Dwyer D. - Bliskie relacje interpersonalne

a W P R O W A D Z E NI E DO PSYCHOLOGII P SY CH O LO G IA

a WPROWADZENIE DO P S Y C H O LO G II PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

K LIN IC ZN A

R edaktor serii: prof. W ie s ła w Łukaszewski

Z a inte resow a n ie psychologią zatacza coraz szersze kręgi. Czasami je s t to c h w ilo w a fascynacja, czasami jednak psychologiczna przygoda trw a dłużej i tączy się z dążeniem do poznania tej dyscypliny naukowej. W ła ­ śnie dla tych Czytelników, którym bliskie je st takie dążenie, p rzyg o to w a ­ liśm y serię zatytułow aną WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGU. O b e jm u ­ je ona książki pośw ię co n e różnym zagadnieniom zgłębianym przez psy­

Bliskie relacje nterpersonalne

c h o lo g ó w i ro zm a itym obszarom badaw czym . Każdy to m ik prezentuje najw ażniejsze w y n ik i badań z o m aw ianej dziedziny, objaśnienia, w jaki

Diana Dwyer

sp o só b o w e rezultaty m ożna in te rp re to w a ć , a ponadto zawiera m a te ­ riały pom ocnicze (w śród nich pytania spraw dzające i przykłady ćw iczeń w raz z o d p o w ie d n im kom entarzem ). W szystkich a d e p tó w w ie d zy psychologicznej, poszukujących rzetelnych inform acji przedstaw ionych w przystępny sposób, zapewniamy, że w po­

Przekład: Małgorzata Trzebiatowska

szczególnych to m ika ch znajdą odpow iedzi na nurtujące ich pytania, a ca­ ła seria rzeczyw iście w p ro w a d zi ich w św ia t psychologii, w którym będą się m o g li poruszać ze sw o b o dą , przyglądając mu się z w ie lu różnych p u n któ w w idzenia.

Książki wydane: Kewin W ren W pfyw społeczny David Ciarkę Zachowania prospołeczne i antyspołeczne John D. Stirling, Jonathan S. E. H ellew ell Psychopatologia Susan Cave Terapie zaburzeń psychicznych John H enderson Pamięć i zapominanie

SWP

GDAŃSKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE

Gdańsk 2005

Recenzja wydawnicza: prof. Wiesław Łukaszewski

Bliskie relacje interpersonalne

Tytuł oryginału: Interpersonal Relationships

Copyright © 2 0 0 0 Diana Dwyer Copyright © 2 0 0 5 for the Polish edition by Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot Authorised translation from English language edition published by Routledge, a member of the Taylor &C Francis Group.

Ludzie są istotami społecznymi. Jak pokazują niezliczone powieści, filmy, piosenki, sztuki i wiersze, największe szczęście i najgłęb­

Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego.

szą rozpacz znajdujemy w związkach z innymi ludźmi. W książce Bliskie relacje interpersonalne szczegółowo omawiamy przyjaźnie i bardziej intymne relacje, przedstawiamy teorie na temat rodza­

Wydanie pierwsze

jów relacji i rodzajów miłości, zastanawiamy się, dlaczego ludzie Edytor: Anna Świtajska Redaktor prowadzący: Łucja Ochmańska Redakcja merytoryczna: Wiesław Łukaszewską Redakcja polonistyczna: Anna Mackiewicz Korekta: Jolanta Stecewicz Skład: Piotr Geisler Projekt okładki: Artur Gogolkiewicz

potrzebują związków, jak one się tworzą, jak kończą oraz przez ja­ kie etapy przechodzą. Analizujemy również różnice społeczne i kulturowe w związkach oraz wpływ relacji z innymi osobami na

„CZA PSVfv,

i

Wskazówki dla bibliotekarzy: 1/ psychologia ogólna 2/ psychologia społeczni

naszą pomyślność i szczęście. Książka Bliskie relacje interpersonalne jest przeznaczona dla stu­ dentów rozpoczynających wyższe studia. Ponieważ nadaliśmy jej ce­ chy podręcznika, dzięki którym będzie pomocna w uczeniu się i przygotowaniu do egzaminów, powinna zainteresować wszystkich adeptów psychologii i socjologii oraz osoby przygotowujące się do pracy w usługach opiekuńczych, na przykład pielęgniarki.

ISBN 8 3 -6 0 0 8 3 -1 4 -2

Diana Dwyer wykłada psychologię w South Nottingham Colle­ Druk: DRUK IN TRO S.A. ul. Świętokrzyska 32 8 8 -1 0 0 Inowrocław Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne sp. z o.o. ul. Bema 4/la, 81-753 Sopot, tel./fax 058/ 551-61-04, 55 1 -1 1 -0 1 e-mail: [email protected] http://www.gwp.pl

ge, a od 1988 roku jest członkiem komitetu w Towarzystwie Na­ uczania Psychologii (Association for the Teaching of Psychology). Jej poprzednie publikacje to między innymi W orkout A L evel Psy­ chology (Macmillan) i Supporting Psychology Students (Connect Publications).

Spis treści

P o d z ię k o w a n ia

11

1. R o d zaje re la c ji

13

Wprowadzenie

13

Badania nad relacjami interpersonalnymi

13

Rodzaje związków

19

Podsumowanie

28

2 . R o d zaje m iło śc i

30

Podstawowe rozróżnienie: miłość przyjacielska i miłość namiętna Rubina model lubienia i miłości

Tę książkę dedykuję dwóm osobom, którymi łączyły mnie wspaniałe związki mojemu ojcu, Dougowi Gingerowi, oraz mojemu zmarłemu synowi, Tony’em u Dwyerowi. Z najgłębszą miłością. —

30 31

Sternberga trójkąt miłości

33

Sześć stylów miłości według Johna Lee

35

Rodzaje miłości a style przywiązania

39

Podsumowanie

44

3 . C z y n n ik i d e c y d u ją c e o tw o rz e n iu się z w ią z k u

45

Bliskość

46

Podobieństwo

50

Atrakcyjność fizyczna

56

Wzajemne lubienie się

58

Uzupełnianie się

59

Kompetencje

60

Podsumowanie

62

SPIS TREŚCI

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

4 . T e o rie n a t e m a t a tra k c y jn o ś c i in te rp e rs o n a ln e j

Różnice kulturowe w związkach heteroseksualnych

64

Podsumowanie

138 143

Teoria uczenia się

64

Teoria wym iany społecznej

68

Teoria sprawiedliwości

74

Socjobiologia (psychologia ewolucyjna)

78

Doskonalenie umiejętności pisania esejów

146

81

Ćwiczenie - esej 1

147

Ćwiczenie - esej 2

131

Podsum owanie

9.

