to on był sza​lo​ny? Ale chy​ba nie – gdyż w jego sza​leń​stwie była pew​na me​to​da… Uło​ży​łem w my​śli gwał​tow​ną re​pli​kę; re​pli​kę peł​ną ła​god​nych per​swa​zji; re​pli​kę wy​nio​słą i gór​ną; ale żad​na z nich nie po​ja​wi​ła się nig​dy na pa​pie​rze i za​po​mnia​łem już, jak były sfor​mu​ło​wa​ne. Na​wet i list roz​gnie​wa​ne​go pana gdzieś się za​po​dział i po​zo​sta​ły tyl​ko kar​ty opo​wia​da​nia, któ​rych od​wo​łać nie mogę – i nie od​wo​łał​bym, gdy​by to na​wet było moż​li​we. Miło mi jed​nak po​my​śleć, że obie ko​bie​ty tej książ​ki: Ali​cja, po​nu​ra, bier​na ofia​ra losu, i Fre​ja, dziew​czy​na o du​żej in​dy​wi​du​al​no​ści, nie wąt​pią​ca ani przez chwi​lę, że jest pa​nią wła​sne​go prze​zna​cze​nia – że te ko​bie​ty mu​sia​ły zy​skać pew​ną sym​pa​tię, bo​wiem ze wszyst​kich mo​ich no​wel ten tom wła​śnie wzbu​dził od​dźwięk naj​więk​szy i naj​bar​dziej bez​po​śred​ni. J. C.

UŚMIECH SZCZĘ​ŚCIA OPO​WIEŚĆ POR​TO​WA

Już od sa​me​go wscho​du słoń​ca sta​łem za​pa​trzo​ny w dal. Sta​tek ci​cho su​nął po gład​kiej wo​dzie. Po sześć​dzie​się​cio​dnio​wej po​dró​ży pil​no mi było wy​lą​do​wać na tej uro​dzaj​nej i pięk​nej wy​spie pod​zwrot​ni​ko​wej. En​tu​zja​stycz​niej​si z jej miesz​kań​ców mó​wią o niej z upodo​ba​niem jako o „Per​le Oce​anu”. Owszem, na​zy​waj​my ją „Per​łą”. To do​bra na​zwa. Per​ła, z któ​rej są​czy się na świat dużo sło​dy​czy. Chcę wam przez to tyl​ko po​wie​dzieć, że ro​śnie tam naj​przed​niej​sza trzci​na cu​kro​wa. Dla niej i z niej żyje cała lud​ność „Per​ły”. Cu​kier jest dla niej, że się tak wy​ra​żę, chle​bem po​wsze​dnim. I ja przy​by​wa​łem tu​taj po ła​du​nek cu​kru w na​dziei, że zbio​ry się uda​ły i że frach​ty będą wy​so​kie. Burns, mój star​szy ofi​cer, roz​po​znał ląd naj​pier​wej i nie​ba​wem za​chwy​ci​ła mnie błę​kit​na, strze​li​sta jego zja​wa, nie​omal prze​zro​cza na tle ja​snych nie​bios, czy​sta ema​na​cja, cia​ło astral​ne wy​spy ja​kiejś, po​wsta​ją​ce z da​le​ka na moje przy​wi​ta​nie. Rzad​kie to było zja​wi​sko – wi​dok owej „Per​ły” z od​le​gło​ści sześć​dzie​się​ciu mil. Czyż​by do​praw​dy mia​ło mnie spo​tkać na tej wy​spie coś tak wy​jąt​ko​wo szczę​sne​go jak ta prze​pięk​na, roz​ma​rza​ją​ca wi​zja, któ​rą tyl​ko nie​wie​lu że​gla​rzom, wy​brań​com, zda​rzy​ło się uj​rzeć? Lecz z ra​do​snym uczu​ciem, żem od​był kurs, łą​czy​ła się okrop​na myśl o in​te​re​sach. Nie​po​ko​iłem się o sku​tecz​ne ich za​ła​twie​nie i chcia​łem też uspra​wie​dli​wić po​chleb​ną szcze​rość da​nych mi przez mego ar​ma​to​ra zle​ceń, uję​tych w szla​chet​ną for​mu​łę: „Po​zo​sta​wia​my panu uży​cie stat​ku tak, jak pan to uzna za naj​lep​sze…” W ten spo​sób cały świat był mi od​da​ny na po​kaz mo​ich zdol​no​ści, któ​re jed​nak nie wy​da​wa​ły mi się więk​sze od łep​ka szpil​ki.

Tym​cza​sem wiatr ustał i Burns za​czął ro​bić nie​przy​jem​ne uwa​gi o moim zwy​kłym bra​ku szczę​ścia. Wi​dać jego od​da​nie dla mnie po​bu​dza​ło go do kry​tycz​nych do​ga​dy​wań przy każ​dej spo​sob​no​ści. Nie trak​to​wał​bym wszak​że po​błaż​li​wie jego hu​mo​rów, gdy​by nie ta fa​tal​na oko​licz​ność, że swe​go cza​su pie​lę​gno​wa​łem go w roz​pacz​li​wej mor​skiej cho​ro​bie. Wy​darł​szy go, że tak po​wiem, z ob​jęć śmier​ci, by​ło​by mi głu​pio wy​rzu​cać ta​kie​go spraw​ne​go ofi​ce​ra. Ale cza​sa​mi pra​gną​łem, żeby się sam po​dał do dy​mi​sji. Za póź​no było na lą​do​wa​nie i mu​sie​li​śmy ko​twi​co​wać za przy​sta​nią aż do na​stęp​ne​go dnia. Na​sta​ła noc przy​kra i bez wy​po​czyn​ku. Nie zna​jąc tej ob​cej dla nas obu redy, i Burns, i ja prze​by​li​śmy nie​mal cały czas na po​kła​dzie. Kłę​by chmur sta​cza​ły się z por​fi​ro​wych skał, u pod​nó​ża któ​rych le​że​li​śmy. Ze​rwał się wiatr i hu​czał wśród ob​na​żo​nych rej, wy​da​jąc sro​gi po​ryk z przy​gryw​ką ża​ło​snych ję​czeń. Szczę​ście to dla nas; że​śmy zdą​ży​li opu​ścić ko​twi​cę przed za​pad​nię​ciem zmro​ku, po​wia​dam. Mie​li​by​śmy pa​skud​ną, trwoż​ną noc, ko​ła​cząc się pod ża​gla​mi za por​tem. Ale mój star​szy ofi​cer był nie​prze​jed​na​ny. – Pan na​zy​wa to szczę​ściem, pro​szę pana! Tak… na​sze zwy​kłe szczę​ście. Ten ro​dzaj szczę​ścia nie ma już, Bogu dzię​ki, od sie​bie gor​sze​go. Tak bur​czał wśród tych czar​nych go​dzin, ja zaś prze​żu​wa​łem swój za​sób fi​lo​zo​fii. Ach, cóż to była za ją​trzą​ca, mo​zol​na, nie koń​czą​ca się noc – ten po​stój,na ko​twi​cy tuż u owe​go ciem​ne​go wy​brze​ża. Na​oko​ło stat​ku sły​chać było war​kot wzbu​rzo​nej wody. Od cza​su do cza​su dzi​ka dma wi​chu​ry z ja​kie​goś skal​ne​go żle​bu w gó​rach wy​szar​py​wa​ła z lin na​sze​go ta​kie​lun​ku roz​dzie​ra​ją​co płacz​li​wy ton, jak​by za​wo​dze​nie po​tę​pień​czej du​szy.

I

O go​dzi​nie wpół do ósmej, gdy wresz​cie sta​tek za​wi​nął do por​tu i gdy przy​cu​mo​wa​no go w od​le​gło​ści rzu​tu ka​mie​niem z wy​brze​ża, mój za​pas fi​lo​zo​ficz​ne​go spo​ko​ju pra​wie już się wy​czer​pał. Spie​szy​łem się na gwałt z ubra​niem, gdy ste​ward wlazł mi do ka​ju​ty nio​sąc na ręku mój po​ran​ny gar​ni​tur. By​łem głod​ny, stru​dzo​ny, przy​gnę​bio​ny, wplą​ta​ny gło​wą w świe​żą ko​szu​lę, któ​rej zby​tek kroch​ma​lu nadał iry​tu​ją​cą sztyw​ność; zgrzyt​ną​łem, żeby się co tchu zwi​jał ze śnia​da​niem. Chcia​łem co prę​dzej być na brze​gu… i – Słu​cham, pa​nie ka​pi​ta​nie. Go​to​we na ósmą, pa​nie ka​pi​ta​nie. Tam ocze​ku​je je​den z lądu i ży​czy so​bie roz​mó​wić się, pa​nie ka​pi​ta​nie. Za​cie​ka​wi​ła mnie ta nie​zdar​nie wy​re​cy​to​wa​na wia​do​mość. Szarp​ną​łem ko​szu​lą i wy​nu​rzy​łem gło​wę z wy​trzesz​czo​ny​mi oczy​ma. – Tak rano! – wrza​sną​łem. – Co to za je​den? Cze​go chce? Przy​by​wa​jąc z mo​rza na ląd czło​wiek musi po​dej​mo​wać eg​zy​sten​cję w nad​zwy​czaj nie​unor​mo​wa​nych wa​run​kach. Naj​drob​niej​szy wy​pa​dek ude​rza zra​zu no​wo​ścią. Tak wcze​sna wi​zy​ta była wiel​ką nie​spo​dzian​ką dla mnie; ale nie wi​dzia​łem stąd ra​cji, żeby mój ste​ward miał aż tak wy​jąt​ko​wo ogłu​pia​łą minę. – Czy nie spy​ta​łeś o na​zwi​sko? – in​da​go​wa​łem su​ro​wo. – Na​zy​wa się Ja​co​bus, zda​je mi się – bąk​nął za​wsty​dzo​ny. – Pan Ja​co​bus! – za​wo​ła​łem, bar​dziej niż kie​dy​kol​wiek zdzi​wio​ny, ale już w cał​kiem in​nym hu​mo​rze. – Dla​cze​go nie po​wie​dzia​łeś mi tego od razu? Lecz ten ga​moń już się wy​mknął. Przez otwar​te na chwi​lę drzwi mi​gnę​ła mi wy​so​ka, do​rod​na po​stać męż​czy​zny sto​ją​ce​go w ka​bi​nie bu​fe​to​wej, przy

sto​le, na któ​rym już le​żał ob​rus – ob​rus „por​to​wy”, nie​ska​zi​tel​nie czy​sty i olśnie​wa​ją​co bia​ły. Jak do​tąd, wszyst​ko w po​rząd​ku. Po​przez za​mknię​te drzwi rzu​ci​łem uprzej​mie, że ubie​ram się i że za chwi​lę będę mu słu​żył. W od​po​wie​dzi do​le​cia​ło mnie za​pew​nie​nie go​ścia, wy​po​wie​dzia​ne ni​skim, spo​koj​nym pół​gło​sem, że nie ma się co śpie​szyć. Jego czas na​le​ży do mnie. Ośmie​la się przy​pusz​czać, że nie​ba​wem po​czę​stu​ję go fi​li​żan​ką kawy. – Oba​wiam się, że bę​dzie pan miał ską​pe śnia​da​nie – wo​ła​łem uspra​wie​dli​wia​ją​co. – By​li​śmy sześć​dzie​siąt je​den dni na mo​rzu, wie pan. – Do​sko​na​le, ka​pi​ta​nie – od​rzekł mi na to z ła​god​nym śmie​chem. Sło​wa, brzmie​nie gło​su, prze​lot​nie uj​rza​na syl​wet​ka tego męż​czy​zny w bu​fe​cie, wszyst​ko to mia​ło ce​chę ja​kiejś nie​spo​dzian​ki, tchnę​ło czymś za​cisz​nie spo​koj​nym, po​myśl​nym. A jed​nak nie mo​głem jesz​cze ochło​nąć ze zdzi​wie​nia. Co ma ozna​czać ta wi​zy​ta? Czyż​by to ja​kiś ciem​ny za​mach na moją ku​piec​ką na​iw​ność? Ach, te spra​wy han​dlo​we! że też mu​szą psuć naj​pięk​niej​sze ży​cie pod słoń​cem! Dla​cze​go mo​rze słu​żyć ma tyl​ko na uży​tek han​dlu – albo woj​ny? Po co na nim za​bi​jać i kup​czyć dla sa​mo​lub​nych ce​lów, tak w grun​cie rze​czy mało waż​nych? By​ło​by da​le​ko pięk​niej że​glo​wać ot, tak so​bie, do tej lub owej przy​sta​ni, z ka​wał​kiem lądu dla roz​pro​sto​wa​nia nóg, dla na​by​cia paru ksią​żek i dla chwi​lo​we​go od​świe​że​nia kuch​ni. Lecz ży​jąc w tym świe​cie mniej lub wię​cej za​bój​czym i roz​pacz​li​wie han​dlar​skim jest oczy​wi​ście moim obo​wiąz​kiem jak naj​zręcz​niej to wy​zy​skać. List mego ar​ma​to​ra, jak już po​wie​dzia​łem, zo​sta​wił memu uzna​niu roz​po​rzą​dze​nie się stat​kiem w spo​sób, jaki będę uwa​żał za naj​lep​szy. Lecz w li​ście tym było post​scrip​tum mniej wię​cej tak brzmią​ce: „By​najm​niej nie chcąc uszczu​plać Pań​skiej swo​bo​dy dzia​ła​nia, pi​sze​my przez od​cho​dzą​cy pocz​to​wiec do kil​ku na​szych przy​ja​ciół han​dlo​wych, któ​-

rzy tam mogą Panu być w czymś po​moc​ni. Zwłasz​cza ży​czy​li​by​śmy so​bie, alby Pan zgło​sił się do p. Ja​co​bu​sa, znacz​ne​go kup​ca i przed​się​bior​cy. Je​że​li Pan się z nim ze​tknie, po​tra​fi on za​pew​ne dać Panu wska​zów​ki co do zy​skow​ne​go za​trud​nie​nia stat​ku.” Ze​tknąć się z nim! Fak​tem jest, że znacz​na ta oso​bi​stość była tu, na po​kła​dzie, pro​sząc o fi​li​żan​kę kawy. A po​nie​waż ży​cie nie jest ba​śnią, za​sta​no​wi​ło mnie nie​praw​do​po​do​bień​stwo tego zda​rze​nia. Czyż​bym od​krył cza​ro​dziej​ski ja​kiś za​ką​tek zie​mi, gdzie bo​ga​ci kup​cy śpie​szą co sił na po​kład stat​ku, jesz​cze za​nim go na do​bre przy​cu​mo​wa​no? By​łaż to czar​na ma​gia czy może tyl​ko ja​kiś pod​stęp uży​wa​ny w ku​piec​twie? Na​su​nę​ło mi się w koń​cu po​dej​rze​nie (gdym za​wią​zy​wał kra​wat), że prze​sły​sza​łem się co do na​zwi​ska. My​śla​łem czę​sto pod​czas rej​su o zna​ko​mi​tym panu Ja​co​bu​sie i może słuch mój zo​stał oszu​ka​ny ja​kimś da​le​kim po​do​bień​stwem brzmie​nia… Ste​ward mógł był po​wie​dzieć: An​tro​bus – lub może Jack​son. Lecz gdym wy​szedł ze swej ka​bi​ny z urzę​do​wo py​ta​ją​cym: „Pan Ja​co​bus?”, spo​tka​ło mnie w od​po​wie​dzi spo​koj​ne „tak”, wy​po​wie​dzia​ne z ła​god​nym uśmie​chem. To „tak” było rzu​co​ne jak​by od nie​chce​nia. Wi​dać nie ro​bił so​bie wie​le z fak​tu, że to on wła​śnie jest pa​nem Ja​co​bu​sem. Przy​ją​łem do wia​do​mo​ści jego ry​so​pis: duża, bla​da​wa twarz, rzad​kie wło​sy na czub​ku gło​wy, tak samo rzad​kie bo​ko​bro​dy o ja​kimś wy​bla​kłym, nie​okre​ślo​nym ko​lo​rze, cięż​kie po​wie​ki; gru​be, do​bro​tli​we war​gi, o ile ich nie otwie​rał, ro​bi​ły wra​że​nie jak​by skle​jo​nych. Mdły uśmiech. Po​wol​ny, ci​chy czło​wiek. Wy​mie​ni​łem na​zwi​ska dwu mo​ich ofi​ce​rów, któ​rzy wła​śnie ze​szli na śnia​da​nie; cze​mu jed​nak mil​czą​ca po​sta​wa Burn​sa wy​ra​ża​ła jak​by ha​mo​wa​ne obu​rze​nie – nie mo​głem zro​zu​mieć. Gdy​śmy sia​da​li do sto​łu, do​le​cia​ły mych uszu ode​rwa​ne sło​wa ja​kiejś sprzecz​ki na tra​pie. Ktoś obcy naj​wi​docz​niej chciał zejść, by roz​mó​wić się ze mną, a ste​ward sprze​ci​wiał się temu.

– Pan nie może się z nim wi​dzieć. – Dla​cze​go nie mogę? – Ka​pi​tan za​ję​ty śnia​da​niem, mó​wię panu. Za​raz wy​cho​dzi na ląd i może się pan zwró​cić do nie​go na po​kła​dzie. – To nie​ład​nie! Pan wpusz​czasz… – To nie moja rzecz. – O tak, pań​ska. Każ​dy po​wi​nien mieć ta​kie same szan​se. Pan wpusz​czasz tam tego je​go​mo​ścia… Resz​ty nie do​sły​sza​łem. Do​ko​naw​szy zwy​cię​sko od​par​cia owej oso​by, ste​ward ze​szedł do nas. Nie mogę po​wie​dzieć, że miał ru​mień​ce – był to Mu​lat – lecz wy​glą​dał na pod​chmie​lo​ne​go. Po​da​wał pół​mi​ski i stał przy kre​den​sie z miną spe​szo​nej obo​jęt​no​ści, któ​rą zwykł był przy​bie​rać, kie​dy coś prze​mę​dr​ko​wał i bał się wsku​tek tego wpaść w ta​ra​pa​ty. Po​gar​dli​wy wy​raz, z ja​kim Burns wo​dził oczy​ma od nie​go ku mnie, był nie​zwy​kły. Co znów uką​si​ło mego pierw​sze​go ofi​ce​ra, nie mo​głem się do​my​ślić. Gdy mil​czy ka​pi​tan, nikt nie za​bie​ra gło​su; jest to zwy​czaj przy​ję​ty na okrę​tach. A ja nie od​zy​wa​łem się po pro​stu dla​te​go, że onie​mia​łem wo​bec wspa​nia​ło​ści przy​ję​cia. Przy​go​to​wa​ny za​stać zwy​kłe mor​skie śnia​da​nie, uj​rza​łem praw​dzi​wą ucztę, skła​da​ją​cą się z pro​wian​tów lą​do​wych: jaj, kieł​bas, ma​sła, naj​wy​raź​niej po​cho​dzą​ce​go nie z duń​skiej pusz​ki, ko​tle​tów ba​ra​nich i na​wet pół​mi​ska ziem​nia​ków. Od trzech ty​go​dni nie oglą​da​łem praw​dzi​we​go, ży​we​go kar​to​fla. Przy​pa​try​wa​łem im się z za​ję​ciem, a pan Ja​co​bus ob​ja​wił mi się jako czło​wiek ludz​ki, do​ma​tor i na​wet co​kol​wiek od​ga​dy​wacz my​śli. – Skosz​tuj no pan ich, pa​nie ka​pi​ta​nie – za​chę​cał mnie przy​ja​znym pół​gło​sem – wy​bor​ne. – Wy​glą​da​ją na to – przy​zna​łem. – Ro​sną na tej wy​spie, przy​pusz​czam. – O, nie, spro​wa​dzo​ne. Te, co tu ro​sną, by​ły​by kosz​tow​niej​sze.

Przy​gnę​bia​ła mnie ta głu​pia roz​mo​wa. Był​żeż to te​mat do dys​ku​sji dla znacz​ne​go i bo​ga​te​go kup​ca? Znaj​do​wa​łem, że pro​sto​ta, z jaką się u mnie roz​go​ścił, mia​ła w so​bie coś po​cią​ga​ją​ce​go, ale o czym tu mó​wić z czło​wie​kiem nie​spo​dzia​nie do was przy​cho​dzą​cym po sześć​dzie​się​ciu i jed​nym dniu po​dró​ży mor​skiej, z ja​kiejś cał​kiem nie​zna​nej mie​ści​ny na wy​spie, któ​rej się nig​dy przed​tem nie wi​dzia​ło? Ja​kież (poza cu​krem) były pa​lą​ce kwe​stie tej okru​szy​ny zie​mi, jej plot​ki, jej te​ma​ty kon​wer​sa​cyj​ne? Wcią​gnąć go od razu do roz​mo​wy o in​te​re​sach by​ło​by pra​wie nie​przy​zwo​icie lub na​wet go​rzej: nie​po​li​tycz​nie. Wszyst​ko, co na ra​zie mo​głem zro​bić, to trzy​ma​nie się sta​re​go, wy​żło​bio​ne​go ko​ry​ta. – Czy tu na ogół dro​gi pro​wiant? – spy​ta​łem bo​le​jąc we​wnętrz​nie nad ja​ło​wo​ścią swo​ich my​śli. – Tego bym nie po​wie​dział – od​rzekł spo​koj​nie, w ten swój po​wścią​gli​wy spo​sób, jak gdy​by oszczę​dza​ją​cy tchu. Nie chciał się wy​po​wia​dać ja​śniej, ale nie wy​krę​cał się od przed​mio​tu roz​mo​wy. Spo​glą​da​jąc na stół z in​ten​cją cał​ko​wi​tej wstrze​mięź​li​wo​ści (nie chciał nic jeść, choć go czę​sto​wa​łem), wszedł w szcze​gó​ły co do ar​ty​ku​łów spo​żyw​czych. Wo​ło​wi​nę spro​wa​dza się po więk​szej czę​ści z Ma​da​ga​ska​ru; ba​ra​ni​na, oczy​wi​ście, rzad​ka i co​kol​wiek za dro​ga, lecz do​bre jest mię​so koź​le… – Czy to z koź​le​go mię​sa te ko​tle​ty? – za​wo​ła​łem czym prę​dzej, wska​zu​jąc na je​den z pół​mi​sków. Sto​ją​cy u kre​den​su w sen​ty​men​tal​nej po​zie ste​ward zro​bił na​gły ruch. – Nie, pro​szę pana, jak Boga ko​cham, to praw​dzi​wa ba​ra​ni​na! Burns, prze​brnąw​szy przez śnia​da​nie z ozna​ka​mi znie​cier​pli​wie​nia, jak gdy​by zroz​pa​czo​ny swym przy​mu​so​wym udzia​łem w ja​kimś po​twor​nym bła​zeń​stwie, wy​mam​ro​tał krót​ką for​mu​łę prze​pro​sze​nia i wy​szedł na po​kład. Wkrót​ce po​tem dru​gi ofi​cer usu​nął z ka​ju​ty swą gład​ką, czer​wo​ną fi​-

zjo​no​mię. Z ap​te​ty​tem sztu​ba​ka, jako że był po dwu mie​sią​cach kuch​ni okrę​to​wej, od​dał on cześć temu ban​kie​to​wi. Ale ja nie. Trą​ci​ła ta uczta ja​kimś wy​bry​kiem. Lecz w każ​dym ra​zie było czy​nem god​nym uwa​gi to tak szyb​kie jej wy​sta​wie​nie. Win​szo​wa​łem ste​war​do​wi jego zręcz​no​ści to​nem co​kol​wiek zło​wróżb​nym. Uśmiech​nął się bła​gal​nie i swy​mi czar​ny​mi oczy​ma bły​snął w kie​run​ku go ścia w spo​sób ja​kiś taki, że nie wie​dzia​łem, co o tym my​śleć. Gość szep​tem po​pro​sił o dru​gą fi​li​żan​kę kawy i asce​tycz​nie ogry​zał ka​wa​łek twar​de​go okrę​to​we​go su​cha​ra. Nie wiem, czy osta​tecz​nie spo​żył z nie​go choć cal kwa​dra​to​wy, lecz tym​cza​sem, jak gdy​by nie​chcą​cy, dał mi peł​ne ob​li​cze​nie sta​nu żniw cu​kro​wych, miej​sco​wych do​mów han​dlo​wych i ryn​ku frach​to​we​go. Cała ta ga​wę​da była prze​ty​ka​na na​po​mknie​nia​mi o pew​nych oso​bach, rów​na​ją​cy​mi się nie​do​mó​wio​nym… prze​stro​gom, ale jego bla​da, mię​si​sta twarz za​cho​wy​wa​ła wy​raz jed​no​staj​ny, bez bły​sku, jak gdy​by nie po​czu​wa​ła się do łącz​no​ści ze swym gło​sem. Mo​że​cie so​bie wy​obra​zić, jak nad​sta​wia​łem uszu. Każ​de sło​wo było cen​ne. Mój po​gląd na war​tość przy​jaź​ni han​dlo​wej uległ zmia​nie na jej ko​rzyść. Po​dał mi na​zwy wszyst​kich go​to​wych do wy​na​ję​cia stat​ków, wraz z ozna​cze​niem ich po​jem​no​ści i z na​zwi​ska​mi ka​pi​ta​nów. Od tego, co sta​no​wi​ło jesz​cze in​for​ma​cję han​dlo​wą, ze​szedł na plot​ki por​to​we. „Hil​da” w spo​sób nie​wy​tłu​ma​czo​ny zgu​bi​ła swój ga​lion w Za​to​ce Ben​gal​skiej i jej ka​pi​tan nie​zmier​nie jest tą stra​tą prze​ję​ty. On i sta​tek po​de​szli w lata ra​zem i sta​ry pan wy​obra​ził so​bie, że ten dziw​ny wy​pa​dek jest zwia​stu​nem jego wła​sne​go koń​ca. „Stel​la” do​świad​czy​ła okrop​nej po​go​dy koło Przy​ląd​ka: woda za​la​ła po​kład i zmy​ła ta, bur​tę pierw​sze​go ofi​ce​ra. Za​le​d​wie na kil​ka go​dzin przed za​wi​nię​ciem do por​tu zmar​ło dziec​ko. Bied​ny ka​pi​tan H. i jego żona są zła​ma​ni. Gdy​by zdą​ży​li przy​wieźć je żywe do por​tu, to praw​do​po​dob​nie moż​na by je było ura​to​wać; lecz ostat​nio przez ja​kiś ty​dzień nie mie​li wia​tru, lek​kie bry​zy i… dziec​ko mają cho​wać dziś po po​łu​dniu. Przy​pusz​cza, że będę na po​grze​bie…

Wzdry​gną​łem się. – Czy uwa​ża pan, że po​wi​nie​nem? – spy​ta​łem. Uwa​żał sta​now​czo, że tak. Bę​dzie to przy​ję​te z wiel​kim uzna​niem. Wszy​scy ka​pi​ta​no​wie w por​cie we​zmą udział. Bied​na pani H., ścię​ta z nóg. Do​sta​tecz​nie cięż​ki cios dla H… – w ogól​no​ści. – A pan, pa​nie ka​pi​ta​nie, przy​pusz​czam, że pan nie​żo​na​ty? – Nie, nie je​stem żo​na​ty – od​po​wie​dzia​łem. – Ani żo​na​ty, ani na​wet za​rę​czo​ny. W du​chu dzię​ko​wa​łem swym gwiaz​dom i pod​czas gdy on uśmie​chał się w za​my​śle​niu, jak gdy​by ro​jąc o czymś, wy​ra​zi​łem mu swą wdzięcz​ność za wi​zy​tę i za cie​ka​we in​for​ma​cje han​dlo​we, któ​rych mi był ła​skaw udzie​lić. Lecz nie po​wie​dzia​łem nic o swym zdzi​wie​niu. – Oczy​wi​ście, rzecz po​sta​no​wio​na, że będę u pana w tych dniach, bez​wa​run​ko​wo – za​koń​czy​łem. Spoj​rzał ku mnie spod wznie​sio​nych po​wiek, niby wy​ra​zi​ście, ale przy​brał ra​czej wy​raz jesz​cze sen​niej​szy niż przed​tem. – Sto​sow​nie do zle​ceń mego ar​ma​to​ra – do​da​łem wy​ja​śnia​ją​co. – Otrzy​mał pan nie​za​wod​nie jego list? Tym ra​zem prócz wznie​sie​nia po​wiek pod​niósł jesz​cze brwi, lecz bez żad​ne​go szcze​gól​ne​go ob​ja​wu uczuć. Prze​ciw​nie, ude​rzy​ła mnie jego zu​peł​na nie​wzru​szo​ność. – A! Za​pew​ne ma pan na my​śli mego bra​ta. Te​raz ja mia​łem po​wie​dzieć „A!”. Lecz w moim gło​sie, ufam, nie było nic wię​cej po​nad grzecz​ne zdzi​wie​nie, gdy za​py​ta​łem, cze​mu więc za​wdzię​czam przy​jem​ność… Się​gnął po​wo​li do bocz​nej kie​sze​ni. – Mój brat to cał​kiem inna oso​ba. Ale mnie tu do​brze zna​ją w tej czę​ści świa​ta. Sły​szał pan za​pew​ne…

Wzią​łem po​da​ną mi kar​tę. Gru​ba han​dlo​wa kar​ta, na miły Bóg! Al​fred Ja​co​bus – tam​ten był Er​nest – ku​piec w za​kre​sie wszel​kie​go ro​dza​ju okrę​to​wej apro​wi​za​cji! Pro​wiant so​lo​ny i świe​ży, ole​je, far​by, liny, płót​no ża​glo​we etc., etc. Za​wie​ra umo​wy na do​sta​wę żyw​no​ści stat​kom po ce​nach umiar​ko​wa​nych. – Nig​dy o panu nie sły​sza​łem – rze​kłem po​ryw​czo. Wła​ści​wa mu śla​ma​zar​na nie​wzru​szo​ność nie opu​ści​ła go. – Bę​dzie pan za​do​wo​lo​ny – wy​sa​pał spo​koj​nie. Ale mnie to nie uspo​ko​iło. Wy​czu​wa​łem tu coś, jak​by po​dej​ście. Jed​nak oszu​ki​wa​łem sam sie​bie – je​śli w ogó​le było tu ja​kieś oszu​kań​stwo. Do ka​du​ka, ta czel​ność w za​pro​sze​niu się na śnia​da​nie zwio​dła​by każ​de​go. I rap​tem ude​rzy​ła mnie myśl: prze​cież to on spro​wa​dził wszyst​kie te wik​tu​ały trak​tu​jąc to jako śro​dek do ubi​cia in​te​re​su! – Mu​siał pan dziś wstać bar​dzo wcze​śnie – za​uwa​ży​łem; Przy​znał się z pro​sto​tą, że był na wy​brze​żu przed szó​stą ocze​ku​jąc wej​ścia mego stat​ku do por​tu. Czu​łem te​raz, że nie… od​cze​pię się od nie​go w ża​den spo​sób. – Je​śli pan my​śli, że bę​dzie​my żyli na tej sto​pie – rze​kłem ob​rzu​ca​jąc stół gniew​nym spoj​rze​niem – to pan się gru​bo myli. – Wszyst​ko bę​dzie w po​rząd​ku, ka​pi​ta​nie. Ja to do​sko​na​le ro​zu​miem. Nic nie mo​gło wy​trą​cić go z rów​no​wa​gi. By​łem nie​za​do​wo​lo​ny, lecz nie mo​głem zbyt​nio na nie​go po​wsta​wać. Udzie​lił mi spo​ro po​ży​tecz​nych wia​do​mo​ści, a prócz tego był bra​tem owe​go bo​ga​te​go kup​ca. Wy​glą​da​ło to dość oso​bli​wie. Wsta​łem od sto​łu i krót​ko a wę​zło​wa​to po​wie​dzia​łem, że te​raz mu​szę udać się na ląd. Od razu za​ofia​ro​wał mi do dys​po​zy​cji swo​ją łód​kę na cały czas mo​je​go po​by​tu w por​cie. – Uży​wam jej tyl​ko no​mi​nal​nie. Mój czło​wiek cały dzień jest przy schod​-

kach na na​brze​że. Wy​star​czy za​gwiz​dać w ra​zie, gdy panu po​trzeb​na łódź. I za​trzy​mu​jąc się przed każ​dy​mi drzwia​mi, by mnie pu​ścić przo​dem, w re​zul​ta​cie upro​wa​dzał mnie pod swo​ją stra​żą. Gdy​śmy prze​cho​dzi​li przez po​kład ru​fo​wy, ja​cyś dwaj ob​szar​pań​cy zbli​ży​li się i w gro​bo​wym mil​cze​niu po​da​li mi swo​je kar​ty han​dlo​we, któ​re wzią​łem, nic nie mó​wiąc, pod jego cięż​kim spoj​rze​niem. Nie​po​trzeb​na i po​sęp​na ce​re​mo​nia. Byli to fak​to​rzy in​nych do​staw​ców okrę​to​wych, a ten, nie​po​ru​szo​ny za mymi ple​ca​mi, igno​ro​wał ich ist​nie​nie. Roz​sta​li​śmy się na na​brze​żu, gdy już wy​ra​ził mi swą nie​za​chwia​ną uf​ność, że czę​sto bę​dzie mnie oglą​dał w swej „skład​ni​cy”. Ma tam dla ka​pi​ta​nów pa​lar​nię z ga​ze​ta​mi i z pu​deł​kiem! „wca​le zno​śnych cy​gar”. Po​że​gna​łem go dość nie​ety​kie​tal​nie. Moi do​staw​cy przy​ję​li mnie ze zwy​kłą fa​cho​wą ser​decz​no​ścią, lecz w ich ob​li​cze​niach moż​li​wo​ści zdo​by​cia ła​dun​ku by​najm​niej nie przed​sta​wia​ły się tak ko​rzyst​nie, jak ze słów. tego nie​wła​ści​we​go Ja​co​bu​sa mo​głem ocze​ki​wać. Na​tu​ral​nie, że skłon​ny by​łem te​raz po​le​gać ra​czej na jego wer​sji. Za​my​ka​jąc za sobą drzwi pry​wat​ne​go od​dzia​łu biu​ra po​my​śla​łem so​bie: „Hm… por​cja kłamstw. Dy​plo​ma​cja ku​piec​ka. Czło​wiek musi się spo​dzie​wać ta​kich rze​czy po po​wro​cie z mo​rza. Chcą mi za​czar​te​ro​wać sta​tek po​ni​żej cen ryn​ku.” W du​żym od​dzia​le ze​wnętrz​nym, za​sta​wio​nym biur​ka​mi, wstał od sto​łu i za​trzy​mał mnie ba​wiąc uprzej​mą roz​mo​wą szef kan​ce​la​rii – wy​so​ka, szczu​pła, wy​go​lo​na po​stać, w nie​ska​zi​tel​nie bia​łej odzie​ży, z krót​ko ostrzy​żo​ną czar​ną gło​wą, mie​nią​cą się tu i ów​dzie srebr​nym po​ły​skiem. Nie​zmier​nie będą uszczę​śli​wie​ni mo​gąc mi czymś​kol​wiek wy​go​dzić. Czy nie zaj​dę znów po po​łu​dniu? Co? Wy​bie​ram się na po​grzeb? O tak, bied​ny ka​pi​tan H… Na chwi​lę umi​lił swą dłu​gą twarz wy​ra​zem żalu, że ten pra​co​wi​ty świat zmniej​szył się o dziec​ko, któ​re za – cho​ro​wa​ło pod​czas bu​rzy, i umar​ło wsku​tek zbyt​niej ci​szy mor​skiej, po czym ob​na​żył zęby w re​ki​no​wym uśmie​chu –

o ile re​ki​ny mają sztucz​ne zęby – i za​py​tał mnie, czy już zro​bi​łem jaki ukła​dzik co do byt​no​ści stat​ku w por​cie. – Tak, z Ja​co​bu​sem – od​rze​kłem obo​jęt​nie. – To brat pana Er​ne​sta Ja​co​bu​sa, któ​re​go mi za​re​ko​men​do​wa​li moi ar​ma​to​rzy. Bez żalu da​łem mu do zro​zu​mie​nia, że nie je​stem cał​ko​wi​cie zda​ny na ła​skę i nie​ła​skę jego fir​my. Za​ci​snął wą​skie usta z wy​ra​zem po​wąt​pie​wa​nia. – Co? – za​wo​ła​łem – czy nie jest bra​tem? – O, tak… Nie roz​ma​wia​ją z sobą od osiem​na​stu lat – do​dał po chwi​li zna​czą​co. – Do​praw​dy? O cóż im po​szło? – Och, o nic! O nic ta​kie​go, o czym by war​to wspo​mi​nać – za​pew​nił gor​li​wie. – Ma dość znacz​ne przed​się​bior​stwo. Naj​lep​szy tu​tej​szy do​staw​ca, nie​wąt​pli​wie. In​te​res, nie ma co mó​wić, zu​peł​nie po​rząd​ny, ale tu waż​ną rze​czą jest też cha​rak​ter oso​bi​sty, czyż nie? Słu​ga, pa​nie ka​pi​ta​nie. Drob​nym krocz​kiem od​szedł do swe​go pul​pi​tu. Ba​wił mnie. Po​dob​ny był do sta​rej pan​ny, sta​rej pan​ny​biu​ra​list​ki, ura​żo​nej ja​kąś nie​wła​ści​wo​ścią. By​łaż to nie​wła​ści​wość na​tu​ry han​dlo​wej? Nie​wła​ści​wość na​tu​ry han​dlo​wej to rzecz, któ​rą trze​ba brać na se​rio, po​nie​waż go​dzi w two​ją kie​szeń. A może on tyl​ko jest draż​li​wy na punk​cie oby​czaj​no​ści i nie po​do​ba mu się to, że Ja​co​bus peł​ni funk​cję wła​sne​go agen​ta? To z pew​no​ścią jest nie​oby​czaj​ne. Cie​kaw by​łem, co na to mówi jego brat – ku​piec. Lecz zno​wu co kraj, to oby​czaj. W sku​pi​sku ludz​kim, tak od​osob​nio​nym i tak wy​łącz​nie han​dlo​wym, ist​nie​je wła​sna mia​ra po​zio​mu so​cjal​ne​go.

II

Był​bym się chęt​nie uwol​nił od smęt​nej spo​sob​no​ści prze​lot​ne​go po​zna​nia jed​no​cze​śnie wszyst​kich ko​le​gów ka​pi​ta​nów. Mimo to jed​nak po​sze​dłem na cmen​tarz. Sta​no​wi​li​śmy po​kaź​ną gro​mad​ką lu​dzi z ob​na​żo​ny​mi gło​wa​mi, ciem​no odzia​nych. Za​uwa​ży​łem, że ci z nas, któ​rzy naj​bar​dziej zbli​ża​li się do ar​cha​icz​ne​go dziś typu wil​ków mor​skich, naj​wię​cej byli wzru​sze​ni – być może dla​te​go, że mniej mają „świa​to​wej ogła​dy” niż nowe po​ko​le​nie. Sta​ry wilk mor​ski z dala od swe​go na​tu​ral​ne​go ży​wio​łu był pro​stym i sen​ty​men​tal​nym zwie​rzę​ciem. Spo​strze​głem, że je​den z nich sto​ją​cy na wprost mnie, po dru​giej stro​nie gro​bu, pła​cze rzew​ny​mi łza​mi. Są​czy​ły się po zo​ra​nej od nie​po​gód twa​rzy jak kro​ple desz​czu po sta​rym i wy​tar​tym mu​rze. Póź​niej się do​wie​dzia​łem, że był on po​stra​chem za​ło​gi, czło​wie​kiem twar​dym; że nig​dy nie miał żony ani swe​go wła​sne​go pi​sklę​cia i że od naj​młod​szych lat za​trud​nio​ny że​glu​gą po mor​skich głę​bi​nach, znał ko​bie​ty i dzie​ci tyl​ko z wi​dze​nia. Może opła​ki​wał stra​co​ne oka​zje, za​zdrosz​cząc tyl​ko oj​co​stwa, z dziw​nej za​wi​ści wzglę​dem bólu, któ​re​go nig​dy nie mógł za​znać? Czło​wiek, i na​wet czło​wiek mo​rza, jest zwie​rzę​ciem chi​me​rycz​nym, jest wy​two​rem omi​nię​tej spo​sob​no​ści, a za​ra​zem jej ofia​rą. Ale ten spra​wił, że za​wsty​dzi​łem się swej nie​czu​ło​ści. Nie było we mnie łez. Ze strasz​li​wą, kry​tycz​ną obo​jęt​no​ścią słu​cha​łem mo​dli​twy po​grze​bo​wej, któ​rą mi raz czy dwa razy wy​pa​dło sa​me​mu od​czy​ty​wać nad ja​kimś dzie​ciu​chem z mej za​ło​gi, zmar​łym ma mo​rzu. Sło​wa te, sło​wa otu​chy i bra​wu​ry, skrzy​dla​te sło​wa, tak ożyw​cze wśród nie​ob​ję​te​go bez​mia​ru wód i nie​bios, pa​da​ły jak​by znu​żo​ne w tę małą mo​gił​kę. Na cóż się zda​ło py​tać śmier​ci, gdzie jej żą​dło – tu, nad tym ma​leń​kim, ciem​nym

doł​kiem w zie​mi? I my​śli moje po​bie​gły ku spra​wom ży​cia – nie​zbyt zresz​tą pod​nio​słym, jako to: stat​ki, frach​ty, in​te​re​sy han​dlo​we. Czło​wiek pod wzglę​dem nie​sta​ło​ści uczuć ża​ło​śnie przy​po​mi​na mał​pę. Mój wą​tek my​ślo​wy przy​pra​wiał mnie o obrzy​dze​nie, a jed​nak my​śla​łem: „Czy uda mi się ry​chło za​wrzeć kon​trakt? Czas to pie​niądz. Czy ten Ja​co​bus rze​czy​wi​ście na​strę​czy mi (jaki do​bry in​te​res?… Mu​szę go w tych dniach od​wie​dzić.” Nie sądź​cie, że na​rzu​ca​łem tym my​ślom ja​ko​wąś ści​słość. To ra​czej one mi się na​rzu​ca​ły: nie​wy​raź​ne, ciem​ne, nie​spo​koj​ne, wsty​dli​we. I mia​ły w so​bie ja​kąś tępą, ohyd​ną, za​wzię​tą upo​rczy​wość. Nie in​a​czej, tyl​ko obec​ność tego upar​te​go kra​ma​rza okrę​to​we​go nada​ła im bieg. Z ża​łob​ną miną stał tam wśród na​sze​go gro​na ma​ry​na​rzy i gniew mnie chwy​tał na jego obec​ność, któ​ra, przy​po​mi​na​jąc mi o jego bra​cie-kup​cu, spra​wia​ła, żem lżył sa​me​go sie​bie. Gdyż w sa​mej rze​czy coś nie​coś z przy​zwo​ite​go na​stro​ju czu​łem w, so​bie. To tyl​ko ta myśl, któ​ra… Na​resz​cie to się skoń​czy​ło. Bied​ny oj​ciec – męż​czy​zna lat czter​dzie​stu, z czar​ny​mi kę​pia​sty​mi fa​wo​ry​ta​mi i z ża​ło​sną bli​zną na świe​żo ogo​lo​nym pod​bród​ku – dzię​ko​wał nam wszyst​kim po​ły​ka​jąc łzy. Ale czy to dla​te​go, że nie​zde​cy​do​wa​ny co do po​wro​tu ocią​ga​łem się z odej​ściem u bra​my cmen​ta​rza, czy może dla​te​go, że by​łem z nich naj​młod​szy, lub też wi​dząc moje za​sę​pie​nie, spo​wo​do​wa​ne wy​rzu​ta​mi su​mie​nia, przy​pi​sy​wał je uczu​ciom pod​nio​ślej​szym i od​po​wied​niej​szym chwi​li, albo po pro​stu dla​te​go, że by​łem mu jesz​cze bar​dziej od in​nych obcy – mnie jed​ne​go wy​róż​nił. Idąc obok, jął mi po​now​nie dzię​ko​wać sło​wa​mi, któ​rych, zgry​zio​ny we​wnętrz​nie, słu​cha​łem w po​nu​rym mil​cze​niu. Rap​tem wsu​nął mi rękę pod ra​mię, a dru​gą za​ma​chał w kie​run​ku ja​kiejś wy​so​kiej, słusz​nej po​sta​ci, któ​ra szła uli​cą z dala, sa​mot​nie, w roz​wia​nym lek​kim sza​rym ubra​niu. – To do​bry chłop, rze​czy​wi​ście do​bry chłop – tu prze​łknął spóź​nio​ne szlo​cha​nie – ten Ja​co​bus.

I szep​tem tłu​ma​czył mi, że Ja​co​bus był pierw​szym czło​wie​kiem, któ​ry po przy​by​ciu jego stat​ku zja​wił się na po​kła​dzie i po​sły​szaw​szy o nie​szczę​ściu za​jął się wszyst​kim, do​bro​wol​nie ofia​ro​wał swe usłu​gi w za​ła​twie​niu zwy​kłych spraw, do​sta​wił na brzeg pa​pie​ry okrę​to​we, za​rzą​dził, co trze​ba do po​grze​bu. – Do​bry chłop. Ja stra​ci​łem gło​wę. Przez dzie​sięć dni do​glą​da​łem żony. A ra​tun​ku żad​ne​go. Po​myśl pan tyl​ko! Dro​gi ma​lec umarł tego sa​me​go dnia, gdy do​bi​li​śmy do brze​gu. W jaki spo​sób zdo​ła​łem wpro​wa​dzić sta​tek do por​tu, Bóg je​den wie! Nie wi​dzia​łem nic, nie mo​głem mó​wić, nie mo​głem… Sły​sza​łeś pan nie​za​wod​nie, że w cza​sie tego rej​su wy​padł za bur​tę pierw​szy ofi​cer. Nie było komu mnie wy​rę​czyć. Bied​na ko​bie​ta pra​wie osza​la​ła, tam na dole, sama jed​na wraz z… Na Boga! To nie jest spra​wie​dli​wość. Szli​śmy ra​zem w mil​cze​niu. Nie wie​dzia​łem, jak się z nim roz​stać. Na na​brze​żu pu​ścił moje ra​mię i za​cie​kle ude​rzył pię​ścią w dłoń dru​giej ręki. – Na Boga, to nie​spra​wie​dli​we! – krzyk​nął zno​wu. – Nie żeń się pan nig​dy, chy​ba że wprzód po​tra​fisz ugła​skać mo​rze… To nie jest spra​wie​dli​wość! Nie mia​łem za​mia​ru „ugła​ski​wać mo​rza”, więc gdy mnie opu​ścił, by udać się na po​kład swe​go stat​ku, ży​wi​łem głę​bo​kie prze​ko​na​nie, że nie oże​nię się w ogó​le. Gdy za​trzy​ma​łem się u schod​ków cze​ka​jąc na Ja​co​bu​so​we​go wio​śla​rza, któ​ry gdzieś znik​nął, pod​szedł do mnie ka​pi​tan „Hil​dy” – miał w ręce cie​niut​ką je​dwab​ną pa​ra​sol​kę, a spi​cza​ste brze​gi glad​sto​now​skie​go, sta​ro​mod​ne​go koł​nie​rzy​ka ob​ra​mia​ły gład​ko ogo​lo​ną, szczu​płą, ru​mia​ną twarz. Była dziw​nie świe​ża na jego wiek, pięk​nie za​ry​so​wa​na i oświe​tlo​na przez nad​zwy​czaj ja​sne nie​bie​skie oczy. Kępa si​wych wło​sów, lśnią​cych jak szkla​na przę​dza, kę​dzie​rza​wi​ła się, na​stro​szo​na, pod ron​dem cen​nej, sta​rej pa​na​my z sze​ro​ką czar​ną wstąż​ką. W wy​glą​dzie tego ży​we​go, schlud​ne​go sta​rusz​ka było coś dziw​nie aniel​skie​go i za​ra​zem chło​pię​ce​go. Jak gdy​by znał mnie od dziec​ka i wi​dy​wał co dzień; za​gad​nął mnie, udzie​la​jąc mi za​baw​ne​go spo​-

strze​że​nia o ja​kiejś tę​giej Mu​rzyn​ce, któ​ra sie​dzia​ła na stoł​ku tuż przy kra​wę​dzi na​brze​ża. Po czym za​uwa​żył uprzej​mie, że mam bar​dzo ład​niut​ki bark. Od​wza​jem​ni​łem się rów​nież grzecz​ną, pręd​ką od​po​wie​dzią: – Nie jest tak ład​ny jak „Hil​da”. Ką​ci​ki jego de​li​kat​nie wy​kro​jo​nych, wraż​li​wych ust opu​ści​ły się na​tych​miast z wy​ra​zem przy​gnę​bie​nia. – Mój Boże! Toż ja te​raz pra​wie że nie mogę znieść jej wi​do​ku. Czy nie jest mi wia​do​mo – spy​tał z nie​po​ko​jem – że zgu​bił ga​lion swe​go stat​ku? Ko​bie​ta w nie​bie​skiej tu​ni​ce la​mo​wa​nej zło​tem, o twa​rzy może nie tak bar​dzo pięk​nej, ale te jej bia​łe, cu​dow​nie ukształ​to​wa​ne, na​gie ra​mio​na, wy​cią​gnię​te, jak gdy​by pły​wa​ła… Czyż​bym nie wie​dział? Kto by się mógł ta​kiej rze​czy spo​dzie​wać! I to po dwu​dzie​stu la​tach! Ze… spo​so​bu, w jaki to mó​wił, nikt by się nie do​my​ślił, że tu cho​dzi o ko​bie​tę wy​cio​sa​ną z drze​wa; drżą​cy głos i wzbu​rze​nie sta​re​go pana nada​wa​ły jego płacz​li​wym ża​lom ja​kiś po​ciesz​nie zdroż​ny od​cień – …Znik​nę​ła w nocy – czy​sta, po​god​na noc, z ta​kim so​bie le​ciut​kim wzdę​ciem fali – w Za​to​ce Ben​gal​skiej. Ode​szła bez żad​ne​go plu​śnię​cia; nikt na stat​ku nie mógł wy​ja​śnić dla​cze​go, w jaki spo​sób, o któ​rej go​dzi​nie – po dwu​dzie​sta la​tach, któ​re mi​nę​ły tego paź​dzier​ni​ka… Czy nie sły​sza​łem o tym?… Za​pew​ni​łem go współ​czu​ją​co, że wca​le nie sły​sza​łem – i po​grą​żył się w bo​le​snych roz​trzą​sa​niach. Z pew​no​ścią nie zna​mio​nu​je to nic do​bre​go. Jest w tym jak​by ostrze​że​nie. Lecz gdym zro​bił uwa​gę, że prze​cież moż​na spro​ku​ro​wać inny wi​ze​ru​nek ko​bie​ty, do​sta​ło mi się po​rząd​nie za to, żem to tak lek​ko po​trak​to​wał. Pod ja​sną opa​le​ni​zną twarz sta​re​go chłop​ca ob​la​ła się pą​sem, jak gdy​bym mu za​pro​po​no​wał coś nie​przy​zwo​ite​go. Moż​na za​stą​pić masz​ty, po​wie​dział, albo zgu​bio​ny… ster, ja​kąś inną część okrę​tu, ale co za sens przy​cze​piać nową fi​gu​rę? Jaka sa​tys​fak​cja? Kogo to ob​cho​dzi? Wi​dać, że

mnie się nie zda​rzy​ło być to​wa​rzy​szem fi​gu​ry okrę​to​wej przez prze​szło dwa​dzie​ścia lat. – Nowy ga​lion! – zrzę​dził z nie​ga​sną​cym obu​rze​niem. – To tak, jak bym ja, wdo​wiec od dwu​dzie​stu ośmiu łat, do​bie​ga​ją​cych w maju, miał te​raz wła​śnie co prę​dzej my​śleć o pro​ku​ro​wa​niu so​bie no​wej żony. Pan je​steś taki sam la​da​co jak ten chły​stek Ja​co​bus. Wy​so​ce mnie to ba​wi​ło. – A co zro​bił ten Ja​co​bus? Czy na​ma​wiał pana do mał​żeń​stwa, pa​nie ka​pi​ta​nie? – do​py​ty​wa​łem się z sza​cun​kiem. Ale jego już po​nio​sło i tyl​ko skrzy​wił się w gniew​nym uśmie​chu. – Spro​ku​ro​wać! W sa​mej rze​czy! On jest z tego ga​tun​ku dra​bów, co to spro​ku​ru​ją panu wszyst​ko, co pan ze​chcesz, za pie​nią​dze. Nie upły​nę​ła go​dzi​na, jak tu za​cu​mo​wa​łem, gdy już do​stał się na po​kład i od razu chciał mi sprze​dać biust, któ​ry przy​pad​kiem miał tam gdzieś w swo​im po​dwó​rzu. Pod​bech​tał Smi​tha, mego pierw​sze​go ofi​ce​ra, żeby o tym ze mną po​mó​wił. „Pa​nie Smith – po​wia​dam – czy pan nie masz lep​sze​go o mnie po​ję​cia? Czy ja je​stem z tych, któ​rzy pod​no​szą cu​dze, wy​rzu​co​ne na śmiet​nik biu​sty?” I to jesz​cze po tylu la​tach! Spo​sób, w jaki wy​ra​ża się nie​je​den z was, mło​dych lu​dzi… Uda​łem wiel​ką skru​chę I sia​da​jąc do ło​dzi rze​kłem roz​waż​nie: – A za​tem nie ma in​nej rady, jak tyl​ko przy​twier​dzić gryf od skrzy​piec, tyl​ko to. Wie pan, taki sny​cer​ski ka​błą​ko​wa​ty or​na​ment, pięk​nie zło​co​ny. Bar​dzo oso​wiał po swo​im wy​bu​chu. – Tak. Ka​błąk. Być może. Ja​co​bus tez wspo​mi​nał o tym. On nig​dy się nie znaj​dzie w krop​ce, jak cho​dzi o wy​cią​gnię​cie gro​sza z że​glar​skiej kie​sze​ni. On by mi ka​zał za​pła​cić tyle za ten rzeź​bio​ny or​na​ment, ile kosz​tu​je cały dziób. Zło​co​ny gryf od skrzy​piec, po​wie​dzia​łeś pan, hę? Ośmie​lę się twier​dzić, że to do​bre dla pana. Wy, mło​dzież, nie ma​cie, jak wi​dać, po​czu​cia

tego, co przy​stoi. – Zro​bił kur​czo​wy ruch pra​wą ręką. -– Nie ma co mó​wić. Nic tu już nie po​mo​że. I wła​śnie pusz​czę co ry​chlej sta​rusz​ka z gołą dziob​ni​cą – jęk​nął po​sęp​nie. A po​tem, gdy moja łódź od​bi​ła już od schod​ków, wy​tę​żył głos wo​ła​jąc z ko​micz​ną za​pal​czy​wo​ścią od kra​wę​dzi na​brze​ża: – Tak, zro​bię to! Choć​by na złość tej pi​jaw​ce, co do​star​cza biu​sty. Sta​ry ze mnie wró​bel, nie za​po​mi​naj pan o tym. A wpad​nij pan do mnie któ​re​goś dnia na sta​tek! Spę​dzi​łem pierw​szy wie​czór por​to​wy w swej ci​chej klit​ce okrę​to​wej; i dość by​łem rad my​śli, że to lą​do​we ży​cie, z jego tak ra​żą​cą ma​łost​ko​wą, de​ner​wu​ją​cą zbio​ro​wo​ścią i z jego ob​fi​to​ścią twa​rzy, no​wych dla świe​żo przy​by​łe​go z mo​rza, nie bę​dzie mia​ło do mnie przy​stę​pu o kil​ka go​dzin dłu​żej. A jed​nak są​dzo​ne mi było jesz​cze raz przed snem usły​szeć coś na nutę Ja​co​bu​sa. Burns wy​szedł po ko​la​cji na ląd, aże​by, jak się wy​ra​ził, „rzu​cić okiem na świat”. Po​nie​waż było zu​peł​nie ciem​no, gdy mi oznaj​mił swój za​miar, nie do​py​ty​wa​łem się, co by tam chciał wi​dzieć. W ja​kiś czas, już koło pół​no​cy, sie​dząc z książ​ką w me​sie usły​sza​łem jego skra​da​ją​ce się kro​ki i okrzyk​ną​łem go po na​zwi​sku. Burns wszedł trzy​ma​jąc w ręku la​skę i ka​pe​lusz; od​święt​ność jego lą​do​we​go stro​ju i mina obi​bru​ka z ohyd​nym po​mru​gi​wa​niem oka nada​wa​ły mu wy​gląd nie​wia​ro​god​nie po​spo​li​ty. Za​pro​szo​ny, siadł, po​ło​żył la​skę i ka​pe​lusz na sto​le i po chwi​li roz​mo​wy o spra​wach stat​ku za​uwa​żył: – Ład​nych ja się po​wia​stek na​słu​cha​łem w por​cie o tym ga​gat​ku, kup​czy​ku okrę​to​wym, co tak grac​ko wy​łu​dził od pana ro​bo​tę. Zro​bi​łem uwa​gę swe​mu by​łe​mu pa​cjen​to​wi z po​wo​du jego nie​od​po​wied​nie​go wy​ra​ża​nia się. Otrzą​snął się tyl​ko wzgar​dli​wie. Ślicz​nie uda​na sztucz​ka, do​praw​dy: zdo​być abor​da​żem cu​dzy okręt, za​opa​trzyć go w pro​wiant na śnia​da​nie w dwóch ko​szach dla ca​łej za​ło​gi i naj​spo​koj​niej wpro​sić się do ka​pi​tań​skie​go sto​łu! Nig​dy w ży​ciu nie sły​szał o czymś tak chy​trym i tak bez​-

wstyd​nym. Za​czą​łem bro​nić nie​zwy​kłych me​tod Ja​co​bu​sa. – On jest bra​tem jed​ne​go z naj​bo​gat​szych kup​ców w tym por​cie. Oczy pierw​sze​go ofi​ce​ra try​snę​ły pięk​nie zie​lo​ny​mi iskra​mi. – Jego star​szy brat nie roz​ma​wia z nim od osiem​na​stu czy dwu​dzie​stu lat – oznaj​mił trium​fu​ją​co. – Ot, w czym rzecz! – Wiem o tym wszyst​kim – prze​rwa​łem wy​nio​śle. – Wie pan? Hm! – My​śla​mi cią​gle jesz​cze krą​żył wo​kół ety​ki han​dlo​we​go współ​za​wod​nic​twa. – Nie mogę pa​trzeć na wy​zy​ski​wa​nie pań​skiej do​bro​ci. On dał temu na​sze​mu ste​war​do​wi pięć ru​pii w łapę, żeby go tu wpu​ścił, a może i wię​cej. Co to dla nie​go? Wli​czy to do ra​chun​ku, i wię!cej jesz​cze. – Czy to jest jed​na z tych bajd, któ​reś pan sły​szał w por​cie? – spy​ta​łem. Za​pew​nił mnie, że jego wła​sny roz​są​dek mógł​by mu o tym po​wie​dzieć. Nie, na brze​gu sły​szał, że nikt z sza​nu​ją​cych się oby​wa​te​li w mie​ście nie zbli​ża się do Ja​co​bu​sa. Za​miesz​ku​je pono ja​kiś ob​szer​ny sta​ro​świec​ki dom z wiel​kim ogro​dem w jed​nym z za​uł​ków. Po​wie​dziaw​szy to Burns przy​brał ta​jem​ni​czy wy​raz: – Trzy​ma tam w za​nik​nię​ciu ja​kąś dziew​czy​nę, któ​ra, jak mó​wią… – Przy​pusz​czam, żeś pan sły​szał te wszyst​kie plot​ki w ja​kimś wy​bit​nie do​stoj​nym miej​scu? – rzu​ci​łem, jak moż​na naj​usz​czy​pli​wiej. Cios był traf​ny, po​nie​waż Burns, jak wie​lu in​nych nie​przy​jem​nych lu​dzi, był nie​sły​cha​nie draż​li​wy na punk​cie mi​ło​ści wła​snej. Po​zo​stał w miej​scu jak ra​żo​ny gro​mem, z usta​mi otwar​ty​mi do za​ko​mu​ni​ko​wa​nia mi ja​kichś dal​szych po​gło​sek, lecz nie da​łem mu już do tego spo​sob​no​ści. – I w ogó​le co mnie to, u dia​bła, może ob​cho​dzić? – do​rzu​ci​łem, co​fa​jąc się do swej ka​bi​ny. Było rze​czą na​tu​ral​ną, że tak po​wie​dzia​łem. Ale obo​jęt​no​ści tej ja​koś nie czu​łem. Daj​my na to, że za​przą​ta​nie się mo​ral​ną stro​ną swe​go do​staw​cy

okrę​to​we​go jest ab​sur​dem, cho​ciaż​by utrzy​my​wał z nami jak naj​bliż​sze sto​sun​ki ku​piec​kie; lecz jego oso​bo​wość wy​ci​snę​ła na mnie swo​je pięt​no już w pierw​szym dniu mego po​by​tu w por​cie w spo​sób wam już wia​do​my. Po tym wstęp​nym śmia​łym czy​nie Ja​co​bus uka​zy​wał się w każ​dej in​nej po​sta​ci, tyl​ko nie na​trę​ta. Dzień w dzień, od sa​me​go rana, prze​by​wał poza do​mem i łód​ką ob​jeż​dżał stat​ki, któ​re ko​lej​no ob​słu​gi​wał, co rusz to za​trzy​mu​jąc się na po​kła​dzie jed​ne​go z nich, by przy oka​zji spo​żyć z ka​pi​ta​nem śnia​da​nie. Ja​koż, wi​dząc, że te usłu​gi cie​szą się ogól​nym wzię​ciem, ki​wa​łem mu gło​wą po​błaż​li​wiej, gdy raz, wy​cho​dząc od sie​bie, za​sta​łem go w me​sie. Rzu​ciw​szy okiem na stół do​strze​głem, że jego miej​sce było już na​kry​te. Stał w ocze​ki​wa​niu mego zja​wie​nia się, bar​dzo ma​syw​ny i ci​chy, trzy​ma​jąc w swej gru​bej ręce prze​pięk​ny bu​kiet kwia​tów. Ofia​ru​jąc je z bla​dym, sen​nym uśmie​chem po​dał mi do wia​do​mo​ści: „Z wła​sne​go ogro​du”, ma cał​kiem nie​brzyd​ki sta​ry ogród; sam je rwał dziś rano przed wyj​ściem za in​te​re​sa​mi; są​dzi, że chciał​bym… Od​wró​cił się. – Czy mógł​bym pro​sić ste​war​da o tro​chę wody w du​żym dzban​ku, je​że​li ła​ska? Sia​da​jąc przy sto​le za​pew​ni​łem go żar​to​bli​wie, że mam uczu​cie, jak gdy​bym był ład​ną dziew​czy​ną, więc nie po​win​no go dzi​wić, że się ru​mie​nię. Lecz on był za​ję​ty ukła​da​niem swo​jej kwia​to​wej da​ni​ny przy kre​den​sie. – Niech ste​ward po​sta​wi to, z ła​ski swej, przy na​kry​ciu pana ka​pi​ta​na, pro​szę. – Wy​po​wie​dział to ży​cze​nie swym zwy​kłym, ni​skim pół​gło​sem. Ofia​ro​wał mi owe kwia​ty w spo​sób tak fi​ne​zyj​ny, że nie po​zo​sta​ło mi nie in​ne​go, jak tyl​ko je wą​chać, pod​czas gdy on, ci​chut​ko za​jąw​szy miej​sce, wy​szep​tał po​gląd, że tro​chę kwia​tów znacz​nie uprzy​jem​nia wy​gląd okrę​to​we​go sa​lo​nu. Chciał​by wie​dzieć, cze​mu nie za​pro​wa​dzi​łem u sie​bie wo​kół luku świetl​ne​go pół​ek pod do​nicz​ki z kwia​ta​mi, któ​re bym brał z sobą na mo​rze. Ma zręcz​ne​go rze​mieśl​ni​ka, któ​ry by za​ła​twił do​pa​so​wa​nie pół​ek w cią​gu

jed​ne​go dnia, a on mógł​by mi do​star​czyć dwa lub trzy tu​zi​ny do​brych ro​ślin… Ko​niusz​ki jego tłu​stych, okrą​głych pal​ców w nie​za​chwia​nej rów​no​wa​dze spo​czy​wa​ły na kra​wę​dzi sto​łu, po obu stro​nach fi​li​żan​ki z kawą. Z jego twa​rzy nie scho​dził wy​raz nie​zmą​co​ne​go spo​ko​ju. Burns zło​śli​wie uśmie​chał się do sie​bie. Oświad​czy​łem, że by​najm​niej nie mam za​mia​ru prze​ra​biać luku na oran​że​rię po to je​dy​nie, aże​by wiecz​ną po​tra​wą na sto​le ofi​cer​skim była próch​ni​ca i ob​umar​łe szcząt​ki ro​ślin​ne. – Ho​do​wać tam naj​pięk​niej​sze kwia​ty – na​le​gał, rzu​ca​jąc okiem ku gó​rze. – A kło​po​tu z tym do​praw​dy nie ma. – Ależ jest. Mnó​stwo kło​po​tów – za​prze​czy​łem. – Aż wresz​cie któ​ry ga​moń po​zo​sta​wi luk otwar​ty pod​czas świe​żej bry​zy, do​sta​ną je​den chlust sło​nej wody i w ty​dzień cała grząd​ka już mar​twa. Burns wzgar​dli​wie par​sk​nął na znak apro​ba​ty. Ja​co​bus przy​stał na to bier​nie. W ja​kiś czas po​tem roz​kle​iły się jego tłu​ste war​gi z za​py​ta​niem, czy nie wi​dzia​łem się jesz​cze z jego bra​tem. Od​po​wie​dzia​łem krót​ko: – Nie, jesz​cze nie. – To zu​peł​nie inny czło​wiek – za​uwa​żył sen​nie i wstał. Jego ru​chy mia​ły oso​bli​wą ci​chość. – No, dzię​ku​ję panu, pa​nie ka​pi​ta​nie. Je​śli coś nie wy​pad​nie we – dług pań​skich ży​czeń, pro​szę nad​mie​nić o tym ste​war​do​wi. Przy​pusz​czam, że pan te​raz wyda obiad dla per​so​ne​lu biu​ra. – Po co? – za​wo​ła​łem do​syć żywo. – Gdy​by moje Sto​sun​ki han​dlo​we z por​tem były sta​łe, to inna rzecz. Ale je​stem dla nich kimś zu​peł​nie ob​cym! Mogę tu się nie po​ja​wić po raz dru​gi lata całe. Nie wi​dzę, dla​cze​go ja… Czy pan chce po​wie​dzieć, że to przy​ję​te? – Tego się ocze​ku​je od ko​goś ta​kie​go jak pan – wes​tchnął ła​god​nie. – Ośmiu star​szych ko​mi​san​tów, szef… to dzie​więć, pa​nów trzech… dwa​na​ście

osób. Nie po​win​no zbyt wie​le kosz​to​wać. Gdy​by pan ze​chciał dać mi znać o dniu przez ste​war​da… – Tego się ode mnie ocze​ku​je! Dla​cze​góż ma się tego ode mnie ocze​ki​wać? Czy dla​te​go, że wy​glą​dam na czło​wie​ka szcze​gól​nie mięk​kie​go, czy co? . W jego nie​ru​cho​mej po​sta​wie ude​rzy​ła mnie ja​kaś na​gle przy​wdzia​na god​ność, a w jego nie​prze​nik​nio​nym spo​ko​ju zwę​szy​łem nie​bez​pie​czeń​stwo. – Cza​su jest pod do​stat​kiem, aby to ob​my​śleć – za​koń​czy​łem wą​tło, czy​niąc ręką gest, jak bym usi​ło​wał go się po​zbyć. Przed odej​ściem jed​nak zdą​żył nad​mie​nić z ubo​le​wa​niem, że do​tąd nie miał przy​jem​no​ści oglą​da​nia mnie w swo​im „skła​dzie” i po​czę​sto​wa​nia cy​ga​ra​mi. Miał​by do zby​cia pacz​kę, sześć ty​się​cy, bar​dzo ta​nio. – My​ślę, że opła​ci​ła​by się panu chwi​lo​wa fa​ty​ga dla za​mó​wie​nia so​bie pew​nej ich ilo​ści – do​dał z tłu​stym, me​lan​cho​lij​nym uśmie​chem i opu​ścił mesę. Burns, wzbu​rzo​ny, ude​rzył pię​ścią w stół. – Czy pan wi​dział kie​dy taką bez​czel​ność! Po​sta​no​wił so​bie wy​cią​gnąć z pana co​kol​wiek bądź, w ten czy inny spo​sób. Od razu po​czu​łem w so​bie chęć obro​ny Ja​co​bu​sa i od​po​wie​dzia​łem fi​lo​zo​ficz​ną uwa​gą, że wszyst​ko to są in​te​re​sy, jak mnie​mam. Lecz ten mój nie​do​rzecz​ny pierw​szy ofi​cer wy​mam​ro​taw​szy parę ury​wa​nych zdań, jako to: „Nie mogę ścier​pieć!… Zważ pan moje sło​wa”… i tak da​lej, z trza​skiem wy​le​ciał z ka​bi​ny. Gdy​bym go nie pie​lę​gno​wał pod​czas tej za​bój​czej go​rącz​ki, nie zniósł​bym jego za​cho​wa​nia się ani przez je​den dzień dłu​żej.

III

Ja​co​bus za​prząt​nął mi gło​wę swo​im bo​ga​tym bra​tem tak da​le​ce, że po​sta​no​wi​łem za​ła​twić tę han​dlo​wą wi​zy​tę nie​zwłocz​nie. O Er​ne​ście Ja​co​bu​sie po​sły​sza​łem już do tego cza​su co​kol​wiek wię​cej. Był on człon​kiem Rady, gdzie sta​le ścią​gał na sie​bie za​rzu​ty władz. Wy​wie​rał znacz​ny wpływ na opi​nię pu​blicz​ną. Mnó​stwa lu​dzi było mu win​nych pie​nią​dze. Pro​wa​dził na wiel​ką ska​lę im​port wszel​kie​go ro​dza​ju to​wa​rów. Na przy​kład cała do​sta​wa wor​ków do cu​kru była fak​tycz​nie w jego ręku. O tym ostat​nim fak​cie do​wie​dzia​łem się do​pie​ro póź​niej. Tym​cza​sem od​nio​słem ogól​ne wra​że​nie, że sta​no​wił miej​sco​wą zna​ko​mi​tość. Był ka​wa​le​rem i urzą​dzał co ty​dzień w swym pod​miej​skim domu kar​cia​ne przy​ję​cia, na któ​rych by​wa​li naj​pierw​si lu​dzie z osa​dy. Tym więk​szą było tedy dla mnie nie​spo​dzian​ką, gdym od​na​lazł jego biu​ro w li​chym oto​cze​niu, zu​peł​nie z dala od dziel​ni​cy han​dlo​wej, po​śród sku​pi​ska nędz​nych le​pia​nek. Ma​jąc wska​za​ny kie​ru​nek przez czar​ną desz​czuł​kę z bia​ły​mi li​te​ra​mi, wdra​pa​łem się po drew​nia​nych stop​niach wą​skiej klat​ki scho​do​wej do po​miesz​cze​nia o go​łej pod​ło​dze z de​sek, za​sła​nej strzę-, pami bu​re​go pa​pie​ru i wiech​cia​mi pa​ko​wej sło​my. Pod jed​ną ze ścian pię​trzył się stos cze​goś, co przy​po​mi​na​ło skrzyn​ki na wino. Chu​der​la​wy i brud​ny mło​dzi​ko​wa​ty Mu​lat o bla​do​żół​tej skó​rze i ża​ło​śnie dłu​giej szyi, przy​po​mi​na​ją​cy cho​re kur​czę, ze​rwał się z trój​noż​ne​go stoł​ka, spo​za li​che​go, skle​co​ne​go z… tar​cic biur​ka wpa​tru​jąc się we mnie, jak by onie​miał ze stra​chu. Mia​łem pew​ną trud​ność z na​mó​wie​niem go, aby mnie po​szedł oznaj​mić, cho​ciaż nie mo​głem z nie​go wy​do​być, co sta​ło na prze​szko​dzie. Uczy​nił to wresz​cie ze

strasz​li​wy​mi opo​ra​mi, któ​re prze​sta​ły być dla mnie za​gad​ką, gdy usły​sza​łem, jak go strasz​li​wie, z dzi​kim a przy​tłu​mio​nym po​ry​kiem sklę​to, po​tem do​no​śnie spo​licz​ko​wa​no i osta​tecz​nie wy​ko​pa​no za drzwi już bez za​cho​wa​nia po​zo​rów; al​bo​wiem po​wró​cił wy​la​tu​jąc przez próg gło​wą na​przód i du​sząc się od po​wścią​ga​ne​go krzy​ku. Po​wie​dzieć, że stru​chla​łem, by​ło​by za mało. Za​cho​wy​wa​łem się ci​cho jak czło​wiek po​grą​żo​ny we śnie. Bied​ny chło​piec, trzy​ma​jąc się obu​rącz za tę część swe – go wą​tłe​go szkie​le​tu, któ​ra otrzy​ma​ła razy, rzekł po pro​stu: – Pan bę​dzie ła​skaw wejść. Nie​zwy​kłe było opa​no​wa​nie tej mi​ze​ro​ty. Nie​do​rzecz​na myśl, że ja tego chłop​ca już przed​tem gdzieś wi​dzia​łem, rzecz oczy​wi​ście nie​mo​żeb​na, była jak​by de​li​kat​nym do​tknię​ciem koń​czą​cym ob​rzęd cza​rów, uzu​peł​nie​niem sce​ny od​po​wied​niej do po​wzię​cia wąt​pli​wo​ści, czy się jest przy zdro​wych zmy​słach. Z wy​tę​żo​nym wzro​kiem oglą​da​łem się do​ko​ła, jak obu​dzo​ny lu​na​tyk. – Słu​chaj no – krzyk​ną​łem gło​śno – czyż​by to była omył​ka? Czy to jest biu​ro pana Ja​co​bu​sa? Chło​piec wpa​trzył się we mnie z bo​le​snym wy​ra​zem, tak mi ja​koś zna​jo​mym! Głos ze środ​ka wark​nął za​czep​nie: – Wejdź pan, chodź pan, kie​dy tu już je​steś… Nie wie​dzia​łem… Prze​sze​dłem ową pierw​szą izbę tak, jak gdy​bym się zbli​żał do ja​ski​ni ja​kie​goś dzi​kie​go, nie​zna​ne​go zwie​rza: z nie​ustra​szo​ną od​wa​gą, lecz i pod​nie​co​ny. Tyl​ko że nie ma na świe​cie zwie​rza, któ​ry by w czło​wie​ku mógł wy​wo​łać obu​rze​nie, moc ta na​le​ży do ohyd​nych wła​ści​wo​ści zwie​rzę​cia ludz​kie​go. I ja wrza​łem obu​rze​niem, co nie prze​szko​dzi​ło mi za​uwa​żyć ude​rza​ją​ce​go po​do​bień​stwa obu bra​ci. Ten był ciem​ny, gdy tam​ten był ja​sno​wło​sy, lecz obaj rów​nie oty​li. Był bez ma​ry​nar​ki i bez ka​mi​zel​ki; nie​wąt​pli​wie uci​nał drzem​kę chra​piąc w bu​ja​ku, któ​ry stał w ką​cie naj​dal​szym od okna. Po​nad wiel​ką masą zmię​to​szo​nej bia​-

łej ko​szu​li, za​pię​tej na trzy bry​lan​to​we guzy, jego pu​co​ło​wa​ta twarz wy​da​wa​ła się sma​gła. Była wil​got​na, ciem​ne wąsy zwi​sa​ły ka​le​kie i po​strzę​pio​ne. Po​pchnął ku mnie nogą zwy​czaj​ne krze​seł​ko o wy​pla​ta​nym sie​dze​niu. – Siądź pan. Mu​sną​łem je prze​lot​nym spoj​rze​niem, a po​tem, zwra​ca​jąc gniew​ne oczy wprost na nie​go, oświad​czy​łem to​nem ści​słym i do​bit​nym, że przy​cho​dzę tu sto​sow​nie do zle​ceń mego ar​ma​to​ra. – Ach, tak. Hm! Nie zro​zu​mia​łem, co ten bła​zen mó​wił… Ale nic nie szko​dzi! To od​uczy tego dra​nia prze​szka​dzać mi o tej po​rze – do​dał szcze​rząc do mnie zęby z dra​pież​nym cy​ni​zmem. Spoj​rza​łem na ze​ga​rek. Było po trze​ciej – wła​śnie naj​go​ręt​sza pora biu​ro​wej pra​cy po​obied​niej w por​cie. Burk​nął roz​ka​zu​ją​co: – Sia​daj pan, ka​pi​ta​nie. Zwa​żyw​szy ła​ska​wość tego za​pro​sze​nia, od​rze​kłem: – Wszyst​kie​go, co mi pan ma do po​wie​dze​nia, mogę wy​słu​chać sto​jąc. – Tfu! – fuk​nął i wle​pił we mnie na chwi​lę sze​ro​ko otwar​te, sro​gie śle​pia. Ol​brzy​mi ko​cur, ni stąd ni zo​wąd plu​ją​cy w czło​wie​ka. – Pa​trz​cie go!… Co panu się śni, że kim pan je​steś? Po coś pan tu przy​szedł? Je​śli pan nie chcesz usiąść i po​roz​ma​wiać o in​te​re​sach, to le​piej idź pan do dia​bła! – Nie znam go oso​bi​ście – rze​kłem – lecz po tym wszyst​kim nie omiesz​kam zło​żyć mu wi​zy​ty. Spo​tka​nie z dżen​tel​me​nem dzia​ła od​świe​ża​ją​co. Szedł za mną i war​czał: – Co za bez​czel​ność! Mam wiel​ką chęć na​pi​sać pań​skim mo​co​daw​com to, co o panu my​ślę. Od​wró​ci​łem się ku nie​mu na chwi​lę. – Wy​jąt​ko​wo nic mnie to nie ob​cho​dzi. Ze swej stro​ny za​pew​niam pana, że nie po​tru​dzę się na​wet na tyle, by im o panu wspo​mnieć. Za​trzy​mał się w drzwiach swe​go biu​ra, kie​dym już prze​szedł za​śmie​co​ną

sień. Są​dzę, że był co​kol​wiek za​sko​czo​ny. – Po​gru​cho​tam ci wszyst​kie gna​ty – ryk​nął rap​tem na nie​szczę​sne​go chłop​ca – je​śli kie​dy​kol​wiek ośmie​lisz się prze​szko​dzić mi przed go​dzi​ną wpół do czwar​tej dla ko​go​kol​wiek bądź. Sły​szysz? Dla ko​go​kol​wiek bądź!… A cóż do​pie​ro dla ja​kie​goś, psia​krew, szy​pra – za​bul​go​tał tro​chę ci​szej. Wą​tły mło​kos, chy​bo​cąc się jak trzci​na, po​ję​ki​wał z ci​cha. Przy​sta​ną​łem i udzie​li​łem nie​szczę​sne​mu pew​nej rady. Pod​su​nął mi ją wi​dok młot​ka (uży​wa​ne​go zda​je się do otwie​ra​nia skrzy​nek z wi​nem), le​żą​ce​go na pod​ło​dze. – Gdy​bym był na two​im miej​scu, mój chłop​cze, scho​wał​bym ten przed​miot do rę​ka​wa, wcho​dząc tam na​stęp​nym ra​zem, i przy pierw​szej spo​sob​no​ści… Cóż to było tak mi zna​jo​me​go w żół​tej twa​rzy tego chłop​ca? Za​ba​ry​ka​do​wa​ny i dy​go​czą​cy za swo​im tan​det​nym biur​kiem, na​wet nie pod​niósł oczu. Jego gru​be opucz​czo​ne po​wie​ki na​raz dały mi klucz do tej ła​mi​głów​ki. Po​dob​ny był – tak jest, te skle​jo​ne mię​si​ste war​gi – po​dob​ny był do bra​ci Ja​co​bu​sów. Do oby​dwu, do tego bo​ga​te​go kup​ca i do tam​te​go za​bie​gli​we​go kra​ma​rza (któ​rzy byli po​dob​ni do sie​bie); po​dob​ny był do nich o tyle, o ile wiot​ki, z lek​ka żół​ta​wy mu​lac​ki chłop​czy​na może być po​dob​ny do du​że​go, tę​gie​go, bia​łe​go czło​wie​ka w śred​nim wie​ku. Eg​zo​tycz​na cera i szczu​płość bu​do​wy – oto co mnie tak naj​zu​peł​niej zbi​ło z tro​pu. Te​raz nie​omyl​nie wi​dzia​łem w nim ce​chy ro​do​we Ja​co​bu​sów – osła​bio​ne, roz​cień​czo​ne nie​ja​ko w wia​drze wody – i po​wstrzy​ma​łem się od za​koń​cze​nia swej na​mo​wy. Mia​łem za​miar po​wie​dzieć: „Trza​śnij i roz​wal mu ten jego łeb by​dlę​cy.” Czu​łem, iż ten osta​tecz​ny wnio​sek był traf​ny. Ale to nie żar​ty brać na sie​bie od​po​wie​dzial​ność do​ra​dza​jąc ko​muś oj​co​bój​stwo, choć​by i naj​głę​biej po​krzyw​dzo​ne​mu. – Że​bra​cze… py​ska​te… szy​pry! To uja​da​nie za ple​ca​mi przy​ją​łem z po​gar​dą. Z ża​lem wszak​że wy​zna​ję, iż bę​dąc moc​no po​draż​nio​ny i wy​trą​co​ny z rów​no​wa​gi za​trza​sną​łem za sobą

drzwi w spo​sób jak naj​bar​dziej sprzecz​ny z do​stoj​no​ścią. Może to się wyda rze​czą nie​zu​peł​nie ab​sur​dal​ną, je​śli po​wiem, że po tej prze​pra​wie po​gląd mój na tam​te​go Ja​co​bu​sa zmie​nił się na lep​sze. I z przy​chyl​niej​szym uczu​ciem, jak​by ja​kie​goś z nim wspól​nic​twa, po kil​ku dniach zgło​si​łem się do jego „skła​du”. Do tego przy​byt​ku in​te​re​sów, o bar​dzo ciem​nych ty​łach piw​nicz​nych, do tej prze​past​nej bez​d​ni, za​pcha​nej wszel​kim ku​piec​kim do​brem, wcho​dzi​ło się z uli​cy przez wy​so​ko wznie​sio​ną ar​ka​dę por​ta​lu. Da​le​ko w głę​bi spo​strze​głem mego Ja​co​bu​sa bez ma​ry​nar​ki, usil​nie za​ję​te​go czymś wśród swo​ich po​moc​ni​ków. Izbę ka​pi​tań​ską sta​no​wił mały, skle​pio​ny al​kierz z ka​mien​ną po​sadz​ką,. o okra​to​wa​nych gru​by​mi że​la​zny​mi szta​ba​mi oknach, przy​po​mi​na​ją​cy zam​ko​wy lo​szek wię​zien​ny za​mie​nio​ny w go​ścin​ną kom​na​tę. Parę ocho​czych bu​te​lek w to​wa​rzy​stwie kil​ku lśnią​cych kie​lisz​ków two​rzy​ło świet​ne gro​no do​ko​ła ma​to​wo​czer​wo​ne​go, gli​nia​ste​go, po​kaź​nej ob​ję​to​ści dzban​ka w środ​ku sto​łu, na któ​rym le​ża​ły roz​po​star​te cza​so​pi​sma ze wszyst​kich czę​ści świa​ta. Ja​kiś układ​ny obcy je​go​mość w szy​kow​nym sza​rym gar​ni​tu​rze w krat​kę, sie​dzą​cy z za​rzu​co​ną na ko​la​no nogą, odło​żył szyb​ko na bok ar​kusz ga​ze​ty i kiw​nął mi gło​wą. Do​my​śli​łem się, że to ka​pi​tan ja​kie​goś pa​row​ca. Nie spo​sób znać tych pa​nów. Przy​by​wa​ją i od​da​la​ją się zbyt pręd​ko, a ich stat​ki sto​ją na re​dzie za da​le​ko, u sa​me​go wej​ścia do por​tu. Żyją od​mien​nym ży​ciem. Ziew​nął z lek​ka. – Nud​na dziu​ra, nie​praw​daż? Zro​zu​mia​łem, że ma na my​śli mia​sto. – Tak pan są​dzi? – mruk​ną​łem. – A pan nie? Ale ju​tro już mnie tu nie bę​dzie, dzię​ki Bogu. Wy​glą​dał na oso​bą na​der wy​twor​ną, uprzej​mą i wyż​sze​go tonu. Przy​glą​da​łem mu się, jak przy​su​nął do sie​bie sto​ją​ce na sto​le otwar​te pu​deł​ko z cy​ga​ra​mi, jak wy​do​był z kie​sze​ni gru​bą pa​pie​ro​śni​cę i jak skru​pu​lat​nie za​czął ją na​peł​niać. Po​tem, gdy na​sze oczy się spo​tka​ły, mru​gnął niby zwy​czaj​ny

śmier​tel​nik za​chę​ca​jąc mnie do pój​ścia za jego przy​kła​dem. – Moż​na je pa​lić, są istot​nie przy​zwo​ite. Po​krę​ci​łem gło​wą. – Ja jesz​cze ju​tro nie od​pły​wam. – Cóż z tego? Są​dzi pan, że nad​uży​wam go​ścin​no​ści Ja​co​bu​sa? Ucho​waj Boże! To wcho​dzi do ra​chun​ku, rzecz pro​sta. On prze​pla​ta go ta​ki​mi róż​ny​mi drob​nost​ka​mi. Umie dbać o sie​bie! Cze​mu nie, to zwy​kła rzecz w in​te​re​sach… Doj​rza​łem cień prze​my​ka​ją​cy po jego za​do​wo​lo​nej twa​rzy i chwi​lę nie​zde​cy​do​wa​nia, gdy za​my​kał swą pa​pie​ro​śni​cę. Ale skoń​czy​ło się na tym, że scho​wał ją ocho​czo do kie​sze​ni. Od drzwi do​biegł nas spo​koj​ny głos: – Jest pan w zu​peł​nym po​rząd​ku, pa​nie ka​pi​ta​nie. Ob​szer​ny, bez​sze​lest​ny kształt Ja​co​bu​sa wsu​nął się do izby. Jego spo​kój w tych oko​licz​no​ściach zna​czył ty​leż co ser​decz​ność. Zja​wił się przy nas wdziaw​szy przed​tem ża​kiet i usiadł w fo​te​lu opróż​nio​nym przez ka​pi​ta​na pa​row​ca, któ​ry po​now​nie kiw​nął mi gło​wą i wy​szedł z krót​kim, trzesz​czą​cym śmie​chem. Za​pa​no​wa​ło głę​bo​kie mil​cze​nie. Utkwiw​szy we mnie swój ocię​ża​ły wzrok Ja​co​bus zda​wał się drze​mać z otwar​ty​mi oczy​ma. Jed​nak​że czu​łem, iż jego cięż​kie spoj​rze​nie bada mnie do głę​bi. W ogrom​nej pie​cza​rze skle​pu ktoś po​czął za​bi​jać gwoź​dzia​mi pakę, snadź fa​cho​wą ręką: pac-pac… pac-pac-pac. Dwaj inni fa​chow​cy, je​den gło​sem ni​skim i no​so​wym, dru​gi świ​dru​ją​cym w uszach i szcze​kli​wym, za​czę​li li​ta​nię spraw​dza​nia fak​tur. – Trzy​ca​lo​wa lina ma​ni​lo​wa, pół zwo​ju. – Do​brze. – Sześć par kla​mer. – Do​brze. – Sześć pu​szek zup… kom​plet, trzy pasz​te​tu, dwie szpa​ra​gów, czter​na​ście fun​tów ty​to​niu – ka​ju​ta. – Do​brze.

– To dla tego ka​pi​ta​na, któ​ry tu​taj był przed chwi​lą – rzekł pół​gło​sem nie​za​chwia​ny Ja​co​bus. – Te ob​sta​lun​ki z pa​row​ców to dro​biazg. Sku​bią po dro​dze to, co im na ra​zie po​trzeb​ne. Ten gość bę​dzie w Sa​ma​ran​gu przed upły​wem dwóch ty​go​dni. Bar​dzo małe za​mó​wie​nie, do​praw​dy. W skle​pie w dal​szym cią​gu od​by​wa​ło się spraw​dza​nie po​zy​cji; nad​zwy​czaj​na mie​sza​ni​na róż​no​rod​nych czę​ści skła​do​wych, pędz​li ma​lar​skich, york​shir​skich de​li​ka​te​sów i tak da​lej. – Trzy wor​ki naj​przed​niej​szych ziem​nia​ków – wy​czy​ty​wał głos no​so​wy. Tu Ja​co​bus za​mru​gał po​wie​ka​mi jak śpią​cy czło​wiek, któ​re​go obu​dzo​no szturch​nię​ciem, i ob​ja​wił nie​co oży​wie​nia. Na jego roz​kaz za​wo​ła​ny w głąb skle​pu ja​kiś miz​drzą​co uśmiech​nię​ty pi​sar​czyk-mie​sza​niec, o suto na​masz​czo​nych ole​jem kę​dzio​rach i z ob​sad​ką pió​ra za​tknię​tą za ucho, wniósł prób​kę z sze​ściu kar​to​fli, – któ​re usta​wił na sto​le w pa​rad​nym or​dyn​ku. Zna​glo​ny do przyj​rze​nia się ich pięk​no​ści, ob​rzu​ci​łem je zim​nym i nie​przy​ja​znym bły​skiem oczu. Ja​co​bus naj​spo​koj​niej w świe​cie za​pro​po​no​wał mi, żeby zro​bić u nie​go ob​sta​lu​nek na dzie​sięć lub pięt​na​ście ton. Ton! Nie wie​rzy​łem wła​snym uszom. Moja za​ło​ga nie zja​dła​by ta​kiej por​cji przez rok; a kar​to​fel (wy​bacz​cie mi tę prak​tycz​ną uwa​gę) to ła​two psu​ją​cy się to​war. My​śla​łem, że żar​tu​je lub że chce się prze​ko​nać, czy ze mnie wprost nie​opi​sa​ny du​reń. Ale jego za​miar nie był tak pro​sty. Oka​za​ło się, że miał na my​śli kup​no na mój wła​sny ra​chu​nek. – Pro​po​nu​ję panu nie​li​chy in​te​res, pa​nie ka​pi​ta​nie. Cena nie bę​dzie wy​so​ka. Po​wie​dzia​łem mu, że nie przy​by​łem tu han​dlo​wać. I na​wet do​da​łem szy​der​czo, że aż nad​to do​brze wiem, jak się koń​czy tego ro​dza​ju spe​ku​la​cja. Wes​tchnął i za​ło​żył ręce >na brzu​chu ge​stem przy​kład​nej re​zy​gna​cji. Po​dzi​wia​łem jego bez​wstyd​ny spo​kój. Po chwi​li jak​by się obu​dził: – Za​pa​li pan cy​ga​ro, ka​pi​ta​nie?

– Me, dzię​ku​ję. Nie palę cy​gar. – Na pró​bę! – za​kli​nał cier​pli​wym szep​tem. Za​pa​dło po​sęp​ne mil​cze​nie. Wie​cie, jak cza​sa​mi ktoś uze​wnętrz​nia głę​bię i prze​ni​kli​wość my​śli, o któ​rą nie moż​na go było po​dej​rze​wać, to jest, in​a​czej mó​wiąc, wy​ła​nia z sie​bie coś nie​ocze​ki​wa​ne​go. Tak wła​śnie, nie​ocze​ki​wa​nie, do​szły mnie sło​wa Ja​co​bu​sa: – Ten pan, któ​ry przed chwi​lą wy​szedł, miał ra​cję. Może pan za​pa​lić, pa​nie ka​pi​ta​nie. Tu każ​da rzecz zwią​za​na jest z in​te​re​sem. Po​czu​łem się tro​chę za​wsty​dzo​ny. Wspo​mnie​nie jego strasz​ne​go bra​ta spra​wi​ło, że wy​dał mi się od​mia​ną czło​wie​ka zu​peł​nie go​dzi​wą. Nie​co tedy skru​szo​ny, wy​po​wie​dzia​łem kil​ka słów w tym sen​sie, że go​ścin​no​ści jego by​najm​niej nic nie za​rzu​cam. Za​nim się po​sta​rza​łem o mi​nu​tę, spo​strze​głem, do​kąd mnie to ustęp​stwo pro​wa​dzi. Jak gdy​by zmie​nia​jąc te​mat Ja​co​bus nad​mie​nił, że do jego domu jest oko​ło dzie​się​ciu mi​nut spa​cer​kiem. Sie​dzi​ba po​sia​da oto​czo​ny mu​rem sta​ry ogród. Coś na​praw​dę god​ne​go uwa​gi. Mógł​bym tak zajść któ​re​go dnia i rzu​cić okiem. Moż​na było przy​pusz​czać, że jest mi​ło​śni​kiem ogro​dów. Ja też się lu​bu​ję w ogro​dach, lecz anim my​ślał, żeby moja skru​cha mia​ła po​nieść mnie aż tak da​le​ko – do kwia​to​wych klom​bów Ja​co​bu​sa, cho​ciaż​by nie wiem jak pięk​nych i sta​rych. Do​rzu​cił to​nem nie​ja​kiej za​ży​ło​ści: – Tam jest tyl​ko moja cór​ka. Trud​no no​to​wać wszyst​ko w na​leż​nym po​rząd​ku. Mu​szą więc tu​taj cof​nąć się do tego, co sta​ło się przed ty​go​dniem czy przed dwo​ma. Or​dy​nu​ją​cy z urzę​du le​karz por​to​wy przy​był na po​kład mego stat​ku, by rzu​cić okiem na jed​ne​go z mej za​ło​gi, któ​re​mu coś do​le​ga​ło, i, rzecz na​tu​ral​na, za​pro​szo​ny zo​stał do ka​ju​ty. Był tam rów​nież pe​wien mój ko​le​ga-ka​pi​tan; pod​czas roz​mo​wy o tym i owym wspo​mnia​no na​zwi​sko Ja​co​bu​sa. Wy​mie​nił je bez szcze​gól​ne​go sza​cun​ku ktoś, bo​daj że wła​śnie ko​le​ga. Nie pa​mię​tam w tej

chwi​li, co chcia​łem na to po​wie​dzieć, gdy dok​tor, czło​wiek przy​jem​ny i kul​tu​ral​ny, o zde​cy​do​wa​nym to​nie, uprze​dził moje sło​wa wtrą​ca​jąc z prze​ką​sem: – Ach, pa​no​wie mó​wi​cie o moim sza​now​nym te​ściu. Rzecz pro​sta, cierp​ki ten fra​zes za​mknął nam usta. Przy​po​mnia​łem so​bie te​raz ten epi​zod i kie​dy w związ​ku z nową sy​tu​acją już​już mia​łem po​wie​dzieć coś nie wią​żą​ce​go, spy​ta​łem z uprzej​mym zdzi​wie​niem: – To pań​ska za​męż​na cór​ka miesz​ka z pa​nem? Spo​koj​nym ge​stem tłu​stej ręki z pra​wa na lewo za​prze​czył. Nie! To inna z jego có​rek, po​wie​dział zna​czą​co i, jak zwy​kle, pół​gło​sem. Ona… Zro​bił prze​rwę, snadź chcąc wy​na​leźć w mó​zgu ja​kieś opi​so​we zda​nie. Lecz moje na​dzie​je za​wio​dły. Ogra​ni​czył się do wy​po​wie​dze​nia swe​go zwy​kłe​go: – To jest oso​ba w zu​peł​nie in​nym gu​ście, – Do​praw​dy… Ale, ale, pa​nie Ja​co​bus, by​łem w tych dniach z wi​zy​tą u pań​skie​go bra​ta. Nie po​chle​bia​jąc panu, zna​la​złem, że jest to oso​ba w zu​peł​nie in​nym gu​ście niż pan. Przy​brał wy​raz głę​bo​kiej za​du​my, by w chwi​lę po​tem zdzi​wić mnie swo​ją od​po​wie​dzią: – To czło​wiek o usta​lo​nych na​wy​kach. Może cho​dzi​ło mu o na​wyk owej po​obied​niej drzem​ki; lecz ja wy​mam​ro​ta​łem coś o „na​wy​kach ta​kich czy sia​kich, ale by​dlę​cych” i nie zwle​ka​jąc dłu​żej wy​sze​dłem ze skła​du.

IV

Moje drob​ne zaj​ście z tam​tym Ja​co​bu​sem zy​ska​ło po​wszech​ny roz​głos. Nie​któ​rzy zna​jo​mi na​po​my​ka​li o tym z lek​ka. Chy​ba mały Mu​lat się wy​ga​dał. Lu​dzie byli po​nie​kąd zgor​sze​ni, ale mu​szę wy​znać, że wca​le nie z po​wo​du bru​tal​no​ści Ja​co​bu​sa. Je​den z mo​ich daw​niej​szych zna​jo​mych stro​fo​wał mnie za po​ryw​czość. Opo​wie​dzia​łem mu cały prze​bieg mej wi​zy​ty nie wy​łą​cza​jąc mnie​ma​ne​go po​do​bień​stwa nie​szczę​sne​go chłop​ca do jego drę​czy​cie​la. Nie zdzi​wił się wca​le. Za​pew​ne, za​pew​ne. I cóż stąd? Jo​wial​nym to​nem za​pew​niał mnie, że tego ga​tun​ku musi być spo​ro. Ja​co​bus star​szy był przez całe ży​cie ka​wa​le​rem. Wy​so​ce po​wa​ża​nym ka​wa​le​rem. Lecz ten jego zwią​zek nig​dy nie wzbu​dził jaw​ne​go zgor​sze​nia. Pro​wa​dził ży​cie w zu​peł​no​ści ure​gu​lo​wa​ne; nie mo​gło być dla ni​ko​go ob​ra​zą. Po​wie​dzia​łem, że mnie ob​ra​ził dość po​waż​nie. Mój roz​mów​ca zro​bił wiel​kie oczy: Jak to? że chłop​cu, ja​kie​muś Mu​la​to​wi, do​sta​ło się parę sztur​chań​ców? Jest się też o co roz​bi​jać, do​praw​dy. Nie mam po​ję​cia o zu​chwal​stwie ani kłam​li​wo​ści tych mie​szań​ców. Zda​wa​ło się, że w jego prze​ko​na​niu pan Ja​co​bus oka​zu​je temu chło​pa​ko​wi nie​mal ła​skę trzy​ma​jąc go w ogó​le u sie​bie; ro​dzaj mi​łej sła​bost​ki, któ​rą moż​na wy​ba​czyć. Zna​jo​my ów na​le​żał do sta​rych ro​dzin fran​cu​skich sta​no​wią​cych po​tom​stwo daw​nych osad​ni​ków – zbied​nia​ła szlach​ta, ży​ją​ca cia​snym do​mo​wym ży​ciem, spło​wia​łym i za​ni​ka​ją​cym w do​stoj​nym mur​sze​niu. Męż​czyź​ni w tych do​mach z re​gu​ły zaj​mu​ją pod​rzęd​ne sta​no​wi​ska w biu​rach rzą​do​wych lub w przed​się​bior​stwach han​dlo​wych. Dziew​czę​ta, po więk​szej czę​ści ład​niut​kie, nie zna​ją​ce świa​ta, do​bre i układ​ne, mó​wią za​zwy​czaj dwo​ma ję​zy​-

ka​mi; szcze​bio​czą nie​win​nie po fran​cu​sku, jak i po an​giel​sku. Pust​ka ich by​to​wa​nia prze​cho​dzi wszel​kie wy​obra​że​nie. Uzy​ska​łem wstęp do kil​ku ta​kich ro​dzin, po​nie​waż przed pa​ro​ma laty, w Bom​ba​ju, nada​rzy​ła mi się spo​sob​ność od​da​nia przy​słu​gi pew​ne​mu mi​łe​mu, bez​rad​ne​mu mło​dzień​co​wi, któ​ry utknął jak roz​bi​tek nie wie​dząc, co tam z sobą po​cząć lub na​wet jak się do​stać z po​wro​tem na swo​ją wy​spę. Była to kwe​stia ja​kichś, dwu​stu ru​pii, lecz gdym po​wró​cił, ro​dzi​na wzię​ła so​bie za punkt ho​no​ru wy​ra​zić mi wdzięcz​ność przez do​pusz​cze​nie mnie do za​ży​łej z sobą ko​mi​ty​wy. Moja zna​jo​mość fran​cu​skie​go uła​twi​ła mi to przy​ję​cie. Zdą​ży​li tym​cza​sem oże​nić owe​go mło​dzień​ca z ko​bie​tą dwa razy odeń star​szą, sto​sun​ko​wo za​moż​ną; je​dy​ny dla nie​go od​po​wied​ni fach. Lecz po​ży​cie ich nie było tak cał​kiem usła​ne ró​ża​mi. Za pierw​szą moją u nich byt​no​ścią żona, wy​szpie​go​waw​szy tłu​stą plam​kę na spodniach tego nie​bo​ra​ka, zro​bi​ła mu tak wrza​skli​wą sce​nę wy​rzu​tów prze​po​jo​nych na​mięt​no​ścią, że sie​dzia​łem, zdję​ty prze​ra​że​niem, jak na tra​ge​dii Ra​ci​ne’a. Oczy​wi​ście, nie było w ogó​le mowy o spra​wie po​ży​czo​nych mu pie​nię​dzy; ale pan​na Agniesz​ka i pan​na Ma​ria, dwie jego sio​stry, oraz ciot​ki obu ro​dzin, mó​wią​ce wy​kwint​ną ar​cha​icz​ną fran​cusz​czy​zną z epo​ki przed​re​wo​lu​cyj​nej, łącz​nie z za​stę​pem da​le​kich krew​nych i po​wi​no​wa​tych wręcz ad​op​to​wa​li mnie na przy​ja​cie​la z ta​ki​mi za​cho​da​mi, że były one dla mnie nie​mal kło​po​tli​we. Ów zna​jo​my, z któ​rym roz​ma​wia​łem o Ja​co​bu​sie-hur​tow​ni​ku, był to wła​śnie naj​star​szy brat (miał za​ję​cie w mej kan​ce​la​rii od​bior​czej). Ubo​le​wał nad moim za​cho​wa​niem się i krę​cił roz​trop​ną gło​wą: To czło​wiek o du​żych wpły​wach. Nig​dy nie wia​do​mo, kie​dy się taki może przy​dać. Oświad​czy​łem, że z dwoj​ga bra​ci sta​now​czo wolę de​ta​li​stę. Na to zmar​kot​niał sro​dze. – Co u li​cha, co się panu nie po​do​ba? – krzyk​ną​łem znie​cier​pli​wio​ny. – Za​pro​sił mnie, bym obej​rzał jego ogród, i mam szcze​ry za​miar pójść tam kie​-

dyś. – Nie​chże pan tego nie czy​ni – rzekł z tak uro​czy​stą po​wa​gą, że par​sk​ną​łem w na​pa​dzie we​so​ło​ści; ale on spo​glą​dał na mnie bez uśmie​chu. Al​bo​wiem te​raz cho​dzi​ło już o cał​kiem inne spra​wy. Swe​go cza​su pu​blicz​ne su​mie​nie wy​spy było po​tęż​nie wstrzą​śnię​te przez mo​je​go Ja​co​bu​sa. Dwaj bra​cia żyli lata całe w bar​dzo zgod​nej spół​ce, gdy pew​ne​go razu przy​był na wy​spę cyrk wę​drow​ny i mój Ja​co​bus na​gle za​du​rzył się w jed​nej z wol​ty​że​rek. Spra​wę po​gar​sza​ło to, że był żo​na​ty. Nie​ła​ska​wa Opatrz​ność nie po​zwo​li​ła mu na​wet skryć na​mięt​nych unie​sień. Za​iste, mu​sia​ła to być wiel​ka moc, zdol​na unieść tak kor​pu​lent​ną, spo​koj​ną isto​tę. Jego za​cho​wa​nie się było ostat​nim wy​ra​zem skan​da​lu. Po​je​chał za tą ko​bie​tą na Przy​lą​dek i, cią​gnąc za cyr​kiem, jaw​nie po​dró​żo​wał po róż​nych czę​ściach świa​ta w naj​bar​dziej po​ni​ża​ją​cej roli. Ry​chło też prze​stał ob​cho​dzić swą wy​bran​kę, któ​ra go trak​to​wa​ła go​rzej psa. Nad​zwy​czaj​ne opo​wie​ści o tym upad​ku mo​ral​nym do​cho​dzi​ły wów​czas na wy​spę. A on nie miał do​sta​tecz​nej siły woli, żeby otrzą​snąć… się z tych wię​zów. – Gro​te​sko​wy wi​ze​ru​nek oty​łe​go, ob​rot​ne​go do​staw​cy okrę​to​we​go, któ​ry nie​wol​ni​czo uległ opę​ta​niu bez​boż​nej mi​ło​ści, po​dzia​łał na mnie jak urok. I po​wiem, że z otwar​ty​mi usta​mi słu​cha​łem tej hi​sto​rii od​wiecz​nej jak świat, przed​mio​tu le​gend, ba​jek z - mo​ra​łem, po​ema​tów, lecz tak ko​micz​nie nie li​cu​ją​ce​go z tą oso​bi​sto​ścią. Cóż za nie​zwy​kła ofia​ra bo​gów! Tym​cza​sem zmar​ła jego po​rzu​co​na żona. Cór​ką za​opie​ko​wał się brat i wy​dał ją za mąż – naj​ko​rzyst​niej, jak było moż​na w tych Wa​run​kach. – A, to pani dok​to​ro​wa! – za​wo​ła​łem. – Pan o tym wie? Tak. Bar​dzo zdol​ny czło​wiek. Bra​ko​wa​ło mu tego? co jest dźwi​gnią w świe​cie, a tam, po mat​ce, był po​rząd​ny ka​wał gro​sza, nie mó​wiąc o wi​do​kach na przy​szłość. Rzecz pro​sta, do​dał, nie utrzy​mu​ją z nim sto​sun​ków. Dok​tor kła​nia mu się jak przy​pusz​czam, na uli​cy, lecz nie na​wią​zu​je z

nim roz​mo​wy, gdy przy​pad​kiem, co się pew​nie zda​rza cza​sem, spo​ty​ka​ją się na… po​kła​dzie stat​ku. Zro​bi​łem uwa​gę, że ta hi​sto​ria jest już prze​sta​rza​ła. Mój przy​ja​ciel, zgo​dził się z tym. Ale to jest wina Ja​co​bu​sa, że mu nie prze​ba​czo​no i nie za​po​mnia​no. Osta​tecz​nie po​wró​cił. Ale jak? Bez du​cha po​ko​ry i skru​chy, co mo​gło​by prze​jed​nać zgor​szo​nych bliź​nich. Nie, oto mu​siał przy​wlec z sobą dziec​ko – tę dziew​czyn​kę… Wspo​mi​nał mi o ja​kiejś cór​ce, któ​ra z nim miesz​ka – wtrą​ci​łem, bar​dzo za​in​try​go​wa​ny. – Jest ona nie​za​wod​nie cór​ką tej ko​bie​ty z cyr​ku – rzekł mój zna​jo​my. – Może jest rów​nież i jego cór​ką; go​tów je​stem przy​pu​ścić, że tak. W sa​mej rze​czy, nie wąt​pię… Lecz nie wi​dział po​wo​du wpro​wa​dza​nia jej do gro​na sza​nu​ją​cej się spo​łecz​no​ści, aby utrwa​lić na wie​ki wiecz​ne pa​mięć o tym skan​da​lu. Ale to jesz​cze nie było naj​gor​sze. Póź​niej zda​rzy​ło się coś, z czym było dużo więk​sze utra​pie​nie. Owa ko​bie​ta, z któ​rą się był roz​stał, po​wró​ci​ła tu. Wy​szła na ląd z pocz​to​we​go stat​ku… – Co? Tu​taj? Może upo​mi​nać się o dziec​ko? – pod​su​ną​łem. – Ona? A jak​że! – Wzgar​dli​wym to​nem po​in​for​mo​wał mnie o sy​tu​acji: – Pro​szę so​bie wy​sta​wić uszmin​ko​wa​ną, za​schłą jak szcza​pa, roz​trzę​sio​ną, sza​le​ją​cą wiedź​mę. Po​zbył się jej ktoś, wy​rzu​ca​jąc ją na Mo​zam​bi​ku i opła​ca​jąc za nią prze​jazd tu​taj. Z po​zo​sta​ło​ścią we​wnętrz​nych uszko​dzeń, któ​rych na​ba​wił ją koń wierz​gnię​ciem, po wy​lą​do​wa​niu nie mia​ła cen​ta przy du​szy; nie są​dzę, by choć za​py​ta​ła, czy może zo​ba​czyć się z dziec​kiem. Chy​ba w ostat​nim dniu przed śmier​cią. Ja​co​bus wy​na​jął dla niej cha​tę, żeby tam so​bie mo​gła umrzeć. Spro​wa​dził parę sióstr ze szpi​ta​la, aby jej do​glą​da​ły przez te kil​ka mie​się​cy. Je​że​li Ja​co​bus nie za​ślu​bił jej in extre​mis, co po​czci​we sio​stry usi​ło​wa​ły prze​pro​wa​dzić, to je​dy​nie dla​te​go, że ona nie chcia​ła na​wet o tym sły​szeć. Jak mó​wi​ły sio​stry, „umar​ła bez roz​grze​sze​nia”. Opo​wia​da​li, że na​wet w chwi​li zgo​nu ka​za​ła Ja​co​bu​so​wi wyjść za drzwi. Dla​te​go pew​nie sam

nie przy​wdział ża​ło​by; tyl​ko cór​kę ubrał na czar​no. Gdy była małą dziew​czyn​ką, wi​dy​wa​no ją cza​sem na uli​cy w to​wa​rzy​stwie słu​żą​cej, Mu​rzyn​ki, lecz gdy pod​ro​sła, nie są​dzę, by choć je​den krok zro​bi​ła poza mur ogro​du. Musi mieć te​raz prze​szło osiem​na​ście lat. Taka była opo​wieść mego przy​ja​cie​la, wraz z po​sło​wiem za​wie​ra​ją​cym ta​kie szcze​gó​ły, jako to: że on sam nie są​dzi, aby na wy​spie zna​la​zły się trzy oso​by ja​kie​go​kol​wiek spo​łecz​ne​go sta​no​wi​ska, z któ​ry​mi by ta dziew​czy​na za​mie​ni​ła jed​no sło​wo; że ja​kaś ku​zyn​ka bra​ci Ja​co​bu​sów, oso​ba po​de​szła w la​tach, zna​glo​na osta​tecz​ną bie​dą zgo​dzi​ła się być gu​wer​nant​ką ma​łej. Co zaś się ty​czy za​ję​cia Ja​co​bu​sa (bę​dą​ce​go solą w oku jego bra​ta), to wy​bór ten na​le​ży uznać za rzecz z jego stro​ny mą​drą. Dzię​ki nie​mu bo​wiem ma stycz​ność je​dy​nie z ludź​mi ob​cy​mi, ba​wią​cy​mi tu prze​jaz​dem; każ​de zaś inne za​ję​cie, w ro​dzi​mym śro​do​wi​sku, sta​wia​ło​by go tyl​ko w róż​ne​go ro​dza​ju kło​po​tli​wych sy​tu​acjach. Czło​wiek ten nie jest po​zba​wio​ny tak​tu – tyle tyl​ko, że po​wo​du​je nim wro​dzo​ny bez​wstyd. Bo w imię cze​go cho​wa u sie​bie tę dziew​czy​nę? To wła​śnie boli wszyst​kich naj​moc​niej. Po​my​śla​łem na​gle (i z głę​bo​ką od​ra​zą) o tam​tym dru​gim Ja​co​bu​sie, nie mo​gąc się po​wstrzy​mać od chy​trej uwa​gi: – My​ślę, że gdy​by trzy​mał ją przy go​spo​dar​stwie, w kuch​ni, daj​my na to w cha​rak​te​rze po​my​wacz​ki, i gdy​by od cza​su do cza​su wy​tar​gał ją za czub i krop​nął po uchu, to jego sta​no​wi​sko bar​dziej od​po​wia​da​ło​by przy​ję​tym re​gu​łom i mniej by ra​zi​ło tę sza​now​ną ka​stę, do któ​rej i on się za​li​cza. Mój roz​mów​ca nie był na tyle głu​pi, żeby nie po​jąć, o co mi cho​dzi​ło, i nie​cier​pli​wie Wzru​szył ra​mio​na​mi. – Pan nie ro​zu​mie. Przede wszyst​kim ona nie jest Mu​lat​ką. A co skan​dal, to skan​dal. Trze​ba lu​dziom uła​twić ja​koś za​po​mnie​nie. Ośmie​lę się twier​dzić, że le​piej by​ło​by dla niej, gdy​by zro​bio​no z niej po​my​wacz​kę albo coś ta​kie​go. To praw​da, że on usi​łu​je zbi​jać grosz ma​-

ły​mi środ​ka​mi wszel​kie​go ro​dza​ju; ale w ta​kim in​te​re​sie nig​dy ni​ko​mu nie za​wa​dzi mieć jak… naj​wię​cej szans wy​pły​nię​cia na wierzch. Wy​szedł, po​zo​sta​wia​jąc mi nową wi​zję Ja​co​bu​sa i jego cór​ki, wi​zję by​to​wa​nia dwoj​ga sa​mot​nych wy​rzut​ków na od​lud​nej wy​spie: dziew​czy​na chro​ni się w domu jak w pie​cza​rze skal​nej, a Ja​co​bus wy​ru​sza na po​szu​ki​wa​nie ja​kiejś stra​wy dla oboj​ga, któ​rą spo​dzie​wa się zna​leźć na wy​brze​żu – zu​peł​nie jak dwo​je roz​bit​ków ży​ją​cych cią​głą na​dzie​ją na ja​kie​goś zbaw​cę, któ​ry ich w koń​cu spro​wa​dzi do po​now​ne​go ze​tknię​cia z resz​tą ludz​ko​ści. Ale cie​le​sna rze​czy​wi​stość Ja​co​bu​sa nie od​po​wia​da​ła owej ro​man​tycz​nej wi​zji. Gdy znów, jak zwy​kle, za​szedł na po​kład i po​pi​ja​jąc z wol​na kawę py​tał mnie, czy je​stem za​do​wo​lo​ny – słu​cha​łem tyl​ko jed​nym uchem ko​me​ra​ży por​to​wych, któ​re po​wo​li ce​dził nie nad​uży​wa​jąc gło​su swo​ją ni​sko​brz​mią​cą mową. Dość wte​dy mia​łem swych wła​snych kło​po​tów. Mój sta​tek był już za​kon​trak​to​wa​ny, gło​wę mia​łem za​prząt​nię​tą po​myśl​nym i szyb​kim,rej​sem po​wrot​nym, aż tu na​gle po​ty​kam się o nie​do​sta​tecz​ną ilość wor​ków. Ka​ta​stro​fa! Za​pas jed​ne​go spe​cjal​ne​go ga​tun​ku, tak zwa​nych „kie​sze​ni”, snadź cał​kiem się wy​czer​pał. Za​mó​wio​na par​tia to​wa​ru mia​ła wkrót​ce na​dejść – już… pły​nę​ła w dro​dze do nas, gdy tym​cza​sem za​ła​du​nek mego stat​ku utknął w mar​twym punk​cie; było się o co mar​twić. Moi od​bior​cy, któ​rzy mnie w chwi​li przy​by​cia wi​ta​li z taką ser​decz​no​ścią, te​raz, w cha​rak​te​rze do​staw​ców-kon​tra​hen​tów, słu​cha​li mo​ich uty​ski​wań grzecz​nie, lecz nie kwa​piąc się z ra​tun​kiem. Ich pryn​cy​pał, ten sta​ro​pa​nień​ski chu​dzie​lec; któ​ry się gor​szył już samą roz​mo​wą o nie​czy​stym Ja​co​bu​sie, wy​łusz​czył mi swój po​gląd na rzecz ści​śle po ku​piec​ku. – Mój dro​gi ka​pi​ta​nie – skur​czył swe gar​bo​wa​ne po​licz​ki do ła​ska​we​go, re​ki​no​wa​te​go uśmie​chu – nie po​czy​ty​wa​li​śmy so​bie za mo​ral​ny obo​wią​zek uprze​dzić pana o moż​li​wych bra​kach, póki pan nie pod​pi​sze kon​trak​tu. Ści​śle mó​wiąc, pań​ską rze​czą było za​bez​pie​czyć się przed ewen​tu​al​ną zwło​ką.

Ale my, rzecz pro​sta, nie bę​dzie​my wy​zy​ski​wa​li tego na na​szą ko​rzyść. Nikt tu, do​praw​dy, nie jest wi​nien. – My​śmy się sami nie spo​strze​gli – koń​czył, sa​dząc się na ton szcze​re​go wy​nu​rze​nia i łżąc naj​wy​raź​niej. Wy​znam, że po tej su​chej pe​ro​rze za​chcia​ło mi się pić. Ha​mo​wa​na wście​kłość prze​waż​nie ma taki sku​tek; i wów​czas, wlo​kąc się bez celu, przy​po​mnia​łem so​bie wy​so​ki gli​nia​ny dzban w ku​piec​kiej izbie Ja​co​bu​so​we​go „skła​du”. Le​d​wie kiw​nąw​szy gło​wą ze​bra​nym tam pa​nom, za​la​łem swo​je obu​rze​nie naj​pierw jed​nym zim​nym hau​stem, po​tem dru​gim, aż ogar​nę​ło mnie znie​chę​ce​nie i usia​dłem za​to​pio​ny w smęt​nych roz​my​śla​niach. Tam​ci czy​ta​li, roz​ma​wia​li, pa​li​li, rzu​ca​li so​bie po​nad moją gło​wą ja​kieś nie​zbyt wy​bred​ne żar​ci​ki. Jed​nak​że moja nie​chęć to​wa​rzy​ska zo​sta​ła usza​no​wa​na. Ja​koż, nie ode​zwaw​szy się do ni​ko​go, wsta​łem i wy​sze​dłem, ale chy​ba po to tyl​ko, aby naj​nie​spo​dzie​wa​niej wśród za​mę​tu skle​po​we​go na​tknąć się na wy​rzut​ka Ja​co​bu​sa. – Wi​tam pana, pa​nie ka​pi​ta​nie, cie​szę się, że pana wi​dzę. Co? Już na wy​jezd​nym? W ostat​nich dniach coś mi pan nie wy​glą​da za do​brze. Dało panu w kość, co? Był bez ma​ry​nar​ki i jego sło​wa mia​ły w so​bie zwy​kły ton han​dlo​wy, lecz czu​ło się w nich ja​kąś ludz​ką nutę. Kor​dial​ność ta była ku​piec​ka wpraw​dzie, lecz i do ta​kiej nie mo​głem, jako obcy, mieć ty​tu​łu. Na​praw​dę by​łem prze​ko​na​ny (wno​sząc z kie​run​ku jego cięż​kie​go spoj​rze​nia ku pół​ce), że bę​dzie mi wpy​chał „wzmac​nia​ją​cy ner​wy śro​dek Clark​so​na”, więc rze​kłem po​ryw​czo: – Mam kło​pot z tym swo​im ła​dun​kiem. Czuj​ny pod swo​ją sen​ną, ob​szer​ną ma​ską o skle​jo​nych ustach, po​jął od razu i ru​chem gło​wy wy​ra​ził taką za​chę​tę, że pu​ści​łem wo​dze roz​ją​trze​niu tłu​ma​cząc: – Ty​siąc sto wor​ków trzy​kor​co​wych na pew​no moż​na by zna​leźć w osa​-

dzie. Cho​dzi tyl​ko o to, żeby je od​szu​kać. Znów ten lek​ki gest du​żej gło​wy i wśród ha​ła​śli​we​go ru​chu w skła​dzie spo​koj​ny szept: – Rzecz ja​sna. Ale ci, któ​rzy by mo​gli mieć te trzy​kor​ców​ki za​re​zer​wo​wa​ne, nie ze​chcą ich sprze​dać. Może im sa​mym po​trzeb​ne. – To samo mó​wią moi od​bior​cy. Nie spo​sób ku​pić. Buj​da! Po pro​stu nie chcą. Wolą mieć sta​tek w za​wie​sze​niu. Ale gdy​bym wy​trza​snął skądś taką ilość, mu​sie​li​by… Słu​chaj, Ja​co​bus! pan je​steś tym czło​wie​kiem, któ​ry może wy​trzą​snąć taką rzecz z rę​ka​wa. Za​prze​czał cięż​kim ko​ły​sa​niem du​żej gło​wy. Sta​łem przed nim bez​rad​nie, przy​ku​ty spoj​rze​niem, tych oczu, przy​sło​nię​tych jak​by mgieł​ką, oczu czło​wie​ka, któ​ry prze​szedł ja​kiś wstrzą​sa​ją​cy kry​zys. – Nie​po​dob​na tu spo​koj​nie po​roz​ma​wiać – szep​nął na​gle. – Je​stem ogrom​nie za​ję​ty. Ale gdy​by pan ze​chciał pójść do mnie do domu i za​cze​kać… Stąd bę​dzie mniej niż dzie​sięć mi​nut. A praw​da, nie zna pan dro​gi. Za​wo​łał o sur​dut i oświad​czył, że go​tów mnie sam za​pro​wa​dzić. Miał za​raz wró​cić do skła​du, na ja​kąś go​dzi​nę, żeby po​koń​czyć in​te​re​sa, a po​tem już swo​bod​nie omó​wić ze mną tę spra​wę trzy​kor​co​wych wor​ków. W pro​gram ten wta​jem​ni​czył mnie ci​cho przez pół​przy​mknię​te war​gi; jego nie​ru​cho​my cięż​ki wzrok spo​czy​wał na mnie jak zwy​kle spo​koj​nie – wzrok czło​wie​ka stru​dzo​ne​go – lecz był to rów​nież wzrok ba​daw​czy. Nie mia​łem po​ję​cia, cze​go się we mnie chce do​szu​kać, i mil​cza​łem za​cie​ka​wio​ny. – Pro​szę za​cze​kać u mnie w domu, aż się uwol​nię i będę mógł z pa​nem swo​bod​nie to omó​wić. Zgo​da? – Naj​chęt​niej – za​wo​ła​łem. – Ale nie mogę obie​cy​wać… – Oczy​wi​ście, Nie ocze​ku​ją obiet​ni​cy. – Na​wet nie mógł​bym przy​rzec, iż spró​bu​ję pew​ne​go po​su​nię​cia, któ​re

mam na my​śli. Trze​ba się na​przód zo​rien​to​wać… hm! – Do​sko​na​le! Co bę​dzie, to bę​dzie. Po​cze​kam na pana tak dłu​go, jak pan ze​chce. Cóż mi in​ne​go po​zo​sta​ło w tej pie​kiel​nej dziu​rze? Nie do​koń​czy​łem jesz​cze tego wy​nu​rze​nia, a już ru​szy​li​śmy na​przód wy​dłu​żo​nym kro​kiem. Skrę​ci​li​śmy parę razy wcho​dząc na ko​niec w uli​cę zu​peł​nie po​zba​wio​ną ru​chu, nie​omal wiej​ską ulicz​kę, wy​bru​ko​wa​ną ka​mie​nia​mi, któ​re gnieź​dzi​ły się w kę​pach tra​wy. Dom przy​le​gał do po​bo​cza dro​gi. Miał tyl​ko jed​ną kon​dy​gna​cję na wy​so​kiej pod​mu​rów​ce z nie ocio​sa​nych brył ka​mien​nych, tak że idąc wzdłuż nie​go gło​wy mie​li​śmy po​ni​żej okien. Wszyst​kie ża​lu​zje były szczel​nie za​su​nię​te, po​dob​ne do za​mknię​tych oczu, to​też do​mo​stwo mia​ło po​zór uśpio​ne​go twar​dym snem w po​obied​nim słoń​cu. Wcho​dzi​ło się bocz​nym wej​ściem z alei za​ro​śnię​tej tra​wą jesz​cze bar​dziej niż uli​ca; wą​skie drzwi za​my​ka​ły się tyl​ko na klam​kę. Ja​co​bus, prze​pra​sza​jąc, że mnie wy​prze​dza dla po​ka​za​nia dro​gi przez ciem​ny pa​saż, pro​wa​dził mnie po na​gich ta​flach po​sadz​ki przez ja​kiś po​kój, któ​ry mi się wy​dał sto​ło​wym. Po​kój oświe​tla​ło tro​je oszklo​nych drzwi, sze​ro​ko otwar​tych na we​ran​dę lub ra​czej ga​nek, któ​re​go ko​lum​na​da z czer​wo​nych ce​gieł bie​gła wzdłuż ca​łej ścia​ny domu wy​cho​dzą​cej na ogród. Ogród ten był rze​czy​wi​ście wspa​nia​ły. Gład​kie, zie​lo​ne traw​ni​ki na pierw​szym pla​nie i prze​pych la​bi​ryn​tu klom​bów, roz​po​star​tych wo​kół ba​se​nu ciem​nej wody ob​ra​mio​ne​go mar​mu​rem, a w od​da​li gę​stwa li​ści naj​roz​ma​it​szych drzew, ukry​wa​ją​ca da​chy in​nych do​mów. Mia​sto mo​gło być hen, o całe mile.. Była to lśnią​ca bar​wa​mi sa​mot​nia, ma​rzą​ca w upal​nej… roz​kosz​nej ci​szy. Tam gdzie dłu​gi cień za​cisz​nie słał się w po​przek klom​bów, w mrocz​nych za​kąt​kach zmie​sza​ne bar​wy kwia​tów przy​bie​ra​ły szcze​gól​nie efek​tow​ną oka​za​łość. Sta​łem jak urze​czo​ny. Ja​co​bus ujął mnie de​li​kat​nie po​wy​żej łok​cia, zmu​sza​jąc do zro​bie​nia pół​ob​ro​tu w lewo.

Nie za​uwa​ży​łem przed​tem dziew​czy​ny. Sie​dzia​ła w ni​skim, głę​bo​kim, wi​kli​no​wym fo​te​lu i uj​rza​łem ją w czy​stym pro​fi​lu jak po​stać z ma​ka​ty i tak samo nie​ru​cho​mą. Ja​co​bus pu​ścił moje ra​mię. – To jest Ali​cja – oznaj​mił ci​chym gło​sem; ten jego przy​tłu​mio​ny spo​sób mó​wie​nia spra​wił, że brzmia​ło to jak ja​kieś po​uf​ne zwie​rze​nie, tak bli​skie, iż kiw​ną​łem tyl​ko gło​wą na znak po​twier​dze​nia i szep​ną​łem: „Ro​zu​miem, ro​zu​miem.” Oczy​wi​ście, nic nie ro​zu​mia​łem. Nikt z nas nic nie ro​zu​miał. Sta​li​śmy obaj, je​den obok dru​gie​go, spo​glą​da​jąc ku dziew​czy​nie. Przez ten cały czas ani drgnę​ła, za​pa​trzo​na przed sie​bie nie​ru​cho​mym wzro​kiem, jak gdy​by mia​ła wi​dze​nie ja​kie​goś fan​ta​stycz​ne​go or​sza​ku, prze​su​wa​ją​ce​go się przez ogród w bo​gac​twie świe​tla​nej po​żo​gi sło​necz​nej i w prze​py​chu kwia​tów. Wtem, skoń​czyw​szy swe ro​je​nia, za​to​czy​ła wzro​kiem do​oko​ła i spoj​rza​ła w górę. A tak, jak ja nie za​uwa​ży​łem jej od razu, po​dob​nie moja obec​ność uszła jej uwa​gi, do​pó​ki nie zo​ba​czy​ła mnie przy boku ojca. Żyw​szy ruch jej cięż​kich po​wiek, szer​sze otwar​cie roz​ma​rzo​nych oczu, utkwio​nych w chwi​lę po​tem we mnie, usu​wa​ły wszel​ką co do tego wąt​pli​wość. W jej zdu​mie​niu krył się ja​kiś lęk, po któ​rym na​stą​pił błysk jak gdy​by gnie​wu. Ja​co​bus, wy​mó​wiw​szy do​sta​tecz​nie gło​śno moje na​zwi​sko, rzekł: „Roz​gość się pan, pa​nie ka​pi​ta​nie – ja za​ba​wię nie​dłu​go” – i po​śpiesz​nie wy​szedł. Za​nim zdą​ży​łem zło​żyć ukłon, już zna​la​złem się sam na sam z dziew​czy​ną – któ​rej, uprzy​tom​ni​łem to so​bie na​gle, nie wi​dział ża​den miesz​ka​niec tego mia​sta od chwa​li, gdy uzna​ła po​trze​bę no​sze​nia dłu​gich wło​sów. A wy​glą​da​ły one tak, jak: gdy​by od owe​go cza​su były nie​tknię​te – masa czar​nych lśnią​cych lo​ków, nie​dba​le skrę​co​nych na gło​wie w wy​so​ki zwój. Wy​my​ka​ły się spod nie​go w nie​ła​dzie luź​ne ko​smy​ki zwi​sa​ją​ce z obu stron ja​śnie​ją​cej bia​ło​ścią twa​rzy; masa wło​sów tak gę​sta i ob​fi​ta, że na sam ich wi​dok czu​ło się ucisk ich wagi na cie​mie​niu, a przy tym wra​że​nie ja​kiejś prze​wspa​nia​le cy​nicz​nej nie​sfor​no​ści. Po​chy​li​ła się na​przód pod​cią​ga​jąc skrzy​żo​wa​ne nogi;

nędz​na na​rzut​ka bursz​ty​no​wej bar​wy, ob​szy​ta fal​ba​ną i cien​ka, uwy​dat​nia​ła gib​kie mło​de cia​ło, sprę​żo​ne w głę​bi ni​skie​go fo​te​la, jak gdy​by przy​cza​jo​ne do sko​ku. Uchwy​ci​łem jed​no czy dwa lek​kie, dy​go​cą​ce drgnie​nia, któ​re wy​glą​da​ły dość nie​zwy​kle, jak za​mie​rzo​ny sus do uciecz​ki. Po nich na​stą​pił ab​so​lut​ny bez​ruch. Na​gła trwo​ga obu​dzi​ła się i we mnie; i już chcia​łem po​biec za Ja​co​bu​sem, lecz opa​no​waw​szy ten nie​do​rzecz​ny od​ruch wzią​łem krze​seł​ko, po​sta​wi​łem je nie​zbyt da​le​ko od niej, usia​dłem roz​waż​nie i za​czą​łem mó​wić na te​mat ogro​du, nie do​bie​ra​jąc słów, lecz na​da​jąc im ła​god​ną piesz​czo​tli​wość, jaką się zwy​kło sto​so​wać przy ob​ła​ska​wia​niu wy​stra​szo​ne​go, dzi​kie​go zwie​rząt​ka. Nie by​łem na​wet pew​ny, czy mnie ro​zu​mie. Nie pod​no​si​ła twa​rzy i nie pró​bo​wa​ła spoj​rzeć w moją stro​nę. Mó​wi​łem wciąż tyl​ko po to, żeby za​po​biec jej uciecz​ce. Znów prze​bie​gło ją kil​ka ta​kich jak po​przed​nio stłu​mio​nych drgnień, któ​re śle​dzi​łem z trwoż​nie za​par​tym od​de​chem. Osta​tecz​nie na​su​nął mi się do​mysł, że to nie​do​sta​tecz​ność jej stro​ju nie po​zwa​la​ła jej ze​rwać się jed​nym wiel​kim sko​kiem i uciec. Wi​kli​no​wy fo​tel był z przy​le​ga​ją​cych do niej rze​czy naj​bar​dziej za​sob​ny w ma– te​rię. To, co mia​ła na so​bie pod spło​wia​ło​bursz​ty​no​wą, luź​ną na​rzut​ką, mu​sia​ło być na​der wiot​kie i przej​rzy​ste. Taki stan rze​czy nie może ujść uwa​gi, co tu mó​wić. Było to zu​peł​nie oczy​wi​ste. Co praw​da, onie​śmie​la​ło mnie to zra​zu, lecz ten ro​dzaj zmie​sza​nia ła​two mija, je​śli czło​wiek skiem dwu to​wa​rzy​szą​cych jej Mu​rzy​nek, wto​czy​ła się z po​wro​tem w drzwi, roz​ju​szo​na. – Co pan tu robi? Zwró​ci​łem się ku dziew​czy​nie. Sie​dzia​ła już wy​pro​sto​wa​na, z rę​ka​mi na po​rę​czach fo​te​la. Od​wo​ła​łem się do niej. – Ufam, pan​no Ali​cjo, że pani im nie po​zwo​li wy​rzu​cić mnie na uli​cę. Jej wspa​nia​łe czar​ne oczy zwę​zi​ły się w po​dłuż​ny kształt, omio​tły mnie z

ja​kimś nie​okre​ślo​nym wy​ra​zem, po czym rzu​ci​ła gło​sem szorst​kim i wzgar​dli​wym coś w ro​dza​ju wy​ja​śnie​nia po fran​cu​sku: – C’est papa. Po raz dru​gi zło​ży​łem ni​ski ukłon sta​rej da​mie. Ob​ró​ci​ła się do mnie ple​ca​mi, aże​by wy​pę​dzić swe czar​ne dwor​ki, a po​tem, obej​rzaw​szy moją oso​bę w szcze​gól​ny spo​sób jed​nym ma​leń​kim, pra​wie za​mknię​tym oczkiem, przy czym twarz mia​ła ścią​gnię​tą po tej stro​nie, jak​by na​brzmia​łą od fluk​sji, zro​bi​ła krok ku we​ran​dzie, sia​dła w pew​nej od​le​gło​ści na bu​ja​ją​cym fo​te​lu i wzię​ła ze sto​li​ka ro​bót​kę na dru​tach. Za​nim się do niej za​bra​ła, za​to​pi​ła je​den z dru​tów w swo​jej si​wej szo​pie i po​grze​ba​ła nim tęgo. Jej głów​ne odzie​nie, sza​ta w ro​dza​ju noc​nej ko​szu​li, przy​le​ga​ło do jej wie​ko​wych, przy​sa​dzi​stych i roz​la​nych kształ​tów. Na no​gach mia​ła bia​łe poń​czo​chy ba​weł​nia​ne i wy​dep​ta​ne pan​to​fle z brą​zo​we​go ak​sa​mi​tu. Na noż​nym opar​ciu bu​ja​ka wy​zie​ra​ły na​tręt​nie jej sto​py po​wy​żej ko​stek. Dłu​biąc na dru​tach za​czę​ła się z lek​ka ko​ły​sać. Za​ją​łem znów swo​je miej​sce na krze​seł​ku i sie​dzia​łem ci​chut​ko, gdyż nie do​wie​rza​łem tej ba​bie. A nuż roz​ka​że mi odejść? Wy​glą​da​ła na zdol​ną do wy​rzą​dze​nia wszel​kiej znie​wa​gi. Raz czy dwa par​sk​nę​ła gniew​nie; za​pa​mię​ta​le ma​cha​ła dru​ta​mi. Na​gle z jej rury od​de​cho​wej wy​le​cia​ło pi​skli​we py​ta​nie w ję​zy​ku fran​cu​skim, zwró​co​ne do dziew​czę​cia „ py​ta​nie, któ​re prze​kła​dam na mowę po​tocz​ną: – Co to się twe​mu ojcu znów ubrda​ło? Mło​de stwo​rze​nie wzru​szy​ło ra​mio​na​mi tak wy​ra​zi​ście, że ruch ten aż za​ko​ły​sał ca​łym jej cia​łem w luź​nej ma​tin​ce; i gło​sem nie​spo​dzia​nie szorst​kim, a jed​nak po​nęt​nym dla zmy​słów, jak pew​ne ga​tun​ki cierp​kich mło​dych win, któ​re się wszak​że pija z przy​jem​no​ścią, do​rzu​ci​ła: – To ja​kiś ka​pi​tan. Daj mi spo​kój, do​brze? Bu​jak za​ko​ły​sał się szyb​ciej, cien​ki star​czy głos za​pisz​czał jak świ​staw​ka: – Z cie​bie i twe​go ojca do​bra​na par​ka. On nie ma żad​nych skru​pu​łów, to

prze​cież wia​do​mo. Ale te​gom się nie spo​dzie​wa​ła. Po​my​śla​łem, że naj​wyż​szy czas prze​wie​trzyć moją za​le​ża​łą fran​cusz​czy​znę. Nad​mie​ni​łem skrom​nie, lecz sta​now​czo, że tu cho​dzi o in​te​res han​dlo​wy. Mam do omó​wie​nia pew​ną spra​wę z pa​nem Ja​co​bu​sem. Po​sły​sza​łem w za​mian szy​der​czy pisk: – Bied​ne nie​wi​niąt​ko. – Po czym, zmie​nia​jąc ton: – Sklep jest do in​te​re​sów. Dla​cze​go pan nie idzie roz​mó​wić się z nim w skle​pie? Za​pa​mię​ta​łe ru​chy jej pal​ców po​spo​łu z mi​ga​ją​cy​mi dru​ta​mi przy​pra​wia​ły mnie o za​wrót gło​wy; i znów pi​skli​we obu​rze​nie: – Sie​dzieć tu, wy​ba​łu​szać oczy na dziew​czy​nę… to pan na​zy​wa spra​wą han​dlo​wą? – Nie – rze​kłem po​tul​nie – to na​zy​wam przy​jem​no​ścią, nie​ocze​ki​wa​ną przy​jem​no​ścią. I je​śli pan​na Ali​cja nie ma nic prze​ciw​ko… Zro​bi​łem pół ob​ro​tu ku niej. Ci​snę​ła mi gniew​ne i wzgar​dli​we: „Nic mnie to nie ob​cho​dzi!”, i opie​ra​jąc ło​kieć na ko​la​nach pod​par​ła dło​nią pod​bró​dek – nie​wąt​pli​wie pod​bró​dek Ja​co​bu​sa. A te cięż​kie po​wie​ki, te czar​ne oczy o za​gnie​wa​nym,- upo​rczy​wie wpa​tru​ją​cym się spoj​rze​niu, też przy​po​mi​na​ły Ja​co​bu​sa, Ja​co​bu​sa kup​ca hur​to​we​go, tego, z któ​rym się li​czo​no. I za​rys jej brwi był ten sam, twar​dy i zło​wro​gi. Tak! Wy​śle​dzi​łem, w niej po​do​bień​stwo do nich obu. Za​czą​łem się przy​chy​lać do da​le​ko idą​ce​go, zdu​mie​wa​ją​ce​go wnio​sku, że wła​ści​wie obaj Ja​co​bu​so​wie są pięk​ny​mi męż​czy​zna​mi. Rze​kłem: – O, w ta​kim ra​zie będę na pa​nią wy​ba​łu​szał oczy do​tąd, aż się pani uśmiech​nie. Była ła​ska​wa ob​da​rzyć mnie jesz​cze nie​go​dzi​wiej lek​ce​wa​żą​cym: „Nic mnie nie ob​cho​dzi.” Na to roz​legł się wrza​skli​wy pisk nie​czu​łej sta​ru​chy: – Co za bez​wstyd! A i ty tak​że! Nie ob​cho​dzi! Idź przy​najm​niej i włóż coś

na sie​bie. Do cze​go to po​dob​ne tak sie​dzieć przed tym że​glar​skim mo​tło​chem. Słoń​ce za​bie​ra​ło Się do odej​ścia z Per​ły Oce​anu na inne mo​rza, na inne lądy. Oko​lo​ny mu​rem, pe​łen już cie​niów ogród pło​nął od barw, jak gdy​by kwia​ty zwra​ca​ły świa​tło wchło​nię​te za dnia. Z dzi​wacz​nej jej​mo​ści wy​ło​ni​ło się zde​cy​do​wa​ne bab​sko. Na​ma​wia​ła dziew​czy​nę do gor​se​tu i spód​ni​cy z tak plu​ga​wą, nie​krę​pu​ją​cą się szcze​ro​ścią, że mnie to upo​ka​rza​ło. Czyż tu li​czo​no się ze mną nie wię​cej niż z drew​nia​nym ma​ne​ki​nem? Dziew​czy​na ucię​ła: – Nie chcę! Nie było to or​dy​nar​ne od​fuk​nię​cie złe​go dziec​ka; mia​ło w so​bie ja​kiś ton roz​pa​czy. Naj​wy​raź​niej ja, nie​pro​szo​ny gość, za​kłó​ci​łem rów​no​wa​gę ich usta​lo​nych zwy​cza​jów do​mo​wych. Sta​ra ro​bi​ła dru​ta​mi z, obłęd​ną aku​rat​no​ścią, utkwiw​szy oczy w ro​bót​ce. – O, ty je​steś nie​odrod​ną cór​ką, swe​go ojca! I to mówi o wstą​pie​niu do za​ko​nu! Dać się tak oglą​dać chło​pu!… – Prze​stań. – Bez​wstyd​ne stwo​rze​nie! – Sta​ra cza​row​ni​co – wy​rze​kła dziew​czy​na do​sad​nie, nie zmie​nia​jąc swej za​du​ma​nej pozy ze Wspar​tym na dło​ni pod​bród​kiem i oczy​ma wpa​trzo​ny​mi da​le​ko poza ogród. Było to, jak​by ko​cioł przy​ga​niał garn​ko​wi. Sta​ra ze​rwa​ła się z bu​ja​ka, grzmot​nę​ła ro​bót​ką o zie​mię i trzę​sąc krą​gły​mi człon​ka​mi, co do​sko​na​le dało się wi​dzieć po​przez ob​le​pia​ją​ce je odzie​nie, to​czy​ła się ku dziew​czy​nie zu​peł​nie nie​po​ru​szo​nej. Uczu​łem pe​wien ro​dzaj dresz​czu, gdy ta le​ci​wa po​wi​no​wa​ta Ja​co​bu​sa, stchó​rzyw​szy snadź wo​bec po​sta​wy dziew​czę​cia, za​wró​ci​ła pro​sto ku mnie. Była, jak za​uwa​ży​łem, uzbro​jo​na w drut od ro​bót​ki; i gdy pod​nio​sła rękę, zda​wa​ło się, że za​mie​rza ugo​dzić nim swe mnie jak dzi​ry​tem. Ale uży​ła go tyl​ko do po​skro​ba​nia się w gło​wę, ob​ser​wu​jąc mnie przez ten czas z nie​wiel​-

kiej od​le​gło​ści swym jed​nym, pół​przy​mknię​tym okiem i twa​rzą skur​czo​ną z jed​nej stro​ny ja​kimś nie​sa​mo​wi​tym gry​ma​sem. – Mój ko​cha​ny pa​nie – rze​kła ni stąd, ni zo​wąd – czy panu się zda​je, że bę​dzie chleb z tej mąki? – Spo​dzie​wam się, że tak. – Usi​ło​wa​łem za​cho​wać nie​wy​mu​szo​ny ton kon​wer​sa​cji po​obied​niej. – Przy​cho​dzę tu, pro​szę pani, w spra​wie pew​nej ilo​ści wor​ków. – Wor​ków! Pa​trz​cie no pań​stwo! Czyż nie sły​sza​łam, coś pan tam ba​jał tej pa​skud​nej gał​ga​ni​cy? – Ty chcia​ła​byś wi​dzieć mnie już w mo​gi​le – ode​zwa​ła się cierp​ko dziew​czy​na, sie​dzą​ca cią​gle bez ru​chu. – W mo​gi​le! A ja to co? Żyw​cem po​cho​wa​na, umar​ła przed śmier​cią, a wszyst​ko dzię​ki temu za​tra​co​ne​mu stwo​rze​niu i jej mi​łe​mu oj​czul​ko​wi! – Krzy​cza​ła. W koń​cu zwró​ci​ła się do mnie. – Pan je​steś jed​nym z tych lu​dzi, z któ​ry​mi on robi swo​je in​te​re​sy. No więc, dla​cze​go pan nie chcesz zo​sta​wić nas w spo​ko​ju, mój do​bry czło​wie​cze? To „zo​sta​wić nas w spo​ko​ju” za​wie​ra​ło na​cisk. Była w tym ja​kaś gru​biań​ska po​ufa​łość, wyż​szość, po​gar​da. Mia​łem to sły​szeć jesz​cze nie raz je​den, al​bo​wiem oka​za​li​by​ście nie​do​sta​tecz​ną zna​jo​mość ludz​kiej na​tu​ry my​śląc, że to była moja ostat​nia wi​zy​ta w tym domu – domu, w któ​rym przez tyle lat nie po​sta​ła noga żad​nej sza​nu​ją​cej się oso​by. Tak, do​zna​li​by​ście za​wo​du wy​obra​ża​jąc so​bie, że to przy​ję​cie od razu mnie wy​pło​szy​ło. A przede wszyst​kim – nie wy​pa​da​ło rej​te​ro​wać przed ja​kąś cu​dacz​ną gru​biań​ską sta​rą babą. Poza tym nie na​le​ży za​po​mi​nać o mo​ich nie​zbęd​nych wor​kach. W ten pierw​szy wie​czór Ja​co​bus za​trzy​mał mnie na obie​dzie, uprze​dziw​szy jed​nak uczci​wie, że nie wie, czy bę​dzie w ogó​le mógł coś dla mnie zro​bić. My​ślał już o tym. Oba​wia się, że to za trud​ne. Nie użył wszak​że aż tylu słów, aby mi to wy​tłu​ma​czyć.

Za sto​łem sie​dzia​ło nas tyl​ko tro​je, gdyż dziew​czy​na za po​śred​nic​twem wie​lo​krot​nych: „Nie chcę”, „Nie będę” i „Co mi tam”, za​ma​ni​fe​sto​wa​ła wszem wo​bec swo​ją wolę nie​sia​da​nia do sto​łu, nie​je​dze​nia obia​du, nie​ru​sze​nia się z we​ran​dy. Sta​ra ku​zyn​ka w roz​dep​ta​nych łap​ciach mio​ta​ła się skrze​cząc obe​lży​wie, a Ja​co​bus gó​ru​jąc nad nią wy​do​by​wał z sie​bie tyl​ko uśmie​rza​ją​ce, gar​dło​we po​mru​ki; mój udział w tym wszyst​kim był żar​to​bli​wy: rzu​ci​łem z boku parę słó​wek, za któ​re pod przy​kry​ciem nocy do​sta​ła mi się szpet​na sój​ka w bok, po​cho​dzą​ca od łok​cia sta​rej damy czy też może od jej pię​ści. Po​wstrzy​ma​łem okrzyk. A przez cały ten czas dziew​czy​na nie ra​czy​ła na​wet pod​nieść gło​wy i ob​da​rzyć ko​go​kol​wiek z nas spoj​rze​niem. Wszyst​ko to może brzmi dzie​cin​nie – lecz owo przy​tła​cza​ją​ce roz​ją​trze​nie mia​ło wy​raź​ny po​smak tra​gi​zmu. Tak więc za​sie​dli​śmy do sto​łu w bo​ga​tym świe​tle świec, a ona zo​sta​ła tam, sku​lo​na, za​pa​trzo​na w ciem​ność, jak gdy​by sy​cąc swój zły na​strój bal​sa​micz​ną wo​nią cud​ne​go ogro​du. Przed odej​ściem po​wie​dzia​łem Ja​co​bu​so​wi, że wró​cę na​za​jutrz do​wie​dzieć się, jak po​stę​pu​je spra​wa wor​ków. Po​krę​cił na to z lek​ka gło​wą. – Będę pana na​wie​dzał dzień w dzień, do​pó​ki pan się z tym nie upo​rasz. Nie po​zbę​dzie się pan mnie wcze​śniej. Uśmiech​nął się bla​do nie otwie​ra​jąc gru​bych warg. – Do​brze, ka​pi​ta​nie, zgo​da. – Po​tem, od​pro​wa​dziw​szy mnie do drzwi, z wiel​kim spo​ko​jem i po​wa​gą wy​mru​czał na po​że​gna​nie: – Czuj się pan tu jak u sie​bie w domu – i nie omiesz​kał nad​mie​nić o sa​kra​men​tal​nej „łyż​ce zupy”, któ​ra się za​wsze dla mnie znaj​dzie. Do​pie​ro gdy sła​bo oświe​tlo​ny​mi uli​ca​mi scho​dzi​łem na na​brze​że, przy​po​mnia​łem so​bie, że by​łem pro​szo​ny wła​śnie dziś na obiad do pań​stwa S.. A choć zi​ry​to​wał mnie ten mój brak pa​mię​ci (któ​ry ja​koś nie​zręcz​nie by​ło​by tłu​ma​czyć), nie mo​głem oprzeć się my​śli, że wła​ści​wie jemu za​wdzię​czam

spę​dze​nie wie​czo​ru da​le​ko za​baw​niej. Poza tym – spra​wa han​dlo​wa. Ta świę​ta spra​wa… Bosy Negr do​pę​dził mnie ska​cząc na zła​ma​nie kar​ku po stop​niach schod​ków na​brzeż​nych; po​zna​łem w nim Ja​co​bu​so​we​go prze​woź​ni​ka, któ​ry wi​dać do​kar​miał się w kuch​ni. Jego zwy​kłe „do​bra​noc, psze paa”, gdym już wstę​po​wał po tra​pie stat​ku, za​dźwię​cza​ło mi ser​decz​niej niż za​zwy​czaj.. Do​trzy​ma​łem sło​wa Ja​co​bu​so​wi. Na​cho​dzi​łem jego dom. Za​wsze za​sta​wał mnie tam w po​rze po​po​łu​dnio​wej, gdy wpa​dał na mo​ment ze swe​go „skła​du”. Już od pro​gu wi​ta​ły go dźwię​ki mo​ich prze​mó​wień do Ali​cji; a gdy wie​czo​rem po​wra​cał na do​bre, mógł​by był iść o za​kład, że jesz​cze usły​szy ich dal​szy ciąg na we​ran​dzie. Wi​ta​łem go kiw​nię​ciem gło​wy. Sia​dał ocię​ża​le i ci​chut​ko i z wy​cze​ku​ją​cą apro​ba​tą przy​glą​dał się moim wy​sił​kom, by wy​wo​łać uśmiech na war​gach jego Ali​cji. Nie​raz mó​wi​łem jej „Ali​cjo” w jego obec​no​ści. Cza​sa​mi, zwra​ca​jąc się do niej, ma​wia​łem: „Pan​no Co-Mi-Tam”, i su​szy​łem mózg sa​dząc się na traj​ko​ta​nie, lecz ani razu nie uda​ło mi się wy​rwać jej z chmur​ne​go, tra​gicz​ne​go od​osob​nie​nia. By​wa​ły chwi​le, kie​dy czu​łem, że wy​buch​nę i za​cznę ją kląć siar​czy​sty​mi pio​ru​na​mi. I wy​obra​ża​łem so​bie, że gdy​bym to uczy​nił, Ja​co​bus nie drgnął​by na​wet. Na​wią​za​ło się po​mię​dzy nami ja​kieś nie​ja​sne we​wnętrz​ne po​ro​zu​mie​nie. Mu​szę wy​znać, że dziew​czy​na trak​to​wa​ła ojca do​kład​nie tak samo jak mnie. Bo i jak​że mo​gło być in​a​czej? Trak​to​wa​ła mnie tak, jak trak​to​wa​ła swe​go ojca. Nig​dy nie wi​dzia​ła męż​czy​zny przy​cho​dzą​ce​go z wi​zy​tą. Nie wie​dzia​ła, jak za​cho​wu​ją się męż​czyź​ni. Na​le​ża​łem do tej gro​ma​dy klien​tów, z któ​ry​mi oj​ciec ma ja​kieś spra​wy w por​cie. By​łem czło​wie​kiem bez zna​cze​nia. Ta​kim sa​mym jak oj​ciec. Je​dy​ni na świe​cie lu​dzie przy​zwo​ici to lu​dzie tej wy​spy, któ​rzy nie Chcie​li z nim się za​da​wać, po​nie​waż uczy​nił coś złe​go. Naj​wi​-

docz​niej w ten spo​sób sta​ra pan​na Ja​co​bus wy​tłu​ma​czy​ła jej to​wa​rzy​skie od​osob​nie​nie ich domu. Mu​sia​ła prze​cież coś​kol​wiek po​wie​dzieć! A mia​łem prze​świad​cze​nie, że z taką in​ter​pre​ta​cją po​go​dził się i Ja​co​bus. Mu​szę po​wie​dzieć, że sta​ra roz​sma​ko​wa​ła się w cią​głym po​ru​sza​niu tego te​ma​tu. Był on w jej ustach uni​wer​sal​nym wy​ja​śnie​niem, źró​dłem wszel​kich alu​zji i do​cin​ków. Pew​ne​go dnia Ja​co​bus przy​szedł wcze​śnie i ski​nąw​szy, bym prze​szedł do ja​dal​ni, ge​stem znu​że​nia otarł czo​ło i oświad​czył, że uda​ło mu się zdo​być za​pas trzy​kor​co​wych wor​ków. – Mó​wi​łeś pan, że bra​ku​je pań​skie​mu stat​ko​wi ty​siąc czte​ry​sta sztuk, ka​pi​ta​nie? – Tak, tak! – od​po​wie​dzia​łem skwa​pli​wie; ale on za​cho​wał spo​kój. Ro​bił wra​że​nie bar​dziej znu​żo​ne​go ani​że​li kie​dy​kol​wiek. – Otóż, ka​pi​ta​nie, mo​żesz pan iść i po​wie​dzieć swo​im lu​dziom, że otrzy​ma​ją tę ilość od mo​je​go bra​ta. Sta​łem z roz​dzia​wio​ny​mi usta​mi, a wów​czas do​rzu​cił jesz​cze swą zwy​kłą, ła​god​ną for​mu​łę za​pew​nie​nia: – Prze​ko​na się pan, że wszyst​ko bę​dzie w po​rząd​ku, ka​pi​ta​nie. – Czy mó​wił pan w tej spra​wie z bra​tem? – Zdję​ła mnie wy​raź​na trwo​ga. – I to za mnie? Prze​cież on mu​siał wie​dzieć, że tyl​ko mój sta​tek „utknął” z bra​ku wor​ków. Ja​kim cu​dem… Znów wy​tarł czo​ło. Spo​strze​głem, że był ubra​ny z nie​zwy​kłą sta​ran​no​ścią, w gar​ni​tur, któ​re​go na nim przed​tem nie wi​dzia​łem. Uni​kał mego wzro​ku. – Sły​sza​łeś pan, rzecz pro​sta, lu​dzie mó​wią… Jest w tym dość praw​dy… On… Ja… My​śmy rze​czy​wi​ście… przez wie​le lat… – Głos mu za​marł do sen​ne​go szep​tu. – Mia​łem mu, wi​dzi pan, jed​ną rzecz do po​wie​dze​nia, rzecz, któ​ra… Szept ustał. Nie za​mie​rzał mi po​wie​dzieć, co to była za rzecz. Mniej​sza z

tym. Pil​no mi było za​nieść no​wi​nę kon​tra​hen​tom i czym prę​dzej wró​ci​łem na we​ran​dę po ka​pe​lusz. Na ha​łas, jaki spra​wi​łem, dziew​czy​na wol​no pod​nio​sła oczy i spoj​rza​ła w mym kie​run​ku; na​wet sta​ra ciot​ka prze​rwa​ła ro​bót​kę. Sta​ną​łem na chwi​lę i w unie​sie​niu krzyk​ną​łem: – Zuch z pani ojca, pan​no Co-Mi-Tam. Zuch praw​dzi​wy! Moja ocho​czość była przy​ję​ta nie​chęt​nie i z po​gar​dli​wym zdzi​wie​niem. Gdym czmy​chał przez po​kój sto​ło​wy, Ja​co​bus z nie​zwy​kłą po​ufa​ło​ścią chwy​cił mnie pod ra​mię i cięż​ko dy​sząc wy​sa​pał za​pro​sze​nie na „ta​lerz zupy” te​goż wie​czo​ru. Od​po​wie​dzia​łem z roz​tar​gnie​niem: „Mm? Co? A, dzię​ku​ję! Za​pew​ne. Z przy​jem​no​ścią” – i wy​mkną​łem się. Zjeść z nim obiad? Na​tu​ral​nie. Przez samą wdzięcz​ność… Ale w ja​kieś trzy go​dzi​ny po​tem, w ci​chej i mrocz​nej uli​cy wy​bru​ko​wa​nej okrą​gla​ka​mi, uświa​do​mi​łem so​bie, że to nie sama tyl​ko wdzięcz​ność kie​ru​je moje kro​ki do tego domu z pra​sta​rym ogro​dem – domu, w któ​rym od lat ża​den inny gość prócz mnie nie był na pro​szo​nym obie​dzie. Sama wdzięcz​ność nie mo​gła​by tra​wić wnę​trza czło​wie​ka w tak oso​bli​wy spo​sób. Głód – tak; ale do Ja​co​bu​so​we​go sto​łu głód mnie tak znów nie po​py​chał. Dziew​czy​na i tym ra​zem nie chcia​ła siąść do sto​łu. Bra​ła mnie złość i roz​pacz. Sta​ra rzu​ca​ła mi z uko​sa zło​śli​we spoj​rze​nia. Na​gle rze​kłem do Ja​co​bu​sa: – Pro​szę, włóż no pan tu, na ta​lerz ka​wa​łek kur​czę​cia i tro​chę sa​ła​ty. Usłu​chał, nie pod​no​sząc oczu. Do​łą​czy​łem do tego nóż, wi​de​lec, ser​wet​kę i za​nio​słem wszyst​ko na we​ran​dę. Ogród był jed​ną ciem​no​ścią, jak cmen​tarz kwia​tów po​grze​ba​nych w mro​ku, a ona, wci​śnię​ta w swój fo​tel, snu​ła zda się ża​łob​ne me​dy​ta​cje nad zgo​nem świa​tła i ko​lo​rów. Je​dy​nie dusz​ne aro​ma​ty snu​ły się ni​czym błęd​ne, won​ne du​chy tego tłu​mu zga​słe​go kwie​cia. Mó​wi​łem płyn​nie, żar​to​bli​wie, prze​ko​ny​wa​ją​co, czu​le; mó​wi​łem przy​ci​szo​nym gło​sem. Dla ko​goś sto​ją​ce​go z boku mu​sia​ło to brzmieć jak bła​gal​ny szept

ko​chan​ka. Za każ​dym ra​zem, gdym w po​to​ku słów ro​bił wy​cze​ku​ją​cą prze​rwę, od​po​wia​da​ło mi tyl​ko głę​bo​kie mil​cze​nie. Było to jak​by na​kła​nia​nie do spo​ży​cia da​rów sie​dzą​cą sta​tuę. – Kie​dy so​bie po​my​śla​łem, że pani tam sie​dzi głod​na w tych ciem​no​ściach, nie mo​głem prze​łknąć ani kęsa. Do​praw​dy, to okru​cień​stwo tak za​ciąć się w upo​rze. Prze​cież ja się drę​czę. – Co mnie to ob​cho​dzi! Mia​łem ta​kie uczu​cie, jak gdy​bym jej za​dał ja​kiś gwałt, jak gdy​bym ją tar​mo​sił, może zbił. – Ta​kie za​cho​wa​nie pani bę​dzie mia​ło ten sku​tek, że już tu wię​cej nie przyj​dę – za​gro​zi​łem. – Nie dbam o to! – Pani lubi, jak tu przy​cho​dzę. – Nie​praw​da! – od​burk​nę​ła. Opar​łem rękę na jej ra​mie​niu; i gdy​by zro​bi​ła ja​kiś gest opo​ru, to do​praw​dy my​ślę, że​bym nią po​trzą​snął. Lecz ani się ru​szy​ła, i ten jej bez​ruch po​dzia​łał na mój gniew roz​bra​ja​ją​co. – Tak, lubi pani. Bo czyż in​a​czej za​sta​wał​bym pa​nią dzień w dzień na we​ran​dzie? Po co pani tu prze​sia​du​je? W domu jest tyle po​ko​jów. Ma pani swój, sie​dzia​ła​by pani w nim, gdy​by nie chcia​ła mnie pani wi​dy​wać. Ale pani chce. I wie pani o tym. Uczu​łem pod ręką lek​kie drże​nie i zwol​ni​łem uścisk, jak gdy​by prze​stra​szo​ny tym ob​ja​wem oży​wie​nia w jej cie​le. Aro​ma​tycz​ny za​pach ogro​du po​wiał ku nam cie​płą falą, po​dob​ny do won​ne​go, dy​szą​ce​go roz​ko​szą wes​tchnie​nia. – Niech pan wró​ci do nich – szep​nę​ła nie​mal tkli​wie. Wcho​dząc z po​wro​tem do ja​dal​ni spo​strze​głem, że Ja​co​bus spu​ścił wzrok. Po​sta​wi​łem ta​lerz z ło​sko​tem na sto​le. Na ten de​mon​stra​cyj​ny ob​jaw złe​go

hu​mo​ru wy​mam​ro​tał coś w prze​pra​sza​ją​cym to​nie, ja zaś na – tar​łem nań, jak gdy​by obo​wią​za​ny był zdać mi ra​chu​nek z tych „obrzy​dli​wych dzi​wactw” – bo​daj że tak je na​zwa​łem. – Twier​dzę z wszel​ką pew​no​ścią – rze​kłem wy​nio​śle – że kto jak kto, ale pani Ja​co​bus jest od​po​wie​dzial​na za więk​szość tych gor​szą​cych na​ro​wów. Z miej​sca od​skrze​cza​ła mi w swój aro​ganc​ki, gbu​ro​wa​ty spo​sób: – Ejże? Dla​cze​goż pan nie chcesz zo​sta​wić nas w spo​ko​ju, mój do​bry czło​wie​cze? By​łem zdu​mio​ny jej czel​no​ścią w obec​no​ści Ja​co​bu​sa. Choć wła​ści​wie, czym​że mógł​by ją ukró​cić? Sta​ra za bar​dzo była mu po​trzeb​na. Pod​niósł na chwi​lę ocię​ża​łe, sen​ne oczy i za​raz je spu​ścił. Ta zaś wy​gło​si​ła swą osta​tecz​ną kon​klu​zję: – Prze​cież już za​ła​twi​li​ście z sobą wasz in​te​res, wy dwaj? A za​tem… Bab​sko to po​sia​da​ło ty​po​wy bez​wstyd Ja​co​bu​sów. A ta jej sza​ro​si​wa strze​cha z mę​skim prze​dzia​łem na boku! Już-już zda​wa​ło się, że po​grą​ży w niej wi​de​lec, jak to zwy​kła była czy​nić z dru​tem od poń​czo​chy, ale ja​koś się wstrzy​ma​ła. Jej czar​ne oczki iskrzy​ły się ja​do​wi​cie. Od​wo​ła​łem się do sie​dzą​ce​go na ho​no​ro​wym miej​scu go​spo​da​rza w spo​sób, że tak po​wiem, groź​ny: – A pan, pa​nie Ja​co​bus, cóż pan na to? Czy mam przy​jąć, że​śmy już z sobą skoń​czy​li? Mu​sia​łem chwi​lę po​cze​kać na od​po​wiedź. Była ra​czej nie​spo​dzie​wa​na i w zgo​ła in​nym du​chu niż py​ta​nie. – Mo​gli​by​śmy zro​bić jesz​cze, jak mnie​mam, ka​pi​ta​nie, ten in​te​res z kar​to​fla​mi. Prze​ko​na się pan, że… Ucią​łem czym prę​dzej: – Ju​żem panu oświad​czył raz, że nie han​dlu​ję. Jego sze​ro​ka pierś wzdę​ła się i za​pa​dła w nie​do​sły​szal​nym wes​tchnie​niu. – Po​myśl pan jesz​cze nad tym, ka​pi​ta​nie – mam​ro​tał ci​cho a wy​trwa​le.

Wy​buch​ną​łem nie​przy​jem​nym śmie​chem przy​po​mniaw​szy so​bie jego włó​czę​gę za tą wol​ty​żer​ką – głę​bię na​mięt​no​ści pod ci​chą po​wierzch​nią, któ​ra, na​wet sma​ga​na pej​czem (jak gło​si le​gen​da), nie była zdol​na roz​sro​żyć się choć​by tyl​ko na po​do​bień​stwo bu​rzy; było w tym coś z ry​biej na​mięt​no​ści, je​śli w ogó​le moż​na wy​obra​zić so​bie coś ta​kie​go jak na​mięt​na ryba. W ten wie​czór bar​dziej niż kie​dy​kol​wiek do​zna​łem uczu​cia mo​ral​nej zga​gi, któ​rej za​wsze na​ba​wia​łem, się w tym domu, ob​cią​żo​nym kon​dem​na​tą wszyst​kich lu​dzi „przy​zwo​itych”. Nie chcia​łem zo​stać po obie​dzie na cy​ga​ro; a gdy wsu​wa​łem rękę w po​dusz​ko​wa​te pal​ce dło​ni Ja​co​bu​sa, po​wie​dzia​łem so​bie, że je​stem po raz ostat​ni w jego domu. Mimo to jed​nak ser​decz​nie uści​sną​łem to jego ma​syw​ne łap​sko. Czyż mnie nie wy​ba​wił z cięż​kie​go kło​po​tu? Na kil​ka słów wdzięcz​no​ści, któ​re czu​łem się w obo​wiąz​ku wy​po​wie​dzieć – i do​praw​dy zro​bi​łem to z ocho​tą – od​rzekł roz​cią​ga​jąc zwar​te usta w swój me​lan​cho​lij​ny uśmiech: – Spo​dzie​wam się, że wszyst​ko bę​dzie jak na​le​ży, pa​nie ka​pi​ta​nie – wy​sa​pał. – Co pan chcesz przez to po​wie​dzieć? – za​py​ta​łem z trwo​gą. – Że pań​ski brat mógł​by… – O, nie – rzekł uspo​ka​ja​ją​co. – On… Ten czło​wiek do​trzy​mu​je sło​wa, ka​pi​ta​nie. Gdy opusz​cza​łem pro​gi tego domu, jak chcia​łem wie​rzyć, już po raz ostat​ni, nie mo​głem po​go​dzić się z wła​snym su​mie​niem. Uświa​do​mi​łem so​bie, że w roz​wa​ża​niach po​bu​dek Ja​co​bu​sa nie by​łem uczci​wy, i oczy​wi​ście za​raz na​za​jutrz tam po​wró​ci​łem. O, jak​że je​ste​śmy sła​bi, nie​ro​zum​ni, nie​do​rzecz​ni! I jak ła​two da​je​my się po​nieść wów​czas, gdy na​sza pod​nie​co​na wy​obraź​nia skło​ni nas ku draż​nią​ce​mu pod​szep​to​wi żą​dzy! Ob​cho​dzi​ła mnie ta dziew​czy​na nad​zwy​czaj; urze​kła mnie po​sęp​nym wy​ra​zem twa​rzy, upar​tym mil​cze​niem, rzad​ki​mi,

wzgar​dli​wy​mi sło​wa​mi; zba​ła​mu​ci​ła mnie swym wiecz​nym dą​sem na za​ci​śnię​tych Ustach, czar​ną głę​bią swe​go utkwio​ne​go w dal spoj​rze​nia, od​wra​ca​ne​go ku mnie z wol​na, jak​by z po​gar​dli​wą pro​wo​ka​cją, po to aże​by w chwi​lę po​tem od​wró​cić się ode mnie z roz​pacz​li​wą obo​jęt​no​ścią. Na​tu​ral​nie, wieść o moim prze​sia​dy​wa​niu tam roz​nio​sła się po ca​łym mia​stecz​ku. Za​uwa​ży​łem pew​ną zmia​nę w za​cho​wa​niu się mo​ich zna​jo​mych i na​wet nie​ja​ką róż​ni​cę w ukło​nach in​nych ka​pi​ta​nów, z któ​ry​mi spo​ty​ka​łem się czy to na na​brze​żu, czy w biu​rach, do​kąd mnie spro​wa​dza​ły in​te​re​sy. Sta​ro​pa​nień​ski pro​ku​rent za​ła​twiał mnie z ozię​błą skru​pu​lat​no​ścią i, że tak po​wiem, za​ka​su​jąc rą​bek suk​ni, by jej nie splu​ga​wić. Mia​łem wra​że​nie, że kie​dy sze​dłem na​brze​żem, sami Mu​rzy​ni od​wra​ca​li za mną gło​wy; co zaś do Ja​co​bu​so​we​go prze​woź​ni​ka, to jego „Do​bra​noc, psze-paa”, gdy wy​sa​dzał mnie na po​kład, nie było już tyl​ko ser​decz​ne, ale mia​ło ton za​ży​łej po​ufa​ło​ści czło​wie​ka wta​jem​ni​czo​ne​go, współ​uczest​ni​ka w ja​kimś łaj​dac​twie. Mój przy​ja​ciel S., star​szy, mi​ja​jąc mnie po dru​giej stro​nie uli​cy prze​sy​łał mi ręką po​zdro​wie​nie z iro​nicz​nym uśmiesz​kiem. Młod​szy, ten, któ​re​go oże​nio​no z pod​sta​rza​łą se​kut​ni​cą, z ty​tu​łu daw​nej przy​jaź​ni oraz jak gdy​by uisz​cza​jąc dług wdzięcz​no​ści, po​zwo​lił so​bie na słów​ko ostrze​że​nia. – Nie​do​brze pan so​bie po​czy​na w wy​bo​rze przy​ja​ciół, sta​ry dru​hu – rzekł z dzie​cin​nym na​masz​cze​niem. Po​nie​waż wie​dzia​łem, że spo​tka​nie bra​ci Ja​co​bus po​bu​dzi​ło całą cu​kro​wą Per​łę Oce​anu do za​cie​trze​wio​nych ko​men​ta​rzy, by​łem cie​kaw, za co też mnie ga​nią. – Ja spo​wo​do​wa​łem ten pierw​szy krok, wio​dą​cy do osta​tecz​ne​go po​jed​na​nia, któ​re​go na​le​ży so​bie ży​czyć ze wzglą​dów przy​zwo​ito​ści, nie wie pan o tym? – Na​tu​ral​nie, gdy​by moż​na się było po​zbyć tej dziew​czy​ny, uła​twi​ło​by Może się jed​nak my​li​łem. Pu​dro​wa​nie twa​rzy mo​gło być jej co​dzien​nym

na​wy​kiem, a prze​sia​dy​wa​nie na we​ran​dzie mo​gło zna​mio​no​wać obo​jęt​ność, po​su​nię​tą tak da​le​ko, że nie li​czy​ła się z moim ist​nie​niem. Cóż, dla mnie wy​cho​dzi​ło to na jed​no. Lu​bi​łem się przy​glą​dać, jak po​wo​li zmie​nia pozy, obej​mo​wać wzro​kiem znie​ru​cho​mia​łe na dłu​go, z wdzię​kiem uło​żo​ne li​nie cia​ła, ob​ser​wo​wać ta​jem​ni​cze za​pa​trze​nie jej wspa​nia​łych czar​nych oczu, z lek​ka wy​dłu​żo​nych, co​kol​wiek przy​mknię​tych i kon​tem​plu​ją​cych próż​nię. Była jak za​klę​ty twór o czo​le bo​gi​ni, któ​re wień​czył prze​pych roz​czo​chra​nych wło​sów cy​gań​skiej wietrz​ni​cy. Na​wet jej obo​jęt​ność mia​ła w so​bie coś uwo​dzi​ciel​skie​go. Czu​łem, że co​raz bar​dziej przy​wią​zu​ję się do tej dziew​czy​ny nić​mi ja​kie​goś nie​uchwyt​ne​go pra​gnie​nia, bo gło​wę mia​łem nie za​wró​co​ną – by​najm​niej. I po​go​dzi​łem się już z przy​krym sa​mo​po​czu​ciem, w któ​re za​zwy​czaj wtrą​ca​ła mnie sen​na czuj​ność Ja​co​bu​sa, tak spo​koj​na niby, a wy​ra​zi​sta; jak gdy​by ja​kiś mil​czą​cy pakt zo​stał za​war​ty mię​dzy nami dwo​ma. Po​go​dzi​łem się z zu​chwal​stwem sta​rej, pusz​cza​jąc mimo uszu jej cią​głe: „Czy nie ze​chciał​byś pan zo​sta​wić nas w spo​ko​ju, mój po​czciw​cze?”, z jej szy​der​stwa​mi, z jej bez​czel​nym, prze​wrot​nym wy​my​śla​niem. Była to nie​odrod​na płon​ka z Ja​co​bu​so​we​go szcze​pu. Bez​po​śred​nio po odej​ściu od dziew​czy​ny wy​my​śla​łem sam so​bie naj​ostrzej​szy​mi sło​wa​mi. Cóż to za sza​leń​stwo? – do​py​ty​wa​łem się sa​me​go sie​bie. Był to jak​by nie​wol​ni​czy i upa​dla​ją​cy na​łóg. A po​tem po​wra​ca​łem do niej z gło​wą nie​za​mą​co​ną, ser​cem nie​wąt​pli​wie wol​nym i na​wet próż​nym li​to​ści dla tej dziew​czy​ny-wy​rzut​ka (była ni​czym roz​bi​tek na bez​lud​nej wy​spie) – lecz wra​ca​łem, jak gdy​by oma​mio​ny ja​kąś nad​zwy​czaj​ną obiet​ni​cą. Trud​no so​bie wy​obra​zić coś bar​dziej nie​god​ne​go. Wspo​mnie​nie jej drżą​ce​go szep​tu, gdy je – dna moja ręka le​gła na jej ra​mie​niu, a dru​gą trzy​ma​łem ta​lerz z kur​czę​ciem, wy​star​cza​ło mi, by zła​mać wszyst​kie cno​tli​we po​sta​no​wie​nia. Samo jej obe​lży​we mil​cze​nie mo​gło nie​raz do​pro​wa​dzić czło​wie​ka do

wście​kłe​go zgrzy​ta​nia zę​ba​mi. A je​że​li otwie​ra​ła usta, to je​dy​nie po to, by szka​rad​nie, po pro​stac​ku, cierp​kim to​nem od​fuk​nąć coś wspól​ni​ko​wi jej po​tę​pio​ne​go ojca, ku peł​nej apro​ba​cie sta​rej ciot​ki, któ​ra przy​ta​ki​wa​ła jej urą​gli​wym chi​cho​tem. Gdy​by nie to, jej uwa​gi, wy​po​wia​da​ne za​wsze to​nem ob​raź​li​wej wzgar​dy, by​ły​by prze​raź​li​wie po​zba​wio​ne tre​ści. Jak​że mo​gło być in​a​czej? Ta ło​trzy​ca, to pę​ka​te Ja​co​bu​sow​skie sta​re pu​dło w ob​ci​słym sza​rym ki​tlu nie na​uczy​ło jej wca​le grzecz​no​ści. Grzecz​ność za​pew​ne nie​ko​niecz​nie jest po​trzeb​na ko​muś, kto się uro​dził wy​rzut​kiem. Ża​den za​kład wy​cho​waw​czy nie dał​by się na​mó​wić do przy​ję​cia jej na wy​cho​wan​kę – ze wzglę​du na przy​zwo​itość. A Ja​co​bus nie mógł się zdo​być na wy​sła​nie jej gdzie in​dziej. Jak​że​by to zro​bił? Z kim? Do​kąd? Zbyt mało miał w so​bie przed​się​bior​czo​ści, aże​by po​my​śleć o ja​kim in​nym miej​scu osie​dle​nia. Na​mięt​ność mio​ta​ła nim, ucze​pio​nym cyr​ko​we​go tre​nu, z jed​ne​go ob​ce​go wy​brze​ża na dru​gie, lecz kie​dy bu​rza uci​chła, przy​dry​fo​wał – przy​wlókł się bez​wstyd​nie tu, gdzie bę​dąc wy​rzut​kiem po​zo​stał jed​nak la​to​ro​ślą Ja​co​bu​sów, jed​ne​go z naj​star​szych ro​dów na wy​spie, star​sze​go na​wet od fran​cu​skich. Ja​kiś Ja​co​bus mu​siał być już przy zgo​nie ostat​nie​go dodo… Dziew​czy​na nie uczy​ła się ni​cze​go, nig​dy nie przy​słu​chi​wa​ła się roz​mo​wom to​wa​rzy​skim, nic nie wie​dzia​ła, o ni​czym nie sły​sza​ła. Umia​ła czy​tać, za​pew​ne, lecz je​dy​ną do​stęp​ną dla niej lek​tu​rę sta​no​wi​ły ga​ze​ty spro​wa​dza​ne dla ka​pi​tań​skiej izby Ja​co​bu​so​we​go „skła​du”. Ja​co​bus miał zwy​czaj co pe​wien czas za​bie​rać do domu te za​dru​ko​wa​ne płach​ty, po​pla​mio​ne już i po​nad​dzie​ra​ne. Po​nie​waż nie po​tra​fi​ła uchwy​cić zna​cze​nia żad​nej z po​ru​sza​nych tam spraw oprócz spra​woz​dań są​do​wo-po​li​cyj​nych i kro​ni​ki prze​stępstw, utwo​rzy​ła so​bie po​gląd na świat cy​wi​li​zo​wa​ny jako na wi​dow​nię mor​derstw, po​ry​wań, kra​dzie​ży, roz​praw no​żow​ni​czych i wszel​kie​go ro​dza​ju de​spe​rac​kich gwał​tów. An​glia i Fran​cja, Pa​ryż i Lon​dyn (dwa mia​sta, o któ​rych, zda​je się, sły​sza​ła) były to w jej po​ję​ciu ście​ki ohy​dy dy​mią​ce opa​rem krwi w prze​ciw​-

sta​wie​niu do jej wy​sep​ki, gdzie drob​na kra​dzież sta​no​wi​ła pra​wie mier​nik prze​cięt​nych wy​stęp​ków, je​śli po​mi​nąć tra​fia​ją​cą się nie​kie​dy po​waż​niej​szą zbrod​nię – i to je​dy​nie wśród ku​li​sów, spro​wa​dzo​nych do ro​bót na plan​ta​cjach cu​kru, albo też po​śród miej​sco​wych Mu​rzy​nów. Ale w Eu​ro​pie te​rze czy dzia​ły się co dzień, do​ko​ny​wa​ne przez znie​pra​wio​ne spo​łe​czeń​stwo bia​łych lu​dzi, spo​śród któ​rych, jak wy​ty​ka​ła ta wsze​tecz​na, ary​sto​kra​tycz​na sta​ra pan​na Ja​co​bus, wę​drow​ni że​gla​rze, ma​ją​cy kon​szach​ty z jej sza​cow​nym oj​czul​kiem, byli naj​po​dlej​si z pod​łych. Nie moż​na jej było dać po​ję​cia o pro​por​cji. An​glia, przy​pusz​czam, w jej wy​obraź​ni nie prze​kra​cza​ła swym ob​sza​rem Per​ły Oce​anu; a w ta​kim ra​zie ta nie​du​ża po​łać zie​mi mo​gła jej się istot​nie wy​da​wać dy​mią​cym krwią po​bo​jo​wi​skiem splą​dro​wa​nych do​mów. Nie moż​na jej było prze​ko​nać, że te okro​pień​stwa, któ​ry​mi kar​mi​ła wy​obraź​nię, giną w ca​ło​ści unor​mo​wa​ne​go ży​cia, tak jak parę kro​pel krwi gi​nie w oce​anie. Zwra​ca​ła ku mnie na chwi​lę przy​mru​żo​ne oczy spoj​rze​niem nie ro​zu​mie​ją​cym i od​wra​ca​ła wzgar​dli​wie swą upu​dro​wa​ną twarz bez sło​wa. I żeby choć za​da​ła so​bie trud wzru​sze​nia ra​mio​na​mi! Wte​dy to wła​śnie ostat​nia pocz​ta przy​wio​zła naj – śwież​szy wy​piek dzien​ni​ków do​no​szą​cych o sze​re​gu zbrod​ni w lon​dyń​skim East En​dzie, jak rów​nież o sen​sa​cyj​nym po​rwa​niu we Fran​cji i cu​dow​nie zor​ga​ni​zo​wa​nym zbroj​nym ra​bun​ku w Au​stra​lii. Pew​ne​go po​po​łu​dnia prze​cho​dząc przez ja​dal​nię usły​sza​łem na we​ran​dzie pi​skli​wy głos pani Ja​co​bus wrzesz​czą​cej z ja​do​wi​tą za​wzię​to​ścią: – Nie wiem, co twój sza​cow​ny ta​tuś knu​je z tym dra​bem. Ale to jest wła​śnie taki pan, któ​ry był​by zdol​ny upro​wa​dzić cię w jaki da​le​ki kąt, a po​tem, któ​re​go dnia, po​de​rżnąć ci gar​dło dla two​ich pie​nię​dzy. Fo​te​le obu pań dzie​li​ło prze​szło pół we​ran​dy. Wsze​dłem i usia​dłem za​ma​szy​ście w sa​mym środ​ku.