P o m o ce n a u k o w e

146

Ćwiczenie - esej 3

137

83

Opis podstawowych badań

159

83

Artykuł 1

159

Ocena teorii etapów i filtrów

89

Artykuł 2

153

Podsum owanie

90

Artykuł 3

167

5 . U tr z y m y w a n ie się z w ią z k u i je g o p rz e b ie g M odele etapów i filtrów

6 . R o zp a d z w ią z k u

92

Konflikty w związku

93

Ducka model rozpadu związku

97

S ło w n ic z e k

171

B ib lio g ra fia

175

In d e k s n a z w is k

189

In d e k s rz e c z o w y

191

Rusbult i Zem brodt model reakcji na niezadowolenie ze związku

101

Uwagi końcowe

104

Podsum owanie

105

7 . S k ła d n ik i z w ią z k u i s k u tk i z w ią z k u

107

Składniki związku: odkrywanie się

107

Składniki związku: zasady

110

Składniki związku: władza

114

Zdrowie i szczęście

117

Podsum owanie

125

8 . In d y w id u a ln e , s p o łe c z n e i k u ltu r o w e ró ż n ic e w z w ią z k a c h Związki hom oseksualne

128 128

Różnice rodzajowe w przyjaźniach z osobam i tej samej płci 8

134

Podziękowania

Redaktorzy serii i wydawnictwo Routledge dziękują Paulowi Humphreysowi, egzaminatorowi i rewidentowi wstępnego kursu psychologii, za fachową pomoc w przygotowaniu rozdziału Pom o­ ce naukow e w każdej z książek tej serii. Dziękujemy też Associated Examining Board (AEB) za pozwo­ lenie na wykorzystanie materiałów egzaminacyjnych. AEB nie przyjmuje odpowiedzialności za odpowiedzi kandydatów oraz uwagi egzaminatora w rozdziale Pom oce naukow e w żadnej z ksią­ żek tej serii. Autorka chciałaby także wyrazić najszczersze podziękowania swojemu ojcu, Dougowi Gingerowi, za pomoc w czytaniu manu­ skryptu oraz za. zachęcanie i wspieranie mnie tak, jak to czynił w całym moim życiu. Dziękuję tato!

1. Rodzaje relacji

W p ro w a d ze n ie Badan ia nad relacjam i in te rp e rso n a ln ym i Rodzaje zw iązków P o d su m o w a n ie

W p r o w a d z e n ie Ludzie są istotami społecznymi. Jak pokazują niezliczone powieści, filmy, piosenki, sztuki i wiersze, największe szczęście i najgłębszą rozpacz znajdujemy w związkach z innymi ludźmi. Satysfakcja z pracy, z zabawy i z życia rodzinnego zależy w dużym stopniu od jakości naszych przyjaźni i miłości. Przeprowadzając narodowy sondaż, Campbell i współpracownicy (1976) zauważyli, że wię­ kszość ludzi wyżej sobie ceni dobrych przyjaciół i szczęśliwe życie niż bezpieczeństwo finansowe. Kiedy Klinger (1977) zadał respon­ dentom pytanie „Co nadaje sens twojemu życiu?”, prawie wszyscy odpowiedzieli, że to, iż ktoś ich kocha i pragnie.

B a d a n ia n a d r e la c ja m i in te r p e r s o n a ln y m i Badając związki międzyludzkie, próbujemy odpowiedzieć na róż­ ne pytania. Dlaczego niektóre osoby lubimy, innych zaś nie? Co się dzieje, kiedy się zakochujemy? Co decyduje o udanym małżeństwie? 13

RODZAJE RELACJI

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Co to jest „udane” małżeństwo? Jak często krewni utrzymują ze sobą kontakty? Czy jakość związku może wywierać wpływ na na­ sze zdrowie? A jeśli tak, to jaki? Lista pytań nie ma końca i głównie z tego względu żadna indy­ widualna metoda nie dostarczy nam wszystkich odpowiedzi. Po­ dobnie jak badanie większości zagadnień psychologii społecznej, również analizowanie relacji między ludźmi wymaga zastosowania różnorodnych metod badawczych, z których każda ma pewne za­

zmieniają swoje postawy, by upodobnić je do postaw łubianej oso­ by? W tym wypadku wyciągnęlibyśmy wniosek, że satysfakcja z przyjaźni wywołuje podobieństwo postaw. Jest jeszcze jedna możliwość - ludzie zaprzyjaźniają się z osobami podobnymi do sie­ bie, ponieważ spotykają je w codziennym życiu, a takie podobne osoby na ogól lubią się nawzajem i przyjmują podobne posta­ wy. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich możliwości, ta nie wskazuje na bezpośrednią relację przyczynowo-skutkową między

lety i pewne ograniczenia. Nie poznamy odpowiedzi, przyglądając

dwiema zmiennymi, lecz na trzeci czynnik (podobieństwo), który

się tylko kilku badaniom; aby lepiej zrozumieć tę dziedzinę, musi­ my raczej gromadzić wiedzę zdobywaną przez wielu badaczy, któ­ rzy patrzą na te same aspekty związków interpersonalnych z róż­

wywiera wpływ na dwie pozostałe zmienne. Niestety, wielu ludzi błędnie interpretuje wyniki badań korela­ cyjnych i wyciąga pochopne wnioski na temat przyczyn i skutków.

nych punktów widzenia. Przyjrzyjmy się teraz niektórym meto­ dom badawczym.

Należy o tym pamiętać w trakcie analizowania badań omawianych w tym tekście.

Korelacje

Eksperym enty

Stosując metodę k o re la c ji, możemy sprawdzić, czy zachodzi zwią­

Metoda eksperymentalna jest narzędziem badawczym, które do­

zek między dwiema zmiennymi. Możemy na przykład zmierzyć wielkość podobieństwa postaw dwójki przyjaciół oraz poziom ich satysfakcji z przyjaźni (w tym wypadku zmiennymi są poziom po­

skonale nadaje się do określania przyczyny i skutku. Moglibyśmy na przykład poprosić ludzi o wypełnienie kwestionariusza na te­

dobieństwa postaw i poziom satysfakcji z przyjaźni). Jeżeli zaob­

wości obcych osób i poprosić o ocenę swoich uczuć wobec tych osób na podstawie postaw ujawnionych w profilach. Profile oso­

serwujemy, że większe podobieństwo postaw wiąże się z większą

mat ich postaw, a następnie przedstawić im różne profile osobo­

satysfakcją z przyjaźni, to możemy wyciągnąć wniosek, że istnieje pozytywna korelacja między tymi zmiennymi. To znaczy, że im bardziej podobne są postawy ludzi, tym bardziej zadowalająca bę­

bowości mogą się mieścić na skali od bardzo przypominających postawy przejawiane przez uczestnika do bardzo różnych od tych

dzie ich przyjaźń. Jest to użyteczna informacja, którą można wyko­ rzystać w dalszych badaniach. Jednak badania korelacyjne mają

nych, manipulujemy jedną zmienną, zwaną z m ie n n ą n ie z a le ż n ą (tutaj poziom podobieństwa postaw), obserwując, jaki efekt wy­

poważną wadę, ponieważ nie pokazują nam, czy jedna zmienna

wiera to na z m ie n n ą z a le ż n ą (tutaj poziom sympatii). Główna zaleta metody eksperymentalnej polega na tym, że poz­

wywołuje drugą, czy też nie. Bez odpowiedzi pozostaje też wiele pytań na temat przyczyn związku dwóch zmiennych. Czy ludzie wybierają przyjaciół, ponieważ przyjmują oni takie same postawy? Jeżeli tak, to —innymi słowy —podobieństwo postaw wywołuje satysfakcję z przyjaźni. Czy też jest inaczej - ludzie najpierw zaczy­ nają darzyć kogoś sympatią, a im bardziej go lubią, tym bardziej 14

postaw. W tym wypadku, w odróżnieniu od projektów korelacyj­

wala ona ustalić przyczynę i skutek. W naszym przykładzie może­ my określić, czy podobieństwo postaw wywołuje sympatię. Jednak metoda eksperymentalna ma też wiele ograniczeń, szczególnie w odniesieniu do badań nad związkami interpersonalnymi. Tak naprawdę nie możemy odtworzyć tego, jak ludzie odnoszą się do 15