– Tak jest, tak wła​śnie po​stę​pu​je​my z dziew​czę​ta​mi w Eu​ro​pie – za​czą​łem po​nu​rym, rze​czo​wym to​nem. Pani Ja​co​bus była, zda​je mi się, moc​no stro​pio​na moim nie​spo​dzia​nym na​dej​ściem. Zwró​ci​łem się do niej z wy​ra​zem zim​ne​go okru​cień​stwa: – A co się ty​czy sta​rych, nie​cnych bab, to na​przód dusi się je z wol​na, po​tem kra​je na ka​wał​ki i rzu​ca precz, je​den ka​wa​łek tu, dru​gi tam. Zni​ka​ją… Utrzy​my​wać, że ją prze​ra​zi​łem, by​ło​by prze​sa​dą. Stro​pi​ła ją wszak​że moja wo​jow​ni​czość, tym bar​dziej że za​wsze zwra​ca​łem się do niej z grzecz​no​ścią, na któ​rą nie za​słu​gi​wa​ła. Jej pulch​ne ręce z ro​bót​ką osu​nę​ły się po​ma​łu na ko​la​na. Nie ode​zwa​ła się słów​kiem, przy​gwoż​dżo​na mym sro​gim, zde​cy​do​wa​nym spoj​rze​niem. A gdy na​resz​cie od​wró​ci​łem od niej oczy, po​ło​ży​ła de​li​kat​nie ro​bót​kę i nie​do​sły​szal​nym kro​kiem wy​co​fa​ła się z we​ran​dy. Ści​śle mó​wiąc znik​nę​ła. Ale nie ona mnie ob​cho​dzi​ła. Pa​trzy​łem na dziew​czy​nę. Dla niej to przy​cho​dzi​łem tu dzień w dzień, za​tro​ska​ny, za​wsty​dzo​ny, pło​ną​cy; tu, bli​sko niej, do​zna​wa​łem je​dy​ne​go w swo​im ro​dza​ju uczu​cia, któ​re​mu fol​go​wa​łem z trwo​gą, po​gar​dą dla sa​me​go sie​bie i z roz​ko​szą, jak gdy​by to była ja​kaś ta​jem​na zdroż​ność ma​ją​ca mnie zgu​bić, na​łóg za​ży​wa​nia ta​kie​go czy in​ne​go środ​ka, któ​ry ruj​nu​je i upa​dla swo​ich nie​wol​ni​ków. Pa​trzy​łem na nią ogar​nia​jąc ją spoj​rze​niem od czub​ka roz​czo​chra​nej gło​wy po​przez pięk​ną li​nię ra​mion i wy​pu​kłość bio​der, po​przez smu​kły kształt udra​po​wa​nych człon​ków aż do sa​me​go dołu, do drob​nej, de​li​kat​nej kost​ki pod zdar​tą, zbru​ka​ną fal​ba​ną; i aż do czub​ka li​che​go, nie​bie​skie​go pan​to​fel​ka na ob​ca​sie, spa​da​ją​ce​go z jej fo​rem​nej sto​py, któ​rą z lek​ka po​trzą​sa​ła szyb​kim, ner​wo​wym ru​chem, jak gdy​by znie​cier​pli​wio​na moją obec​no​ścią. I mia​łem wra​że​nie, że w za​pa​chu wszyst​kich kwia​tów wdy​cham jej oso​bli​wy, nie​wy​tłu​ma​czo​ny po​wab, ar​cy​per​fu​mę owej wiecz​nie roz​draż​nio​nej bran​ki tego ogro​du.

Pa​trzy​łem na za​okrą​gle​nie jej pod​bród​ka, pod​bród​ka Ja​co​bu​so​we​go, odę​te gry​ma​śnie, czer​wo​ne usta w wy​bie​lo​nej pu​drem twa​rzy; zde​cy​do​wa​ne za​ry​sy po​licz​ków, okru​szy​ny bie​li na brwiach, pro​stych i po​sęp​nych; na po​dłuż​ne oczy, ły​ska​ją​ce wą​ską smuż​ką płyn​ne​go biał​ka i nie​ru​cho​mą, in​ten​syw​ną czer​nią, oczy wpa​trzo​ne gdzieś bez żad​nej my​śli i tak sta​ło​ścią tego za​pa​trze​nia po​chło​nię​te, jak gdy​by dziew​czy​na za​pa​trzy​ła się w swój wła​sny, sa​mot​ny wi​ze​ru​nek, od​bi​ty w ja​kimś od​le​głym zwier​cia​dle, ukry​tym wśród drzew przed moim wzro​kiem. I rap​tem, nie pod​no​sząc na mnie oczu, jak by mó​wi​ła do sie​bie, za​py​ta​ła gło​sem co​kol​wiek chry​pli​wym, a prze​cież głę​bo​kim i jak zwy​kle po​iry​to​wa​nym: – Dla​cze​go pan tu przy​cho​dzi i przy​cho​dzi? – Dla​cze​go ja tu przy​cho​dzę i przy​cho​dzę? – po​wtó​rzy​łem za​sko​czo​ny. Nie umia​łem od​po​wie​dzieć. I na​wet sa​me​mu so​bie nie mo​głem po​wie​dzieć szcze​rze, dla​cze​go tu przy​cho​dzę. – Na cóż zda się py​tać mnie o to? – Nic, nic się na nic nie zda – rze​kła w próż​nią, z pod​bród​kiem pod​par​tym ręką, tą ręką, któ​ra nie wy​cią​ga​ła się ku żad​ne​mu męż​czyź​nie, któ​rej nikt nig​dy nie uj​mo​wał (gdyż na​wet ja ują​łem ją tyl​ko za ra​mię), tą szla​chet​ną, wy​twor​ną, co​kol​wiek mę​ską ręką. Do​brze zna​łem ten szcze​gól​nie udat​ny kształt: sze​ro​ki u pod​sta​wy, zwę​żo​ny w pal​cach, kształt ręki, dla któ​rej wszyst​ko na świe​cie było tak nie​uchwyt​ne. Spró​bo​wa​łem uda​nej we​so​ło​ści. – Nie! Czy rze​czy​wi​ście za​le​ży pani na tym, żeby wie​dzieć? Wzru​szy​ła nie​dba​le wspa​nia​ły​mi ra​mio​na​mi, z któ​rych pod​nisz​czo​na cien​ka za​rzut​ka tro​chę się zsu​nę​ła. – O, mniej​sza o to, mniej​sza o to! Pod po​wło​ką znu​dze​nia coś się tli​ło. Roz​ją​trzy​ła mnie swo​ją wy​zy​wa​ją​cą non​sza​lan​cją, ja​kąś wy​kręt​ną pro​wo​ka​cją już w sa​mej po​sta​ci, któ​rą chcia​łem po​chwy​cić. Rze​kłem bru​tal​nie:

– Więc co? Czy pani my​śli, że nie po​wiem pani praw​dy? Zer​k​nę​ła na mnie spod oka i wy​szep​ta​ła sa​my​mi tyl​ko war​ga​mi na​brzmia​ły​mi dą​sem: – My​ślę, że pan się nie ośmie​li. – Czy pani so​bie wy​obra​ża, że się pani boję? Co u li​cha… Zresz​tą, moż​li​we, że do​kład​nie nie wiem, po co tu przy​cho​dzę. Po​wiedz​my, ra​zem z pan​ną Ja​co​bus, że po nic do​bre​go. Choć mie​wa pani z nią utarcz​ki od cza​su do cza​su, zda​je się, że pani wie​rzy jej uwła​cza​ją​cym bred​niom. Od​rze​kła cierp​ko: – A ko​muż mam wie​rzyć? – Nie wiem – mu​sia​łem wy​znać, uj​rzaw​szy ją na​gle bez żad​ne​go opar​cia, mo​ral​nie wy​ob​co​wa​ną wer​dyk​tem sza​now​ne​go to​wa​rzy​stwa. – Je​śli cho​dzi o wy​bór, może pani wie​rzyć mnie. Po​ru​szy​ła się z lek​ka i rzu​ci​ła znie​nac​ka, z wy​sił​kiem, jak gdy​by prze​pro​wa​dza​ła do​świad​cze​nie: – Co pan ma za in​te​res z papą? – Czyż​by pani nie wie​dzia​ła, jaki jest ro​dzaj za​jąć pani ojca? No, no!… Sprze​da​je pro​wian​ty stat​kom. Znów ze​sztyw​nia​ła w swej skur​czo​nej po​zie. – Nie o to cho​dzi. Co spro​wa​dza pana tu… do tego domu? – A je​że​li po​wiem, że to pani? Me na​zwie pani tego in​te​re​sem? Co? Ale dość, po​rzuć​my ten te​mat. To do ni​cze​go nie pro​wa​dzi. Mój sta​tek bę​dzie go​tów do wyj​ścia w mo​rze na po​ju​trze. Szep​nę​ła, naj​wy​raź​niej prze​stra​szo​na: „Tak nie​dłu​go”, ze​rwa​ła się, po​de​szła do sto​li​ka i na​la​ła so​bie szklan​kę wody. Szła po​śpiesz​ny​mi kro​ka​mi, a jej dziew​czę​ce cia​ło ko​ły​sa​ło się nie​dba​le wy​żej bio​der. Gdy prze​cho​dzi​ła obok mnie, od​czu​łem z dzie​się​cio​krot​ną mocą urok tego szcze​gól​ne​go, obie​cu​ją​ce​go wra​że​nia, któ​re​go zwy​kłem szu​kać w jej bli​skiej obec​no​ści. I po​my​śla​-

łem z na​głą trwo​gą, że oto już ko​niec; że jesz​cze je​den dzień i nie będę już mógł przy​cho​dzić na tę we​ran​dę, sia​dy​wać w tym fo​te​lu i de​lek​to​wać się prze​wrot​nie sma​kiem po​gar​dy jej nie​dba​łych póz; nie będę chło​nąć pro​wo​ka​cji jej lek​ce​wa​żą​cych spoj​rzeń i słu​chać krót​kich, ob​raź​li​wych uwag, rzu​ca​nych szorst​kim a znie​wa​la​ją​cym gło​sem. Po​czu​łem na​gły, przej​mu​ją​cy wstręt do wy​ru​sze​nia na mo​rze, jak gdy​by rdzeń mej isto​ty od​mie​nił się pod dzia​ła​niem ja​kiejś mo​ral​nej tru​ci​zny. . Mu​sia​łem użyć ca​łej siły pa​no​wa​nia nad swy​mi ru​cha​mi, tak jak na po​mo​ście stat​ku, aże​by ustrzec się od mio​ta​ni​ny, krzy​ków, ge​sty​ku​lo​wa​nia, zro​bie​nia jej sce​ny. Po co? O co? Nie mia​łem po​ję​cia. Po pro​stu chcia​łem po​fol​go​wać so​bie ja​kimś gwał​tem; lecz tyl​ko wci​ska​łem się w fo​tel usi​łu​jąc za​cho​wać na swych war​gach kształt uśmie​chu; tego na wpół nie​dba​łe​go, na wpół drwią​ce​go uśmie​chu, któ​ry był mi tar​czą prze​ciw strza​łom jej po​gar​dy i prze​ciw obe​lży​wym do​cin​kom, mio​ta​nym we mnie przez sta​ru​chę. Dziew​czy​na wy​pi​ła wodę jed​nym hau​stem, z chci​wo​ścią sza​lo​ne​go pra​gnie​nia, i osu​nę​ła się na naj​bliż​sze krze​sło, jak gdy​by w osta​tecz​nym wy​czer​pa​niu. Jej po​zy​cja, tak jak i pew​ne tony jej gło​su mia​ły w so​bie coś mę​skie​go: roz​sta​wio​ne w prze​stron​nej za​rzut​ce ko​la​na, zwie​szo​ne mię​dzy nimi za​ci​śnię​te ręce, cia​ło po​da​ne na​przód ze spusz​czo​ną gło​wą. Za​pa​trzy​łem się w cięż​ki czar​ny zwój jej krę​tych wło​sów. Był ogrom​ny, wień​czył jej po​chy​lo​ną gło​wę ko​ro​ną przy​gnia​ta​ją​ce​go, a wzgar​dzo​ne​go prze​py​chu. Wy​my​ka​ją​ce się ko​smy​ki zwi​sa​ły pro​sto. Na​gle spo​strze​głem, że dziew​czy​na drży od stóp do gło​wy, jak gdy​by ta szklan​ka zim​nej wody z lo​dem zmro​zi​ła ją do szpi​ku ko​ści. – Cóż to zno​wu? – rze​kłem trwoż​nie, choć nie​zbyt współ​czu​ją​co. Po​trzą​snę​ła opusz​czo​ną, prze​cią​żo​ną gło​wą i krzyk​nę​ła gło​sem zdu​szo​nym, lecz z wzra​sta​ją​cym na​ci​skiem: – Precz! Precz! Precz!

Wsta​łem i zbli​ży​łem się ku niej z dziw​nym ro​dza​jem za​nie​po​ko​je​nia. Po​pa​trzy​łem na jej krą​gły, sil​ny kark, po​tem schy​li​łem się, by zaj​rzeć jej w twarz. I sam za​czą​łem lek​ko drżeć. – Cóż, u li​cha, tak pa​nią roz​ją​trza, pan​no Co-Mi-Tam? Gwał​tow​nie po​da​ła się w tył od​rzu​ciw​szy gło​wę poza opar​cie krze​seł​ka. I te​raz jej gład​ka, peł​na, drga​ją​ca szy​ja uka​za​ła się memu za​chwy​co​ne​mu wej​rze​niu. Oczy mia​ła pra​wie za​mknię​te i tyl​ko strasz​ne lśnie​nie bia​łek prze​zie​ra​ło spod jej po​wiek, jak gdy​by już nie żyła. – Co pani jest? – spy​ta​łem z trwo​gą. –Co pa​nią tak prze​ra​ża? Ze​bra​ła się w so​bie. Oczy jej były te​raz wiel​kie, sze​ro​ko otwar​te. Tro​pi​kal​ne po​po​łu​dnie wy​dłu​ża​ło cie​nie na roz​pra​żo​nej, uzno​jo​nej zie​mi w tym sie​dli​sku za​wi​łych po​żą​dań, osza​la​łych na​dziei, gróz prze​cho​dzą​cych wy​obraź​nię. – Mniej​sza o to. Co tam! – Po chwi​li, ode​tchnąw​szy, za​czę​ła mó​wić z tak prze​raź​li​wą szyb​ko​ścią, że le​d​wie mo​głem uchwy​cić sens tych za​dzi​wia​ją​cych słów: – Bo na​wet gdy​by mnie pan za​mknął w ja​kimś lo​chu, tak zu​peł​nie do​ko​ła gła​dziut​kim jak moja dłoń, to i tak jesz​cze mogę się za​du​sić wła​sny​mi wło​sa​mi. Przez chwi​lę, nie wie​rząc wła​snym uszom, chło​ną​łem w sie​bie te nie​zro​zu​mia​łe sło​wa. Kto kie​dy może zgad​nąć, ja​kie dzi​kie my​śli prze​wi​ja​ją się przez gło​wy na​szych bliź​nich? Co za po​twor​ne wi​zje gwał​tu mo​gły za​miesz​kać pod ni​skim czo​łem tej dziew​czy​ny, w któ​rą wmó​wio​no, że jej oj​ciec jest „zdol​ny do wszyst​kie​go”, a to „wszyst​ko” oświe​tlo​no ra​czej od stro​ny nie​szczę​ścia niż hań​by, jako coś, cze​go na​tu​ral​nie trze​ba się wy​strze​gać i ra​czej bać się ani​że​li wsty​dzić. Ja​koż, zda​wa​ło się, że wstyd jest dla niej czymś tak samo ob​cym jak wszyst​ko inne na tym świe​cie; a jej nie​wie​dza nada​wa​ła nie​na​wi​ści i oba​wie for​mę dzie​cin​ną i gwał​tow​ną. Mó​wi​ła nie zna​jąc oczy​wi​ście war​to​ści słów. Cóż mo​gła wie​dzieć o śmier​ci

– ona, któ​ra nie wie​dzia​ła nic o ży​ciu? I tyl​ko to , ten do​wód opę​ta​nia śle​pym stra​chem spra​wił, że jej dziw​ne sło​wa po​ru​szy​ły mnie do głę​bi wzbu​dza​jąc nie tyle li​tość, ile prze​ra​że​nie i zdu​mie​nie. Po​ję​cia nie mia​łem, jak przed​sta​wia so​bie gro​żą​ce jej nie​bez​pie​czeń​stwo. Coś w ro​dza​ju po​rwa​nia. To było cał​kiem moż​li​we, są​dząc z ga​da​ni​ny tej ob​mier​z​łej baby. My​śla​ła snadź, że ją mogą do​kądś upro​wa​dzić ze zwią​za​ny​mi ra​ka​mi i no​ga​mi, ba , mogą jej na​wet za​kne​blo​wać usta. Gdym to so​bie wy​obra​ził, uczu​łem, jak by przede mną otwar​to na​gle pa​ła​ją​cą cze​luść ol​brzy​mie​go pie​ca. – Sło​wo ho​no​ru! – krzyk​ną​łem – pani zwa​riu​je w koń​cu, słu​cha​jąc tej swo​jej obrzy​dli​wej ciot​ki… – Śle​dzi​łem jej obłęd​ny wy​raz, drżą​ce usta. Na​wet po​licz​ki mia​ła tro​chę jak​by za​pad​nię​te. Ale cóż ja, wspól​nik znie​sła​wio​ne​go jej ojca, ja, w zbrod​ni​czej Eu​ro​pie „naj​po​dlej​szy z pod​łych”, co mo​głem po​cząć dla do​da​nia jej otu​chy? Do​pro​wa​dza​ła mnie do roz​pa​czy. – Na mi​łość bo​ską! Co pani ma na my​śli? Co za krzyw​dę mogę pani zro​bić? – Nie wiem. Naj​wy​raź​niej drżał jej pod​bró​dek. Pa​trzy​ła na mnie z naj​wyż​szą uwa​gą. Zbli​ży​łem się o krok do jej krze​sła. – Nie zro​bię nic. Przy​rze​kam pani. Czy to wy​star​czy? Czy pani zro​zu​mia​ła? Nie zro​bię nic a nic; a po​ju​trze od​jeż​dżam. Cóż in​ne​go mo​głem po​wie​dzieć? Zda​wa​ła się chło​nąć moje sło​wa z taką samą łap​czy​wo​ścią, z jaką wy​pi​ła szklan​kę wody. Szep​nę​ła z drże​niem, owym przej​mu​ją​cym to​nem, któ​ry już raz u niej sły​sza​łem i któ​ry znów mię prze​nik​nął tym sa​mym wzru​sze​niem: – Panu bym wie​rzy​ła. Ale co do papy… – Bierz go li​cho! – Moje wzru​sze​nie zdra​dzi​ła bru​tal​ność tonu. – Do​syć mam już pani papy. Czy pani jest tak nie​roz​sąd​na, by my​śleć, że ja się go boję? On mnie nie może do ni​cze​go zmu​sić. Wszyst​ko to brzmia​ło mi za sła​bo w ob​li​czu jej nie​wie​dzy. Lecz mu​szę

stwier​dzić, że „ak​cent szcze​ro​ści”, jak po​wia​da​ją, ma do​praw​dy nie​prze​par​tą wła​dzę. Sku​tek da​le​ko prze​szedł moje ocze​ki​wa​nia, a na​wet wy​obra​że​nia. Ob​ser​wa​cja zmia​ny za​cho​dzą​cej w tej dziew​czy​nie była jak przy​pa​try​wa​nie się cu​do​wi – stop​nio​we, ale szyb​kie od​prę​że​nie w na​tę​żo​nym wzro​ku, w kur​czo​wo na​pię​tych mię​śniach, w każ​dym włó​kien​ku jej cia​ła. To czar​ne, nie​ru​cho​mo wle​pio​ne spoj​rze​nie, w któ​rym nie je​den raz czy​ta​łem ja​kiś tra​gizm, ja​ko​wąś chmur​ną za​du​mę, któ​ra mnie zwo​dzi​ła, naj​zu​peł​niej było te​raz pu​ste, próż​ne świa​do​me​go ro​ze​zna​nia cze​go​kol​wiek i na​wet nie do​strze​ga​ją​ce już mo​jej obec​no​ści; sta​ło się co​kol​wiek sen​ne na wzór Ja​co​bu​so​we​go. I oto, z prze​wrot​no​ścią wła​ści​wą ludz​kiej be​stii, za​miast się cie​szyć moim cał​ko​wi​tym po​wo​dze​niem pa​trzy​łem na to zdu​mio​nym, a za​ra​zem obu​rzo​nym okiem. Ja​kiś cy​nizm był w tym nie​ta​jo​nym prze​ina​cze​niu się, praw​dzi​wy bez​wstyd Ja​co​bu​sow​ski. Mia​łem wra​że​nie, że mnie oszu​ka​no w ja​kiejś nie​co za​gma​twa​nej grze, do któ​rej wsze​dłem wbrew zdro​we​mu roz​sąd​ko​wi. Tak jest, oszu​ka​no mnie, z bez​względ​nym po​mi​nię​ciem choć​by form przy​zwo​ito​ści. Lek​kim, nie​dba​łym i w swej nie​dba​ło​ści zwin​nym, ko​cim ru​chem wsta​ła z krze​sła, igno​ru​jąc te​raz mą obec​ność tak pro​wo​ku​ją​co, że w ist​nym na​pa​dzie gnie​wu nie cof​ną​łem się, choć sta​ła tuż przy mnie w od​le​gło​ści mniej​szej od sto​py. Le​ni​wie i bez​sze​lest​nie, ze swo​bo​dą oso​by, któ​ra jest sama w po​ko​ju, wy​cią​gnę​ła swe pięk​ne ra​mio​na ze sple​cio​ny​mi dłoń​mi, ko​ły​sząc cia​łem, z gło​wą prze​gię​tą z lek​ka w tył, z po​gar​dli​wą bez​tro​ską uwy​dat​nia​jąc swe kształ​ty, aby im ulżyć, roz​prę​żyć się po wszyst​kich tych dniach; prze​sia​dy​wa​nia w drę​twym bez​ru​chu, gdy była tak wście​kła i tak na​stra​szo​na. A wszyst​ko to z naj​wyż​szą obo​jęt​no​ścią, nie​wia​ry​god​ną wprost, ob​ra​ża​ją​cą, obu​rza​ją​cą jak nie​wdzięcz​ność po​dwo​jo​na zdra​dą. Może po​win​no mi to schle​biać, lecz na od​wrót, gniew mój wzra​stał; a kie​dy uczy​ni​ła ruch, jak​by chcia​ła przejść koło mnie, jak gdy​bym był drew​nia​-

nym słu​pem albo me​blem, ruch ten, obo​jęt​ny, do​pro​wa​dził mnie do sza​łu. Nie po​wiem, że nie wie​dzia​łem, co ro​bię, lecz zim​na roz​wa​ga na pew​no nie mia​ła nic wspól​ne​go z fak​tem, że na​gle ob​ją​łem ją ra​mio​na​mi. Był to im​pul​syw​ny od​ruch, tak jak się chwy​ta coś, co spa​da lub wy​my​ka się z rąk; nie był też ob​łud​nie de​li​kat​ny. Nie zdą​ży​ła wy​dać gło​su i mój pierw​szy po​ca​łu​nek na jej zwar​tych ustach miał do​sta​tecz​nie dużo zło​śli​wo​ści, by być uką​sze​niem. Nie opie​ra​ła się i, oczy​wi​ście, nie po​prze​sta​łem na jed​nym. Przy​zwa​la​ła, by​najm​niej nie mar​two – czu​łem ją tuż przy so​bie, mło​dą, peł​ną ży​cia, mocy, po​żą​da​ną, lecz jak gdy​by ab​so​lut​nie pew​ną swe​go bez​pie​czeń​stwa, nie trosz​czą​cą się by​najm​niej o to, co zro​bię lub cze​go nie zro​bię. W tej bu​rzy spon​ta​nicz​nych piesz​czot twa​rze na​sze były tuż przy so​bie, jej wiel​kie, czar​ne oczy, sze​ro​ko otwar​te, to​nę​ły w mo​ich, ale nie zdra​dza​ły, czy jest za​gnie​wa​na, czy za​do​wo​lo​na, czy w ja​ki​kol​wiek spo​sób wzru​szo​na. W tym jej bacz​nym wzro​ku, któ​ry jak​by z ubo​cza śle​dził me sza​leń​stwo, zdo​ła​łem tyl​ko wy​kryć nie​ja​kie zdzi​wie​nie – nic po​nad​to. Za​sy​py​wa​łem ją po​ca​łun​ka​mi i nie było, zda się, żad​nej ra​cji, dla któ​rej by to nie mia​ło trwać wiecz​nie. Prze​mknę​ło mi to wła​śnie przez myśl i już-już był​bym za​prze​stał, gdy na​raz ona za​czę​ła sza​mo​tać się ze wszyst​kich sił pra​gnąc się uwol​nić. To pod​nie​ci​ło tyl​ko moje roz​ją​trze​nie tak da​le​ce, iż za​pa​ła​łem opę​tań​czą chę​cią nie​wy​pusz​cze​nia jej już nig​dy ze swych ob​jęć. Za​cie​śni​łem w porę uścisk, dy​sząc: „Nie, nie uj​dziesz mi” – jak gdy​by była mym śmier​tel​nym wro​giem. Co do niej, nie wy​mó​wi​ła ani jed​ne​go sło​wa. Rę​ka​mi za​par​ty​mi o mą pierś od​py​cha​ła mnie z ca​łej siły, nie mo​gąc prze​ła​mać uści​sku opa​su​ją​cych ją ra​mion. Oczy jej nic mi nie mó​wi​ły, Chy​ba tyl​ko to, że naj​zu​peł​niej te​raz, zda się, wy​trzeź​wia​ła. W jej czar​nym, wle​pio​nym we mnie spoj​rze​niu czy​ta​łem ty​leż co w głę​bo​kiej stud​ni i za​sko​czy​ła mnie ze szczę​tem taka zmia​na tak​ty​ki. Nie usi​łu​jąc wię​cej ro​ze​rwać mych rąk, rzu​ci​ła mi się na pier​si i ru​chem

fa​li​stym, wę​żo​wym, ze​śli​znąw​szy się co prę​dzej w dół, jak by nur​ko​wa​ła, wy​śli​znę​ła mi się zręcz​nie. Sta​ło się to w mgnie​niu oka; uj​rza​łem, jak schwy​ci​ła brzeg swo​jej za​rzut​ki i po​bie​gła ku drzwiom na koń​cu we​ran​dy nie za​nad​to zgrab​nie.– wy​da​ło mi się, że nie​co ku​le​je – a po​tem znik​nę​ła; drzwi ob​ró​ci​ły się za nią tak bez​sze​lest​nie, że nie wie​rzy​łem, by je na do​bre za​mknę​ła. Po​dej​rze​wa​łem, owszem, że jej czar​ne oko pod​glą​da te​raz przez szpar​kę, co też te​raz zro​bię. A ja nie mo​głem się zde​cy​do​wać, czy po​gro​zić w tym kie​run​ku pię​ścią, czy prze​słać jej po​ca​łu​nek.

VI

Ani jed​no, ani dru​gie nie od​po​wia​da​ło mym uczu​ciom. Za​pa​trzo​ny w drzwi na​my​śla​łem się i w koń​cu nie zro​bi​łem ani tego, ani tego. Na​po​mnie​nie ja​kie​goś szó​ste​go zmy​słu – być może zmy​słu po​czu​wa​nia się do winy, tego zmy​słu, któ​ry za​wsze dzia​ła nie​ste​ty po​nie​wcza​sie – ka​za​ło mi się obej​rzeć i uświa​do​mi​łem so​bie na​gle, że w za​koń​cze​niu tego burz​li​we​go epi​zo​du za​no​si się na coś, co może na​strę​czyć po​wód do ży​wej oba​wy. W drzwiach ja​dal​ni stał Ja​co​bus. Nie spo​sób zgad​nąć, jaki dłu​go już tam prze​by​wał, lecz gdy wspo​mnia​łem swą wal​kę:z dziew​czy​ną, przy​szło mi na myśl, że mu​siał być jej nie​mym świad​kiem od po​cząt​ku aż do koń​ca. Myśl ta wszak​że wy​da​wa​ła się nie​wia​ry – god​na. A może ta nie​po​ję​ta dziew​czy​na usły​sza​ła, jak wszedł, i zdą​ży​ła umknąć? Wkro​czył na we​ran​dę w swój zwy​kły spo​sób, ze spusz​czo​ny​mi po​wie​ka​mi, ze skle​jo​ny​mi usta​mi. Zdu​mia​ło mię po​do​bień​stwo dziew​czy​ny do tego czło​wie​ka. Te egip​skie oczy o po​dłuż​nym kształ​cie, to ni​skie czo​ło głu​piej bo​gi​ni zna​la​zła w tro​ci​nach are​ny cyr​ko​wej; ale resz​ta twa​rzy, ry​su​nek i mo​de​la​cja, za​okrą​glo​ny pod​bró​dek, ba, na​wet usta – wszyst​ko to było Ja​co​bu​sa, wy​sub​tel​nio​ne jed​nak, bar​dziej wy​koń​czo​ne, wy​ra​zist​sze. Jego gru​ba ręka opa​dła chwy​ta​jąc krzep​ko po​ręcz lek​kie​go krze​sła (po​roz​sta​wia​ne były tu i ów​dzie) i do​strze​głem W du​chu fi​nał tej hi​sto​rii w po​sta​ci czy​jejś roz​łu​pa​nej gło​wy – to naj​pew​niej. By​łem w naj​wyż​szym stop​niu udrę​czo​ny. Bę​dzie strasz​na awan​tu​ra; to nie​unik​nio​ne. Nie wie​dzia​łem jed​nak, co mam czy​nić, by obro​nić wła​sny ho​nor. Mia​łem się na bacz​no​ści i na wszel​ki wy​pa​dek przy​bra​łem po​zy​cję obron​ną. Nie po​zo​sta​wa​ło nic in​ne​go.

Co do jed​nej rze​czy mia​łem pew​ność, że moja po​sta​wa, jak​kol​wiek bez​czel​na, nie może się rów​nać Ja​co​bu​so​we​mu bez​wsty​do​wi. Ob​da​rzył mnie swo​im me​lan​cho​lij​nym, skle​jo​nym uśmie​chem i usiadł. Wy​zna​ję, że ode​tchną​łem. Per​spek​ty​wa przej​ścia od po​ca​łun​ków do bój​ki nie mia​ła w so​bie nic szcze​gól​nie po​nęt​ne​go. A może… a może nic nie wi​dział? Za​cho​wy​wał się jak zwy​kle, choć nig​dy przed​tem nie za​sta​wał mnie na we​ran​dzie sa​me​go. Gdy​by choć o tym na​po​mknął, gdy​by za​py​tał na przy​kład: „Gdzie Ali​cja?”, lub coś w tym ro​dza​ju, mógł​bym to osą​dzić z jego tonu. Ale nie dał mi tej spo​sob​no​ści. Szcze​gól​nie ude​rza​ją​ce było to, że wca​le na mnie nie pa​trzył. „Wie” – po​wie​dzia​łem so​bie w du​chu. I moja po​gar​da dla nie​go zła​go​dzi​ła wstręt, jaki od​czu​wa​łem sam do sie​bie. – Pan dziś wcze​śnie w domu – za​uwa​ży​łem. – Mały ruch; nie ma co ro​bić dzi​siaj w skle​pie – wy​ja​śniał z opusz​czo​ny​mi oczy​ma. – Aha, wła​śnie, jak panu wia​do​mo, od​jeż​dżam – rze​kłem, czu​jąc, że może to jest naj​wła​ściw​sze. – Tak jest – od​sap​nął – po​ju​trze. Nie o to mi cho​dzi​ło; lecz wi​dząc, że wciąż ma wzrok utkwio​ny w pod​ło​gę, spoj​rza​łem i ja w tym kie​run​ku. Wśród ab​so​lut​nej ci​szy, któ​ra ob​ję​ła dom, wpa​try​wa​li​śmy się w zgu​bio​ny przez ucie​ka​ją​cą dziew​czy​nę pan​to​fe​lek na ob​ca​sie. Za​pa​trzy​li​śmy się na ten pan​to​fe​lek. Le​żał do góry po​de​szwą. Po ja​kiejś chwi​li, któ​ra mi się wy​da​wa​ła nie​skoń​cze​nie dłu​ga, Ja​co​bus su​wa​jąc krze​seł​kiem przy​bli​żył się ku nie​mu, na​chy​lił ż wy​cią​gnię​tą ręką i pod​niósł go. Przed​miot ten wy​dał się bar​dzo ni​kły w jego wiel​kich, gru​bych łap​skach. Był to wła​ści​wie nie pan​to​fe​lek, lecz płyt​ki trze​wi​czek z nie​bie​skiej giem​zy, wy​tar​ty i zno​szo​ny. Po​sia​dał rze​my​ki do przy​pa​sy​wa​nia na pod​bi​ciu, ale dziew​czy​na wsu​wa​ła tyl​ko do nie​go sto​pę ze zwy​kłą so​bie nie​dba​ło​ścią. Ja​co​bus prze​niósł wzrok z trze​wi​ka na mnie.

– Sia​daj pan, ka​pi​ta​nie – rzekł wresz​cie przy​ci​szo​nym to​nem… Na​gle, jak gdy​by wi​dok trze​wicz​ka od​no​wił cza​ry, po​rzu​ci​łem myśl nie​zwłocz​ne​go opusz​cze​nia Ja​co​bu​so​we​go domu. Sta​ło się to nie​moż​li​we. Usia​dłem nie spusz​cza​jąc oka z tego urze​ka​ją​ce​go przed​mio​tu. Ja​co​bus ob​ra​cał na wszyst​kie stro​ny w swych po​dusz​ko​wa​tych ła​pach trze​wi​czek cór​ki, jak​by szcze​gó​ło​wo ba​dał jego wy​ko​na​nie. Przez pe​wien czas me​dy​to​wał nad cien​ko​ścią po​de​szwy, na​stęp​nie zaj​rzał do środ​ka i ze sku​pio​ną miną po​wie​dział: – Cie​szę się, że pana tu za​sta​łem, ka​pi​ta​nie. Od​po​wie​dzia​łem na to czymś w ro​dza​ju chrząk​nię​cia, ob​ser​wu​jąc go ukrad​kiem, i po chwi​li do​rzu​ci​łem: – Nie​wie​le już pan bę​dzie miał ze mnie po​cie​chy. Wciąż jesz​cze zgłę​biał wnę​trze pan​to​fel​ka, któ​re​go i ja nie spusz​cza​łem z oczu. – Czy też my​ślał pan tro​chę o tym han​dlu kar​to​fla​mi, o któ​rym panu oneg​daj wspo​mnia​łem? – Nie – od​po​wie​dzia​łem krót​ko, pod​no​sząc się z krze​seł​ka. Po​wstrzy​mał mój ruch su​ro​wym, na​ka​zu​ją​cym ge​stem ręki trzy​ma​ją​cej ów fa​tal​ny trze​wik. Sie​dzia​łem więc da​lej i pa​trzy​łem na nie​go roz​iskrzo​nym wzro​kiem. – Wie pan o tym, że ja nie han​dlu​ję. – Po​wi​nie​neś pan, ka​pi​ta​nie. Po​wi​nie​neś. Na​my​śla​łem się. Je​że​li opusz​czę ten dom za​raz, to już nie zo​ba​czę się z dziew​czy​ną. A czu​łem, że mu​szę ją wi​dzieć raz jesz​cze, choć​by na chwi​lę. Była to po​trze​ba, z któ​rą na nic by się zda​ło wal​czyć na plat​for​mie ro​zu​mo​wej czy też ją po pro​stu zlek​ce​wa​żyć. Nie, nie chcia​łem odejść. Chcia​łem zo​stać, aby jesz​cze raz za​znać tego dziw​ne​go a draż​nią​ce​go uczu​cia i nie​ja​sne​go pra​gnie​nia, któ​re​go na​wyk od​czu​wa​nia spra​wił, że mnie – wła​śnie mnie – przej​mo​wa​ła trwo​ga na myśl o ru​sze​niu ma mo​rze. – Pa​nie Ja​co​bus – rze​kłem z wol​na – czy pan rze​czy​wi​ście są​dzi, że zwa​żyw​szy wszyst​ko i uwzględ​nia​jąc róż​ne fak​ty – mam na my​śli wszel​kie fak​ty,

ro​zu​mie pan? – by​ło​by dla mnie rze​czą do​brą han​dlo​wać, daj​my na to z pa​nem? Przez chwi​lę zwle​kał z od​po​wie​dzią. Wciąż pa​trzył na trze​wik, któ​ry te​raz ści​snął w środ​ku, tak że zdar​ty no​sek i wy​so​ki ob​cas wy​sta​wał z obu stron jego cięż​kiej pię​ści. – To bę​dzie cał​kiem w po​rząd​ku – rzekł, spoj​rzaw​szy mi na​resz​cie pro​sto w twarz. – Jest pan tego pe​wien? – Naj​zu​peł​niej, nie bę​dzie pan miał nic do za​rzu​ce​nia, ka​pi​ta​nie. Wy​rzekł te swo​je utar​te fra​ze​sy zwy​kłym, ła​god​nie przy​tłu​mio​nym gło​sem i wy​trzy​mał mój twar​dy, ba​daw​czy wzrok, na​wet nie mru​gnąw​szy po​wie​ką. – A za​tem, han​dluj​my – rze​kłem, ustę​pu​jąc. – Jak wi​dzę, za​wziął się pan na to. Nie chcia​łem jaw​ne​go skan​da​lu, lecz po​my​śla​łem, że te po​zo​ry przy​zwo​ito​ści mogą mnie z cza​sem dro​go kosz​to​wać. Po​wzią​łem wo​bec Ja​co​bu​sa, sie​bie sa​me​go i wszyst​kich ra​zem miesz​kań​ców tej wy​sep​ki jed​no łącz​ne obrzy​dze​nie, jak gdy​by​śmy byli współ​uczest​ni​ka​mi ja​kiejś ha​nieb​nej ugo​dy. A ów pa​mięt​ny wi​dok Per​ły Oce​anu z od​le​gło​ści sześć​dzie​się​ciu mil, ta la​zu​ro​wa, mgli​sta wi​zja na mo​rzu, ten nie​ziem​ski, nie​po​ka​la​ny cud, wy​wo​ła​ny snadź ma​gią czy​ste​go pięk​na, zda​wał mi się te​raz ja​kąś bu​dzą​cą dresz​cze okrop​no​ścią. Czy to było moje szczę​ście – to rzad​kie, owia​ne mgłą zja​wi​sko, któ​re dla mnie w swym twar​dym ser​cu za​cho​wa​ła dola i któ​re ta​iła pod za​mglo​ną, z cza​ro​dziej​skich snów po​sta​cią? , Czyż to był mój szczę​śli​wy los? – Ja my​ślę – ode​zwał się rap​tem Ja​co​bus po prze​rwie, bę​dą​cej jak​by mil​cze​niem nie​go​dzi​wej kal​ku​la​cji – że mógł​by pan wziąć z po​wo​dze​niem ze trzy​dzie​ści ton. To był​by pań​ski udział, ka​pi​ta​nie.

– Czyż​by? Mój udział! Z wszel​ką pew​no​ścią mógł​bym, ale nie mam na to od​po​wied​niej sumy. Nie wi​dzia​łem go nig​dy jesz​cze tak oży​wio​ne​go. – Tak? – wy​krzyk​nął z na​ci​skiem, któ​ry mi się wy​dał sro​dze groź​ny. – A to szko​da. – Urwał, po czym rzu​cił strasz​li​wie ob​ce​so​wo: – Ile pie​nię​dzy masz pan, ka​pi​ta​nie? Te​raz na mnie przy​szła ko​lej rze​tel​nie spoj​rzeć mu w oczy. Uczy​ni​łem to i wy​mie​ni​łem sumę, któ​rą mógł – bym roz​po​rzą​dzać. Wi​dzia​łem, że był roz​cza​ro​wa​ny. Roz​wa​żał to, utkwiw​szy swój kal​ku​lu​ją​cy wzrok w mych oczach dość dłu​gą chwi​lę, za​nim wy​stą​pił to​nem za​my​śle​nia z dra​pież​ną pro​po​zy​cją: – Mógł​byś pan wy​cią​gnąć coś wię​cej ze swo​ich kon​tra​hen​tów. To ła​two zro​bić, ka​pi​ta​nie. – Nie, nie mógł​bym – od​fuk​ną​łem – za​pła​tę wy​bra​łem na bie​żą​co, a zresz​tą, ra​chun​ki okrę​to​we już za​mknię​te. – Wście​kłość mnie bra​ła. – I po​wiem panu – cią​gną​łem – że gdy​bym na​wet mógł to zro​bić, to bym nie chciał. – I nie krę​pu​jąc się już wca​le, do​rzu​ci​łem: – Pan je​steś już tro​chę za​nad​to Ja​co​bu​sem, pa​nie Ja​co​bus. Już sam mój ton był ob​raź​li​wy; lecz ów za​cho​wał spo​kój, co​kol​wiek był tyl​ko za​sko​czo​ny, póki nie na​wie​dzi​ła go nowa myśl; lecz ten nie​wcze​sny prze​błysk w jego oczach zgasł na​tych​miast. Niech so​bie tam ja​kiś szy​per mówi, co mu się po​do​ba, to prze​cież nie może do​tknąć jego, Ja​co​bu​sa, choć wy​rzut​ka, lecz bę​dą​ce​go tu na swo​ich śmie​ciach. Jako do​staw​ca okrę​to​wy może znieść wszel​ką znie​wa​gę. Z jego mem​ła​nia wy​ło​wi​łem tyl​ko ja​kieś nie​okre​ślo​ne „cał​kiem w po​rząd​ku” – for​muł​ka, nad któ​rą nie mo​gło być, przy​najm​niej moim zda​niem, wie​rut​niej​sze​go kłam​stwa. Tym​cza​sem przy​po​mnia​łem so​bie – a ra​czej w ogó​le nie za​po​mnia​łem – że mu​szę zo​ba​czyć się z dziew​czy​ną. Nie za​mie​rza​łem od​cho​dzić. Umy​śli​-

łem zo​stać w tym domu do​pó​ty, do​pó​ki jej nie zo​ba​czę raz jesz​cze. – Niech pan po​słu​cha – rze​kłem w koń​cu – wie pan, co zro​bię: ku​pię tych pań​skich utra​pio​nych ziem​nia​ków tyle, na ile tyl​ko mi wy​star​czy, pod wa​run​kiem, że pan za​raz pój​dzie do por​tu, zaj​mie się ich za​ła​do​wa​niem na bar​ki i nie​zwłocz​ną do​sta​wą do stat​ku. Weź pan z sobą fak​tu​rę i pod​pi​sa​ny kwit od​bio​ru. Tu masz pan klucz od mego biur​ka. Wrę​czysz go pan Burn​so​wi. On panu za​pła​ci. Wstał z krze​sła, nim jesz​cze skoń​czy​łem mó​wić, ale wzdra​gał się wziąć klucz. Burns się na to nie zgo​dzi. Nie chciał​by mu na​wet tego pro​po​no​wać. – Do​brze więc, w ta​kim ra​zie – rze​kłem ob​rzu​ca​jąc go lek​ce​wa​żą​cym wzro​kiem – nie ma in​nej rady, tyl​ko mu​sisz pan za​cze​kać na po​kła​dzie, aż wró​cę i osta​tecz​nie się z pa​nem roz​li​czę. – Tak bę​dzie cał​kiem w po​rząd​ku, ka​pi​ta​nie. Pój​dę za​raz. Nie bar​dzo wie​dział, co zro​bić z trze​wicz​kiem, któ​ry wciąż jesz​cze trzy​mał w gar​ści. W koń​cu, spoj​rzaw​szy na mnie tępo, po​ło​żył go na krze​seł​ku, z któ​re​go się przed chwi​lą pod​niósł. – A pan, ka​pi​ta​nie? Czy i pan nie po​szedł​byś rzu​cić okiem… – Niech pana o mnie gło​wa nie boli. Już ja o so​bie sam po​my​ślę. Stał jesz​cze chwi​lę stro​pio​ny, jak​by usi​ło​wał coś zro​zu​mieć; po czym, niby pod wpły​wem ja​kiejś na​głej my​śli, rzekł z na​ci​skiem: – Z pew​no​ścią, z pew​no​ścią, ka​pi​ta​nie. – Sze​ro​ka jego pierś wznio​sła się i opa​dła. Czyż​by to było wes​tchnie​nie? Wy​szedł czym prę​dzej, aby się za​krząt​nąć koło tych ziem​nia​ków, i już nie spoj​rzał wię​cej w moją stro​nę. Cze​ka​łem, aż jego kro​ki ucich​ną.za ja​dal​nią, po​cze​ka​łem jesz​cze tro​chę. Po​tem, zwra​ca​jąc się ku od​le​głym drzwiom, za​wo​ła​łem przez we​ran​dę: – Ali​cjo! Nie było od​po​wie​dzi i na​wet nic nie po​ru​szy​ło się za drzwia​mi. Snadź dom Ja​co​bu​sów opu​sto​szał, abym mógł się w nim czuć jak u sie​bie. Nie wo​ła​-

łem po raz dru​gi. Prze​ję​ło mię na​raz ja​kieś ogrom​ne znie​chę​ce​nie. Zda​wa​łem so​bie spra​wę z ja​ło​wo​ści wła​snych my​śli, by​łem mo​ral​nie przy​bi​ty. Od​wró​ci​łem się znów do ogro​du i usia​dłem wsparł​szy łok​cie na po​rę​czy ni​skiej ba​lu​stra​dy, z gło​wą w dło​niach. Za​pa​dał wie​czór. Cie​nie po​wy​dłu​ża​ły się i po​głę​bi​ły, zmie​sza​ły w jed​ną ka​łu​żę mro​ku, w któ​rym klom​by kwiet​ne lśni​ły jak zgar​nię​te roz​ża​rzo​ne wę​gle. Na​pły​wa​ły ku mnie dusz​ne wo​nie, jak gdy​by zmierzch na tej pół​ku​li ziem​skiej nie był ni​czym in​nym niż mro​kiem świą​ty​ni, ogród zaś – ogrom​ną ka​dziel​ni​cą, ko​ły​szą​cą się przed oł​ta​rzem gwiazd. Bar​wy kwia​tów sta​wa​ły się co​raz ciem​niej​sze i jed​na po dru​giej tra​ci​ły swój blask. Na lek​ki sze​lest od​wró​ci​łem gło​wę. Dziew​czy​na wy​da​ła mi się jak​by wyż​sza wzro​stem i szczu​plej​sza; zbli​ża​ła się, chwie​jąc i ku​le​jąc, sła​nia​ją​cym się, nie​rów​nym ru​chem, aż wresz​cie jej po​stać po​dob​na do cie​nia uto​nę​ła w głę​biach ni​skie​go fo​te​la. I nie wiem, jak i skąd, ale mia​łem ta​kie wra​że​nie, jak gdy​by przy​szła za póź​no. Win​na była uka​zać się na moje wo​ła​nie. Win​na była… Było to tak, jak​by naj​waż​niej​szy, sprzy​ja​ją​cy mo​ment prze​padł. Wsta​łem i prze​sia​dłem się na krze​seł​ko tuż przy niej, pra​wie na wprost jej fo​te​la. Od razu prze​mó​wi​ła do mnie swym nie​chęt​nym, za​wsze po​gar​dli​wym to​nem: – Pan jesz​cze tu. Zni​ży​łem głos. – Przy​szła pani na​resz​cie. – Przy​szłam po trze​wik… nim za​pa​lą świa​tło. Był to ten jej cierp​ka​wy, usi​dla​ją​cy szept, choć te​raz jak​by po​skro​mio​ny, nie​zbyt pew​ny sie​bie, lecz jego ni​ska wi​bra​cja nie bu​dzi​ła już we mnie dresz​czu. Mo​głem roz​róż​nić je​dy​nie owal jej twa​rzy, od​kry​tą szy​ję, po​dłuż​ne, bie​le​ją​ce lśnie​nie oczu. Wy​glą​da​ła do​sta​tecz​nie ta​jem​ni​czo. Ręce jej spo​czy​wa​ły na po​rę​czach fo​te​la. Gdzież jed​nak było owo ta​jem​ni​cze, pod​nie​ca​ją​ce wra​że​nie, któ​re sta​no​wi​ło jak​by

za​pach kwia​tu jej mło​do​ści? Rze​kłem spo​koj​nie: – Pani trze​wik ja mam tu​taj. – Nie od​zy​wa​ła się. – Naj​le​piej, jak sam go pani wło​żę. Nie zro​bi​ła żad​ne​go ru​chu. Schy​li​łem się i po omac​ku od​na​la​złem jej nogę pod fal​ba​na​mi za​rzut​ki. Nie cof​nę​ła jej; wło​ży​łem trze​wik i po​za​pi​na​łem rze​myk na pod​bi​ciu. Noga była jak mar​twa. De​li​kat​nie po​sta​wi​łem ją na zie​mi. – Gdy​by pani za​pi​na​ła te rze​my​ki, nie zgu​bi​ła​by pani trze​wi​ka, pan​no CoMi-Tam – rze​kłem, pod​żar​to​wu​jąc bez prze​ko​na​nia. Skłon​ny by​łem ra​czej pła​kać nad utra​co​ną złu​dą nie​okre​ślo​ne​go pra​gnie​nia, nad po​wzię​tym na​gle prze​świad​cze​niem, że już nie za​znam przy niej tego dziw​ne​go, na pół wro​gie​go, na pół tkli​we​go uczu​cia, któ​re nada​wa​ło ostry po​smak tylu moim dniom i któ​re przy​oble​ka​ło ją w po​zór tra​gicz​ny i obie​cu​ją​cy, ża​ło​sny i wy​zy​wa​ją​cy. To wszyst​ko już się skoń​czy​ło. – Pod​niósł go pani oj​ciec – rze​kłem są​dząc, że i jej moż​na o tym po​wie​dzieć. – Ja się nie boję papy… sa​me​go – oświad​czy​ła po​gar​dli​wie. – Ach, to tyl​ko jego związ​ki z ludź​mi o złej re​pu​ta​cji, z cu​dzo​ziem​ca​mi, z „eu​ro​pej​skim mo​tło​chem”, jak mówi pani za​chwy​ca​ją​ca ciot​ka czy pra​ciot​ka – z ludź​mi ta​ki​mi jak ja na przy​kład – spra​wia​ją, że pani… – Ja pana się nie boję – od​fuk​nę​ła. – Bo pani nie wie, że ja z pani oj​cem ro​bię te​raz in​te​re​sy. Tak, w grun​cie rze​czy ro​bię to, co on mi każe. Zła​ma​łem obiet​ni​cę wzglę​dem pani. Oto jaki ze mnie czło​wiek. Czy i te​raz pani się nie boi? Wie​rząc sło​wom tej ko​cha​nej, mi​łej, god​nej za​ufa​nia sta​rej ciot​ki po​win​na pani się bać. Za​pew​ni​ła gło​sem na​stro​jo​nym nie​ocze​ki​wa​nie mięk​ko: – Nie, nie boję się. – I do​rzu​ci​ła z wa​ha​niem: – Te​raz już nie. – Do​sko​na​le. Nie ma po​trze​by. Wię​cej się już z pa​nią przed wy​jaz​dem nie zo​ba​czę. – Wsta​łem i przy​su​ną​łem się do jej fo​te​la. – Będę jed​nak czę​sto my​-

ślał o tym, jak pani prze​cha​dza się tam, pod drze​wa​mi, jak spa​ce​ru​je wśród tych pysz​nych klom​bów. Musi pani ko​chać ten ogród… – Ja nic nie ko​cham. W jej na​dą​sa​nym to​nie po​sły​sza​łem sła​be echo owej roz​ża​lo​nej i tra​gicz​nej nuty, któ​ra dźwię​cza​ła mi daw​niej tak po​bu​dza​ją​co. Nie wzru​szy​ła mnie, wy​wo​ła​ła tyl​ko na​głe i nud​ne prze​świad​cze​nie o zni​ko​mo​ści wszyst​kie​go pod słoń​cem. – Bądź zdro​wa, Ali​cjo – rze​kłem. Nie od​po​wie​dzia​ła, nie po​ru​szy​ła się. Wziąć ją za rękę, po​trzą​snąć i odejść tak – wy​da​wa​ło mi się rze​czą nie​moż​li​wą, wręcz nie​przy​zwo​itą. Na​chy​li​łem się, nie śpie​sząc, i przy​ci​sną​łem war​gi do jej gład​kie​go czo​ła. I w tej sa​mej chwi​li z prze​ra​że​niem ja​sno zda​łem so​bie spra​wę z mego zu​peł​ne​go ode​rwa​nia się od tej nie​szczę​snej isto​ty. A gdy tak, ocią​ga​jąc się, trwa​łem w owej bez​li​to​snej sa​mo​wie​dzy, uczu​łem lek​ki do​tyk jej omdla​łych ra​mion spa​da​ją​cych mi na kark i otrzy​ma​łem jej nie​zgrab​ny, szyb​ki po​ca​łu​nek, któ​ry roz​mi​nął się z mymi usta​mi. Nie! Nie oba​wia​ła się, ale mnie to już nie wzru​sza​ło. Po​wo​li jej ra​mio​na ze​śli​znę​ły mi się z kar​ku; nie wy​da​ła naj​lżej​sze​go szme​ru, tyl​ko głę​bo​ki ple​cio​ny fo​tel lek​ko za​trzesz​czał. Gdy​by nie god​ność wła​sna, był​bym uciekł na łeb na szy​ję od tego miaż​dżą​ce​go od​kry​cia. Po​wo​li prze​cho​dzi​łem przez ja​dal​nię. I. my​śla​łem: wsłu​chu​je się w od​głos mo​ich kro​ków; nie może ich za​trzy​mać; usły​szy,. jak otwie​ram i za​my​kam drzwi. – Za​mkną​łem je za sobą ci​cho jak zło​dziej wy​co​fu​ją​cy się ze swym nie​god​nym łu​pem. Dzia​ła​jąc tak ukrad​kiem po​czu​łem ostat​nie w tym domu drgnie​nie ser​ca na myśl, żem po​zo​sta​wił ją sie​dzą​cą tam po ciem​ku, dziew​czy​nę o buj​nych wło​sach i pu​stych oczach, czar​nych jak sama noc – dziew​czy​nę wpa​trzo​ną w ogród oko​lo​ny mu​rem, mil​czą​cy, pe​łen żaru i za​pa​chu uwię​zio​nych kwia​tów, któ​rych, tak jak i jej, nie oglą​da świat po​grze​ba​ny w mro​ku. W wą​skich, źle oświe​tlo​nych, tak do​brze mi zna​nych po dro​dze do por​tu

ulicz​kach pa​no​wa​ła nad​zwy​czaj​na ci​sza. Głos we​wnętrz​ny szep​tał mi, że im bar​dziej czło​wiek się po​ry​wa na coś w ży​ciu, tym ła​twiej zro​zu​mie po​spo​li​tość wszech​rze​czy, ich krót​ko​trwa​łość i ni​cość, i że wła​śnie w po​go​ni za nie​zna​nym w sfe​rze na​szych uczuć prze​ko​nu​je​my się, jak mar​ne by​wa​ją na​sze pró​by i jak ry​chło uni​ce​stwia​ne! Prze​woź​nik Ja​co​bu​sa ocze​ki​wał mnie na na​brze​żu z miną nie​zwy​kle służ​bi​stą. Pod​wiózł mnie do stat​ku, ale nie zwra​cał się do mnie z po​ufa​łym: „Do​bry wie​czór, psze paa”, i za​miast od​bić na​tych​miast po​zo​stał jesz​cze u tra​pu. By​łem o ty​siąc mil od spraw han​dlo​wych, gdy na mrocz​nym po​kła​dzie Burns do​słow​nie rzu​cił się na mnie beł​ko​cąc coś w pod​nie​ce​niu. Ocze​ki​wał mego przy​by​cia z go​dzi​ny na go​dzi​nę, cho​dząc tam i z po​wro​tem po ru​fie. Wła​śnie przed za​cho​dem słoń​ca do​bi​ła do stat​ku bar​ka z ła​dun​kiem ziem​nia​ków i z tym opa​słym han​dla​rzem we wła​snej oso​bie, sie​dzą​cym na sto​sie wor​ków. Te​raz tkwi nie​ru​cho​mo w ka​bi​nie. Co to wszyst​ko zna​czy? Do​praw​dy, chy​ba ja nie… – Tak, pa​nie Burns – prze​rwa​łem mu krót​ko. Jego roz​pacz​li​we ge​sty po​wstrzy​ma​łem rów​nież, we​tknąw​szy mu w rękę klucz od… biur​ka z ka​te​go​rycz​nym żą​da​niem, aby na​tych​miast ze​szedł na dół, za​pła​cił ra​chu​nek Ja​co​bu​so​wi i nie​zwłocz​nie go od​pra​wił. – Nie chcą się z nim wi​dzieć – oznaj​mi​łem szcze​rze, wstę​pu​jąc po tra​pie na rufę. Ogar​nę​ło mnie wiel​kie zmę​cze​nie. Osu​ną​łem się na brzeg luku świetl​ne​go i od​da​łem le​ni​we​mu za​pa​trze​niu na świa​tła na​brze​ża i na czar​ną bry​ło​wa​tą masę góry w po​łu​dnio​wej stro​nie por​tu. Nie sły​sza​łem, jak Ja​co​bus opusz​czał sta​tek z całą moją go​tów​ką w kie​sze​ni, do ostat​nie​go su​we​re​na. Nie sły​sza​łem nic przez dłu​gi czas, do​pó​ki nie zmą​cił mi spo​ko​ju Burns, któ​ry nie mo​gąc już wy​trzy​mać przy​lazł do mnie ze swy​mi ko​micz​nie gniew​ny​mi ubo​le​wa​nia​mi nad mym sła​bym cha​rak​te​rem i moją do​bro​cią. – Miej​sca, oczy​wi​ście, jest w ru​fo​wej ła​dow​ni aż nad​to. Ale tam z pew​no​-

ścią zgni​ją. Ład​na spra​wa! Nig​dy jesz​cze nie sły​sza​łem… sie​dem​na​ście ton! Przy​pusz​czal​nie ju​tro z rana będę mu​siał przede wszyst​kim wwin​do​wać tę par​tię. – Przy​pusz​czal​nie. O ile pan nie wy​rzu​ci jej za bur​tę. Oba​wiam się jed​nak, że pan nie bę​dzie mógł tego zro​bić. Co do mnie, nie mam nic prze​ciw​ko temu, ale jak pan wie, nie wol​no w por​cie wy​rzu​cać śmie​ci. – To jest naj​praw​dziw​sze sło​wo ze wszyst​kich, któ​re pan od tylu dni wy​mó​wił, pro​szę pana – śmie​cie. Moim zda​niem, to są wła​śnie śmie​cie. Pra​wie osiem​dzie​siąt zło​tych su​we​re​nów jak w bło​to rzu​cił; pań​ska szu​fla​da wy​próż​nio​na jest na czy​sto, pro​szę pana. Niech mnie dia​bli, je​że​li coś z tego ro​zu​miem! Po​nie​waż nie mo​głem na​le​ży​cie wy​tłu​ma​czyć tej trans​ak​cji, po​zwo​li​łem mu bia​dać i mieć o mnie po​ję​cie jako o bez​na​dziej​nym sza​leń​cu. Na​za​jutrz nie ru​szy​łem się na brzeg. Raz, że nie mia​łem pie​nię​dzy – bo​daj na kup​no jed​ne​go pa​pie​ro​sa. Ja​co​bus wy​prząt​nął mi kie​szeń na czy​sto. Ale nie w tym… le​żał głów​ny po​wód. Per​ła Oce​anu obrzy​dła mi w cią​gu paru go​dzin. Nie chcia​łem się z ni​kim spo​ty​kać. Stra​ci​łem do​brą opi​nię. Wie​dzia​łem, że je​stem tam przed​mio​tem nie​życz​li​wych, drwią​cych ko​men​ta​rzy. Na​za​jutrz o świ​cie, gdy nas spusz​czo​no z uwię​zi cu​mo​wej i gdy ho​low​nik wy​cią​gał nas z por​tu, zo​ba​czy​łem Ja​co​bu​sa sto​ją​ce​go w swo​jej łód​ce. Mu​rzyn wio​sło​wał cięż​ko; mię​dzy ław​ka​mi sta​ły ko​sze z pro, wian​tem okrę​to​wym. Oj​ciec Ali​cji spra​wo​wał swój po​ran​ny ob​jazd. Twarz jego mia​ła wy​raz spo​koj​ny i przy​ja​zny. Ma​chał ręką i wy​krzy​ki​wał ja​kieś ser​decz​no​ści. Ale głos jego nie miał wiel​kiej mocy; za​le​d​wie po​chwy​ci​łem lub ra​czej zga​dłem wy​ra​zy: „na​stęp​nym ra​zem” i „wszyst​ko w po​rząd​ku”. Pew​ność mia​łem tyl​ko co do ostat​nie​go. Za całą od​po​wiedź pod​nio​słem od nie​chce​nia rękę i od​wró​ci​łem się. Ta jego po​ufa​łość wy​da​ła mi się obrzy​dli​wa. Al​boż nie za​ła​twi​łem z nim ra​chun​ków kup​nem tych ziem​nia​ków?

Po​nie​waż to jest no​we​la por​to​wa, nie za​mie​rzam mó​wić o na​szej po​dró​ży. Cie​szy​łem się, żem już był na mo​rzu, ale to nie była ra​dość dni mi​nio​nych. Przed​tem nie mie​wa​łem do za​bra​nia z sobą żad​nych wspo​mnień. Dzie​li​łem bło​go​sła​wio​ną nie​pa​mięć że​gla​rzy, tę na​tu​ral​ną zdol​ność za​po​mnie​nia, po​dob​ną do nie​win​no​ści tak da​le​ce, że za​po​bie​ga wszel​kim au​to​ana​li​zom. Te​raz wszak​że mia​łem we wspo​mnie​niach tę dziew​czy​nę. Przez pierw​sze parę dni ba​da​łem cią​gle sie​bie co do na​tu​ry fak​tów i uczuć zwią​za​nych z jej oso​bą i z moim po​stę​po​wa​niem. Mu​szę też nad​mie​nić, że nie​zno​śne gde​ra​nie Burn​sa z po​wo​du tych ziem​nia​ków nie było ob​li​czo​ne na to, abym mógł za​po​mnieć o roli, jaką w tym ode​gra​łem. Pa​trzył na nią z punk​tu wi​dze​nia trans​ak​cji czy​sto han​dlo​wej z ga​tun​ku wy​jąt​ko​wo głu​pich i jego przy​wią​za​nie do mnie – o ile owo przy​wią​za​nie nie było za​le​wa​niem mi sa​dła za skó​rę, jak to po​ją​łem nie​ba​wem – na​tchnę​ło go do gor​li​wych za​bie​gów w celu moż​li​we​go zmniej​sze​nia mej stra​ty. O, tak! Roz​wi​nął on nad tymi ha​nieb​ny​mi ziem​nia​ka​mi mści​wą opie​kę, jak to mó​wią. Nad ła​dow​nią ru​fo​wą nie​ustan​nie były w ro​bo​cie ta​lie, nie​ustan​nie wach​ta wy​wle​ka​ła pew​ną ilość tego ła​dun​ku na po​kład, roz​sy​py​wa​ła ją, prze​bie​ra​ła, prze​wor​ko​wy​wa​ła i znów spusz​cza​ła na dół. Mój za​kup wraz ze wszyst​ki​mi z nim sko​ja​rze​nia​mi – ten ogród kwia​tów i za​pa​chów, dziew​czy​na ze swą pro​wo​ku​ją​cą wzgar​dą i swym tra​gicz​nym osa​mot​nie​niem isto​ty wy​klę​tej i bez​rad​nej – to wszyst​ko tań​czy​ło mi przed oczy​ma bez ustan​ku, cze​pia​ło się mnie ty​sią​ce mil da​lej na otwar​tym mo​rzu. I jak​by przez ja​kąś wy​ra​fi​no​wa​ną, sza​tań​ską iro​nię, to​wa​rzy​szył temu naj​strasz​liw​szy odór. Wy​ziew gni​ją​cych ziem​nia​ków prze​śla​do​wał mnie na ru​fie, mie​szał się z mymi my​śla​mi, moim po​ży​wie​niem, za​tru​wał na​wet moje sny. Sta​tek oto​czy​ła at​mos​fe​ra roz​kła​du.

Wy​ma​wia​łem Burn​so​wi tę zbyt​nią pie​czo​ło​wi​tość. Był​bym rad, gdy​by za​bi​to luk de​ska​mi i nie​chby tam so​bie zgni​ły pod po​kła​dem. Może by​ło​by to nie​bez​piecz​ne. Wy​dzie​la​ją​cy się fe​tor mógł​by prze​sy​cić ła​du​nek cu​kru. Był tak sil​ny, że prze​ni​kał, zda się, że​la​stwo. Na do​bit​kę Burns zro​bił z tego swo​ją spra​wę oso​bi​stą. Za​pew​niał mnie, że wie, jak się ob​cho​dzić z ła​dun​kiem ziem​nia​ków na mo​rzu – zaj​mo​wał się tym han​dlem od ma​łe​go chłop​ca. Przy​pusz​czał, że do​pro​wa​dzi moją stra​tę do mi​ni​mum. Czy to przez wzgląd na jego przy​wią​za​nie – może to i było przy​wią​za​nie – czy też dla jego próż​no​ści, do​syć że po pro​stu nie śmia​łem mu po​wie​dzieć, aże​by owoc mego przed​się​wzię​cia han​dlo​we​go wy​rzu​cił za bur​tę. Je​stem prze​ko​na​ny, że wręcz by od​mó​wił memu le​gal​ne​mu roz​ka​zo​wi. Wy​two​rzy​ła​by się je​dy​na w swo​im; ro​dza​ju ko​micz​na sy​tu​acja, któ​rej nie czu​łem się na si​łach roz​strzy​gać. Za​ła​ma​nie się po​go​dy przy​wi​ta​łem tak ra​do​śnie jak chy​ba jesz​cze ża​den ma​ry​narz. Gdy wresz​cie sta​tek sta​nął w dryf, aże​by za​brać pi​lo​ta dla prze​pra​wy a Por​tu Fi​li​pa, nie otwie​ra​no luku ła​dow​ni ru​fo​wej prze​szło ty​dzień i mo​gło mi się zda​wać, że nig​dy taka rzecz jak kar​to​fel na po​kła​dzie nie po​sta​ła. Był szka​rad​ny dzień, przy​kry, do​kucz​li​wy, z gwał​tow​ny​mi po​dmu​cha​mi wi​chu​ry i desz​czu; pi​lot, rześ​ki osob​nik, do​glą​dał stat​ku i ga​wę​dził ze mną ocie​ka​jąc stru​mie​nia​mi wody. Im sil​niej chlu​snę​ło weń ule​wą, tym bar​dziej zda​wał się za​do​wo​lo​ny z sie​bie i ze świa​ta. Za​cie​rał mo​kre ręce z ukon​ten​to​wa​niem, któ​re​go ja, co wy​trzy​ma​łem kil​ka po​dob​nych dni i nocy, nie mo​głem po​jąć w żad​nej nie​wod​nej isto​cie. – Panu, zda​je się, spra​wia przy​jem​ność być zmo​czo​nym, pa​nie pi​lo​cie – za​uwa​ży​łem. Po​sia​dał ka​wa​łek zie​mi koło domu za mia​stem i wła​śnie my​ślał o swo​im ogro​dzie. Na dźwięk sło​wa „ogród”, nie sły​sza​ne​go, nie wy​mó​wio​ne​go już od

tyłu dni uj​rza​łem w my​ślach prze​pych barw, sło​dycz za​pa​chów i po​stać skur​czo​ne​go w fo​te​lu dziew​czę​cia. Tak. Wy​raź​nie mnie to wzru​szy​ło, wtar​gnąw​szy w mój spo​kój za​po​mnie​nia, któ​re zna​la​złem w bez​sen​nych tro​skach w cią​gu nie​bez​piecz​ne​go ty​go​dnia burz​li​wej po​go​dy i cią​żą​cej na mnie od​po​wie​dzial​no​ści. Ko​lo​nia, ob​ja​śnił pi​lot, cier​pia​ła na bez​przy​kład​ną su​szę. To była pierw​sza przy​zwo​ita kro​pla wody, jaka spa​dła na nią po sied​miu mie​sią​cach. Ja​rzy​ny zgi​nę​ły. I niby przy​pad​kiem, lecz z wi​docz​nym za​in​te​re​so​wa​niem spy​tał mię, czy nie mam cza​sa​mi ziem​nia​ków na zby​ciu. Ziem​nia​ków! Zdo​ła​łem już o nich za​po​mnieć. W jed​nej chwi​li uczu​łem, że po​grą​żam się w ze​psu​ciu po czy​ję. Burns za ple​ca​mi pi​lo​ta mru​gał ku mnie zna​czą​co. Otrzy​mał w koń​cu jed​ną tonę i za​pła​cił za nią dzie​sięć fun​tów. Było to dwu​krot​nie wię​cej, niż li​czył so​bie Ja​co​bus. Obu​dzi​ła się we mnie żył​ka chci​wo​ści. Tej nocy, w por​cie, nim usną​łem, pod​pły​nął ku nam ku​ter ko​mo​ry cel​nej. Pod​czas gdy niż​si funk​cjo​na​riu​sze opie​czę​to​wy​wa​li ma​ga​zy​ny okrę​to​we, star​szy urzęd​nik dy​żur​ny wziął mię na stro​nę i rzekł po​uf​nie: – Słu​chaj no pan, ka​pi​ta​nie, czy nie masz pan cza​sem na zby​ciu kar​to​fli? Naj​wi​docz​niej w tym kra​ju pa​no​wał głód kar​to​fla​ny. Od​stą​pi​łem mu tonę za dwa​na​ście fun​tów i od​szedł ura​do​wa​ny. Tej nocy śnił mi się stos zło​ta w kształ​cie mo​gi​ły, w któ​rej po​cho​wa​na była dziew​czy​na, i obu​dzi​łem się zdrę​twia​ły z chci​wo​ści. Gdym za​szedł do mego okrę​to​we​go ma​kle​ra, ów po za​ła​twie​niu ze mną zwy​kłych spraw zsu​nął na czo​ło oku​la​ry. – Tak so​bie my​ślę, ka​pi​ta​nie, że wra​ca​jąc z Per​ły Oce​anu może pan mieć ziem​nia​ki do sprze​da​nia. – A tak – rze​kłem nie​dba​le – mam na zby​ciu tonę. Pięt​na​ście fun​tów. – Ho, ho! – za​wo​łał. Lecz przyj​rzaw​szy mi się bacz​nie skrzy​wił się z lek​ka i przy​jął moje wa​run​ki. Zda​wa​ło się, że ci lu​dzie nie mogą ist​nieć bez ziem​nia​ków. Ja mo​głem. Nie chcia​łem pa​trzeć na kar​to​fle, póki żyję; lecz opa​no​-

wał mnie de​mon zy​sku. Nie wiem, jak się ro​ze​szła wieść o tych kar​to​flach, ale gdy po​wró​ci​łem na sta​tek już póź​na​wo, uj​rza​łem gro​mad​kę lu​dzi o wy​glą​dzie skle​pi​ka​rzy, za​wa​la​ją​cą śród​o​krę​cie; Burns prze​cha​dzał się tam i z po​wro​tem po ru​fo​wym po​kła​dzie z miną wy​nio​słą i trium​fu​ją​cą. Przy​szli ku​po​wać ziem​nia​ki. – Ta ha​ła​stra – szep​nął mi do ucha pod​nie​co​ny – cze​ka tu pra​żąc się w słoń​cu już od kil​ku go​dzin. Wy​pi​li cały za​pas słod​kiej wody. Nie po​wi​nien pan od​rzu​cać tej oka​zji. Pan ma za do​bre ser​ce. Do per​trak​ta​cji wy​bra​łem czło​wie​ka o gru​bych łyd​kach i dru​gie​go z ti​kiem w oku, po​nie​waż moż​na ich było od​róż​nić od resz​ty. – Czy ma​cie przy so​bie pie​nią​dze? – spy​ta​łem, nim za​bra​łem ich ze sobą do ka​ju​ty. – Tak, pro​szę pana – od​rze​kli jed​no​gło​śnie kle​piąc się po kie​sze​niach. Po​do​ba​ło mi się ich zde​cy​do​wa​nie. Na dłu​go przed upły​wem tego dnia wszyst​kie ziem​nia​ki były sprze​da​ne po ce​nie trzy razy więk​szej niż ta, któ​rą za​pła​ci​łem. Burns, roz​go​rącz​ko​wa​ny i ra​do​sny, win​szo​wał so​bie umie​jęt​nych za​bie​gów ty​czą​cych się mo​jej han​dlo​wej spe​ku​la​cji, choć nie omiesz​kał nad​mie​nić, że po​wi​nie​nem był za​ro​bić na tym wię​cej. Nie spa​łem zbyt do​brze tej nocy. My​śla​łem o Ja​co​bu​sie ury​wa​ny​mi zda​nia​mi mię​dzy jed​nym a dru​gim pa​smem snów, ma​ją​cych ja​kiś zwią​zek z roz​bit​ka​mi po​rzu​co​ny​mi na bez​lud​nej wy​spie za​ro​śnię​tej kwie​ciem. Bar​dzo to było nie​przy​jem​ne. Ran​kiem, zmę​czo​ny i nie​wy​spa​ny, sia​dłem i na​pi​sa​łem dłu​gi list do mo​ich ar​ma​to​rów, przed​kła​da​jąc im szcze​gó​ło​wo ob​my​ślo​ny pro​jekt użyt​ko​wa​nia stat​ków na Wscho​dzie i po mo​rzach chiń​skich na okres naj​bliż​szych dwóch lat. Pra​ca ta za​ję​ła mi dzień i gdym ją skoń​czył, co​kol​wiek się uspo​ko​iłem. Od​po​wiedź na​de​szła w zwy​kłym try​bie. Mój po​mysł bar​dzo ich za​sta​no​wił; lecz zwa​żyw​szy, że po​mi​mo opła​ka​nej trud​no​ści z wor​ka​mi (któ​rej, jak

mają na​dzie​ję, na przy​szłość po​tra​fię za​po​biec), po​dróż wy​ka​za​ła znacz​ny do​chód, mnie​ma​ją, iż by​ło​by le​piej za​trzy​mać sta​tek w cu​kro​wej bran​ży – przy​najm​niej na ra​zie. Od​wró​ci​łem stro​nę i czy​ta​łem da​lej: „Otrzy​ma​li​śmy pi​smo na​sze​go do​bre​go przy​ja​cie​la, pana Ja​co​bu​sa. Miło nam jest wi​dzieć Pań​skie ści​słe z nim po​ro​zu​mie​nie; al​bo​wiem, nie mó​wiąc o jego po​mo​cy w tej nie​szczę​snej spra​wie wor​ków, pi​sze nam, że o ile by Pan, przy za​sto​so​wa​niu moż​li​we​go po​śpie​chu, zdo​łał po​wró​cić ze stat​kiem przed se​zo​nem, to on mógł​by nam za​pew​nić ko​rzyst​ną staw​kę frach​to​wą. Nie wąt​pi​my, że pan do​ło​ży sta​rań…”, etc… etc… Upu​ści​łem list i dłu​go sie​dzia​łem bez ru​chu. Wresz​cie skre​śli​łem od​po​wiedź (była krót​ka) i uda​łem się sam na ląd, by ją wy​słać. Lecz mi​ną​łem jed​ną skrzyn​kę, po​tem dru​gą i w koń​cu sze​dłem uli​cą Col​lin​sa ma​jąc jesz​cze cią​gle list w kie​sze​ni – wbrew wła​snym chę​ciom. Uli​ca Coł​lin​sa o go​dzi​nie czwar​tej po po​łu​dniu nie jest osa​mot​nio​nym pust​ko​wiem; nig​dy jed​nak​że nie czu​łem się tak od​osob​nio​ny od resz​ty ludz​ko​ści jak – w tym dniu, gdy sze​dłem po za​tło​czo​nych chod​ni​kach wal​cząc roz​pacz​li​wie ze swy​mi my​śla​mi i uzna​jąc się za zwy​cię​żo​ne​go. Na​de​szła chwi​la, kie​dy strasz​li​wa wy​trwa​łość Ja​co​bu​sa, czło​wie​ka o jed​nej na​mięt​no​ści i jed​nej idei, wy​da​ła mi się nie​omal he​ro​icz​na. Nie zre​zy​gno​wał ze mnie. Znów po​ro​zu​mie​wa się ze swym znie​na​wi​dzo​nym bra​tem. A prze​to i sam wy​dał mi się nie​na​wist​ny. Czy zro​bił to dla mi​ło​ści wła​snej, czy dla mi​ło​ści tego bied​ne​go dziew​czę​cia? To ostat​nie przy​pusz​cze​nie przy​po​mnia​ło mi ów po​ca​łu​nek, któ​ry roz​mi​nął się z mymi usta​mi, i zdję​ła mię trwo​ga. Prze​cież co​kol​wiek wi​dział, od​gadł czy też się do​my​ślał, o tym po​ca​łun​ku nie mógł wie​dzieć, o ile ona sama tego mu nie po​wie​dzia​ła. By​łoż mi te​raz wra​cać i roz​dmu​chi​wać tę fa​tal​ną iskrę zim​nym od​de​chem? Nie, nie, ten nie​ocze​ki​wa​ny po​ca​łu​nek trze​ba oku​pić całą jego ceną.

Pod​sze​dłem do pierw​szej skrzyn​ki pocz​to​wej, sta​ną​łem, się​gnąw​szy do kie​sze​ni we​wnątrz ma​ry​nar​ki wy​ją​łem list – jak gdy​bym wy​szarp​nął z sie​bie samo ser​ce – i wrzu​ci​łem w otwór. Po​tem uda​łem się wprost na po​kład. Cie​kaw by​łem, ja​kie też sny będę miał tej nocy. Tym​cza​sem wca​le nie spa​łem. Przy śnia​da​niu za​wia​do​mi​łem Burn​sa, żem się zrzekł do​wódz​twa. Upu​ścił nóż i wi​de​lec i spoj​rzał na mnie z obu​rze​niem. – I pan to uczy​nił! My​śla​łem, że pan ko​cha sta​tek. – Tak jest, Burns, ko​cham. Ale Oce​an In​dyj​ski i wszyst​ko, co​kol​wiek się na nim znaj​du​je, stra​ci​ło dla mnie urok. Wra​cam do domu jako zwy​kły pa​sa​żer, przez Ka​nał Su​eski. – Wszyst​ko, co​kol​wiek się na nim znaj​du​je – po​wtó​rzył z gnie​wem. – Nig​dy nie sły​sza​łem, żeby ktoś tak mó​wił. I je​że​li mam po​wie​dzieć praw​dę, to przez cały ten czas, kie​dy​śmy byli ra​zem, nig​dy nie mo​głem pana zro​zu​mieć w zu​peł​no​ści. Czym​że jest lep​szy je​den oce​an od dru​gie​go? Urok, rze​czy​wi​ście! Zda​je się, że był do mnie na​praw​dę przy​wią​za​ny. Ale po​we​se​lał tro​chę, kie​dym mu oznaj​mił, że po​le​ci​łem go na swe​go na​stęp​cę. – Bądź co bądź – za​uwa​żył – niech mó​wią, co chcą, ale ten Ja​co​bus przy​dał się panu. Mu​szę przy​znać, że ten kar​to​fla​ny in​te​res nad​zwy​czaj się opła​cił. Oczy​wi​ście, gdy​by tyl​ko pan miał… – Tak, pa​nie Burns – prze​rwa​łem. – Praw​dzi​wy uśmiech szczę​ścia. Ale nie mo​głem mu po​wie​dzieć, że ten uśmiech wy​pę​dza mnie ze stat​ku, któ​ry po​ko​cha​łem. I gdy tak sie​dzia​łem ze ści​śnię​tym ser​cem na myśl o tym roz​sta​niu, kie​dy wi​dzia​łem wszyst​kie swe pla​ny zwich​nię​te, swo​ją skrom​ną przy​szłość za​gro​żo​ną – jako że ta​kie do​wódz​two było dla mło​de​go czło​wie​ka jak noga w strze​mie​niu – zre​zy​gno​wał po raz pierw​szy ze swo​jej kry​tycz​nej po​sta​wy. – Nad​zwy​czaj​ne szczę​ście – po​wie​dział.

UKRY​TY SO​JUSZ​NIK

I

Po pra​wej stro​nie mia​łem ło​wi​ska przy​po​mi​na​ją​ce ta​jem​ni​czy sys​tem na poły za​to​pio​nych bam​bu​so​wych pło​tów, któ​re w nie​zro​zu​mia​łym celu dzie​li​ły kró​le​stwo ryb pod​zwrot​ni​ko​wych. Ogro​dze​nia wy​glą​da​ły, jak​by były po​rzu​co​ne przez ja​kieś wę​drow​ne ple​mię ry​bac​kie, po​ła​wia​ją​ce te​raz ryby na dru​gim koń​cu – oce​anu; bo​wiem, jak okiem się​gnąć, nig​dzie nie było śla​du ludz​kich osie​dli. Z le​wej stro​ny cią​gnę​ła się gru​pa ob​łych wy​se​pek – rzekł​byś, ru​iny mu​rów ka​mien​nych, wie​życ, blo​ków miesz​kal​nych – wmu​ro​wa​na w nie​bie​skie mo​rze, ale mo​rze nie z wody, lecz ze sta​łej ja​kiejś sub​stan​cji – tak nie​ru​cho​mo i ci​cho le​ża​ło u mych stóp. Na​wet smu​ga, któ​ra bie​gła od kło​nią​ce​go się ku za​cho​do​wi słoń​ca, była gład​ka, bez tego oży​wio​ne​go bla​sku, zdra​dza​ją​ce​go nie​do​strze​gal​ne zmarszcz​ki na po​wierzch​ni. A gdy od​wró​ci​łem gło​wę, by rzu​cić po​że​gnal​ne spoj​rze​nie na ho​low​nik, któ​ry nas wła​śnie po​zo​sta​wił za ła​wi​cą pia​sku, uj​rza​łem pro​stą li​nię ni​skie​go brze​gu ze​spo​lo​ne​go ze sto​ją​cym mo​rzem tak ści​śle, że się zle​wa​ły w jed​no – płasz​czy​znę w po​ło​wie bru​nat​ną, w po​ło​wie nie​bie​ską pod ogrom​ną ko​pu​łą nie​bios. Je​dy​nie dwie kęp​ki drzew, tak nie​znacz​ne jak małe wy​sep​ki na mo​rzu i dziw​nie z nimi sto​no​wa​ne, za​kłó​ca​ły tę nie​ska​zi​tel​nie pro​stą li​nię. Wy​zna​cza​ły one z obu stron uj​ście rze​ki Me​inam, z któ​rej co tyl​ko wy​pły​nę​li​śmy pusz​cza​jąc się w po​wrot​ną po​dróż. I jesz​cze da​lej, w głę​bi lądu więk​sza już pla​ma gaju, ota​cza​ją​ce​go wiel​ką pa​go​dę Pak​nam, była je​dy​ną wy​nio​sło​ścią, na któ​rej spo​cząć mo​gło oko znu​żo​ne mo​no​to​nią pła​skie​go kra​jo​bra​zu. Tu i ów​dzie roz​rzu​co​ne po nim srebr​ne lśnie​nia zdra​dza​ły za​krę​ty wiel​kiej rze​ki. Na naj​bliż​szym z nich wid​niał ho​low​nik. Szedł dy​miąc wprost na ląd i na​gle znikł mi

sprzed oczu, jak gdy​by bez wy​sił​ku i drże​nia ma​co​sza zie​mia po​łknę​ła go z ka​dłu​bem, ko​mi​nem i masz​ta​mi. Przez pe​wien czas śle​dzi​łem ob​ło​czek dymu ma​ja​czą​cy to tu, to tam nad rów​ni​ną, od​po​wied​nio do za​krę​tów rze​ki, lecz co​raz to lżej​szy, dal​szy – aż za wzgó​rzem pa​go​dy, wzgó​rzem w kształ​cie mi​try, znik​nął zu​peł​nie. I sam zo​sta​łem z moim stat​kiem, za​ko​twi​czo​nym u krań​ca Za​to​ki Sy​jam​skiej. Stąd miał wy​ru​szyć w da​le​ką po​dróż. Ko​ły​sał się na wo​dzie wśród prze​ogrom​nej ci​szy, a cie​nie jego masz​tów wy​dłu​ża​ły się da​le​ko ku wscho​do​wi w za​cho​dzą​cym słoń​cu. W owej chwi​li by​łem na po​kła​dzie sam. We wnę​trzu stat​ku nie było sły​chać żad​ne​go od​gło​su – do​ko​ła zaś wszyst​ko za​mar​ło w bez​ru​chu: ani czół​na na wo​dzie, ani pta​ka w po​wie​trzu, ani chmur​ki na nie​bie. Zda​wa​ło się, że pod​czas tej nie​mej krót​kiej prze​rwy przed wy​ru​sze​niem w dłu​gą po​dróż ja i mój sta​tek ba​da​li​śmy się na​wza​jem, czy po​do​ła​my tru​dom da​le​kiej i trud​nej wy​pra​wy, czy spro​sta​my god​nie ce​lo​wi na​szych eg​zy​sten​cji, za​da​niu, któ​re mie​li​śmy speł​nić z dala od ludz​kich oczu, ma​jąc tyl​ko mo​rze i nie​bo za świad​ków i sę​dziów za​ra​zem. Ja​kiś blask ośle​pia​ją​cy był snadź w po​wie​trzu i prze​szka​dzał pa​trzeć, gdyż do​pie​ro przed sa​mym za​cho​dem słoń​ca wzrok mój wę​dru​ją​cy w dali od​krył za naj​wyż​szym grzbie​tem głów​nej wy​sep​ki coś, co za​kłó​ca​ło uro​czy​sty na​strój do​sko​na​łej sa​mot​no​ści. W mgnie​niu oka nad​szedł przy​pływ mro​ku, z iście pod​zwrot​ni​ko​wą szyb​ko​ścią rój gwiazd wyj​rzał ku mrocz​nej zie​mi, ja zaś wciąż jesz​cze sta​łem z ręką na po​rę​czy nad​bur​cia niby na ra​mie​niu wier​ne​go przy​ja​cie​la. Lecz te​raz, gdy wszyst​kie te cia​ła nie​bie​skie zda​wa​ły się we mnie wpa​try​wać, bło​gie po​czu​cie jed​no​ści ze stat​kiem mi​nę​ło bez​pow​rot​nie. Roz​le​gły się rów​nież dźwię​ki za​mą​ca​ją​ce spo​kój – gło​sy i zbli​ża​ją​ce się kro​ki; ste​ward mi​gnął na gór​nym po​kła​dzie z gor​li​wo​ścią słu​żeb​ne​go du​cha; dzwo​nek ręcz​ny za​dźwię​czał gwał​tow​nie pod po​kła​dem ru​fo​wym. Za​sta​łem oby​dwu mo​ich ofi​ce​rów w oświe​tlo​nej me​sie. Cze​ka​li na mnie

nie opo​dal sto​łu za​sta​wio​ne​go ko​la​cją. Za​sie​dli​śmy do je​dze​nia. Po​da​jąc pół​mi​sek pierw​sze​mu ofi​ce​ro​wi po​wie​dzia​łem: – Czy pan wie, że ja​kiś sta​tek stoi na ko​twi​cy mię​dzy wy​sep​ka​mi? Kie​dy słoń​ce za​szło, zo​ba​czy​łem szczy​ty masz​tów po​nad li​nią grzbie​tów. Gwał​tow​nie zwró​cił ku mnie swą pro​sta​czą twarz z okrop​ny​mi wą​si​ska​mi i wy​rzu​cił z ust ulu​bio​ne swe okrzy​ki: – Co też pan mówi? Na moją du​szę! Toż to być nie może! Mój dru​gi ofi​cer był to mil​czą​cy mło​dy czło​wiek o za​okrą​glo​nych po​licz​kach. Wy​da​wał mi się na​wet za po​waż​ny na swe lata. W tej chwi​li jed​nak, gdy oczy na​sze przy​pad​ko​wo się spo​tka​ły, do​strze​głem lek​kie drże​nie w ką​ci​kach jego ust. Czym prę​dzej opu​ści​łem wzrok. Nie mia​łem za​mia​ru na moim stat​ku za​chę​cać ko​go​kol​wiek do szy​dze​nia z in​nych. Trze​ba wszak​że po​wie​dzieć, że pra​wie nie zna​łem mo​ich ofi​ce​rów. Wsku​tek pew​nych wy​da​rzeń, istot​nych tyl​ko dla mnie, do​pie​ro przed dwo​ma ty​go​dnia​mi zo​sta​łem wy​zna​czo​ny na do​wód​cę tego stat​ku. Nie​wie​le wię​cej wie​dzia​łem o ma​ry​na​rzach. Wszy​scy ci lu​dzie od osiem​na​stu mie​się​cy prze​by​wa​li ra​zem i ja je​den wśród nich by​łem obcy. Wspo​mi​nam o tej oko​licz​no​ści, gdyż ma ona pew​ne zna​cze​nie dla dal​sze​go cią​gu. Przede wszyst​kim jed​nak czu​łem, że je​stem obcy stat​ko​wi i, mó​wiąc szcze​rze, obcy się wy​da​wa​łem sam so​bie. Naj​młod​szy z za​ło​gi (prócz dru​gie​go ofi​ce​ra), nie​na​wy​kły do po​no​sze​nia bez​względ​nej od​po​wie​dzial​no​ści, nie po​da​wa​łem w wąt​pli​wość zdat​no​ści mo​ich pod​ko​mend​nych. Rze​czą każ​de​go z nich było spro​stać swym za​da​niom; co do mnie, za​cho​dzi​łem w gło​wą, w ja​kiej mie​rze zdo​łam zbli​żyć się do ide​ału mej oso​bo​wo​ści, tego ob​ra​zu, jaki każ​dy czło​wiek stwa​rza so​bie po​ta​jem​nie. Tym​cza​sem pierw​szy ofi​cer, to​cząc krą​gły​mi oczy​ma i ru​sza​jąc wą​si​ska​mi, z wi​docz​nym wy​sił​kiem bu​do​wał hi​po​te​zę do​ty​czą​cą za​ko​twi​czo​ne​go stat​ku. Ce​cho​wa​ła tego osob​ni​ka na​mięt​ność do ści​słe​go roz​wa​ża​nia byle cze​go. Lu​bił za​trud​niać swój umysł. Jak ma​wiał sam, „lu​bił zda​wać so​bie

spra​wę” ze wszyst​kie​go; prak​tycz​nie bio​rąc, wszyst​ko, co na​po​ty​kał, pod​da​wał głę​bo​kim roz​trzą​sa​niem, włącz​nie z nie​szczę​snym skor​pio​nem, któ​re​go zna​lazł ty​dzień temu w swej ka​bi​nie. Skor​pion ów spę​dzał mu sen z po​wiek. Skąd i jak do​stał się na po​kład, cze​mu wy​brał so​bie za schro​nie​nie jego ka​bi​nę, nie zaś spi​żar​nię (któ​ra jako miej​sce ciem​ne bar​dziej po​win​na mu przy​paść do sma​ku), w jaki żywy spo​sób mógł się uto​pić w ka​ła​ma​rzu sto​ją​cym na jego biur​ku? Da​le​ko ła​twiej​sza już spra​wa ze stat​kiem po​śród wysp. Wy​gło​sił swój po​gląd, gdy mie​li​śmy wsta​wać od sto​łu. Nie wąt​pił, że sta​tek ten nie​daw​no przy​był z wód oj​czy​stych. Wi​docz​nie ma tak duże za​nu​rze​nie, że tyl​ko na grzbie​cie Wiel​kie​go przy​pły​wu mógł​by prze​śli​znąć się nad ła​wi​cą. Za​miast stać na re​dzie za​wi​nął do na​tu​ral​nej przy​sta​ni mię​dzy wy​spa​mi, by po​cze​kać w niej te parę dni. – Nie in​a​czej – za​pew​nił nas ni stąd, ni zo​wąd swym z lek​ka ochry​płym gło​sem. – Sie​dzi na dwa​dzie​ścia stóp z okła​dem. Jest to li​ver​po​ol​ski sta​tek „Se​pho​ra” z ła​dun​kiem wę​gla. Wy​szedł z Car​dif​fu. Od stu dwu​dzie​stu trzech dni w po​dró​ży. Spoj​rze​li​śmy na nie​go ze zdzi​wie​niem. – Wiem to od szy​pra ho​low​ni​ka, któ​ry przy​szedł na po​kład po pań​skie li​sty, pa​nie ka​pi​ta​nie – wy​ja​śnił mło​dy czło​wiek. – Spo​dzie​wa się, że po​ju​trze wy​pro​wa​dzi go na rze​kę. Olśniw​szy nas w ten spo​sób wy​czer​pu​ją​cy​mi in​for​ma​cja​mi wy​śli​znął się z ka​ju​ty. Pierw​szy ofi​cer wy​ra​ził żal, że „nie może zdać so​bie spra​wy” z fa​na​be​rii tego mło​dzień​ca. Za​cho​dził w gło​wę, co po​wstrzy​ma​ło dru​gie​go ofi​ce​ra od za​ko​mu​ni​ko​wa​nia nam tego od razu. Za​trzy​ma​łem go, gdy się za​bie​rał do odej​ścia. Przez dwa ostat​nie dni za​ło​ga cięż​ko pra​co​wa​ła, a po​przed​niej nocy mało co spa​ła. Czu​łem do​brze, że ja, obcy, czy​nię coś nie​zwy​kłe​go zle​ca​jąc, by wszy​scy po​zo​sta​li pod po​kła​dem bez wy​sta​wie​nia ko​twicz​nej wach​ty. Za​pro​po​no​wa​łem, że sam czu​wać będę na po​kła​dzie mniej wię​cej do pierw​szej; zlu​zo​wać mnie miał dru​gi ofi​cer.

– O czwar​tej zbu​dzi ku​cha​rza i ste​war​da – za​koń​czy​łem – a po​tem pana. Oczy​wi​ście, w ra​zie naj​lżej​sze​go wia​tru we​zwie​my za​ło​gę i ru​szy​my. Udał, że go to nie dzi​wi. – Roz​kaz, ka​pi​ta​nie. – Wy​szedł z ka​ju​ty, uchy​lił drzwi ka​bi​ny dru​gie​go ofi​ce​ra i z gło​wą w szpa​rze po​in​for​mo​wał go o moim nie​sły​cha​nym ka​pry​sie: „Wziął na sie​bie wach​tę ko​twicz​ną przez pięć go​dzin.” – Co? Sam ka​pi​tan? – zdzi​wił się tam​ten gło​śno. I znów szep​ty, drzwi się za​mknę​ły: jed​ne, po​tem dru​gie. W kil​ka mi​nut póź​niej wy​sze​dłem na po​kład. To wła​śnie moja ob​cość, któ​ra mi nie po​zwa​la​ła za​snąć, skło​ni​ła mnie do wy​da​nia tego nie​zwy​kłe​go za – rzą​dze​nia, jak gdy​bym pod​czas tych sa​mot​nych go​dzin noc​nych miał zna​leźć po​ro​zu​mie​nie ze stat​kiem, o któ​rym nic nie wie​dzia​łem, a któ​re​go za​ło​gę zna​łem nie​wie​le le​piej. Gdy stał za​cu​mo​wa​ny wzdłuż molo, jak tyle in​nych w por​cie, na przy​god​nych li​nach wią​żą​cych tyl​ko ma​te​rial​nie, na​wie​dza​ny przez przy​god​nych lu​dzi z brze​gu, nie mia​łem cza​su ro​zej​rzeć się w nim do​sta​tecz​nie. Te​raz, na mo​rzu, przy świe​tle gwiazd jego gór​ny po​kład wy​dał mi się bar​dzo ele​ganc​ki. Ele​ganc​ki, ob​szer​ny w sto​sun​ku do roz​mia​rów stat​ku i bar​dzo za​chę​ca​ją​cy swym wy​glą​dem. Ze​sze​dłem z rufy i prze​cha​dza​jąc się wzdłuż po​kła​du uzmy​sła​wia​łem so​bie cze​ka​ją​cą nas wę​drów​kę przez Ar​chi​pe​lag Ma​laj​ski, po Oce​anie In​dyj​skim i w górę do Atlan​ty​ku. Każ​de sta​dium tej po​dró​ży wy​ry​ło mi się w pa​mię​ci, każ​de mia​ło swo​je ce​chy cha​rak​te​ry​stycz​ne, wie​dzia​łem o wszyst​kim, co mnie może spo​tkać na tych wiel​kich mo​rzach – sło​wem, wszyst​ko było mi zna​ne do naj​drob​niej​szych szcze​gó​łów, prócz… cią​żą​cej na mnie po raz pierw​szy od​po​wie​dzial​no​ści do​wód​cy. Zdro​wy roz​są​dek wszak​że mi pod​su​wał, że sta​tek jest jak inne stat​ki, lu​dzie tacy sami jak wszę​dzie, mo​rze zaś mi nie go​tu​je żad​nej czar​nej zdra​dy tyl​ko po to, żeby mnie po​gnę​bić. Po​cie​szyw​szy się w ten spo​sób przy​po​mnia​łem so​bie o cy​ga​rze i ze​sze​-

dłem po nie na dół. Wszy​scy na ru​fie byli po​grą​że​ni we śnie. Po chwi​li wy​sze​dłem znów na po​kład śród​o​krę​cia. Wśród nocy cie​płej, po​zba​wio​nej tchnie​nia wia​tru, czu​łem się świet​nie w pi​ża​mie, boso, z ćmią​cym cy​ga​rem w ustach. Dziób stat​ku po​wi​tał mnie głę​bo​ką ci​szą. Tyl​ko gdy mi​ja​łem drzwi nad​bu​dów​ki dzio​bo​wej, do​szło mnie ci​che i ufne, głę​bo​kie wes​tchnie​nie z głę​bi czy​jejś uśpio​nej pier​si. I na​gle mym ser​cem owład​nę​ła ra​dość, gdy po​rów​na​łem ogrom​ny spo​kój ży​cia na mo​rzu z peł​nym trwóg ży​ciem na lą​dzie; cie​szy​łem się z wy​bo​ru tego wła​śnie ży​cia, da​le​kie​go od po​kus i ją​trzą​cych pro​ble​mów, wzbo​ga​co​ne​go o mo​ral​ne pięk​no w naj​czyst​szej po​sta​ci przez pro​sto​tę swych wy​ma​gań i jed​ność celu. Świa​tło ko​twicz​ne w oli​no​wa​niu fok​masz​tu pa​li​ło się ja​snym, nie​zmą​co​nym, nie​mal​że sym​bo​licz​nym pło​mie​niem. Wśród ta​jem​ni​czych cie​ni noc​nych ja​sno​ścią swą do​da​wa​ło otu​chy. Idąc ku ru​fie po prze​ciw​nej bur​cie stat​ku za​uwa​ży​łem, że sztorm​trap, spusz​czo​ny, gdy ka​pi​tan ho​low​ni​ka za​bie​rał na​sze li​sty, nie zo​stał wcią​gnię​ty z po​wro​tem. A po​wi​nien być wcią​gnię​ty. Zgnie​wa​ło mnie to. Do​kład​ność w każ​dym szcze​gó​le jest isto​tą dys​cy​pli​ny okrę​to​wej. Po​tem uprzy​tom​ni​łem so​bie, że to moja wina, gdyż ja sam zwol​ni​łem ofi​ce​rów i nie do​pu​ści​łem do wy​sta​wie​nia wach​ty ko​twicz​nej, któ​ra do​pro​wa​dzi​ła​by wszyst​ko do po​rząd​ku. Za​da​łem so​bie py​ta​nie, czy mą​drze zro​bi​łem wcho​dząc w ko​li​zję z usta​lo​nym try​bem za​jęć, choć​by z naj​lep​szych po​bu​dek. Mu​sia​łem się wy​dać eks​cen​trycz​ny; Bóg ra​czy wie​dzieć, jak ów dzi​wacz​ny wą​sal, pierw​szy ofi​cer, „zda​je so​bie spra​wę” z mego po​stę​po​wa​nia i co so​bie my​śli cała za​ło​ga o tym nie​prze​pi​so​wym za​rzą​dze​niu swe​go no​we​go ka​pi​ta​na. By​łem zły na sie​bie. Nie ze skru​chy, oczy​wi​ście, lecz au​to​ma​tycz​nie za​bra​łem się do wcią​gnię​cia sztorm​tra​pu. To ba​ga​tel​ka. Po​wi​nien był pod​dać się z ła​two​ścią, tym​cza​sem, gdy go po​cią​gną​łem, z rów​ną siłą zo​sta​łem szarp​nię​ty. Co, u dia​bła!… Nie​ru​cho​mość tra​pu wpra​wi​ła mnie w zdu​mie​nie tak da​le​ce, że przez chwi​lę

za przy​kła​dem mego głu​pie​go ofi​ce​ra pró​bo​wa​łem zdać so​bie spra​wę, ja​kim cu​dem się to dzie​je. W koń​cu wy​chy​li​łem się za nad​bur​cie. Bur​ta stat​ku rzu​ca​ła pas nie​przej​rzy​ste​go cie​nia na mrocz​ną, szkli​stą gładź mo​rza. Od razu jed​nak mimo cie​nia zo​ba​czy​łem, że coś po​dłuż​ne​go i bla​de​go pły​wa tuż przy tra​pie. Nim zdo​by​łem się na ja​kiś do​mysł, ni​kły błysk fos​fo​re​scen​cji jak​by od na​gie​go cia​ła za​mi​go​tał w śpią​cej wo​dzie z mil​czą​cą zwod​ni​czo​ścią let​niej bły​ska​wi​cy na noc​nym nie​bie. Znie​ru​cho​mia​łem. Wy​ło​ni​ły się sto​py, dłu​gie nogi i sze​ro​kie sine ple​cy, a wszyst​ko w zie​lon​ka​wym, tru​pim bla​sku. Jed​ną ręką na po​wierzch​ni wody czło​wiek trzy​mał się ostat​nie​go szcze​bla tra​pu. Cały czło​wiek, a jed​nak brak gło​wy. Bez​gło​wy trup! Cy​ga​ro wy​pa​dło mi z roz​war​tych ust wy​wo​łu​jąc ci​chy, plusk i krót​ki, lecz wy​raź​ny syk, ba, gło​śny po​śród ide​al​nej, nie​ru​cho​mej ci​szy. Na ten sy​gnał snadź spoj​rzał w górę, gdyż w cie​niu stat​ku za​ma​ja​czył mi Wady owal twa​rzy. Ale i wte​dy doj​rza​łem tyl​ko za​rys czar​no​wło​sej gło​wy. To jed​nak​że wy​star​czy​ło, by gro​za, któ​ra mi ści​snę​ła pierś że​la​zny​mi ra​mio​na​mi, ustą​pi​ła. Mi​nął tak​że pierw​szy mo​ment, kie​dy to z ust mimo woli wy​ry​wa​ją się okrzy​ki. Wdra​pa​łem się tyl​ko na za​pa​so​we drzew​ce le​żą​ce na po​kła​dzie i wy​chy​li​łem za po​ręcz jak naj​da​lej, chcąc być bli​żej pły​wa​ją​cej u bur​ty ta​jem​ni​cy. Gdy tak zwi​sał u sztorm​tra​pu ni​czym od​po​czy​wa​ją​cy pły​wak, przy każ​dym ru​chu igra​ły wo​kół jego cia​ła re​flek​sy pod​wod​ne; w lśnie​niu tym uka​zy​wał się wid​mo​wo, sre​brzy​ście jak ryba. Mil​czał tak​że jak ryba. Żad​nym ru​chem nie zdra​dzał chę​ci wyj​ścia z wody. Nie​zro​zu​mia​łe było to, że nie pró​bu​je wleźć na po​kład, a przy tym dziw​nie kło​po​tli​we na myśl, że może wy​leźć nie chce. To​też pierw​sze moja sło​wa po​dyk​to​wa​ne były nie​pew​no​ścią i za​kło​po​ta​niem: – Co się sta​ło? Twarz jego, zwró​co​na ku gó​rze, tkwi​ła tuż pod moją. – Kurcz – brzmia​ła od​po​wiedź. A po​tem z nie​po​ko​jem w gło​sie: – Nie trze​-

ba ni​ko​go wo​łać. – Nie mia​łem za​mia​ru – po​wie​dzia​łem. – Czy je​steś sam na po​kła​dzie? – Tak. Od​nio​słem wra​że​nie, że go​tów pu​ścić trap i od​pły​nąć poza krąg wi​dze​nia, w ciem​ność, ta​jem​ni​czo, tak jak się tu zja​wił. Tym​cza​sem twór ten, któ​ry jak​by wy​pły​nął z dna mor​skie​go (a był to z pew​no​ścią ląd naj​bliż​szy), chciał tyl​ko wie​dzieć, któ​ra go​dzi​na. Po​wie​dzia​łem mu. A wów​czas on z dołu, ostroż​nie: – Wasz ka​pi​tan jest pew​nie w środ​ku? – Na pew​no nie. Snadź wal​czył z sobą, bo usły​sza​łem coś w ro​dza​ju ci​che​go, gorz​kie​go po​mru​ku zwąt​pie​nia: – Co mi z tego? – Za​wa​hał się i na​stęp​ne sło​wa wy​po​wie​dział z pew​nym tru​dem: – Słu​chaj no, nie mógł​byś go, wy​wo​łać bez ha​ła​su? Zde​cy​do​wa​łem się po​wie​dzieć praw​dę. – Ja je​stem ka​pi​ta​nem. Do​szło mnie z po​wierzch​ni ci​che: „Na Boga!” Bły​ski fos​fo​re​scen​cji za​tań​czy​ły w wi​rze do​oko​ła jego cia​ła, gdy chwy​tał dru​gą ręką za szcze​bel tra​pu. – Na​zy​wam się Leg​gatt. Głos jego był spo​koj​ny i zde​cy​do​wa​ny. Przy​zwo​ity głos. Jego opa​no​wa​nie udzie​li​ło mi się w pew​nej mie​rze. Za​uwa​ży​łem bar​dzo spo​koj​nie: – Musi pan być do​brym pły​wa​kiem. – Tak. Je​stem w wo​dzie od dzie​wią​tej. Te​raz mi po​zo​sta​je tyl​ko jed​no: albo pu​ścić trap, pły​nąć aż do wy​czer​pa​nia i uto​nąć, albo… wyjść na po​kład. Wy​czu​łem, że to nie de​spe​rac​ka for​muł​ka, tyl​ko praw​dzi​wa al​ter​na​ty​wa, z któ​rą się li​czy czło​wiek o że​la​znej woli. Już z tego sa​me​go po​wi​nie​nem wy​wnio​sko​wać, że jest mło​dy; do​praw​dy, tyl​ko mło​dym lu​dziom na​strę​cza​ją się

tak zde​cy​do​wa​ne roz​wią​za​nia. Wów​czas jed​nak była to z mo​jej stro​ny in​tu​icja. Ta​jem​ni​cza nić na​wią​za​ła się już mię​dzy nami dwo​ma – w ob​li​czu ci​che​go, po​ciem​nia​łe​go mo​rza pod​zwrot​ni​ko​we​go i ja by​łem mło​dy; dość mło​dy, by przy​jąć wszyst​ko bez ko​men​ta​rzy. Rap​tem czło​wiek z mo​rza po​czął dra​pać się po sztorm​tra​pie, ja zaś po​śpie​szy​łem po odzie​nie. Za​nim wsze​dłem pod po​kład, przy​sta​ną​łem w bu​fe​cie u stóp tra​pu na​słu​chu​jąc. Po​przez za​mknię​te drzwi ka​bi​ny pierw​sze​go ofi​ce​ra do​cho​dzi​ło zgłu​szo​ne chra​pa​nie. Drzwi ka​bi​ny dru​gie​go ofi​ce​ra za​mknię​te były na ha​czyk; pa​no​wa​ły w niej ciem​no​ści i ci​sza. On rów​nież był mło​dy i spał jak ka​mień. Zo​sta​wał ste​ward, lecz ten bu​dził się zwy​kle do​pie​ro na wo​ła​nie. Wzią​łem z ka​bi​ny pi​ża​mę, a gdy wró​ci​łem na po​kład, nagi czło​wiek lśniąc bie​lą w ciem​no​ści sie​dział na po​kry​wie głów​ne​go luku z łok​cia​mi na ko​la​nach i gło​wą ukry​tą w dło​niach. W mgnie​niu oka ob​lókł mo​kre cia​ło w pi​ża​mę w ta​kie same sza​re pa​ski jak ta, któ​rą mia​łem na so​bie, i ru​szył za mną ni​czym mój so​bo​wtór. Szli​śmy wprost na rufę, ru​sza​jąc się zgod​nie, obaj bosi i mil​czą​cy. – Co to wszyst​ko zna​czy? – spy​ta​łem przy​ci​szo​nym gło​sem wyj​mu​jąc lam​pę z szaf​ki kom​pa​so​wej i świe​cąc mu pro​sto w twarz. – Nie​czy​sta spra​wa. Miał rysy pra​wie re​gu​lar​ne, ład​ne usta, ja​sne oczy pod dość sil​nie za​ry​so​wa​ny​mi ciem​ny​mi brwia​mi, gład​kie kwa​dra​to​we czo​ło, po​licz​ki bez za​ro​stu, mały wąs sza​ty​na i fo​rem​ny, do​brze za​okrą​glo​ny pod​bró​dek. W świe​tle lam​py, któ​rą przy​ło​ży​łem mu do twa​rzy, miał wy​raz czło​wie​ka sku​pio​ne​go, my​ślą​ce​go; taki wy​raz może mieć ktoś, kto cięż​ko bo​ry​kał się z my​śla​mi w sa​mot​no​ści. Moja pi​ża​ma świet​nie na nie​go pa​so​wa​ła. Był do​brze zbu​do​wa​ny, miał co naj​wy​żej dwa​dzie​ścia pięć lat. Przy​gryzł dol​ną war​gę rów​ny​mi bia​ły​mi zę​ba​mi. – To tak – po​wie​dzia​łem wsta​wia​jąc z po​wro​tem lam​pę na miej​sce. Cie​pła,

ocię​ża​ła noc pod​zwrot​ni​ko​wa za​mknę​ła się znów nad jego gło​wą. – Jest tam na​prze​ciw sta​tek – wy​szep​tał. – Tak. Wiem o tym. „Se​pho​ra”. Czy pan wie​dział o nas? – Nie mia​łem po​ję​cia. Je​stem jej pierw​szym ofi​ce​rem. – Prze​rwał i po​pra​wił: – Wła​ści​wie, na​le​ża​ło​by po​wie​dzieć: by​łem. – Aha! Coś się prze​skro​ba​ło? – Tak. I to nie byle co. Za​bi​łem czło​wie​ka. –- Jak to? Te​raz? – Nie, w dro​dze. Kil​ka ty​go​dni temu. Pod trzy​dzie​stym dzie​wią​tym sze​ro​ko​ści po​łu​dnio​wej. Na​zy​wam go czło​wie​kiem, choć… – W pa​sji? – pod​da​łem po​uf​nie. Ma​ja​czą​ca w mro​ku gło​wa, ciem​no​wło​sa jak moja, rzekł​byś, gło​wa du​cha, nie​do​strze​gal​nie nie​mal ski​nę​ła na tle wid​mo​wej sza​rzy​zny mej pi​ża​my. Mia​łem wra​że​nie, jak gdy​bym wśród noc​nych ciem​no​ści uj​rzał wła​sne od​bi​cie w głę​bi ja​kie​goś mrocz​ne​go i ol​brzy​mie​go zwier​cia​dła. – Ład​na hi​sto​ria, nie ma co, dla wy​cho​wan​ka Con​way – wy​szep​tał wy​raź​nie mój so​bo​wtór. – Jest pan uczniem Con​way? – Tak – od​po​wie​dział zdzi​wio​ny. I do​dał z wa​ha​niem: – Może pan tak​że… Zgadł. Star​szy o parę lat, wy​sze​dłem ze szko​ły przed jego wstą​pie​niem. Szyb​ka wy​mia​na dat – i ci​sza. Przy​szedł mi rap​tem na myśl cym​bał pierw​szy, ofi​cer z okrop​ny​mi wą​si​ska​mi i całą umy​sło​wo​ścią stresz​cza​ją​cą się w sło​wach: „Co pan mówi, pa​nie? Na moją du​szę!” So​bo​wtór mój zdra​dził, o czym my​śli: – Oj​ciec mój jest pro​bosz​czem w Nor​folk. Niech mnie pan so​bie wy​obra​zi przed są​dem, oskar​żo​ne​go o mor​der​stwo. Co do mnie, to nie wi​dzę ko​niecz​no​ści. Są lu​dzie, któ​rzy by anio​ła z nie​bios wy​pro​wa​dzi​li… ja zaś nie je​stem anio​łem. Tam​ten był jed​nym z tych ty​pów, co to sy​czą i bry​zga​ją zło​ścią, ja​kimś głu​pim ro​dza​jem zło​ści. Nędz​ne kre​atu​ry, któ​re nie wia​do​mo po co

żyją. Nie chciał speł​niać swo​ich obo​wiąz​ków i prze​szka​dzał in​nym. Zresz​tą, co tu mó​wić, sam pan zna do​brze ten ga​tu​nek roz​wy​drzo​nych, zło​śli​wych szcze​ka​czy. Od​wo​łał się do mego do​świad​cze​nia, jak gdy​by do​świad​cze​nia na​sze były iden​tycz​ne, tak jak ubiór. Do​brze wie​dzia​łem, jaką za​ra​zę wno​si taka po​stać tam, gdzie nie ma spo​so​bu za​sto​so​wa​nia le​gal​nych re​pre​sji. A i to wie​dzia​łem do​brze, że mój so​bo​wtór nie był krwio​żer​czą be​stią. Nie py​ta​łem go o szcze​gó​ły, lecz opo​wie​dział mi całe zda​rze​nie w krót​kich, ury​wa​nych zda​niach. Wszyst​ko to prze​su​nę​ło się przed mymi oczy​ma, jak gdy​bym sam tkwił w tej dru​giej pi​ża​mie. – Zda​rzy​ło się to o zmro​ku, gdy​śmy pod​no​si​li za​re​fo​wa​ny fok​ża​giel. Za​re​fo​wa​ny fok! Ro​zu​mie pan, co to była za po​go​da! Je​dy​ny ża​giel, któ​ry nam po​zo​stał, by pchać sta​tek, więc może pan so​bie wy​obra​zić, jaką mie​li​śmy prze​pra​wę. Trwa​ło to już wie​le dni. Nie​bez​piecz​na, tar​ga​ją​ca ner​wy ro​bo​ta. Tam​ten zaś bry​znął mi w twarz swą prze​klę​tą bez​czel​no​ścią przy wy​bie​ra​niu szko​tów. Mó​wię panu, że by​łem już roz​kle​ko​ta​ny tą prze​ra​ża​ją​cą bu​rzą, któ​ra nie mia​ła w ogó​le koń​ca. Prze​ra​ża​ją​ca, mó​wię panu, a sta​tek sie​dział głę​bo​ko. Są​dzę, że ten szcze​niak sam mu​siał być nie​przy​tom​ny ze stra​chu. Nie był to czas na ad​mo​ni​cje, więc wy​krę​ci​łem się na pię​cie i po​wa​li​łem go ude​rze​niem pię​ści. On po​rwał się – i na mnie. Zwar​li​śmy się w chwi​li, gdy ogrom​na! fala szła na sta​tek. Cała za​ło​ga sko​czy​ła w oli​no​wa​nie, lecz ja ści​ska​łem go za gar​dło, trzą​słem nim jak wiech​ciem. Nad nami wrza​ski: „Uwa​ga! Uwa​ga!”, a po​tem ogłu​sza​ją​cy trzask, jak gdy​by całe nie​bo zwa​li​ło się nam na gło​wy. Mó​wią, że przez z górą dzie​sięć mi​nut pra​wie nie było wi​dać stat​ku – tyl​ko masz​ty, ka​wa​łek baku i juty. Cud, że nas zna​leź​li za knech​ta​mi, i to w śmier​tel​nym uści​sku. Ja​sne, że to była moja ro​bo​ta, bo trzy​ma​łem go wciąż jesz​cze za gar​dło, gdy nas pod​no​szo​no. Tam​ten był siny na twa​rzy. Tego już nie wy​trzy​ma​li. Obu nas, i mnie, i tru​pa, po​rwa​li na rufę i (bie​gnąc

jak zgra​ja fu​ria​tów krzy​cze​li: „Mord! Mord!”, po czym wpa​dli do ka​ju​ty. A sta​tek wal​czył z bu​rzą i zni​kał pod fa​la​mi, jak​by się nie miał z nich wy​nu​rzyć wię​cej; mio​ta​ło nim po mo​rzu, że na sam wi​dok moż​na by osi​wieć. Ro​zu​miem, że szy​per wpadł w szał, jak zresz​tą wszy​scy. Od ty​go​dnia nie zmru​żył oka i na​gle taka hi​sto​ria w naj​więk​szym na​si​le​niu bu​rzy. Omal nie po​stra​dał zmy​słów. Dzi​wię się, że tam​ci wy​rwaw​szy z mych rąk tru​pa swe​go ko​cha​ne​go ofi​ce​ra okrę​to​we​go, nie wrzu​ci​li mnie do mo​rza. Po​wie​dzia​no mi po​tem, że nie było ła​two nas roz​dzie​lić. Sło​wem, prze​ra​ża​ją​ca hi​sto​ria, od któ​rej wło​sy je​ży​ły​by się ze zgro​zy sę​dzie​mu i przy​się​głym. Gdy przy​sze​dłem do sie​bie, usły​sza​łem naj​pierw to samo bez​na​dziej​ne wście​kłe wy​cie bu​rzy, a przez nie prze​bi​jał głos sta​re​go. Stał na​chy​lo​ny nad mą koją. Oczy mu błysz​cza​ły spod kap​tu​ra gu​mo​we​go płasz​cza. Wle​pił je we mnie. „Pa​nie Leg​gatt, za​bił pan czło​wie​ka. Me może pan od​tąd peł​nić funk​cji pierw​sze​go ofi​ce​ra na tym stat​ku.” Głos przy​by​sza od cią​głe​go tłu​mie​nia na​brał mo​no​ton​nej bar​wy. On sam opie​rał się ręką o luk świetl​ny i przez cały ten czas, o ile mo​głem do​strzec, nie drgnął na​wet. – Przy​jem​na hi​sto​ryj​ka dla za​ba​wie​nia spo​koj​ne​go to​wa​rzy​stwa przy her​ba​cie – za​koń​czył tym sa​mym to​nem. Ja rów​nież jed​ną ręką wspie​ra​łem się na kra​wę​dzi luku i ani drgną​łem, o ile so​bie przy​po​mi​nam. Sta​li​śmy tuż obok sie​bie o nie​ca​łą sto​pę. Przy​szło mi na myśl, że gdy​by tak sta​ry „Co pan mówi, pa​nie? Na mą du​szę!” wy​tknął gło​wą z nad​bu​dów​ki i zo​ba​czył nas, po​my​ślał​by nie​chyb​nie, że mu się dwoi w oczach albo że jest świad​kiem ja​kichś cza​rów: dziw​ny ka​pi​tan uci​na so​bie roz​mów​kę ze swym wła​snym sza​rym du​chem. Za​czą​łem roz​wa​żać po​śpiesz​nie, jak do tego nie do​pu​ścić. Sły​sza​łem ła​go​dzą​cy szept przy​by​sza: – Mój oj​ciec jest pro​bosz​czem w Nor​folk – mó​wił. Za​po​mniał snadź, że już zdą​żył za​wia​do​mić mnie o tym do​nio​słym fak​cie. Do​praw​dy, wiel​ce miła hi​sto​ryj​ka.

– Niech pan prze​śliź​nie się te​raz na dół do mego po​miesz​cze​nia – po​wie​dzia​łem ru​sza​jąc ostroż​nie na​przód. Za mną mój so​bo​wtór, na​śla​du​jąc moje ru​chy; na​sze bose sto​py po​su​wa​ły się bez​gło​śnie; wpu​ści​łem go do wnę​trza i, za​mknąw​szy drzwi sta​ran​nie, za​wo​ła​łem dru​gie​go ofi​ce​ra. Po​tem wró​ci​łem na po​kład cze​ka​jąc, aż przyj​dzie mnie za​stą​pić. – Jak do​tąd, ani śla​du wia​tru! – za​uwa​ży​łem, gdy się zbli​żył. – Tak, pa​nie. Ani śla​du – przy​znał sen​nie swym ochry​płym gło​sem z taką dozą uprzej​mo​ści, ja​kiej wy​ma​ga​ła dys​cy​pli​na, nic nad​to, i le​d​wie tłu​miąc ziew​nię​cie. – Do​brze, wi​nien pan zwa​żać tyl​ko na wiatr. Otrzy​mał pan roz​kaz? – Tak jest, pa​nie ka​pi​ta​nie. Ob​sze​dłem parę razy rufę przed odej​ściem. Dru​gi ofi​cer, zwró​co​ny twa​rzą ku dzio​bo​wi stat​ku, oparł się łok​ciem na dra​bli​nach ster​masz​tu i tak po​zo​stał. W dole cią​gle jesz​cze sły​chać było spo​koj​ne po​chra​py​wa​nie pierw​sze​go ofi​ce​ra. Lam​pa w ka​bi​nie pa​li​ła się nad sto​łem, na któ​rym stał wa​zon z kwia​ta​mi, uprzej​mie ofia​ro​wa​ny​mi przez okrę​to​we​go do​staw​cę pro​wian​tu. Póź​niej nie bę​dzie już kwia​tów co naj​mniej przez trzy mie​sią​ce. Dwie wiąz​ki ba​na​nów zwi​sa​ły sy​me​trycz​nie z po​kład​ni​ka po obu stro​nach osza​lo​wa​nia ma​szy​ny ste​ro​wej. Wszyst​ko na stat​ku po​zo​sta​ło bez zmia​ny – z tą tyl​ko róż​ni​cą, że obie pi​ża​my ka​pi​ta​na jed​no​cze​śnie były w uży​ciu, jed​na tkwi​ła nie​ru​cho​mo w ka​bi​nie, dru​ga zaś za​cho​wy​wa​ła się bar​dzo ci​cho w ka​pi​tań​skim sa​lo​ni​ku. Tu trze​ba wy​ja​śnić, że ka​bi​na moja mia​ła kształt du​że​go L z drzwia​mi w ką​cie, otwie​ra​ją​cy​mi się do krót​sze​go ra​mie​nia li​te​ry. Sofa po le​wej, a koja po pra​wej stro​nie; biur​ko i stół z chro​no​me​tra​mi znaj​do​wa​ły się na​prze​ciw drzwi. Lecz otwie​ra​jąc je tyl​ko i nie wcho​dząc do wnę​trza ka​bi​ny, nie wi​dzia​ło się dłu​gie​go (lub pro​sto​pa​dłe​go) ra​mie​nia li​te​ry. Sta​ły tam skrzy​nie, a nad nimi mie​ści​ła się bi​blio​te​ka; tro​chę ubra​nia – jed​na czy dwie cie​płe kurt​ki,

czap​ki, gu​mo​wy płaszcz i tym po​dob​ne czę​ści gar​de​ro​by wi​sia​ły na ha​kach. U koń​ca tego ra​mie​nia były drzwi wio​dą​ce do ła​zien​ki, do któ​rej moż​na było rów​nież wejść wprost, z ka​ju​ty. Ale tam​tę​dy się nie cho​dzi​ło. Ta​jem​ni​czy gość sko​rzy​stał z tego roz​kła​du. Wszedł​szy do ka​bi​ny, ja​sno oświe​tlo​nej przez dużą lam​pę na pa​łą​kach, przy​twier​dzo​ną do gro​dzi nad biur​kiem, da​rem​nie się za nim oglą​da​łem, póki sam nie wy​szedł spo​koj​nie zza ubrań wi​szą​cych w nie​wi​docz​nej czę​ści po​miesz​cze​nia. – Usły​sza​łem, że ktoś ru​sza się w po​bli​żu, więc wsze​dłem tam od razu – szep​nął. Ja rów​nież mó​wi​łem gło​sem przy​ci​szo​nym. – Nikt tu nie wcho​dzi bez pu​ka​nia i bez po​zwo​le​nia. Ski​nął gło​wą. Rysy miał za​ostrzo​ne, opa​le​ni​zna za​ni​kła, rzekł​byś, czło​wiek cho​ry. I nie dziw. Miał za sobą, mó​wił, sie​dem ty​go​dni aresz​tu w ka​bi​nie. Lecz: nie było nic cho​ro​bli​we​go w jego oczach i w wy​ra​zie twa​rzy. Nie był po​dob​ny do mnie ani tro​chę; po​mi​mo to, gdy tak sta​li​śmy na​chy​le​ni nad koją ty​łem do drzwi szep​cząc do sie​bie z po​chy​lo​ny​mi ku so​bie ciem​ny​mi gło​wa​mi, zu​chwa​lec, któ​ry by ukrad​kiem uchy​lił drzwi i zer​k​nął do wnę​trza, zdu​miał​by się na nie​sa​mo​wi​ty wi​dok: roz​dwo​jo​ny ka​pi​tan po​ro​zu​mie​wa się szep​tem ze swym dru​gim ja. – Ale to wszyst​ko jesz​cze nie wy​ja​śnia, w jaki spo​sób zna​lazł się pan przy sztorm​tra​pie u bur​ty – ba​da​łem nie​do​sły​szal​nym pra​wie szep​tem, bo mó​wi​li​śmy tyl​ko szep​tem. Za​da​łem mu to py​ta​nie, gdy już opo​wie​dział mi ob​szer​niej, co dzia​ło się na „Se​pho​rze” po przej​ściu bu​rzy. – Nim mi​nę​li​śmy Przy​lą​dek Ja​waj​ski, mia​łem czas prze​my​śleć wszyst​ko wie​lo​krot​nie. Przez sześć ty​go​dni nic in​ne​go nie ro​bi​łem, gdyż tyl​ko go​dzi​nę mniej wię​cej, wie​czo​ra​mi, po​zwa​la​no mi spa​ce​ro​wać po ru​fo​wym po​kła​dzie. Szep​tał z rę​ko​ma zło​żo​ny​mi na brze​gu mo​jej koi i oczy​ma wpa​trzo​ny​mi w dal po​przez otwar​ty ilu​mi​na​tor. Poj​mo​wa​łem do​sko​na​le ów pro​ces my​śle​-

nia, my​śle​nia nie​ugię​te​go, może i nie​wzru​szo​ne​go. Tak my​śleć ja bym nie po​tra​fił. – Ob​li​czy​łem, że ciem​ność za​pad​nie, nim zbli​ży​my się do lądu – cią​gnął tak ci​cho, że mu​sia​łem wy​tę​żać słuch, choć sta​li​śmy tuż przy so​bie, pra​wie ra​mię przy ra​mie​niu. – Więc za​żą​da​łem roz​mo​wy ze sta​rym. Za​wsze był bar​dzo zmie​sza​ny, gdy przy​cho​dził mnie od​wie​dzać; jak gdy​by wsty​dził się spoj​rzeć mi w oczy. Ten fok​ża​giel, wie pan, oca​lił sta​tek, któ​ry sie​dział zbyt głę​bo​ko, by trzy​mać się dłu​go bez oża​glo​wa​nia. I to ja za nie​go ka​za​łem pod​nieść ten ża​giel. Tak czy owak, dość że przy​szedł. Gdy więc był już w mo​jej ka​bi​nie, a sta​nął w drzwiach i pa​trzył na mnie, jak bym już miał na szyi stry​czek, po​pro​si​łem go pro​sto z mo​stu, by zo​sta​wił na noc drzwi mej ka​bi​ny otwar​te, kie​dy bę​dzie​my prze​cho​dzić przez cie​śni​nę Sun​da. Wy​brze​że Jawy le​ża​ło​by wów​czas o dwie, trzy mile od An​je​ru. Nie chcia​łem nic wię​cej. Na dru​gim roku Con​way do​sta​łem na​gro​dę pły​wac​ką. – Wie​rzę – tchną​łem. – Bóg je​den wie, po co oni mnie co noc za​my​ka​li. Mie​li ta​kie miny, jak gdy​by się bali, że mogę włó​czyć się po nocy i du​sić lu​dzi. Czyż je​stem krwio​żer​czą be​stią? Czy wy​glą​dam na to? Prze​bóg! gdy​bym był taki, czyż sta​ry wa​żył​by się wcho​dzić do mo​jej ka​bi​ny? Po​wie pan, że mógł​bym wte​dy ko​rzy​sta​jąc ze spo​sob​no​ści zwa​lić go z nóg i wy​sko​czyć: było już ciem​no. Otóż nie. I z tego sa​me​go po​wo​du nie chcia​łem roz​bi​jać drzwi. Usły​szaw​szy bo​wiem ha​łas rzu​ci​li​by się, aby mnie za​trzy​mać, ja zaś nie chcia​łem się wda​wać w bój​kę. W tu​mul​cie jesz​cze kto mógł​by po​stra​dać ży​cie – prze​cież nie wy​ry​wał​bym się po to, by zo​stać z po​wro​tem wtrą​co​ny do ka​bi​ny, ja zaś nie chcia​łem mieć wię​cej do czy​nie​nia z ta​ki​mi spra​wa​mi. Od​mó​wił, jesz​cze bar​dziej zmie​sza​ny niż zwy​kle. Bał się ma​ry​na​rzy, a tak​że swe​go dru​gie​go ofi​ce​ra, z któ​rym od lat że​glo​wał ra​zem: si​wo​wło​sy sta​ry ma​zgaj; i ste​war​da; był z nim, dia​bli wie​dzą jak dłu​go, sie​dem​na​ście lat czy wię​cej, na​szpi​ko​wa​ny za​sa​da​-

mi fa​ry​ze​usz, nie​na​wi​dzą​cy mnie z ca​łej du​szy po pro​stu dla​te​go, że by​łem pierw​szym ofi​ce​rem. Wie pan, nie było jesz​cze na „Se​pho​rze” pierw​sze​go ofi​ce​ra, któ​ry by od​był wię​cej niż jed​ną po​dróż. Te dwa sta​re grzy​by pro​wa​dzi​ły sta​tek. Li​cho wie, cze​go jesz​cze bał się szy​per (ner​wy mu​siał mieć zsie​pa​ne tą pie​kiel​ną bu​rzą), od​po​wie​dzial​no​ści wo​bec pra​wa… może żony, nie wia​do​mo. Ach tak, była na stat​ku. Choć nie przy​pusz​czam, by się w to wda​wa​ła. Są​dzę, że chcia​ła się mnie po​zbyć stam​tąd jak naj​prę​dzej, w ja​ki​kol​wiek spo​sób. „Pięt​no Ka​ina”, uwa​ża pan. W po​rząd​ku. Zde​cy​do​wa​ny by​łem na tu​łacz​kę: dość duża za​pła​ta za ży​cie Abla tak pod​rzęd​ne – go ga​tun​ku. Lecz on nie chciał mnie słu​chać. „Spra​wa musi pójść swym try​bem. Je​stem tu przed​sta​wi​cie​lem pra​wa.” Trząsł się jak liść osi​ki. „Więc pan się nie zga​dza?” – „Nie.” – „Do​bra​noc. Mam na​dzie​ję, że panu ta de​cy​zja nie od​bie​rze snu”, za​koń​czy​łem i od​wró​ci​łem się do nie​go ty​łem. „To ja się dzi​wię, że pan może spać”, wrzesz​czy i za​my​ka drzwi. – Rze​czy​wi​ście, od tego cza​su źle sy​pia​łem. Było to przed trze​ma ty​go​dnia​mi. Przez Mo​rze Ja​waj​skie pły​nę​li​śmy po​wo​li, zno​si​ło nas Wo​kół Ka​ri​ma​ty przez dzie​sięć dni. Gdy sta​nę​li​śmy tu na ko​twi​cy, zda​wa​ło im się, przy​pusz​czam, że wszyst​ko w po​rząd​ku. Naj​bliż​szy ląd (o pięć mil) był miej​scem prze​zna​cze​nia stat​ku i kon​sul nie​zwłocz​nie ka​zał​by mnie schwy​tać; nie by​ło​by sen​su ucie​kać na te tam wy​sep​ki. Nie ma na nich pew​nie ani kro​pli słod​kiej wody. Nie wiem, jak się to zda​rzy​ło, dość że tej nocy ste​ward, przy​nió​sł​szy ko​la​cję, zo​sta​wił mnie sa​me​go i drzwi za sobą nie za​mknął. Zja​dłem tę ko​la​cję i wszyst​ko, co mi dali. Po​tem wy​sze​dłem na ru​fo​wy po​kład. Nie przy​pusz​czam, bym miał na my​śli uciecz​kę. Chy​ba po pro​stu chcia​łem ode​tchnąć świe​żym po​wie​trzem. Rap​tem owład​nę​ła mną po​ku​sa. Za​nim uświa​do​mi​łem so​bie do​kład​nie, co ro​bię, zrzu​ci​łem pan​to​fle i zna​la​złem się w wo​dzie. Ktoś usły​szał plusk i wsz​czął się strasz​ny rwe​tes. „Uciekł! Spusz​czaj ło​dzie! Po​peł​nił sa​mo​bój​stwo! Nie, pły​nie!” Pły​ną​łem, oczy​wi​ście. Nie tak to ła​-

two pły​wa​ko​wi mo​jej mia​ry uto​pić się ska​cząc do wody. Wy​lą​do​wa​łem, na naj​bliż​szej wy​sep​ce, nim łódź od​bi​ła od stat​ku. Sły​sza​łem, jak wio​sło​wa​li w ciem​no​ściach na​wo​łu​jąc i tak da​lej, wkrót​ce jed​nak za​prze​sta​li. Wszyst​ko się uspo​ko​iło i za​le​gła zno​wu mar​twa ci​sza. Sia​dłem na ka​mie​niu, by się za​sta​no​wić. Nie wąt​pi​łem ani przez chwi​lę, że o świ​cie wzno​wią po​szu​ki​wa​nia. Nie było gdzie się ukryć po​śród tych ka​mien​nych zło​mów, a gdy – by na​wet było, to cóż by mi z tego przy​szło? Ucie​kłem szczę​śli​wie i nie śni​ło mi się wra​cać. Więc po chwi​li ścią​gną​łem ubra​nie, zro​bi​łem z nie​go wę​ze​łek, wło​ży​łem do środ​ka ka​mień i uto​pi​łem je w głę​bi, od stro​ny peł​ne​go mo​rza. Uwa​ża​łem to po​zor​ne sa​mo​bój​stwo za wy​star​cza​ją​cą ofia​rę. Niech my​ślą, co im się żyw​nie po​do​ba; to​pić się ani my​ślę. Po​sta​no​wi​łem pły​nąć aż do uto​nię​cia, ale to jest cał​kiem co in​ne​go. Prze​pły​ną​łem na dru​gą wy​sep​kę i z niej wła​śnie zo​ba​czy​łem wa​sze świa​tło ko​twicz​ne. A więc ja​kiś cel, do któ​re​go moż​na pły​nąć; z ła​two​ścią mi to przy​cho​dzi​ło, a po dro​dze tra​fi​łem na pła​ską ska​łę, ster​czą​cą ja​kieś parę stóp nad wodą. Są​dzę, że w dzień mógł​by pan doj​rzeć ją z rufy przez lor​ne​tę. Wdra​pa​łem się na nią i wy​po​czą​łem chwi​lę. Po​tem znów zsu​ną​łem się do wody. Ten ostat​ni od​ci​nek miał chy​ba wię​cej niż milę. Szept jego sta​wał się co​raz cich​szy; przez cały czas przy​bysz miał oczy utkwio​ne w ilu​mi​na​tor, w któ​rym nie było wi​dać na​wet gwiaz​dy. Nie prze​ry​wa​łem mu. W jego opo​wia​da​niu, w ca​łej jego oso​bo​wo​ści było coś, co za​my​ka​ło usta, unie​moż​li​wia​ło ko​men​ta​rze, coś w ro​dza​ju sta​nu uczu​cio​we​go albo wła​ści​wo​ści, dla któ​rej nie umiem zna​leźć na​zwy. I ,gdy za​milkł, zdo​by​łem się tyl​ko na zdaw​ko​wy szept: – Więc pan po​pły​nął ku na​sze​mu świa​tłu? – Tak, wprost ku nie​mu. Był to ja​kiś cel. Nie mo​głem go po​my​lić z gwiaz​dą na ho​ry​zon​cie, gdyż wy​brze​że mi za​sła​nia​ło tę część nie​ba, i nie mo​głem rów​nież wi​dzieć lądu. Woda była jak szkło. To tak, jak gdy​by się pły​nę​ło w ja​-

kiejś pie​kiel​nej, głę​bo​kiej cy​ster​nie, z któ​rej wy​dra​pać się gdzie​kol​wiek nie było spo​so​bu; naj​bar​dziej ba​łem się pły​nąć w kół​ko, jak ba​ran, któ​ry do​stał kręć​ka, pły​nąć aż do zu​peł​ne​go wy​czer​pa​nia; ba, nie mia​łem też ocho​ty wra​cać… O, nie! Niech pan so​bie wy​obra​zi tyl​ko, jak mnie na​gie​go, świe​cą​ce​go go​li​zną, ścią​ga​ją z jed​nej z tych wy​se​pek, ścią​ga​ją za kark, a ja rzu​cam się i wal​czę jak dzi​kie zwie​rzę. Ktoś przy tej spo​sob​no​ści na pew​no by po​stra​dał ży​cie, a tego wca​le so​bie nie ży​czy​łem. Więc pły​ną​łem. Po​tem wasz sztorm​trap… – Dla​cze​go pan nie ob​wo​łał stat​ku? – za​py​ta​łem nie​co gło​śniej. Do​tknął lek​ko mego ra​mie​nia. Tuż nad na​szy​mi gło​wa​mi ode​zwa​ły się nie​dba​łe kro​ki; za​trzy​ma​ły się. Dru​gi ofi​cer prze​szedł z prze​ciw​nej stro​ny rufy i, o ile mo​gli​śmy wy​wnio​sko​wać, wy​chy​lił się za bur​tę. – Nie mógł sły​szeć, jak mó​wi​li​śmy, praw​da? – trwoż​nie tchnął mi do ucha mój so​bo​wtór. Oba​wa jego była do​sta​tecz​ną od​po​wie​dzią na moje py​ta​nie. Od​po​wiedź ta mó​wi​ła, jak da​le​ce po​ło​że​nie było trud​ne. Z ca​łym spo​ko​jem za​mkną​łem ilu​mi​na​tor, dla pew​no​ści. Gło​śniej​sze sło​wo mo​gło​by dojść do nie​po​wo​ła​nych uszu. – Kto tam jest? – wy​szep​tał wte​dy. – Mój dru​gi ofi​cer. Lecz wiem o nim nie​wie​le wię​cej od pana. I opo​wie​dzia​łem mu o so​bie. Zo​sta​łem wy​zna​czo​ny na to sta​no​wi​sko w chwi​li, gdy naj​mniej się spo​dzie​wa​łem cze​goś po​dob​ne​go, nie​ca​łe dwa ty​go​dnie temu. Me zna​łem ani stat​ku, ani za​ło​gi. W por​cie nie mia​łem cza​su ro​zej​rzeć się i po​znać ko​go​kol​wiek. Oni zaś wie​dzie​li o mnie tyl​ko tyle, że zo​sta​łem po​wo​ła​ny do kie​ro​wa​nia stat​kiem w po​wrot​nej po​dró​ży. Poza tym by​łem dla nich rów​nie obcy jak i on – po​wie​dzia​łem.. I w owej chwi​li czu​łem się tym do​tknię​ty do ży​we​go. Czu​łem, że wy​star​czy​ło​by lada głup​stwo, by uczy​nić mnie w oczach za​ło​gi oso​bi​sto​ścią po​dej​rza​ną.

Przez ten czas od​wró​cił się i oto my obaj, dwaj obcy na stat​ku, sta​nę​li​śmy na​prze​ciw sie​bie sy​me​trycz​nie. – Wasz trap… – za​szem​rał po krót​kim mil​cze​niu. – Ko​muż by przy​szło na myśl, że znaj​dzie trap zwie​szo​ny nocą ze stat​ku sto​ją​ce​go tu​taj na ko​twi​cy! Wte​dy wła​śnie po​czu​łem bar​dzo przy​kre omdle​nie. Po dzie​wię​ciu ty​go​dniach po​dob​ne​go ży​cia każ​dy wy​szedł​by z for​my. Nie był​bym w sta​nie opły​nąć stat​ku aż do łań​cu​chów ko​twicz​nych. I oto, jak na za​wo​ła​nie, wisi so​bie trap, któ​re​go moż​na się chwy​cić! A po​tem, gdy się go już ucze​pi​łem, po​wie​dzia​łem so​bie: „Co mi z tego?” I gdy nad po​rę​czą nad​bur​cia zo​ba​czy​łem gło​wą czło​wie​ka, któ​ry mi się przy​pa​try​wał, mia​łem ocho​tę od​pły​nąć na​tych​miast; nie​chby so​bie wrzesz​czał w ja​kimś tam ję​zy​ku. Nie mia​łem nic prze​ciw​ko temu, by mi się przy​pa​try​wa​no. Nie… my​śla​łem na​wet o tym z przy​jem​no​ścią. Ale pan (prze​mó​wił do mnie tak spo​koj​nie… jak gdy​by pan się mnie spo​dzie​wał… że zo​sta​łem jesz​cze chwi​lę. By​łem dia​blo sa​mot​ny wte​dy… to zna​czy, nie kie​dy pły​ną​łem, lecz u tra​pu. Cie​szy​łem się, że mogę po​roz​ma​wiać z kimś, kto nie jest z za​ło​gi „Se​pho​ry”. O ka​pi​ta​na za​py​ta​łem od​ru​cho​wo. Nic by mi z tego nie przy​szło, wie​dział​by o mnie cały sta​tek, a ci tam na pew​no zja​wi​li​by się po mnie rano. Nie wiem, jak się to sta​ło… chcia​łem, żeby mnie zo​ba​czo​no, chcia​łem otwo​rzyć do ko​goś usta, za​nim bym ru​szył da​lej. Nie wiem, co bym po​wie​dział… „Pięk​na po​go​da, nie​praw​daż?”, czy coś w tym ro​dza​ju. – Czy pan są​dzi, że oni wkrót​ce tu nad​pły​ną? – spy​ta​łem z pew​nym po​wąt​pie​wa​niem. – Bar​dzo moż​li​we – od​po​wie​dział sła​bym gło​sem. Na​gle opu​ści​ły go siły. Nie mógł utrzy​mać pro​sto gło​wy; zwi​sła mu na ra​mio​na. – Hm. Zo​ba​czy​my. Tym​cza​sem kładź się pan do łóż​ka – szep​ną​łem. – Po​móc panu? Już. Była to dość wy​so​ka koja z sys​te​mem szu​flad pod po​sła​niem. Ten nie​po​-

rów​na​ny pły​wak rze​czy​wi​ście po​trze​bo​wał mej po​mo​cy. Pod​trzy​ma​łem go za nogę. Wto​czył się do koi, prze​wró​cił na ple​cy i ręką za​rzu​cił na oczy. Le​żąc tak, z twa​rzą pra​wie za​kry​tą, wy​glą​dać mu​siał, jak ja zwy​kle wy​glą​da​łem w koi. Przez chwi​lę przy​glą​da​łem się memu „dru​gie​mu ja”. Po​tem sta​ran​nie za​su​ną​łem sto​ry za​sła​nia​jąc koję. Były to sto​ry z zie​lo​nej ser​ży z kół​ka​mi u góry, su​wa​ją​cy​mi się po mie​dzia​nym prę​cie. Przy​szło mi na myśl, by spiąć je dla pew​no​ści, lecz sie​dzia​łem już na so​fie i nie chcia​ło mi się wsta​wać, by po​szu​kać szpil​ki. Zde​cy​do​wa​łem, że zro​bię to za chwi​lę. Czu​łem się bar​dzo zmę​czo​ny, i to w szcze​gól​ny spo​sób, zmę​czo​ny na​pię​ciem prze​kra​da​nia się, wy​sił​kiem szep​ta​nia i w ogó​le samą ta​jem​ni​czo​ścią tego wy​da​rze​nia. Była trze​cia w nocy, a ja czu​wa​łem od dzie​wią​tej; spać mi się jed​nak nie chcia​ło, nie mógł​bym się po​ło​żyć. Sie​dzia​łem więc tak, wy​mę​czo​ny, z wzro​kiem utkwio​nym w sto​ry, usi​łu​jąc się wy​zbyć uczu​cia, że je​stem na​raz w dwu miej​scach; drę​czy​ło mnie nad​to do​kucz​li​we stu​ka​nie w gło​wie. Z ulgą od​kry​łem na​gle, że to nie w mo​jej gło​wie stu​ka, a po ze​wnętrz​nej stro​nie drzwi. Nim obu​dzi​łem się na do​bre, wy​pa​dło mi z ust: „Pro​szę wejść”, i ste​ward wkro​czył nio​sąc na tacy kawę. Za​pew​ne mu​sia​łem za​snąć i tak się prze​stra​szy​łem, że wrza​sną​łem: „Tu! Je​stem tu, ste​war​dzie!”, jak gdy​by był nie wiem jak da​le​ko. Po​sta​wił tacę na sto​le, bli​żej sofy, i do​pie​ro wte​dy po​wie​dział spo​koj​nie: – Wi​dzę, że pan jest tu, pa​nie ka​pi​ta​nie. Uczu​łem, że ob​rzu​ca mnie ba​daw​czym wzro​kiem, lecz nie mia​łem od​wa​gi pod​nieść na nie​go oczu. Mu​siał być zdzi​wio​ny, że kła​dąc się spać na so​fie za​su​ną​łem sto​ry u mej koi. Wy​szedł, po​zo​sta​wia​jąc jak zwy​kle hak spusz​czo​ny. Sły​sza​łem, że szo​ru​ją mi nad gło​wą po​kład. Wie​dzia​łem, że za​wia​do​mi​li​by mnie za​raz, gdy​by wiatr skądś za​wiał. Ci​sza, po​my​śla​łem. Po​dwój​nie mnie to gnę​bi​ło. Czu​łem się jesz​cze moc​niej roz​dwo​jo​ny. Na​gle ste​ward znów sta​nął w drzwiach. Ze​sko​czy​łem z sofy tak gwał​tow​nie, że aż się cof​nął.

– Cze​go tu chce​cie? – Za​mknąć ilu​mi​na​tor, pa​nie ka​pi​ta​nie. Zmy​wa​ją po​kła​dy. – Jest za​mknię​ty – od​po​wie​dzia​łem czer​wie​nie​jąc. – To do​brze. – Ale nie ru​szał się od drzwi i od​wza​jem​nił mi się spoj​rze​niem dziw​nie dwu​znacz​nym. Po​tem, nie pa​trząc mi już w oczy, spy​tał ze zmie​nio​ną twa​rzą, gło​sem nie​zwy​kle grzecz​nym, nie​omal przy​mil​nym: – Czy mogę wejść i za​brać próż​ną fi​li​żan​kę? – Na​tu​ral​nie. – Od​wró​ci​łem się do nie​go ty​łem. Wpadł do ka​bi​ny i rów​nie pręd​ko z niej wy​sko​czył. Wów​czas za​mkną​łem drzwi i na​wet za​su​ną​łem ry​giel. To nie mo​gło trwać dłu​go. W ka​bi​nie było przy tym go​rą​co jak w pie​cu. Rzu​ci​łem okiem na mego so​bo​wtó​ra i skon​sta​to​wa​łem, że cią​gle le​żał w tej sa​mej po​zy​cji, z ręką na oczach; pierś mu się pod​no​si​ła; wło​sy miał mo​kre; pod​bró​dek lśnił od potu. Się​gną​łem nad nim ręką i otwo​rzy​łem ilu​mi​na​tor. „Mu​szę się po​ka​zać na po​kła​dzie” – roz​my​śla​łem. Teo​re​tycz​nie rzecz bio​rąc, mo​głem ro​bić, co mi się po​do​ba, i nikt w ca​łym kole wid​no​krę​gu nie śmiał pra​wa temu się sprze​ci​wiać; a jed​nak nie star​czy​ło mi od​wa​gi, by za​mknąć drzwi ka​bi​ny i za​brać klucz. Wy​cho​dząc z ka​ju​ty zo​ba​czy​łem gru​pę skła​da​ją​cą się z dwóch mych ofi​ce​rów – dru​gi ofi​cer był bosy, a pierw​szy w dłu​gich gu​mo​wych bu​tach – i ste​war​da. Sta​li przy ru​fo​wym tra​pie, ste​ward zaś w po​ło​wie jej wy​so​ko​ści; mó​wił im coś z oży​wie​niem. Za​uwa​żyw​szy mnie, czym prę​dzej znik​nął w dole. Dru​gi ofi​cer zbiegł na śród​o​krę​cie, gdzie za​czął wy​da​wać ja​kieś roz​ka​zy, a pierw​szy ofi​cer ru​szył na moje spo​tka​nie do​ty​ka​jąc ręką czap​ki. W jego oczach tli​ła się iskra cie​ka​wo​ści. Nie po​do​ba​ło mi się to. Nie wiem, czy ste​ward po​wie​dział mu tyl​ko, że je​stem „stuk​nię​ty”, czy może zgo​ła pi​ja​ny, dość że naj​wy​raź​niej po​sta​no​wił mieć mnie na oku. Pa​trzy​łem, jak się zbli​żał z uśmie​chem, któ​ry, gdy pod​szedł zu​peł​nie bli​sko, zmro​ził go aż po su​mia​ste wąsy. Nie da​łem mu otwo​rzyć ust.

– Prze​bra​so​wać reje! Po​tem mo​żesz pan zwol​nić za​ło​gę na śnia​da​nie. Był to pierw​szy fa​cho​wy roz​kaz, jaki wy​da​łem na tym stat​ku; po​zo​sta​łem na po​kła​dzie, by przyj​rzeć się jego wy​ko​na​niu. Czu​łem po​trze​bę bez​zwłocz​ne​go utwier​dze​nia się w do​wódz​twie. A ten bła​znu​ją​cy smar​kacz mu​siał wy​ko​nu​jąc roz​kaz parę razy spu​ścić z tonu, sko​rzy​sta​łem też ze spo​sob​no​ści, by (przyj​rzeć się każ​de​mu z sze​re​go​wych ma​ry​na​rzy, gdy de​fi​lo​wa​li przede rnną zmie​rza​jąc do tyl​nych bra​sów. Przy śnia​da​niu, sam nic nie je​dząc, pre​zy​do​wa​łem z tak lo​do​wa​tą god​no​ścią, że dwaj ofi​ce​ro​wie ze​mknę​li jak nie​pysz​ni, gdy tyl​ko wzglę​dy grzecz​no​ści na to po​zwo​li​ły. A przez cały czas, wsku​tek dwu​to​ro​wo​ści my​śle​nia, by​łem nie​sły​cha​nie roz​tar​gnio​ny, jak czło​wiek nie przy zdro​wych zmy​słach. W oczach mia​łem usta​wicz​nie ob​raz mego so​bo​wtó​ra, śpią​ce​go za drzwia​mi, na​prze​ciw któ​rych sie​dzia​łem u sto​łu, na ho​no​ro​wym miej​scu. Mia​łem uczu​cie, że w rów​nym stop​niu za​le​ży on od mej woli jak moja wła​sna oso​ba. Stan taki przy​po​mi​nał obłęd, ba, gor​szy był od obłę​du, gdyż zda​wa​łem so​bie z nie​go spra​wę. Mu​sia​łem nim po​trzą​sać do​brą chwi​lę, za​nim otwo​rzył oczy, za to od razu oprzy​tom​niał i spoj​rzał na mnie py​ta​ją​co. – Jak do​tąd, wszyst​ko do​brze – szep​ną​łem. – Te​raz musi pan znik​nąć w ła​zien​ce. Uczy​nił to bez​sze​lest​nie jak duch. Za​dzwo​ni​łem na ste​war​da i pa​trząc mu zu​chwa​le w oczy ka​za​łem sprząt​nąć w sa​lo​ni​ku przez czas, kie​dy będę się ką​pać. „I zwi​jaj się żwa​wo” – do​da​łem. Było to po​wie​dzia​ne to​nem wy​łą​cza​ją​cym wszel​kie wy​mów​ki, to​też od​po​wie​dział krót​ko: „Roz​kaz, pa​nie”, i po​biegł po śmiet​nicz​kę i szczot​ki. Wy​ką​pa​łem się i ubra​łem pra​wie cał​ko​wi​cie, plu​ska​jąc i gwiż​dżąc z ci​cha, by za​jąć uwa​gę ste​war​da, pod​czas gdy ta​jem​ny współ​to​wa​rzysz mego ży​cia stał przy nie za​ry​glo​wa​nych drzwiach w cia​sno​cie ła​zien​ki. Wy​glą​dał źle przy dzien​nym świe​tle. Po​licz​ki miał za​pad​nię​te, a po​wie​ki opusz​czo​ne pod su​ro​wą, ciem​ną li​nią brwi ścią​gnię​tych lek​ką

zmarszcz​ką. Zo​sta​wi​łem go tam, a sam prze​sze​dłem do ka​bi​ny. Ste​ward koń​czył od​ku​rza​nie. Po​sła​łem po pierw​sze​go ofi​ce​ra i wda​łem się z nim w roz​mo​wę o bła​host​kach. Nie li​co​wa​ło to by​najm​niej z jego su​mia​sty​mi, prze​ra​ża​ją​cy​mi wprost wą​sa​mi, lecz do​pią​łem swe​go – da​łem mu spo​sob​ność do​kład​ne​go przyj​rze​nia się mej ka​bi​nie. A po​tem mo​głem na​resz​cie w spo​ko​ju za​mknąć drzwi, ukryw​szy so​bo​wtó​ra w za​gię​ciu ka​bi​ny. Nie było in​ne​go wyj​ścia. Mu​siał sie​dzieć ci​cho na ma​łym skła​da​nym krze​seł​ku, przy​du​szo​ny wi​szą​cy​mi tam cięż​ki​mi okry​cia​mi. Na​słu​chi​wa​li​śmy, jak ste​ward prze​cho​dzi z sa​lo​ni​ku do ła​zien​ki, na​peł​nia wodą zbior​ni​ki, szo​ru​je wan​nę, po​rząd​ku​je – trze​pa​nie, stuk, chro​bot – wra​ca do sa​lo​ni​ku, prze​krę​ca klucz w zam​ku. Taki mia​łem plan ukry​wa​nia mego so​bo​wtó​ra. Nic lep​sze​go nie​po​dob​na było wy​my​ślić w tych oko​licz​no​ściach. Sie​dzie​li​śmy więc: ja przy biur​ku, z pa​pie​ra​mi tuż pod ręką, go​tów po​wi​tać tym wi​do​kiem każ​de​go wcho​dzą​ce​go, on zaś z tyłu, nie – wi​docz​ny od drzwi. By​ło​by nie​ostroż​no​ścią roz​ma​wiać pół​gło​sem choć​by pod​czas dnia, a nie zniósł​bym dzi​wacz​ne​go prze​świad​cze​nia, że szep​czą sam do sie​bie. Od cza​su do cza​su, rzu​ca​jąc okiem za sie​bie, wi​dzia​łem go tam w głę​bi, sie​dzą​ce​go sztyw​no na krze​seł​ku ze złą​czo​ny​mi bo​sy​mi no​ga​mi, za​ło​żo​ny​mi rę​ka​mi i gło​wą spusz​czo​ną na pier​si – był nie​ru​cho​my jak po​sąg. Każ​dy wziął​by go za mnie. Sam by​łem tym urze​czo​ny. Co chwi​la oglą​da​łem się przez ra​mię. Pa​trzy​łem wła​śnie na nie​go, gdy ktoś się ode​zwał za drzwia​mi: – Prze​pra​szam, pa​nie ka​pi​ta​nie. – Co ta​kie​go?… Nie od​ry​wa​łem odeń wzro​ku, a głos za drzwia​mi cią​gnął da​lej: – Łódź okrę​to​wa zbli​ża się do nas, pro​szę pana. Wów​czas drgnął po raz pierw​szy od paru go​dzin, lecz nie pod​niósł gło​wy. – Do​brze. Opu​ścić trap.

Za​wa​ha​łem się. Czy mia​łem mu coś szep​nąć? Ale co? Znów trwał bez ru​chu, jak gdy​by przy​wi​dzia​ło mi się tyl​ko, że przed chwi​lą drgnął. Nic nie mia​łem mu do po​wie​dze​nia, nic, cze​go by sam nie wie​dział… W koń​cu wy​sze​dłem na po​kład.

II

Ka​pi​tan “Se​pho​ry” miał twarz oko​lo​ną rzad​kim ru​dym za​ro​stem i cerę wła​ści​wą ru​do​wło​sym; a tak​że oczy nie​bie​skie, o tym szcze​gól​nym, roz​ma​za​nym od​cie​niu. Nie na​zwał​bym go po​staw​nym męż​czy​zną; ra​mio​na miał pro​ste, lecz wzrost mier​ny – jed​ną nogę co​kol​wiek bar​dziej zgię​tą od dru​giej. Przy​wi​tał się błą​dząc do​ko​ła oczy​ma. Osą​dzi​łem, że jego głów​ną ce​chą jest bez​dusz​ny i za​cię​ty upór. Przy​ją​łem go z wy​szu​ka​ną grzecz​no​ścią, co pru​ło mu nie​ja​ko szy​ki. Być może, że był nie​śmia​ły. Mam​ro​tał do mnie, jak gdy​by się wsty​dził wła​snych słów, wy​mie​nia​jąc swe na​zwi​sko (coś w ro​dza​ju Arch​bold – choć po tylu ła​tach nie mogę za​rę​czyć), na​zwę stat​ku i jesz​cze parę szcze​gó​łów, a wszyst​ko to jak prze​stęp​ca, nie​chęt​nie i po​sęp​nie wy​zna​ją​cy swo​ją zbrod​nię. Prze​szedł przez strasz​li​wą bu​rzę w dro​dze – strasz​li​wą – strasz​li​wą – a do tego żonę miał na stat​ku. Ze​szli​śmy na dół i za​sie​dli​śmy,w ka​bi​nie, a ste​ward wniósł na tacy bu​tel​kę i kie​lisz​ki. – Dzię​ku​ję. Me piję. Do ust nie bie​rze trun​ków. Pro​si​li​by o wodę. Wy​pił dwie wiel​kie szklan​ki. Okrut​nie mę​czą​ca ro​bo​ta. Od świ​tu prze​trzą​sa wy​sep​ki do​ko​ła swe​go stat​ku. – Po co? Dla roz​ryw​ki? – spy​ta​łem z miną czło​wie​ka in​te​re​su​ją​ce​go się przez grzecz​ność. – Nie – wes​tchnął. – Przy​kry obo​wią​zek. Beł​ko​tał pod no​sem w dal​szym cią​gu. Chcąc, by mój so​bo​wtór sły​szał każ​de sło​wo, wpa​dłem na po​mysł po​in​for​mo​wa​nia go, że nie​ste​ty nie do​sły​szę. – Pan nie do​sły​szy? Taki mło​dy czło​wiek – kiw​nął gło​wą wle​piw​szy we

mnie swe na nie​bie​sko roz​ma​za​ne, nie​in​te​li​gent​ne oczy. – A cze​muż to? Może z po​wo​du cho​ro​by? – ba​dał bez cie​nia sym​pa​tii, rzekł​byś, mó​wiąc w du​chu: „wi​dać za​słu​ży​łeś so​bie na to”. – Tak, z po​wo​du cho​ro​by – przy​zna​łem z we​so​ło​ścią, któ​ra zda​ła mu się nie na miej​scu. Lecz do​pią​łem swe​go, gdyż mu​siał opo​wia​dać pod​nie​sio​nym gło​sem. Nie war​to po​da​wać tej wer​sji. Upły​nę​ło wła​śnie dwa mie​sią​ce od owe​go in​cy​den​tu i tak dużo o nim my​ślał, że wszyst​kie szcze​gó​ły po​plą​ta​ły mu się w gło​wie, choć do​tąd jesz​cze nie otrzą​snął się z wra​że​nia. – Co by pan po​wie​dział, gdy​by coś po​dob​ne​go zda​rzy​ło się na pań​skim stat​ku? Do​wo​dzą moją „Se​pho​rą” od pięt​na​stu lat. Je​stem ogól​nie zna​nym ka​pi​ta​nem. Ro​bił wra​że​nie ogrom​nie stra​pio​ne​go i kto wie, czy nie wzbu​dził​by we mnie współ​czu​cia, gdy​bym mógł zdo​być się na ode​rwa​nie my​śli od nie zna​ne​go ni​ko​mu współ​lo​ka​to​ra mo​jej ka​bi​ny, któ​ry mnie ab​sor​bo​wał, jak gdy​by był moim dru​gim ja. Sie​dzie​li​śmy w sa​lo​ni​ku, on zaś znaj​do​wał się po dru​giej stro​nie gro​dzi, o czte​ry, pięć stóp od nas. Pa​trzy​łem uprzej​mie na ka​pi​ta​na Arch​bol​da (je​że​li tak brzmi jego na​zwi​sko), a wi​dzia​łem czło​wie​ka w sza​rej pi​ża​mie, sie​dzą​ce​go na ni​skim krze​seł​ku. Sie​dzi nie​ru​cho​mo, z wy​cią​gnię​ty​mi no​ga​mi, zło​żo​ny​mi rę​ko​ma, gło​wą spusz​czo​ną na pier​si. Ani jed​no na​sze sło​wo nie ucho​dzi jego uszu. – Słu​żę na mo​rzu od chłop​ca okrę​to​we​go, od trzy​dzie​stu sied​miu lat, a nig​dy nie sły​sza​łem o czymś po​dob​nym na an​giel​skim stat​ku. I wła​śnie mnie mu​sia​ło się to zda​rzyć, i do tego, kie​dy wzią​łem z sobą żonę. Słu​cha​łem go jed​nym uchem. – Czy panu nie przy​cho​dzi​ło na myśl – po​wie​dzia​łem – że ogrom​na fala, któ​ra, jak pan mó​wił, wpa​dła wte​dy na po​kład, mo​gła za​bić tego nie​szczę​śliw​ca? Sam by​łem świad​kiem, jak fala swym cię​ża​rem za​bi​ła czło​wie​ka, po pro​stu skrę​ci​ła mu kark.

– Wiel​ki Boże! – za​wo​łał z prze​ję​ciem utkwiw​szy we mnie spoj​rze​nie swych nie​bie​skich, roz​ma​za​nych oczu. – Fala! Czło​wiek za​bi​ty przez falę tak nie wy​glą​da. – Zda​wał się być na​praw​dę obu​rzo​ny moim przy​pusz​cze​niem. Pa​trzy​łem na nie​go spo​koj​nie, nie przy​go​to​wa​ny na dzi​wac​twa z jego stro​ny, gdy rap​tem przy​bli​żył ku mnie gło​wę i po​ka​zał mi ję​zyk, aż od​ru​cho​wo się cof​ną​łem. Za​drwiw​szy so​bie z mo​jej zim​nej krwi w tak pla​stycz​ny spo​sób, ski​nął po​waż​nie gło​wą. Gdy​bym był świad​kiem tej sce​ny, upew​niał mnie, zo​sta​ła​by mi w oczach do koń​ca ży​cia. Wo​bec strasz​li​wej po​go​dy nie mo​gli na​wet po​cho​wać go ści​śle we​dle zwy​cza​ju mor​skie​go. Więc na​stęp​ne​go dnia o świ​cie wy​nie​śli na rufę nie​bosz​czy​ka za​kry​wa​jąc mu twarz skraw​kiem fla​gi, od​czy​tał nad nim krót​ką mo​dli​twę, a po​tem cia​ło – tak jak było, w gu​mo​wym płasz​cza i dłu​gich bu​tach – spu​ści​li po​mię​dzy spię​trzo​ne góry wod​ne, go​to​we każ​dej chwi​li po​chło​nąć cały sta​tek wraz ze znę​ka​ną, nie​przy​tom​ną ze stra​chu za​ło​gą . – Ten za​re​fo​wa​ny fok oca​lił was – wtrą​ci​łem. – Bo​giem a praw​dą nie in​a​czej – za​wo​łał go​rą​co. – Nie wąt​pię, że tyl​ko dzię​ki szcze​gól​nej ła​sce bo​skiej prze​trwał te hu​ra​ga​no​we szkwa​ły. – Pod​nie​sie​nie tego ża​gla… – za​czą​łem. – Opatrz​ność bo​ska – prze​rwał mi. – In​a​czej so​bie tego nie umiem wy​tłu​ma​czyć. Nie będę przed pa​nem ukry​wał, że le​d​wie się zdo​by​łem na wy​da​nie tego roz​ka​zu. Zda​wa​ło mi się nie​po​do​bień​stwem tknąć co​kol​wiek, by tego nie stra​cić, a ten ża​giel był na​szą ostat​nią na​dzie​ją. Był wciąż jesz​cze pod gro​zą hu​ra​ga​nu. Po​zwo​li​łem mu wy​ga​dać się, a po​tem od nie​chce​nia, jak​by prze​cho​dząc do te​ma​tu mniej​szej wagi: – Wi​dzę, że bar​dzo panu za​le​ża​ło na od​sta​wie​niu pań​skie​go ofi​ce​ra na brzeg? Tak, za​le​ża​ło. Na od​da​niu wła​dzom. W jego nie​zro​zu​mia​łym za​cię​tym

upo​rze było coś przej​mu​ją​ce​go gro​zą, mi​stycz​ne​go nie​mal, gdyż po​wo​do​wa​ła nim nie tyl​ko oba​wa ścią​gnię​cia na sie​bie po​dej​rze​nia, że „to​le​ru​je rze​czy ka​ry​god​ne”. Jego cno​tli​wa prze​szłość, trzy​dzie​ści sie​dem lat na mo​rzu, dwa​dzie​ścia lat do​wódz​twa bez za​rzu​tu, z któ​rych pięt​na​ście spę​dził na „Se​pho​rze”, z całą (bez​względ​no​ścią na​kła​da​ły nań ten cięż​ki obo​wią​zek. – I wie pan – cią​gnął;z za​wsty​dzo​ną miną, usi​łu​jąc spre​cy​zo​wać swe uczu​cia – ja nie an​ga​żo​wa​łem tego mło​dzień​ca. Jego ro​dzi​na mia​ła ja​kieś sto​sun​ki han​dlo​we z mymi ar​ma​to​ra​mi. By​łem do pew​ne​go stop​nia zmu​szo​ny go przy​jąć. Miał wy​gląd bar​dzo dziar​ski, dżen​tel​meń​ski, i wszyst​ko co pan chce. Jed​nak​że nig​dy go nie lu​bi​łem. Je​stem czło​wie​kiem pro​stym. Wi​dzi pan, on nie był z typu lu​dzi od​po​wied​nich na pierw​sze​go ofi​ce​ra ta​kie​go stat​ku jak „Se​pho​ra.” Do tego stop​nia zjed​no​czy​łem się my​ślą i uczu​ciem z ukry​tym współ​lo​ka​to​rem mej ka​bi​ny, iż od​nio​słem wra​że​nie, ja​ko​by mnie oso​bi​ście dano do zro​zu​mie​nia, że ja rów​nież nie je​stem z typu lu​dzi od​po​wied​nich na pierw​sze​go ofi​ce​ra ta​kie​go stat​ku jak „Se​pho​ra”. Nie mia​łem pod tym wzglę​dem wąt​pli​wo​ści. – Zu​peł​nie inny typ czło​wie​ka, pan ro​zu​mie – pod​kre​ślił cał​kiem zby​tecz​nie, mie​rząc mnie twar​dym spoj​rze​niem. Uśmiech​ną​łem się uprzej​mie. Był przez chwi​lę jak​by zbi​ty z tro​pu. – Chy​ba będę zmu​szo​ny stwier​dzić sa​mo​bój​stwo. – Prze​pra​szam? – Sa​mo​bój​stwo! Oto co na​pi​szę moim ar​ma​to​rom za​raz po po​wro​cie. – Je​że​li go pan nie od​naj​dzie dziś jesz​cze – przy​zna​łem bez​na​mięt​nie – … na​tu​ral​nie, ży​wym. Bąk​nął coś pod no​sem, cze​go na​praw​dę nie do​sły​sza​łem, prze​to nad​sta​wi​łem ucha ze zmie​sza​ną miną. Na to wrza​snął mi po pro​stu: – Ląd, mó​wię, ląd sta​ły jest co naj​mniej o sie​dem mil od miej​sca, gdzie za​-

ko​twi​czy​łem. – Coś koło tego. Nie zdra​dza​łem ani za​cie​ka​wie​nia, ani zdzi​wie​nia, ani na​wet za​in​te​re​so​wa​nia, to​też mój nie​wzru​szo​ny spo​kój wzbu​dził w nim nie​uf​ność. Prócz szczę​śli​we​go… po​my​słu sy​mu​lo​wa​nia głu​cho​ty nic nie my​śla​łem uda​wać. Czu​łem się naj​zu​peł​niej nie​zdol​ny do ode​gra​nia jak na​le​ży roli czło​wie​ka, któ​ry nic nie wie, i dla​te​go nie od​wa​żył​bym się jej za​grać. Nie ule​ga​ło wąt​pli​wo​ści, że przy​był tu już – O, dość i tego w tym strasz​nym upa​le – od​po​wie​dzia​łem. I znów brze​mien​na nie​uf​no​ścią ci​sza. Mó​wią, iż po​trze​ba jest mat​ką wy​na​laz​ku, ale i strach tak​że sprzy​ja po​my​sło​wo​ści. A ja by​łem w stra​chu, iż spy​ta mnie bez ogró​dek o mego so​bo​wtó​ra. – Miła ka​jut​ka, nie​praw​daż? – na​po​mkną​łem, jak gdy​bym te​raz do​pie​ro za​uwa​żył, iż oczy mu bie​ga​ją od jed​nych za​mknię​tych drzwi do dru​gich. – I urzą​dzo​na z kom​for​tem. Tu, na przy​kład – cią​gną​łem, się​gnąw​szy non​sza​lanc​ko ręką poza opar​cie mego krze​sła i roz​wie​ra​jąc drzwi na oścież – mam ła​zien​kę. Drgnął ocho​czo, ale opa​no​wał się na​tych​miast i le​d​wie rzu​cił okiem w tam​tą stro​nę. Wsta​łem, za​mkną​łem drzwi od ła​zien​ki i po​pro​si​łem, by ze​chciał obej​rzeć moje po​miesz​cze​nia, jak gdy​bym był z nich bar​dzo dum​ny. Nie mógł uczy​nić nic in​ne​go, mu​siał wstać i iść za mną. Mu​szę mu jed​nak od​dać spra​wie​dli​wość, iż za​cho​wy​wał się przy tym spo​koj​nie. – A te​raz przej​dzie​my do sa​lo​ni​ku – oświad​czy​łem, jak moż​na było naj​gło​śniej bez obu​dze​nia po​dej​rzeń, i szcze​gól​nie cięż​kim (kro​kiem prze​sze​dłem na pra​wą bur​tę. Po​szedł za mną i ro​zej​rzał się. Mój po​jęt​ny so​bo​wtór znik​nął. Gra​łem da​lej swo​ją rolę. – Bar​dzo wy​god​ny, nie​praw​daż?