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE RELACJI

siebie w realnym życiu. Na przykład codzienne doświadczenia

w stanie przekazać tylko ograniczoną ich ilość. Bardziej pogłębio­

spotykania kogoś nowego raczej nie polegają na tym, że najpierw oglądamy profil jego osobowości, a następnie świadomie ocenia­ my uczucia, które wobec niego żywimy. W sytuacjach laboratoryj­

ne przekazy można uzyskać tylko od stosunkowo nielicznej grupy

nych nigdy nie udaje się prawdziwie odtworzyć ważnych aspek­ tów bliskich związków. Z przyczyn praktycznych nie możemy,

sowana metoda tworzenia próby do badań polega na wykorzysta­ niu osób, do których łatwo dotrzeć, na przykład studentów. W ta­

a z etycznych nie powinniśmy, wywoływać w laboratorium takich uczuć, jak miłość, zazdrość i namiętność. Jeżeli chodzi o związ­

kiej p ró b ie o k a z y jn e j badane osoby są bardzo mało zróżnico­ wane pod względem wieku, statusu edukacyjnego czy społeczno-

ki interpersonalne, to ograniczenia eksperymentów laboratoryj­ nych wynikają z faktu, że za ich pomocą można badać tylko

-ekonomicznego oraz pod względem pochodzenia kulturowe­

raczej obojętne, pozbawione emocji interakcje między obcymi sobie ludźmi. Projekty korelacyjne i eksperymentalne mają zatem odmien­

uczestników. Jak się przekonasz w trakcie czytania tej książki, zazwyczaj sto­

go. Musimy pamiętać o tym, że w każdym badaniu psychologicz­ nym uzyskane wyniki mają zastosowanie do ludzi o tych samych cechach co uczestnicy badania. Zatem badania przeprowadzone z udziałem studentów zazwyczaj nie mogą zostać uogólnione na

ne zalety i uzupełniają się nawzajem. Korelacje pozwalają nam się

szerszą populację.

przyglądać zmiennym z realnego życia, takim jak miłość, zachowa­ nia seksualne i zaangażowanie. To oznacza, że prawdopodobnie metoda ta cechuje się tr a f n o ś c ią e k o lo g ic z n ą - może odtwo­

Rozwój badań nad relacjami interpersonalnym i

rzyć zachowanie, które pojawia się w rzeczywistych sytuacjach ży­ ciowych. Jednak nie pozwala nam wyciągać wniosków dotyczą­ cych przyczyny i skutku. Z kolei projekt eksperymentalny wpraw­ dzie umożliwia określenie czynników przyczynowych, lecz jesteś­ my w stanie badać tylko bardzo wąski zakres zachowań związa­ nych z relacjami, czyli tej metodzie brakuje trafności ekologicznej.

Do niedawna przebieg i zastosowanie badań nad związkami inter­ personalnymi były znacznie ograniczone. Ostatnio jednak dokona­ ła się w tej dziedzinie duża zmiana. Duck (1995) wskazuje na to, jak nieadekwatne i sztuczne były wczesne badania, które koncen­ trowały się głównie na pierwszych wrażeniach i czynnikach spra­ wiających, że jedna osoba okazuje się atrakcyjna dla innej. Stoso­

I właśnie dlatego musimy stosować więcej niż jedną metodę.

wano przede wszystkim badania laboratoryjne, w których pytano studentów college’u o ich prawie natychmiastowe reakcje na obce

W y b ó r uczestników

osoby lub o reakcje na fikcyjną osobę na podstawie lektury rzeko­ mo wypełnionego przez nią kwestionariusza postaw. W tym ostat­

Innym problemem, przed którym stają badacze związków inter­ personalnych, jest wybór uczestników do badania. Najlepiej było­

nim przypadku między ludźmi nie było żadnego kontaktu. W in­ nych badaniach nieszczęsnych studentów losowo dobierano w pa­

by dokładnie się przyjrzeć dużej i reprezentatywnej próbie spo­ łeczeństwa, złożonej z osób w różnym wieku, pochodzących z róż­

ry i organizowano im „randkę w ciemno”, a następnie dowiady­ wano się, jak oceniali swojego partnera z „randki” i czy chcieliby

norodnych grup kulturowych i społeczno-ekonomicznych. Nieste­ ty, pozyskanie takiej próby jest trudne i kosztowne. Dodatkowo,

się ponownie z nim spotkać (np. Walster i in., 1966). Uz^skaiie'

objęcie badaniem bardzo dużej liczby ludzi uniemożliwia pozyska­

ne do formułowania daleko idących wniosków i teorij

nie od nich szczegółowych informacji, gdyż każdy uczestnik jest

podstaw przyjaźni i satysfakcji ze związku. Duck (1995)

16

w ten sposób ograniczone informacje były później wyko

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

że takie badania nie obejmowały zwyczajnych interakcji codzien­ nego życia, takich jak zabawa i żartowanie, gotowanie, sprzątanie

RODZAJE RELACJI

w ramach społeczności - względnie trwałym, niezależnym od wy­

czy kąpanie dzieci, ani wzajemnego zrozumienia, które płynie z ta­ kich zwyczajnych czynności.

boru relacjom, które są najważniejsze w wielu wschodnich kolek­ tywistycznych kulturach, gdzie realizuje się raczej cele grupy niż cele osobiste. (Te zagadnienia zostaną szczegółowo omówione

Obecnie badania nad związkami interpersonalnymi mają znacznie szerszy zakres i przynoszą dużo bardziej złożony obraz

w rozdziale 8). Chociaż w niektórych spośród przeprowadzo­ nych ostatnio badań, zwłaszcza brytyjskich (np. Argyle, Hender­

relacji międzyludzkich. Obejmują nie tylko ich pozytywne strony - przyjemności, śmiech i radość z przyjaźni, miłości czy ze sto­

son, 1986), zajmowano się wieloma kulturami i przyglądano wię­

sunków w rodzinie - lecz także strony negatywne - irytację i roz­ drażnienie, które wszyscy uznajemy za nieodłączny element kon­

nych kulturach, to potrzebujemy jeszcze wielu analiz, zanim bę­ dziemy mogli sformułować jakiekolwiek uniwersalne teorie na

taktów między ludźmi. W badaniach analizuje się przebieg rze­

temat wszystkich rodzajów związków interpersonalnych i mię-

czywistych związków w dłuższym czasie, wyodrębniając czynni­ ki, które składają się na satysfakcję lub jej brak. Bada się też

dzygrupowych.

zom krwi oraz normom i zasadom rządzącym relacjami w róż­

sposoby radzenia sobie ze zmianami w naszych uczuciach wobec

ĆWICZENIA

innych ludzi. Takie badania mają szerokie zastosowanie praktycz­ ne i pomagają nam lepiej zrozumieć, dlaczego czujemy się szczę­ śliwi lub nieszczęśliwi.

1. Dlaczego m etody korelacyjne stosow ane w badaniach nad związ­

Podobnie jak to jest w innych dziedzinach psychologii, wiele badań dotyczących związków interpersonalnych przeprowadza się tylko w nielicznych kulturach. Moghaddam i współpracownicy

2. Na czym polega głów na zaleta stosow ania e k s p e ry m e n tó w do

(1993) zwracają uwagę na to, że autorzy większości badań z tej dziedziny w dużym stopniu ignorowali relacje ważne dla wschod­ nich s p o łe c z e ń s t w k o le k ty w is ty c z n y c h i zajmowali się nie­ omal wyłącznie aspektami związków mających duże znaczenie w zachodnich s p o łe c z e ń s tw a c h in d y w id u a lis ty c z n y c h - po­ czątkową atrakcyjnością, doborem przyjaciół i wyborem partne­

kami inte rpe rsona lnym i mają w iększą tra fn o ść ekologiczną niż m etody eksperym entalne?

badania zw iązków m iędzy ludźmi? 3. Jakie trudności napotyka badacz szukający reprezentatyw nej pró­ by uczestników do badania zw iązków interpersonalnych? 4. Jakie ograniczenia w ynikają z dobrania do pró by okazyjnej stu ­ d e n tó w w yższych uczelni?