– Bar​dzo przy​zwo​ity. Z wiel​kim komf… – urwał, wy​cho​dząc na​gle, jak gdy​by ucie​kał przed mymi ma​tac​twa​mi. Ale na to po​zwo​lić nie mo​głem. Prze​ra​że​nie wzbu​dzi​ło we mnie za​wzię​tość. Zy​ska​łem nad nim prze​wa​gę i chcia​łem ją wy​ko​rzy​stać do koń​ca. Snadź w mo​jej ugrzecz​nio​nej na​tar​czy​wo​ści dźwię​cza​ły ak​cen​ty groź​by, gdyż na​gle prze​stał się sprze​ci​wiać. Nie po​zwo​li​łem mu za​wró​cić ani razu; mu​siał zo​ba​czyć wszyst​ko: po​miesz​cze​nia ofi​ce​rów, kam​buz, ma​ga​zy​ny, na​wet scho​wek na ża​gle, miesz​czą​cy się rów​nież pod rufą. Gdy na​resz​cie wy​pro​wa​dzi​łem go na tyl​ny po​kład, wes​tchnął głę​bo​ko i znę​ka​nym gło​sem wy​bą​kał, że musi za​raz wra​cać na swój sta​tek. Zwró​ci​łem się do mego pierw​sze​go ofi​ce​ra, któ​ry do nas się przy​łą​czył, by za​jął się jego ło​dzią. Czło​wiek z wą​sa​mi za​dął w świ​staw​kę, któ​rą zwykł no​sić na sznur​ku, i wrza​snął: „Sza​lu​pa z «Se​pho​ry»!” Są​dzę, iż ode​tchną​łem wów​czas z nie mniej​szą ulgą od mego so​bo​wtó​ra, ukry​te​go tam na dole. Czte​rech lu​dzi wy​pa​dło skądś od dzio​bu i znik​nę​ło za bur​tą, pod​czas gdy moi lu​dzie rów​nież wy​chy​nę​li z wnę​trza i ufor​mo​wa​li się sze​re​giem wzdłuż bur​ty. Od​pro​wa​dzi​łem mego go​ścia ce​re​mo​nial​nie do tra​pu i o mały włos nie po​psu​łem tym wszyst​kie​go. Upar​ta z nie​go była be​stia. Już na (plat​for​mie tra​pu wy​chy​lił się i z tą swo​ją wsty​dli​wą skru​pu​lat​no​ścią usi​ło​wał osta​tecz​nie się upew​nić: – Pan… pan… nie przy​pusz​cza, żeby… Za​głu​szy​łem jego sło​wa. – Na​tu​ral​nie że nie… Cie​szę się ogrom​nie. Do wi​dze​nia. Do​my​śli​łem się, co chce po​wie​dzieć, i le​d​wie zdo​ła​łem temu za​po​biec ko​rzy​sta​jąc z przy​wi​le​ju czło​wie​ka przy​głu​che​go. Nie ob​sta​wał przy swo​im, był za mało pew​ny sie​bie, lecz za to mój pierw​szy ofi​cer sto​ją​cy tuż przy mnie zro​bił za​in​try​go​wa​ną minę, snadź za​bi​ło mu to ćwie​ka w gło​wę. Nie chcia​łem, by my​śla​no, że uni​kam mo​ich ofi​ce​rów, więc da​łem mu spo​sob​ność zwró​ce​nia się do mnie. – Wy​glą​da bar​dzo sym​pa​tycz​nie. Za​ło​ga jego sza​lu​py opo​wie​dzia​ła na​-

szym lu​dziom nie​sa​mo​wi​tą hi​sto​rię, je​że​li to praw​da, co mi mó​wił ste​ward. Ka​pi​tan mu​siał ją panu opo​wie​dzieć. – Tak. Opo​wie​dział mi rze​czy​wi​ście. – Okrop​na hi​sto​ria, praw​da, pa​nie ka​pi​ta​nie? – Tak, okrop​na. – Może za​ka​so​wać wszyst​kie opo​wie​ści o mor​der​stwach na stat​kach ame​ry​kań​skich. – Nie są​dzę, by je mo​gła za​ka​so​wać. Nie są​dzę, by w ogó​le była do nich, po​dob​na. – Co pan mówi? Na moją du​szę! W grun​cie rze​czy nie znam ame​ry​kań​skich stat​ków, sko​ro więc pan je zna, nie mogę prze​czyć. Dla mnie już to jest dość okrop​ne… Ale co naj​dziw​niej​sze, ci lu​dzie po​dej​rze​wa​li, że on ukry​wa się na na​szym stat​ku. Na se​rio, po​dej​rze​wa​li. Czy pan sły​szał kie​dy o czymś ta​kim? – Dzi​ki po​mysł, nie​praw​daż? Spa​ce​ro​wa​li​śmy tam i z po​wro​tem na ru​fie w po​przek po​kła​du. Na dzio​bie przez cały czas nie uka​zał się ani je​den ma​ry​narz (była to nie​dzie​la) i ofi​cer cią​gnął da​lej: – Po​sprze​cza​li​śmy się na​wet tro​chę. Nasi lu​dzie ob​ra​zi​li się. „Czy my wy​glą​da​my na ta​kich, któ​rzy by przy​gar​nę​li ta​kie​go typa? – mó​wi​li. – Może chce cie zaj​rzeć do na​szej ła​dow​ni wę​glo​wej?” Go​to​wa kłót​nia. Lecz wresz​cie tam​ci dali po​kój. Są​dzę, że mu​siał się uto​pić. A pan, pa​nie ka​pi​ta​nie? – Ja nic nie są​dzę. – Pan nie ma w tej spra​wie żad​nych wąt​pli​wo​ści? – Nie, żad​nych. Od​sze​dłem na​gle, wie​dząc, że to zro​bi złe wra​że​nie, ale wy​trwać na po​kła​dzie zo​sta​wia​jąc so​bo​wtó​ra tam na dole było po​nad moje siły. Jed​nak nie​mal taką samą trud​ność spra​wia​ło mi prze​by​wa​nie z nim na dole. W obu wy​pad​kach sy​tu​acja szar​pią​ca ner​wy. Tyle tyl​ko, że nie czu​łem się tak roz​dar​ty na

dwo​je bę​dąc z nim ra​zem. Ni​ko​go na stat​ku nie mo​głem przy​pu​ścić do ta​jem​ni​cy. Te​raz, gdy ma​ry​na​rze do​wie​dzie​li się o tej hi​sto​rii, nie​po​dob​na było po​dać go za ko​goś in​ne​go i przy​pad​ko​we​go od​kry​cia na​le​ża​ło się oba​wiać wię​cej niź​li do​tąd… Gdy po raz pierw​szy ze​sze​dłem na dół, ste​ward był za​ję​ty na​kry​wa​niem do obia​du, mo​gli​śmy więc po​ro​zu​mie​wać się tyl​ko oczy​ma. Póź​niej, po po​łu​dniu, pró​bo​wa​łem szep​tać moż​li​wie naj​ostroż​niej. Nie​dziel​na ci​sza na stat​ku była prze​ciw nam; spo​kój wód i po​wie​trza do​ko​ła stat​ku były prze​ciw nam; ży​wio​ły i lu​dzie byli prze​ciw nam, wszyst​ko sprzy​się​gło się prze​ciw na​sze​mu ta​jem​ne​mu so​ju​szo​wi, ba, na​wet czas – gdyż nie mo​gło to trwać wiecz​nie. Zda​wa​ło się, że i opatrz​ność nie bę​dzie nad nim czu​wa​ła, gdyż był win​ny. Czy mu​szę wy​znać, iż myśl ta bar​dzo mnie przy​gnę​bia​ła? Po​zy​cja szczę​śli​wych przy​pad​ków, tak waż​kich w re​je​strze po​wo​dze​nia, na pew​no była prze​kre​ślo​na. Po​cie​sza​łem się na​dzie​ją, że nie zaj​dzie nic nie​prze​wi​dzia​ne​go. Bo ja​kie​go szczę​śli​we​go przy​pad​ku moż​na się było spo​dzie​wać? – Czy pan sły​szał wszyst​ko? – brzmia​ły pierw​sze moje sło​wa, gdy tyl​ko za​ję​li​śmy na​sze daw​ne miej​sce, sta​jąc przy so​bie na​chy​le​ni nad koją. Sły​szał. Po​twier​dził to go​rą​cym szep​tem: – Ten czło​wiek mó​wił panu, że le​d​wie od​wa​żył się wy​dać roz​kaz. Zro​zu​mia​łem, że mowa o opatrz​no​ścio​wym fok​ża​glu. – Tak. Bał się go stra​cić przy sta​wia​niu. – Upew​niam pana, że wca​le nie wy​dał tego roz​ka​zu. Może mu się zda​je, że wy​dał, lecz tego nie zro​bił. Gdy nam z grot​masz​tu ze​rwa​ło top​sel, stał ze mną na tra​pie pro​wa​dzą​cym na rufę i skom​lił coś o na​szej ostat​niej na​dziei, po pro​stu skom​lił i nic wię​cej, a noc za​pa​da​ła! Ta​kie za​cho​wa​nie ka​pi​ta​na pod​czas bu​rzy do​pro​wa​dzi​ło​by do wa​ria​cji każ​de​go na moim miej​scu. By​łem już bli​ski roz​pa​czy. Wzią​łem wszyst​ko w swo​je ręce i kie​dy od nie​go od​cho​dzi​łem, po pro​stu się we mnie go​to​wa​ło… Lecz po co mam to panu mó​wić?

Pan wie… Poj​mu​je pan, że mu​sia​łem lu​dzi wziąć w ob​ro​ty, by ich zmu​sić do zro​bie​nia cze​go​kol​wiek. Może to na​le​ży do bos​ma​na? Może! Pod​czas ta​kiej bu​rzy… To nie była bu​rza, lecz ist​na fu​ria. Tak so​bie wy​obra​żam ko​niec świa​ta. Czło​wiek może sta​wić czo​ło ka​ta​kli​zmo​wi raz, nie wię​cej, nie cią​gle – a my mu​sie​li​śmy z nim wal​czyć dzień po dniu. Nie wi​nię ni​ko​go. Bo​daj że nie by​łem lep​szy od in​nych. Tyl​ko bądź co bądź by​łem ofi​ce​rem na tym sta​rym wę​glow​cu… – W zu​peł​no​ści pana ro​zu​miem – za​pew​ni​łem go szcze​rze, szep​cząc mu wprost do ucha. Tchu mu za​bra​kło od szep​ta​nia. Sły​sza​łem, jak z lek​ka dy​szał. Cała spra​wa była do​sta​tecz​nie ja​sna. Siła na​pię​ta do naj​wyż​szych gra​nic, ta sama siła, któ​ra dała dwu​dzie​stu pię​ciu lu​dziom szan​sę oca​le​nia, od​prę​ża​jąc się nie​ja​ko zdru​zgo​ta​ła nędz​ną, bun​tow​ni​czą eg​zy​sten​cję. Lecz nie star​czy​ło mi cza​su, by roz​wa​żyć do​bre stro​ny spra​wy – roz​le​gły się kro​ki w ka​ju​cie i gło​śne pu​ka​nie. – Mamy wiatr dość sil​ny, by wy​ru​szyć w dro​gę, pa​nie ka​pi​ta​nie. – To spro​wa​dzi​ło moje my​śli, a na​wet uczu​cia na zu​peł​nie inne tory. – Wy​wo​łaj pan lu​dzi na po​kład – krzyk​ną​łem przez drzwi. – Za​raz tam będę. Oto wy​cho​dzi​łem na górę, by za​po​znać się z mym stat​kiem. Nim opu​ści​łem ka​bi​nę, oczy na​sze się spo​tka​ły – oczy dwóch ob​cych na stat​ku. Wska​za​łem na bocz​ne ra​mię ka​bi​ny, gdzie ocze​ki​wał go skła​da​ny sto​łek, i po​ło​ży​łem pa​lec na ustach. Przy​jął to ge​stem tro​chę nie​okre​ślo​nym – jak​by ta​jem​ni​czym i za​bar​wio​nym uśmie​chem, rzekł​byś, uśmie​chem żalu. Nie miej​sce tu na roz​wo​dze​nie się nad wra​że​nia​mi czło​wie​ka, któ​ry po raz pierw​szy czu​je, jak sta​tek po​ru​sza się pod nim sto​sow​nie do jego nie​za​leż​nych roz​ka​zów. Tyl​ko że moje roz​ka​zy nie były nie​za​leż​ne. Nie do​wo​dzi​łem stat​kiem nie​po​dziel​nie; w ka​bi​nie sie​dział prze​cie ów przy​bysz. Albo ra​czej ja nie na​le​ża​łem do stat​ku cał​ko​wi​cie i nie​po​dziel​nie. W pew​nej mie​rze

by​łem nie​obec​ny. Świa​do​mość prze​by​wa​nia na​raz w dwu miej​scach po​dzia​ła​ła na mnie wprost or​ga​nicz​nie, jak gdy​bym prze​siąkł ta​jem​ni​czo​ścią do rdze​nia du​szy. Nim upły​nę​ła go​dzi​na od wy​ru​sze​nia, omal​że nie po​chwy​ci​łem sto​ją​ce​go obok mnie pierw​sze​go ofi​ce​ra za ucho, by szep​nąć mu roz​kaz wzię​cia kom​pa​so​we​go na​mia​ru po​go​dy. Od​ruch ten nie uszedł jego uwa​gi. Żach​nął się. Po pro​stu stru​chlał, in​a​czej tego na​zwać nie​po​dob​na. Od​bi​ła mu się na twa​rzy po​waż​na tro​ska, jak gdy​by [był w po​sia​da​niu ja​kiejś nie​po​ko​ją​cej ta​jem​ni​cy, tro​ska, któ​ra go od tej chwi​li już nie opusz​cza​ła. Wkrót​ce po​tem, chcąc spoj​rzeć na kom​pas, od​sze​dłem od nad​bur​cia tak skra​da​ją​cym się kro​kiem, że aż zwró​ci​łem uwa​gę ster​ni​ka – wi​dzia​łem, jak zro​bił wiel​kie oczy. To są drob​nost​ki, bez wąt​pie​nia, lecz do​wód​ca tra​ci na po​wa​dze, gdy mu przy​pi​su​ją śmiesz​ne dzi​wac​twa. W rze​czy​wi​sto​ści ule​głem po​waż​niej​sze​mu roz​stro​jo​wi. Ma​ry​narz rzu​ca pew​ne sło​wa albo czy​ni pew​ne ge​sty tak in​stynk​tow​nie i na​tu​ral​nie, jak się na przy​kład mru​ży za​gro​żo​ne oko. Pew​ne roz​ka​zy po​win​ny same się wy​ry​wać z ust; pew​ne zna​ki i sło​wa są od​ru​cho​we. Tym​cza​sem mnie cała ta pod​świa​do​ma spraw​ność opu​ści​ła. Mu​sia​łem czy​nić wy​sił​ki nad sobą, by po​wró​cić (z ka​bi​ny) do oko​licz​no​ści da​nej chwi​li. Czu​łem, że moim pod​ko​mend​nym, któ​rzy mnie ob​ser​wo​wa​li mniej lub wię​cej kry​tycz​nie, wy​da​ję się do​wód​cą nie​zde​cy​do​wa​nym. A przy tym zda​rza​ły się mo​men​ty groź​ne. Na przy​kład dru​gie​go dnia po po​łu​dniu, wra​ca​jąc z po​kła​du (na bo​sych sto​pach mia​łem słom​ko​we pan​to​fle), za​trzy​ma​łem się w drzwiach otwar​te​go kam​bu​za i ode​zwa​łem się do ste​war​da. Ro​bił tam coś, zwró​co​ny do mnie ty​łem. Na dźwięk mego gło​su omal się nie prze​wró​cił, roz​bi​ja​jąc przy tej spo​sob​no​ści fi​li​żan​kę. – Co się z wami dzie​je? – spy​ta​łem zdu​mio​ny. Zmie​szał się bar​dzo. – Prze​pra​szam, pa​nie ka​pi​ta​nie. By​łem pew​ny, że pan ka​pi​tan jest w swo​jej ka​bi​nie. – Wi​dzi​cie, że nie.

– Wi​dzę. A przy​siągł​bym, że sły​sza​łem, jak pan przed chwi​lą po​ru​szał się w ka​bi​nie. To nad​zwy​czaj​ne… bar​dzo prze​pra​szam, pa​nie ka​pi​ta​nie. Mi​ja​jąc kam​buz uczu​łem, że skó​ra na mnie cierp​nie. Tak da​le​ce by​łem ze​spo​lo​ny z mym ukry​tym so​bo​wtó​rem, że na​wet o tym nie wspo​mnia​łem w na​szych uryw​ko​wych roz​mo​wach, szep​ta​nych pod gro​zą od​kry​cia. Są​dzę, iż mu​siał się zdra​dzić ja​kimś nie​znacz​nym ha​ła​sem. Cud był​by, gdy​by mu się to nie zda​rza​ło od cza​su do cza​su. A prze​cież choć wy​nędz​nia​ły, miał wy​gląd czło​wie​ka pa​nu​ją​ce​go nad sobą wspa​nia​le, nie​ludz​ko spo​koj​ne​go – nie​do​sięż​ne​go nie​omal. Idąc za moją radą prze​by​wał pra​wie wy​łącz​nie w ła​zien​ce, któ​ra była jesz​cze naj​bez​piecz​niej​szą kry​jów​ką w ca​łym po​miesz​cze​niu. Nikt tam nie cho​dził, nie było po​wo​du. Na​wet ste​ward po sprząt​nię​ciu do niej nie za​glą​dał. Była,to ma​leń​ka klit​ka. Cza​sa​mi osu​wał się na pod​ło​gę i le​żał z pod​kur​czo​ny​mi no​ga​mi i gło​wą wspar​tą na łok​ciu. Kie​dy in​dziej znów za​sta​wa​łem go na skła​da​nym stoł​ku; w sza​rej pi​ża​mie, ciem​no​gło​wy, choć ostrzy​żo​ny przy skó​rze, ro​bił wra​że​nie nie​ru​cho​me​go, cier​pli​we​go więź​nia. W nocy prze​pusz​cza​łem go ukrad​kiem do mo​jej koi i wów​czas po​ro​zu​mie​wa​li​śmy się szep​tem wśród ci​szy, zmą​co​nej je​dy​nie re​gu​lar​ny​mi kro​ka​mi dy​żu​ru​ją​ce​go nad na​szy​mi gło​wa​mi ofi​ce​ra. Kro​ki zbli​ża​ły się, od​da​la​ły, wra​ca​ły. Były to cięż​kie go​dzi​ny. Całe szczę​ście, że pusz​ki lep​szych kon​serw zo​sta​ły zło​żo​ne w sza​fie sto​ją​cej w mym sa​lo​ni​ku; czer​stwy chleb mo​głem za​wsze za​cho​wać; ży​wił się… tedy po​traw​ką z kur​cząt, pate de foie gras, szpa​ra​ga​mi, go​to​wa​ny​mi ostry​ga​mi, sar​dyn​ka​mi, sło​wem, wszel​kie​go ro​dza​ju sztucz​nie sfa​bry​ko​wa​ny​mi de​li​ka​te​sa​mi z pu​szek. Po​ran​ną kawą za​wsze wy​pi​jał za mnie – to wszyst​ko, co dla nie​go pod tym wzglę​dem wa​ży​łem się ro​bić. Co dzień rano po​wta​rzał się ten sam de​ner​wu​ją​cy ma​newr z prze​cho​dze​niem z ka​bi​ny do ła​zien​ki, aby sprzą​ta​nie obu po​miesz​czeń od​by​ło się w zwy​kły spo​sób. Do​szło do tego, że wstrę​tem przej​mo​wał mnie wi​dok ste​war​da, głos tego po​czciw​ca stał mi się nie​na​wist​ny. Czu​łem, że to on może naj​-

prę​dzej przy​czy​nić się do od​kry​cia. Klę​ska ta wi​sia​ła jak miecz nad na​szy​mi gło​wa​mi. Czwar​te​go dnia, je​śli się nie mylę (po​su​wa​li​śmy się wów​czas wzdłuż wschod​nie​go brze​gu Za​to​ki Sy​jam​skiej, że​glu​jąc to le​wym, to pra​wym hal​sem pod lek​ki​mi wia​tra​mi i po gła​dzi), czwar​te​go dnia tej nie​szczę​snej żon​gler​ki nie​unik​nio​nym, gdy sie​dzie​li​śmy przy wie​czor​nym po​sił​ku, ste​ward, któ​re​go każ​de po​ru​sze​nie bu​dzi​ło we mnie lęk, ob​nió​sł​szy po​tra​wy wy​biegł co prę​dzej,na po​kład. Nic w tym nie było nie​po​ko​ją​ce​go. W oka mgnie​niu po​wró​cił na dół; i wte​dy wy​ja​śni​ło się, że przy​po​mniał so​bie o mym płasz​czu, któ​ry roz​wie​si​łem na po​rę​czy, aby wy​sechł po ule​wie, jaka nas spo​tka​ła po po​łu​dniu. Sie​dząc bez sło​wa na ho​no​ro​wym miej​scu u sto​łu za​trwo​ży​łem się na wi​dok mego płasz​cza w jego ręku. Rze​czy​wi​ście, skie​ro​wał się ku moim drzwiom. Nie było ani chwi​li do stra​ce​nia. – Ste​ward! – ryk​ną​łem. Ner​wy mia​łem tak na​pię​te, że nie by​łem w sta​nie opa​no​wać gło​su i ukryć zmie​sza​nia. Po​dob​ne wy​bry​ki da​wa​ły po​wód memu okrop​nie wą​sa​te​mu ofi​ce​ro​wi do stu​ka​nia pal​cem w czo​ło. Za​uwa​ży​łem, jak zro​bił ten gest roz​ma​wia​jąc po​ufa​le z cie​ślą okrę​to​wym. By​łem za da​le​ko, aby sły​szeć, co mó​wi​li, lecz nie wąt​pi​łem, że ta pan​to​mi​ma mo​gła do​ty​czyć tyl​ko ich no​we​go i dziw​ne​go ka​pi​ta​na. – Słu​cham, pa​nie – od​po​wie​dział mi przy​go​to​wa​ny już na wszyst​ko i po​bla​dły ste​ward. Sto​so​wa​łem wzglę​dem nie​go iście wa​riac​ki sys​tem. Wzy​wa​łem go grom​kim gło​sem, besz​ta​łem bez naj​mniej​sze​go po​wo​du, wy​ga​nia​łem de​spo​tycz​nie z ka​bi​ny i rap​tow​nie przy​wo​ły​wa​łem z po​wro​tem, wy​sy​ła​łem na łeb na szy​ję z nie​zro​zu​mia​ły​mi zle​ce​nia​mi. Nie dziw, że po​sęp​niał co​raz bar​dziej. – Gdzie idziesz z tym płasz​czem? – Do pań​skiej ka​bi​ny, pa​nie ka​pi​ta​nie.

– Czy idzie nowa ule​wa? – Na​praw​dę, nie wiem, pa​nie ka​pi​ta​nie. Czy mam iść zo​ba​czyć? – Nie! Nie trze​ba. Do​pią​łem swe​go, gdyż oczy​wi​ście mój so​bo​wtór tam we​wnątrz mu​siał sły​szeć wszyst​ko. Pod​czas ca​łe​go tego in​cy​den​tu oby​dwaj ofi​ce​ro​wie ani na chwi​lę nie pod​nie​śli oczu znad ta​le​rzy; wi​dzia​łem, jak ten smar​kacz, dru​gi ofi​cer, był za​że​no​wa​ny, jak war​ga mu się trzę​sła nie​dwu​znacz​nie. Spo​dzie​wa​łem się, że ste​ward po​wie​si płaszcz na haku i za​raz wyj​dzie. Ja​koś z tym ma​ru​dził, lecz opa​no​wa​łem moje ner​wy o tyle, że go nie przy​wo​ła​łem. Na​gle zda​łem so​bie spra​wę (wy​raź​nie było sły​chać), że nie wia​do​mo po co otwie​ra drzwi od ła​zien​ki. To już ko​niec. Ła​zien​ka jest tak mała, że li​te​ral​nie nie ma gdzie się w niej ob​ró​cić. Głos mi uwiązł w gar​dle, zmar​twia​łem. By​łem przy​go​to​wa​ny na okrzyk zdu​mie​nia i prze​ra​że​nia za​ra​zem; ru​szy​łem się, lecz nie mia​łem siły dźwi​gnąć się na nogi. Ci​sza. Czyż​by mój so​bo​wtór ści​snął bie​da​ka za gar​dło? Nie wiem, co bym zro​bił, gdy​by w chwi​lę po​tem ste​ward nie wy​szedł z mo​jej ka​bi​ny. Ale wy​szedł, za​mknął drzwi i sta​nął spo​koj​nie przy kre​den​sie. „Oca​lo​ny – po​my​śla​łem. – Skąd​że! Zgu​bio​ny! Prze​padł! Prze​padł!” Odło​ży​łem nóż i wi​de​lec od​chy​la​jąc się na po​ręcz krze​sła. W gło​wie mi się krę​ci​ło. Gdy po chwi​li przy​sze​dłem do sie​bie o tyle, by mó​wić bez drże​nia w gło​sie, ka​za​łem pierw​sze​mu ofi​ce​ro​wi wy​ko​nać zwrot punk​tu​al​nie o ósmej. – Nie wyj​dę na po​kład – cią​gną​łem. – My​ślę po​zo​stać na dole i pro​szą, by mnie przed pół​no​cą nie nie​po​ko​jo​no, chy​ba gdy​by wiatr się zmie​nił. Nie​zbyt do​brze się czu​ję. – Jesz​cze przed chwi​lą wy​glą​dał pan nie​szcze​gól​nie – za​uwa​żył pierw​szy ofi​cer nie zdra​dza​jąc wiel​kie​go za​in​te​re​so​wa​nia. Obaj ofi​ce​ro​wie wy​szli, a ja po​zo​sta​łem z wzro​kiem utkwio​nym w ste​war​da, któ​ry uprzą​tał stół. Nic nie wy​czy​ta​łem z twa​rzy tego bie​da​ka. Lecz cze​-

mu uni​ka mego wzro​ku? Za​pra​gną​łem na​gle usły​szeć brzmie​nie jego gło​su. – Ste​ward! – Słu​cham, pa​nie ka​pi​ta​nie. – Po​wie​dział to za​lęk​nio​ny, jak zwy​kle. – Gdzie po​wie​si​li​ście ten płaszcz? – W ła​zien​ce. – Zwy​kły ton za​nie​po​ko​je​nia. – Nie​zu​peł​nie prze​sechł jesz​cze, pa​nie ka​pi​ta​nie. Przez pe​wien czas sie​dzia​łem w ka​ju​cie. Czyż​by mój so​bo​wtór znik​nął tak, jak przy​szedł? Lecz przyj​ście jego od​by​ło się w spo​sób na​tu​ral​ny, gdy tym​cza​sem znik​nię​cie by​ło​by nie​wy​tłu​ma​czo​ne… Wsze​dłem po​wo​li do ciem​nej ka​bi​ny, za​mkną​łem drzwi, za​pa​li​łem lam​pę i przez dłuż​szą chwi​lą nie mia​łem od​wa​gi się od​wró​cić. Gdy wresz​cie od​wa​ży​łem się, stał wy​pro​sto​wa​ny w wą​skim ra​mie​niu ka​bi​ny. Nie po​wiem, że mnie dreszcz prze​szedł, lecz prze​mknę​ła mi przez gło​wę prze​moż​na wąt​pli​wość co do jego cie​le​sno​ści. Wy​glą​da​ło to, jak gdy​by duch mnie na​wie​dzał. Nie​ru​cho​my, z za​sę​pio​ną twa​rzą, wy​cią​gnął nie​co ku mnie ręce ge​stem mó​wią​cym wy​raź​nie: „Wiel​kie nie​ba! nie​wie​le bra​ko​wa​ło!” I mnie nie​wie​le bra​ko​wa​ło do obłę​du. Gdy​by nie ten gest, prze​mó​wił​bym do nie​go jak do du​cha. Mój su​mia​sto​wą​sy ofi​cer zmie​niał wła​śnie hals. Wśród zu​peł​nej ci​szy, któ​ra na​stą​pi​ła po za​ję​ciu przez za​ło​gę swych sta​no​wisk, do​szły mnie z rufy gło​śne sło​wa jego ko​men​dy: „Ster na za​wietrz​ną!”, i da​le​kie echo roz​ka​zu po​wtó​rzo​ne​go na śród​o​krę​ciu. Ża​gle za​trze​po​ta​ły ci​cho,na lek​kiej bry​zie. Po​tem i ten sze​lest ustał. Sta​tek wy​krę​cał po​wo​li. Za​mar​łem w po​now​nym ocze​ki​wa​niu. Ci​sza. Mo​gło się zda​wać, że na po​kła​dzie nie ma ży​wej du​szy. Na​gle rześ​ki okrzyk: „Grot​ża​giel bra​suj!”, prze​ła​mał za​klę​cie. Na po​kła​dzie, po​krzy​ku​jąc ha​ła​śli​wie, ma​ry​na​rze pę​dem wy​cią​ga​li bra​sy, my zaś w ka​bi​nie, ko​rzy​sta​jąc z za​mę​tu, zdo​ła​li​śmy za​jąć zwy​kłe miej​sce przy koi. Uprze​dził moje py​ta​nie. – Sły​sza​łem, jak zmie​rzał po omac​ku, i zdą​ży​łem jesz​cze przy​cza​ić się w

wan​nie – wy​szep​tał do mnie. – Ale uchy​lił tyl​ko drzwi i po​wie​sił płaszcz przez szpa​rę. Mimo to… – Do gło​wy mi to nie przy​szło – od​szep​ną​łem, bo​daj że z więk​szym jesz​cze prze​ra​że​niem my​śląc o bli​sko​ści nie​bez​pie​czeń​stwa; zdu​mie​wa​ła mnie ta jego dziw​na nie​do​sięż​ność, dzię​ki któ​rej tak szczę​śli​wie się wy​wi​nął. W jego szep​cie nie było żad​ne​go pod​nie​ce​nia. Je​że​li któ​ry z nas był bli​ski sza​leń​stwa, to w każ​dym ra​zie nie on. Był przy zdro​wych zmy​słach. Naj​lep​szy tego do​wód sta​no​wi​ły jego dal​sze sło​wa: – Nie mogę wró​cić do ży​cia. Rów​nie do​brze mógł​by tak po​wie​dzieć duch. Była to naj​wy​raź​niej alu​zja do nie​chęt​nie przy​ję​tej przez sta​re​go ka​pi​ta​na hi​po​te​zy sa​mo​bój​stwa. Oczy​wi​ście, od​kry​cie by​ło​by ka​pi​ta​no​wi na rękę, o ile do​brze zro​zu​mia​łem jego punkt wi​dze​nia i jego in​ten​cje. – Musi pan mnie wy​sa​dzić na brzeg, gdy tyl​ko znaj​dzie​my się po​mię​dzy bez​lud​ny​mi wy​sep​ka​mi u brze​gów Kam​bo​dży – cią​gnął. – Wy​sa​dzić pana na bez​lud​ną wy​spę! Co za po​mysł z Ro​bin​so​na Kru​zoe! – za​pro​te​sto​wa​łem. Zi​ry​to​wał mnie swym po​gar​dli​wym szep​tem: – By​najm​niej! Nie z Ro​bin​so​na Kru​zoe. Tyl​ko nic in​ne​go nam nie… po​zo​sta​je. Mam tego dość. Me przy​pusz​cza pan, że się boję tego, co mogą ze mną zro​bić. Wię​zie​nia czy szu​bie​ni​cy. Niech zro​bią, co im się żyw​nie spodo​ba. Lecz nie wy​obra​ża pan so​bie, że po​wró​cę, by tłu​ma​czyć to wszyst​ko ja​kie​muś star​co​wi w pe​ru​ce i dwu​na​stu po​wa​ża​nym kup​com? Skąd oni mogą wie​dzieć, czy je​stem wi​nien czy też… nie i j a k a jest moja wina? To moja rzecz. Co mówi Pi​smo świę​te? „Tu​ła​czem i bez przy​tuł​ku bę​dziesz na zie​mi.” Pięk​nie. Więc je​stem te​raz tu​ła​czem i bez przy​tuł​ku. Odej​dę w nocy, tak jak przy​sze​dłem. – Nie​moż​li​we – mruk​ną​łem. – Me może pan tego zro​bić. – Nie mogę! Oczy​wi​ście, nie odej​dę nagi jak na Sąd Osta​tecz​ny. Pań​ska pi​-

ża​ma przy​mar​z​nie mi do grzbie​tu. Chwi​la Sądu Osta​tecz​ne​go jesz​cze nie na​de​szła, więc… ro​zu​mie pan do​sko​na​le? Nie​praw​daż? Rap​tem wstyd mi się zro​bi​ło mego wa​ha​nia, czy po​zwo​lić temu czło​wie​ko​wi od​pły​nąć ze stat​ku. Był to bo​wiem z mo​jej stro​ny fał​szy​wy sen​ty​men​ta​lizm, pew​ne​go ro​dza​ju tchó​rzo​stwo. Z czy​stym su​mie​niem mogę po​wie​dzieć, że zro​zu​mia​łem. – Mu​si​my za​cze​kać do przy​szłej nocy – tchną​łem. – Że​glu​je​my hal​sem od​da​la​ją​cym nas od lądu i wiatr może nam nie do​pi​sać. – Sko​ro wiem, że pan mnie ro​zu​mie… – za​szep​tał. – Tak, pan ro​zu​mie. To wiel​kie szczę​ście mieć ko​goś, kto ro​zu​mie. To tro​chę tak, jak​by pan się tu​taj zna​lazł spe​cjal​nie w tym celu. – I do​dał jesz​cze tym sa​mym szep​tem, jak gdy​by​śmy mie​li so​bie do po​wie​dze​nia rze​czy, o któ​rych świat nie po​wi​nien wie​dzieć: – To po pro​stu cu​dow​ne. Trwa​li​śmy tak przy so​bie roz​ma​wia​jąc ukrad​kiem, nie​kie​dy znów mil​cze​li​śmy za​mie​nia​jąc jed​no lub dwa szep​ta​ne sło​wa po dłu​giej prze​rwie. I, jak zwy​kle, wpa​try​wał się w ilu​mi​na​tor. Od cza​su do cza​su tchnie​nie wia​tru owie​wa​ło nam twa​rze. Nie czu​ło się ru​chu stat​ku, jak gdy​by stał w doku. Su​nął ła​god​nie, rów​no, po bez​dź​więcz​nym, rzekł​byś, wid​mo​wym mo​rzu cier​na. O pół​no​cy wy​sze​dłem na po​kład i ku zdu​mie​niu mego pierw​sze​go ofi​ce​ra zmie​ni​łem hals. Jego strasz​li​we wąsy ma​ja​czy​ły wo​kół mnie wy​ra​ża​jąc nie​me po​tę​pie​nie. Bez wąt​pie​nia nie zro​bił​bym tego, gdy​by cho​dzi​ło tyl​ko o jak naj​szyb​sze wy​do​sta​nie się z sen​nej za​to​ki. Dru​gie​mu ofi​ce​ro​wi, któ​ry przy​szedł go za​stą​pić, po​wie​dział pew​nie, że po​peł​ni​łem wiel​ki błąd. Na to ów ziew​nął tyl​ko. Im​per​ty​nenc​ki smar​kacz tak sen​nie po​włó​czył no​ga​mi, tak le​ni​wie opie​rał się na nad​bur​ciu, że mu​sia​łem dać mu na​ucz​kę. – Czy jesz​cze się pan nie obu​dził? – Obu​dzi​łem się. Słu​cham, pa​nie ka​pi​ta​nie.

– Do​brze, niech więc pan trzy​ma się pro​sto, jak na​le​ży. I niech pan pil​nie wy​pa​tru​je lądu. Pierw​szy lep​szy prąd może nas przed świ​tem znieść ku któ​rejś z wysp. We Wschod​niej czę​ści za​to​ki peł​no jest wy​se​pek. Leżą od​dziel​nie lub two​rzą ar​chi​pe​la​gi. Na błę​kit​nym tle stro​me​go wy​brze​ża zda​ją się pły​wać na sre​brzy​stych pła​tach ci​chej wody – ja​ło​we i sza​re, inne znów ciem​no​zie​lo​ne i za​okrą​glo​ne niby kępy ostro​krze​wu; wśród nich więk​sze wy​spy, cią​gną​ce się na milę lub dwie, świe​cą grzbie​ta​mi skal​ny​mi i na​gi​mi że​bra​mi urwisk spod dy​mią​cej wil​go​cią man​ty​li stło​czo​ne​go li​sto​wia. Z dala od dróg han​dlu mor​skie​go, _ nie zna​ne po​dróż​ni​kom i może na​wet geo​gra​fom, są sie​dli​skiem za​gad​ko​we​go ży​cia. Na więk​szych mu​szą być ja​kieś wio​ski czy choć​by osa​dy ry​bac​kie, musi ist​nieć ja​kaś łącz​ność po​mię​dzy nimi a świa​tem, utrzy​my​wa​na przez kra​jow​ców i ich ło​dzie. Ale że​glu​jąc w tę stro​nę pod le​ciut​ką bry​zą przez całe przed​po​łu​dnie w polu mo​jej lu​ne​ty nie wy​kry​łem ani jed​ne​go czół​na, ani śla​du czło​wie​ka. W po​łu​dnie nie wy​da​łem roz​ka​zów, by zmie​nić kurs, i wąsy ofi​ce​ra były tym wiel​ce po​ru​szo​ne. Na każ​dym kro​ku rzu​ca​ły mi się w oczy bar​dzo nie​sto​sow​nie. Na ko​niec oświad​czy​łem: – Mam za​miar trzy​mać kurs ku wy​brze​żu. Jak naj​bli​żej lądu… na ile tyl​ko będę mógł po​dejść. Z osłu​pie​nia oczy za​lśni​ły mu okrut​nie i przez chwi​lę wy​glą​dał na​praw​dę prze​ra​ża​ją​co. – Środ​kiem po​su​wa​my się za wol​no – cią​gną​łem jak​by od nie​chce​nia. – Dziś w nocy po​szu​ka​my lą​do​we​go wia​tru. – Na moją du​szę! Na​praw​dę pan, pa​nie ka​pi​ta​nie, my​śli la​wi​ro​wać w ciem​no​ściach mię​dzy wszyst​ki​mi tymi wy​spa​mi, ra​fa​mi i re​wa​mi? – Je​że​li na tym lą​dzie są ja​kie wia​try sta​łe, to aby na nie tra​fić, trze​ba po​dejść do brze​gu, tak czy nie?

– Na moją du​szę! – jęk​nął ci​cho po raz dru​gi. Przez całe po​po​łu​dnie wy​glą​dał na po​grą​żo​ne​go w sen​nej kon​tem​pla​cji, co było u nie​go ozna​ką przy​gnę​bie​nia, Po obie​dzie prze​sze​dłem się do mo​jej ka​bi​ny uda​jąc, że chcę od​po​cząć. Tu, nad na wpół roz​wi​nię​tą mapą, ja i mój so​bo​wtór po​chy​li​li​śmy na​sze ciem​no​wło​se gło​wy. – W tym miej​scu – ozwa​łem się – po​wi​nien le​żeć Koh​ring. Od wscho​du słoń​ca nie spusz​cza​łem go z oka. Dwa wznie​sie​nia z jed​nym za​głę​bie​niem. Musi być za​miesz​ka​ny. A po prze​ciw​nej stro​nie na wy​brze​żu coś mi wy​glą​da na uj​ście wiel​kiej rze​ki… z ja​kimś mia​stem, nie​wąt​pli​wie, nie​co w głę​bi. We​dług mnie to dla pana naj​do​god​niej​sze miej​sce lą​do​wa​nia. – Wszyst​ko jed​no. Niech bę​dzie Koh​ring. Za​my​ślił się nad mapą, jak gdy​by z lotu pta​ka obej​mo​wał prze​strze​nie do prze​by​cia, roz​pa​try​wał swo​je szan​se – oczy​ma wy​obraź​ni oglą​dał wła​sną po​stać, wę​dru​ją​cą po nie​zba​da​nym lą​dzie Ko​chin​chi​ny, a po​tem scho​dzą​cą z tego skraw​ka pa​pie​ru i gi​ną​cą z oczu w nie ozna​czo​nych kra​inach świa​ta. Do​zna​łem wra​że​nia, że sta​tek ma dwóch ka​pi​ta​nów wy​zna​cza​ją​cych mu kur​sy. Od sa​me​go rana bie​ga​łem po stat​ku za​afe​ro​wa​ny i zbra​kło mi cier​pli​wo​ści, by się ubrać. Po​zo​sta​łem tedy w swej pi​ża​mie, sło​mia​nych pan​to​flach i mięk​kim ka​pe​lu​szu z ob​wi​słym ron​dem. Taki żar bił w za​to​ce, że za​ło​ga przy​wy​kła już do ka​pi​ta​na w po​wiew​nym ko​stiu​mie. – Że​glu​jąc da​lej tym kur​sem mi​nie​my po​łu​dnio​wy cy​pel – szep​ną​łem mu do ucha. – Bóg, ra​czy wie​dzieć kie​dy, ale na pew​no po za​cho​dzie słoń​ca. Po​dej​dę do lądu na pół mili, naj​bli​żej, jak tyl​ko zdo​łam wy​ba​dać w ciem​no​ściach… – Niech pan bę​dzie ostroż​ny – ostrzegł ci​cho; i na​gle uświa​do​mi​łem so​bie, że cała moja przy​szłość, przy​szłość, dla któ​rej by​łem stwo​rzo​ny, mo​gła​by pójść w drza​zgi w ra​zie ja​kie​goś nie​szczę​ścia pod​czas pierw​sze​go do​wódz​twa.

Nie mo​głem wy​sie​dzieć w ka​bi​nie ani chwi​li dłu​żej. Ge​stem wska​za​łem mu kry​jów​kę i ru​szy​łem na rufą. Ów aro​ganc​ki smar​kacz peł​nił służ​bę. Chwi​lę prze​cha​dza​łem się tam i z po​wro​tem po po​kła​dzie ukła​da​jąc plan dzia​ła​nia, po​tem zaś go przy​wo​ła​łem. – Przy​ślij pan dwóch ma​ry​na​rzy, by otwo​rzy​li sztor​mo​we por​ty na ru​fie – po​wie​dzia​łem. Czy rze​czy​wi​ście był bez​czel​ny,. czy też za​po​mniał się do tego stop​nia otrzy​maw​szy ów nie​zro​zu​mia​ły roz​kaz, dość że po​wtó​rzył moje sło​wa: – Otwo​rzyć sztor​mo​we por​ty na ru​fie! A to po co, pa​nie ka​pi​ta​nie? – Niech pana ob​cho​dzi tyl​ko to, że daję panu ten roz​kaz. Otwo​rzyć je na oścież i do​brze za​mo​co​wać. Po​czer​wie​niał i od​szedł, lecz pe​wien je​stem, że po dro​dze rzu​cił cie​śli ja​kiś żar​cik na te​mat ra​cjo​nal​nej wen​ty​la​cji ru​fo​we​go po​kła​du. Mu​siał też wpaść do ka​bi​ny pierw​sze​go ofi​ce​ra, by go po​in​for​mo​wać o tym, gdyż wkrót​ce na po​kła​dzie uka​zał się wła​ści​ciel su​mia​stych wą​sów, przy​pad​kiem niby, i po​czął mnie ba​dać ukrad​ko​wy​mi spoj​rze​nia​mi, czy nie zdra​dzam oznak sza​leń​stwa albo nie​trzeź​wo​ści. Przed samą ko​la​cją, bar​dziej jesz​cze nie​spo​koj​ny, wpa​dłem na chwi​lę do mego so​bo​wtó​ra. Sie​dział tak nie​ru​cho​mo, że ogar​nę​ło mnie zdu​mie​nie. Nie​na​tu​ral​nie spo​koj​ny, nad​ludz​ko. Za​ko​mu​ni​ko​wa​łem mu swój plan spiesz​nym szep​tem: – Po​dej​dę do lądu jak naj​bli​żej, na ile star​czy mi od​wa​gi, a po​tem wy​ko​nam zwrot. Znaj​dę nie​ba​wem spo​sób prze​szmu​glo​wa​nia pana stąd do ma​ga​zy​nu ża​glo​we​go, któ​ry ma po​łą​cze​nie z bu​fe​tem. Jest tam otwór do wy​cią​ga​nia ża​gli; wy​cho​dzi wprost na ru​fo​wy po​kład i przy po​go​dzie jest za​wsze otwar​ty, aby dać do​stęp po​wie​trza do ża​gli. Kie​dy sta​tek stra​ci szyb​kość, a cała za​ło​ga bę​dzie pra​co​wać u bra​sów grot​ża​gla, sko​rzy​sta pan z wol​nej dro​gi i prze​śliź​nie się na po​kład, a stam​tąd przez otwar​ty sztor​mo​wy port w

mo​rze. Zsu​nie się pan do wody po li​nie, żeby nie było plu​sku, pan wie. Mo​gli​by usły​szeć, a wte​dy by wy​ni​kły dia​bel​ne kom​pli​ka​cje. Mil​czał chwi​lę, po​tem od​szep​nął: – Ro​zu​miem. – Nie będę przy tym… – za​czą​łem z wy​sił​kiem. – Zresz​tą… mam na​dzie​ję, że się ro​zu​mie​my. Ja zro​zu​mia​łem pana rów​nież. – Tak. Od po​cząt​ku do koń​ca – i po raz pierw​szy w szep​cie jego było coś chwiej​ne​go i na​cią​gnię​te​go. Po​chwy​cił mnie za ra​mię, lecz w tej chwi​li drgną​łem na dźwięk gon​gu wzy​wa​ją​ce​go na ko​la​cję. Za to on nie drgnął, pu​ścił tyl​ko moje ra​mię. Po ko​la​cji ze​sze​dłem na dół do​pie​ro, gdy było już do​brze po ósmej. Wia​ła sła​ba, sta​ła bry​za, prze​sy​co​na rosą, a mo​kre, po​ciem​nia​łe ża​gle za​trzy​my​wa​ły całą jej siłę no​śną. Wy​gwież​dżo​na, czy​sta noc iskrzy​ła się ciem​no i tyl​ko pła​ty nie​prze​zro​czy​stej czer​ni prze​su​wa​ły się po​wo​li na gwiezd​nym tle ho​ry​zon​tu – były to po​zo​sta​wio​ne w tyle wy​spy. Jed​na z nich, więk​sza, po le​wej stro​nie dzio​bu, znacz​niej​szą, groź​niej​szą masą cie​nia pla​mi​ła nie​bo. Otwo​rzyw​szy drzwi ka​bi​ny wpa​dłem na mego so​bo​wtó​ra, któ​ry opu​ścił wgłę​bio​ne ra​mię. Stał przy sto​le od​wró​co​ny ty​łem i stu​dio​wał rna​pę. Przy​po​mi​nał mnie do złu​dze​nia. – Już do​syć ciem​no – wy​szep​ta​łem. Cof​nął się o krok i oparł o brzeg koi. Oczy mu błysz​cza​ły rów​nym, nie​zmą​co​nym bla​skiem. Usia​dłem na so​fie. Nie mie​li​śmy so​bie nic do po​wie​dze​nia. Po​nad na​szy​mi gło​wa​mi ofi​cer wach​ty wa​łę​sał się tam i z po​wro​tem. Na​gle usły​sza​łem, że przy​śpie​szył kro​ku… dzia​łem, co to zna​czy. Zmie​rzał na dół, do ka​ju​ty; i rze​czy​wi​ście głos jego w tej​że chwi​li ode​zwał się u mo​ich drzwi. – Pod​cho​dzi​my bar​dzo szyb​ko, pa​nie ka​pi​ta​nie. Ląd, zda​je się, bli​sko. – Do​sko​na​le – od​po​wie​dzia​łem. – Już idą na po​kład. Za​cze​ka​łem, aż wyj​dzie z ka​ju​ty, i wsta​łem. Mój so​bo​wtór po​ru​szył się rów​nież. Nad​szedł czas wy​mie​nie​nia ostat​nich na​szych szep​tów, tak, szep​-

tów, bo przez cały czas nie są​dzo​ne nam było wy​mie​nić ani jed​ne​go sło​wa gło​śno, zwy​kłym to​nem. – Pro​szę!– otwo​rzy​łem szu​fla​dę i wy​ją​łem z niej trzy su​we​re​ny. – Niech je pan weź​mie na wszel​ki wy​pa​dek. Mam sześć i dał​bym je panu wszyst​kie, ale mu​szę mieć tro​chę pie​nię​dzy, by ku​pić od kra​jow​ców dla za​ło​gi owo​ców i ja​rzyn prze​cho​dząc przez cie​śni​nę Sun​da. Po​trzą​snął gło​wą. – Niech pan nie od​ma​wia – na​le​ga​łem z de​spe​ra​cją w gło​sie. – Nikt nie może prze​wi​dzieć, co… Uśmiech​nął się i zna​czą​co ude​rzył po je​dy​nej kie​sze​ni w kurt​ce od pi​ża​my. Nie był to pew​ny scho​wek, bez wąt​pie​nia. Wy​cią​gną​łem dużą sta​rą je​dwab​ną chust​kę do nosa i za​wi​nąw​szy w nią trzy sztu​ki zło​ta wci​sną​łem mu do ręki. Mu​sia​ło go to wzru​szyć, są​dzę, gdyż przy​jął je wresz​cie, szyb​ko ob​wią​zał chust​kę do​ko​ła pasa, pod blu​zą. Oczy na​sze się spo​tka​ły i upły​nę​ło do​bre parę se​kund, nim wresz​cie, z wzro​kiem wciąż utkwio​nym w jego oczach, się​gną​łem ręką i zga​si​łem lam​pę. Wów​czas prze​sze​dłem przez ka​ju​tę po​zo​sta​wia​jąc drzwi od mej ka​bi​ny otwar​te na oścież… – Ste​ward! Wciąż jesz​cze sie​dział w bu​fe​cie, z gor​li​wo​ścią god​ną lep​szej spra​wy trąc do po​ły​sku pla​te​ro​wy ser​wis, co czy​nił za​wsze na ostat​ku, nim szedł na spo​czy​nek. Mó​wi​łem pół​gło​sem, by nie bu​dzić pierw​sze​go ofi​ce​ra, któ​re​go ka​bi​na była na​prze​ciw​ko. Obej​rzał się nie​spo​koj​nie. – Słu​cham, pa​nie ka​pi​ta​nie. – Czy mo​że​cie mi przy​nieść z kam​bu​za tro​chę go​rą​cej wody? – Wąt​pię, pa​nie ka​pi​ta​nie, czy w kam​bu​zie jest go​rą​ca woda, bo ogień pod ko​tłem już wy​gasł.

– Zo​bacz​cie. Po​mknął w górę po tra​pie. – Te​raz – szep​ną​łem gło​śno w głąb ka​bi​ny, za gło​śno może, lecz ba​łem się, że nie do​bę​dę gło​su. W mgnie​niu oka był przy mnie – roz​dwo​jo​ny ka​pi​tan prze​mknął po tra​pie – przez wą​skie ciem​ne przej​ście… i przez roz​su​wa​ne drzwi. Zna​leź​li​śmy się w ma​ga​zy​nie ża​glo​wym peł​za​jąc po ża​glach na ko​la​nach. Rap​tem przy​szła mi do gło​wy pew​na myśl. Uj​rza​łem w du​chu sie​bie, jak wę​dru​ję bosy, z nie osło​nię​tą gło​wą, a słoń​ce pali mnie nie​mi​ło​sier​nie w cie​mię. Ze​rwa​łem z gło​wy swój mięk​ki ka​pe​lusz i po​śpiesz​nie, w ciem​no​ściach, usi​ło​wa​łem wpa​ko​wać go na gło​wę memu dru​gie​mu ja. Wy​krę​cał się, jak mógł, i bro​nił w mil​cze​niu. Cie​ka​wym, co też so​bie po​my​ślał o mym dzi​wacz​nym od​ru​chu, za​nim zro​zu​miał i prze​stał na​gle się opie​rać. Ręce na​sze spo​tka​ły się po omac​ku i za​ci​snę​ły na se​kun​dę moc​nym uści​skiem. Ro​ze​szli​śmy się bez sło​wa, nie tchnąw​szy ani jed​ne​go dźwię​ku. Gdy ste​ward po​wró​cił, sta​łem naj​spo​koj​niej w drzwiach bu​fe​tu. – Nie​ste​ty, pa​nie ka​pi​ta​nie, ko​cioł le​d​wo cie​pły. Czy mam za​grzać wodę na ma​szyn​ce spi​ry​tu​so​wej? – Nie, nie trze​ba. Po​wo​li wy​sze​dłem na po​kład. Uwa​ża​łem te​raz za punkt ho​no​ru prze​mknąć moż​li​wie jak naj​bli​żej lądu – te​raz bo​wiem on mu​siał opu​ścić sta​tek, gdy bę​dzie​my wy​ko​ny​wać zwrot. Mu​siał! Nie miał moż​no​ści po​wro​tu. Po chwi​li prze​sze​dłem na za​wietrz​ną i krew za​sty​gła mi w ży​łach, tak bli​sko ląd ma​ja​czył u dzio​bu. W in​nych oko​licz​no​ściach nie zwle​kał​bym ani mi​nu​ty. Dru​gi ofi​cer szedł za mną wy​stra​szo​ny. Przy​pa​try​wa​łem się, póki mi nie wró​ci​ła pew​ność gło​su. – Pod​nie​sie​my się na wiatr – oświad​czy​łem spo​koj​nie. – Na​praw​dę bę​dzie pan pró​bo​wał, pa​nie ka​pi​ta​nie? – wy​ją​kał z nie​do​wie​rza​niem.

Pu​ści​łem jego sło​wa mimo uszu i pod​nio​słem głos. o tyle, by mnie sły​szał ster​nik: – Ostrzej do Wia​tru! – za​ko​men​de​ro​wa​łem. – Ostrzej do wia​tru, pa​nie ka​pi​ta​nie. Wiatr chło​dził mi po​li​czek, ża​gle spa​ły i świat mil​czał do​ko​ła. To było po​nad moje siły pa​trzeć, jak czar​na syl​wet​ka lądu roz​ra​sta się, gęst​nie​jąc. Za​mkną​łem” oczy – bo sta​tek musi po​dejść bli​żej. Musi! Pa​no​wa​ła nie​zno​śna ci​sza. Czyż​by​śmy sta​li w miej​scu? Gdy otwo​rzy​łem oczy, ser​ce za​bi​ło mi w pier​si jak mło​tem. Czar​ny wierz​cho​łek po​łu​dnio​wy Koh​rin​gu zda​wał się wi​sieć tuż nad stat​kiem jak spię​trzo​ny złom wie​czy​stej nocy. Na tej ol​brzy​miej ma​sie czer​ni ani lśnie​nia, ani gło​su. Peł​znął ku nam nie​od​par​cie, choć, rzekł​byś, był już przy nas, nie​mal na od​le​głość ręki. Wi​dzia​łem ni​kłe syl​wet​ki wach​to​wych sku​pio​ne na śród​o​krę​ciu. Lu​dzie ci sta​li nie​mi, wpa​trze​ni, zdję​ci gro​zą. – Chce pan jesz​cze pod​cho​dzić, pa​nie ka​pi​ta​nie? – ozwał się nie​pew​ny głos u mego boku. Mil​cza​łem. Mu​sia​łem jesz​cze pod​cho​dzić. – Ostrzej do wia​tru. Nie zmie​niaj hal​su. To tyl​ko zwięk​sza ry​zy​ko – ostrze​głem. – Nie wi​dzę do​brze ża​gli – od​po​wie​dział ster​nik z dziw​nym tre​lem w gło​sie. Czy dość bli​sko? Sta​tek był już, nie po​wiem, w cie​niu lądu, lecz w sa​mej jego czer​ni, jak gdy​by już prze​zeń po​chło​nię​ty, wy​mknął się zbyt da​le​ko, aby go za​wró​cić – rzekł​byś wy​mknął mi się cał​kiem z rąk. – Za​we​zwij pan pierw​sze​go ofi​ce​ra – po​wie​dzia​łem do mło​dzień​ca, któ​ry stał u mego boku nie​ru​cho​mo jak śmierć. – I wy​wo​łaj wszyst​kich na po​kład. Głos mój, od​bi​ty od wy​ży​ny lądu, za​brzmiał nie​zwy​kle do​no​śnie. Kil​ka in​nych gło​sów okrzyk​nę​ło ra​zem:

– Wszy​scy je​ste​śmy na po​kła​dzie, pa​nie ka​pi​ta​nie. I znów ci​sza, a wiel​ki cień prze​śli​zgi​wał się co​raz bli​żej i pię​trzył co​raz wy​żej, wiel​ki cień bez lśnie​nia, bez gło​su. Taka ci​sza pa​dła na sta​tek, jak gdy​by był bar​ką umar​łych, wy​pły​wa​ją​cą po​wo​li na ci​che wody u sa​mych wrót Ere​bu. – Wiel​ki Boże! gdzie my je​ste​śmy? – To pierw​szy ofi​cer jęk​nął przy mnie. Był jak ra​żo​ny pio​ru​nem, jak gdy​by utra​cił na​gle mo​ral​ną pod​po​rę w swych wą​sach. Za​ła​mał ręce i do​słow​nie krzyk​nął: – Je​ste​śmy zgu​bie​ni! – Spo​koj​nie – po​wie​dzia​łem doń su​ro​wo. Zni​żył głos, lecz zo​ba​czy​łem w ciem​no​ściach jego de​spe​rac​kie ge​sty. – Co my tu ro​bi​my? – Szu​ka​my wia​tru z lądu. Zro​bił ruch, jak by wy​ry​wał so​bie wło​sy z gło​wy, i zwró​cił się do mnie zu​chwa​le: – Nie wy​pro​wa​dzi pan stąd stat​ku. Roz​bi​łeś go pan. Wie​dzia​łem, że się skoń​czy czymś po​dob​nym. Na wiatr się już nie pod​nie​sie, a je​ste​śmy za bli​sko, żeby wy – ko​nać zwrot. Znie​sie nas na ląd, za​nim do​ko​na​my zwro​tu. O mój Boże! Schwy​ci​łem go za ra​mię w chwi​li, gdy się po​ry​wał z pię​ścia​mi na swą nie​szczę​sną, zroz​pa​czo​ną gło​wę, i po​trzą​sną​łem nim z ca​łej siły. – Je​ste​śmy już na lą​dzie – skom​lił, pró​bu​jąc się wy​rwać. – Czyż​by?… Trzy​mać tam ostro do wia​tru! – Ostro do wia​tru, pa​nie – za​wo​łał ster​nik prze​ra​żo​nym, cien​kim, wprost dzie​cin​nym gło​sem. Nie wy​pu​ści​łem ra​mie​nia ofi​ce​ra i nie prze​sta​łem nim po​trzą​sać. – Przy​go​tuj się pan do zwro​tu, sły​szysz? Idź pan na dziób – tar​gnię​cie – zo​stań pan tam – tar​gnię​cie – i pil​nuj pan wła​sne​go nosa – tar​gnię​cie. – I przy​pil​nu​jesz pan, by szko​ty przed​nich ża​gli spraw​nie dzia​ła​ły – tar​gnię​cie, tar​gnię​cie, tar​gnię​cie. A przez cały czas nie śmia​łem spoj​rzeć ku lą​do​wi bo​jąc się, że zbrak​nie mi

od​wa​gi. Wresz​cie pu​ści​łem nie​szczę​śni​ka; po​gnał na dziób, jak gdy​by szu​kał ra​tun​ku w uciecz​ce. Zdję​ła mnie cie​ka​wość, co też mój so​bo​wtór tam, w ma​ga​zy​nie ża​glo​wym, my​śli o tym wzbu​rze​niu. Mógł sły​szeć wszyst​ko i może też zdo​łał po​jąć, dla​cze​go su​mie​nie mi na​ka​zy​wa​ło po​dejść tak bli​sko – ani o cal mniej. Mój pierw​szy roz​kaz: „Ster na za​wietrz​ną!”, od​bił się zło​wróżb​nym echem od spię​trzo​nej czer​ni Koh​rin​gu, jak gdy​bym krzyk​nął w gór​skim wą​wo​zie. Po​tem wpi​łem się oczy​ma w brzeg. Na zu​peł​nie ci​chej wo​dzie przy lek​kim wie​trze nie​po​dob​na było wy​czuć zwro​tu. Nie, ja nie czu​łem ru​chu stat​ku. A mój so​bo​wtór w tej wła​śnie chwi​li mu​siał prze​kra​dać się i zsu​wać do wody. Może go już na stat​ku nie było… Ogrom​na czar​na masa, ma​ja​czą​ca aż nad szczy​ta​mi masz​tów, po​czę​ła wy​krę​cać, od​su​wać się od bur​ty. I wów​czas za​po​mnia​łem o mym so​bo​wtó​rze go​tu​ją​cym się do dro​gi, tak za​cią​ży​ła mi nie​zna​jo​mość stat​ku. Nie zna​łem go wca​le. Jak te​raz się za​cho​wa? Jak trze​ba nim te​raz ma​new​ro​wać? Prze​bra​so​wa​łem reję grot​ża​gla i cze​ka​łem bez​rad​nie. Może nasz los za​le​ży od zrów​no​wa​że​nia stat​ku? Czy stoi on bez ru​chu, waży się u stóp mrocz​ne​go Koh​rin​gu, spię​trzo​ne​go jak wro​ta wie​czy​stej nocy nad samą rufą? Co te​raz zro​bi? Czy już na​bie​ra szyb​ko​ści? Nic nie mo​głem do​strzec prócz sła​be​go bły​sku fos​fo​re​scen​cji, któ​ry uka​zał mgli​stą gładź drze​mią​cej wody. Nie​po​dob​na było nic prze​wi​dzieć – a ja nie na​uczy​łem się do​tąd wy​czu​wać mego stat​ku. Czy się po​su​wa? Trze​ba mi było cze​goś wi​docz​ne​go na po​wierzch​ni wody; ka​wał​ka pa​pie​ru, by go rzu​cić i móc ob​ser​wo​wać. Nie mia​łem przy so​bie nic ta​kie​go. A zbiec na dół nie śmia​łem. Nie było na to cza​su. Na​gle wy​tę​żo​nym, spra​gnio​nym wzro​kiem od​kry​łem bia​ły przed​miot pły​wa​ją​cy o ło​kieć od bur​ty. Bia​ły na czar​nej wo​dzie! Pod nim prze​mknął błysk fos​fo​re​scen​cji. Co to ta​kie​go? Po​zna​łem mój wła​sny ob​wi​sły ka​pe​lusz. Mu​siał

spaść mu z gło​wy… a on już nie dbał o to. Mia​łem więc to, cze​go chcia​łem – zbaw​czy znak przed ocza​mi. W owej chwi​li bo​daj że nie my​śla​łem o mym so​bo​wtó​rze, któ​ry po​rzu​cił sta​tek i ska​zał się na tu​łacz​kę po ob​li​czu zie​mi. Miał od​tąd żyć w ukry​ciu przed życz​li​wy​mi mu twa​rza​mi, ale bez pięt​na na swym czy​stym czo​le… on, zbyt dum​ny, aby się tłu​ma​czyć. Ob​ser​wo​wa​łem ka​pe​lusz – sym​bol mego zmi​ło​wa​nia nad jego cie​le​sną po​wło​ką. Miał on chro​nić tę bez​dom​ną gło​wę od sło​necz​ne​go uda​ru. A te​raz – zważ​cie tyl​ko – ra​to​wał sta​tek od roz​bi​cia słu​żąc za znak, któ​ry do​po​mógł mi w nie​zna​jo​mo​ści stat​ku, w mo​jej dla nie​go ob​co​ści. Tak! Pły​nął naj​przód, ostrze​ga​jąc mnie w porę, że się wy​co​fu​je​my rufą. – Na prze​ciw​ną ster – rze​kłem pół​gło​sem do ma​ry​na​rza nie​ru​cho​me​go jak po​sąg. Oczy jego za​lśni​ły dzi​ko w świe​tle lam​py kom​pa​so​wej, gdy prze​ska​ki​wał na dru​gą stro​nę ste​ru, by z ca​łych sił ob​ró​cić koło. Prze​sze​dłem na skraj nad​bu​dów​ki ru​fo​wej. Na za​nu​rzo​nym w cie​niu po​kła​dzie cała za​ło​ga sta​ła u bra​sów fok​ża​gla w nie​mym mil​cze​niu ocze​ku​jąc mych roz​ka​zów. Przed nami gwiaz​dy zda​wa​ły się za​ta​czać łuki w lewo. I pa​no​wa​ła taka ci​sza, że usły​sza​łem, jak je​den z lu​dzi to​nem nie​zmier​nej ulgi po​wie​dział do dru​gie​go: – Wy​szli​śmy na wiatr. – Prze​bra​so​wać fo​kre​je! Fo​kre​je ob​ra​ca​ły się z ło​sko​tem wśród ra​do​snych krzy​ków. Wów​czas do​pie​ro pierw​szy ofi​cer dał znak ży​cia; spod su​mia​stych wą​sów (po​czę​ły pa​dać róż​ne roz​ka​zy. Sta​tek szedł już na​przód. I ja by​łem sam. Ka​mień spadł mi z ser​ca: nikt już nie bę​dzie stał mię​dzy nami rwąc nić sym​pa​tii i rzu​ca​jąc cień na mil​czą​ce po​ro​zu​mie​nie mię​dzy ka​pi​ta​nem a jego pierw​szym stat​kiem. Pod​sze​dłem do re​lin​gu na ru​fie w porę jesz​cze, by na sa​mej gra​ni​cy cie​nia, rzu​ca​ne​go przez czar​ny, spię​trzo​ny ma​syw skal​ny jak wro​ta Ere​bu, po​-

chwy​cić okiem nik​ną​cy ma​jak bia​łe​go ka​pe​lu​sza wy​zna​cza​ją​ce​go miej​sce, gdzie mój ukry​ty so​jusz​nik, z któ​rym dzie​li​łem ka​bi​nę i wszyst​kie swo​je my​śli, jak​by był moim dru​gim ja, osu​nął Się do wody, aby od​być swą po​ku​tę: wol​ny czło​wiek, dum​ny pły​wak prze​bi​jał się przez mo​rze zmie​rza​jąc ku no​wym prze​zna​cze​niom.

FRE​JA Z SIED​MIU WYSP OPO​WIEŚĆ O PŁYT​KICH WO​DACH

I

Pew​ne​go dnia – a było to już bar​dzo daw​no – do​sta​łem dłu​gi, szcze​gó​ło​wy list od jed​ne​go z mo​ich sta​rych kam​ra​tów i to​wa​rzy​szy przy​gód na wschod​nich mo​rzach. Prze​by​wał wciąż w tam​tych stro​nach, ale już jako sta​ły miesz​ka​niec, czło​wiek w śred​nim wie​ku. Wy​obra​ża​łem so​bie, że pew​nie utył i lubi prze​sia​dy​wać w domu, że jed​nym sło​wem spo​tkał go los zwy​kłych śmier​tel​ni​ków, któ​re​mu nie pod​le​ga​ją tyl​ko umi​ło​wa​ni przez bo​gów, al​bo​wiem – jak wia​do​mo – umie​ra​ją mło​do. W li​ście peł​no było tę​sk​nych – spoj​rzeń w prze​szłość, za​py​tań: „Czy pa​mię​tasz?”, a mię​dzy in​ny​mi py​ta​nie: „Czy pa​mię​tasz sta​re​go Nel​so​na?” Czy pa​mię​tam sta​re​go Nel​so​na! I jak jesz​cze. Przede wszyst​kim nie na​zy​wał się wca​le Nel​son. An​gli​cy z ar​chi​pe​la​gu na​zy​wa​li go Nel​so​nem praw​do​po​dob​nie dla wy​go​dy, a on nig​dy nie pro​te​sto​wał; by​ła​by to czcza pe​dan​te​ria. Praw​dzi​we jego na​zwi​sko brzmia​ło: Nie​lsen. Przy​był na Wschód na dłu​go przed po​ja​wie​niem się dru​tów te​le​gra​ficz​nych; pra​co​wał w an​giel​skich fir​mach, oże​nił się z An​giel​ką i zżył się z nami, han​dlu​jąc i że​glu​jąc na wszyst​kie stro​ny po Wschod​nim Ar​chi​pe​la​gu – i w po​przek, i na ukos, i w krąg – to rów​no​le​gle do rów​ni​ka, to znów pro​sto​pa​dle – w pół​ko​la, zyg​za​ki, ósem​ki. Trwa​ło to dłu​gie lata. Nie było żad​ne​go za​kąt​ka na tych tro​pi​kal​nych wo​dach, gdzie by nie do​tar​ła wy​bit​nie po​ko​jo​wa dzia​łal​ność sta​re​go Nel​so​na (czy też Nie​lse​na). Gdy​by się uda​ło na​kre​ślić tro​py wszyst​kich jego po​dró​ży, mapę ar​chi​pe​la​gu po​kry​wa​ła​by sieć gę​sta jak pa​ję​czy​na – z wy​jąt​kiem jed​nak Fi​li​pin. Nie chciał nig​dy zbli​żyć się do tych oko​lic, gdyż bał się pa​nicz​nie Hisz​pa​nów, a wła​ści​-

wie władz hisz​pań​skich. Nie​po​dob​na so​bie wy​obra​zić, cze​go się po nich spo​dzie​wał. Może czy​tał swo​je​go cza​su książ​ki o in​kwi​zy​cji. Ale Nel​son lę​kał się w ogó​le wszel​kich „władz”, jak… je na​zy​wał, prócz an​giel​skich, któ​re sza​no​wał i któ​rym ufał. Ho​len​drzy przej​mo​wa​li go mniej​szą gro​zą niż Hisz​pa​nie, ale może jesz​cze bar​dziej im nie do​wie​rzał. Nie miał do nich ani krzty za​ufa​nia. Był prze​ko​na​ny, że go​to​wi są za​wsze „spła​tać bar​dzo brzyd​kie​go fi​gla” czło​wie​ko​wi, któ​ry miał nie​szczę​ście po​paść w ich nie​ła​skę. Wpraw​dzie ist​nia​ły ho​len​der​skie pra​wa i prze​pi​sy, ale nie mie​li po​ję​cia o spra​wie​dli​wym ich sto​so​wa​niu. Nie​raz aż li​tość bra​ła pa​trzeć na oględ​ne i trwoż​li​we za​cho​wa​nie Nel​so​na wo​bec pierw​sze​go lep​sze​go urzęd​ni​ka; tym bar​dziej że pa​mię​ta​no z daw​nych lat nie​ustra​szo​ne wy​pra​wy te​goż Nel​so​na. Do​cie​rał naj​spo​koj​niej do No​wej Gwi​nei, do wio​sek za​miesz​ka​łych przez lu​do​żer​ców, aby wy​mie​nić to​wa​ry, któ​rych war​tość nie prze​kra​cza​ła czę​sto​kroć pięć​dzie​się​ciu fun​tów. Na​le​ży przy tym za​zna​czyć, że był za​wsze oka​za​łej tu​szy, i mógł ucho​dzić, że się tak wy​ra​żę, za ką​sek bar​dzo sma​ko​wi​ty. Czy pa​mię​tam sta​re​go Nel​so​na? Jak​że​by nie! Ści​śle mó​wiąc, nikt z mo​je​go po​ko​le​nia nie wi​dy​wał go w cza​sach, gdy pro​wa​dził jesz​cze in​te​re​sy; zna​li​śmy go już jako „wy​co​fa​ne​go z obie​gu”. Ku​pił czy też wy​dzier​ża​wił od suł​ta​na część wy​sep​ki na​le​żą​cej do gru​py tzw. Sied​miu Wysp, nie​co na pół​noc od Bang​ki. Trans​ak​cję tę za​ła​twio​no przy​pusz​czal​nie zgod​nie z pra​wem, ale nie wąt​pię, że gdy​by Nel​son był An​gli​kiem, Ho​len​drzy zna​leź​li​by ja​kiś spo​sób wy​ku​rze​nia go bez ce​re​mo​nii. W da​nym wy​pad​ku praw​dzi​we brzmie​nie jego na​zwi​ska przy​da​ło mu się bez​wa​run​ko​wo. Zo​sta​wio​no w spo​ko​ju skrom​ne​go Duń​czy​ka, któ​ry za​cho​wy​wał się jak naj​po​praw​niej. Wło​żyw​szy wszyst​kie pie​nią​dze w upra​wą zie​mi, sta​rał się nie dać ni​ko​mu choć​by naj​błah​sze​go po​wo​du do ob​ra​zy i głów​nie z tych to wzglę​dów ostroż​no​ści nie pa​trzył ła​ska​wym okiem na Ja​spe​ra Al​le​na.

Ale o tym póź​niej. Tak! Pa​mię​ta​ło się do​brze duży, go​ścin​ny bun​ga​low, wznie​sio​ny na spa​dzi​stym przy​ląd​ku, za​żyw​ną po​stać Nel​so​na w bia​łej ko​szu​li i spodniach (miał sta​ły zwy​czaj zdej​mo​wać al​pa​go​wą kurt​kę przy każ​dej spo​sob​no​ści), okrą​głe, nie​bie​skie oczy, zwi​chrzo​ne, żół​ta​wo​bia​łe wąsy – ster​czą​ce na wszyst​kie stro​ny niby kol​ce po​draż​nio​ne​go jeża – i skłon​ność do rap​tow​ne​go sia​da​nia i wa​chlo​wa​nia się ka​pe​lu​szem. Ale co tu ukry​wać: pa​mię​ta​ło się przede wszyst​kim jego cór​kę, któ​ra po​wró​ci​ła w tym cza​sie do domu, aby stać się nie​ja​ko Wład​czy​nią Wysp. Fre​ja Nel​son (albo Nie​lsen) na​le​ża​ła do ko​biet, któ​rych się nie za​po​mi​na. Owal jej twa​rzy miał nie​ska​zi​tel​ny za​rys, a prze​dziw​na jego li​nia oka​la​ła olśnie​wa​ją​cą cerę i nie​zrów​na​ną har​mo​nię ry​sów, z któ​rych biło zdro​wie, siła i coś, co bym na​zwał nie​świa​do​mą wia​rą w sie​bie albo nie​zmier​nie wdzięcz​nym i jak​by ka​pry​śnym roz​ma​chem. Nie po​rów​nu​ję jej oczu do fioł​ków; bar​wa ich mia​ła zu​peł​nie od​ręb​ny od​cień, ja​śniej​szy i bar​dziej po​ły​skli​wy. Spo​glą​da​ła za​wsze pro​sto w oczy, szcze​rze i otwar​cie. Nie wi​dzia​łem nig​dy, aby spusz​cza​ła dłu​gie, czar​ne rzę​sy – przy​pusz​czam, że Ja​sper Al​len mu​siał to wi​dy​wać jako czło​wiek uprzy​wi​le​jo​wa​ny – ale nie wąt​pię, że wy​raz jej twa​rzy był wów​czas cza​ru​ją​cy i za​gad​ko​wy. Ja​sper mó​wił mi raz w po​ry​wie wzru​sza​ją​co głu​pie​go za​chwy​tu, że mo​gła usiąść na swo​ich wło​sach. Bar​dzo wie​rzą. Nie było mi da​nym oglą​dać te cuda; mo​głem tyl​ko po​dzi​wiać, jak zręcz​nie umia​ła upiąć war​ko​cze, nie za​kry​wa​jąc nimi kształt​nej głów​ki. Prze​pych jej wło​sów taki był pro​mien​ny, że gdy sie​dzia​ła na we​ran​dzie od za​cho​du w mi​łym pół​mro​ku opusz​czo​nych za​słon lub w cie​niu drzew owo​co​wych bli​sko domu, zda​wa​ło się, iż wło​sy jej sie​ją swój wła​sny, zło​ci​sty blask. No​si​ła zwy​kle bia​łą suk​nię, nie za​kry​wa​ją​cą zgrab​nych, żół​tych trze​wi​ków. Je​śli mia​ła na so​bie coś ko​lo​ro​we​go, to chy​ba tyl​ko nie​bie​ską wstąż​kę. Wszel​kie wy​sił​ki fi​zycz​ne przy​cho​dzi​ły jej z ła​two​ścią. Wi​dzia​łem raz, jak

wy​sia​dła z łód​ki po dłu​giej prze​jażdż​ce w słoń​cu (bar​dzo lu​bi​ła wio​sło​wać); nie była ani tro​chę zdy​sza​na i każ​dy jej wło​sek po​zo​stał na swo​im miej​scu. Gdy ran​kiem wy​cho​dzi​ła na we​ran​dę, aby po​pa​trzeć na mo​rze ku wscho​do​wi, w stro​nę Su​ma​try, pro​mie​nia​ła świe​żo​ścią i bla​skiem jak kro​pla rosy. Ale kro​pla rosy jest zni​ko​ma, Fre​ja zaś nie mia​ła w so​bie nic ni​kłe​go. Pa​mię​tam do​brze jej krą​głe, sil​ne ra​mio​na i ręce cien​kie w prze​gu​bie, sze​ro​kie a kształt​ne, o dłu​gich, smu​kłych pal​cach. Nie wiem, czy uro​dzi​ła się na mo​rzu, ale w każ​dym ra​zie do dwu​na​ste​go roku ży​cia że​glo​wa​ła z ro​dzi​ca​mi na prze​róż​nych stat​kach. Po stra​cie żony Nel​son był w wiel​kim kło​po​cie, co zro​bić z dziew​czyn​ką. Ja​kaś życz​li​wa zna​jo​ma z Sin​ga​pu​ru, wzru​szo​na nie​mym jego bó​lem i bez​rad​no​ścią, pod​ję​ła się opie​ki nad Fre​ją. Trwa​ło to przez ja​kie sześć lat, w cza​sie któ​rych sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) wy​co​fał się z „obie​gu” i osiadł na swo​jej wy​spie, po​nie​waż zaś za​cna opie​kun​ka ma​łej wra​ca​ła do Eu​ro​py, po​sta​no​wio​no, że Fre​ja za​miesz​ka z oj​cem. Pierw​sze i naj​waż​niej​sze za​rzą​dze​nie Nel​so​na zwią​za​ne z tym fak​tem do​ty​czy​ło spro​wa​dze​nia wspa​nia​łe​go pia​ni​na fir​my Steyn i Ebhart. By​łem wte​dy ka​pi​ta​nem ma​łe​go pa​row​ca kur​su​ją​ce​go wśród wysp; do​star​cze​nie Nel​so​no​wi tego spra​wun​ku przy​pa​dła mnie w udzia​le i stąd wiem coś nie​coś o pia​ni​nie Frei. Wy​ła​do​wa​li​śmy z trud​no​ścią ol​brzy​mią pakę na pła​ską ska​łę wśród za​ro​śli, przy czym dno ło​dzi o mało co nie wy​le​cia​ło w cza​sie tego że​glar​skie​go ma​new​ru. Po​tem wspól​nie z całą za​ło​gą, nie wy​łą​cza​jąc ma​szy​ni​stów i pa​la​czy, roz​wi​nę​li​śmy nie​sły​cha​ną po​my​sło​wość; uzno​je​ni w słoń​cu jak sta​ro​żyt​ni Egip​cja​nie przy bu​do​wa​niu pi​ra​mi​dy, zdo​ła​li​śmy wresz​cie wy​win​do​wać pia​ni​no aż na wy​so​kość bun​ga​lo​wu za po​mo​cą wał​ków, dźwi​gni, po​wro​zów i po​chy​łych, na​my​dlo​nych… de​sek. Umie​ści​li​śmy je w rogu we​ran​dy wschod​niej, któ​ra od​gry​wa​ła wła​ści​wie rolę sa​lo​nu. Wy​łu​ska​li​śmy ostroż​nie pia​ni​no z paki i wspa​nia​ły po​twór z ró​ża​ne​go drze​wa ob​ja​wił się

na​resz​cie w ca​łej oka​za​ło​ści. Pod​nie​ce​ni i prze​ję​ci waż​no​ścią chwi​li, przy​su​nę​li​śmy go do ścia​ny z na​le​ży​tą pie​czo​ło​wi​to​ścią i mo​gli​śmy wresz​cie swo​bod​nie ode​tchnąć. Był to bez​wąt​pie​nia naj​cięż​szy przed​miot, jaki zna​lazł się na tej wy​sep​ce od stwo​rze​nia świa​ta. Po​tę​ga dźwię​ków, któ​ry​mi pia​ni​no roz​brzmie​wa​ło w bun​ga​lo​wie (dzia​ła​ją​cym jako pu​dło aku​stycz​ne), była istot​nie zdu​mie​wa​ją​ca. Akor​dy nio​sły się nad mo​rzem jak dźwięcz​ne grzmo​ty. Ja​sper Al​len mó​wił mi, że co rano z po​kła​du swo​je​go „Bo​ni​ta” (nie​zwy​kle zwin​ne​go i pięk​ne​go bry​gu) mógł sły​szeć zu​peł​nie wy​raź​nie, jak Fre​ja wy​gry​wa gamy, ale ten chło​pak za​wsze za​ko​twi​czał… o wie​le za bli​sko od brze​gu – nie​raz mu to mó​wi​łem. Praw​da, że tu​tej​sze mo​rze jest pra​wie za​wsze po​god​ne, a Sie​dem Wysp sły​nie jako szcze​gól​nie spo​koj​na i bez​chmur​na miej​sco​wość. Ale nie​kie​dy po​po​łu​dnio​wa bu​rza z Bang​ki albo gwał​tow​na ule​wa z od​da​lo​nych brze​gów Su​ma​try spa​da na​gle na gru​pę wy​se​pek po​grą​ża​jąc je na parę go​dzin w od​mę​cie wia​tru i si​no​czar​ne​go mro​ku, dziw​nie zło​wro​gie​go. Bun​ga​low trząsł się wów​czas w po​sa​dach; na we​ran​dzie spusz​czo​ne za​sło​ny z rat​ta​nu tar​ga​ły się roz​pacz​li​wie, a Fre​ja sia​da​ła do pia​ni​na i wy​gry​wa​ła dzi​kie Wa​gne​row​skie me​lo​die przy świe​tle ośle​pia​ją​cych bły​ska​wic wśród pio​ru​nów pa​da​ją​cych wo​ko​ło, że aż do​praw​dy – wło​sy dęba sta​wa​ły na gło​wie. Ja​sper sia​dy​wał nie​ru​cho​mo za Fre​ją wiel​biąc ocza​mi smu​kłą, gięt​ką jej po​stać, cu​dow​ną świe​tli​stość ja​snych wło​sów, ręce mi​ga​ją​ce po kla​wi​szach, bia​ły za​rys kar​ku, pod​czas gdy bryg tkwią​cy u przy​ląd​ka mio​tał się na łań​cu​chach ko​twicz​nych o ja​kieś sto jar​dów od wstręt​nych, lśnią​cych, czar​nych skał. A wszyst​ko to tyl​ko dla​te​go, by Ja​sper, po​wró​ciw​szy nocą na sta​tek i przy​tu​liw​szy gło​wę do po​dusz​ki, miał pew​ność, że już nie może być bli​żej swo​jej Frei śpią​cej w bun​ga​lo​wie. Pa​mię​taj​my, że wła​śnie ten bryg miał stać się w przy​szło​ści ich do​mem – pły​wa​ją​cym ja​jem – któ​ry Ja​sper przy​stra​jał co​raz pięk​niej, aby że​glo​wać na nim bło​go przez całe ży​cie ze swo​ją Fre​ją u boku.

Wa​riat! Ale ten chło​pak za​wsze lu​bił ry​zy​ko​wać. Pa​mię​tam, jak pew​ne​go dnia przy​pa​try​wa​li​śmy się z Fre​ją bry​go​wi, któ​ry zbli​żał się do przy​ląd​ka od pół​no​cy. Przy​pusz​czam, że Ja​sper mu​siał do​strzec Fre​ję przez lu​ne​tę. I cóż się sta​ło? Za​miast po​su​wać się jesz​cze z pół​to​rej mili wzdłuż mie​li​zny i rzu​cić w od​po​wied​nim miej​scu ko​twi​cę, jak przy​stoi przy​zwo​ite​mu że​gla​rzo​wi, wy​pa​trzył szpa​rę mię​dzy dwie​ma sta​ry​mi, po​szczer​bio​ny​mi ra​fa​mi o od​stra​sza​ją​cym wy​glą​dzie i skie​ro​wał tam​tę​dy sta​tek, któ​ry prze​mknął się ło​po​cąc i trza​ska​jąc wszyst​ki​mi ża​gla​mi, tak że sły​sze​li​śmy ha​łas aż na we​ran​dzie. Syk​ną​łem przez zęby, a Fre​ja za​klę​ła. Na​praw​dę! Za​ci​snę​ła kształt​ne piąst​ki, tup​nę​ła brą​zo​wym bu​ci​kiem i szep​nę​ła: „Psia​krew!”, po czym spoj​rza​ła na mnie i po​czer​wie​niaw​szy tro​chę, ale tyl​ko odro​bi​nę, po​wie​dzia​ła: „Za​po​mnia​łam, że pan tu jest!”, i ro​ze​śmia​ła się. Oczy​wi​ście! Kie​dy Ja​sper zja​wiał się na ho​ry​zon​cie, za​po​mi​na​ła, że kto​kol​wiek inny ist​nie​je na świe​cie. Za​nie​po​ko​jo​ny tym wa​riac​twem, nie mo​głem się po​wstrzy​mać i od​wo​ła​łem się do jej roz​sąd​ku. – Ależ on ma bzi​ka! – rze​kłem z prze​ję​ciem. – Skoń​czo​ny idio​ta – po​twier​dzi​ła go​rą​co pa​trząc mi pro​sto w oczy sze​ro​ko roz​war​ty​mi, po​waż​ny​mi źre​ni​ca​mi, a na jej po​licz​ku po​ja​wił się do​łek uśmie​chu. – I wszyst​ko tyl​ko po to – ob​ja​śni​łem – aby przy​śpie​szyć spo​tka​nie z pa​nią o ja​kie dwa​dzie​ścia mi​nut. Usły​sze​li​śmy, jak ko​twi​ca spa​dła, po czym Fre​ja sta​ła się na​raz nie​zmier​nie sta​now​cza i groź​na. – Niech pan po​cze​ka. Już ja mu po​ka​żę! We​szła do swe​go po​ko​ju i za​mknę​ła drzwi, zo​sta​wia​jąc mnie na we​ran​dzie z od​po​wied​ni​mi in​struk​cja​mi. Nim jesz​cze zdo​ła​no zwi​nąć ża​gle na bry​gu, Ja​sper zja​wił się prze​ska​ku​jąc po trzy stop​nie. Za​po​mniał przy​wi​tać się ze mną, tyl​ko roz​glą​dał się by​stro na wszyst​kie stro​ny.