R o d z a je z w ią z k ó w

ra życiowego. Takie badania obejmowały związki najważniejsze w ruchliwym, zurbanizowanym świecie zachodnim, gdzie prawie każdego dnia zawiera się nowe znajomości, media epatują seksem

W całym naszym życiu nawiązujemy liczne związki z innymi ludź­

i namiętnością, a wybór heteroseksualnego partnera opiera się na

mi bliskimi krewnymi. W miarę jak dorastamy, znaczenia nabierają

wierze w romantyczną miłość. Wielki nacisk kładzie się tu prze­ de wszystkim na wybór partnera, na budowanie i rozpadanie się związków, które uważa się za tymczasowe. Niewiele uwagi po­

inne relacje: zyskujemy przyjaciół, poznajemy kolegów i koleżanki z pracy, wchodzimy w związki romantyczne - a wszystkie codzien­ ne wydarzenia wiążą się z kontaktami interpersonalnymi, które

święca się natomiast takim związkom, jak więzy krwi i stosunki

w dużym stopniu decydują o jakości naszego życia. Rozważania

18

mi. Wielu z nas pierwsze ważne związki łączą z rodzicami i z inny­

19

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE RELACJI

na ten temat rozpoczniemy od afiliacji, podstawowej ludzkiej po­

przestraszeni, poszukujemy obecności innych osób („Nie wejdę do

trzeby kontaktu z innymi, a następnie przejdziemy do omówienia konkretnych rodzajów związków, które są dla nas ważne.

tego domu sama, ciotka Nelly przysięga, że tu straszy”). Ankieta Foxa pokazuje, że wolimy być sami w pewnych nieprzy­

Afiliacja

jemnych okolicznościach, na przykład kiedy jesteśmy zdenerwowa­ ni przed ważną rozmową albo właśnie oblaliśmy test, oraz w sytua­

A filia c ja to podstawowa potrzeba obecności innych ludzi. Jedną

cjach, które wymagają dużego skupienia, jak choćby przed ważnym

z najgorszych kar dla człowieka jest skazanie go na samotność i pozbawienie styczności z innymi ludźmi. Członkowie większo­ ści społeczeństw zazwyczaj poszukują towarzystwa, co świadczy

egzaminem, kiedy musimy jeszcze powtórzyć wiadomości. Niestety, badania nad afiliacją dotyczą zwykle wąskiego zakresu sytuacji —koncentrują się na sztucznych okolicznościach, zazwy­

0 tym, że nasza potrzeba przebywania z innymi jest, przynajmniej

czaj stresujących, w których pragnienie towarzystwa innych bądź

częściowo, instynktowna. Mieszkamy i pracujemy raczej w gru­

dążenie do samotności można łatwo zmierzyć. Typowym przykła­

pach niż samotnie; od tego zależy nasze przetrwanie. Kontaktuje­ my się z innymi osobami w różnych okolicznościach i w różnych

dem jest wczesne badanie Schachtera (1959), do którego często odwołują się inni autorzy. Schächter uprzedził grupę uczestników eksperymentu, że w kolejnych etapach badania mają się spodzie­

celach: po to, by się bawić, by zyskać akceptację, by złagodzić lęk bądź zaspokoić potrzeby seksualne.

wać bolesnych wstrząsów elektrycznych. Tym samym wywołał

Motywacja do przebywania z innymi ludźmi pochodzi z nasze­ go wnętrza, ale i z zewnątrz, wynika zarówno z naszej osobowości,

u tych osób wysoki poziom lęku. Z kolei członkowie grupy kon­ trolnej przeżywali tylko niewielki lęk, gdyż zostali zapewnieni, że

jak i z okoliczności zewnętrznych. Określone sytuacje, w których się znajdujemy, zwłaszcza nowe, niezrozumiale czy budzące lęk,

odczują jedynie bardzo łagodne wstrząsy, które będą ich co najwy­

skłaniają nas do poszukiwania kontaktu z ludźmi. Jednak potrzeba

żej łaskotać. Następnie wszystkich uczestników zapytano, czy wo­ leliby czekać samotnie, czy też w czyjejś obecności. Aż 63% osób

afiliacji nie jest taka sama u wszystkich osób, niektórzy są dużo bardziej towarzyscy od innych.

przeżywających duży lęk —w porównaniu z 33% osób, których lęk był niewielki - wybrało oczekiwanie w towarzystwie innych, co

Sytuacyjne czynniki w afiliacji

oznacza, że lęk zwiększa potrzebę afiliacji. Późniejsze badania do­ wiodły, że postawione w sytuacji wyboru osoby z pierwszej grupy

Pomyśl o chwilach, kiedy najbardziej cieszy cię czyjaś obecność, 1 o tych, w których pragniesz samotności. Z ankiety przeprowa­

wybierały towarzystwo osób będących w takim samym jak one po­ łożeniu (także oczekujących bolesnych wstrząsów), a nie osób,

dzonej przez Foxa (1980) wynika, że ludzie szczególnie chętnie

które nie miały się czego obawiać. W klasycznym już cytacie

przebywają z innymi w przyjemnych okolicznościach bądź w sytu­ acjach zagrożenia. Jeżeli chcemy dobrze się bawić - na przykład posiedzieć w pubie, obejrzeć mecz piłki nożnej lub iść do kina

Schächter zauważył, że „Nieszczęście nie kocha po prostu jakie­ gokolwiek towarzystwa, lecz kocha towarzystwo nieszczęśliwe”

- większość nas woli mieć towarzystwo, niż robić to samotnie, a nasze sukcesy odczuwamy pełniej, kiedy dzielimy się z kimś prze­

(Schächter, 1959, s. 24). Należy odnotować, że badanie Schachtera budzi wątpliwości

życiami („Muszę ci to powiedzieć - właśnie zdałem egzamin na

natury etycznej, ponieważ możemy być prawie pewni, że ocze­ kiwanie na bolesne wstrząsy wywoła u ludzi napięcie i strach.

prawo jazdy”). Także wtedy, kiedy jesteśmy zaniepokojeni lub

Ponadto badanie zostało przeprowadzone w bardzo sztucznych

20

21

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE RELACJI

warunkach i dlatego można powiedzieć, że brakuje mu trafności

W tego typu warunkach porównywanie społeczne ustępuje

ekologicznej.

miejsca próbom obniżenia lęku dzięki zwróceniu się do współ­ czujących ludzi, którzy mogą nam zapewnić wsparcie emocjo­

Jedno z późniejszych badań, przeprowadzone w sytuacji bliższej realnemu życiu, pokazało, że ludzie w stresujących okoliczno­ ściach nie zawsze wybierają przebywanie z osobami, które czeka podobny los. Kulik i Mahler (1989) zauważyli, że oczekujący na operację pacjenci chorzy na raka woleli spędzać czas z osobami, które wracały do zdrowia po takiej operacji, niż z osobami w po­ dobnej sytuacji co oni. Płynie z tego wniosek, że kiedy napotyka­ my nieznane zagrożenie, zwracamy się do ludzi o większym niż na­ sze doświadczeniu w nadziei, że złagodzą trapiące nas lęki lub przynajmniej przekażą nam jakieś informacje.

nalne i pocieszenie. • Poszukiwanie informacji. Są badania, takie jak wspomniane wcześniej badanie Kulika i Mahler (1989), z których wynika, że w okolicznościach budzących lęk dorośli, podobnie jak dzieci, szukają pocieszenia u osób wiedzących więcej niż oni sami; a kto wie więcej niż osoba, która doświadczyła tego samego zagrożenia? Oczywiście te trzy motywy nie wykluczają się nawzajem, a często wszystkie odgrywają rolę. W rzeczywistych sytuacjach nie jesteśmy