– Gdzie Fre​ja? Czy nie było jej tu przed chwi​lą? Oznaj​mi​łem mu, że bę​dzie po​zba​wio​ny obec​no​ści pan​ny Frei przez całą go​dzi​nę, aby „wie​dział na przy​szłość, jak wi​nien po​stę​po​wać”. Na to oświad​czył, że z pew​no​ścią ja do tego Fre​ję na​mó​wi​łem i że przy​kro mu, ale pierw​sze​go lep​sze​go dnia bę​dzie zmu​szo​ny mnie za​strze​lić. Uwa​ża, że je​ste​śmy z Fre​ją w zbyt do​brej ko​mi​ty​wie. Po​wie​dziaw​szy to, rzu​cił się na fo​tel i usi​ło​wał roz​ma​wiać ze mną o ostat​niej swo​jej po​dró​ży. Za​baw​ne, ale ten chło​pak cier​piał rze​czy​wi​ście. To było wi​docz​ne. Głos mu się ła​mał. Za​milkł i utkwiw​szy oczy w drzwiach sie​dział bez sło​wa z twa​rzą peł​ną bólu. Na​praw​dę! A co jesz​cze za​baw​niej​sze, nie upły​nę​ło dzie​sięć mi​nut, gdy Fre​ja uka​za​ła się spo​koj​nie na pro​gu. Zo​sta​wi​łem ich; to zna​czy po​sze​dłem szu​kać sta​re​go Nel​so​na (czy też Nie​lse​na) na tyl​nej we​ran​dzie, któ​ra była ulu​bio​nym jego za​kąt​kiem. Chcia​łem go wcią​gnąć w roz​mo​wę, aby błą​ka​jąc się po po​ko​jach nie wtar​gnął nie​świa​do​mie tam, gdzie wca​le nie był po​żą​da​ny. Wie​dział o przy​by​ciu bry​gu, ale nie (przy​pusz​czał, że Ja​sper zdą​żył już zna​leźć się przy jego cór​ce. My​ślał pew​nie, że to nie​moż​li​we w tak krót​kim cza​sie. Na​tu​ral​nie, oj​ciec dla cór​ki nie zdo​był​by się na coś po​dob​ne​go. Po​dej​rze​wał wpraw​dzie, że Al​len pod​ko​chu​je się we Frei; wie​dzia​ły o tym i pta​ki w po​wie​trzu, i ryby w mo​rzu, i więk​szość kup​ców z ar​chi​pe​la​gu, i w ogó​le lu​dzie wszel​kich klas i wszel​kie​go ka​li​bru, miesz​ka​ją​cy w Sin​ga​pu​rze; nie był jed​nak w sta​nie oce​nić, jak da​le​ce jego cór​ka za​ję​ta jest Al​le​nem. Wy​obra​żał so​bie, że Fre​ja za wie​le ma roz​sąd​ku, aby so​bie kim​kol​wiek za​wró​cić gło​wę. Nic po​dob​ne​go na​wet na myśl mu nie przy​cho​dzi​ło, gdy sie​dział na swo​jej we​ran​dzie i gryzł się w pro​sto​cie du​cha pod​czas wi​zyt Ja​spe​ra. Przy​czy​ną jego zgry​zot były wła​dze ho​len​der​skie. Fak​tem jest, że Ho​len​drzy pa​trzy​li krzy​wo na po​czy​na​nia Ja​spe​ra Al​le​na, wła​ści​cie​la i ka​pi​ta​na bry​gu „Bo​ni​to”. Uwa​ża​li, że jego wy​pra​wy han​dlo​we są o wie​le za przed​się​bior​cze. Nie zda​je mi się, aby Al​len wy​kro​czył kie​dy​kol​wiek prze​ciw​ko pra​wu; my​ślę ra​czej, że

to nie​zmier​na jego ru​chli​wość bu​dzi​ła od​ra​zę w tę​pych i po​wol​nych Ho​len​drach. Otóż w po​ję​ciu sta​re​go Nel​so​na ka​pi​tan „Bo​ni​ta” był dziel​nym ma​ry​na​rzem i sym​pa​tycz​nym chłop​cem – ale sto​sun​ki z nim uwa​żał na ogół za nie​po​żą​da​ne, nie​co kom​pro​mi​tu​ją​ce, że się tak wy​ra​żę.. Z dru​giej stro​ny nie miał ocho​ty po​wie​dzieć Ja​spe​ro​wi pro​sto w oczy, że nie chce go wi​dy​wać. Bied​ny sta​ry Nel​son był przy​zwo​itym czło​wie​kiem. Pe​wien je​stem, że wzdra​gał​by się zra​nić uczu​cia na​wet i ku​dła​te​go lu​do​żer​cy; chy​ba gdy​by go nie​dwu​znacz​nie spro​wo​ko​wał. Pod​kre​ślam, że mó​wię o zra​nie​niu uczuć, nie zaś cia​ła. Je​śli cho​dzi o włócz​nie, to​po​ry, ma​czu​gi czy strza​ły, sta​ry Nel​son do​wiódł nie​jed​no​krot​nie, że [po​tra​fi do​sko​na​le so​bie ra​dzić. We wszel​kich in​nych wy​pad​kach uspo​so​bie​nie miał lę​kli​we. Sia​dy​wał więc z mar​kot​ną miną na swo​jej we​ran​dzie i za każ​dym ra​zem, gdy do​cho​dzi​ły od​gło​sy roz​mo​wy Frei z Ja​spe​rem, wy​dy​mał po​licz​ki i wy​pusz​czał​dech z po​nu​rym świ​stem, jak czło​wiek cięż​ko przez los do​świad​czo​ny. Uspo​ka​ja​łem na​tu​ral​nie jego oba​wy, z któ​rych zwie​rzał mi się dość czę​sto. Miał nie​ja​kie uzna​nie dla mo​je​go sądu i sza​no​wał mnie, jed​nak nie z po​wo​du za​let oso​bi​stych, tyl​ko ze wzglę​du na do​bre sto​sun​ki łą​czą​ce mnie z wła​dza​mi ho​len​der​ski​mi. Wi​dzia​łem, że naj​więk​szy jego po​strach, gu​ber​na​tor z Bang​ki, prze​mi​ły, po​ryw​czy, ser​decz​ny czło​wiek, były kontr​ad​mi​rał, miał do nie​go wy​raź​ną sła​bość. To ko​ją​ce za​pew​nie​nie, do któ​re​go za​wsze się ucie​ka​łem, roz​ja​śnia​ło na chwi​lę twarz sta​re​go Nel​so​na (czy też Nie​lse​na); w koń​cu jed​nak po​trzą​sał za​wsze gło​wą z po​wąt​pie​wa​niem, jak gdy​by chciał po​wie​dzieć, że wszyst​ko to bar​dzo pięk​nie, ale w du​szy ho​len​der​skie​go urzęd​ni​ka kry​ją się prze​pa​ści, któ​re tyl​ko on, Nel​son, po​tra​fi zgłę​bić. Śmie​chu war​te! W wy​pad​ku, o któ​rym mó​wię, był na​wet po​draż​nio​ny i gdy usi​ło​wa​łem go za​jąć bar​dzo za​baw​ną, nie​co skan​da​licz​ną hi​sto​rią, któ​ra zda​rzy​ła się w Saj​go​nie pew​ne​mu na​sze​mu zna​jo​me​mu, wy​krzyk​nął na​gle:

– Cze​góż, u dia​bła, ten tu się cią​gle włó​czy! Naj​wi​docz​niej nie sły​szał ani sło​wa z mo​jej aneg​do​ty. Zi​ry​to​wa​ło mnie to, bo aneg​do​ta była na​praw​dę dow​cip​na. Spoj​rza​łem na nie​go prze​cią​gle. – Jak to! – za​wo​ła​łem – czy pan do​praw​dy nie wie, dla​cze​go Ja​sper Al​len tu przy​jeż​dża? Była to pierw​sza wy​raź​na alu​zja do sto​sun​ków łą​czą​cych Ja​spe​ra z Fre​ją. Nel​son przy​jął to spo​koj​nie. – E, Fre​ja jest roz​sąd​ną dziew​czy​ną – szep​nął, za​ję​ty naj​wi​docz​niej my​śla​mi o „wła​dzach”. Fre​ja nie jest głu​pia. Wca​le się o to nie boi. Ten smyk to dla niej pysz​ny to​wa​rzysz. Fre​ja się z nim bawi, nic poza tym. Prze​ni​kli​wy sta​ru​szek umilkł i ci​sza za​pa​no​wa​ła w bun​ga​lo​wie. Tam​tych dwo​je za​ba​wia​ło się spo​koj​nie i – bez wąt​pie​nia – roz​kosz​nie. Nie mo​gli wy​my​ślić gry bar​dziej po​chła​nia​ją​cej i mniej ha​ła​śli​wej nad snu​cie pla​nów wspól​nej przy​szło​ści. Sie​dzie​li pew​nie przy​tu​le​ni do sie​bie na we​ran​dzie, pa​trząc na bryg, któ​ry od​gry​wał rolę trze​cie​go part​ne​ra w cza​row​nej za​ba​wie. Bez nie​go przy​szłość prze​sta​ła​by ist​nieć. Był ca​łym ich ma​jąt​kiem i do​mem, i sze​ro​kim, swo​bod​nym świa​tem. Któż to po​rów​nał okręt do wię​zie​nia? Niech za​wi​snę ha​nieb​nie na rei, je​śli to praw​da. Ża​gle na bry​gu Ja​spe​ra były bia​ły​mi skrzy​dła​mi ich mi​ło​ści, szy​bu​ją​cej gdzieś w prze​stwo​rzach (na​le​ża​ło​by to wy​ra​zić jesz​cze po​etycz​niej). Mam tu na my​śli mi​łość Ja​spe​ra. Fre​ja, jako ko​bie​ta, uj​mo​wa​ła całą spra​wę ze stro​ny bar​dziej re​al​nej. Ale Ja​sper żył do​słow​nie w unie​sie​niu, po​cząw​szy od pew​nej pa​mięt​nej chwi​li. Sie​dzie​li raz z Fre​ją i pa​trzy​li na bryg po​grą​że​ni w wy​mow​nym mil​cze​niu, któ​re jest je​dy​nym środ​kiem istot​ne​go po​ro​zu​mie​wa​nia się stwo​rzeń ob​da​rzo​nych mową. Ja​sper za​pro​po​no​wał wów​czas Frei, aby się sta​ła współ​wła​ści​ciel​ką jego skar​bu, a ści​ślej mó​wiąc, od​dał jej swój bryg na wła​sność. Ser​ce jego wcie​li​ło się w sta​tek już po​cząw​szy od dnia, gdy ku​pił go w Ma​ni​li od pew​ne​go Pe​ru​wia​ni​na w śred​nim wie​ku, ubra​ne​go w skrom​ny

gar​ni​tur z czar​ne​go suk​na. Był to osob​nik ta​jem​ni​czy i wy​ra​ża​ją​cy się la​ko​nicz​nie. O ile mi się zda​je, mu​siał ukraść ten bryg na po​łu​dnio​wo​ame​ry​kań​skim wy​brze​żu, gdyż twier​dził, że przy​był na Fi​li​pi​ny „z ro​dzin​nych po​wo​dów”. To okre​śle​nie „z ro​dzin​nych po​wo​dów” było świet​nie po​my​śla​ne. Ża​den praw​dzi​wy ca​bal​le​ro nie za​da​je dal​szych py​tań po ta​kim oświad​cze​niu. A Ja​sper był wła​śnie praw​dzi​wym ca​bal​le​ro. Bryg, po​ma​lo​wa​ny wów​czas na czar​no, wy​glą​dał za​gad​ko​wo i bar​dzo brud​no – niby klej​not mor​ski o przy​ćmio​nym bla​sku albo ra​czej za​nie​dba​ne dzie​ło sztu​ki. Gdyż ar​ty​stą mu​siał być nie​zna​ny bu​dow​ni​czy, któ​ry wy​mo​de​lo​wał wdzięcz​ne li​nie jego ka​dłu​ba z naj​tward​sze​go tro​pi​kal​ne​go bu​dul​ca, spo​jo​ne​go naj​czyst​szą mie​dzią. Bóg je​den wie, w ja​kiej czę​ści świa​ta zo​stał zbu​do​wa​ny. Sam Ja​sper nie​wie​le się mógł do​wie​dzieć o jego do​tych​cza​so​wych dzie​jach od la​ko​nicz​ne​go, po​nu​re​go Pe​ru​wia​ni​na – je​śli to był do​praw​dy Pe​ru​wia​nin, a nie sam dia​beł w prze​bra​niu, jak Ja​sper twier​dził żar​to​bli​wie. Moim zda​niem, sta​tek bar​dzo był sta​ry i mógł na​le​żeć do któ​re​goś z ostat​nich kor​sa​rzy albo i han​dla​rzy nie​wol​ni​ków; może swo​je​go cza​su wo​ził lub prze​my​cał opium. – Bez wzglę​du jed​nak na prze​szłość zdrów był jak pierw​sze​go dnia po spusz​cze​niu na wodę, że​glo​wał po cza​ro​dziej​sku, po​słusz​ny ste​ro​wi ni​czym mała łód​ka,. i – po​dob​nie jak pięk​ne ko​bie​ty, zna​ne w hi​sto​rii z buj​ne​go ży​cia – zda​wał się po​sia​dać ta​jem​ni​cę wiecz​nej mło​do​ści; nic więc dziw​ne​go, że Ja​sper Al​len od​no​sił się doń jak do ko​chan​ki. Pie​czo​ło​wi​tość jego wskrze​si​ła uro​dę bry​gu w ca​łym jej bla​sku. Przy​oblókł go wie​lo​krot​nie w sza​ty z naj​pięk​niej​szej bia​łej far​by, a sro​dze musz​tro​wa​na za​ło​ga, zło​żo​na z do​bra​nych – Ma​la​jów, stro​iła go i pie​lę​gno​wa​ła tak zręcz​nie, sta​ran​nie i ar​ty​stycz​nie, że naj​kosz​tow​niej​sza ema​lia uży​wa​na przez złot​ni​ków nie mo​gła​by wy​glą​dać pięk​niej i być gład​szą w do​tknię​ciu. Wą​ski zło​co​ny pas uj​mo​wał wy​twor​ne kształ​ty „Bo​ni​ta” i bryg tkwiąc na wo​dzie za​ćmie​wał z ła​two​ścią za​wo​do​wą pięk​ność

każ​de​go jach​tu, któ​ry po​ja​wiał się w owych cza​sach na wschod​nich wo​dach. Co do mnie mu​szę po​wie​dzieć, że wolą pas ciem​no​pur​pu​ro​wy na bia​łym ka​dłu​bie. Od​bi​ja sil​niej od tła i jest przy tym mniej kosz​tow​ny; mó​wi​łem o tym Ja​spe​ro​wi, ale na próż​no. Twier​dził, że tyl​ko zło​to w naj​lep​szym ga​tun​ku jest dla bry​gu od​po​wied​nie i że nie ma ozdób dość wspa​nia​łych dla upięk​sze​nia przy​szłej sie​dzi​by jego Frei. Mi​łość do stat​ku i mi​łość do dziew​czy​ny zla​ły się w jego ser​cu tak nie​roz​dziel​nie jak dwa dro​go​cen​ne me​ta​le sto​pio​ne w jed​nym ty​glu. A że pło​mień był go​rą​cy, za to rę​czę. Drgał w nim na​mięt​ny nie​po​kój – go​rącz​ka czy​nu i po​ry​wy pra​gnień. Twarz Ja​spe​ra była nie​co za de​li​kat​na; wło​sy miał kasz​ta​no​wa​te, sfa​lo​wa​ne na skro​niach, i szczu​płą po​stać o dłu​gich człon​kach; żywy po​łysk sta​lo​wych oczu i szyb​kie, na​głe jego ru​chy przy​po​mi​na​ły mi cza​sem błysk mie​cza wy​ska​ku​ją​ce​go Wciąż z po​chwy. Do​pie​ro gdy znaj​do​wał się przy dziew​czy​nie i mógł się w nią wpa​try​wać, na​prę​że​nie ner​wów ustę​po​wa​ło miej​sca po​waż​nej, sku​pio​nej czuj​no​ści, z jaką chło​nął jej sło​wa i naj​drob​niej​sze po​ru​sze​nia. Spo​kój Frei, jej sta​now​czość, do​bry hu​mor i opa​no​wa​nie zda​wa​ły się krze​pić jego ser​ce. Może czar jej twa​rzy, jej gło​su, jej spoj​rzeń dzia​łał na nie​go tak ko​ją​co? Choć wła​ści​wie na​le​ży przy​pusz​czać, że to wła​śnie roz​pa​li​ło jego wy​obraź​nię – je​śli mi​łość po​czy​na się w wy​obraź​ni. Ale nie czu​ję się po​wo​ła​ny do roz​pra​wia​nia o tak wiel​kich ta​jem​ni​cach i przy​cho​dzi mi na myśl, że za​nie​dba​li​śmy bied​ne​go sta​re​go Nel​so​na, sie​dzą​ce​go na we​ran​dzie i wy​dy​ma​ją​ce​go raz po raz po​licz​ki w głę​bo​kim za​tro​ska​niu. Do​wio​dłem mu, że Ja​sper nie jest osta​tecz​nie tak czę​stym go​ściem w bun​ga​lo​wie. I on, i jego bryg pra​co​wa​li cięż​ko, krą​żąc po ar​chi​pe​la​gu. Na to sta​ry Nel​son od​po​wie​dział mi tyl​ko wy​so​ce nie​spo​koj​nym to​nem: – Mam na​dzie​ję, że He​em​skirk nie zja​wi się, przy​najm​niej póki bryg jest w za​to​ce. Masz to​bie, nowy stra​szak. Te​raz zno​wu He​em​skirk!… Moż​na było do​-

praw​dy stra​cić cier​pli​wość.

II

I któż to był He​em​skirk? Za​raz się prze​ko​na​my o nie​do​rzecz​no​ści stra​chu przed He​em​skir​kiem… Nie ule​ga Wąt​pli​wo​ści: ten czło​wiek od​zna​czał się wy​bit​nie złą wolą. Rzu​ca​ło się to w oczy; dość było usły​szeć jego śmiech. Nic nie zdra​dza le​piej ukry​tych cech czło​wie​ka niż jego nie​opa​no​wa​ny śmiech. Ale da​li​bóg! gdy​by się lę​kać każ​de​go zło​śli​we​go par​sk​nię​cia, niby za​jąc pierw​sze​go lep​sze​go sze​le​stu, trze​ba by się usu​nąć na pu​sty​nię albo za​mknąć w pu​stel​ni. A na​wet i wów​czas na​le​ża​ło​by zno​sić nie​unik​nio​ne to​wa​rzy​stwo dia​bła. Ato​li dia​beł jest oso​bi​sto​ścią wy​bit​ną, któ​ra pa​mię​ta lep​sze cza​sy i ob​ra​ca​ła się w naj​wyż​szych sfe​rach nie​biań​skiej hie​rar​chii; co się zaś ty​czy hie​rar​chii zwy​kłych, ziem​skich Ho​len​drów, He​em​skirk, któ​ry w mło​dych la​tach by​najm​niej wspa​nia​ło​ści nie za​znał, był po pro​stu czter​dzie​sto​let​nim ofi​ce​rem ma​ry​nar​ki wo​jen​nej i nie miał żad​nych spe​cjal​nych sto​sun​ków ani ta​len​tów, któ​ry​mi by mógł się cheł​pić. Do​wo​dził „Nep​tu​nem”, nie​wiel​ką ka​no​nier​ką, któ​ra peł​ni​ła wiel​ce nud​ny obo​wią​zek pa​tro​lo​wa​nia ca​łe​go ar​chi​pe​la​gu, kon​tro​lu​jąc stat​ki han​dlo​we. Nie moż​na, za​iste, na​zwać tego sta​no​wi​ska wy​bit​nym. Po​wta​rzam: był to prze​cięt​ny po​rucz​nik w śred​nim wie​ku, ma​ją​cy za sobą oko​ło dwu​dzie​stu pię​ciu lat służ​by i spo​dzie​wa​ją​cy się wkrót​ce przej​ścia na eme​ry​tu​rę – oto wszyst​ko. Nig​dy nie za​wra​cał so​bie gło​wy tym, co się dzie​je na Sied​miu Wy​spach, póki się nie do​wie​dział z roz​mów za​sły​sza​nych w Pa​lem​ban​gu czy Min​to​ku, że miesz​ka tam ład​na dziew​czy​na. Cie​ka​wość pchnę​ła go pew​nie do wa​łę​sa​nia się w tam​tych stro​nach, a gdy już raz zo​ba​czył Fre​ję, na​brał zwy​cza​ju od​-

wie​dza​nia Sied​miu Wysp, zna​la​zł​szy się nie​da​le​ko stam​tąd, o ja​kie pół dnia dro​gi. Nie twier​dzę, że He​em​skirk był ty​po​wym ofi​ce​rem ho​len​der​skiej ma​ry​nar​ki wo​jen​nej. Za wie​lu ich zna​łem, aby po​peł​nić ten nie​do​rzecz​ny błąd. Miał dużą, wy​go​lo​ną twarz, wiel​kie, pła​skie po​licz​ki opa​lo​ne na brą​zo​wo, ści​śnię​ty mię​dzy nimi nos, cien​ki i za​krzy​wio​ny, i małe, ścią​gnię​te usta. Tro​chę srebr​nych nici prze​świ​ty​wa​ło w jego czar​nych wło​sach, a nie​przy​jem​ne oczy były też pra​wie czar​ne. Miał zwy​czaj rzu​cać z uko​sa zgryź​li​we spoj​rze​nia nie od​wra​ca​jąc przy tym gło​wy osa​dzo​nej ni​sko na krót​kiej, okrą​głej szyi. Gru​by, okrą​gły tu​łów w ciem​nej, co​dzien​nej kurt​ce o zło​tych szli​fach tkwił na roz​kra​czo​nych no​gach, gru​bych i okrą​głych, odzia​nych w bia​łe dre​li​cho​we spodnie. Okrą​gła czasz​ka pod bia​łą czap​ką zda​wa​ła się też nie​zmier​nie gru​ba, ale dość w niej było mó​zgu, aby od​kryć i wy​zy​skać zło​śli​wie lę​kli​wość bied​ne​go, sta​re​go Nel​so​na, drżą​ce​go przed wszyst​kim, co mo​gło się wy​da​wać naj​lżej​szym cie​niem wła​dzy. Wy​siadł​szy na przy​ląd​ku He​em​skirk miał zwy​czaj ob​cho​dzić każ​dy za​ką​tek plan​ta​cji, jak gdy​by cała po​sia​dłość była jego wła​sno​ścią, i po​tem do​pie​ro wcho​dził do bun​ga​lo​wu. Na we​ran​dzie za​sia​dał w naj​wy​god​niej​szym fo​te​lu i zo​sta​wał na dru​gim śnia​da​niu albo obie​dzie; zo​sta​wał ot tak, po pro​stu, bez jed​ne​go sło​wa, nie my​śląc ubie​gać się o to, by go za​pro​szo​no. Za​słu​gi​wał na wy​rzu​ce​nie za drzwi, choć​by tyl​ko za to , jak się za​cho​wy​wał wzglę​dem pan​ny Frei. Gdy​by był na​gim dzi​ku​sem, uzbro​jo​nym we włócz​nie i za​tru​te strza​ły, sta​ry Nel​son (czy też Nie​lsen) rzu​cił​by się na nie​go z go​ły​mi pię​ścia​mi. Ale zło​te szli​fy –, i w do​dat​ku ho​len​der​skie szli​fy – wy​star​cza​ły, aby prze​jąć sta​rusz​ka prze​ra​że​niem. Po​zwa​lał więc temu dra​bo​wi trak​to​wać sie​bie z [po​gar​dli​wym lek​ce​wa​że​niem, po​że​rać oczy​ma cór​kę i spi​jać naj​lep​sze wina ze skrom​nej piw​nicz​ki. Wi​dzia​łem to czę​sto i raz przy spo​sob​no​ści spró​bo​wa​łem wtrą​cić ja​kąś

uwa​gę na ten te​mat. Li​tość mnie wzię​ła na wi​dok nie​po​ko​ju, jaki się po​ja​wił w okrą​głych oczach sta​re​go Nel​so​na. Wy​krzyk​nął, że po​rucz​nik to jego przy​ja​ciel i bar​dzo po​rząd​ny czło​wiek. Pa​trzy​łem na nie​go wciąż dość twar​do, tak iż za​czął się w koń​cu ją​kać i wy​znał, że – oczy​wi​ście – He​em​skirk nie jest na po​zór bar​dzo we​so​łym czło​wie​kiem, ale w grun​cie rze​czy… – Nie spo​tka​łem tu do​tych​czas ani jed​ne​go we​so​łe​go Ho​len​dra – prze​rwa​łem mu. – Zresz​tą, nie cho​dzi spe​cjal​nie o we​so​łość, ale czy pan nie wi​dzi, że… Nel​son wy​dał się na​raz tak prze​ra​żo​ny tym, co mia​łem na ję​zy​ku, że nie od​wa​ży​łem się cią​gnąć da​lej. Chcia​łem mu oczy​wi​ście po​wie​dzieć, że ten drab leci na jego cór​kę. To wy​ra​że​nie ści​śle rzecz okre​śla​ło. Nie wiem, cze​go się He​em​skirk spo​dzie​wał i do cze​go się czuł upraw​nio​ny. Mogę się tyl​ko do​my​ślać, że albo uwa​żał się za nie​prze​par​cie uro​cze​go, albo też brał Fre​ję za to, czym nie była, są​dząc z jej oży​wie​nia, pew​no​ści sie​bie i swo​bod​ne​go obej​ścia. Ale tak się wła​śnie rzecz mia​ła: le​ciał na tę dziew​czy​nę. Nel​son mógł wi​dzieć to aż nad​to do​brze. Tyl​ko że wo​lał za​nik​nąć oczy. I nie ży​czył so​bie, aby o tym mó​wio​no. – Pra​gnę tyl​ko jed​ne​go: żyć w zgo​dzie i spo​ko​ju z ho​len​der​ski​mi wła​dza​mi – wy​mam​ro​tał nie​śmia​ło. Był nie​ule​czal​ny. Żal mi się go zro​bi​ło i zda​je mi się do​praw​dy, że pan​na Fre​ja tak​że go ża​ło​wa​ła. Prze​by​wa​jąc w to​wa​rzy​stwie He​em​skir​ka pa​no​wa​ła nad sobą ze wzglę​du na… ojca, a ro​bi​ła to – jak zresz​tą wszyst​ko – z pro​sto​tą, na​tu​ral​no​ścią, na​wet z hu​mo​rem. Nie przy​cho​dzi​ło jej,to ła​two, bo w za​lo​tach He​em​skir​ka był pe​wien od​cień zu​chwa​ło​ści i po​gar​dy bar​dzo trud​ny do znie​sie​nia. Ho​len​drzy tej ka​te​go​rii są aro​ganc​cy wzglę​dem lu​dzi zaj​mu​ją​cych pod​rzęd​ne sta​no​wi​ska, ów zaś kró​lew​ski ofi​cer uwa​żał, że sta​ry Nel​son i Fre​ja sto​ją znacz​nie ni​żej od nie​go pod każ​dym wzglę​dem. Nie mogę po​wie​dzieć, aby mi było żal Frei. Ta dziew​czy​na nie na​le​ża​ła do

lu​dzi bio​rą​cych coś​kol​wiek tra​gicz​nie. Moż​na jej było współ​czuć trud​nej sy​tu​acji, ale mia​ło się wra​że​nie, że da so​bie radę w każ​dym po​ło​że​niu. Wy​wo​ły​wa​ła ra​czej po​dziw dziel​no​ścią i po​go​dą. Jed​nak gdy Ja​sper i He​em​skirk sty​ka​li się z sobą w bun​ga​lo​wie, jak się to cza​sem zda​rza​ło, czu​ło się w niej pew​ne na​prę​że​nie; ale na​wet i wte​dy nie dla każ​de​go to było wi​docz​ne. Tyl​ko mój wzrok po​tra​fił wy​śle​dzić nie​znacz​ny cień na pro​mien​no​ści, jaka z niej biła. Nie mo​głem się raz po​wstrzy​mać i rze​kłem z uzna​niem: – Sło​wo daję, pani jest nad​zwy​czaj​na! Uśmiech​nę​ła się tyl​ko. – Naj​waż​niej​sze jest to, żeby Ja​sper nie stra​cił roz​sąd​ku – od​rze​kła, a w szcze​rym spoj​rze​niu zwró​co​nym wprost na mnie doj​rza​łem praw​dzi​wą tro​skę, cza​ją​cą się w spo​koj​nych głę​biach oczu. – Pan mi po​mo​że utrzy​mać,go w rów​no​wa​dze, “praw​da? – Na​tu​ral​nie, że mu​si​my utrzy​mać go w rów​no​wa​dze – od​par​łem ro​zu​mie​jąc do​sko​na​le, o co jej cho​dzi. – To wia​riat skoń​czo​ny, kie​dy weź​mie na kieł. – O tak! – po​twier​dzi​ła ła​god​nie, mie​li​śmy bo​wiem żar​to​bli​wy zwy​czaj mó​wie​nia o Ja​spe​rze w to​nie wy​my​śla​ją​cym.– Ale ob​ła​ska​wi​łam go już tro​chę. Wca​le te​raz do​bry z nie​go chło​piec. – Swo​ją dro​gą zgnió​tł​by He​em​skir​ka jak ka​ra​lu​cha – za​uwa​ży​łem. – Pew​nie że tak – szep​nę​ła. – A to nie by​ło​by do​brze – do​da​ła szyb​ko. – Niech pan so​bie wy​obra​zi, co by się sta​ło z bied​nym ta​tu​siem! A ja prze​cież chcę zo​stać pa​nią na​sze​go ko​cha​ne​go bry​gu i że​glo​wać po tu​tej​szych mo​rzach, a nie wy​wę​dro​wać gdzieś da​le​ko, o :ja​kie dzie​sięć ty​się​cy mil. – Im prę​dzej znaj​dzie się pani na bry​gu, aby czu​wać nad nim i nad Ja​spe​rem, tym le​piej – rze​kłem po​waż​nie. – Obaj po​trze​bu​ją pani opie​ki. Nie zda​je mi się, aby Ja​sper mógł wy​trzeź​wieć, do​pó​ki pani z sobą nie za​bie​rze. Pani go nie wi​dzi, kie​dy jest z pa​nią roz​łą​czo​ny, tak jak ja go wi​du​ję. Żyje w bez​u​stan​nym unie​sie​niu, któ​re mnie wprost prze​ra​ża.

Na to uśmiech​nę​ła się zno​wu, po czym na​gle spo​waż​nia​ła. Przy​jem​nie jej było usły​szeć o swo​im zna​cze​niu, a mia​ła pew​ne po​czu​cie od​po​wie​dzial​no​ści. Rap​tem wy​mknę​ła się z po​ko​ju, po​sły​szaw​szy, że He​em​skirk wcho​dzi po scho​dach w asy​ście sta​re​go Nel​so​na. Le​d​wie wy​tknął gło​wę nad pod​ło​gę, czar​ne, złe jego oczy jęły strze​lać wo​ko​ło spoj​rze​nia​mi. – Gdzie pań​ska cór​ka, Nel​son? – za​py​tał ta​kim to​nem, jak gdy​by był wład​cą wszyst​kich dusz na świe​cie. Po​tem zwró​cił się do mnie: – Bo​gi​ni ucie​kła, co? W za​to​ce Nel​so​na – jak zwy​kli​śmy ją na​zy​wać – pa​no​wał tego dnia wiel​ki ścisk. Był tam przede wszyst​kim mój pa​ro​wiec, da​lej ka​no​nier​ka „Nep​tun” i wresz​cie bryg „Bo​ni​to”, któ​ry, jak zwy​kle, rzu​cił ko​twi​cę tak bli​sko brze​gu, że – zda​wa​ło​by się – tyl​ko tro​chę zręcz​no​ści i mia​ry w, oku, a moż​na by ci​snąć ka​pe​lusz z we​ran​dy aż na sta​ran​nie wy​czysz​czo​ny po​kład. Mo​sięż​ne oku​cia lśni​ły jak zło​to, bia​ła po​wło​ka z la​kie​ru po​ły​ski​wa​ła niby atła​so​wa sza​ta. Lek​kie po​chy​le​nie po​ko​sto​wa​nych masz​tów i wiel​kie rów​no usta​wio​ne reje uży​cza​ły bry​go​wi pew​nej mar​so​wej ele​gan​cji. Pięk​ny był za​iste. Nic dziw​ne​go, że po​sia​da​jąc po​dob​ny sta​tek i mi​łość dziew​czy​ny ta​kiej jak Fre​ja Ja​sper żył w cią​głym unie​sie​niu, od​po​wia​da​ją​cym może po​by​to​wi w siód​mym nie​bie, ale nie​ko​niecz​nie bez​piecz​nym na ta​kim świe​cie jak na​sza zie​mia. Za​uwa​ży​łem ze spo​ko​jem, że ma​jąc trzech go​ści w domu pan​na Fre​ja za​ję​ta jest pew​nie spra​wa​mi go​spo​dar​ski​mi. Wie​dzia​łem oczy​wi​ście, że po​szła spo​tkać się z Ja​spe​rem na umó​wio​nej po​lan​ce, nad brze​giem je​dy​ne​go stru​mie​nia prze​pły​wa​ją​ce​go przez Nel​so​no​wą wy​sep​kę. Do​wód​ca „Nep​tu​na” rzu​cił mi po​wąt​pie​wa​ją​ce spoj​rze​nie i roz​ta​so​wał się jak u sie​bie w domu: rzu​cił w bu​ja​ją​cy fo​tel gru​be, wal​co​wa​te ciel​sko i roz​piął mun​dur. Sta​ry Nel​son usiadł po​tul​nie na​prze​ciw​ko wpa​tru​jąc się nie​spo​koj​nie w go​ścia okrą​gły​mi ocza​mi i wa​chlu​jąc się ka​pe​lu​szem. Usi​ło​wa​łem na​wią​zać roz​mo​wę, aby czas jako tako prze​ga​wę​dzić; nie​ła​twe to było za​da​nie wo​bec po​nu​re​go,

ro​za​mo​ro​wa​ne​go Ho​len​dra, któ​ry spo​glą​dał usta​wicz​nie od jed​nych drzwi do dru​gich i od​po​wia​dał na moje uprzej​mo​ści szy​der​stwem lub mruk​nię​ciem. Wie​czór mi​nął jed​nak spo​koj​nie. Zda​rza się, na szczę​ście, stan bło​go​ści tak wiel​kiej, że wy​klu​cza unie​sie​nia. Ja​sper był spo​koj​ny i w mil​czą​cym sku​pie​niu po​chła​niał wzro​kiem Fre​ję. Gdy wra​ca​li​śmy obaj na po​kład na​szych stat​ków, za​pro​po​no​wa​łem mu, że po​ho​lu​ję bryg na​za​jutrz rano. Zro​bi​łem to roz​myśl​nie, pra​gnąc, aby Ja​sper od​je​chał moż​li​wie jak naj​prę​dzej. Ja​koż o pierw​szym brza​sku zo​rzy mi​nę​li​śmy czar​ną ka​no​nier​kę tkwią​cą nie​mo i bez ru​chu przy uj​ściu szkli​stej za​to​ki. Tym​cza​sem słoń​ce wspię​ło się z tro​pi​kal​ną na​gło​ścią o sze​ro​kość dwóch tarcz nad ho​ry​zon​tem, nim zdą​ży​li​śmy okrą​żyć rafy i zna​leźć się na wprost przy​ląd​ka. Na naj​wyż​szej ska​le sta​ła Fre​ja, cała w bie​li, po​dob​na w swym heł​mie do ko​bie​ce​go po​są​gu wo​jen​ne​go o ró​ża​nej twa​rzy; przez lu​ne​tę wi​dzia​łem ją bar​dzo do​brze. Po​wie​wa​ła wy​mow​nie chust​ką, a Ja​sper wdra​pał się na wan​ty grot​masz​tu bia​łe​go, wo​jow​ni​cze​go bry​gu i wy​wi​jał w od​po​wie​dzi ka​pe​lu​szem. Ro​ze​szli​śmy się wkrót​ce po​tem: ja skie​ro​wa​łem się na pół​noc, a Ja​sper po​że​glo​wał na wschód z lek​kim wia​trem od rufy, w stro​nę Ban​jer​mas​si​nu – o ile pa​mię​tam – jesz​cze ja​kichś dwóch por​tów. Owe​go spo​koj​ne​go wie​czo​ru wi​dzia​łem po raz ostat​ni tych lu​dzi ze​bra​nych ra​zem; cza​row​nie świe​żą i re​zo​lut​ną Fre​ję, sta​re​go Nel​so​na o na​iw​nie za​okrą​glo​nych oczach, Ja​spe​ra, za​pa​leń​ca o dłu​gich człon​kach i szczu​płej twa​rzy – prze​dziw​nie spo​koj​ne​go, bo szczę​śli​we​go bez gra​nic pod okiem swo​jej Frei – wszyst​kich tro​je, wy​so​kich, ja​sno​wło​sych i nie​bie​sko​okich w róż​nych od​cie​niach – a mię​dzy nimi śnia​de​go, aro​ganc​kie​go Ho​len​dra o czar​nych wło​sach. Niż​szy był pra​wie o gło​wę i o tyle grub​szy od każ​de​go z nich troj​ga, że ro​bił wra​że​nie stwo​ru zdol​ne​go na​dy​mać się do​wol​nie, ja​kie​goś dzi​wacz​ne​go oka​zu ludz​kie​go z in​nej pla​ne​ty.

Ten kon​trast ude​rzył mnie na​gle, gdy sta​li​śmy po obie​dzie na oświe​tlo​nej we​ran​dzie. Przy​ku​wał moją uwa​gę przez resz​tę wie​czo​ru i do dziś dnia pa​mię​tam śmiesz​ne i zło​wro​gie za​ra​zem wra​że​nie, ja​kie​go wów​czas do​zna​łem.

III

W parą ty​go​dni póź​niej, za​wi​nąw​szy wcze​snym, ran​kiem do Sin​ga​pu​ru z po​dró​ży na po​łu​dnie, zo​ba​czy​łem bryg sto​ją​cy na ko​twi​cy, jak zwy​kle schlud​ny i wy​glą​da​ją​cy tak wspa​nia​le, jak gdy​by go wy​ję​to przed chwi​lą ze szkla​ne​go pu​dła i de​li​kat​nie pusz​czo​no na wodę. „Bo​ni​to” za​trzy​mał się na re​dzie, ja zaś po​su​ną​łem się da​lej w głąb por​tu i sta​ną​łem na zwy​kłym swo​im miej​scu, tuż na​prze​ciw mia​sta. Za​nim wsta​li​śmy od śnia​da​nia, ster​nik przy​szedł mi po​wie​dzieć, że łódź ka​pi​ta​na Al​le​na się zbli​ża. Zręcz​ny jego gig do​bił do bur​ty na​sze​go stat​ku. W paru su​sach Ja​sper zna​lazł się u szczy​tu tra​pu i jął po​trzą​sać moją ręką w ner​wo​wym uści​sku, bły​ska​jąc ba​daw​czo ocza​mi, przy​pusz​czał bo​wiem, że za​wa​dzi​łem po dro​dze o gru​pę Sied​miu Wysp. Się​gną​łem do kie​sze​ni po sta​ran​nie zło​żo​ną kart​kę, któ​rą po​chwy​cił mi z ręki bez ce​re​mo​nii i uniósł na po​most, aby w sa​mot​no​ści ją prze​czy​tać. Od​cze​kaw​szy do​brą chwi​lę po​sze​dłem za nim. Cho​dził tam i z po​wro​tem po po​mo​ście, gdyż jego uspo​so​bie​nie wy​klu​cza​ło spo​kój na​wet w chwi​lach naj​więk​sze​go za​my​śle​nia.. Na mój wi​dok z trium​fem po​trzą​snął gło​wą. – No, ko​cha​ny chło​pie! – za​wo​łał – za​cznę już te​raz li​czyć dni! Zro​zu​mia​łem, o co cho​dzi. Wie​dzia​łem, że tych dwo​je mło​dych po​sta​no​wi​ło uciec i po​brać się bez dal​szych przy​go​to​wań. Była to za​iste lo​gicz​na de​cy​zja. Sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) nie zgo​dził​by się nig​dy na po​lu​bow​ne od​da​nie Frei temu kom​pro​mi​tu​ją​ce​mu Ja​spe​ro​wi. Na Boga! co by też wła​dze ho​len​der​skie po​wie​dzia​ły o ta​kim mał​żeń​stwie! To brzmi już do​praw​dy za

śmiesz​nie, aby war​to było o tym mó​wić. Ale nie ma na świe​cie nic bar​dziej ego​istycz​ne​go i nie​ubła​ga​ne​go nad bo​jaź​li​we​go czło​wie​ka, któ​ry jest w stra​chu o swo​ją „nie​wiel​ką po​sia​dłość”, jak sta​ry Nel​son ma​wiał skrom​nie. Ser​ce, prze​nik​nię​te tego ro​dza​ju lę​kiem, nie​do​stęp​ne jest za​rów​no roz​sąd​ko​wi, jak uczu​ciom i nie wi​dzi śmiesz​no​ści. To krze​mień. Ja​sper był​by się po​mi​mo wszyst​ko zdo​był na oświad​czy​ny, zde​cy​do​wa​ny jed​nak nie li​czyć się z od​po​wie​dzią Nel​so​na, ale Fre​ja po​sta​no​wi​ła, że nie na​le​ży nic mó​wić, po​nie​waż „ta​tuś za​mar​twił​by się na amen”. Go​tów by się jesz​cze roz​cho​ro​wać, a wów​czas Fre​ja nie mia​ła​by ser​ca (go opu​ścić. Oto zdro​wy roz​są​dek ko​bie​cy i szcze​rość ko​bie​ce​go ro​zu​mo​wa​nia. Zresz​tą pan​na Fre​ja umia​ła czy​tać w du​szy „bied​ne​go, ko​cha​ne​go ta​tu​sia”, jak tyl​ko ko​bie​ta w du​szy mę​skiej czy​tać po​tra​fi; był dla niej otwar​tą księ​gą. Wie​dzia​ła, że po jej uciecz​ce oj​ciec prze​sta​nie się za​drę​czać. Za​pew​ne, że pod​nie​sie wiel​ki krzyk i że nie bę​dzie koń​ca roz​pacz​li​wym wy​rze​ka​niom, ale to zu​peł​nie inna spra​wa. Męka nie​zde​cy​do​wa​nia i drę​czą​ca wal​ka uczuć zo​sta​ną mu oszczę​dzo​ne. A po​nie​waż za​nad​to jest po​tul​ny, aby wpaść we wście​kłość, więc gdy mi​nie okres la​men​tów, po​świę​ci się pra​cy na swo​jej „nie​wiel​kiej po​sia​dło​ści” i utrzy​my​wa​niu do​brych sto​sun​ków z wła​dza​mi. Czas do​ko​na resz​ty. I Fre​ja roz​my​śla​ła, jak ła​two przyj​dzie jej na to cze​kać, kró​lu​jąc u swe​go do​mo​we​go ogni​ska, wła​da​jąc wspa​nia​łym bry​giem i od​da​nym jej męż​czy​zną. To się do​pie​ro na​zy​wa​ło ży​cie – dla niej, któ​ra sta​wia​ła pierw​sze kro​ki na po​kła​dzie stat​ku. Była dziec​kiem okrę​tu – dziew​czy​ną mo​rza, je​śli taka ist​nia​ła kie​dy na świe​cie. Na​tu​ral​nie, że ko​cha​ła Ja​spe​ra i wie​rzy​ła w nie​go, ale w uczu​ciach jej był pe​wien od​cień nie​po​ko​ju. Bar​dzo to pięk​nie i ro​man​tycz​nie po​sia​dać na wła​sność har​tow​ny i wier​ny miecz, ale py​ta​nie, czy owa broń jest naj​od​po​wied​niej​sza do zmie​rze​nia się z po​spo​li​tą ma​czu​gą losu. Wie​dzia​ła, że z nich dwoj​ga ona ma wię​cej od​por​no​ści. Za​wsze się tro​chę

nie​po​ko​iła, kie​dy Ja​spe​ra przy niej nie było, a we mnie mia​ła wy​pró​bo​wa​ne​go po​wier​ni​ka, któ​ry szep​tał jej czę​sto: „Im prę​dzej, tym le​piej.” Ale pan​nę Fre​ję ce​cho​wał pe​wien spe​cjal​ny upór i po​wód jej zwle​ka​nia bar​dzo był cha​rak​te​ry​stycz​ny. „Nie wcze​śniej, aż skoń​czę dwa​dzie​ścia je​den lat; nie chcę, aby lu​dzie my​śle​li, że je​stem za mło​da i nie wiem, co ro​bię.” Uczu​cia Ja​spe​ra tak da​le​ce były jej pod​da​ne, że nie pró​bo​wał na​wet nig​dy sprze​ci​wić się wy​ro​ko​wi. Uwa​żał ją za do​sko​na​łość – co​kol​wiek ro​bi​ła czy mó​wi​ła – i na tym ko​niec. Przy​pusz​czam, że dość był sub​tel​ny na to, by czuć się nie​kie​dy mile po​gła​ska​nym jej de​cy​zją. A przy tym miał na po​cie​chę bryg, któ​ry wy​da​wał mu się prze​po​jo​ny du​chem Frei, od​kąd mi​łość uświę​ca​ła wszyst​ko, co​kol​wiek dzia​ło się na stat​ku. – Tak. Nie​dłu​go już za​cznę li​czyć dni – po​wtó​rzył. – Jesz​cze je​de​na​ście mie​się​cy. Przez ten czas mu​szę od​być trzy po​dró​że. – Uwa​żaj, abyś nie wlazł w ka​ba​łę chcąc zro​bić za wie​le – mo​ra​li​zo​wa​łem. Ale przy​jął moją prze​stro​gę śmie​chem i ge​stem peł​nym unie​sie​nia. „Nie! nic złe​go nie może się stać bry​go​wi!” – krzyk​nął; jak gdy​by pło​mień ser​ca roz​ja​śniał ciem​ne noce na mo​rzach nie ob​ję​tych ma​pa​mi, a ob​raz Frei słu​żył za nie​za​wod​ną la​tar​nię po​śród ukry​tych mie​lizn; jak gdy​by wi​chry mia​ły pra​co​wać dla jego przy​szło​ści, a gwiaz​dy wal​czyć o nią w swym bie​gu; jak gdy​by cza​ro​dziej​ska siła uczu​cia zdol​na była roz​ka​zać okrę​to​wi, by że​glo​wał po kro​pli rosy albo prze​pły​nął przez ucho igiel​ne – i to tyl​ko dla​te​go, że wy​bra​ne​mu stat​ko​wi przy​padł w udzia​le los wspa​nia​ły: słu​że​nie mi​ło​ści peł​nej ta​kie​go cza​ru, iż wszel​kie dro​gi ziem​skie sta​wa​ły się bez​piecz​ne, ła​twe, ja​śnie​ją​ce. – Przy​pusz​czam – rze​kłem, gdy już prze​stał się śmiać z mo​jej nie​win​nej uwa​gi – przy​pusz​czam, że dziś od​pły​wasz. Był to wła​śnie jego za​miar. Nie wy​ru​szył o świ​cie, po​nie​waż spo​dzie​wał się cią​gle, że nad​ja​dę.

– I wy​obraź so​bie, co mi się wczo​raj przy​tra​fi​ło – cią​gnął da​lej. – Mój pierw​szy ofi​cer opu​ścił mnie na​gle, no, cóż ro​bić, mu​siał. A po​nie​waż nie​po​dob​na wy​trza​snąć ko​goś w tak krót​kim cza​sie, więc bio​rę ze sobą Schult​za. Osła​wio​ne​go Schult​za! Nie wy​ska​ku​jesz ze skó​ry? Mó​wię ci, że po​sze​dłem i wy​na​la​złem wczo​raj Schult​za póź​nym wie​czo​rem; masę z tym mia​łem kło​po​tu. „Je​stem do pań​skich usług, ka​pi​ta​nie – mówi do mnie tym swo​im cu​dow​nym gło​sem – ale przy​kro mi wy​znać, że wła​ści​wie to nie mam co na grzbiet wło​żyć. Mu​sia​łem sprze​dać całą gar​de​ro​bę, żeby się z dnia na dzień prze​ży​wić.” Cóż ten czło​wiek ma za głos! Do​praw​dy, że mógł​by wzru​szać ka​mie​nie. Ale zda​je się, że z cza​sem lu​dzie się z tym oswa​ja​ją. Nig​dy go przed​tem nie wi​dzia​łem i, sło​wo daję, po​czu​łem łzy w oczach. Na szczę​ście już zmierz​cha​ło. Sie​dział spo​koj​nie pod drze​wem w tu​byl​czej za​gro​dzie, cien​ki jak pa​tyk; przy​pa​tru​jąc mu się z góry, zo​ba​czy​łem, że ma na so​bie tyl​ko sta​rą per​ka​lo​wą ko​szu​lę i po​dar​te spodnie od pi​ża​my. Ku​pi​łem mu sześć bia​łych ubrań i dwie pary płó​cien​nych trze​wi​ków. Nie mogę ru​szyć się z miej​sca bez pierw​sze​go ofi​ce​ra. Mu​szę prze​cież mieć ko​goś. Jadę te​raz na ląd, żeby z nim pod​pi​sać kon​trakt, a wra​ca​jąc za​bie​ram go z sobą i pusz​cza​my się w dro​gę. No cóż, źle mam w gło​wie, co? Na​tu​ral​nie, wa​riat ze mnie skoń​czo​ny. No da​lej​że! po​zwól so​bie. Roz​puść ję​zyk! Tak lu​bię pa​trzeć, jak się iry​tu​jesz! Po​nie​waż ocze​ki​wał nie​za​wod​nie, że go zwy​my​ślam, zna​la​złem szcze​gól​ną przy​jem​ność w prze​sad​nie spo​koj​nym za​cho​wa​niu. – Naj​gor​szym za​rzu​tem, jaki moż​na po​sta​wić Schult​zo​wi – za​czą​łem obo​jęt​nym to​nem, skrzy​żo​waw​szy ra​mio​na – jest pew​ne nie​mi​łe przy​zwy​cza​je​nie: wy​kra​da sprzę​ty z każ​de​go stat​ku, na któ​rym się znaj​du​je. U cie​bie bę​dzie to samo. Wła​ści​wie to wszyst​ko, co moż​na mu za​rzu​cić. Nic a nic nie wie​rzę ka​pi​ta​no​wi Ro​bin​so​no​wi, któ​ry opo​wia​da, że Schultz zmó​wił się w Czan​ta​bu​ri z ja​ki​miś ło​tra​mi z chiń​skiej dżon​ki i że ukra​dli dzio​bo​wą ko​twi​cę z pra​wej bur​ty szku​ne​ra „Bo​he​mian Girl”. Ta hi​sto​ria za​nad​to jest wy​sma​-

żo​na. Za to opo​wia​da​nie ma​szy​ni​stów z Nan​sha​nu wy​da​je mi się bar​dziej au​ten​tycz​ne; o pół​no​cy zna​leź​li w ma​szy​now​ni Schult​za za​ję​te​go od​śru​bo​wy​wa​niem mo​sięż​nych okuć, któ​re chciał sprze​dać na lą​dzie. Poza tą drob​ną sła​bost​ką po​zwól so​bie po​wie​dzieć, że Schultz jest zręcz​niej​szym ma​ry​na​rzem niż wie​lu in​nych, któ​rzy nig​dy nie mie​li w ustach kro​pli wód​ki, i może nie gor​szym czło​wie​kiem od nie​któ​rych na​szych wspól​nych zna​jo​mych, choć tam​ci nie ukra​dli ani jed​ne​go pen​sa. Wpraw​dzie nie bar​dzo wy​god​nie mieć go na stat​ku, ale cóż ro​bić, nie masz in​ne​go wy​bo​ru i Schultz musi ci wy​star​czyć. Trze​ba przede wszyst​kim zro​zu​mieć jego psy​chi​kę. Nie da​waj mu pie​nię​dzy, póki trwa wa​sza umo​wa. Ani cen​ty​ma! choć​by cię nie wiem jak bła​gał. Jak Bóg na nie​bie, z chwi​lą kie​dy mu dasz pie​nią​dze, za​cznie kraść. Pa​mię​taj o tym. Roz​ko​szo​wa​łem się zdzi​wie​niem i nie​do​wie​rza​niem Ja​spe​ra. – Tam, do dia​bła! – za​wo​łał. – Nie może być! Chcesz mnie na​brać, sta​ry! – Wca​le nie. Mu​sisz zro​zu​mieć psy​chi​kę Schult​za. To nie jest ani włó​czę​ga, ani wy​drwi​grosz. Nie ma zwy​cza​ju wa​łę​sać się i wy​pa​try​wać ko​goś, kto by mu po​sta​wił. Ale przy​pu​ść​my, że wy​cho​dzi na ląd z pię​ciu albo, daj​my na to, z pięć​dzie​się​ciu do​la​ra​mi w kie​sze​ni. Po trze​cim czy czwar​tym kie​lisz​ku jest już za​mro​czo​ny i sta​je się bar​dzo li​to​ści​wy. Albo rzu​ca pie​niędz​mi na​oko​ło, albo roz​da​je je każ​de​mu, kto ze​chce wziąć. Po​tem przy​cho​dzi mu na myśl, że wie​czór za​le​d​wie się roz​po​czął, że on i jego przy​ja​cie​le chcą pić jesz​cze dłu​go, do sa​me​go rana. Ru​sza więc ocho​czo na sta​tek. Ani gło​wa, ani nogi nie za​wo​dzą go nig​dy w zwy​kłym tego sło​wa zna​cze​niu. Do​sta​je się na po​kład i chwy​ta po pro​stu pierw​szą lep​szą rzecz, jaka mu się wyda od​po​wied​nia: lamp​kę z ka​bi​ny, zwój lin, wo​rek z su​cha​ra​mi, bań​kę z oli​wą, i spie​nię​ża bez żad​ne​go wa​ha​nia. Tak się to wła​śnie od​by​wa, a nie in​a​czej. Mu​sisz tyl​ko pil​no​wać, żeby nie za​czął. To i wszyst​ko. – Niech dia​bli we​zmą jego psy​chi​kę – mruk​nął Ja​sper. – Prze​cież czło​wiek

o ta​kim gło​sie po​wi​nien roz​ma​wiać z anio​ła​mi. My​ślisz, że jest nie​ule​czal​ny? Od​rze​kłem, że tak wła​śnie my​ślę. Nikt go do​tych​czas nie po​zy​wał do sądu, ale nie ma czło​wie​ka, któ​ry by zgo​dził się dać mu za​ję​cie. Skoń​czy się pew​no na tym, że ze​mrze z gło​du gdzie w ja​kiejś dziu​rze. – Co tam – roz​wa​żał Ja​sper – „Bo​ni​to” nie pro​wa​dzi han​dlu z żad​nym cy​wi​li​zo​wa​nym por​tem. To po​mo​że Schult​zo​wi za​cho​wać rów​no​wa​gę. Tak było rze​czy​wi​ście. In​te​re​sy han​dlo​we bry​gu cią​gnę​ły go ku dzi​kim wy​brze​żom, ku nie​zna​nym ra​dżom miesz​ka​ją​cym nad pra​wie nie zba​da​ny​mi za​to​ka​mi, ku – tu​byl​czym osa​dom u brze​gów ta​jem​ni​czych rzek, roz​wie​ra​ją​cych ciem​ne, ob​ra​mo​wa​ne la​sa​mi uj​ścia wśród bla​do​zie​lo​nych skał i olśnie​wa​ją​cych ła​wic pia​sku, ku cie​śni​nom o spo​koj​nej, la​zu​ro​wej toni mie​nią​cej się sło​necz​nym bla​skiem. Bryg su​nął sa​mot​nie z dala od zna​nych szla​ków – cały bia​ły – okrą​ża​jąc ciem​ne, groź​ne przy​ląd​ki; wy​my​kał się ci​cho jak duch zza cy​plów lądu czer​nie​ją​cych w świe​tle księ​ży​ca albo le​żał u brze​gu niby śpią​cy ptak mor​ski w cie​niu ja​kiejś bez​i​mien​nej góry cze​ka​jąc na sy​gnał. Uka​zy​wał się na mgnie​nie w mgli​ste i burz​li​we dni, dep​cąc po​gar​dli​wie krót​kie, na​pa​stli​we fale Mo​rza Ja​waj​skie​go; lub też bły​skał hen, w dali niby drob​na, olśnie​wa​ją​co bia​ła plam​ka, mkną​ca na tle fio​le​to​wej masy groź​nych chmur skłę​bio​nych nad ho​ry​zon​tem. Cza​sem na rzad​kich trak​tach pocz​to​wych, gdzie cy​wi​li​za​cja ocie​ra się o dzicz i ta​jem​ni​cę, nie uświa​do​mie​ni pa​sa​że​ro​wie stło​cze​ni wzdłuż bur​ty wy​krzy​ki​wa​li wska​zu​jąc z za​cie​ka​wie​niem na „Ba​ni​ta”: „O pa​trz​cie, jacht!” Wów​czas ka​pi​tan Ho​len​der mru​czał wzgar​dli​wie rzu​ca​jąc stat​ko​wi wro​gie spoj​rze​nie: „Jacht? ale gdzież tam! To tyl​ko ten An​glik Ja​sper. Zwy​kły kup​czyk.” – Więc mó​wisz, że z nie​go do​bry ma​ry​narz – wy​krzyk​nął Ja​sper, za​ję​ty cią​gle spra​wą utra​pio​ne​go Schult​za o wzru​sza​ją​co pięk​nym gło​sie. – Pierw​sza kla​sa. Spy​taj ko​go​kol​wiek. War​to go mieć na po​kła​dzie, tyl​ko że z in​nych wzglę​dów nie​moż​li​wy – oświad​czy​łem.

– Bę​dzie miał spo​sob​ność po​pra​wić się na bry​gu – ro​ze​śmiał się Ja​sper. – Tam, do​kąd się wy​bie​ram tym ra​zem, nie znaj​dzie po​kus ani do pi​jań​stwa, ani do kra​dzie​ży. Nie wy​py​ty​wa​łem o bliż​sze szcze​gó​ły po​dró​ży. By​li​śmy z sobą bar​dzo zży​ci i mia​łem do​kład​ne wy​obra​że​nie o ogól​nym bie​gu jego in​te​re​sów. Gdy​śmy pły​nę​li gi​giem ku lą​do​wi, ode​zwał się na​gle: – Czy nie wiesz przy​pad​kiem, gdzie jest He​em​skirk? Spoj​rza​łem na nie​go z uko​sa i uspo​ko​iłem się. Py​tał nie jako ko​cha​nek, tyl​ko jako ku​piec. Po​wie​dzia​łem mu, com sły​szał w Pa​lem​ban​gu, że „Nep​tun” peł​ni służ​bę w oko​li​cy Flo​res i Sum​ba​wy. W zu​peł​nie prze​ciw​nym kie​run​ku. Ja​sper wy​ra​ził za​do​wo​le​nie. – Czy wiesz – cią​gnął da​lej – ten drab, pły​nąc wzdłuż wy​brze​ży Bor​neo, bawi się w wy​wra​ca​nie mo​ich zna​ków na​wi​ga​cyj​nych. Mu​sia​łem po​sta​wić kil​ka ta​kich zna​ków, aby mi po​ma​ga​ły wcho​dzić w uj​ścia rzek. Na po​cząt​ku tego roku zna​jo​my mój, ku​piec z Ce​le​bes, śle​dził He​em​skir​ka z po​kła​du tu​tej​sze​go prao, unie​ru​cho​mio​ne​go z po​wo​du ci​szy. Ten gał​gan prze​wró​cił dwa zna​ki, je​den po dru​gim, na​jeż​dża​jąc na nie stat​kiem, i roz​trza​skał je w ka​wał​ki. Po​tem spu​ścił łódź i wy​cią​gnął trze​ci, z któ​rym trzy mie​sią​ce temu mia​łem masę kło​po​tu, za​nim mi się uda​ło umo​co​wać go po​środ​ku błot​ni​stej mie​li​zny, gdzie miał wska​zy​wać po​ziom wody pod​czas przy​pły​wu. Wi​dzia​łeś kie​dy coś rów​nie bez​czel​ne​go? – Ja bym się tam z tym dra​bem nie kłó​cił – za​uwa​ży​łem od nie​chce​nia, choć mi się ta wia​do​mość moc​no nie po​do​ba​ła. – Nie war​to. – Kłó​cić się? – wy​krzyk​nął Ja​sper. – Ani my​ślę. Nie chcę na​ru​szyć jed​ne​go je​dy​ne​go wło​ska na jego pa​skud​nym cze​re​pie. Mój dro​gi, gdy po​my​ślę o dniu, kie​dy Fre​ja skoń​czy dwa​dzie​ścia je​den lat, czu​ję sym​pa​tię dla ca​łe​go świa​ta nie wy​łą​cza​jąc He​em​skir​ka. Ale bądź co bądź, to wstręt​na i zło​śli​wa roz​ryw​ka.

Roz​sta​li​śmy się na bul​wa​rze dość spiesz​nie, gdyż każ​dy z nas miał pil​ne spra​wy do za​ła​twie​nia. Jak​że ser​decz​nie bym się zmar​twił, gdy​bym wie​dział, że ten po​śpiesz​ny uścisk ręki i sło​wa: „Do wi​dze​nia, sta​ry! Szczęść ci Boże!”, były ostat​nim na​szym po​że​gna​niem. Gdy po​wró​cił do Stra​its, już mnie nie za​stał i od​pły​nął znów przed mym przy​jaz​dem. Usi​ło​wał od​być, trzy po​dró​że przed dwu​dzie​stą pierw​szą rocz​ni​cą uro​dzin Frei. W za​to​ce Nel​so​na mi​nę​li​śmy się znów o parę dni za​le​d​wie. Roz​ma​wia​li​śmy z Fre​ją o „tym sza – leń​cu” i „skoń​czo​nym idio​cie” z praw​dzi​wą roz​ko​szą i wiel​kim uzna​niem. Była pro​mie​nie​ją​ca i jesz​cze we​sel​sza niż zwy​kle, mimo że roz​sta​ła się do​pie​ro co z Ja​spe​rem. Ale to mia​ła być ostat​nia ich roz​łą​ka. – Pan​no Fre​jo, nie​chże pani jak naj​prę​dzej znaj​dzie się na bry​gu! – za​kli​na​łem ją. Spoj​rza​ła mi pro​sto w oczy; twa​rzycz​kę mia​ła ró​żow​szą niż zwy​kle i opro​mie​nio​ną uro​czy​stym za​pa​łem, cho​ciaż głos jej drżał lek​ko. – Za​raz na dru​gi dzień. Ach tak, na dru​gi dzień po skoń​cze​niu dwu​dzie​stu je​den lat. Ucie​szy​ło mnie jej głę​bo​kie wzru​sze​nie. Zda​wa​ło się, że znie​cier​pli​wi​ła ją wresz​cie zwło​ka przez nią samą wy​zna​czo​na. Przy​pusz​czam, że ostat​nia wi​zy​ta Ja​spe​ra mu​sia​ła prze​wa​żyć sza​lę. – To do​brze – przy​ta​ki​wa​łem. – Będę znacz​nie spo​koj​niej​szy do​wie​dziaw​szy się, że pani wzię​ła już tego sza​leń​ca pod swo​ją opie​kę. Niech pani nie zwle​ka ani chwi​li. On się na​tu​ral​nie sta​wi na czas. chy​ba że nie​bo się za​pad​nie! – Tak. Chy​ba że… – po​wtó​rzy​ła w za​my​śle​niu, wzno​sząc oczy do wie​czor​ne​go nie​ba nie spla​mio​ne​go naj​lżej​szą chmur​ką. Za​mil​kli​śmy na chwi​lę błą​dząc ocza​mi po mo​rzu spo​czy​wa​ją​cym w ta​jem​ni​czej ci​szy zmierz​chu, niby uło​żo​nym uf​nie do dłu​gie​go snu w cie​płą noc tro​pi​kal​ną. A spo​kój wo​kół nas

zda​wał się nie mieć koń​ca ani gra​nic. Po chwi​li za​czę​li​śmy znów mó​wić o Ja​spe​rze zwy​kłym na​szym to​nem. Zga​dza​li​śmy się na to, że czę​sto bywa zbyt zu​chwa​ły. Na szczę​ście bryg umiał spro​stać za​da​niu. Trud​no​ści zda​wa​ły się dla nie​go nie ist​nieć. „Ko​cha​ny sta​tek!” – za​wo​ła​ła pan​na Fre​ja i opo​wie​dzia​ła mi, jak spę​dzi​li raz z oj​cem na bry​gu całe po​po​łu​dnie. Ja​sper po​czę​sto​wał ich her​ba​tą. Ta​tuś był w kwa​śnym hu​mo​rze… Uj​rza​łem w wy​obraź​ni sta​re​go Nel​so​na na po​kła​dzie pod śnież​no​bia​łym, płó​cien​nym da​chem, pie​lę​gnu​ją​ce​go swe małe zgry​zo​ty i wa​chlu​ją​ce​go się ka​pe​lu​szem. Oj​ciec wy​ję​ty żyw​cem z ko​me​dii… Pan​na Fre​ja dała mi nowy przy​kład sza​leństw Ja​spe​ra: oto wpadł w roz​pacz, po​nie​waż nie mógł so​bie po​zwo​lić na za​opa​trze​nie wszyst​kich drzwi od ka​bin w srebr​ne klam​ki. „Jak gdy​bym mo​gła się zgo​dzić na coś po​dob​ne​go!” – do​da​ła z we​so​łym obu​rze​niem. Zga​da​ło się tak​że o Schult​zu i do​wie​dzia​łem się, że ten mor​ski klep​to​man o wzru​sza​ją​cym gło​sie peł​ni wciąż służ​bę na bry​gu za zgo​dą pan​ny Frei. Ja​sper zwie​rzył się pani swe​go ser​ca, że za​mie​rza uzdro​wić psy​chi​kę bie​da​ka. Za​praw​dę czuł przy​jaźń dla wszyst​kich lu​dzi na świe​cie, gdyż świat od​dy​chał tym sa​mym po​wie​trzem co Fre​ja. . Wspo​mnia​łem w roz​mo​wie o He​em​skir​ku i prze​ko​na​łem się ku wiel​kie​mu swo​je​mu zdu​mie​niu, że jego na​zwi​sko przej​mu​je lę​kiem pan​nę Fre​ję. W oczach jej od​bi​ła się jak​by tro​ska, a jed​no​cze​śnie za​gry​zła war​gi, niby po​wstrzy​mu​jąc wy​buch śmie​chu. Ależ na​tu​ral​nie! He​em​skirk był tak​że w bun​ga​lo​wie, i to jed​no​cze​śnie z Ja​spe​rem, tyl​ko że przy​je​chał o dzień póź​niej. Od​pły​nął te​goż dnia co i bryg, w kil​ka go​dzin po nim. – Cóż za nie​zno​śną piłę mie​li​ście obo​je – po​wie​dzia​łem ze współ​czu​ciem. Oczy Frei za​bły​sły ucie​chą zmie​sza​ną z lę​kiem i na​gle wy​buch​nę​ła dźwięcz​nym śmie​chem. – Cha! cha! cha!

Wtó​ro​wa​łem jej ser​decz​nie, choć mniej cza​ru​ją​cym to​nem. – Cha, cha, cha! Czy on nie jest pa​rad​ny? Cha, cha, cha! – A gdy uprzy​tom​ni​łem so​bie jesz​cze po​ciesz​ne, bez​myśl​nie wy​trzesz​czo​ne oczy sta​re​go Nel​so​na i ich sro​gi wy​raz w po​łą​cze​niu z po​jed​naw​czą uprzej​mo​ścią wo​bec po​rucz​ni​ka, wy​buch​ną​łem zno​wu śmie​chem: – On wy​glą​da – wy​krztu​si​łem – wy​glą​da… cha, cha, cha! mię​dzy wami troj​giem… jak nie​szczę​śli​wy ka​ra​luch. Cha, cha, cha! Za​nio​sła się znów sre​brzy​stym śmie​chem, po​bie​gła do swe​go po​ko​ju i za​trza​snę​ła drzwi zo​sta​wia​jąc mnie w szcze​rym zdu​mie​niu. Prze​sta​łem się śmiać, jak uciął. – Cóż tu ta​kie​go za​baw​ne​go? – roz​legł się w po​ło​wie scho​dów głos sta​re​go Nel​so​na. Wszedł na we​ran​dę, usiadł i wy​dął po​licz​ki z nie​sły​cha​nie głu​pią miną. Ale już mi się śmiać ode​chcia​ło. – I skąd u Pana Boga – za​py​ty​wa​łem sie​bie – opę​tał nas taki śmiech nie​po​skro​mio​ny? – Ogar​nę​ło mnie na​głe przy​gnę​bie​nie. Ach praw​da, to Fre​ja za​czę​ła. Dziew​czy​na bar​dzo jest zde​ner​wo​wa​na. I trud​no się temu dzi​wić. Nie od​po​wie​dzia​łem sta​re​mu Nel​so​no​wi na py​ta​nie, ale za​nad​to był zgry​zio​ny od​wie​dzi​na​mi Ja​spe​ra, by to za​uwa​żyć. Za​py​tał mnie, czy nie zgo​dził​bym się dać Ja​spe​ro​wi do zro​zu​mie​nia, że wi​zy​ty jego na Sied​miu Wy​spach nie są wca​le po​żą​da​ne. Oświad​czy​łem, że to nie​po​trzeb​ne. Z pew​nych fak​tów, o któ​rych nie​daw​no do​szły mnie słu​chy, na​bra​łem prze​ko​na​nia, że Ja​sper Al​len nie bę​dzie go wię​cej za​nu​dzał w przy​szło​ści. Sta​rusz​ko​wi wy​rwa​ło się z głę​bi ser​ca: „Dzię​ki Bogu!” – któ​re znów o mały włos mnie nie roz​śmie​szy​ło – mimo to jed​nak nie roz​po​go​dził się, jak​by moż​na ocze​ki​wać. Zda​je się, że za ostat​nią byt​no​ścią He​em​skirk wy​si​lił się spe​cjal​nie, żeby być nie​przy​jem​ny. Prze​ra​ził bar​dzo Nel​so​na wy​ra​ża​jąc zło​-

wróżb​ne zdzi​wie​nie, ja​kim spo​so​bem rząd może po​zwo​lić, aby bia​ły czło​wiek miał po​sia​dłość w tej oko​li​cy. „To jest prze​ciw​ne na​szej ofi​cjal​nej po​li​ty​ce” – za​uwa​żył. Rzu​cił przy tym sta​rusz​ko​wi oskar​że​nie, że w grun​cie rze​czy nie jest ni​czym lep​szym od An​gli​ka. Usi​ło​wał na​wet na – wią​zać sprzecz​kę na ten te​mat, że Nel​son nie uczy się po ho​len​der​sku. – Po​wie​dzia​łem mu, że je​stem już za sta​ry na na​ukę – wes​tchnął po​sęp​nie sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen). – Na to mi od​rzekł, że daw​no już po​wi​nie​nem był na​uczyć się po ho​len​der​sku. Prze​cież miesz​kam i za​ra​biam na ży​cie w osa​dzie ho​len​der​skiej. Wprost mi po​wie​dział: „To ha​nieb​ne, że pan nie mówi po ho​len​der​sku!” A za​cho​wy​wał się gru​biań​sko, jak gdy​bym był Chiń​czy​kiem. Wi​dać He​em​skirk mu​siał bie​da​ka po​rząd​nie wy​drę​czyć. Nel​son nie wspo​mniał, ile bu​te​lek naj​lep​sze​go czer​wo​ne​go wina zło​żył na oł​ta​rzu po​jed​na​nia. Mu​sia​ła to być ob​fi​ta li​ba​cja. Ale sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) był praw​dzi​wie go​ścin​ny. Nie ską​pił ni​cze​go i ża​ło​wa​łem, że trwo​ni cno​tę go​ścin​no​ści na do​wód​cę „Nep​tu​na”. Pra​gną​łem po​wia​do​mić Nel​so​na, że we​dług wszel​kie​go praw​do​po​do​bień​stwa bę​dzie uwol​nio​ny tak​że i od wi​zyt He​em​skir​ka. Nie zro​bi​łem tego wy​łącz​nie ze wzglę​du na oba​wę (przy​zna​ję, że idio​tycz​ną) obu​dze​nia jego: po​dej​rzeń. Jak gdy​by ten na​iw​ny oj​ciec z ko​me​dii zdol​ny był do cze​goś po​dob​ne​go! Dziw​nym zbie​giem oko​licz​no​ści ostat​nie sło​wa ty​czą​ce się He​em​skir​ka zo​sta​ły wy​po​wie​dzia​ne przez Fre​ję, i to wła​śnie na ten te​mat. Przy obie​dzie sta​ry Nel​son wspo​mi​nał cią​gle po​rucz​ni​ka. Mruk​ną​łem wresz​cie na wpół gło​śno: „Do li​cha z tym po​rucz​ni​kiem.” Wi​dzia​łem, że dziew​czy​na za​czy​na się też nie​cier​pli​wić. – I nie czuł się wca​le do​brze, praw​da, Fre​jo? – skar​żył się Nel​son. – Może dla​te​go był taki zgryź​li​wy, co, Fre​jo? Wy​glą​dał fa​tal​nie w chwi​li, kie​dy nas. tak na​gle opu​ścił. Zda​je się, że musi być kiep​sko z jego wą​tro​bą. – Ach, nic mu nie bę​dzie – od​par​ła nie​cier​pli​wie Fre​ja. – I już prze​stań się

o nie​go trosz​czyć, ta​tu​siu. Bar​dzo być może, że przez dłu​gi czas nie bę​dziesz go wca​le wi​dy​wał. W spoj​rze​niu, któ​re mi Fre​ja rzu​ci​ła w za​mian za dys​kret​ny uśmiech, nie było ta​jo​nej we​so​ło​ści. Oczy jej pod​krą​ży​ły się i twa​rzycz​ka po​bla​dła w cią​gu paru go​dzin. Za​nad​to​śmy się uśmie​li. Zde​ner​wo​wa​na była naj​wi​docz​niej, zde​ner​wo​wa​na bli​sko​ścią de​cy​du​ją​cej chwi​li. Mimo ca​łej szcze​ro​ści, od​wa​gi i wia​ry w swo​je siły, de​cy​zja, jaką po​wzię​ła, mu​sia​ła ją przej​mo​wać i unie​sie​niem, i skru​chą za​ra​zem. Po​tę​ga mi​ło​ści, któ​ra za​pro​wa​dzi​ła ją tak da​le​ko, wy​wo​ła​ła w niej wiel​kie du​cho​we na​pię​cie, nie wy​klu​cza​jąc jed​nak zwy​kłych wy​rzu​tów su​mie​nia. Gdyż Fre​ja była uczci​wa – a tam, z dru​giej stro​ny sto​łu sie​dział bied​ny, sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen), wpa​trzo​ny w nią okrą​gły​mi ocza​mi i tak wzru​sza​ją​co śmiesz​ny ze swo​im sro​gim wy​glą​dem, że mógł​by prze​jąć współ​czu​ciem naj​lek​ko​myśl​niej​sze ser​ce. Po​szedł wcze​śnie do swe​go po​ko​ju, aby uko​ły​sać do snu wzbu​rzo​ne ner​wy czy​ta​niem ksiąg ra​chun​ko​wych. Po​zo​sta​li​śmy obo​je na we​ran​dzie jesz​cze bli​sko go​dzi​nę, za​mie​nia​jąc już tyl​ko le​ni​we uwa​gi o kwe​stiach bez zna​cze​nia, jak gdy​by​śmy się czu​li wy​czer​pa​ni ca​ło​dzien​ną roz​mo​wą na je​den je​dy​ny waż​ny te​mat. A jed​nak za​szło coś, o czym po​win​na była po​wie​dzieć przy​ja​cie​lo​wi. Ale nie po​wie​dzia​ła. Roz​sta​li​śmy się w mil​cze​niu. Może po​dej​rze​wa​ła mnie, jako męż​czy​znę, o wro​dzo​ny brak zdro​we​go roz​sąd​ku… Ach, Fre​jo! Scho​dząc stro​mą ścież​ką ku przy​sta​ni na​tkną​łem się w cie​niu skał i za​ro​śli na za​wo​alo​wa​ną po​stać ko​bie​cą, któ​rej po​ja​wie​nie się prze​stra​szy​ło mnie z po​cząt​ku. Wy​su​nę​ła się na​gle zza ja​kiejś ska​ły. Ale zo​rien​to​wa​łem się na​tych​miast, że nie mógł to być nikt inny, tyl​ko po​ko​jów​ka Frei, por​tu​gal​ska Me​ty​ska z Ma​lak​ki. Wi​dy​wa​ło się nie​kie​dy w bun​ga​lo​wie jej śnia​dą twarz i olśnie​wa​ją​co bia​łe zęby. Kil​ka razy przy​pa​try​wa​łem się z da​le​ka, jak sie​dzia​ła w cie​niu drzew owo​co​wych, cze​sząc i za​pla​ta​jąc dłu​gie kru​cze wło​sy. Zda​je

się, że wszyst​kie wol​ne chwi​le po​świę​ca​ła głów​nie temu za​ję​ciu. Za​mie​nia​li​śmy czę​sto uśmie​chy i ski​nie​nia gło​wy – nie​kie​dy i kil​ka! słów. Ład​ne z niej było stwo​rze​nie. A raz spo​strze​głem z za​do​wo​le​niem, jak stro​iła śmiesz​ne i wy​mow​ne miny za ple​ca​mi He​em​skir​ka. Sły​sza​łem od Ja​spe​ra, że była we wszyst​ko wta​jem​ni​czo​na, jak po​ko​jów​ka z ko​me​dii. Mia​ła to​wa​rzy​szyć Frei w ma​try​mo​nial​nej eska​pa​dzie i uczest​ni​czyć po​tem w „wiecz​nej szczę​śli​wo​ści”, jaka cze​ka​ła jej pa​nią. Za​sta​no​wi​ło mnie, dla​cze​go ta dziew​czy​na w łó​czy się nocą w po​bli​żu za​to​ki. Mo​gły tu wcho​dzić w grę tyl​ko ja​kieś mi​ło​sne spraw​ki, ale, o ile wie​dzia​łem, w gru​pie Sied​miu Wysp nie było dla niej ni​ko​go od​po​wied​nie​go. Bły​snę​ło mi na​gle, że ja je​stem męż​czy​zną, na któ​re​go cze​ka. Za​wa​ha​ła się, za​sło​nię​ta od stóp do gło​wy, ciem​na i onie​śmie​lo​na. Przy​su​ną​łem się o krok bli​żej, a to, co w tej chwi​li czu​łem, niech ni​ko​go nie ob​cho​dzi. – Co się sta​ło? – spy​ta​łem bar​dzo ci​cho. – Nikt nie wie, że tu je​stem – szep​nę​ła. – I nikt nie może nas. zo​ba​czyć – od​szep​ną​łem. – Tak się prze​stra​szy​łam – szep​ta​ła da​lej. W tej sa​mej chwi​li roz​legł się, czter​dzie​ści stóp nad na​szy​mi gło​wa​mi, na​gły, wstrzą​sa​ją​cy głos Frei: z oświe​tlo​nej jesz​cze we​ran​dy pa​dło do​no​śne, roz​ka​zu​ją​ce we​zwa​nie: – An​to​nio! Stłu​miw​szy okrzyk dziew​czy​na zni​kła ze ścież​ki. Za​sze​le​ścił krzak w po​bli​żu i na​sta​ła ci​sza. Cze​ka​łem za​cie​ka​wio​ny. Świa​tła na we​ran​dzie po​ga​sły. Po​sta​łem jesz​cze chwi​lę i ru​szy​łem ścież​ką w stro​nę ło​dzi, bar​dzo za​in​try​go​wa​ny. Pa​mię​tam do​kład​nie oko​licz​no​ści to​wa​rzy​szą​ce tej wi​zy​cie, po​nie​waż wi​dzia​łem wów​czas bun​ga​low Nel​so​na po raz ostat​ni. Przy​byw​szy do Stra​its za​sta​łem te​le​gra​my, któ​re spra​wi​ły, że w jed​nej chwi​li mu​sia​łem rzu​cić po​sa​-

dę i wra​cać na​tych​miast do domu. Spie​szy​łem się ogrom​nie, by zła​pać pa​ro​wiec, któ​ry miał od​pły​nąć na​za​jutrz, ale mimo to zna​la​złem chwi​lę cza​su i na​pi​sa​łem dwa krót​kie bi​le​ci​ki: je​den do Frei, dru​gi do Ja​spe​ra. W ja​kiś czas póź​niej na​pi​sa​łem dłu​gi list, tym ra​zem do Ja​spe​ra. Nie otrzy​ma​łem od​po​wie​dzi. Wów​czas od​grze​ba​łem bra​ta Al​le​na, to zna​czy bra​ta przy​rod​nie​go, ad​wo​ka​ta, miesz​ka​ją​ce​go w lon​dyń​skim City, bla​de​go, spo​koj​ne​go ma​łe​go czło​wiecz​ka, któ​ry pa​trzył na mnie w za​my​śle​niu po​przez oku​la​ry. Ja​sper był je​dy​nym dziec​kiem z dru​gie​go mał​żeń​stwa ojca; zwią​zek ten nie zna​lazł uzna​nia u do​ro​słych dzie​ci z pierw​szej żony. – A więc od wie​ków nic pan o nim nie sły​szał – po​wtó​rzy​łem kry​jąc nie​za​do​wo​le​nie. – Czy wol​no pana za​py​tać, co w da​nym wy​pad​ku zna​czy: od wie​ków?! – To zna​czy, że wszyst​ko mi jed​no, czy jesz​cze w ogó​le coś o nim usły​szę – od​parł ma​lut​ki praw​nik, sta​jąc się na​raz an​ty​pa​tycz​ny. Nie mo​głem brać za złe Ja​spe​ro​wi, że nie tra​ci cza​su na ko​re​spon​den​cję z tak nie​zno​śnym krew​nym. Ale dla​cze​góż nie na​pi​sze do mnie – wca​le przy​zwo​ite​go przy​ja​cie​la umie​ją​ce​go wy​ba​czyć dłu​gie mil​cze​nie i zro​zu​mieć, że czło​wiek prze​ży​wa​ją​cy okres nie​ziem​skiej bło​go​ści może o wszyst​kim za​po​mnieć. Cze​ka​łem wciąż z wy​ro​zu​mia​ło​ścią, ale nic nig​dy nie na​de​szło. I do​zna​łem wra​że​nia, że Wschód usu​nął się z mego ży​cia bez echa, niby ka​mień pa​da​ją​cy w stud​nię nie​zmier​nej głę​bo​ko​ści.

IV

Są​dzę, że chwa​leb​ne po​bud​ki uspra​wie​dli​wia​ją do​sta​tecz​nie nie​omal każ​dy po​stę​pek. Co mo​gło​by w teo​rii za​słu​gi​wać na więk​szą po​chwa​łę niż po​sta​no​wie​nie dziew​czy​ny, że oszczę​dzi kło​po​tów „bied​ne​mu ta​tu​sio​wi”? Cóż god​niej​sze​go uzna​nia od jej usi​ło​wań, by z dro​gi uko​cha​ne​go usu​nąć każ​dą spo​sob​ność do po​pę​dli​we​go czy​nu, któ​ry by mógł za​gra​żać ich wspól​ne​mu szczę​ściu? Trud​no so​bie wy​obra​zić więk​szą tro​skli​wość i prze​zor​ność. Mu​si​my tak​że wziąć pod uwa​gę nie​za​leż​ny cha​rak​ter Frei i ogól​ną nie​chęć ko​biet – mam na my​śli ko​bie​ty roz​sąd​ne – do roz​gła​sza​nia po​dob​nych spraw. Wie​my już, że He​em​skirk zja​wił się w za​to​ce Nel​so​na wkrót​ce po przy​by​ciu tam Ja​spe​ra. Wi​dok bry​gu, któ​ry stał na ko​twi​cy tuż pod bun​ga​lo​wem, był mu wy​so​ce nie​przy​jem​ny. Nie po​mknął na brzeg lo​tem strza​ły, nim jesz​cze ko​twi​ca dna się​gnę​ła, jak to było zwy​cza​jem Ja​spe​ra. Prze​ciw​nie: włó​czył się po ru​fie mru​cząc coś pod no​sem, a gdy wy​dał roz​kaz spusz​cze​nia ło​dzi, czu​ło się gniew w jego gło​sie. Ist​nie​nie Frei, po​ry​wa​ją​ce Ja​spe​ra w sfe​ry nie​biań​skie​go unie​sie​nia, było dla He​em​skir​ka źró​dłem taj​nych mę​czar​ni i po​nu​rych, ją​trzą​cych roz​my​ślań. Mi​ja​jąc bryg okrzyk​nął go szorst​ko i za​py​tał, czy ka​pi​tan jest na po​kła​dzie. Schultz, ele​ganc​ki i czy​ściut​ki w nie​ska​zi​tel​nie bia​łym ubra​niu, prze​chy​lił się przez bur​tę. Py​ta​nie to wy​da​ło mu się wca​le za​baw​ne. Spoj​rzał żar​to​bli​wie w dół na łódź He​em​skir​ka i od​rzekł mo​du​lu​jąc naj​uprzej​miej swój pięk​ny głos: – Ka​pi​tan Al​len jest tam w bun​ga​lo​wie, pro​szę pana.

Ale wy​raz jego twa​rzy zmie​nił się na​gle pod wpły​wem dzi​kie​go wark​nię​cia, któ​rym He​em​skirk przy​jął do wia​do​mo​ści tę in​for​ma​cję: – Cze​góż się pan, u dia​bła, tak wy​szcze​rzasz? Schultz ści​gał wzro​kiem łódź He​em​skir​ka i wi​dział, jak ów, wy​siadł​szy na brzeg, za​miast skie​ro​wać się wprost ku do​mo​wi, ru​szył wiel​ki​mi kro​ka​mi ścież​ką w pole. Tra​wio​ny żą​dzą Ho​len​der zna​lazł sta​re​go Nel​so​na (czy Nie​lse​na) w su​szar​ni, nad​zo​ru​ją​ce​go pil​nie lu​dzi za​ję​tych przy​go​to​wy​wa​niem ty​to​niu, któ​re​go zbiór, choć nie​wiel​ki, był pierw​szo​rzęd​nej ja​ko​ści. Nel​son roz​ko​szo​wał się nim ca​łym ser​cem. Ale He​em​skirk po​ło​żył pręd​ko kres temu nie​win​ne​mu szczę​ściu. Usiadł obok sta​rusz​ka i po​kie​ro​waw​szy roz​mo​wą w spo​sób naj​od​po​wied​niej​szy dla swo​je​go celu do​pro​wa​dził wkrót​ce Nel​so​na do tak sil​ne​go, choć tłu​mio​ne​go po​de​ner​wo​wa​nia, że się bie​dak aż ob​le​wał po​tem. Była to groź​na roz​mo​wa o „wła​dzach”. Sta​ry Nel​son usi​ło​wał się bro​nić i tłu​ma​czył, że utrzy​mu​je sto​sun​ki z an​giel​ski​mi kup​ca​mi tyl​ko po to, aby zbyć ja​koś swo​je pro​duk​ty. Po​jed​naw​czość jego, jak zwy​kle, nie mia​ła gra​nic i to wła​śnie zda​wa​ło się pod​nie​cać He​em​skir​ka, w któ​rym roz​pę​ty​wał się co​raz bar​dziej cięż​ko dy​szą​cy gniew. – A naj​gor​szy ze wszyst​kich to ten Al​len – war​czał. – Bli​ski pana przy​ja​ciel, co? Wpu​ścił pan w tę oko​li​cę całą chma​rę An​gli​ków. Nie wol​no było po​zwo​lić panu na osie​dle​nie się tu​taj. Nig​dy! Co on tu ma do ro​bo​ty? Sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen), zu​peł​nie już roz​trzę​sio​ny, oświad​czył, że Ja​sper Al​len nie jest bli​skim jego przy​ja​cie​lem. Nie jest na​wet w ogó​le jego przy​ja​cie​lem – wca​le a wca​le. Nel​son ku​pił od nie​go trzy tony ryżu dla swo​jej cze​la​dzi. I to ma być do​wód przy​jaź​ni? He​em​skirk wy​buch​nął wresz​cie, rzu​ca​jąc po​dej​rze​nie, któ​re mu żar​ło wnętrz​no​ści: – Aha. Ten kup​czyk sprze​da​je panu trzy tony ryżu i flir​tu​je przez trzy dni z pań​ską cór​ką. Mó​wię do pana jako przy​ja​ciel. Tak być nie może! Pan sie​dzi

tu​taj tyl​ko z ła​ski. Sta​ry Nel​son był zra​zu za​sko​czo​ny, ale opa​mię​tał się do​syć pręd​ko. Na​tu​ral​nie, że tak być nie może! Jak to, Ja​sper?… Ostat​ni ze wszyst​kich lu​dzi w świe​cie! Dziew​czy​na nie dba wca​le o tego smy​ka i w ogó​le jest za roz​sąd​na, aby się w kim​kol​wiek za​ko​chać. I sta​ry Nel​son wpie​rał z naj​głęb​szą po​wa​gą w He​em​skir​ka swo​je prze​świad​cze​nie, że nic z tej stro​ny nie gro​zi. A po​rucz​nik, choć rzu​cał z uko​sa po​dejrz​li​we spoj​rze​nia, skłon​ny był mimo to uwie​rzyć owym za​pew​nie​niom. – Co tam pan wie o tym – burk​nął jed​nak​że. – Ależ wiem do​sko​na​le – upie​rał się sta​ry Nel​son co​raz roz​pacz​li​wiej, usi​ło​wał bo​wiem za​głu​szyć wąt​pli​wo​ści po​wsta​ją​ce w jego du​szy. – Moja je​dy​nacz​ka! w moim wła​snym domu! I ja miał​bym nie wie​dzieć! No, no,- to by był ład​ny ka​wał, pa​nie po​rucz​ni​ku! – Wy​glą​da mi na to, że flir​tu​ją za​wzię​cie – za​uwa​żył po​sęp​nie He​em​skirk. – Pew​nie są te​raz ra​zem – do​dał i po​czuł doj​mu​ją​cy ból, a usta jego, zło​żo​ne do szy​der​cze​go uśmie​chu, wy​krzy​wi​ły się dziw​nym gry​ma​sem. Udrę​czo​ny Nel​son mach​nął ręką. W grun​cie rze​czy zgor​szo​ny był tym na​po​rem, któ​re​go nie​do​rzecz​ność za​czy​na​ła go wręcz draż​nić. – Hm, hm. Wie pan co, pa​nie po​rucz​ni​ku, niech pan pój​dzie do domu i na​pi​je się przed obia​dem dżi​nu z kro​pel​ka​mi. I niech pan każe po​pro​sić Fre​ję. Mu​szą przy​pil​no​wać, żeby uprząt​nię​to na noc tę resz​tą ty​to​niu, i przyj​dą na​tych​miast. He​em​skirk nie po​zo​stał głu​chy na tę pro​po​zy​cję. Od​po​wia​da​ła jego skry​tej tę​sk​no​cie, któ​ra jed​nak nie była tę​sk​no​tą za dżi​nem. Sta​ry Nel​son krzyk​nął jesz​cze tro​skli​wie w ślad za nim, aby się roz​go​ścił jak u sie​bie w domu; tam na we​ran​dzie stoi pu​deł​ko z cy​ga​ra​mi. Sta​ry Nel​son miał na my​śli za​chod​nią we​ran​dę, któ​ra sta​no​wi​ła za​ra​zem sa​lon i mia​ła za​sło​ny z łu​pa​ne​go rat​ta​nu w naj​przed​niej​szym ga​tun​ku. We​-

ran​da wschod​nia, prze​zna​czo​na do oso​bi​ste​go użyt​ku Nel​so​na, to zna​czy do wy​dy​ma​nia po​licz​ków tu​dzież do in​nych oznak nę​ka​ją​cych roz​my​ślań, mia​ła gru​be za​sło​ny z ża​glo​we​go płót​na. Pół​noc​na zaś we​ran​da wła​ści​wie wca​le za we​ran​dę ucho​dzić nie mo​gła. Po​dob​niej​sza była do dłu​gie​go bal​ko​nu. Nie mia​ła po​łą​cze​nia z dwie​ma po​zo​sta​ły​mi we​ran​da​mi i do​stęp do niej był tyl​ko od we​wnątrz, przez środ​ko​wy ko​ry​tarz. Wsku​tek tego od​osob​nie​nia sta​no​wi​ła za​ką​tek od​po​wied​ni dla dziew​czę​cych roz​my​ślań i słów – po​zba​wio​nych na po​zór związ​ku – słów, któ​re krą​żąc mię​dzy chłop​cem a dziew​czy​ną na​bie​ra​ją wie​lo​ra​kiej, nad​zmy​sło​wej tre​ści. Owa we​ran​da pół​noc​na ople​cio​na była pną​cy​mi ro​śli​na​mi. Przy​le​gał do niej po​kój Frei i na niej wła​śnie urzą​dzi​ła so​bie ro​dzaj bu​du​aru, gdzie sta​ły trzci​no​we fo​te​le i sofa. Na tej to so​fie sie​dzie​li obo​je z Ja​spe​rem tak bli​sko sie​bie, jak tyl​ko na to po​zwa​la nie​do​sko​na​ły ziem​ski pa​dół, gdzie jed​no cia​ło nie może zna​leźć się na​raz w dwóch miej​scach, ani też dwa cia​ła nie mogą zna​leźć się jed​no​cze​śnie w jed​nym i tym sa​mym miej​scu. Sie​dzie​li tak przez całe po​po​łu​dnie i nie mogę po​wie​dzieć, żeby ich roz​mo​wa po​zba​wio​na była tre​ści. Mi​łość Frei kry​ła) w so​bie tro​skę i oba​wę, aby Ja​sper w bło​gim za​chwy​cie nie roz​bił so​bie ser​ca o ja​kąś prze​szko​dę; dla​te​go też mó​wi​ła za​wsze trzeź​wo, po​wścią​gli​wie. On – ner​wo​wy i po​ryw​czy z dala od niej – w jej obec​no​ści wy​da​wał się za​wsze jak​by po​chło​nię​ty re​al​no​ścią jej ist​nie​nia, tym… wiel​kim cu​dem rze​czy​wi​stej, do​ty​kal​nej mi​ło​ści. Był dziec​kiem sta​re​go ojca i wcze​śnie stra​cił mat​ką; za lat mło​dzień​czych wy​gna​no go na mo​rze, aby się go po​zbyć, i nie miał wie​le oka​zji, aby do​świad​czyć czy​jejś tkli​wo​ści. Na tej za​cisz​nej, ople​cio​nej li​sto​wiem we​ran​dzie póź​nym po​po​łu​dniem, trzy​ma​jąc w dło​niach ręce Frei, ca​ło​wał je na prze​mian, a ona uśmie​cha​ła się spo​glą​da​jąc na jego gło​wę z peł​nym zro​zu​mie​nia ża​lem. W tej sa​mej chwi​li He​em​skirk zbli​żał się od pół​no​cy do bun​ga​lo​wu. An​to​nia peł​ni​ła straż z tej stro​ny, lecz wy​wią​zy​wa​ła się z za​da​nia dość nie​-

dba​le. Słoń​ce już za​cho​dzi​ło; wie​dzia​ła, że jej mło​da pani i ka​pi​tan „Bo​ni​ta” mają za chwi​lę się roz​stać. Cho​dzi​ła tu i tam po mrocz​nym gaju z kwia​tem we wło​sach nu​cąc coś pół​gło​sem, gdy na​gle po​rucz​nik uka​zał się zza drze​wa tuż przy niej. Sko​czy​ła w bok jak spło​szo​na ła​nia, lecz He​em​skirk, któ​ry po​jął na​gle rolę od​gry​wa​ną przez dziew​czy​nę, rzu​cił się ku niej i schwy​ciw​szy ją za ra​mię przy​ci​snął gru​bą łapę do jej ust. – Pi​śnij tyl​ko, a kark ci skrę​cę. Te obłęd​ne sło​wa ster​ro​ry​zo​wa​ły dziew​czy​nę naj​zu​peł​niej. He​em​skirk do​strzegł wy​raź​nie na we​ran​dzie zło​tą głów​kę Frei w bez​po​śred​niej bli​sko​ści dru​giej gło​wy. Po​wlókł nie sta​wia​ją​cą opo​ru dziew​czy​nę okól​ną dro​gą aż do po​dwó​rza i pchnął ją z pa​sją w stro​nę bam​bu​so​wych sza​ła​sów dla służ​by. An​to​nia rze​czy​wi​ście była dla Frei niby wier​na po​ko​jów​ka z wło​skiej ko​me​dii, lecz He​em​skirk tak ją prze​stra​szył, że bez sło​wa rzu​ci​ła się do uciecz​ki przed tym gru​bym, krę​pym, czar​no​okim męż​czy​zną, któ​ry wpił w nią pal​ce jak klesz​cze. Gdy ubie​gł​szy do​bry ka​wał przy​sta​nę​ła dy​go​cąc z prze​ra​że​nia, ze​bra​ło jej się na śmiech: zo​ba​czy​ła He​em​skir​ka wcho​dzą​ce​go od tyłu do bun​ga​lo​wu. Wnę​trze domu prze​dzie​la​ły dwa ko​ry​ta​rze, prze​ci​na​ją​ce się w sa​mym środ​ku. Mi​ja​jąc to miej​sce He​em​skirk zwró​cił nie​co gło​wę w lewo i po​siadł do​wód „flir​tu” tak ja​skra​wo sprzecz​ny z za​pew​nie​nia​mi sta​re​go Nel​so​na, że za​chwiał się na no​gach i krew ude​rzy​ła mu do gło​wy. Dwie bia​łe po​sta​cie, wi​dzial​ne pod świa​tło naj​do​kład​niej, sta​ły w po​zie nie po​zo​sta​wia​ją​cej żad​nych wąt​pli​wo​ści. Ra​mio​na Frei ota​cza​ły szy​ję Ja​spe​ra. Ich twa​rze – jed​na nad dru​gą – złą​czo​ne były cha​rak​te​ry​stycz​nie. He​em​skirk szedł da​lej ko​ry​ta​rzem du​sząc się wprost od prze​kleństw tło​czą​cych mu się do gar​dła, aż wresz​cie, zna​la​zł​szy się na za​chod​niej we​ran​dzie, za​wa​dził na oślep o ja​kieś krze​sło i padł na fo​tel, jak​by mu nogi pod​cię​ło. Za​nad​to się przy​zwy​cza​ił my​śleć o Frei jako o swo​jej wła​sno​ści. „To tak za​ba​wiasz swo​ich go​ści, ty… ty…” my​ślał, roz​wście​czo​ny do tego stop​nia, że nie umiał zna​leźć do​sta​tecz​nie ha​-

nieb​ne​go wy​zwi​ska. Fre​ja usi​ło​wa​ła roz​luź​nić uścisk Ja​spe​ra i cof​nę​ła gło​wę. – Ktoś wszedł – szep​nę​ła. Ja​sper trzy​mał ją moc​no przy​gar​nię​tą do pier​si i wpa​tru​jąc się z góry w jej twarz rzu​cił nie​dba​le: – To twój oj​ciec. Fre​ja spró​bo​wa​ła znów się wy​swo​bo​dzić, ale nie mia​ła ser​ca wręcz go ode​pchnąć. – Zda​je mi się, że to He​em​skirk – wy​szep​ta​ła. Ja​sper, pła​wiąc się w jej oczach w spo​koj​nym za​chwy​cie, uśmiech​nął się z lek​ka na dźwięk tego na​zwi​ska. – Ten osioł prze​wra​ca za​wsze moje zna​ki na​wi​ga​cyj​ne przy uj​ściu rze​ki – mruk​nął. Nie przy​wią​zy​wał in​ne​go zna​cze​nia do eg​zy​sten​cji He​em​skir​ka; ale Fre​ja za​py​ty​wa​ła sie​bie w du​chu, czy też… po​rucz​nik ich wi​dział. – Puść mnie – roz​ka​za​ła sta​now​czym szep​tem. Ja​sper usłu​chał i cof​nął się o krok, wpa​tru​jąc się znów w jej twa​rzycz​kę. – Pój​dę zo​ba​czyć – po​sta​no​wi​ła za​nie​po​ko​jo​na. Przy​ka​za​ła spiesz​nie Ja​spe​ro​wi, aby od​cze​kaw​szy chwi​lę wśli​znął się na tyl​ną we​ran​dę i tam wy​pa​lił spo​koj​nie pa​pie​ro​sa, za​nim się po​ka​że. – Nie siedź dłu​go dzi​siaj – wy​da​ła mu jesz​cze ostat​nie po​le​ce​nie. We​szła na za​chod​nią we​ran​dę lek​kim, szyb​kim kro​kiem. Mi​ja​jąc drzwi spu​ści​ła ko​ta​rę w koń​cu ko​ry​ta​rza, aby za​sło​nić od​wrót Ja​spe​ra z al​ta​ny. He​em​skirk zo​ba​czyw​szy ją ze​rwał się, jak​by chciał się na nią rzu​cić. Przy​sta​nę​ła; skło​nił się ni​sko i prze​sad​nie. Po​draż​ni​ło to Fre​ję. – Ach, to pan, pa​nie He​em​skirk. Jak się pan mie​wa? Mó​wi​ła zwy​kłym to​nem. Nie roz​róż​niał wy​raź​nie jej twa​rzy w mro​ku głę​bo​kiej we​ran​dy. Wście​kłość, jaka po​rwa​ła go na wi​dok tego, co spo​strzegł

przed chwi​lą, tak była nie​po​ha​mo​wa​na, że nie śmiał się ode​zwać; nie ufał sa​me​mu so​bie. A gdy Fre​ja do​da​ła jesz​cze z po​go​dą: „Ta​tuś za​raz wró​ci”, jął sy​pać na nią w my​śli ohyd​ne wy​zwi​ska, za​nim prze​mó​wił wresz​cie wy​krzy​wio​ny​mi kon​wul​syj​nie war​ga​mi: – Wi​dzia​łem już ojca pani. Roz​ma​wia​li​śmy przy szo​pach. Po​wie​dział mi kil​ka cie​ka​wych rze​czy. O tak, bar​dzo… Fre​ja usia​dła. Mi​gnę​ła jej myśl: „Wi​dział nas na pew​no.” Nie wsty​dzi​ła się wca​le. Oba​wia​ła się tyl​ko ja​kiejś głu​piej lub nie​zręcz​nej kom​pli​ka​cji. Nie była w sta​nie zro​zu​mieć, jak da​le​ce He​em​skirk przy​własz​czył ją so​bie w my​ślach. Usi​ło​wa​ła na​wią​zać roz​mo​wę. – Pan wra​ca z Pa​lem​ban​gu, praw​da? – Co? co ta​kie​go? Ach, tak, wra​ca​ni z Pa​lem​ban​gu. Cha, cha, cha! Czy pani wie, co oj​ciec pani po​wie​dział? Boi się, że nud​no tu pani na wy​spach. – I bę​dzie pan pew​no krą​żył w oko​li​cy Mo​luk​ków? – cią​gnę​ła Fre​ja usi​łu​jąc w mia​rę moż​no​ści zdo​być ja​kąś po​ży​tecz​ną wia​do​mość dla Ja​spe​ra. A przy tym… za​wsze rada była się upew​nić, że set​ki mil dzie​lą tych dwóch lu​dzi wte​dy, gdy sama nie może nad nimi czu​wać. He​em​skirk burk​nął gniew​nie: – Tak. Koło Mo​luk​ków. – Wy​trzesz​czył oczy w kie​run​ku jej nie​wy​raź​nej po​sta​ci. – Oj​ciec uwa​ża, że tu jest dla pani za spo​koj​nie. Ale po​wiem pani coś, pan​no Fre​jo. Nie ma na zie​mi tak spo​koj​ne​go za​kąt​ka, gdzie by ko​bie​ta nie po​tra​fi​ła wy​strych​nąć ko​goś na dud​ka. Fre​ja po​my​śla​ła: „Nie po​win​nam się dać spro​wo​ko​wać.” W tej chwi​li wszedł ze świa​tłem głów​ny słu​żą​cy Nel​so​na. Zwró​ci​ła się do nie​go na​tych​miast z ob​szer​ny​mi wska​zów​ka​mi, gdzie ma po​sta​wić lam​py, ka​za​ła przy​nieść tacę z dżi​nem i gorz​ką wód​ką oraz przy​słać do domu An​to​nię. – Mu​szę pana na chwi​lę opu​ścić – zwró​ci​ła się do He​em​skir​ka. Po​szła do swe​go po​ko​ju zmie​nić suk​nię. Spie​szy​ła się bar​dzo chcąc wró​cić

na we​ran​dę, za​nim jesz​cze oj​ciec znaj​dzie się z po​rucz​ni​kiem. Pew​na była, że po​tra​fi po​kie​ro​wać zręcz​nie roz​mo​wą tych dwóch lu​dzi. Tym​cza​sem An​to​nia, wciąż jesz​cze prze​ra​żo​na i wy​trą​co​na z rów​no​wa​gi, po​ka​za​ła swo​je po​si​nia​czo​ne ra​mię, co obu​rzy​ło Fre​ję do ży​we​go. – Wy​sko​czył na mnie z za​ro​śli jak ty​grys – opo​wia​da​ła dziew​czy​na śmie​jąc się ner​wo​wo ze stra​chem w oczach. „Co za by​dlę! – po​my​śla​ła Fre​ja. – Chciał nas wi​docz​nie szpie​go​wać.” Obu​rze​nie jej nie mia​ło gra​nic, ale gdy przy​po​mnia​ła so​bie gru​be​go Ho​len​dra w bia​łych spodniach – sze​ro​kich u bio​der, a wą​skich w kost​kach – jego szli​fy, czar​ną, okrą​głą gło​wę i oczy, wy​trzesz​czo​ne na nią w świe​tle lamp, wy​da​ło jej się to wszyst​ko ra​zem tak od​ra​ża​ją​co ko​micz​ne, że nie mo​gła się po​wstrzy​mać od ner​wo​we​go uśmie​chu. Po chwi​li jed​nak za​nie​po​ko​iła się na do​bre. Nie​do​rzecz​no​ści trzech męż​czyzn nie da​wa​ły jej spo​ko​ju: gwał​tow​ność Ja​spe​ra, oba​wy ojca, za​śle​pie​nie He​em​skir​ka. Czu​ła wiel​ką tkli​wość dla dwóch pierw​szych i po​sta​no​wi​ła roz​wi​nąć cały za​sób ko​bie​cej dy​plo​ma​cji. Nie​dłu​go już – mó​wi​ła so​bie – ko​niec bę​dzie temu wszyst​kie​mu. He​em​skirk, roz​wa​lo​ny w fo​te​lu z wy​cią​gnię​ty​mi no​ga​mi i bia​łą czap​ką spo​czy​wa​ją​cą na brzu​chu, sam so​bie za​da​wał męki do​pro​wa​dza​jąc się do fu​rii peł​nej okru​cień​stwa, naj​zu​peł​niej nie​zro​zu​mia​łej dla ta​kiej jak Fre​ja dziew​czy​ny. Oparł bro​dę na pier​si i utkwił ka​mien​ny wzrok w swo​ich bu​tach. Fre​ja śle​dzi​ła go zza fi​ran​ki. Me ru​szał się wca​le. Był śmiesz​ny. Ale ta zu​peł​na nie​ru​cho​mość ro​bi​ła wra​że​nie. Cof​nę​ła się ci​chut​ko i prze​kra​dła aż do wschod​niej we​ran​dy, gdzie Ja​sper sie​dział spo​koj​nie w ciem​no​ści, speł​nia​jąc jej roz​kaz jak grzecz​ny chłop​czyk. – Psst – syk​nę​ła. W mig zna​lazł się u jej boku. – No i co? – To ten ka​ra​luch – szep​nę​ła nie​spo​koj​nie. Pod wra​że​niem zło​wro​giej nie​ru​cho​mo​ści He​em​skir​ka zde​cy​do​wa​ła się pra​wie po​wie​dzieć Ja​spe​ro​wi, że

ich wi​dział. Ale wca​le nie była pew​na, czy po​rucz​nik opo​wie o tym ojcu – a gdy​by na​wet i po​wie​dział, to w każ​dym ra​zie nie tego wie​czo​ru. Roz​strzy​gnę​ła więc szyb​ko, że naj​le​piej bę​dzie wy​pra​wić Ja​spe​ra moż​li​wie pręd​ko. – Cóż on robi? – za​py​tał Ja​sper spo​koj​nym pół​gło​sem. – Ach nic, nic. Sie​dzi tam na​dą​sa​ny. Ale wiesz, jak on za​wsze drę​czy ta​tu​sia. – Twój oj​ciec jest do​praw​dy nie​roz​sąd​ny – wy​rzekł sen​ten​cjo​nal​nie Ja​sper. – Czy ja wiem – od​par​ła nie​pew​nie. Co​dzien​ne ob​co​wa​nie z uro​je​nia​mi sta​re​go Nel​so​na spra​wi​ło, że coś z jego obaw przy​lgnę​ło tak​że i do dziew​czy​ny. – Czy ja wiem. Ta​tuś mó​wił, że boi się zo​stać że​bra​kiem na sta​re lata. Po​słu​chaj, mały, naj​le​piej bę​dzie, je​śli wy​je​dziesz ju​tro rano. Ja​sper li​czył na to, że spę​dzi z Fre​ją jesz​cze jed​no po​po​łu​dnie – kil​ka go​dzin spo​koj​ne​go szczę​ścia z dziew​czy​ną u boku i wzro​kiem w bryg utkwio​nym – roz​ko​szu​jąc się przed​sma​kiem szczę​śli​wej przy​szło​ści. Z mil​cze​nia jego bił za​wód i Fre​ja ro​zu​mia​ła to do​sko​na​le. Czu​ła się też za​wie​dzio​na. Ale cóż ro​bić, roz​są​dek mu​siał być jej ha​słem. – Nie bę​dzie​my mie​li chwi​li spo​ko​ju z tym ka​ra​lu​chem ła​żą​cym na​oko​ło domu – tłu​ma​czy​ła mu po​śpiesz​nie ci​chym gło​sem. – Więc po cóż masz zo​sta​wać? A on się nie ru​szy, póki bryg tu jest. Prze​cież wiesz, że się nie ru​szy. – Po​win​no się go po​dać na po​li​cję za włó​czę​go​stwo – mruk​nął po​draż​nio​ny Ja​sper śmie​jąc się z lek​ka. – Pa​mię​taj, że​byś wy​ru​szył o świ​cie – po​le​ci​ła szep​tem Fre​ja. Nie pusz​czał jej, jak to zwy​kli czy​nić za​ko​cha​ni. Fre​ja prze​ma​wia​ła mu do roz​sąd​ku, ale nie chcia​ła wy​do​stać się siłą z jego ra​mion, bo cięż​ko jej było go ode​pchnąć. Szep​tał jej do ucha, trzy​ma​jąc ją w ob​ję​ciach. – Kie​dy spo​tka​my się na​stęp​nym ra​zem, kie​dy cię obej​mę tak jak te​raz, bę​dzie​my na po​kła​dzie. Ty, i ja, i bryg – cały świat, całe ży​cie… – Na​gle wy​buch​-

nął: – Dzi​wię się so​bie, że mogę cze​kać! Mam uczu​cie, że po​wi​nie​nem po​rwać cię te​raz, od razu. Mógł​bym le​cieć z tobą na rę​kach… ścież​ką… nie po​ty​ka​jąc się… nie tknąw​szy zie​mi… Mil​cza​ła, za​słu​cha​na w na​mięt​ność drga​ją​cą w jego gło​sie. I mó​wi​ła so​bie, że je​śli szep​nie naj​cich​sze „tak”, je​śli tyl​ko wes​tchnie na znak zgo​dy, Ja​sper zro​bi to na pew​no. Po​tra​fił​by to zro​bić – nie tknąw​szy zie​mi. Przy​mknę​ła oczy i uśmiech​nę​ła się w ciem​no​ści, pod​da​jąc się na chwi​lę roz​kosz​ne​mu upo​je​niu w opa​su​ją​cych ją ra​mio​nach. Ale nim uległ po​ku​sie, by za​cie​śnić uścisk, wy​śli​znę​ła mu się i zna​la​zła o krok da​lej, trzeź​wa i opa​no​wa​na. Taka: była zrów​no​wa​żo​na Fre​ja. Wzru​szy​ło ją głę​bo​kie wes​tchnie​nie, któ​re spły​nę​ło od bia​łej po​sta​ci Ja​spe​ra, sto​ją​ce​go bez ru​chu. – Dzie​ciak sza​lo​ny z cie​bie – rze​kła drżą​cym gło​sem. Na​gle zmie​ni​ła ton: – Nikt by mnie nie mógł po​rwać. Na​wet ty. Nie je​stem dziew​czy​ną, któ​rą się po​ry​wa. – Bia​ła po​stać Ja​spe​ra drgnę​ła od siły, z jaką to było po​wie​dzia​ne, i Fre​ja znów zmię​kła. – Czy ci nie wy​star​cza, że mnie… że mnie zdo​by​łeś? – do​da​ła tkli​wym szep​tem. – Obie​ca​łam ci, po​wie​dzia​łam, że przyj​dę, i przyj​dę z wła​snej, nie​przy​mu​szo​nej woli. Bę​dziesz cze​kał na mnie na po​kła​dzie. Wej​dę sama… bez ni​czy​jej po​mo​cy… i zbli​żę się do cie​bie, i po​wiem: oto je​stem, mój chłop​cze. A po​tem… po​tem zo​sta​nę po​rwa​na. Ale nie po​rwie mnie męż​czy​zna, to bryg mnie po​rwie! Twój bryg, nasz bryg… Jak​że go ko​cham! Po​sły​sza​ła nie​okre​ślo​ny ja​kiś dźwięk – niby wes​tchnie​nie wy​wo​ła​ne bó​lem czy roz​ko​szą – i zni​kła. Tam, na we​ran​dzie był ten dru​gi, ten czar​ny, zgryź​li​wy Ho​len​der, któ​ry mógł po​róż​nić Ja​spe​ra z oj​cem, spro​wa​dzić kłót​nię, brzyd​kie sło​wa, a może na​wet i bój​kę. Co za ohy​da! Ale na​wet od​rzu​ca​jąc na bok tą strasz​li​wą osta​tecz​ność Fre​ja tru​chla​ła na myśl, że ma prze​być jesz​cze całe trzy mie​sią​ce z bied​nym, drę​czą​cym się, roz​draż​nio​nym, na​rwa​nym i nie​do​rzecz​nym czło​wie​kiem. A gdy na​dej​dzie ów dzień – dzień i go​dzi​na – cóż ona po​cznie, je​śli oj​ciec spró​bu​je za​trzy​mać ją prze​mo​cą, co jest zu​peł​nie

moż​li​we? Czy bę​dzie mo​gła wal​czyć z nim, wal​czyć do​słow​nie? Naj​bar​dziej jed​nak ze wszyst​kie​go bała się za​klęć i roz​pa​czy. Czy po​tra​fi im się oprzeć? Cóż by to było za wstręt​ne, ohyd​ne, śmiesz​ne po​ło​że​nie! „Nie, do tego wie doj​dzie. On nic nie po​wie” – my​śla​ła wcho​dząc pręd​kim kro​kiem na za​chod​nią we​ran​dę. Zo​ba​czyw​szy, że He​em​skirk nie ru​szył się wca​le z miej​sca, sia​dła na krze​śle bli​sko drzwi i utkwi​ła w nim wzrok. Roz​wście​czo​ny po​rucz​nik nie zmie​nił po​zy​cji, tyl​ko czap​ka sto​czy​ła mu się z brzu​cha i le​ża​ła na pod​ło​dze. Spo​glą​dał bo​kiem na Fre​ję spod gę​stych, czar​nych brwi zwią​za​nych zmarszcz​ką. To uko​śne spoj​rze​nie w po​łą​cze​niu z ha​czy​ko​wa​tym no​sem i oty​łą, nie​zgrab​ną, roz​wa​lo​ną po​sta​cią tak nie​sły​cha​nie było po​ciesz​ne w swo​jej po​nu​ro​ści, że Fre​ja, mimo nie​po​ko​ju, nie mo​gła po​wstrzy​mać się od uśmie​chu. Wy​si​li​ła się, aby nadać temu uśmie​cho​wi wy​raz moż​li​wie po​jed​naw​czy. Nie chcia​ła draż​nić He​em​skir​ka bez po​trze​by. A po​rucz​nik zmiękł wi​dząc ten uśmiech. Nig​dy mu w gło​wie nie po​sta​ło, aby jego po​wierz​chow​ność – je – go, ofi​ce​ra ma​ry​nar​ki, i to jesz​cze w uni​for​mie – mo​gła wy​dać się śmiesz​na ta​kiej dziew​czy​nie bez żad​ne​go sta​no​wi​ska, cór​ce sta​re​go Nel​so​na. Wspo​mnie​nie jej rąk za​rzu​co​nych na szy​ję Ja​spe​ra cią​gle ją​trzy​ło go i pod​nie​ca​ło. „Ty dziew​ko! – my​ślał – aha, te​raz się śmie​jesz! Więc to tak so​bie czas uprzy​jem​niasz? A na​brać ojca po​tra​fisz, aż miło. Sma​ku​je ci taka za​ba​wa, co? No więc – zo​ba​czy​my…” Nie zmie​nił po​zy​cji, ale na… ścią​gnię​tych jego ustach po​ja​wił się tak​że uśmiech pe​łen cierp​kie​go i zło​wro​gie​go ukon​ten​to​wa​nia, pod​czas gdy oczy po​wró​ci​ły znów do kon​tem​pla​cji bu​tów. Fre​ja za​wrza​ła obu​rze​niem. Sie​dzia​ła pro​mien​nie ja​sna w świe​tle lam​py; jej sil​ne, kształt​ne ręce le​ża​ły na ko​la​nach, jed​na na dru​giej… „Wstręt​na kre​atu​ra” – po​my​śla​ła. Twarz jej za​bar​wi​ła się od na​głe​go gnie​wu. – Na​stra​szył pan moją po​ko​jów​kę wprost do nie​przy​tom​no​ści – rze​kła gło​śno. – Co pana na​pa​dło?

Był tak głę​bo​ko po​chło​nię​ty my​ślą o niej, że dźwięk gło​su, wy​ma​wia​ją​ce​go te nie​ocze​ki​wa​ne sło​wa, prze​stra​szył go nie​zmier​nie. Po​de​rwał gło​wę i spoj​rzał z ta​kim oszo​ło​mie​niem, że Fre​ja do​da​ła nie​cier​pli​wie: – Mó​wię o An​to​nii. Pan po​si​nia​czył jej ra​mię. Dla​cze​go pan to zro​bił? – Czy pani chce się ze mną kłó​cić? – spy​tał bez ogró​dek z nie​ja​kim zdzi​wie​niem. Mru​gał przy tym ocza​mi jak sowa. Był śmiesz​ny. Fre​ja, po​dob​nie jak wszyst​kie ko​bie​ty, bar​dzo była wraż​li​wa na ze​wnętrz​ną śmiesz​ność. – No nie; co to, to nie… – Nie po​tra​fi​ła się opa​no​wać. Za​nio​sła się śmie​chem, ja​snym, ner​wo​wym śmie​chem, do któ​re​go przy​łą​czył się na​gle He​em​skirk w chra​pli​wym wy​bu​chu: „Cha, cha, cha!”… W ko​ry​ta​rzu roz​le​gły się gło​sy i kro​ki i Ja​sper po​ja​wił się w to​wa​rzy​stwie Nel​so​na. Sta​ru​szek spoj​rzał z uzna​niem na cór​kę – lu​bił wi​dzieć po​rucz​ni​ka wpra​wio​ne​go w do​bry hu​mor – i za​wtó​ro​wał im przy​ja​znym śmie​chem. – No, po​rucz​ni​ku, za​bie​raj​my się do obia​du! – rzekł za​cie​ra​jąc we​so​ło ręce. Ja​sper pod​szedł wprost do ba​lu​stra​dy. Nie​bo usia​ne było gwiaz​da​mi, a gra​na​to​wa, ak​sa​mit​na noc po​wle​kła za​to​kę gę​stą czer​nią, w któ​rej świa​tła ko​twicz​ne bry​gu i ka​no​nier​ki po​ły​ski​wa​ły czer​wo​no ni​czym za​wie​szo​ne iskry. „Na​stęp​nym ra​zem, kie​dy świa​tło ko​twicz​ne bły​śnie tam w dole, będę cze​kał na nią na po​kła​dzie… I przyj​dzie, i po​wie mi: «Je​stem»” – my​ślał Ja​sper; a ser​ce ro​sło mu w pier​si i na​brzmie​wa​ło ta​kim bez​mia​rem szczę​ścia, że omal nie wy​dar​ło mu z ust krzy​ku. Wiatr ucichł. Ani je​den liść nie po​ru​szył się w dole pod Ja​spe​rem i na​wet mo​rze było tyl​ko jak mil​czą​cy cień, bez skar​gi. Hen, da​le​ko, na bez​chmur​nym nie​bie bla​da bły​ska​wi​ca, upal​na bły​ska​wi​ca zwrot​ni​ków, igra​ła drżą​co po​śród ni​skich gwiazd w krót​kich, ni​kłych bły​skach, zwią​za​nych ta​jem​ni​czym na​stęp​stwem niby nie​zro​zu​mia​łe sy​gna​ły z ja​kiejś od​le​głej pla​ne​ty. Obiad prze​szedł spo​koj​nie. Fre​ja sie​dzia​ła na​prze​ciw ojca, opa​no​wa​na, choć bla​da. He​em​skirk uda​wał, że zwra​ca się tyl​ko do Nel​so​na. Ja​sper za​cho​-

wy​wał się wzo​ro​wo. Pa​no​wał nad wzro​kiem pła​wiąc się w po​czu​ciu bli​sko​ści Frei, jak lu​dzie pła​wią się w słoń​cu nie pa​trząc na nie​bo. A wkrót​ce po obie​dzie oświad​czył, pa​mięt​ny na otrzy​ma​ne wska​zów​ki, że czas mu już wra​cać na po​kład. He​em​skirk nie pod​niósł oczu: sie​dział w bu​ja​ją​cym fo​te​lu i za​cią​ga​jąc się cy​ga​rem zda​wał się ob​my​ślać cierp​ko ja​kiś ohyd​ny wy​buch. Tak się przy​najm​niej zda​wa​ło Frei. Sta​ry Nel​son rzekł ni stąd, ni zo​wąd do Ja​spe​ra: – Przej​dę się z pa​nem. Pod ko​niec obia​du roz​po​czął za​wo​do​wą roz​mo​wę o nie​bez​pie​czeń​stwach czy​ha​ją​cych wzdłuż wy​brze​ży No​wej Gwi​nei i miał ocho​tę opo​wie​dzieć Ja​spe​ro​wi ja​kąś swo​ją przy​go​dę z „tych tam” oko​lic. Ja​sper był ta​kim do​brym słu​cha​czem! Fre​ja! zro​bi​ła ruch, jak gdy​by im Chcia​ła to​wa​rzy​szyć, ale oj​ciec zmarsz​czył się, po​trzą​snął gło​wą i ski​nął zna​czą​co w stro​nę nie​ru​cho​me​go He​em​skir​ka, któ​ry wy​su​nąw​szy war​gi wy​pusz​czał dym ze zmru​żo​ny​mi ocza​mi. Nie moż​na zo​sta​wić po​rucz​ni​ka sa​me​go. Jesz​cze się ob​ra​zi. Fre​ja usłu​cha​ła tych zna​ków. „Może to i le​piej, że zo​sta​nę” – my​śla​ła. Ko​bie​ty nie są w ogó​le skłon​ne do za​sta​na​wia​nia się nad swy​mi po​stęp​ka​mi, ale jesz​cze mniej do ich po​tę​pie​nia. Skom​pli​ko​wa​ne nie​do​rzecz​no​ści męż​czyzn wpły​nę​ły, de​cy​du​ją​co na nie​wie​ścią ety​kę. Jed​nak spoj​rzaw​szy na He​em​skir​ka Fre​ja! uczu​ła żal, a na​wet wy​rzu​ty su​mie​nia. Gru​by jego tu​łów, spo​czy​wa​ją​cy nie​ru​cho​mo, na​su​wał myśl o ob​żar​stwie, lecz w rze​czy​wi​sto​ści po​rucz​nik zjadł bar​dzo nie​wie​le. Dużo za to wy​pił. Mię​si​ste koń​ce jego wiel​kich, brzyd​kich uszu o głę​bo​ko po​fał​do​wa​nych brze​gach były pur​pu​ro​we. Pa​li​ły się wprost pło​mie​niem w są​siedz​twie pła​skich, wy​bla​dłych po​licz​ków. Przez dłu​gi czas nie pod​no​sił cięż​kich bru​nat​nych po​wiek. Czuć się zda​nym na ła​skę i nie​ła​skę ta​kiej kre​atu​ry było po​ni​ża​ją​ce; i Fre​ja, któ​ra ko​niec koń​ców za​wsze umia​ła zdo​być się na szcze​rość wo​bec sa​mej sie​bie, po​my​śla​ła z ża​lem: „Ach, cze​muż nie po​stę​po​wa​łam z oj​cem otwar​cie od sa​me​go po​cząt​-

ku! Tyl​ko że cóż za nie​moż​li​we ży​cie cze​ka​ło​by mnie wte​dy!” Tak. Męż​czyź​ni by​wa​ją nie​do​rzecz​ni w prze​róż​ny spo​sób: miły, jak Ja​sper; trud​ny do znie​sie​nia, jak jej oj​ciec; to znów ohyd​ny, jak ta śmiesz​na po​stać roz​cią​gnię​ta w fo​te​lu. Czy da​ło​by się prze​mó​wić mu do roz​sąd​ku? A może to zby​tecz​ne? „Ach, nie mogę się zdo​być na to, by się do nie​go ode​zwać!” my​śla​ła. A gdy He​em​skirk, wciąż na nią nie pa​trząc, jął ga​sić sta​now​czym ru​chem na wpół wy​pa​lo​ne cy​ga​ro roz​gnia​ta​jąc je na tacy z kawą, za​nie​po​ko​jo​na Fre​ja przy​su​nę​ła się do pia​ni​na, otwar​ła je w naj​wyż​szym po​śpie​chu i ude​rzy​ła o kla​wi​sze, nim jesz​cze zdo​ła​ła usiąść. Ha​ła​śli​wy, męt​ny re​zo​nans wy​peł​nił w mgnie​niu oka i we​ran​dę, i cały drew​nia​ny bun​ga​low wznie​sio​ny na słu​pach i nie wy​sła​ny dy​wa​na​mi. A jed​nak po​przez te dźwię​ki Fre​ja sły​sza​ła i czu​ła cięż​kie, skra​da​ją​ce się kro​ki po​rucz​ni​ka, cho​dzą​ce​go tam i z po​wro​tem za jej ple​ca​mi. Nie był wła​ści​wie pi​ja​ny, ale czuł się do​sta​tecz​nie pod​nie​co​ny, aby pod​szep​ty roz​go​rącz​ko​wa​nej wy​obraź​ni uznać za wy​ko​nal​ne, a na​wet peł​ne zręcz​no​ści; wspa​nia​łej, bez​względ​nej zręcz​no​ści. Fre​ja, świa​do​ma tego, że He​em​skirk stoi tuż za nią, gra​ła wciąż nie od​wra​ca​jąc gło​wy. Gra​ła z we​rwą i roz​ma​chem ja​kiś burz​li​wy utwór, lecz po​sły​szaw​szy głos He​em​skir​ka zlo​do​wa​cia​ła do szpi​ku ko​ści. Zmro​ził ją głos, nie sło​wa. Bez​czel​na po​ufa​łość jego tonu prze​ra​zi​ła ją do tego stop​nia, że zra​zu nie mo​gła zro​zu​mieć, co on do niej mówi. Wy​ma​wiał przy tym sło​wa bar​dzo nie​wy​raź​nie. – Po​dej​rze​wa​łem… na​tu​ral​nie, że po​dej​rze​wa​łem pa​nią o róż​ne spraw​ki. Nie je​stem dziec​kiem. Ale mię​dzy po​dej​rze​nia​mi a na​ocz​nym do​wo​dem – na​ocz​nym, ro​zu​mie pani – jest jesz​cze ol​brzy​mia róż​ni​ca. Coś po​dob​ne​go… Jak​że! Prze​cież się nie jest z ka​mie​nia. A gdy męż​czy​zna tak był drę​czo​ny przez dziew​czy​nę jak ja przez pa​nią, pan​no Fre​jo, na ja​wie i we śnie, to na​tu​ral​nie, że… Ale ja je​stem czło​wie​kiem świa​to​wym. Pani nu​dzi się pew​no na tych wy​spach… Pan​no Fre​jo, czy pani nie prze​rwie tego prze​klę​te​go gra​nia?

Te ostat​nie sło​wa były je​dy​ny​mi, któ​re zro​zu​mia​ła. Po​trzą​snę​ła prze​czą​co gło​wą i z roz​pa​czą na​ci​snę​ła gło​śny pe​dał, ale mimo to dźwię​ki pia​ni​na nie po​tra​fi​ły za​głu​szyć pod​nie​sio​ne​go gło​su He​em​skir​ka. – Dzi​wię się tyl​ko, że pani… Prze​cież to an​giel​ski han​dlu​ją​cy szy​per, taki so​bie mło​dzik. Ta po​spo​li​ta, bez​czel​na zgra​ja za​śmie​ca wszyst​kie wy​spy. Ja bym tam zro​bił szyb​ki ko​niec z tym gał​gań​stwem. Ma pani prze​cież u boku od​da​ne​go przy​ja​cie​la, któ​ry go​tów jest pa​nią ubó​stwiać, le​żeć u pani nó​żek… u ślicz​nych pani nó​żek… i to ofi​ce​ra, czło​wie​ka z do​brej ro​dzi​ny. Ja​kie to dziw​ne, praw​da? Ale co tam! Pani god​na jest księ​cia. Fre​ja nie od​wró​ci​ła gło​wy. Twarz jej stę​ża​ła ze zgro​zy i obu​rze​nia. Ta hi​sto​ria prze​szła wszyst​ko, co była w sta​nie so​bie wy​obra​zić. Ze​rwać się i uciec nie le​ża​ło w jej na​tu​rze. Zda​wa​ło się jej przy tym, że je​śli się po​ru​szy, sta​nie się coś nie​sły​cha​ne​go. Za chwi​lę wró​ci oj​ciec i He​em​skirk bę​dzie mu​siał prze​stać. Naj​lep​szy spo​sób to uda​wać, że się nic nie sły​szy – nic a nic. Gra​ła w dal​szym cią​gu gło​śno i po​praw​nie, jak gdy​by była sama, jak gdy​by He​em​skirk w ogó​le nie ist​niał. Zi​ry​to​wa​ło go to za​cho​wa​nie. – No, no! niech so​bie pani oszu​ku​je ojca – wrza​snął gniew​nie – ale ja się nie dam wy​strych​nąć na dud​ka! Dość tego pie​kiel​ne​go ha​ła​su… Fre​jo… Sły​szysz, Fre​jo! ty skan​dy​naw​ska bo​gi​ni mi​ło​ści! Prze​stań! czy mnie sły​szysz? Oto, czym je​steś! bo​gi​nią mi​ło​ści. Ale po​gań​skie boż​ki to tyl​ko dia​bły w prze​bra​niu i ty tym wła​śnie je​steś: chy​trym, ma​łym sza​tan​kiem! Prze​stań, mó​wię ci, bo; po​rwę cię z tego krze​sła! Sto​jąc za nią po​że​rał wzro​kiem całą jej po​stać – od zło​ci​stej gło​wy za​sty​głej w bez​ru​chu do ob​ca​sów u trze​wi​ków; chło​nął za​ry​sy jej kształt​nych ra​mion i gięt​kie li​nie pięk​nej ki​bi​ci ko​ły​szą​cej się nie​co nad kla​wia​tu​rą. Mia​ła na so​bie lek​ką suk​nię z rę​ka​wa​mi się​ga​ją​cy​mi łok​ci i za​koń​czo​ny​mi ko​ron​ką. Je​dwab​na wstąż​ka opa​sy​wa​ła jej stan. W przy​stę​pie nie​od​par​tej, zu​chwa​łej na​dziei przy​ci​snął doń obie ręce – i draż​nią​ca mu​zy​ka urwa​ła się wresz​-

cie. Ale mimo że Fre​ja od​sko​czy​ła na​tych​miast (okrą​gły ta​bu​ret prze​wró​cił się z trza​skiem), war​gi He​em​skir​ka, wy​cią​gnię​te ku jej kar​ko​wi, zdą​ży​ły wy​ci​snąć po​żą​dli​wy, gło​śny po​ca​łu​nek tuż pod uchem. Za​pa​no​wa​ła głę​bo​ka ci​sza. Wresz​cie He​em​skirk za​śmiał się dość sła​bo. Zbi​ła go z tro​pu jej bia​ła, nie​ma twarz i wiel​kie, ja​sno​fioł​ko​we oczy pa​trzą​ce weń z osłu​pie​niem. Nie wy​mó​wi​ła ani sło​wa. Sta​ła na​prze​ciw nie​go trzy​ma​jąc się jed​ną wy​cią​gnię​tą ręką rogu pia​ni​na; dru​gą tar​ła wciąż ma​chi​nal​nie miej​sce, któ​re​go do​tknę​ły jego war​gi. – Cóż się ta​kie​go sta​ło? – rzekł ob​ra​żo​ny. – Prze​stra​szy​łem pa​nią? No, no! tyl​ko bez tych ko​me​dii! Chy​ba mi pani nie po​wie, że się pani tak boi po​ca​łun​ków. Już ja wiem do​brze. I nie my​ślę stać i ga​pić się tyl​ko. Pa​trzył w jej twarz z tak sil​nym na​tę​że​niem, że prze​stał ją wi​dzieć wy​raź​nie. Wszyst​ko na​oko​ło nie​go było tro​chę mgli​ste. Za​po​mniał o prze​wró​co​nym ta​bu​re​cie, za​wa​dził o nie​go nogą i po​chy​lił się nie​co na​przód, mó​wiąc przy​mil​nym to​nem: – Do​praw​dy, ze mną moż​na się wca​le nie​źle za​ba​wić. Za​cznij​my na pró​bę od paru po​ca​łun​ków. Nie po​wie​dział nic wię​cej, gdyż uczuł strasz​li​wy wstrząs gło​wy, po​łą​czo​ny z od​gło​sem jak​by wy​strza​łu. Fre​ja za​mie​rzy​ła się krą​głym, sil​nym ra​mie​niem z taką siłą, że ude​rze​nie jej dło​ni o pła​ski po​li​czek He​em​skir​ka zmu​si​ło go do pół​ob​ro​tu. Wy​dał sła​by, ochry​pły krzyk i przy​ci​snął obie ręce do le​wej stro​ny twa​rzy, któ​ra przy​bra​ła na​gle ciem​no​ce​gla​stą bar​wę. Fre​ja sta​ła wy​pro​sto​wa​na; jej fioł​ko​we oczy po​ciem​nia​ły, ręka pa​li​ła ją od ude​rze​nia, a na ustach za​ry​so​wał się jak gdy​by ha​mo​wa​ny uśmiech uka​zu​jąc lśnie​nie bia​łych zę​bów. Po​sły​sza​ła cięż​kie, szyb​kie kro​ki ojca na ścież​ce pod we​ran​dą i z twa​rzy jej zni​kła wo​jow​ni​czość ustę​pu​jąc miej​sca głę​bo​kie​mu za​tro​ska​niu. Żal jej było ojca. Schy​liw​szy się szyb​ko pod​nio​sła ta​bu​ret, jak​by pra​gnąc za​trzeć śla​dy. Ale wszyst​ko na nic. Gdy sta​ry Nel​son po​ja​wił się u szczy​tu scho​dów, sta​-

ła znów w po​przed​niej po​zie, z ręką wspar​tą o pia​ni​no. Bied​ny oj​ciec! jaki bę​dzie za​gnie​wa​ny i jaki zgnę​bio​ny! A po​tem nie​ustan​ny lęk i tro​ska! Dla​cze​góż mu od razu wszyst​kie​go nie po​wie​dzia​ła? Jego okrą​głe, na​iw​ne oczy, peł​ne zdu​mie​nia, do​tknę​ły ją do ży​we​go. Ale nie pa​trzył na nią. Skie​ro​wał wzrok na He​em​skir​ka, któ​ry sto​jąc do nie​go ty​łem z rę​ka​mi przy​tknię​ty​mi wciąż do twa​rzy sy​czał przez zęby prze​kleń​stwa i – wi​dzia​ła go z pro​fi​lu – wy​trzesz​czał na nią ja​do​wi​cie czar​ne, złe oko. – Co się sta​ło? – za​py​tał sta​ry Nel​son osłu​pia​ły. Nie od​po​wia​da​ła. Przy​szedł jej na myśl Ja​sper tam na po​kła​dzie, wpa​trzo​ny w ja​śnie​ją​cy bun​ga​low – i ogar​nę​ła ją trwo​ga. Całe szczę​ście, że przy​najm​niej je​den z nich jest na stat​ku, nie tu​taj. Pra​gnę​ła tyl​ko, aby Ja​sper zna​lazł się o sto mil da​lej. Czy rze​czy​wi​ście pra​gnę​ła? Gdy​by ta​jem​ni​czy ja​kiś po​ryw przy​wiódł go w tej chwi​li na we​ran​dę, rzu​ci​ła​by na czte​ry wia​try swo​ją wolę, swą sta​now​czość i opa​no​wa​nie i schro​ni​ła​by się w jego ra​mio​nach. – Co to zna​czy? Co to zna​czy? – na​sta​wał sta​ry Nel​son nie do​my​śla​jąc się ni​cze​go; za​czy​nał się już na do​bre de​ner​wo​wać. – Do​pie​ro co gra​łaś ja​kąś me​lo​dię, a te​raz… Fre​ja, nie​zdol​na wy​mó​wić ani sło​wa z trwo​gi przed tym, co może na​stą​pić (była przy tym pod wra​że​niem czar​ne​go, złe​go, błysz​czą​ce​go oka), kiw​nę​ła lek​ko gło​wą w stro​nę po​rucz​ni​ka, jak​by chcia​ła po​wie​dzieć: „Spójrz tyl​ko na nie​go!” – No tak, wła​śnie – wy​krzyk​nął sta​ry Nel​son. – Prze​cież wi​dzę. Cóż u Par​na Boga… Zbli​żył się ostroż​nie do He​em​skir​ka, któ​ry wy​buch​nął na​gle po​to​kiem bez​ład​nych prze​kleństw tu​piąc w miej​scu obie​ma no​ga​mi. Znie​wa​ga, ja​kiej do​znał, wście​kłość z po​wo​du uda​rem​nio​ne​go za​mia​ru, śmiesz​ność, nie​moż​ność wy​war​cia ze​msty – wszyst​ko to przy​pra​wi​ło go wprost o sza​leń​stwo, tak iż nie mógł się po​wstrzy​mać, by nie wyć z fu​rii.

– O, o, o! – ry​czał tu​piąc w we​ran​dę, jak​by za każ​dym ude​rze​niem chciał prze​bić pod​ło​gę. – Co się sta​ło, ska​le​czył się w twarz? – py​tał ze zdzi​wie​niem sta​ry Nel​son. Na​gle jego na​iw​ny umysł do​znał olśnie​nia. – Ach Boże! – krzyk​nął jak pod wpły​wem ob​ja​wie​nia – przy​nieś tro​chę wód​ki, pręd​ko, Fre​jo… Więc na to pan cier​pi, pa​nie po​rucz​ni​ku? Sza​tań​ski ból, praw​da? Wiem, wiem! Daw​ny​mi cza​sy nie​raz mi się zda​rza​ło, że na​gle do​sta​wa​łem sza​łu… Fre​jo, a przy​nieś tak​że lau​da​num z ap​tecz​ki. Pręd​ko!… czy nie wi​dzisz, że go zęby bolą? I za​iste, ja​kież inne wy​ja​śnie​nie mo​gło przyjść do gło​wy do​bro​dusz​ne​mu sta​re​mu Nel​so​no​wi na wi​dok tego po​licz​ka pia​sto​wa​ne​go w obu rę​kach, tych dzi​kich spoj​rzeń, tego wa​riac​kie​go mio​ta​nia ca​łym cia​łem? Trze​ba było nad​na​tu​ral​nej prze​ni​kli​wo​ści, aby tra​fić na wła​ści​wą przy​czy​nę. Fre​ja ani drgnę​ła. Śle​dzi​ła czar​ny wzrok He​em​skir​ka, dzi​ki i ba​daw​czy, skie​ro​wa​ny na nią ukrad​kiem. „Aha, chcesz, abym cię uła​ska​wi​ła!” – mó​wi​ła so​bie w my​śli. Pa​trzy​ła na nie​go nie​ugię​cie, roz​wa​ża​jąc w du​chu. Po​ku​sa, aby skoń​czyć ze wszyst​kim bez dal​szych po​wi​kłań, była wręcz nie​od​par​ta. Kiw​nę​ła nie​po​strze​że​nie gło​wą na znak zgo​dy i wy​su​nę​ła się z we​ran​dy. – Pręd​ko, da​waj tę wód​kę! – krzyk​nął za nią sta​ry Nel​son, gdy zni​kła w ko​ry​ta​rzu. He​em​skirk dał na​głą fol​gę swym głęb​szym uczu​ciom śląc za nią grad prze​kleństw an​giel​skich i ho​len​der​skich. Roz​sza​lał się do ostat​nich gra​nic i mio​tał po ca​łej we​ran​dzie ko​piąc krze​sła sto​ją​ce na dro​dze; zaś sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen), głę​bo​ko po​ru​szo​ny tymi do​wo​da​mi wście​kłe​go bólu zę​bów, krą​żył do​ko​ła swe​go dro​gie​go (i groź​ne​go) po​rucz​ni​ka kło​po​cąc się jak sta​ra kwo​ka. – Boże dro​gi, Boże dro​gi! Tak strasz​nie pana boli? Wiem do​brze, co to jest. Zda​rza​ło się nie​raz, że prze​ra​ża​łem tak moją bied​ną żonę. Czy pana to czę​sto chwy​ta, pa​nie po​rucz​ni​ku?

He​em​skirk, roz​wście​czo​ny, ze​pchnął go… na bok z krót​kim, wa​riac​kim śmie​chem. Nel​son za​chwiał się, ale ni​cze​go nie brał go​ścio​wi za złe; czło​wiek wpół przy​tom​ny z okrut​ne​go bólu zę​bów nie od​po​wia​da za swo​je po​stęp​ki. – Niech pan przej​dzie do mego po​ko​ju, pa​nie po​rucz​ni​ku – pod​da​wał na​glą​co. – Niech się pan po​ło​ży na moim łóż​ku. Za​raz damy panu coś, co panu przy​nie​sie ulgę. Chwy​cił za ra​mię bied​ną ofia​rę i pod​pro​wa​dził do sa​me​go łóż​ka, na któ​re He​em​skirk rzu​cił się z taką siłą w. no​wym na​pa​dzie fu​rii, że aż od​bił się od ma​te​ra​ca na wy​so​kość ca​łej sto​py. – Boże mój! – wy​krzyk​nął prze​ra​żo​ny Nel​son i po​biegł na​tych​miast po wód​kę i lau​da​num obu​rzo​ny, że nikt nie śpie​szy z po​mo​cą, aby ulżyć tor​tu​rom cen​ne​go go​ścia. Wresz​cie sam przy​niósł le​kar​stwa. W pół go​dzi​ny póź​niej stał w ko​ry​ta​rzu, za​sko​czo​ny ja​ki​miś sła​by​mi, spa​zma​tycz​ny​mi dźwię​ka​mi dziw​ne​go ro​dza​ju, czymś po​śred​nim mię​dzy śmie​chem a łka​niem. Zmarsz​czył się, ru​szył wprost do po​ko​ju cór​ki i za​stu​kał. Fre​ja uchy​li​ła drzwi uka​zu​jąc bla​dą twa​rzycz​kę oko​lo​ną wspa​nia​ły​mi ja​sny​mi wło​sa​mi, któ​re spły​wa​ły falą po gra​na​to​wym szla​fro​ku. Świa​tło w po​ko​ju było przy​ćmio​ne. An​to​nia, przy​cup​nąw​szy w ką​cie, ki​wa​ła się w tył i w przód wy​da​jąc sła​be jęki. Sta​ry Nel​son nie znał się na róż​nych ro​dza​jach ko​bie​ce​go śmie​chu, ale był pe​wien, że śmia​no się w tym po​ko​ju. – Bez ser​ca je​steś, bez ser​ca! – rzekł sro​dze stra​pio​ny. – Co za​baw​ne​go wi​dzisz w cier​pią​cym czło​wie​ku? Zda​wa​ło​by się, że ko​bie​ta… że mło​da dziew​czy​na… – Taki był śmiesz​ny – szep​nę​ła Fre​ja, któ​rej oczy po​ły​ski​wa​ły dziw​nie w pół​cie​niu ko​ry​ta​rza. – A poza tym… wi​dzisz, ta​tu​siu, ja go nie lu​bię – do​da​ła nie​pew​nym gło​sem. – Śmiesz​ny! – po​wtó​rzył sta​ry Nel​son, zdu​mio​ny tym ob​ja​wem za​twar​-

dzia​ło​ści w tak mło​dym stwo​rze​niu. – Nie lu​bisz go! Chcesz przez to po​wie​dzieć, że po​nie​waż go nie lu​bisz, więc… Prze​cież to wprost okrut​ne! Czy nie wiesz, że to pra​wie naj​gor​szy ból ze wszyst​kich, ja​kie ist​nie​ją? Psy w ta​kich wy​pad​kach do​sta​ją wście​kli​zny. – Wy​glą​dał na​praw​dę, jak​by się wściekł – rze​kła Fre​ja z wy​sił​kiem, wal​cząc z ja​kąś ukry​tą my​ślą. Ale oj​ciec już się roz​pę​dził. – Wiesz, jaki on jest. Wszyst​ko za​uwa​ży. Go​tów Ob​ra​zić się za naj​mniej​szą drob​nost​kę – praw​dzi​wy Ho​len​der – a ja chcę utrzy​mać z nim do​bre sto​sun​ki. Trze​ba zdać so​bie z tego spra​wę, moje dziec​ko; je​że​li ten nasz ra​dża pal​nie ja​kieś głup​stwo – a wiesz, jaki on gry​ma​śny i nie​okieł​za​ny – i je​śli wła​dze wbi​ją so​bie w gło​wę, że mia​łem na nie​go zły wpływ, znaj​dziesz się bez da​chu nad gło​wą. – Co za bred​nie, ta​tu​siu! – za​wo​ła​ła Fre​ja nie bar​dzo pew​nym to​nem i jed​no​cze​śnie od​kry​ła, że oj – ciec jest roz​gnie​wa​ny; roz​gnie​wa​ny do tego stop​nia, iż go​tów się imać iro​nii; tak! sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) i iro​nia! a wła​ści​wie sła​be jej prze​bły​ski. – To jest… na​tu​ral​nie, je​śli po​sia​dasz wła​sne środ​ki, ja​kiś dom czy plan​ta​cję, o któ​rych ja nic nie wiem… – Ale nie​zdol​ny był do iro​nii na dłuż​szą metę. – Mó​wię ci, że chcą mnie stąd wy​rzu​cić – wy​szep​tał gwał​tow​nie – na​tu​ral​nie bez od​szko​do​wa​nia. Znam do​brze tych Ho​len​drów. A po​rucz​nik to wła​śnie czło​wiek, któ​ry po​tra​fi na​wa​rzyć piwa. Jest za​ufa​nym wpły​wo​wych urzęd​ni​ków! Za nic nie chciał​bym go ob​ra​zić, za nic, za żad​ne skar​by świa​ta… Co mó​wisz? Usły​szał tyl​ko ja​kiś nie​ar​ty​ku​ło​wa​ny okrzyk. Je​śli Fre​ja mia​ła kie​dy​kol​wiek nie​wy​raź​ny pro​jekt zwie​rze​nia się ojcu, zre​zy​gno​wa​ła z nie​go w tej chwi​li. Wy​da​ło jej się to nie​po​do​bień​stwem za​rów​no ze wzglę​du na jego god​ność wła​sną, jak i na spo​kój jego bied​ne​go umy​słu.

– Ja sam też nie bar​dzo go lu​bię – wy​znał pół​gło​sem sta​ry Nel​son z tłu​mio​nym wes​tchnie​niem. – Ulży​ło mu te​raz – do​dał po chwi​li mil​cze​nia. – Zo​sta​wi​łem go na noc w swym łóż​ku. Będę spał w ha​ma​ku na we​ran​dzie. Nie! nie mogę po​wie​dzieć, abym go lu​bił; ale od tego da​le​ko jesz​cze do wy​śmie​wa​nia się z czło​wie​ka, któ​ry sza​le​je z bólu. Zdu​mia​ła mnie two​ja nie​czu​łość, Fre​jo. Twarz ma zu​peł​nie spuch​nię​tą z jed​nej stro​ny. Ra​mio​na Frei drgnę​ły kon​wul​syj​nie pod oj​cow​ski​mi rę​ka​mi. Ster​czą​ce, sztyw​ne jak drut wąsy do​tknę​ły lek​ko jej czo​ła na do​bra​noc. Za​mknę​ła drzwi i po​wró​ci​ła w głąb po​ko​ju. Do​pie​ro wte​dy ulży​ła so​bie śmie​chem – śmie​chem cięż​kim i bez we​so​ło​ści. – Spuch​nię​ty! Tro​chę spuch​nię​ty! – po​wta​rza​ła. – Spo​dzie​wam się, że jest spuch​nię​ty. Tro​chę… Mia​ła mo​kre rzę​sy. An​to​nia po​ję​ki​wa​ła i chi​cho​ta​ła w swo​im ką​cie i nie​po​dob​na było ro​ze​znać, gdzie koń​czy się chi​chot i roz​po​czy​na​ją jęki. I pani, i słu​żą​ca ule​gły na​pa​do​wi hi​ste​rycz​nej we​so​ło​ści, gdyż Fre​ja ucie​kł​szy do swe​go po​ko​ju zna​la​zła tam An​to​nię i wszyst​ko jej opo​wie​dzia​ła. – Ze​mści​łam się za cie​bie! – wy​krzyk​nę​ła. A po​tem śmia​ły się, pła​cząc, i pła​ka​ły, śmie​jąc się, wśród cią​głych prze​stróg Frei: „Szszsz! nie tak gło​śno! uspo​kój się!” An​to​nia… znów po​wta​rza​ła: „Tak się boję! To zły czło​wiek!” An​to​nia bar​dzo się bała He​em​skir​ka. Bała się go z po​wo​du jego wy​glą​du: z po​wo​du jego oczu i brwi, i ust, i nosa, i rąk, i nóg. Trud​no o bar​dziej uza​sad​nio​ne przy​czy​ny. A uwa​ża​ła go za złe​go czło​wie​ka, po​nie​waż w jej oczach wy​glą​dał na złe​go. Nie może być zdrow​szej oce​ny. W ciem​no​ściach po​ko​ju oświe​tlo​ne​go tyl​ko noc​ną lamp​ką u wez​gło​wia Frei wy​peł​zła ze swe​go kąta i przy​pa​dła do nóg pani szep​cąc bła​gal​nie: – Tam jest bryg. Ka​pi​tan Al​len. Ucie​kaj​my na​tych​miast! ach, ucie​kaj​my! Tak się boję! Ucie​kaj​my, ucie​kaj​my!

„Ja! ucie​kać! – po​my​śla​ła Fre​ja nie pa​trząc na str​wo​żo​ną dziew​czy​nę. – Nig​dy!” Ani nie​ugię​ta pani le​żą​ca pod siat​ką od mo​ski​tów, ani str​wo​żo​na po​ko​jów​ka, zwi​nię​ta w kłę​bek na ma​cie u stóp łóż​ka, nie spa​ły do​brze tej nocy. Po​rucz​nik He​em​skirk w ogó​le nie zmru​żył oka. Le​żał na wznak pa​trząc mści​wie w ciem​ność. Ją​trzą​ce wi​zje i upo​ka​rza​ją​ce roz​my​śla​nia zmie​nia​ły się ko​lej​no w jego umy​śle utrzy​mu​jąc i pod​sy​ca​jąc gniew. Ład​na aneg​dot​ka do roz​po​wia​da​nia! Ale nie moż​na do​pu​ścić, aby się roz​po​wszech​ni​ła. Znie​wa​gę trze​ba po​łknąć w mil​cze​niu. Pięk​na hi​sto​ria! Oszu​ka​ny, wo​dzo​ny za nos i spo​licz​ko​wa​ny przez tę dziew​czy​nę – a praw​do​po​dob​nie okpio​ny tak​że przez jej ojca. Nie, to chy​ba nie. Nel​son był tyl​ko dru​gą ofia​rą tej bez​wstyd​nej dziew​ki, tej bez​czel​nej ko​kiet​ki, tej prze​bie​głej, śmie​ją​cej się, ca​łu​ją​cej, kła​mią​cej… „Nie, ten nie oszu​ki​wał mnie roz​myśl​nie – roz​pa​mię​ty​wał udrę​czo​ny po​rucz​nik. – Ale chęt​nie bym mu od​pła​cił za to, że jest ta​kim głup​cem…” Może kie​dyś, póź​niej. Jed​no było dla He​em​skir​ka pew​ne: po​sta​no​wił wy​mknąć się nie​po​strze​że​nie z domu wcze​snym ran​kiem. Zda​wa​ło mu się, że gdy​by spoj​rzał w twarz tej dziew​czy​nie, osza​lał​by z wście​kło​ści. „Pie​kło i po​tę​pie​nie. Do stu sza​ta​nów. Udła​wię się tu przed ra​nem!” – po​mru​ki​wał le​żąc sztyw​no na wznak w łóż​ku sta​re​go Nel​so​na i wy​dy​ma​jąc pier​si dla schwy​ta​nia tchu. Wstał o świ​cie i jął ostroż​nie uchy​lać drzwi. Za​nie​po​ko​ił go lek​ki szmer w ko​ry​ta​rzu; po​zo​sta​jąc w ukry​ciu zo​ba​czył, że Fre​ja wy​cho​dzi ze swe​go po​ko​ju. Ten nie​ocze​ki​wa​ny wi​dok po​zba​wił go wszel​kich sił nie po​zwa​la​jąc ode​rwać się od szpa​ry w drzwiach. Była to wą​ziut​ka szpar​ka, ale moż​na było doj​rzeć przez nią całą we​ran​dę aż do koń​ca. Fre​ja skie​ro​wa​ła się tam szyb​ko, aby zo​ba​czyć bryg prze​pły​wa​ją​cy obok przy​ląd​ka. Mia​ła na so​bie ciem​ny szla​frok i była boso, po​nie​waż – za​snąw​szy nad sa​mym ra​nem – wy​sko​czy​ła

z łóż​ka na oślep, bo​jąc się, że przy​bie​gnie za póź​no. He​em​skirk nig​dy jej ta​kiej nie wi​dział; wło​sy scze​sa​ne gład​ko z kształt​nej głów​ki zwi​sa​ły na ple​cach w jed​nym cięż​kim war​ko​czu, a cała tchnę​ła mło​do​ścią, siłą, na​mięt​no​ścią. He​em​skirk zdu​miał się, by w chwi​lę po​tem zgrzyt​nąć zę​ba​mi. Nie mógł jej spoj​rzeć w twarz. Mruk​nął prze​kleń​stwo i przy​cza​ił się za drzwia​mi. – Ach! r– ode​tchnę​ła Fre​ja ci​cho i głę​bo​ko, uj​rzaw​szy bryg dą​żą​cy już swo​im kur​sem, i się​gnę​ła po lu​ne​tę Nel​so​na! le​żą​cą wy​so​ko na pół​ce. Sze​ro​ki rę​kaw jej szla​fro​ka zsu​nął się od​kry​wa​jąc ra​mię aż do ple​ców. He​em​skirk za​ci​snął ręce na klam​ce, jak gdy​by ją chciał skru​szyć, z uczu​ciem czło​wie​ka, któ​ry wstał przed chwi​lą od sto​łu po ca​ło​noc​nej pi​ja​ty​ce. Fre​ja wie​dzia​ła, że He​em​skirk ją śle​dzi. Wcho​dząc na ko​ry​tarz do​strze​gła, że drzwi się po​ru​szy​ły. Z gorz​kim szy​der​stwem, z po​gar​dą peł​ną trium​fu uświa​da​mia​ła so​bie, że spo​czy​wa​ją na niej jego oczy. „Je​steś tam – my​śla​ła na​sta​wia​jąc lu​ne​tę. – Do​brze, więc patrz te​raz!” Zie​lo​ne wy​sep​ki wy​da​wa​ły się czar​ny​mi cie​nia​mi, po​pie​la​te mo​rze gład​kie było jak szkło; ja​sna sza​ta bez​barw​nej ju​trzen​ki, wo​bec któ​rej na​wet bryg wy​glą​dał mrocz​no, opro​mie​ni​ła się na wscho​dzie świe​tla​nym rąb​kiem. Wy​pa​trzyw​szy na po​kła​dzie Ja​spe​ra, sto​ją​ce​go z lu​ne​tą skie​ro​wa​ną ku do​mo​wi, Fre​ja odło​ży​ła szkła i unio​sła nad gło​wą prze​pysz​ne ra​mio​na. Sta​ła tak, spo​koj​nie niby wcie​le​nie naj​bar​dziej po​ry​wa​ją​ce​go krzy​ku, roz​go​rza​ła ubó​stwie​niem Ja​spe​ra bi​ją​cym ku jej po​sta​ci w krę​gu szkła lu​ne​ty. Pod​nie​ca​ło ją tak​że od​czu​cie złej na​mięt​no​ści i świa​do​mość, że pa​lą​cy, po​żą​dli​wy wzrok wpi​ja się w jej ple​cy. Po​rwa​na mi​ło​ścią i po​py​cha​na ka​pry​sem, peł​na ta​jem​ni​czej wie​dzy o mę​skiej na​tu​rze – wie​dzy, któ​ra nie​ja​ko wro​dzo​na jest ko​bie​tom – mó​wi​ła so​bie: „Pa​trzysz; chcesz pa​trzeć, mu​sisz pa​trzeć! A więc zo​ba​czysz jesz​cze coś wię​cej.” Przy​ci​snę​ła obie ręce do ust, po​tem wy​prę​ży​ła je na​gle śląc po​ca​łu​nek po​przez mo​rze, jak gdy​by pra​gnę​ła rzu​cić za​ra​zem i ser​ce na po​kład bry​gu.

Twarz jej za​ró​żo​wi​ła się, oczy błysz​cza​ły. Po​wta​rza​ła raz po raz swój na​mięt​ny gest rzu​ca​jąc set​ki po​ca​łun​ków – jesz​cze i jesz​cze – a tym​cza​sem wscho​dzą​ce słoń​ce przy​nio​sło świa​tu wspa​nia​łą kra​sę barw: wy​sep​ki na​sią​kły zie​le​nią, mo​rze błę​ki​tem, a bryg w dole bie​lą – olśnie​wa​ją​cą bie​lą roz​po​star​tych skrzy​deł – tyl​ko czer​wo​na ban​de​ra spły​wa​ła jak pło​myk ze szczy​tu. Za każ​dym po​ca​łun​kiem Fre​ja szep​ta​ła co​raz gło​śniej: „Weź to – i to – i to jesz​cze”, aż wresz​cie ra​mio​na jej na​gle opa​dły. Uj​rza​ła, że ban​de​ra opu​ści​ła się w od​po​wie​dzi, a w na​stęp​nej chwi​li ka​dłub stat​ku skrył się za przy​ląd​kiem. Wów​czas od​wró​ci​ła się od ba​lu​stra​dy, prze​szła po​wo​li ze spusz​czo​ny​mi po​wie​ka​mi i za​gad​ko​wym wy​ra​zem twa​rzy obok drzwi od po​ko​ju ojca i zni​kła za fi​ran​ką. Nie po​szła jed​nak da​lej ko​ry​ta​rzem, lecz przy​cza​iła się w ukry​ciu po dru​giej stro​nie, aby śle​dzić, co te​raz na​stą​pi. Sze​ro​ka, za​sta​wio​na me​bla​mi we​ran​da po​zo​sta​ła czas ja​kiś pu​sta. Po​tem drzwi od po​ko​ju sta​re​go Nel​so​na otwo​rzy​ły się na​gle i He​em​skirk wy​szedł po​ty​ka​jąc się. Wło​sy miał po​tar​ga​ne, oczy na​bie​głe krwią, nie​ogo​lo​na twarz była bar​dzo ciem​na. Po​to​czył do​ko​ła nie​sa​mo​wi​tym wzro​kiem i spo​strze​gł​szy na sto​le swo​ją czap​kę chwy​cił ją i skie​ro​wał się ku scho​dom spo​koj​nym, lecz dziw​nie nie​rów​nym kro​kiem, jak gdy​by wy​tę​żał osta​tek nik​ną​cych sił. Gdy tyl​ko jego gło​wa zni​kła za we​ran​dą, Fre​ja uka​za​ła się zza fi​ran​ki z za​ci​śnię​ty​mi usta​mi, któ​re zdra​dza​ły ja​kiś za​mysł; w jej świe​tli​stych oczach nie było wca​le sło​dy​czy. Nie po​zwo​li mu wy​mknąć się tak bez​kar​nie! Nig​dy, nig​dy! Pod​nie​co​na była do osta​tecz​no​ści, wszyst​ko w niej wrza​ło, za​kosz​to​wa​ła krwi. On musi zro​zu​mieć, że wie​dzia​ła, iż ją śle​dził; musi się do​wie​dzieć, że zo​ba​czy​ła go wy​my​ka​ją​ce​go się ha​nieb​nie. Mo​gła​by pod​biec do ba​lu​stra​dy i krzyk​nąć w ślad za nim, ale to by​ło​by dzie​cin​ne, po​spo​li​te, bez god​no​ści. I co krzyk​nąć – ja​kie sło​wo? Ja​kie zda​nie? Nie; to nie​moż​li​we. Więc co po​cząć? Zmarsz​czy​ła brwi; zna​la​zła spo​sób. Po​bie​gła do pia​ni​na, któ​re sta​ło otwar​te

całą noc, ude​rzy​ła w kla​wi​sze – i po​twór z ró​ża​ne​go drze​wa za​war​czał dzi​ko roz​gnie​wa​nym ba​sem. Wa​li​ła w stru​ny, jak​by pa​li​ła z re​wol​we​ru za tym roz​kra​czo​nym, gru​bym męż​czy​zną w sze​ro​kich bia​łych spodniach i ciem​nej kurt​ce ze zło​ty​mi szli​fa​mi, a po​tem jęła ści​gać go tą samą me​lo​dią, któ​rą gra​ła po​przed​nie​go wie​czo​ru; był to mod​ny, burz​li​wy ro​mans, wy​pró​bo​wa​ny już nie​raz prze​ciw bu​rzom wi​szą​cym nad tą czwór​ką. Wy​bi​ja​ła rytm ze zło​śli​wym trium​fem i tak ją to po​chło​nę​ło, że nie za​uwa​ży​ła obec​no​ści ojca, któ​ry na​rzu​ciw​szy sta​ry, wy​tar​ty kra​cia​sty płaszcz przy​biegł z pół​noc​nej we​ran​dy, aby do​wie​dzieć się, co jest przy​czy​ną tego nie​wcze​sne​go kon​cer​tu. Wle​pił w nią osłu​pia​łe oczy. – Cóż u Pana Boga?… Fre​jo!… – Głos jego gu​bił się pra​wie w dźwię​kach pia​ni​na. – Co się sta​ło z po​rucz​ni​kiem? – wrza​snął. Spoj​rza​ła na nie​go nie​wi​dzą​cy​mi oczy​ma, jak​by du​sza jej za​gu​bi​ła się w mu​zy​ce. – Po​szedł. – Coo-o?… Do​kąd? Po​trzą​snę​ła z lek​ka gło​wą i gra​ła da​lej, co​raz gło​śniej. Na​iw​ny, za​nie​po​ko​jo​ny wzrok sta​re​go Nel​so​na ode​rwał się od otwar​tych drzwi jego wła​sne​go po​ko​ju i błą​dził po ca​łej we​ran​dzie, wy​so​ko i ni​sko, jak gdy​by po​rucz​nik był czymś ma​lut​kim, co może peł​zać po pod​ło​dze albo przy​lgnąć do ścia​ny. Wtem ostry gwizd do​cho​dzą​cy skądś z dołu przedarł się przez po​top dźwię​ków wy​pły​wa​ją​cych z pia​ni​na wiel​ki​mi, wi​bru​ją​cy​mi fa​la​mi. Po​rucz​nik był już na dole u za​to​ki i gwiz​dał na łódź, któ​ra mia​ła za​brać go na po​kład. Strasz​li​wie mu się wi​dać spie​szy​ło, bo gwizd​nął pra​wie na​tych​miast po raz dru​gi, po​cze​kał chwi​lę i wy​dał prze​cią​gły, nie koń​czą​cy się i prze​raź​li​wy gwizd, tak przy​kry dla ucha, jak gdy​by wrzesz​czał bez za​czerp​nię​cia tchu. Fre​ja prze​sta​ła na​gle grać. – Wra​ca na okręt – rzekł sta​ry Nel​son, wiel​ce tym fak​tem za​kło​po​ta​ny. –

Cóż mo​gło go zmu​sić do tak wcze​sne​go odej​ścia? Dziw​ny czło​wiek i wście​kle draż​li​wy w do​dat​ku. Nie dzi​wił​bym się wca​le, je​śli się po​czuł do​tknię​ty two​im wczo​raj​szym po​stę​po​wa​niem. Za​uwa​ży​łem wszyst​ko, Fre​jo! Śmia​łaś mu się po pro​stu w twarz, gdy cier​piał męki od tej new​ral​gii. To wie jest spo​sób, by się dać po​lu​bić. Ob​ra​ził się na cie​bie. Ręce Frei spo​czę​ły te​raz bier​nie na kla​wi​szach; po​chy​li​ła ja​sną gło​wę pod wpły​wem na​głe​go nie​sma​ku i znu​że​nia, jak po mę​czą​cym kry​zy​sie. Na twa​rzy sta​re​go Nel​so​na (czy Nie​lse​na) ma​lo​wa​ła się tro​ska; prze​żu​wał pod łysą czasz​ką róż​ne dy​plo​ma​tycz​ne spo​so​by za​ra​dze​nia złe​mu. – Zda​je mi się, że bę​dzie tak​tow​nie, je​śli po​ja​dę dziś rano na okręt i za​py​tam go o zdro​wie – oświad​czył ze zmie​sza​niem. – Dla​cze​go mi nie przy​no​szą her​ba​ty? Sły​szysz, Fre​jo? Mu​szę ci po​wie​dzieć, że mnie zdu​mia​łaś. Nie przy​pusz​cza​łem, by mło​da dziew​czy​na mo​gła być tak nie​czu​ła. A przy tym po​rucz​nik uwa​ża się za na​sze​go przy​ja​cie​la! Jak to? Nie? No, prze​cież mówi o so​bie jako o na​szym przy​ja​cie​lu, a to już coś zna​czy dla czło​wie​ka w moim po​ło​że​niu. Tak, tak, na​tu​ral​nie! mu​szę po​je​chać na ka​no​nier​kę. – Mu​sisz, ta​tu​siu? – szep​nę​ła obo​jęt​nie Fre​ja, a w my​śli do​da​ła: „Bied​ny czło​wiek!”