M otyw y afiliacji

zmuszeni wybierać pomiędzy jedną grupą ludzi a inną i możemy,

Według Buunka (1996) jest wiele motywów skłaniających ludzi do nawiązywania kontaktów z innymi osobami, lecz trzy najważniej­

szczególnie gdy odczuwamy lęk, kontaktować się z różnymi osoba­ mi, które razem zaspokajają wszystkie trzy nasze potrzeby. Na

sze to: porównywanie społeczne, redukcja lęku i poszukiwanie informacji.

przykład ktoś, u kogo właśnie rozpoznano raka jelita, prawdopo­ dobnie będzie chciał rozmawiać z ekspertami oraz z ludźmi, którzy wcześniej cierpieli na tę samą chorobę, gdyż mogą mu dostarczyć

• Porównywanie społeczne. W badaniu przeprowadzonym w wa­ runkach zbliżonych do warunków naturalnych, Buunk i VanYperen (1991) przekonali się, że ludzie, którzy mają wątpliwo­ ści na temat swojego małżeństwa, szczególnie gdy są w nim nieszczęśliwi, często rozmawiają o tym z osobami w podobnej sytuacji, aby dokonać porównania społecznego. W myśl t e o ­

informacji i być może zmniejszyć jego lęk. Chory będzie też naj­ pewniej szukał kontaktu z osobami znajdującymi się w takim poło­ żeniu jak on, gdyż może z nimi razem przeżywać to doświadczenie i porównywać się z nimi. I wreszcie, zwróci się do bliskich przyja­ ciół i do rodziny, by uzyskać od nich wsparcie emocjonalne w tym trudnym okresie.

r ii p o r ó w n a ń s p o łe c z n y c h , sformułowanej przez Festingera

(1954), ludzie chcą porównywać swoje uczucia i reakcje z tymi, jakie przejawiają ludzie znajdujący się w takim samym poło­

Czynniki osobowościowe w afiliacji

żeniu. Sprawdza się to zwłaszcza wtedy, kiedy znajdujemy się w nowej sytuacji lub w sytuacji budzącej lęk.

którzy ludzie zawsze będą bardziej skłonni do kontaktów społecz­ nych niż inni. Można zauważyć istotne różnice w cechach i zacho­

• Redukcja lęku. Mówiliśmy już o tym, że w okolicznościach bu­

waniu ludzi o dużej potrzebie afiliacji oraz tych, u których ta po­ trzeba jest niewielka. Ogólnie mówiąc, tym pierwszym zależy

dzących lęk, jeżeli mamy wybór, to wolimy przebywać z ludźmi, którzy już przeżyli taką sytuację, niż z tymi, którzy dopiero ma­ ją przejść przez to doświadczenie (np. Kulik, Mahler, 1989). 22

Chociaż są sytuacje, gdy częściej poszukujemy towarzystwa, nie­

na tworzeniu i utrzymywaniu pozytywnych związków z innymi osobami, mają też tendencję do uważnego obserwowania innych 23

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE RELACJI

w interakcjach społecznych. Są przyjacielscy i na ogół cieszą się popularnością. Być może dlatego, że zależy im na akceptacji i lęka­

naruszając prywatności drugiej osoby. Nie krytykują się nawzajem

ją się odrzucenia, starają się nie obrażać innych osób i wykazują wysoki poziom lęku w sytuacjach społecznych. Zatem chociaż po­

o ich przyjaciołach, gdy ci są nieobecni. Poziom intymności w przyjaźni, podobnie jak stabilność tego

trzeba afiliacji należy do podstawowych potrzeb człowieka, u nie­ których ludzi jest ona większa niż u innych.

związku, może być różny. Dziecięce przyjaźnie są raczej mało sta­ bilne, z kolei te zawierane w okresie dorastania i we wczesnej do­

w obecności osób trzecich i nie tolerują, kiedy inni źle wyrażają się

ĆWICZENIA

rosłości bywają często najbliższe i najtrwalsze. Do niedawna psychologowie niewiele uwagi poświęcali przyjaź­

1. W jakich o ko liczn o ścia ch szcze g ó lnie p ra g n ie m y o b e c n o ś c i in­

niom z rówieśnikami w okresie dzieciństwa, koncentrując się ra­

nych osób, a w jakich - w o lim y być w sam otni? 2. P rzypom nij sobie o sta tn ie dw a ty g o d n ie i w skaż sytuacje, kiedy

czej na związkach między rodzicami a dziećmi. Teraz ta tendencja ulega zmianie. Stało się bowiem jasne, że przyjaźnie z rówieśnika­

okoliczności są p o d o b n e do sytuacji, któ re p rze d sta w iłe ś w o d ­

mi odgrywają ważną i wyjątkową rolę w rozwoju dzieci, pomaga­ jąc im przejść od dziecięcej zależności do niezależności cechującej

pow iedzi na pytanie 1?

młodego dorosłego człowieka1.

w o la łe ś być sam , oraz te , kiedy pragnąłeś to w a rz y s tw a . Czy te

3. M ożna pow iedzieć, że badanie Kulika i M ahler (1989) ce ch u je się w iększą tra fn o ś c ią eko lo giczn ą niż badanie S chachtera (1959). Co to je s t tra fn o ś ć ekologiczna? (Jeżeli m asz w ą tp liw o ś c i, spraw dź w Słow niczku). Na jakiej p o d s ta w ie m ożem y s tw ie rd zić, że te dw a badania różnią się pod ty m w zględem ? (Pamiętaj, aby uw zg lę d n ić tę kw e stię w ocenie tych badań).

Przyjaźń

Przyjaźnie przybierają rozmaite formy i służą różnym celom w kolejnych etapach życia. Chociaż dzieci w wieku przedszkolnym nawiązują bliższe kontakty z pewnymi rówieśnikami, a z innymi nie, w tym wieku nie znają pojęcia przyjaźni jako trwałego związ­ ku: przyjaciele to po prostu towarzysze zabaw. Począwszy mniej więcej od wieku 8 lat, dzieci zaczynają spo­ strzegać przyjaciół jako ludzi, na których lojalność można liczyć, którzy są mili i wrażliwi na potrzeby innych oraz skłonni do współ­

Przyjaciółmi są ludzie, których lubimy; przebywanie z nimi i wspólne wykonywanie różnych czynności przynosi nam radość.

pracy (Pataki i in., 1994). Dla nastolatków ważne jest to, że przyja­

Znane powiedzenie mówi: „możesz wybrać sobie przyjaciół, ale rodziny nie wybierasz”. Zatem w przeciwieństwie do przynależno­

najskrytszymi uczuciami (Hartup, 1992). W okresie dojrzewania przyjaźnie z osobami tej samej płci są prawdopodobnie bardziej in­

ści do rodziny, przyjaźń jest całkowicie dobrowolna. Przyjaźń jest

tensywne niż w jakimkolwiek innym przedziale wiekowym.

zjawiskiem uniwersalnym: w każdym wieku, we wszystkich kul­ turach i klasach społecznych kobiety i mężczyźni, dziewczyny i chłopcy tworzą więzy przyjaźni.

W miarę jak młodzi ludzie dorastają i zakładają rodziny, przy­ jaźnie stają się mniej ważne w ich życiu i nie tak bliskie. Dorośli na

Argyle i Henderson (1985) sporządzili krótkie zestawienie norm i zasad, które są najważniejsze w przyjaźni (zob. rozdział 7). Przyjaciele bezinteresownie pomagają sobie w potrzebie; ufają sobie, szanują się i dzielą swoimi sekretami, jednocześnie nie 24

ciele naprawdę rozumieją ich mocne i słabe strony i chcą się dzielić

1 Bardzo wnikliwe studium poświęcone wpływom rówieśników na rozwój dzieci przedstawiła Judith R. Harris w książce Geny czy w ychowanie? Co wyrośnie z naszych dzieci i dlaczego. (2000. Warszawa: Jacek Santorski i Co.; tłum. A. Pol­ kowski). Harris twierdzi, że to nie rodzice, ale rówieśnicy przesądzają o kierunku rozwoju dzieci (przyp. red. nauk.).