V

Z hi​sto​rii na​stęp​nych sied​miu ty​go​dni na​le​ży po​wie​dzieć przede wszyst​kim, że sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) nie zło​żył swo​jej dy​plo​ma​tycz​nej wi​zy​ty. Ka​no​nier​ka „Nep​tun” jego kró​lew​skiej mo​ści kró​la Ni​der​lan​dów, do​wo​dzo​na przez znie​wa​żo​ne​go i roz​ju​szo​ne​go po​rucz – nika, opu​ści​ła za​to​kę o nie​ocze​ki​wa​nie wcze​snej po​rze. Gdy oj​ciec Frei zna​lazł się na wy​brze​żu obej​rzaw​szy swój cen​ny zbiór ty​to​niu, roz​po​star​ty jak się pa​trzy na słoń​cu, ka​no​nier​ka okrą​ża​ła już przy​lą​dek. Sta​ry Nel​son bo​lał przez kil​ka dni nad utra​co​ną spo​sob​no​ścią. – I te​raz nie wiem, w ja​kim uspo​so​bie​niu ten czło​wiek od​je​chał – ża​lił się nie​czu​łej cór​ce. Zdu​mio​ny był jej twar​dym ser​cem. Obo​jęt​ność Frei prze​ra​ża​ła go nie​omal. Da​lej mu​si​my za​no​to​wać, że te​goż dnia ka​no​nier​ka „Nep​tun” dą​żąc na wschód prze​pły​nę​ła obok bry​gu „Bo​ni​to”, unie​ru​cho​mio​ne​go na wprost Ka​ri​ma​ty, z dzio​bem rów​nież zwró​co​nym na wschód. Jego ka​pi​tan, Ja​sper Al​len, za​to​pio​ny w tkli​wych, wład​czych ma​rze​niach o swo​jej Frei, nie wstał z le​ża​ka sto​ją​ce​go na ru​fie, aby spoj​rzeć na „Nep​tu​na”, któ​ry prze​pły​nął tak bli​sko, że kłę​by dymu zio​ną​ce z krót​kie​go, czar​ne​go ko​mi​na po​to​czy​ły się aż mię​dzy masz​ty „Bo​ni​ta” i za​ciem​ni​ły na chwi​lę sło​necz​ną bia​łość ża​gli po​świę​co​nych służ​bie mi​ło​ści. Ja​sper nie od​wró​cił na​wet gło​wy, aby rzu​cić nań spoj​rze​nie. Ale He​em​skirk wszedł na po​most i pa​trzył już z od​da​li na bryg dłu​go i usil​nie, ści​ska​jąc z ca​łej siły mo​sięż​ną po​ręcz przed sobą, aż wresz​cie, w chwi​li zbli​że​nia się stat​ków, stra​cił do sie​bie za​ufa​nie i schro​nił się do ka​bi​ny na​wi​ga​cyj​nej za​trza​sku​jąc za sobą drzwi. Prze​sie​dział tam kil​ka głu​-

chych go​dzin roz​my​śla​jąc gorz​ko ze ścią​gnię​ty​mi brwia​mi i usta​mi wy​krzy​wio​ny​mi sar​do​nicz​nym gry​ma​sem, niby spę​ta​ny bez​boż​ną żą​dzą Pro​me​te​usz, któ​re​go trze​wia wy​da​no na żer dzio​bo​wi i szpo​nom upo​ko​rzo​nej na​mięt​no​ści. Ten ga​tu​nek pta​ka nie da się od​stra​szyć rów​nie ła​two jak kur​czę. Zwie​dzio​ny, oszu​ka​ny, okpio​ny, wy​wie​dzio​ny w pole, zbez​czesz​czo​ny, wy​śmia​ny… bez mi​ło​sier​dzia. Zło​wro​gi ptak! Po​rucz​nik nie miał wca​le ocho​ty stać się pa​stwą ję​zy​ków na ar​chi​pe​la​gu jako ofi​cer ma​ry​nar​ki wo​jen​nej, któ​ry do​stał w twarz od dziew​czy​ny. Czy to moż​li​we, aby na​praw​dę ko​cha​ła tego ło​tra kup​czy​ka? Usi​ło​wał nie my​śleć, ale do​kład​ne wy​obra​że​nia, gor​sze od my​śli, osa​czy​ły go w jego schro​nie​niu. Wi​dział ją – ja​sną, bli​ską, wy​raź​ną, pla​stycz​ną, barw​ną, oświe​tlo​ną zja​wę – wi​dział ją za​wie​szo​ną u szyi tego chłyst​ka. Za​my​kał oczy, ale tyl​ko po to, aby się prze​ko​nać, że to nie po​ma​ga. Po​tem za​brzmia​ło pia​ni​no, bli​sko, bar​dzo wy​raź​nie; He​em​skirk za​tkał uszy bez żad​ne​go skut​ku. To wprost nie do znie​sie​nia – nie do znie​sie​nia w sa​mot​no​ści. Wy​padł z ka​bi​ny i na wpół przy​tom​ny za​czął roz​ma​wiać o obo​jęt​nych spra​wach z ofi​ce​rem peł​nią​cym wach​tę na po​mo​ście… przy szy​der​czym wtó​rze wid​mo​we​go pia​ni​na. A te​raz ostat​nia rzecz, któ​rą na​le​ży za​pi​sać: po​rucz​nik He​em​skirk, za​miast pły​nąć w dal​szym cią​gu w stro​nę Ter​na​te, gdzie go ocze​ki​wa​no, zbo​czył z kur​su i za​wi​nął do Ma​da​ga​ska​ru, gdzie nikt się go nie spo​dzie​wał. Tam zgło​sił się z pew​ny​mi wy​ja​śnie​nia​mi do gu​ber​na​to​ra czy ja​kiejś in​nej wła​dzy, przed​ło​żył pew​ne pro​po​zy​cje i uzy​skał zu​peł​ną swo​bo​dę po​stę​po​wa​nia w tych spra​wach. Na​stęp​nie „Nep​tun”, za​nie​chaw​szy po​dró​ży do Ter​na​te, po​pły​nął na pół​noc ku gó​rzy​stym wy​brze​żom Ce​le​be​su i prze​byw​szy sze​ro​kie cie​śni​ny za​trzy​mał się u ni​skich brze​gów po​kry​tych dzie​wi​czym la​sem, nie tknię​tych i nie​mych – na wo​dach fos​fo​ry​zu​ją​cych nocą, a we dnie głę​bo​ko la​zu​ro​wych, kędy wid​nie​ją lśnią​ce, zie​lo​ne pla​my nad pod​wod​ny​mi ska​ła​-

mi. Przez wie​le dni moż​na było wi​dzieć, jak „Nep​tun” prze​my​ka się gład​ko tam i z po​wro​tem wzdłuż mrocz​ne​go wy​brze​ża lub też czu​wa w po​bli​żu srebr​nych za​krę​tów ujść rzecz​nych pod roz​le​głym, ja​skra​wym nie​bem, któ​re nig​dy nie ła​god​nie​je, nig​dy się mgłą nie po​wle​ka i za​le​wa zie​mię wie​czy​stym bla​skiem tro​pi​kal​ne​go słoń​ca – tego słoń​ca, co w swej nie​prze​rwa​nej świet​no​ści nie​wy​mow​nym smut​kiem kła​dzie się na du​szę, bar​dziej doj​mu​ją​cym, bar​dziej prze​ni​kli​wym i się​ga​ją​cym głę​biej niż sza​ra me​lan​cho​lia mgieł pół​no​cy. Han​dlo​wy bryg „Bo​ni​to” uka​zał się zza mrocz​ne​go, odzia​ne​go la​sem przy​ląd​ka, su​nąc lek​ko po wo​dzie na tle sre​brzy​ste​go uj​ścia wiel​kiej rze​ki. Dech po​wie​trza, któ​ry w ruch go wpra​wiał, nie za​chwia​li​by pło​mie​niem po​chod​ni. Bryg wy​mknął się na wol​ną prze​strzeń spo​za za​sło​ny nie​ru​cho​me​go li​sto​wia – ta​jem​ni​czy, mil​czą​cy, bia​ły jak duch i uro​czy​ście a nie​po​strze​że​nie dą​żą​cy na​przód; Ja​sper zaś, z łok​ciem wspar​tym o wan​ty grot​masz​tu i gło​wą na dło​ni, roz​my​ślał o Frei. Wszyst​ko w świe​cie mu ją przy​po​mi​na​ło. Pięk​ność uko​cha​nej ko​bie​ty żyje w pięk​nie na​tu​ry. Wzdy​ma​ją​ce się za​ry​sy wzgórz, krę​te li​nie brze​gu, swo​bod​ne za​krę​ty rze​ki mniej są uro​cze od har​mo​nij​nych li​nii jej cia​ła; a gdy su​nie lek​ko na​przód, wdzięk jej ru​chów przy​wo​dzi na myśl po​tę​gę ta​jem​nej wła​dzy, któ​ra spra​wu​je rzą​dy nad cza​rem wi​dzial​ne​go świa​ta. Ja​sper – za​leż​ny od rze​czy tak jak wszy​scy lu​dzie – ko​chał bryg, przy​by​tek swo​ich ma​rzeń. Zda​wa​ło mu się, że coś z du​szy Frei wcie​li​ło się w sta​tek. Jego po​kład był osto​ją ich szczę​ścia. Wła​da​nie bry​giem ła​go​dzi​ło na​mięt​ność Ja​spe​ra ko​ją​cym prze​świad​cze​niem, że szczę​ście jest już w jego mocy. Księ​życ w peł​ni wy​to​czył się na nie​bo, wspa​nia​ły i po​god​ny, i pły​nął w po​wie​trzu spo​koj​nym i przej​rzy​stym jak spoj​rze​nie Frei. Naj​lżej​szy szmer nie mą​cił ci​szy na po​kła​dzie. „Bę​dzie tu sta​ła przy, moim boku w ta​kie wie​czo​ry jak dziś” – my​ślał z

unie​sie​niem. I oto wła​śnie w tej chwi​li, Wśród tej ci​szy, wśród tej po​go​dy, pod sze​ro​ko roz​war​tym, do​bro​tli​wym spoj​rze​niem księ​ży​ca sprzy​ja​ją​ce​go ko​chan​kom, na mo​rzu bez zmarszcz​ki, pod nie​bem bez chmur​ki – jak gdy​by cała na​tu​ra przy​bra​ła naj​ła​skaw​szy swój wy​gląd w bez​li​to​snym szy​der​stwie – ka​no​nier​ka „Nep​tun”, od​ry​wa​jąc się od ciem​ne​go wy​brze​ża, pod któ​rym tkwi​ła nie​wi​dzial​na, wy​pły​nę​ła, aby prze​ciąć dro​gę han​dlo​we​mu bry​go​wi „Bo​ni​to” zdą​ża​ją​ce​mu w stro​nę mo​rza. Na​tych​miast po roz​po​zna​niu ka​no​nier​ki wy​nu​rza​ją​cej się z za​sadz​ki Schultz o cza​row​nym gło​sie zdra​dził dziw​ne za​nie​po​ko​je​nie. Przez cały ów dzień, po​cząw​szy od chwi​li gdy bryg opu​ścił ma​laj​skie mia​stecz​ko w gó​rze rze​ki, Schultz speł​niał zwy​kłe obo​wiąz​ki z twa​rzą po​nu​rą, jak czło​wiek, któ​re​mu coś cią​ży na du​szy. Ja​sper za​uwa​żył to, ale pierw​szy ofi​cer od​wró​cił się zmie​sza​ny, jak​by nie chciał, aby mu się przy​glą​da​no, i mruk​nął coś o mi​gre​nie i ata​ku fe​bry. Mu​siał się czuć bar​dzo źle w chwi​li, gdy krę​cąc się za ka​pi​ta​nem za​py​tał gło​śno: „Cze​go ten drab chce od nas?” Nagi czło​wiek sto​ją​cy w lo​do​wa​tym po​dmu​chu i wy​si​la​ją​cy się, aby nie dy​go​tać, nie mógł​by prze​mó​wić bar​dziej ochry​płym i nie​pew​nym gło​sem. Ale była sto praw​do​po​dob​nie fe​bra, sil​ny atak dresz​czów. – Chce mi po pro​stu do​ku​czyć – od​rzekł Ja​sper z nie​za​mą​co​ną po​go​dą. – Usi​ło​wał to ro​bić już przed​tem. No, zo​ba​czy​my. I rze​czy​wi​ście oba okrę​ty zbli​ży​ły się nie​ba​wem na od​le​głość gło​su. Bryg o pięk​nych li​niach i bia​łym oża​gle​niu wy​glą​dał mgli​sto i zwiew​nie w świe​tle księ​ży​ca. Krót​ka i przy​sa​dzi​sta ka​no​nier​ka o krę​pych, ciem​nych masz​tach, na​gich jak mar​twe pnie i ry​su​ją​cych się wy​raź​nie na świe​tli​stym nie​bie prze​pysz​nej nocy, rzu​ca​ła cięż​ki cień na szlak wod​ny mię​dzy dwo​ma okrę​ta​mi. Fre​ja na​wie​dza​ła obu tych męż​czyzn jak ja​kiś duch wszech​obec​ny, jak gdy​by była je​dy​ną w świe​cie ko​bie​tą. Ja​sper miał wciąż w pa​mię​ci jej po​waż​-

ne upo​mnie​nia, aby prze​strze​gał roz​wa​gi i prze​zor​no​ści we wszyst​kich czy​nach i sło​wach, gdy się znaj​du​je z dala od niej. W chwi​li tego zu​peł​nie nie​ocze​ki​wa​ne​go spo​tka​nia po​czuł na uchu jej od​dech i wspo​mniał, jak w ostat​niej chwi​li szep​ta​ła mu spiesz​nie po​że​gnal​ne prze​stro​gi za​koń​czo​ne na wpół żar​to​bli​wym: „Pa​mię… taj, mały, nig​dy bym ci tego nie da​ro​wa​ła!” Czuł tak​że na ra​mie​niu krót​ki uścisk jej ręki, na któ​ry od​po​wie​dział spo​koj​nym, pew​nym sie​bie uśmie​chem. He​em​skir​ka na​wie​dza​ła Fre​ja w spo​sób zu​peł​nie od​mien​ny. Nie sły​szał szep​tów; za to prze​śla​do​wa​ły go ob​ra​zy. Wi​dział dziew​czy​nę za​wie​szo​ną u szyi nędz​ne​go włó​czę​gi – tego włó​czę​gi – włó​czę​gi, któ​ry od​po​wie​dział wła​śnie na jego okrzyk. Wi​dział ją, skra​da​ją​cą się boso przez we​ran​dę, i te jej wiel​kie, ja​sne, sze​ro​ko roz​war​te oczy, pra​gną​ce spoj​rzeć na bryg – na ten bryg. Gdy​by choć krzyk​nę​ła, gdy​by go zwy​my​śla​ła!… Ale ona po pro​stu od​nio​sła nad nim triumf. To wszyst​ko. Zwie​dzio​ny (wie​rzył w to nie​za​chwia​nie), znie​wa​żo​ny, ude​rzo​ny, wy​śmia​ny – bez mi​ło​sier​dzia! Ci dwaj lu​dzie, na​wie​dza​ni przez Fre​ję z Sied​miu Wysp tak od​mien​nie, nie byli so​bie rów​ni jako prze​ciw​ni​cy. W głu​chej, sen​nej ci​szy, któ​ra za​wi​sła nad obu okrę​ta​mi, w świe​cie, co tyl​ko zwiew​nym snem się zda​wał, łódź z ja​waj​ski​mi wio​śla​rza​mi prze​cię​ła ciem​ny szlak wody i pod​pły​nę​ła do bry​gu. Sie​dzą​cy w niej bia​ły pod​ofi​cer, praw​do​po​dob​nie ar​ty​le​rzy​sta, wspiął się na po​kład. Był to krę​py czło​wiek o okrą​głym brzu​chu i za​sa​pa​nym gło​sie. Nie​ru​cho​ma, tłu​sta twarz zda​wa​ła się mar​twa w świe​tle księ​ży​ca; gru​be ra​mio​na zwi​sa​ły od​sta​jąc od tu​ło​wia, jak gdy​by był wy​pcha​ny. Prze​bie​głe, małe oczka po​ły​ski​wa​ły niby ka​wa​łecz​ki miki. Ła​ma​ną an​gielsz​czy​zną zwró​cił się do Ja​spe​ra z żą​da​niem, aby ka​pi​tan zja​wił się na po​kła​dzie „Nep​tu​na”. Ja​sper nie ocze​ki​wał cze​goś tak nie​zwy​kłe​go. Po krót​kim na​my​śle jed​nak po​sta​no​wił nie oka​zać ani znie​cier​pli​wie​nia, ani na​wet zdzi​wie​nia. Rze​ka, z któ​rej wra​cał, była przez parę lat wi​dow​nią po​li​tycz​nych za​bu​rzeń i wie​dział, że jego wi​zy​ty w tych stro​nach wzbu​-

dza​ją pew​ną po​dejrz​li​wość. Ale nie​wie​le so​bie ro​bił z nie​za​do​wo​le​nia władz, tak strasz​nych dla sta​re​go Nel​so​na. Przy​go​to​wał się więc do opusz​cze​nia bry​gu. Schultz po​szedł za nim aż do bur​ty, jak​by chciał mu coś po​wie​dzieć, lecz ko​niec koń​ców sta​nął przy nim w mil​cze​niu. Ja​sper prze​ła​żąc przez bur​tę za​uwa​żył jego tru​pio​bla​dą twarz. Oczy czło​wie​ka, dla któ​re​go bryg stał się wy​ba​wie​niem i uciecz​ką przed skut​ka​mi jego dzi​wacz​nej psy​chi​ki, te oczy pa​trzy​ły w Ja​spe​ra z nie​mym, bła​gal​nym wy​ra​zem. – Cóż tam zno​wu? – spy​tał Ja​sper. – Chciał​bym wie​dzieć, jak to się skoń​czy – rzekł wła​ści​ciel prze​pysz​ne​go gło​su, któ​rym urzekł na​wet trzeź​wą Fre​ję. Ale gdzież się po​dział jego dźwięk cza​row​ny? Sło​wa Schult​za za​brzmia​ły jak kra​ka​nie kru​ka. – Pan je​steś cho​ry – rzekł Ja​sper sta​now​czo. – Bo​da​jem nie żył! – oświad​czył Schultz roz​pacz​li​wie, snadź do​pro​wa​dzo​ny do osta​tecz​no​ści ta​jem​ni​czą ja​kąś tro​ską. Ja​sper rzu​cił mu prze​ni​kli​we spoj​rze​nie, ale nie była to chwi​la od​po​wied​nia, by zgłę​biać go​rącz​ko​wy wy​bryk cho​re​go czło​wie​ka. Nie wy​glą​dał wła​ści​wie na nie​przy​tom​ne​go i to na ra​zie mu​sia​ło Ja​spe​ro​wi wy​star​czyć. Schultz rzu​cił się ku nie​mu. – Ten czło​wiek knu​je coś złe​go! – za​wo​łał roz​pacz – li​wie. – Knu​je coś prze​ciw​ko panu, pa​nie ka​pi​ta​nie. Ja to czu​ję i… Tchu mu za​bra​kło od nie​po​ję​te​go wzru​sze​nia. – Do​brze, do​brze, pa​nie Schultz. Nie dam mu oka​zji do za​czep​ki – uciął krót​ko Ja​sper i ze​szedł do ło​dzi. Na po​kła​dzie „Nep​tu​na” He​em​skirk stał z roz​kra​czo​ny​mi no​ga​mi w za​le​wie księ​ży​co​we​go świa​tła; atra​men​to​wy cień pa​dał od jego po​sta​ci w po​przek rufy. Na wi​dok Ja​spe​ra nie po​ru​szył się wca​le, tyl​ko uczuł w pier​si jak gdy​by dźwi​ga​ją​ce się mo​rze. Ja​sper cze​kał przed nim w mil​cze​niu. Zna​la​zł​szy się przed sobą twa​rzą w twarz wpa​dli od razu w zwy​kły ton swych przy​pad​ko​wych spo​tkań w bun​ga​lo​wie sta​re​go Nel​so​na. Igno​ro​wa​li

się wza​jem​nie naj​zu​peł​niej: He​em​skirk – po​sęp​nie; Ja​sper – z ide​al​nie bez​barw​nym spo​ko​jem. – Co się dzie​je na rze​ce, z któ​rej pan wra​ca? – spy​tał po​rucz​nik pro​sto z mo​stu. – Nie wiem nic o żad​nych za​miesz​kach, je​śli to pan ma na my​śli – od​rzekł Ja​sper. – Wy​ła​do​wa​łem tam pół ła​dun​ku ryżu, za któ​ry nie do​sta​łem nic w za​mian, i od​je​cha​łem. Ustal tam te​raz wszel​ki han​del, ale za jaki ty​dzień po​mar​li​by z gło​du, gdy​bym się nie zja​wił. – Wścib​stwo! an​giel​skie wścib​stwo! A przy​pu​ść​my, że te ło​try nie za​słu​gu​ją na nic wię​cej? – Wi​dzi pan, tam są ko​bie​ty i dzie​ci – za​uwa​żył Ja​sper spo​koj​nym gło​sem. – Ach tak! Kie​dy An​glik opo​wia​da o ko​bie​tach i dzie​ciach, moż​na być pew​nym, że jest w tym coś po​dej​rza​ne​go. Trze​ba! bę​dzie zba​dać pań​skie spraw​ki. Mó​wi​li ko​lej​no jak bez​cie​le​sne du​chy – gło​sy roz​le​ga​ją​ce się w pu​st​ce; pa​trzy​li na sie​bie, jak gdy​by w miej​scu, gdzie sta​li, nic nie było lub co naj​wy​żej mar​twy ja​kiś przed​miot. Ale te​raz za​pa​dło mil​cze​nie. He​em​skirk na​gle po​my​ślał: „Ona po​wie mu wszyst​ko. Po​wie mu, śmie​jąc się i wi​sząc mu u szyi.” I żą​dza uni​ce​stwie​nia Ja​spe​ra na miej​scu ogar​nę​ła go z taką siłą, że zmy​sły jego się roz​przę​gły. Prze​stał wła​dać mową i wzro​kiem. Przez chwi​lę nie wi​dział w ogó​le Ja​spe​ra. Usły​szał tyl​ko jego głos do​cho​dzą​cy jak​by gdzieś z od​da​li. – Czy mam z tego wy​wnio​sko​wać, że bryg jest za​trzy​ma​ny? He​em​skirk przy​szedł do sie​bie w przy​pły​wie zło​śli​wej sa​tys​fak​cji. – Tak. Będę go ho​lo​wał do Ma​kas​sa​ru. – O le​gal​no​ści tego czy​nu za​de​cy​du​je sąd – rzekł Ja​sper z uda​ną obo​jęt​no​ścią, wi​dząc, że spra​wa sta​je się po​waż​na. – O tak, sąd! Na​tu​ral​nie. A co się pana ty​czy, za​trzy​mu​ję pana tu na okrę​-

cie. Ka​mien​na nie​ru​cho​mość Ja​spe​ra zdra​dzi​ła jego prze​ra​że​nie wo​bec gro​żą​ce​go mu roz​sta​nia z bry​giem. Ale trwa​ło to tyl​ko chwi​lę. Od​wró​cił się i krzyk​nął w stro​nę bry​gu. Schultz od​po​wie​dział: – Słu​cham, pa​nie ka​pi​ta​nie. – Przy​go​tuj​cie się do przy​ję​cia liny ho​low​ni​czej. Za​bie​ra​ją nas do Ma​kas​sa​ru. – Wiel​ki Boże! I dla​cze​go, pa​nie ka​pi​ta​nie? – przy​pły​nął sła​by okrzyk pe​łen trwo​gi. – Przy​pusz​czam, że przez uprzej​mość – od​krzyk​nął iro​nicz​nie Ja​sper z nie​zwy​kłym spo​ko​jem. – Mo​gła nas tu chwy​cić ci​sza i unie​ru​cho​mić na dni całe. No i przez go​ścin​ność. Je​stem za​pro​szo​ny do po​zo​sta​nia tu, na ka​no​nier​ce. Gło​śny krzyk roz​pa​czy był od​po​wie​dzią na te wia​do​mo​ści. Ja​sper po​my​ślał z nie​po​ko​jem: „Ten czło​wiek ma do​praw​dy zu​peł​nie roz​kle​ko​ta​ne ner​wy!”, i wpa​trzył się w bryg z no​wym uczu​ciem przy​gnę – bie​nia. Myśl, że jest z nim roz​łą​czo​ny, po raz pierw​szy od chwi​li kie​dy się: ze​tknę​li, wstrzą​snę​ła aż do naj​głęb​szych pod​staw jego siłą woli, ukry​tą pod po​zor​ną lek​ko​myśl​no​ścią. Przez cały ten czas nie po​ru​szył się ani He​em​skirk, ani jego atra​men​to​wy cień le​żą​cy na po​kła​dzie. – Wy​ślę na wasz sta​tek za​ło​gę ło​dzi z ofi​ce​rem – oświad​czył nie zwra​ca​jąc się w szcze​gól​no​ści do ni​ko​go. Ja​sper, ode​rwa​ny od kon​tem​pla​cji swe​go bry​gu, od​wró​cił się i bez​na​mięt​nie, pra​wie bez wy​ra​zu w gło​sie za​pro​te​sto​wał prze​ciw ta​kim po​czy​na​niom. W grun​cie rze​czy cho​dzi​ło mu o to, by unik​nąć zwło​ki. Po​li​czył dni. Ma​kas​sar le​żał po dro​dze i w ra​zie ho​lo​wa​nia zy​ska​ło​by się istot​nie na cza​sie. Z dru​giej stro​ny na​le​ża​ło ocze​ki​wać ja​kichś nie​zno​śnych for​mal​no​ści. Cała hi​sto​ria była do​praw​dy nie​moż​li​wie głu​pia. „Zwa​rio​wał ka​ra​luch! – my​ślał Ja​sper. – Prze​cież uwol​nią mnie na​tych​miast. A

gdy​by i nie uwol​ni​li, Me​sman musi za mnie po​rę​czyć.” Me​sman był to ku​piec ho​len​der​ski, z któ​rym Ja​sper pro​wa​dził czę​sto in​te​re​sy, wy​bit​na oso​bi​stość w Ma​kas​sa​rze. – Pan pro​te​stu​je? Hm! -– mruk​nął He​em​skirk i trwał jesz​cze chwi​lę bez ru​chu z sze​ro​ko roz​sta​wio​ny​mi no​ga​mi i spusz​czo​ną gło​wą, jak​by stu​dio​wał wła​sny cień, za​baw​nie roz​cię​ty. Po​tem ski​nął na opa​słe​go ar​ty​le​rzy​stę, któ​ry stał nie​ru​cho​mo w po​bli​żu niby wstręt​ny, wy​pcha​ny okaz tłu​ste​go czło​wie​ka o mar​twej twa​rzy i błysz​czą​cych oczkach. Ar​ty​le​rzy​sta pod​szedł i sta​nął na bacz​ność. – Udasz się pan na bryg z za​ło​gą jed​nej ło​dzi. – Ya, myn​herr. – Jed​ne​go z lu​dzi prze​zna​czysz pan do ste​ro​wa​nia bry​giem przez cały czas – cią​gnął He​em​skirk wy​da​jąc roz​ka​zy po an​giel​sku, praw​do​po​dob​nie ku zbu​do​wa​niu Ja​spe​ra. – Zro​zu​mia​no? – Ya, myn​herr. – Po​zo​sta​niesz pan na po​kła​dzie z peł​ną od​po​wie​dzial​no​ścią. – Ya, myn​herr. Ja​sper do​znał uczu​cia, że ra​zem z do​wódz​twem nad bry​giem wy​ry​wa​ją mu ser​ce z pier​si. He​em​skirk za​py​tał te​raz zu​peł​nie in​nym to​nem: – Jaką broń ma​cie na stat​ku? Daw​ny​mi cza​sy stat​kom han​dlu​ją​cym na chiń​skich mo​rzach wol​no było po​sia​dać pew​ną ilość bro​ni pal​nej dla ce​lów obron​nych. Ja​sper od​po​wie​dział: – Osiem​na​ście ka​ra​bi​nów z ba​gne​ta​mi, któ​re znaj​do​wa​ły się na stat​ku, gdy ku​pi​łem go czte​ry lata temu. Za​de​kla​ro​wa​łem je w swo​im cza​sie. – Gdzie są zło​żo​ne? – W ka​bi​nie na dzio​bie. Mój pierw​szy ofi​cer ma klucz. – Za​bie​rze je pan – rzekł He​em​skirk do ar​ty​le​rzy​sty. – Ya, myn​herr.

– Dla​cze​go? Co pan chce przez to dać do zro​zu​mie​nia? – wy​krzyk​nął Ja​sper, po czym za​gryzł War​gi. – To po​twor​ne! – mruk​nął. He​em​skirk pod​niósł na chwi​lę cięż​ki, jak​by cier​pią​cy wzrok. – Mo​żesz pan odejść – rzekł do ar​ty​le​rzy​sty. Tłu​ścioch za​sa​lu​to​wał i od​da​lił się. Pod​czas na​stęp​nych trzy​dzie​stu go​dzin ho​lo​wa​nie zo​sta​ło raz prze​rwa​ne. Z bry​gu dano sy​gnał po​wie​wa​jąc z dzio​bu fla​gą i ka​no​nier​ka sta​nę​ła. Ofi​cer wy​glą​da​ją​cy jak okaz źle wy​pcha​ne​go czło​wie​ka wsiadł do ło​dzi i do​staw​szy się na po​kład „Nep​tu​na” po​śpie​szył wprost do ka​bi​ny do​wód​cy, przy czym mru​gał oczka​mi zdra​dza​jąc nie​zmier​ne po​ru​sze​nie tym, co miał do za​ko​mu​ni​ko​wa​nia. Sie​dzie​li czas ja​kiś za​mknię​ci, pod – czas gdy Ja​sper, sto​jąc u tyl​nej bur​ty, usi​ło​wał wy​pa​trzyć, czy na bry​gu sta​ło się coś nie​zwy​kłe​go. Ale wszyst​ko zda​wa​ło się być w po​rząd​ku. Mimo to cza​to​wał na ar​ty​le​rzy​stę i choć sta​rał się uni​kać roz​mo​wy z kim​kol​wiek po roz​pra​wie z He​em​skir​kiem, za​trzy​mał Ho​len​dra wra​ca​ją​ce​go na po​kład bry​gu i spy​tał o zdro​wie pierw​sze​go ofi​ce​ra. – Nie czuł się do​brze w chwi​li, kie​dy opusz​cza​łem sta​tek – ob​ja​śnił. Gru​by cho​rą​ży, któ​ry trzy​mał się pro​sto, jak​by wy​si​łek dźwi​ga​nia przed sobą wiel​kie​go brzu​cha wy​ma​gał sztyw​nej po​sta​wy, z trud​no​ścią zro​zu​miał, o co cho​dzi. Ani je​den rys jego twa​rzy nie zdra​dził naj​lżej​sze​go oży​wie​nia, w koń​cu jed​nak za​mru​gał szyb​ko oczka​mi. – Oh, ya! Pierw​szy ofi​cer. Ya, ya! Ma się bar​dzo do​brze. Ale, mein Gott, on jest bar​dzo za​baw​na czło​wiek. Ja​sper nie uzy​skał dal​szych wy​ja​śnień, po​nie​waż ar​ty​le​rzy​sta wsiadł spiesz​nie do ło​dzi i po​wró​cił na po​kład bry​gu. Po​cie​szał się jed​nak my​ślą, że ta nie​mi​ła, idio​tycz​na przy​go​da pręd​ko się skoń​czy. Redę Ma​kas​sa​ru wi​dać już było w od​da​li. He​em​skirk mi​nął Ja​spe​ra zdą​ża​jąc na po​most. Po raz pierw​szy też rzu​cił mu prze​cią​głe spoj​rze​nie, przy czym za​to​czył ocza​mi tak

śmiesz​nie i dzi​wacz​nie – Ja​sper i Fre​ja już daw​no zgo​dzi​li się co do jego śmiesz​no​ści – i tak eks​ta​tycz​na szczę​śli​wość biła z jego twa​rzy, jak​by się roz​ko​szo​wał ja​kimś sma​ko​wi​tym ką​skiem. Ja​sper nie mógł się po​wstrzy​mać od sze​ro​kie​go uśmie​chu, lecz już po chwi​li zwró​cił się znów w stro​nę swe​go stat​ku. Wi​dzieć bryg, swój skarb uko​cha​ny, oży​wio​ny bla​skiem du​szy Frei, tę je​dy​ną w świe​cie osto​ję dwoj​ga lu​dzi, bez​piecz​ną przy​stań mi​ło​ści, to​wa​rzy​sza przy​gód, dzię​ki któ​re​mu mógł swą ci​chą i cza​row​ną Fre​ję przy​ci​snąć do pier​si i upro​wa​dzić na ko​niec świa​ta; wi​dzieć ten prze​pięk​ny sta​tek – god​ne wcie​le​nie jego dumy i mi​ło​ści – wi​dzieć go na uwię​zi u koń​ca liny ho​low​ni​czej nie było do​praw​dy mi​łym prze​ży​ciem. Było w tym coś z noc​nej zmo​ry, jak​by się Ja​spe​ro​wi zwi​dział we śnie dzi​ki ptak mor​ski spę​ta​ny łań​cu​cha​mi. Lecz na cóż in​ne​go miał pa​trzeć? Chwi​la​mi pięk​ność bry​gu prze​ni​ka​ła mu wprost do ser​ca z siłą za​klę​cia, tak iż wręcz za​po​mi​nał, gdzie się znaj​du​je. A przy tym owo po​czu​cie wyż​szo​ści, któ​rym prze​pa​ja mło​dzień​ca wza​jem​ność uko​cha​nej – ułu​da, że tkli​we spoj​rze​nie ko​bie​cych oczu uno​si go tam, gdzie los już nie się​ga – po​mo​gły mu po pierw​szym wstrzą​sie sta​wić czo​ło prze​ciw​no​ściom z we​so​łą pew​no​ścią sie​bie. Al​bo​wiem cóż złe​go może się przy​tra​fić wy​bra​ne​mu Frei? Mia​ło się już ku za​cho​do​wi; słoń​ce znaj​do​wa​ło się z tyłu za obu stat​ka​mi dą​żą​cy​mi ku por​to​wi. „Żart ka​ra​lu​cha pręd​ko się skoń​czy” – roz​my​ślał Ja​sper bez wiel​kiej – nie​przy​jaź​ni. Jako ma​ry​na​rzo​wi obznaj​mio​ne​mu do​kład​nie z tą oko​li​cą świa​ta, dość mu było rzu​cić okiem, aby prze​ko​nać się, jaką dro​gą po​dą​ża​ją. „Oho – po​my​ślał – kie​ru​ją się przez Sper​mon​de Pas​sa​ge. Za chwi​lę wy​mi​nie​my rafę Ta​mis​sy.” I wpa​trzył się zno​wu w swój bryg, tę osto​ję ma​te​rial​ne​go i mo​ral​ne​go ist​nie​nia, któ​ra wkrót​ce znaj​dzie się znów w jego mocy. Na spo​koj​nym jak sa​dzaw​ka mo​rzu cięż​ka, gład​ka fał​da żło​bi​ła się i od​pły​wa​ła z obu stron ka​dłu​ba bry​gu, bo​wiem po​tęż​ny „Nep​tun” ho​lo​wał z

wiel​ki​mi po​śpie​chem, jak o za​kład. Na dzio​bie „Bo​ni​ta” po​ja​wił się ho​len​der​ski ar​ty​le​rzy​sta wraz z paru in​ny​mi ludź​mi. Sta​li spo​glą​da​jąc ku wy​brze​żu, a Ja​sper po​grą​żył się znów w mi​ło​snym za​pa​mię​ta​niu. Nie​ocze​ki​wa​nie wstrzą​snął nim głę​bo​ki gwizd pa​ro​wej sy​re​ny na ka​no​nier​ce. Ro​zej​rzał się po​wo​li. Sko​czył z miej​sca jak bły​ska​wi​ca, sa​dząc ku… dzio​bo​wi wzdłuż po​kła​du. – Wje​dzie​cie na rafę Ta​amis​sy! – wrza​snął. He​em​skirk sto​ją​cy wy​so​ko na po​mo​ście rzu​cił w tył przez ra​mię cięż​kie spoj​rze​nie; dwóch ma​ry​na​rzy ob​ró​ci​ło koło ste​ro​we i „Nep​tun” od​da​lał się już szyb​ko od krań​ca bla​dej wody kry​ją​cej nie​bez​pie​czeń​stwo. Ha! w samą porę. Ja​sper od​wró​cił się na​tych​miast, aby spoj​rzeć na bryg. Za​nim zdał so​bie spra​wę z tego, co się dzie​je – snadź zgod​nie z roz​ka​zem He​em​skir​ka wy​da​nym po​przed​nio ar​ty​le​rzy​ście – na dźwięk sy​re​ny rzu​co​no linę ho​low​ni​czą. Nie zdą​żył krzyk​nąć ani się po​ru​szyć, gdy uj​rzał bryg na swo​bo​dzie, mkną​cy uko​śnie do rufy ka​no​nier​ki z ca​łym nada​nym mu roz​pę​dem. Ści​gał jego pięk​ną, zwiew​ną po​stać oczy​ma roz​sze​rzo​ny​mi nie​do​wie​rza​niem, zdzi​cza​ły​mi od zgro​zy. Krzy​ki na po​kła​dzie pę​dzą​ce​go bry​gu do​szły go tyl​ko jako okrop​ny, nie​wy​raź​ny po​mruk po​śród ło​sko​tu krwi wa​lą​cej do uszu. Bryg nik​nął wy​pro​sto​wa​ny, pe​łen ży​cia i nie​zrów​na​ne​go wdzię​ku, roz​wi​ja​jąc w tym strasz​nym po​pi​sie cały dar swo​jej szyb​ko​ści. Mknął, do​pó​ki gład​ka ta​fla! wody przed dzio​bem na​gle nie za​pa​dła się jak gdy​by, ni​czym we​ssa​na w głąb, a wte​dy sta​nął z dziw​nym, gwał​tow​nym drże​niem to​pów, po​chy​lił nie​co wy​nio​słe masz​ty i za​stygł bez ru​chu. Stał tak na ra​fie, pod​czas gdy ka​no​nier​ka „Nep​tun” za​to​czyw​szy wiel​ki krąg ru​szy​ła pod peł​ną parą ku Sper​mon​de Pas​sa​ge kie​ru​jąc się ku mia​stu. Stał bez ru​chu, bez naj​lżej​sze​go ru​chu, a w jego po​zie było coś zło​wiesz​cze​go i nie​na​tu​ral​ne​go. W jed​nej chwi​li ogar​nę​ła go pod za​le​wem słoń​ca sub​tel​na me​lan​cho​lia rze​czy tknię​tych za​gła​dą; był tyl​ko pla​mą w lśnią​cej pu​st​ce prze​strze​ni – sa​mot​ny już i opusz​czo​ny.

– Trzy​mać go! – wrza​snął głos z po​mo​stu. Ja​sper rzu​cił się ku swo​je​mu bry​go​wi w śle​pym po​ry​wie, jak czło​wiek rzu​ca się na​przód, aby chwy​cić w ra​mio​na żywą, dy​szą​cą, uko​cha​ną isto​tę i oca​lić ją od za​gła​dy. „Trzy​mać go! Trzy​mać moc​no!” – darł się po​rucz​nik u szczy​tu po​mo​sto​we​go tra​pu, a Ja​sper mo​co​wał się jak osza​la​ły bez jed​ne​go sło​wa; wi​dać było tyl​ko jego gło​wę nad fa​lu​ją​cą kupą ma​ry​na​rzy „Nep​tu​na”, któ​rzy rzu​ci​li się na nie​go po​słusz​ni roz​ka​zo​wi. „Trzy​mać! Za nic nie chcę, żeby ten czło​wiek te​raz się uto​pił!” Ja​sper prze​stał wal​czyć. Ma​ry​na​rze pu​ści​li go, je​den po dru​gim; od​stę​po​wa​li da​lej i da​lej w czuj​nym mil​cze​niu, zo​sta​wia​jąc go bez pod​po​ry w pu​stej, co​raz szer​szej prze​strze​ni, jak gdy​by chcie​li dać mu dość miej​sca, aby mógł paść po wal​ce. Ale nie za​chwiał się na​wet. W pół go​dzi​ny póź​niej, gdy „Nep​tun” sta​nął na ko​twi​cy na wprost mia​sta, Ja​sper cią​gle jesz​cze stał bez ru​chu; nie po​ru​szył na​wet gło​wą. Gdy ustał zgrzyt ko​twicz​ne​go łań​cu​cha, He​em​skirk cięż​kim kro​kiem ze​szedł z po​mo​stu. – Za​wo​łać łódź – rzekł po​sęp​nie mi​ja​jąc wach​to​we​go sto​ją​ce​go przy tra​pie i ru​szył po​wo​li ku miej​scu, gdzie Ja​sper, cel wie​lu spoj​rzeń peł​nych gro​zy, stał utkwiw​szy wzrok w po​kła​dzie, jak​by za​to​pio​ny w po​nu​rej za​du​mie. He​em​skirk pod​szedł bli​sko i wpa​trzył się w nie​go w za​my​śle​niu, trzy​ma​jąc pal​ce na war​gach. Oto stoi przed nim ten ob​sy​pa​ny ła​ska​mi włó​czę​ga, je​dy​ny czło​wiek, któ​re​mu sza​tań​ska dziew​czy​na mo​gła​by opo​wie​dzieć pew​ną hi​sto​rię. Ale on nie znaj​dzie w niej nic za​baw​ne​go. Hi​sto​rię o tym, jak po​rucz​nik He​em​skirk… Nie, on się z tej hi​sto​rii śmiać nie bę​dzie. Wy​glą​da, jak​by już nie miał się śmiać nig​dy w ży​ciu. Na​gle Ja​sper pod​niósł oczy. Wzrok jego, po​zba​wio​ny wszel​kie​go wy​ra​zu prócz bez​gra​nicz​ne​go zdu​mie​nia, spo​tkał się ze wzro​kiem He​em​skir​ka, bacz​nym i chmur​nym. – Wpadł na rafę! – rzekł ci​chy​mi, zdzi​wio​nym gło​sem. – Na… rafę – po​wtó​-

rzył jesz​cze ci​szej i zda​wał się śle​dzić w so​bie ro​dzą​ce się nowe i ja​kieś strasz​ne, zdu​mie​wa​ją​ce uczu​cie. – Naj​wyż​szy po​ziom przy​pły​wu… przy​pływ sy​zy​gij​ny – wtrą​cił He​em​skirk z mści​wym, trium​fal​nym wy​bu​chem, któ​ry bły​snął i za​gasł. Urwał jak​by zmę​czo​ny, utkwiw​szy w Ja​spe​rze har​de spoj​rze​nie. W oczach jego niby po​sęp​na chmu​ra mi​gnę​ło skry​te roz​cza​ro​wa​nie, nie​unik​nio​ny cień wsze​la​kiej na​mięt​no​ści. – Naj​wyż​szy po​ziom! – po​wtó​rzył i pod wpły​wem gwał​tow​nej re​ak​cji uczuć ze​rwał z gło​wy wy​ga​lo​no​wa​ną czap​kę za​kre​śla​jąc nią sze​ro​ki, szy​der​czy łuk w stro​nę tra​pu. – A te​raz wol​na dro​ga do są​dów, prze​klę​ty An​gli​ku! – za​wo​łał.

VI

Spra​wa bry​gu „Bo​ni​to” mu​sia​ła nie​chyb​nie wy​wo​łać wiel​ką sen​sa​cję w Ma​kas​sa​rze – naj​ład​niej​szym i naj​bar​dziej może schlud​nym z miast na wy​spach – któ​re​mu to mia​stu rzad​ko się tra​fia spo​sob​ność do pod​nie​ca​ją​cych wra​żeń. „Espla​na​da” ze swo​ją spe​cjal​ną pu​blicz​no​ścią zo​rien​to​wa​ła się szyb​ko, że za​szło coś nie​zwy​kłe​go. Już od dłuż​sze​go cza​su ob​ser​wo​wa​no z dala na mo​rzu pa​ro​wiec ho​lu​ją​cy sta​tek ża​glo​wy; zwró​ci​ło ogól​ną uwa​gę, że pa​ro​wiec za​wi​nął do por​tu zo​sta​wiw​szy gdzieś sta​tek za por​tem. Dla​cze​go tak się sta​ło? Wi​dać było tyl​ko masz​ty bry​gu – ze zwi​nię​ty​mi ża​gla​mi – tkwią​ce w jed​nym i tym sa​mym miej​scu w kie​run​ku po​łu​dnio​wym. A wkrót​ce ro​ze​szły się wie​ści po na​tło​czo​nym bul​wa​rze na​brzeż​nym, że ja​kiś sta​tek wpadł na rafę Ta​mis​sy. Tłum oce​nił traf​nie sy​tu​ację. Przy​czy​na jed​nak le​ża​ła poza jego zro​zu​mie​niem; któż bo​wiem mógł sko​ja​rzyć dziew​czy​ną od​da​lo​ną o dzie​więć​set mil ze stat​kiem tkwią​cym na ra​fie Ta​mis​sy? Któż mógł się do​pa​try​wać od​le​głych źró​deł tego wy​pad​ku w psy​cho​lo​gicz​nych mo​ty​wach co naj​mniej troj​ga lu​dzi – na​wet je​że​li je​den z tych troj​ga, po​rucz​nik He​em​skirk, prze​ci​skał się w tej chwi​li przez ciż​bę w dro​dze do władz, któ​rym miał zło​żyć ust​ny ra​port? Nie; pu​blicz​ność z „espla​na​dy” nie była zdol​na do tego ro​dza​ju do​cie​kań, na​to​miast wie​le rąk – rąk bru​nat​nych, żół​tych, bia​łych – pod​nio​sło się, aby ocie​nić oczy wpa​trzo​ne w stro​nę mo​rza. Wie​ści roz​bie​gły się szyb​ko. Chiń​scy prze​kup​nie pod​cho​dzi​li do drzwi swo​ich skle​pów, a na​wet nie​je​den bia​ły ku​piec wstał od biur​ka, aby wyj​rzeć przez okno. Sta​tek na Ta​mis​sie nie jest prze​cież co​dzien​nym wy​pad​kiem. Po​gło​ski przy​bra​ły wkrót​ce bar​dziej okre​-

ślo​ną for​mę. – To to​wa​ro​wiec an​giel​ski – za​trzy​ma​ny na mo​rzu przez „Nep​tu​na” w po​dej​rza​nych oko​licz​no​ściach – He​em​skirk ho​lo​wał sta​tek do Ma​kas​sa​ru, aby prze​pro​wa​dzić śledz​two i – wsku​tek ja​kie​goś dziw​ne​go wy​pad​ku… Póź​niej wy​pły​nę​ła i na​zwa stat​ku. „«Bo​ni​to»! – Co ta​kie​go? Nie​moż​li​we! – Tak, tak, «Bo​ni​to». O, pa​trz​cie! moż​na go stąd zo​ba​czyć; ma tyl​ko dwa masz​ty. To bryg. Nie my​śla​łem, żeby ten czło​wiek dał się kie​dy przy​ła​pać. Ale i He​em​skirk wca​le jest zręcz​ny! Mó​wią, że «Bo​ni​to» ma ka​bi​nę wy​mu​ska​ną niby jacht ja​kie​goś wiel​kie​go pana. Ten Al​len to tak​że coś w ro​dza​ju dżen​tel​me​na. Przy tym strasz​ny dzi​wak.” Ja​kiś mło​dy czło​wiek ki​pią​cy naj​śwież​szy​mi wia​do​mo​ścia​mi wszedł szyb​ko do biu​ra Bra​ci Me​sman na „espla​na​dzie”. – O tak, to na pew​no; „Bo​ni​to”. Ale pań​stwo nie wie​cie nic o ca​łej hi​sto​rii, któ​rą przed chwi​lą sły​sza​łem. Ten drab za​opa​try​wał wi​dać rze​kę w broń w cią​gu ostat​nie​go roku, a może i dwóch lat. No i dłu​ga bez​kar​ność tak go roz​zu​chwa​li​ła, że ośmie​lił się sprze​dać strzel​by na​le​żą​ce do in​wen​ta​rza bry​gu. To fakt nie​zbi​ty. Nie ma strzelb na „Bo​ni​cie”. Co za bez​czel​ność! Tym​cza​sem nie wie​dział, że je​den z na​szych okrę​tów wo​jen​nych cza​tu​je u wy​brze​ża. Ale ci An​gli​cy tacy są zu​chwa​li! Pew​no wy​obra​żał so​bie, że mu to uj​dzie na su​cho. Na​sze sądy za czę​sto wy​pusz​cza​ją tych łaj​da​ków, i to pod naj​błah​szy​mi po​zo​ra​mi. No, ale w każ​dym ra​zie ko​niec ze sław​nym „Bo​ni​tem”. Sły​sza​łem wła​śnie w za​rzą​dzie por​tu, że bryg osiadł na ra​fie przy naj​wyż​szym po​zio​mie przy​pły​wu; a w do​dat​ku ob​cią​żo​ny jest ła​dun​kiem. Mó​wi​li mi, że żad​na siła ludz​ka nie może ru​szyć go z miej​sca. Mam na​dzie​ję, że to praw​da. Jak to bę​dzie świet​nie, je​śli sła​wet​ny „Bo​ni​to” po​zo​sta​nie tam na za​wsze jako prze​stro​ga dla in​nych. Pan J. Me​sman, Ho​len​der uro​dzo​ny w ko​lo​niach, do​bro​dusz​ny, oj​cow​ski sta​ru​szek o wy​go​lo​nej twa​rzy, spo​koj​nej i pięk​nej, i gę​stych, si​wych jak stal

wło​sach, wi​ją​cych się z lek​ka na koł​nie​rzu, nie po​wie​dział ani sło​wa w obro​nie Ja​spe​ra i „Bo​ni​ta”. Wstał na​gle z fo​te​la. Na jego twa​rzy ma​lo​wa​ła się wy​raź​na tro​ska. Zda​rzy​ło się raz, że wśród roz​mo​wy o prze​róż​nych in​te​re​sach, o han​dlu wy​spiar​skim, spra​wach fi​nan​so​wych i tak da​lej Ja​sper do​pro​wa​dził do zwie​rzeń na te​mat Frei; i za​cny Me​sman, któ​ry znał przed laty sta​re​go Nel​so​na i na​wet pa​mię​tał coś nie​coś o ist​nie​niu Frei, zdzi​wił się wte​dy moc​no i uba​wił tą hi​sto​rią. – Aha, aha! Nel​son! Tak, na​tu​ral​nie. Bar​dzo uczci​wy czło​wiek. I ma​lut​ka dziew​czy​necz​ka o bar​dzo ja​snych wło​sach. Tak, tak! Pa​mię​tam do​sko​na​le! A więc wy​ro​sła na taką pięk​ną pan​nę i taką re​zo​lut​ną, taką… – Tu wy​buch​nął nie​mal śmie​chem. – Niech pan pa​mię​ta, ka​pi​ta​nie Al​len; jak pan już wy​krad​nie szczę​śli​wie swo​ją przy​szłą żonę, musi pan do nas za​wi​tać i bę​dzie​my ją tu go​ści​li. Ma​lut​ka ja​sno​wło​sa dziew​czy​necz​ka! Pa​mię​tam. Pa​mię​tam. Te wspo​mnie​nia wła​śnie spra​wi​ły, że twarz Me​sma​na po​wle​kła się tro​ską na pierw​szą wia​do​mość o roz​bi​ciu bry​gu. Wziął ka​pe​lusz. – Do​kąd pan idzie, pa​nie Me​sman? – Idę do Al​le​na. Pew​no jest na wy​brze​żu. Może któ​ryś z pa​nów wie coś o nim? Ale nikt z obec​nych nic nie wie​dział. I pan Me​sman wy​szedł na „espla​na​dę”, aby za​się​gnąć ję​zy​ka. Dru​ga część mia​sta, le​żą​ca obok ko​ścio​ła i for​tu, mia​ła od​mien​ne in​for​ma​cje. Pierw​szym fak​tem, któ​ry zwró​cił ogól​ną uwa​gę, był wi​dok sa​me​go Ja​spe​ra idą​ce​go śpiesz​nym kro​kiem, jak gdy​by go ści​ga​no. I rze​czy​wi​ście ja​kiś Chiń​czyk, naj​wi​docz​niej prze​woź​nik, biegł za nim co tchu. Na​gle, mi​ja​jąc Oran​ge Ho​use, Ja​sper zbo​czył z dro​gi i wszedł do środ​ka, a ra​czej wbiegł, prze​ra​ża​jąc wiel​ce Go​me​za, urzęd​ni​ka ho​te​lo​we​go. Ale Chiń​czyk, wznie​ca​ją​cy nie​przy​stoj​ny ha​łas przed ho​te​lem, przy​cią​gnął uwa​gę Go​me​za. Ża​lił się, że bia​ły czło​wiek, któ​re​go przy​wiózł na brzeg z ka​no​nier​ki,

nie za​pła​cił mu za prze​jazd. Biegł za nim aż tak da​le​ko do​ma​ga​jąc się na​leż​no​ści, a bia​ły nie zwró​cił naj​mniej​szej uwa​gi na jego słusz​ne żą​da​nie. Go​mez za​spo​ko​ił ku​li​sa kil​ku mie​dzia​ka​mi i wró​cił, aby zo​ba​czyć się z Ja​spe​rem, któ​re​go znał bar​dzo do​brze. Uj​rzał go sto​ją​ce​go sztyw​no przy ma​łym, okrą​głym sto​li​ku. Na dru​gim koń​cu we​ran​dy sie​dzia​ło kil​ku lu​dzi, któ​rzy prze​rwa​li roz​mo​wę i pa​trzy​li w mil​cze​niu na Ja​spe​ra. Dwóch gra​czy z ki​ja​mi w ręku po​de​szło do drzwi bi​lar​do​we​go po​ko​ju i przy​pa​try​wa​ło mu się rów​nież. Na wi​dok zbli​ża​ją​ce​go się Go​me​za Ja​sper pod​niósł rękę wska​zu​jąc na gar​dło. Go​mez za​uwa​żył, że ubra​nie ma nie​co przy​bru​dzo​ne, a spoj​rzaw​szy mu w twarz, rzu​cił się na​tych​miast po na​pój, o któ​ry Al​len naj​wy​raź​niej pro​sił. Do​kąd Ja​sper szedł, w ja​kim celu albo może do​kąd zmie​rzał we wła​snej wy​obraź​ni, gdy na​gły po​ryw czy też wi​dok zna​jo​me​go miej​sca spra​wił, że wbiegł do Oran​ge Ho​use, tego okre​ślić, nie​po​dob​na. Wsparł się lek​ko o sto​lik koń​ca​mi pal​ców. Było tam na we​ran​dzie dwóch lu​dzi, któ​rych znał do​brze, ale wzrok jego, błą​dzą​cy sta​le do​ko​ła jak gdy​by w po​szu​ki​wa​niu ja​kiejś dro​gi do uciecz​ki, śli​zgał się po nich nie​obec​ny, nie roz​po​zna​ją​cy. Oni zaś ze swej stro​ny pa​trzy​li na nie​go nie wie​rząc świa​dec​twu wła​snych oczu. Ńie, nic nie było szcze​gól​ne​go w jego twa​rzy; żad​ne​go gry​ma​su. Prze​ciw​nie, była spo​koj​na i nie​ru​cho​ma. Tyl​ko ja​kiś dziw​ny wy​raz zmie​niał ją nie do po​zna​nia. Czyż to może być Al​len? – my​śla​no ze zgro​zą. W gło​wie Ja​spe​ra kłę​bił się cha​os ja​snych my​śli. Zu​peł​nie ja​snych. Ta ja​sność wła​śnie była tak strasz​li​wa wo​bec ab​so​lut​nej nie​zdol​no​ści uchwy​ce​nia któ​rej​kol​wiek z nich. Mó​wił do sie​bie czy też do owych my​śli: „Spo​koj​nie, spo​koj​nie.” Przed nim po​ja​wił się chiń​ski kel​ner ze szklan​ką na tacy. Ja​sper wlał na​pój do gar​dła i wy​padł na uli​cę. Znik​nię​cie jego zdję​ło z obec​nych czar mil​cze​nia. Je​den z męż​czyzn ze​rwał się i po​biegł szyb​ko w tę stro​nę we​ran​dy, skąd moż​na było ogar​nąć wzro​kiem pra​wie całą redę. W chwi​li gdy Ja​sper wy​ło​nił się z drzwi Oran​ge Ho​use i biegł w dole uli​cą, męż​czy​zna ów krzyk​nął w pod​nie​ce​niu do obec​-

nych: – To był Al​len we wła​snej oso​bie! Ale gdzież jego bryg? Sło​wa te za​dźwię​cza​ły w Ja​spe​ro​wych uszach z nie​sły​cha​ną mocą. Roz​brzmia​ły nimi nie​bio​sa, jak​by wzy​wa​jąc go do po​ra​chun​ku; w tych sa​mych bo​wiem sło​wach zwró​ci​ła​by się do nie​go i Fre​ja. Miaż​dżą​ce py​ta​nie; jak pio​run ude​rzy​ło w jego jaźń i po​grą​ży​ło cha​os my​śli w na​głym mro​ku. Nie za​trzy​mał się jed​nak; zro​bił jesz​cze trzy kro​ki w ciem​no​ściach i padł na zie​mię. Za​cny Me​sman mu​siał do​trzeć aż do szpi​ta​la, za​nim go od​na​lazł. Dok​tor oświad​czył, że to lek​ki udar sło​necz​ny. Nic po​waż​ne​go. Za trzy dni bę​dzie na no​gach… Trze​ba przy​znać, że dok​tor miał słusz​ność. Po upły​wie trzech dni Ja​sper Al​len wy​szedł ze szpi​ta​la i stał się wi​dzial​ny dla ca​łe​go Ma​kas​sa​ru – bar​dzo wi​dzial​ny za​iste – i to na wca​le dłu​go; tak dłu​go, że był po​nie​kąd jed​nym z dzi​wo​wisk mia​sta; tak dłu​go, że stał się wresz​cie przed​mio​tem ogól​nej po​gar​dy; tak dłu​go, że pa​mięć o jego na​tręt​nym wi​do​ku żyje wśród wysp do dnia dzi​siej​sze​go. Roz​mo​wy na „espla​na​dzie” i po​ja​wie​nie się Ja​spe​ra w Oran​ge Ho​use otwie​ra​ją słyn​ną spra​wę „Bo​ni​ta” oświe​tla​jąc obie jej stro​ny: fak​tycz​ną i psy​cho​lo​gicz​ną. Jed​ną mia​ły się za​jąć sądy, dru​ga bu​dzi​ła współ​czu​cie; ta ostat​nia prze​raź​li​wie była oczy​wi​sta, a prze​cież nie​zro​zu​mia​ła. Trze​ba so​bie uprzy​tom​nić, że po​zo​sta​ła nie​zro​zu​mia​ła na​wet dla mo​je​go przy​ja​cie​la, au​to​ra li​stu, o któ​rym wspo​mi​nam w pierw​szych wier​szach opo​wia​da​nia. Gdy się ro​ze​szły wie​ści o wy​pad​ku, przy​ja​ciel mój był wła​śnie w biu​rze u pana Me​sma​na i to​wa​rzy​szył mu póź​niej w po​szu​ki​wa​niu Ja​spe​ra. List jego przed​sta​wił mi obie stro​ny ca​łej spra​wy i nie​któ​re z po​szcze​gól​nych epi​zo​dów. Po​sta​wa He​em​skir​ka spro​wa​dza​ła się do głę​bo​kiej wdzięcz​no​ści lo​so​wi za to, że nie stra​cił wła​sne​go okrę​tu – i nic poza tym. Mgła wi​szą​ca nad lą​dem tłu​ma​czy​ła fakt, że pod​szedł tak bli​sko do rafy Ta​mis​sy. Oca​lił swój okręt i nie dbał o resz​tę. Co się ty​czy opa​słe​go ar​ty​le​rzy​sty, ów ze​znał po pro​stu, że rzu​ce​nie liny ho​low​ni​czej wy​da​ło mu się naj​lep​szym wyj​ściem z

sy​tu​acji; przy​znał jed​nak, że na​głość wy​pad​ku wy​trą​ci​ła go z rów​no​wa​gi. W isto​cie zaś wy​ko​nał ści​śle zle​ce​nia He​em​skir​ka; był mu śle​po od​da​ny niby wier​ny słu​ga prze​słu​żyw​szy pod jego roz​ka​za​mi kil​ka lat na wschod​nich mo​rzach. Naj​bar​dziej zdu​mie​wa​ją​cą rze​czą w ca​łej spra​wie „Bo​ni​ta” był ra​port ar​ty​le​rzy​sty. Ze​znał, iż przy​stą​piw​szy do ode​bra​nia bro​ni pal​nej prze​ko​nał się, że nie ma w ogó​le bro​ni pal​nej na stat​ku. Zna​lazł w ka​bi​nie na dzio​bie tyl​ko pu​sty sto​jak na osiem​na​ście strzelb, ale sa​mych strzelb nie było ani śla​du. Pierw​szy ofi​cer bry​gu wy​glą​dał na cho​re​go i za​cho​wy​wał się, jak​by był nie​speł​na ro​zu​mu; chciał wmó​wić gwał​tem w ar​ty​le​rzy​stę, że ka​pi​tan Al​len nic nie wie o znik​nię​ciu strzelb; że to on, pierw​szy ofi​cer, sprze​dał je nie​daw​no w nocy pew​ne​mu osob​ni​ko​wi w gó​rze rze​ki. Na do​wód tej hi​sto​rii po​ka​zał kie​sę srebr​nych do​la​rów i do​ma​gał się, aby on, ar​ty​le​rzy​sta, je przy​jął. Po​tem ci​snął na​gle kie​sę na po​kład, za​czął wa​lić się po gło​wie obie​ma pię​ścia​mi i sy​pać strasz​ne prze​kleń​stwa na sie​bie sa​me​go jako na nędz​ni​ka, któ​ry nie​go​dzien jest żyć na świe​cie. Ar​ty​le​rzy​sta po​wtó​rzył to wszyst​ko na​tych​miast swo​je​mu zwierzch​ni​ko​wi. Trud​no po​wie​dzieć, co wła​ści​wie He​em​skirk miał na my​śli, gdy za​trzy​my​wał „Bo​ni​ta”; pra​gnął przede wszyst​kim utrud​nić ży​cie męż​czyź​nie wy​bra​ne​mu przez Fre​ję. Pa​trzył na Ja​spe​ra z żą​dzą po​wa​le​nia go na zie​mię – tego czło​wie​ka sy​te​go uści​sków i po​ca​łun​ków. Po​tem po​wsta​ło py​ta​nie, jak to prze​pro​wa​dzić, by nie znisz​czyć przy tym sie​bie. Już sam ra​port ar​ty​le​rzy​sty wy​star​czał, by spra​wa na​bra​ła po​wa​gi. Lecz Al​len miał przy​ja​ciół i któż mógł za​rę​czyć, że nie po​tra​fi się z tego wy​wi​nąć? Myśl, aby po pro​stu who​lo​wać na rafę bryg tak bar​dzo skom​pro​mi​to​wa​ny, przy​szła mu do gło​wy, gdy słu​chał w ka​bi​nie ra​por​tu opa​słe​go ar​ty​le​rzy​sty. W tych oko​licz​no​ściach ry​zy​ko spo​tka​nia się z na​ga​ną nie było wiel​kie. Na​le​-

ża​ło tyl​ko za​cho​wać wszel​kie po​zo​ry przy​pad​ku. Wy​szedł na po​kład, za​wcza​su już roz​ko​szu​jąc się tym pla​nem, i wpa​trzył się w swą nie​świa​do​mą ofia​rę prze​wró​ciw​szy ocza​mi tak zło​wiesz​czo i tak cu​dacz​nie ścią​gnąw​szy usta, że Ja​sper nie mógł po​wstrzy​mać się od uśmie​chu. A po​rucz​nik wszedł na po​most mó​wiąc do sie​bie: „Po​cze​kaj! Ze​psu​ję ci ja smak tych słod​kich po​ca​łun​ków. Gdy po​sły​szysz w przy​szło​ści o po​rucz​ni​ku He​em​skir​ku, na​zwi​sko to nie wy​wo​ła u cie​bie uśmie​chu – przy​się​gam ci. Je​steś wy​da​ny w moje ręce.” A wszyst​ko to sta​ło się bez żad​ne​go pla​nu – moż​na nie​le​d​wie po​wie​dzieć: samo z sie​bie – jak gdy​by same wy​pad​ki ukła​da​ły się ta​jem​ni​czo, sprzy​ja​jąc ce​lom po​nu​rej na​mięt​no​ści. Naj​prze​bie​glej​sze kno​wa​nia nie mo​gły​by się… le​piej przy​słu​żyć He​em​skir​ko​wi. Dane mu było za​znać do syta ze​msty nie​ziem​skiej, nie​wia​ry​god​nie wprost do​sko​na​łej: za​dał śmier​tel​ny cios w ser​ce nie​na​wist​ne​mu prze​ciw​ni​ko​wi i pa​trzył, jak ów cho​dzi po świe​cie ze szty​le​tem w pier​si. Gdyż tak się rzecz mia​ła z Ja​spe​rem. Cho​dził, po​ru​szał się po mie​ście ze zmę​czo​ny​mi oczy​ma i zmi​ze​ro​wa​ną twa​rzą, chu​dy i nie​spo​koj​ny, o ru​chach po​ryw​czych i nie​opa​no​wa​nych; mó​wił nie​ustan​nie za​pa​mię​ta​łym i znu​żo​nym gło​sem, lecz czuł w du​chu, że nic mu nig​dy nie wró​ci bry​gu, tak jak nic nie jest w sta​nie ule​czyć prze​bi​te​go ser​ca. Du​sza jego, utrzy​my​wa​na w spo​ko​ju przez na​pię​cie mi​ło​sne i prze​moż​ny wpływ Frei, po​dob​na była do nie​mej, ale prze​cią​gnię​tej stru​ny. Za​drga​ła i pę​kła pod ude​rze​niem. Cze​kał całe dwa lata w szczę​snym upo​je​niu na dzień, któ​ry już nig​dy nie miał na​dejść dla czło​wie​ka obez​wład​nio​ne​go na całe ży​cie przez utra​tę bry​gu; czło​wie​ka – jak mu się zda​wa​ło – nie​god​ne​go już mi​ło​ści, któ​rej pod​sta​wę usu​nię​to mu spod nóg. Dzień po dniu prze​cho​dził przez mia​sto, szedł wzdłuż wy​brze​ża i do​tarł​szy do przy​ląd​ka na​prze​ciw tej czę​ści rafy, na któ​rej tkwił roz​bi​ty bryg, pa​-

trzył spo​koj​nie po​nad wodą na uko​cha​ną jego po​stać – nie​gdyś osto​ję ra​do​snych na​dziei, a te​raz sym​bol roz​pa​czy, za​sty​gły w ża​ło​snym bez​ru​chu i gó​ru​ją​cy nad pu​stym mor​skim wid​no​krę​giem. Za​ło​ga opu​ści​ła bryg we wła​snych ło​dziach, któ​re na​tych​miast po przy​by​ciu do na​brze​ża zo​sta​ły za​se​kwe​stro​wa​ne przez wła​dze por​to​we. Sta​tek za​se​kwe​stro​wa​no rów​nież w ocze​ki​wa​niu na wy​nik do​cho​dzeń są​do​wych, ale te same wła​dze nie za​trosz​czy​ły się by​najm​niej o po​sta​wie​nie na bry​gu war​ty. Gdyż, za​iste, cóż mo​gło go stam​tąd po​ru​szyć? Chy​ba tyl​ko cud; chy​ba tyl​ko oczy Ja​spe​ra, wbi​te weń z na​tę​że​niem ca​ły​mi go​dzi​na​mi, jak gdy​by ży​wił na​dzie​ję, że samą tyl​ko siłą wzro​ku zdo​ła go przy​cią​gnąć do swej pier​si. Cała ta hi​sto​ria, o któ​rej wy​czy​ta​łem w ob​szer​nym li​ście przy​ja​cie​la, moc​no mnie za​trwo​ży​ła. A już prze​ra​że​niem zdję​ła mnie re​la​cja, iż Schultz, pierw​szy ofi​cer z „Bo​ni​ta”, cho​dził wszę​dzie i do​wo​dził z roz​pacz​li​wym upo​rem, że to on, a nie kto inny, sprze​dał strzel​by. „Ukra​dłem je”, za​pew​niał. Na​tu​ral​nie, że nikt mu nie chciał wie​rzyć. Na​wet mój przy​ja​ciel nie wie​rzył mu, choć oczy​wi​ście po​dzi​wiał wiel​ce jego po​świę​ce​nie. Wie​lu jed​nak twier​dzi​ło, że po​ma​wia​nie sie​bie o zło​dziej​stwo, aby ura​to​wać przy​ja​cie​la, jest za​par​ciem się sie​bie się​ga​ją​cym zbyt da​le​ko. Było to jed​nak tak oczy​wi​ste kłam​stwo, że nie mo​gło mieć wła​ści​wie żad​ne​go – zna​cze​nia. Co do mnie, przy​zna​ję, że wprost stru​chla​łem zna​jąc psy​chi​kę Schult​za i wie​dząc, jak da​le​ce ten fakt musi być praw​dzi​wy. Oto jak prze​wrot​ny los sko​rzy​stał ze szla​chet​ne​go uczyn​ku; czu​łem się nie​ja​ko współ​wi​no​waj​cą tej prze​wrot​no​ści, po​nie​waż za​chę​ca​łem po​nie​kąd Ja​spe​ra do umo​wy z Schult​zem. Jed​nak ostrze​ga​łem go rów​nież. „Ów czło​wiek do​stał po pro​stu bzi​ka na ten te​mat – pi​sał mój przy​ja​ciel. – Po​szedł ze swo​ją hi​sto​rią do Me​sma​na. Mó​wił, że pe​wien łotr, bia​ły czło​wiek ży​ją​cy wśród kra​jow​ców w gó​rze owej rze​ki, spo​ił go dżi​nem jed​ne​go wie​czo​ru, a po​tem za​czął z nie​go szy​dzić, że nie ma ani gro​sza. Schultz, za​pew​-

nia​jąc nas, że jest czło​wie​kiem uczci​wym i że na​le​ży mu wie​rzyć, wy​znał, iż sta​je się zło​dzie​jem, gdy so​bie pod​pi​je. Opo​wie​dział da​lej, jak wró​cił owej nocy na sta​tek, wy​niósł strzel​by jed​ną po dru​giej bez naj​lżej​szych wy​rzu​tów su​mie​nia, zło​żył je w łód​ce, któ​ra pod​pły​nę​ła do bry​gu, i do​stał po dzie​sięć do​la​rów za sztu​kę.” „Na dru​gi dzień był cho​ry ze wsty​du i zmar​twie​nia, ale nie miał od​wa​gi przy​znać się swo​je​mu do​bro​czyń​cy. Gdy ka​no​nier​ka za​trzy​ma​ła bryg, za​pra​gnął śmier​ci, prze​ra​żo​ny moż​li​wy​mi skut​ka​mi swo​je​go czy​nu, i był​by ją po​niósł z ra​do​ścią, gdy​by ofia​ra jego ży​cia mo​gła z po​wro​tem spro​wa​dzić strzel​by na sta​tek. Nie po​wie​dział nic Ja​spe​ro​wi ma​jąc na​dzie​ję, że bryg bę​dzie na​tych​miast uwol​nio​ny. Gdy sta​ło się in​a​czej i gdy za​trzy​ma​no Ja​spe​ra na ka​no​nier​ce, zdję​ty roz​pa​czą, go​tów był śmierć so​bie za​dać; po​my​ślał jed​nak, że obo​wią​zek na​ka​zu​je mu żyć, aby dać świa​dec​two praw​dzie. «Je​stem uczci​wym czło​wie​kiem! – po​wta​rzał gło​sem, któ​ry nam łzy do oczu spro​wa​dzał. – Mu​si​cie mi wie​rzyć, kie​dy wam mó​wię, że sta​ję się zło​dzie​jem, pod​łym, nędz​nym, prze​bie​głym, cza​ją​cym się zło​dzie​jem, jak tyl​ko wy​pi​ję parę kie​lisz​ków. Za​pro​wadź​cie mnie tam, gdzie będę mógł przy​się​gnąć, że to praw​da.»” „Gdy prze​ko​na​li​śmy go wresz​cie, że jego ze​zna​nia nie mogą się przy​dać Ja​spe​ro​wi – ja​kiż bo​wiem sąd ho​len​der​ski, zła​paw​szy raz an​giel​skie​go kup​ca, przy​jął​by ta​kie wy​ja​śnie​nia i za​iste, jak, kie​dy i gdzie moż​na się było – spo​dzie​wać udo​wod​nie​nia tych ze​znań – więc gdy​śmy go o tym prze​ko​na​li, pod​niósł ręce do gło​wy, jak gdy​by chciał so​bie wy​ry​wać wło​sy gar​ścia​mi, lecz uspo​ko​ił się na​gle i rzekł: «Więc do wi​dze​nia pa​nom.» Wy​szedł z po​ko​ju tak zmiaż​dżo​ny, że, zda​ło się, le​d​wie po​włó​czył no​ga​mi. Tej​że nocy po​peł​nił sa​mo​bój​stwo, po​de​rżnąw​szy so​bie gar​dło w domu pew​ne​go Me​ty​sa, gdzie za​miesz​kał po roz​bi​ciu się bry​gu.” To samo gar​dło – po​my​śla​łem, wstrzą​sa​jąc się ze zgro​zy – w któ​rym ro​dził

się ów tkli​wy głos, prze​ma​wia​ją​cy wprost do ser​ca, mę​ski i cza​ru​ją​cy za​ra​zem; głos, któ​ry wzbu​dził od razu współ​czu​cie Ja​spe​ra i zdo​był sym​pa​tię Frei! Któż by się spo​dzie​wał, że taki los cze​ka ła​god​ne​go Schult​za, tego nie​moż​li​we​go czło​wie​ka, tego na​iw​ne​go zło​dzie​ja, tak idio​tycz​nie szcze​re​go, że na​wet w lu​dziach przez nie​go po​szko​do​wa​nych wzbu​dzał tyl​ko coś na kształt zło​ści zmie​sza​nej ze śmie​chem? Był do​praw​dy nie​moż​li​wy. A prze​cież jego ży​wot nie po​wi​nien być tra​gicz​ny, choć gło​do​wy i ta​jem​ni​czy: ży​wot nie​szko​dli​we​go ła​zę​gi na​brzeż​ne​go o ła​god​nych oczach, pę​dzo​ny wśród kra​jow​ców. Są wy​pad​ki, kie​dy iro​nia losu – któ​rą nie​je​den po​tra​fi od​kryć na dro​dze ludz​kie​go ży​cia – przy​bie​ra wszel​kie ozna​ki bru​tal​ne​go i… okrut​ne​go szy​der​stwa. Prze​sze​dłem do po​rząd​ku dzien​ne​go nad śmier​cią Schult​za i czy​ta​łem w dal​szym cią​gu list przy​ja​cie​la. Opi​sy​wał jesz​cze, jak tkwią​cy na ra​fie bryg, ra​bo​wa​ny przez kra​jow​ców z na​brzeż​nych osad, przy​bie​rał stop​nio​wo roz​pacz​li​wy wy​gląd i wid​mo​wą sza​rość wra​ku. Ja​sper zaś nikł w oczach z dnia na dzień, aż zdał się wresz​cie cie​niem. Prze​cho​dził co dzień brze​giem „espla​na​dy” po​ryw​czym kro​kiem. Ni​kły uśmiech nie scho​dził mu z ust, a oczy miał strasz​li​wie roz​bie​ga​ne. Spę​dzał dnie całe na sa​mot​nym, piasz​czy​stym cy​plu wpa​tru​jąc się żar​li​wie w bryg, jak gdy​by ocze​ki​wał, że cień ja​kiś wsta​nie z po​kła​du i ski​nie na nie​go po​przez bu​twie​ją​ce nad​bur​cie. Me​sma​no​wie zaj​mo​wa​li się Al​le​nem, o ile to tyl​ko było w ich mocy. Spra​wę „Bo​ni​ta” ode​sła​no do Ba​ta​wii, gdzie się bez wąt​pie​nia roz​pły​nie w mgle urzę​do​wych pa​pie​rów. Ser​ce mi się kra​ja​ło, gdym czy​tał to wszyst​ko. Ów przed​się​bior​czy i gor​li​wy ofi​cer, po​rucz​nik He​em​skirk – któ​re​go chmur​nej twa​rzy, po​nu​rej i za​ro​zu​mia​łej, nie roz​ja​śni​ła wca​le po​chwa​ła udzie​lo​na mu nie​ofi​cjal​nie przez wła​dze – po​wró​cił na swo​je sta​no​wi​sko w Mo​luk​kach… Wresz​cie przy koń​cu ob​fi​te​go, życz​li​we​go li​stu, któ​ry za​wie​rał wia​do​mo​ści o wszyst​kim, co dzia​ło się na wy​spach przy​najm​niej przez pół roku, przy​-

ja​ciel mój pi​sał: „Przed paru mie​sią​ca​mi sta​ry Nel​son przy​je​chał do Ma​kas​sa​ru stat​kiem pocz​to​wym z Jawy. Zda​je się, że chciał od​wie​dzić Me​sma​na. Była to wi​zy​ta ta​jem​ni​cza i nie​zwy​kle krót​ka, zwa​żyw​szy na da​le​ką po​dróż. Miesz​kał przez czte​ry dni w Oran​ge Ho​use, nie ma​jąc naj​wi​docz​niej nic spe​cjal​ne​go do za​ła​twie​nia, i wró​cił na pa​row​cu dą​żą​cym do Stra​its. Pa​mię​tam, jak lu​dzie ga​da​li swo​je​go cza​su, że Al​len ma się do cór​ki sta​re​go Nel​so​na, tej dziew​czyn​ki, któ​rą wy​cho​wy​wa​ła pani Har​ley i któ​ra miesz​ka​ła po​tem z oj​cem na Sied​miu Wy​spach. Pa​mię​tasz pew​nie sta​re​go Nel​so​na…” Czy pa​mię​tam sta​re​go Nel​so​na! I jak jesz​cze. List do​no​sił mi wresz​cie, że sta​ry Nel​son pa​mię​ta mnie rów​nież, po​nie​waż w ja​kiś czas po swo​jej prze – lot​nej wi​zy​cie w Ma​kas​sa​rze pi​sał do Me​sma​nów py​ta​jąc o mój ad​res lon​dyń​ski. Fakt, że sta​ry Nel​son (czy też Nie​lsen) – któ​re​go głów​ną ce​chą było głę​bo​kie i głu​che nie​zro​zu​mie​nie dla wszyst​kie​go, co go ota​cza​ło – fakt, że ten czło​wiek chciał pi​sać do ko​go​kol​wiek, że w ogó​le miał coś do po​wie​dze​nia, już sam przez się był za​ska​ku​ją​cy. A do tego jesz​cze do mnie! Cze​ka​łem z nie​cier​pli​wo​ścią i nie​po​ko​jem, co też mi przy​nie​sie list tego czło​wie​ka o wro​dzo​nym bra​ku in​te​li​gen​cji, lecz nie​cier​pli​wość moja zdą​ży​ła się wy​czer​pać, za​nim uj​rza​łem ko​per​tę z jed​no​pen​so​wym znacz​kiem i stem​plem pocz​to​wym Not​ting Hill, za​adre​so​wa​ną drżą​cym, mo​zol​nym pi​smem sta​re​go Nel​so​na, star​czym i dzie​cin​nym za​ra​zem. Po​wstrzy​ma​łem się na chwi​lę od otwar​cia li​stu pod​nió​sł​szy ręce nad gło​wą i zło​żyw​szy tym na​leż​ny hołd zdzi​wie​nia temu nad​zwy​czaj​ne​mu fak​to​wi. A więc przy​je​chał do An​glii, aby stać się osta​tecz​nie Nel​so​nem;, a może po​dą​ża do Da​nii, gdzie ob​ró​ci się znów w pier​wot​ne​go Nie​lse​na? Nie umia​łem so​bie wy​obra​zić sta​re​go Nel​so​na (czy też Nie​lse​na) poza stre​fą tro​pi​kal​ną. A jed​nak jest w Lon​dy​nie i pro​si, abym go od​wie​dził. Miesz​kał w pen​sjo​na​cie na jed​nym ze skwe​rów w za​sob​nym on​giś Bay​-

swa​ter, dziel​ni​cy za​miesz​ka​łej obec​nie przez lud​ność pra​cu​ją​cą. Po​le​co​no mu wła​śnie ten pen​sjo​nat. Wy​bra​łem się do nie​go w je​den z owych lon​dyń​skich dni stycz​nio​wych – w je​den z tych dni, na któ​re skła​da​ją się czte​ry dia​bel​skie ży​wio​ły: zim​no, wil​goć, bło​tom i sa​dza w po​łą​cze​niu ze spe​cjal​ną lep​ko​ścią po​wie​trza, któ​re przy​wie​ra do sa​mej du​szy jak nie​czy​sta odzież. A jed​nak zbli​ża​jąc się do miesz​ka​nia Nel​so​na uj​rza​łem, jak hen, da​le​ko – za brud​ną za​sło​ną z czte​rech ży​wio​łów – mi​go​ce nu​żą​cy i prze​pysz​ny blask błę​kit​ne​go mo​rza; uj​rza​łem Sie​dem “Wysp roz​sia​nych jak drob​niut​kie plam​ki, z któ​rych naj​mniej​szą wień​czy czer​wo​ny, wy​so​ki dach bun​ga​lo​wu. Wi​zja ta do​ku​cza​ła mi nie​ma​ło. Za​stu​ka​łem do drzwi drżą​cą ręką. Sta​ry Nel​son (czy Nie​lsen) wstał od sto​łu, na któ​rym le​żał brud​ny pu​gi​la​res pe​łen pa​pie​rów. Zdjął oku​la​ry i po​dał mi rękę. Mil​cze​li​śmy obaj przez chwi​lę, po czym Nel​son, za​uwa​żyw​szy, że roz​glą​dam się wy​cze​ku​ją​co, wy​mam​ro​tał kil​ka słów, z któ​rych zro​zu​mia​łem tyl​ko „cór​ka” i „Hong​kong”, spu​ścił oczy i wes​tchnął. Wąsy jego – ster​czą​ce jak ongi na wszyst​kie stro​ny – były te​raz zu​peł​nie bia​łe. Star​cze po​licz​ki za​okrą​gli​ły się z lek​ka i na​bra​ły ko​lo​ru; ja​kiś spe​cjal​ny rys, na​da​ją​cy za​wsze dzie​cin​ną ce​chę jego twa​rzy, wy​stą​pił te​raz znacz​nie sil​niej. Po​dob​nie jak jego pi​smo, wy​glą​dał za​ra​zem star​czo i dzie​cin​nie. Wiek za​zna​czo​ny był naj​do​bit​niej w nie​spo​koj​nym czo​le, po​ry​tym nie​in​te​li​gent​ny​mi zmarszcz​ka​mi, i w okrą​głych, na​iw​nie mru​ga​ją​cych oczach, któ​re wy​da​ły mi się zmę​czo​ne i szkli​ste; a może były peł​ne łez? Od​kry​cie, że sta​ry Nel​son do​kład​nie zda​je so​bie z cze​goś spra​wę, było dla mnie fak​tem zu​peł​nie no​wym. Po kil​ku wstęp​nych, nie​zgrab​nych zda​niach za​czął mó​wić swo​bod​nie. Gdy ury​wał, wtrą​ca​łem ja​kieś py​ta​nie. Za​pa​dał na​gle w mil​cze​nie, zło​żyw​szy ręce na ka​mi​zel​ce; poza jego przy​po​mi​na​ła mi wów​czas wschod​nią we​ran​dę, gdzie zwykł był prze​sia​dy​wać pro​wa​dząc ci​che roz​mo​wy i wy​dy​ma​jąc po​licz​ki w cza​sach, któ​re zda​wa​ły się tak bar​dzo,

bar​dzo od​le​głe. Mó​wił roz​sąd​nie, tro​chę nie​spo​koj​nym to​nem. – Nie, nie. Nie wie​dzie​li​śmy nic przez całe ty​go​dnie. I skąd​że mie​li​śmy wie​dzieć miesz​ka​jąc na ta​kim od​lu​dziu? Pocz​ta nie do​cho​dzi do Sied​miu Wysp. Ale pew​ne​go dnia wy​bra​łem się do Bang​ki w swo​jej wiel​kiej ło​dzi ża​glo​wej; chcia​łem się prze​ko​nać, czy nie ma dla nas li​stów. Wpa​dła mi w rękę ho​len​der​ska ga​ze​ta. Było tam tyl​ko tro​chę mor​skich wia​do​mo​ści: an​giel​ski bryg „Ba​ni​to” roz​bił się na re​dzie w Ma​kas​sa​rze. Nic wię​cej. Za​bra​łem ga​ze​tę do domu i po​ka​za​łem ją dziew​czy​nie. „Nig​dy mu tego nie da​ru​ję!” – krzy​czy na to z tą swo​ją za​pal​czy​wo​ścią. „Moja dro​ga – mó​wię do niej – je​steś prze​cież roz​sąd​ną dziew​czy​ną. Naj​lep​szy ma​ry​narz może utra​cić sta​tek. Ale po​wiedz mi, jak się czu​jesz?” Wy​gląd jej za​czy​nał mnie nie​po​ko​ić. Z po​cząt​ku ani chcia​ła sły​szeć o po​dró​ży do Sin​ga​pu​ru. Ale prze​cież taka roz​sąd​na dziew​czy​na nie mo​gła upie​rać się bez koń​ca. „Rób, jak chcesz, ta​tu​siu” – mówi do mnie. Trud​no było po​ra​dzić so​bie z tą po​dró​żą. Trze​ba było zła​pać pa​ro​wiec na peł​nym mo​rzu – ale do​wio​złem ją szczę​śli​wie. No a tam, na​tu​ral​nie, le​ka​rze. Go​rącz​ka. Ane​mia! Po​ło​ży​li ją do łóż​ka. Ko​bie​ty bar​dzo były dla niej do​bre. Oczy​wi​ście i w na​szych dzien​ni​kach zna​la​zła się wnet ta cała hi​sto​ria. Prze​czy​ta​ła ją aż do koń​ca le​żąc na ka​na​pie; po​tem wy​cią​gnę​ła do mnie rękę z dzien​ni​kiem, szep​nę​ła: „He​em​skirk”, i ze​mdla​ła. Dłu​gi czas pa​trzył na mnie, mru​ga​jąc, a oczy jego na​peł​ni​ły się znów łza​mi. – Na dru​gi dzień – cią​gnął bez śla​du wzru​sze​nia w gło​sie – czu​ła się sil​niej​sza i ga​wę​dzi​li​śmy z sobą dłu​go. Po​wie​dzia​ła mi wszyst​ko. Tu sta​ry Nel​son spu​ścił oczy i opi​sał mi cały epi​zod z He​em​skir​kiem we​dług słów Frei, po czym cią​gnął da​lej ury​wa​ny​mi zda​nia​mi, pa​trząc na mnie na​iw​nie: „Ko​cha​nie – mó​wię do niej – za​cho​wa​łaś się na ogół jak roz​sąd​na dziew​czy​na.” „Wstręt​na by​łam! – krzyk​nę​ła – a on za​drę​cza się na śmierć tam da​-

le​ko.” – Za roz​sąd​na była i wi​dzia​ła sama, że nie może nig​dzie je​chać w ta​kim sta​nie. Ale ja po​je​cha​łem. Ka​za​ła mi je​chać. Pie​lę​gno​wa​no ją bar​dzo sta​ran​nie. Ane​mia! Mó​wi​li jed​nak, że idzie ku lep​sze​mu. Za​trzy​mał się. – Czy pan go wi​dział? – szep​ną​łem. – O tak, wi​dzia​łem go – za​czął znów roz​waż​nym to​nem, jak​by uza​sad​niał ja​kiś po​gląd. – Wi​dzia​łem. Od​na​la​złem go. Oczy na cal za​pa​dłe; z twa​rzy zo​sta​ły tyl​ko skó​ra i ko​ści, w ogó​le szkie​let w brud​nym bia​łym ubra​niu. Tak wła​śnie wy​glą​dał. Jak mo​gła Fre​ja… Ale ona nig​dy… nig​dy na​praw​dę… Sie​dział tam, je​dy​na żywa isto​ta! w pro​mie​niu kil​ku mil wzdłuż wy​brze​ża, sie​dział na kło​dzie wy​rzu​co​nej przez mo​rze. Ostrzy​gli go w szpi​ta​lu i wło​sy mu nie od​ro​sły. Oparł bro​dę na ręku i wle​pił we mnie oczy. Mię​dzy nim a ho​ry​zon​tem nie było na mo​rzu nic prócz roz​bi​te​go stat​ku. Zbli​ży​łem się do nie​go, a on le​d​wie że po​ru​szył gło​wą. „To ty, sta​rusz​ku?” – mówi do mnie. Gdy​by go pan zo​ba​czył, zro​zu​miał​by pan od razu, ja​kie to było ab​sur​dal​ne, by Fre​ja ko​cha​ła tego czło​wie​ka. Zresz​tą, ja nic nie mó​wię. Może tam coś i było. Pan wie, w ja​kiej ona żyła sa​mot​no​ści. Ale żeby z nim mia​ła uciec! nig​dy w ży​ciu! Sza​leń​stwo. Za​nad​to była roz​sąd​na. Za​czą​łem mu ro​bić ła​god​ne wy​rzu​ty. A on jak na mnie nie wsią​dzie: „Pi​sać do pana! O czym? Przy​je​chać do niej! I z czym​że? Gdy​bym był męż​czy​zną, był​bym ją daw​no po​rwał, ale ona zro​bi​ła ze mnie dziec​ko, szczę​śli​we dziec​ko. Niech pan jej po​wie, że tego sa​me​go dnia, kie​dy na tej ra​fie zgi​nę​ło wszyst​ko, co po​sia​da​łem… tego sa​me​go dnia od​kry​łem, że nie mam nad nią żad​nej wła​dzy. Czy przy​je​cha​ła z pa​nem?” – krzyk​nął i bły​snął ku mnie ogniem z tych swo​ich za​pad​nię​tych oczu. Po​trzą​sną​łem gło​wą. Jak​że mia​ła przy​je​chać? Ane​mia! – „Aha, wi​dzisz, sta​rusz​ku! Więc odejdź i zo​staw mnie sa​me​go z tym du​chem” – po​wia​da i po​ka​zu​je gło​wą swój roz​bi​ty bryg. Cóż, wa​riat! Zmierzch już za​pa​dał. Nie mia​łem ocho​ty zo​sta​wać dłu​żej w pu​st​ce sam na sam z tym czło​wie​kiem. Nie chcia​łem mu po​wie​dzieć o cho​ro​-

bie Frei. Ane​mia! I po co o tym mó​wić? ta​kie​mu wa​ria​to​wi! Cóż by to był za mąż dla ta​kiej roz​sąd​nej dziew​czy​ny. Nie mógł​bym im zo​sta​wić na​wet swo​jej nie​wiel​kiej po​sia​dło​ści. Wła​dze ho​len​der​skie nie po​zwo​li​ły​by nig​dy An​gli​ko​wi tam się osie​dlić. Wte​dy to jesz​cze nie było sprze​da​ne. Je​den z mo​ich lu​dzi, pan wie, Mah​mat, pil​no​wał tego w moim za​stęp​stwie. Póź​niej od​da​łem to ho​len​der​skie​mu Me​ty​so​wi za dzie​sią​tą część war​to​ści. Ale mniej​sza z tym. Nic mnie to już nie ob​cho​dzi​ło. No więc… od​sze​dłem od nie​go. Tra​fi​łem na wra​ca​ją​cy pa​ro​wiec. Opo​wie​dzia​łem wszyst​ko Frei: „To wa​riat – mó​wię jej – i, wi​dzisz, je​dy​ną rze​czą na świe​cie, któ​rą ko​chał, był jego bryg.”, „Może – rze​kła do sie​bie i po​pa​trzy​ła gdzieś w, dal; oczy mia​ła tak samo za​pad​nię​te jak i jego oczy – może to i praw​da. Tak! nie po​zwo​li​ła​bym mu nig​dy sobą za​wład​nąć.” Sta​ry Nel​son urwał. Sie​dzia​łem przy​ku​ty do miej​sca i zim​no mi się zro​bi​ło w tym po​ko​ju, gdzie ja​sny ogień pa​lił się na ko​min​ku. – Więc wi​dzi pan – cią​gnął da​lej – ona nig​dy o nie​go praw​dzi​wie nie dba​ła. Była na to za roz​sąd​na. Za​bra​łem ją do Hong​kon​gu. Ka​za​li zmie​nić kli​mat. Ach, ci dok​to​rzy! Mój Boże! Była zima. Przy​szło dzie​sięć dni chłod​nych mgieł i wia​tru, i desz​czu. Za​pa​le​nie opłuc​nej… Ale niech pan tyl​ko po​słu​cha. Roz​ma​wia​li​śmy mnó​stwo ze sobą, i we dnie, i wie​czo​ra​mi. Ko​góż mia​ła na świe​cie prócz mnie jed​ne​go? Opo​wia​da​ła mi masę rze​czy, moja dziew​czyn​ka je​dy​na. Cza​sa​mi śmia​ła się tro​chę. Pa​trzy​ła na mnie i śmia​ła się odro​bi​nę… Wzdry​gną​łem się. Spoj​rzał na mnie nie​pew​nie w dzie​cin​nej, mar​kot​nej za​du​mie. – Mó​wi​ła czę​sto: „Do​praw​dy, ta​tu​siu, nie chcia​łam być dla cie​bie złą cór​ką.” A ja od​po​wia​da​łem: „Na​tu​ral​nie, ko​cha​nie. Nie mo​głaś chcieć cze​goś po​dob​ne​go.” Tak so​bie leży spo​koj​nie i na​gle mówi: „Cie​ka​wa je​stem…” Albo znów: „W grun​cie rze​czy by​łam tchó​rzem.” – Pan wie, cho​rzy mó​wią ta​kie róż​ne rze​czy. Po​wta​rza​ła też nie​raz: „By​łam za​ro​zu​mia​ła, upar​ta, ka​pry​śna.

Sta​ra​łam się do​go​dzić sa​mej so​bie. Sa​mo​lub​na by​łam albo też tchórz​li​wa…” Ale pan ro​zu​mie, cze​go to cho​rzy nie wy​ga​du​ją! Raz prze​le​ża​ła, mil​cząc, pra​wie cały dzień. Wtem mówi: „Tak! kto wie, gdy​by ten dzień nad​szedł, nie by​ła​bym może po​je​cha​ła. To zu​peł​nie moż​li​we. Nie wiem nic! – krzyk​nie na​gle. – Ta​tu​siu, za​suń fi​ran​kę. Za​słoń mo​rze. Wy​rzu​ca mi moje sza​leń​stwo.” Za​dy​szał się i umilkł. – Więc wi​dzi pan – cią​gnął szep​tem. – Taka cięż​ka cho​ro​ba… bar​dzo cięż​ka cho​ro​ba. Za​pa​le​nie opłuc​nej. I tak na​gle… – Wska​zał pal​cem na dy​wan, a mnie ogar​nę​ła doj​mu​ją​ca li​tość na myśl o tej bied​nej dziew​czy​nie, któ​ra ule​gła w wal​ce z nie​do​rzecz​no​ścią trzech męż​czyzn i stra​ci​ła w koń​cu wia​rę w samą sie​bie. – Sam pan wi​dzi – za​czął znów przy​bi​tym gło​sem. – Ona nie by​ła​by nig​dy… Wspo​mi​na​ła pana kil​ka razy. Do​bry przy​ja​ciel. Roz​sąd​ny czło​wiek. Więc chcia​łem panu sam po​wie​dzieć… żeby pan po​znał praw​dę. Taki chły​stek! Jak​że​by to mo​gło być? Bar​dzo była sa​mot​na. I może przez chwi​lę… Non​sens! Dla mo​jej Frei wy​klu​czo​na była mi​łość. Taka roz​sąd​na dziew​czy​na… – Czło​wie​ku! – krzyk​ną​łem zry​wa​jąc się na rów​ne nogi – czy nie wi​dzisz, że przez to umar​ła? Po​wstał tak​że. – Nie, nie! – ją​kał się jak​by ze zło​ścią. – Dok​to​rzy… za​pa​le​nie opłuc​nej. Taki cięż​ki stan. Za​pa​le​nie… Po​wie​dzie​li mi prze​cież. Opłuc…. Nie do​koń​czył sło​wa. Uto​nę​ło w szlo​chu. Pod​niósł ręce ru​chem peł​nym roz​pa​czy i prze​rwał swą okrop​ną ko​me​dię ci​chym, roz​dzie​ra​ją​cym pła​czem: – A ja ją mia​łem za taką roz​sąd​ną!