25

RODZAJE RELACJI

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

ogół wybierają przyjaciół ze swego bezpośredniego sąsiedztwa i z miejsca pracy; takie przyjaźnie są zazwyczaj mniej intensywne niż te oparte na wczesnych związkach (Argyle, Henderson, 1985).

Związki pomiędzy rodzeństwem są często najbardziej trwałe spośród wszystkich relacji w naszym życiu. Odznaczają się też wy­ jątkowością z powodu ogromu wspólnych doświadczeń. Chociaż

Wbrew powszechnym przekonaniom większość starszych osób

intensywność kontaktów może być różna, większość ludzi mówi

(powyżej 60. roku życia) nie jest samotna i pozbawiona przyja­ ciół; przeważająca ich liczba ma przynajmniej jednego bliskie­

0 poczuciu bliskości z siostrami i braćmi, przynajmniej pod pew­

go przyjaciela. W starszym wieku przyjaciele zapewniają sobie nawzajem bliskość, towarzystwo do wspólnych zajęć, są też źró­ dłem ekscytacji i radości (Adams, 1986). Przyjaźń ma szczegól­ ne znaczenie dla starszych kobiet, które częściej wdowieją niż mężczyźni. Kobiece przyjaźnie różnią się od męskich i to niezależnie od

nymi względami (Bank, 1992). Najsilniejsze są więzi pomiędzy sio­ strami, ale wszystkie związki łączące rodzeństwo zapewniają wiele wsparcia emocjonalnego i ciepła, mimo iż może je cechować pew­ na rywalizacja. Często największa zażyłość, jaka może się zrodzić między krew­ nymi pochodzącymi spoza najbliższej rodziny, charakteryzuje rela­

wieku zaprzyjaźnionych osób. Różnice te omówimy w rozdziale 8.

cje dziadków i babć z wnuczętami. Ta wzajemna bliskość wynika z faktu, że dziadek i babcia nie odpowiadają za utrzymywanie dy­

Związki z krew nym i

scypliny i mogą po prostu cieszyć się towarzystwem potomstwa. Z perspektywy wnucząt dziadek i babcia to osoby, z którymi moż­

Dla ogromnej większości ludzi związki z członkami rodziny, szcze­ gólnie z rodzicami i dziećmi, są bardzo istotną częścią otocze­

na się dobrze bawić i do których można się też zwrócić w razie nieporozumień z rodzicami.

nia społecznego od narodzin aż do śmierci. Mimo że czasem krew­ ni powodują wielkie rozdrażnienie, to jednak rodzina pełni ważną funkcję w naszym życiu —zapewnia nam wspólną tożsamość i sta­

Według Hatfield i Rapsona (1987) najwcześniejsze etapy związku

nowi bezpieczną przystań. Wbrew stereotypowi odizolowanej, „nuklearnej” rodziny, ogól­ nie przyjętemu w świecie zachodnim, związki pomiędzy członkami

miłosnego mają znaczące i szczególne aspekty poznawcze, behawio­ ralne i emocjonalne. Kiedy się zakochujemy, początkowo obiekt na­ szej namiętności całkowicie zaprząta naszą uwagę i czujemy ogrom­

rodziny, nawet mieszkającymi z dala od siebie, są często bardzo

ne pragnienie, by wzajemnie się poznać. Emocje są bardzo żywe

bliskie - szczególnie teraz, w epoce telefonów, faksów i e-maili. Finch i Mason (1993) zauważyły, że większość dorosłych kontak­

1 mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Jeżeli wszystko toczy się zgodnie z naszymi pragnieniami, jesteśmy uszczęśliwieni,

tuje się ze swoimi matkami przynajmniej raz w tygodniu, a ponad

a gdy nasza miłość pozostaje nieodwzajemniona, pogrążamy się

10% widuje je codziennie. Niezależnie od tego, jak duża odległość dzieli rodziców i dzieci, więzi pozostają silne, najsilniejsze zazwy­ czaj z matkami. Czujemy się w pewien sposób zobowiązani do

w rozpaczy. W każdym wypadku poziom pobudzenia fizjologiczne­ go jest wysoki, towarzyszą nam też niepewność i lęk. Przeżywamy

utrzymywania kontaktów z członkami najbliższej rodziny, zwłasz­ cza z rodzicami. Jednak podtrzymujemy te więzi także z powodu

seksualne, czujemy również potrzebę troszczenia się o ukochaną

obopólnego zadowolenia - kontaktujemy się nie tylko dlatego, że

uczucia są wzajemne, chcą spędzać ze sobą każdą chwilę i, zajęci so­

musimy, lecz także dlatego, że chcemy.

bą, nie mają już czasu dla nikogo innego.

26

Związki rom antyczne

fascynację obiektem naszych uczuć, ogarnia nas wielkie pożądanie osobę. W początkowych etapach związku kochankowie, których

27

RODZAJE RELACJI

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Walster2 i Walster (1978) stwierdzili, podobnie jak wielu innych

wywieranych przez osoby poznawane w warunkach laboratoryj­

badaczy, że namiętna miłość jest bardzo delikatna i nietrwała,

nych. Ponadto, większość badań z tej dziedziny dotyczyła pra­

w przeciwieństwie do innych rodzajów miłości, które mogą trwać przez całe życie. Z licznych badań wynika, że w części związków

wie wyłącznie związków, które są ważne w zachodnich indywi­

romantyczna miłość z czasem słabnie i zastępuje ją miłość przyja­ cielska. Tematem miłości zajmiemy się szczegółowo w rozdziale 2.

we wschodnich społeczeństwach kolektywistycznych. • Afiliacja to podstawowa potrzeba obecności innych ludzi. Jest

dualistycznych kulturach, a nie tych, które odgrywają dużą rolę

POWTÓRZENIE MATERIAŁU

szczególnie silna w przyjemnych okolicznościach i w sytuacjach zagrożenia. Według Buunka (1996) trzy główne przyczyny ludz­

1. Sporządź listę zalet i w ad m etody korelacyjnej i m e to d y ekspery­

kiego dążenia do przebywania z innymi to porównywanie spo­

m entalnej w badaniu zw iązków interpersonalnych. 2. W ym ie ń uw agi krytyczne na te m a t badań zw iązków m iędzyludz­ kich, które fo rm u łu je Duck (1995). 3. Ja kie ograniczenia o m aw iają M o g h a d d a m i w s p ó łp ra c o w n ic y (1993)?

łeczne, redukcja lęku i poszukiwanie informacji. • Przyjaźń jest dobrowolnym związkiem z ludźmi, których lubi­ my. Przyjaciele pomagają sobie w potrzebie, darzą się zaufaniem i szanują się nawzajem. Dzielą się zwierzeniami, jednocześnie nie naruszając prywatności drugiej osoby. Przyjaźnie są bardzo

4. W po rów naniu z liczbą badań nad związkam i rom antycznym i, nie­

ważne w całym życiu człowieka, ale szczególnie w wieku dojrze­

w ie le badań p o ś w ię c o n o w ię zo m krw i. Jakie przyczyny w ła ś n ie

wania. • Związki z członkami rodziny są najtrwalsze ze wszystkich. Wię­

takich zainteresow ań zachodnich p sych o lo g ó w m o g lib y w skazać M o g h a d d a m i w sp ó łp ra co w n icy?

kszość dorosłych kontaktuje się ze swoimi matkami przynaj­ mniej raz w tygodniu. Rodziny pełnią ważne funkcje, zapewnia­ jąc poczucie tożsamości i podstawę bezpieczeństwa.

P o d s u m o w a n ie LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Argyle, M ., Henderson, M. (1985). The Anatom y o f Relation-

• Żadna pojedyncza metoda badawcza nie wystarcza do pełnego badania związków interpersonalnych. Projekty korelacyjne ce­ chuje stosunkowo duża trafność ekologiczna, lecz nie pozwalają

ships. Harmondsworth: Penguin. W rozdziale 4 szczegółowo jest omówiona przyjaźń, a w rozdziale 9 - więzy krwi. W książce tej

nam one określić przyczyny i skutku. Za to dzięki eksperymen­

znajdziemy też rozważania na temat relacji z sąsiadami i kolegami

tom możemy wprawdzie ustalić przyczynę i skutek, lecz mierzy­ my tylko ograniczone czynniki w sztucznym środowisku. • Wczesne badania nad związkami interpersonalnymi doczekały

z pracy. Pojawia się w niej wiele tematów poruszonych w niniejszej publikacji, takich jak zasady kierujące związkami. Ta przystępnie

się krytyki za sztuczność projektów badawczych i ich ograniczo­ ny zakres. Koncentrowały się raczej na pierwszych wrażeniach

2 Elan Hatfield, współautorka pracy, na którą Diana Dwyer powołuje się na po­ przedniej stronie, i Elan Walster to ta sama badaczka (przyp. red. nauk.).

28

napisana książka zawiera liczne opisy badań oraz zagadnienia po­ mijane w innych pozycjach. Cramer, D. (1998). Close Relationships. London: Edward Ar­ nold. Tematem rozdziału 1 są podstawy badania związków inter­ personalnych, problemy i ograniczenia tych badań, a także zasto­ sowania każdej z metod badawczych. 29

RODZAJE MIŁOŚCI

2. Rodzaje m iłości3

przyjacielska są uważane za skrajności na kontinuum, tym, co je różni, jest głębia uczucia i poziom zaangażowania. Natomiast mi­ łość namiętna to zupełnie inny rodzaj miłości. • Lubienie to uczucie, które żywimy wobec przypadkowych zna­ jomych. • Miłością przyjacielską darzymy osoby, z którymi łączy nas głę­

P o d sta w o w e ro z ró żn ie n ie : m iło ś ć przyjacielska i m iło ś ć n a m iętna

boka więź. • M iłość namiętna to silny stan emocjonalny, na który składa­

R u b in a m o d e l lu b ie n ia i m iło ści

ją się głębokie uczucia czułości, pobudzenia, lęku i pożądania

S te rn b e rg a trójkąt m iło ś c i

seksualnego.

S z e ś ć s ty ló w m iło ś c i w ed łu g J o h n a Lee R o d zaje m iło ś c i a style przyw iązania

Berscheid i współpracownicy (1989) oraz Hatfield i Walster (1978)

P o d s u m o w a n ie

wskazali na ważne różnice pomiędzy miłością przyjacielską a miło­ ścią namiętną:

Chociaż używamy słowa „miłość”, aby opisać nasze uczucia wobec najbliższych przyjaciół, rodziców i partnerów w związkach roman­ tycznych, wiemy, że emocje, które odczuwamy wobec każdej z tych

• Miłość przyjacielska (i lubienie) rozwija się dzięki rzeczywiste­

osób, są różne. Zdajemy też sobie sprawę z tego, że kiedy mówimy o lubieniu jednego z przyjaciół i kochaniu innego, uczucia, które do nich żywimy, nie są całkowicie odmienne. Różnią się raczej ilościo­

na wyobrażonej gratyfikacji i na fantazjach. • M iłość namiętna z czasem słabnie, a miłość przyjacielska się

wo niż jakościowo. W tym rozdziale przyjrzymy się klasyfikacjom rodzajów miłości, dokonanym przez psychologów społecznych.

mu wzajemnemu nagradzaniu się, a miłość namiętna opiera się

pogłębia i wzmacnia. • Miłość namiętna żywi się nowościami i niepewnością, a miłość przyjacielska zasadza się na „swojskości” i przewidywalności. • Miłość przyjacielska jest uczuciem całkowicie pozytywnym, na­ tomiast emocje związane z miłością namiętną są zarówno pozy­

P o d s t a w o w e r o z r ó ż n ie n ie : m iło ś ć p r z y ja c ie ls k a i m iło ś ć n a m ię t n a Berscheid i Walster (1978) wyróżnili lubienie, m iło ś ć p r z y ja ­ c ie ls k ą i m iło ś ć n a m ię tn ą (r o m a n ty c z n ą ). Lubienie i miłość

tywne, jak i negatywne. Kiedy się zakochujemy, przeżywamy ra­ dość i podniecenie, ale także zazdrość i lęk.

R u b in a m o d e l lu b ie n ia i m iło ś c i Aby przeanalizować zagadnienie sympatii i różnych rodzajów mi­

3 N ieco odmienny sposób opisywania miłości zaproponował Bogdan Wojciszke (1 9 9 3 ). Psychologia m iłości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (przyp. red. nauk.).

30

łości, należy dysponować jakimiś sposobami ich pomiaru. Ru­ bin (1970, 1973), jeden z pierwszych psychologów społecznych, 31

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE MIŁOŚCI

którzy próbowali zmierzyć lubienie i miłość, opracował Skalę M i­

pici, lecz kobiety deklarowały więcej miłości do przyjaciół. Na

łości i Skalę Lubienia. Badanie, które przeprowadził w celu opra­

podstawie tych wyników uznano, że w związkach dorosłych osób mężczyźni kochają tylko w kontekście związków o charakterze

cowania tych skal, skłoniło go do rozróżnienia lubienia i miłości, o jakiej mówią spotykające się ze sobą pary. Według Rubina lu­ bienie wiąże się z czułością i szacunkiem, miłość zaś składa się z trzech elementów:

seksualnym, a kobiety doświadczają przynajmniej niektórych as­ pektów przywiązania, troski i - w mniejszym stopniu - intymności w różnych związkach z ludźmi.

P r z y w ią z a n ie . Silna potrzeba fizycznej obecności ukochanej

Kom entarz

osoby i wsparcia z jej strony oraz pragnienie, by spełniała ona nasze oczekiwania.

Chociaż wielokrotnie argumentowano, że nie można zmierzyć mi­ łości, wyniki pokazują, że skale opracowane przez Rubina cechuje

• Troska. Troszczenie się o ukochaną osobę przejawiające się w chęci pomagania jej i wspierania.

pewna trafność. W czasie sesji eksperymentalnych Rubin (1973)

•

• Intymność. Pragnienie bliskiego i zażyłego kontaktu z ukochaną osobą w atmosferze zaufania. Rubin poprosił spotykające się ze sobą pary o wypełnienie Skali Miłości i Skali Lubienia w odniesieniu do partnera i do bliskiego

zauważył, że pary, które uzyskiwały dużo punktów na Skali M iło­ ści, utrzymywały częstszy kontakt wzrokowy, a partnerzy wielo­ krotnie mówili, że się kochają. W badaniu katamnestycznym, prze­ prowadzonym po sześciu miesiącach, wyniki na Skali Miłości okazały się dobrym predyktorem powodzenia związku. Pary, które osiągały wysokie rezultaty, częściej nadal były razem i zaangażowa­

przyjaciela. Oto niektóre określenia z obu skal: pierwsze trzy po­

ły się w trwały związek.

chodzą 'ze Skali Lubienia, a trzy pozostałe - ze Skali Miłości. Dla każdego określenia można udzielić odpowiedzi na skali od 1 (zu­ pełnie się nie zgadzam) do 10 (całkowicie się zgadzam).

Teraz omówimy inne klasyfikacje rodzajów miłości. Zauważysz, że wszystkie te klasyfikacje, mimo że są bardziej złożone od prostego podziału na miłość przyjacielską i miłość namiętną, wykorzystują

1. Ta osoba jest jedną z najmilszych osób, jakie znam. 2. Jest to taka osoba, z którą chciałbym przebywać. 3. Mam wielkie zaufanie do opinii tej osoby. 4. Czuję, że mogę się zwierzyć tej osobie dosłownie ze wszystkiego. 5. Przebaczyłbym tej osobie wszystko. 6. Zrobiłbym dla tej osoby prawie wszystko.

to podstawowe rozróżnienie.

S te r n b e r g a t r ó jk ą t m iło ś c i Sternberg uważa, że miłość składa się z trzech podstawowych ele­ mentów:

(Na podstawie: Rubin, 1973) • Intymność - składnik emocjonalny. Obejmuje dzielenie się, Rubin się przekonał, że jeśli chodzi o pary, to nie ma wielkiej róż­ nicy w miłości, jaką wyrażają kobiety i mężczyźni, chociaż kobiety

wzajemne zrozumienie i wspieranie emocjonalne. Zapewnia

na ogół bardziej lubiły mężczyzn, niż oni lubili kobiety. Przedsta­

ciepło w związku. • Namiętność - składnik motywacyjny. Opiera się na pocią­

wiciele obu pici tak samo oceniali sympatię do przyjaciół tej samej

gu seksualnym, pożądaniu seksualnym i stanie zakochania.

32

33

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE MIŁOŚCI

Chociaż pragnienia seksualne odgrywają dużą rolę w namiętno­

pozwala nam w przybliżeniu określić sytuację każdego z partne­

ści, składają się na nią też inne potrzeby, takie jak potrzeba po­

rów w miłosnym związku. Po drugie, analizując różnice między rodzajami miłości przejawianymi przez partnerów, określamy ob­

czucia własnej wartości i afiliacji. • Zaangażowanie/decyzja - składnik poznawczy. Oznacza podję­ cie decyzji, że się kogoś kocha, i długoterminowe zaangażowa­ nie w utrzymanie tej miłości. Wymienione składniki miłości tworzą różne kombinacje, z których powstaje siedem odmian miłości; pokazujemy je w tabeli 2.1.

szary, w których konieczne jest przeprowadzenie zmian lub osią­ gnięcie kompromisu, aby związek mógł przetrwać. Jednym z niedostatków tego modelu jest niejednoznaczne zde­ finiowanie składnika zaangażowania/decyzji, które powoduje trud­ ności w stwierdzeniu, na jakiej podstawie człowiek decyduje się kogoś kochać (Cramer, 1998).

ĆWICZENIE Pomyśl o film ach, książkach i sztukach teatralnych o pow iadających

S z e ś ć s t y ló w m iło ś c i w e d łu g J o h n a L ee

o rom a n tyczn e j m ltości. M oże to być Duch, Titanic, M ó j chtopak

b e rg o w skich rodzajów m iło ści są g łó w n ym te m a te m każdego z tych

Na podstawie materiałów z sondażu przeprowadzonego wśród osób dorosłych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Wielkiej

film ó w .

Brytanii socjolog John Lee (1973) wyodrębnia sześć stylów miło­

się że ni i Sposób na blondynkę. Z a sta n ó w się, któ re ze S tern-

ści (tabela 2.2). Sternberg twierdzi, że każdy z trzech składników - intymność, na­ miętność i zaangażowanie/decyzja - różni się od pozostałych pod względem czasu trwania i szybkości, z jaką słabnie. Namiętność szybko narasta, a zazwyczaj szybko opada; zaangażowanie stop­ niowo się zwiększa, a następnie mija; intymność narasta powoli

Kom entarz

Wyróżnione przez Lee style miłości można spostrzegać w katego­ riach składników określonych przez Sternberga. Na przykład mi­

w dłuższym czasie. Powodzenie związku lub jego klęska zależą po

łość romantyczna (eros) zawiera dużą dozę namiętności, a miłość przyjacielska (storge) charakteryzuje się wysokim poziomem zaan­

części od tego, czy potrafimy się zmieniać, w miarę jak zmienia się każdy ze składników miłości.

gażowania i intymności, lecz niewielką namiętnością. Hendrick i Hendrick (1989) opracowali „kwestionariusz miło­ ści”, aby empirycznie badać style miłości. Znaleźli dowody po­ twierdzające zasadność idei odrębnych stylów miłości. Jednak

Kom entarz

W teorii Sternberga, inaczej niż w większości wcześniejszych teo­

rzadko można przypisać miłość odczuwaną przez daną osobę do jednego stylu, raczej będzie ona pewną kombinacją kilku stylów.

rii, wyróżniono więcej niż jeden czy dwa rodzaje miłości. Dzięki

Jedna z różnic w stylach miłości opiera się na płci. Hendrick

temu łatwiej nam dostrzec, że miłość jest raczej złożonym niż jed­ nolitym zjawiskiem.

w miłość od pierwszego wejrzenia (miłość romantyczną) i częściej

Teoria Sternberga ma też pewne zastosowania praktyczne. Po pierwsze, możliwość zmierzenia wszystkich trzech komponentów 34

i współpracownicy (1984) dostrzegli, że mężczyźni częściej wierzą są „graczami”. Kobiety raczej pragmatycznie dokonują wyboru partnera i przeżywają miłość przyjacielską. 35

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE MIŁOŚCI

o

o.

ar

o

a>. ęn a> ^ o -a

_Q 3 ar c

'O

o.

"O

9? ‘o .

V

o.

a> a>

o -a

E N ■o 0 K I O. 3 Zx£ _ą>

o.

o

o

o.

U) o 0 cz o E C D -C O 0 5 P o £ N o —

o) ‘o

-Q

r- co

o

co 3

a> m co £r co .2 CU 1 -5 O ® Q- o

0

£T

CO

ą> £

S. _ N 0 O 'c O)

O

T3 O

o

CD

C D ' § fsj O CO CD m

‘c 0 *0 K I O >§ K I >K I O. K I

O C O

to _Q

C D O N K O

o

C O

£r

(D

CD

§

o.

0

§

CD

CD

N

ar

fsj

E 0 o N 0 0 K I ar "O 0 '0 ■ i— ' Q C D C D 0 _O O § N "O O I E o. ■0o

>O • i— < '0 E CD* ■o >• i— < a> > Zx£ o • i— < § ~ E K sJ cd a> 0 >- C K I D l T §i o S Q _. • i— -i-* < > - KI O 00 M “O

2CD -sg tO m § 0 ^o

c£

CO JD

o

"O

O '-= >CO' C ^ KI _Q &=I v C D >

°O

CD

rrr

©

P

C D O C DC C

_0 T3

CD

C O O.

O

'O 'c

o

E

_

CD

0

© 1q

£

0 >K I K I 0 0 3 O "O 3 K I '0 O ‘o O

c d

O. 'O

£

E

0

'O

cc

C D * C O O

‘o E

O

■O ■o co

8* 1

0

° -§ 'o KO

tD P

.0

(U* ‘>

E

O C >• >

2 CD -

c °O O _v: -CZ 0 O • i— < Z^ 0 £ ‘0 c 'O E z^ 0 fsj 0 ar M 5 1 0 JZ ‘o o >3 c K I K I O o O >Q _ cz _o 0 0 E 0 o C O

0

8

3CO o

0

§

0

'5 >-

0 z^ 0 0 ‘o 0 >. M Q _ ‘o K O O E

0

cz 0 • i— < 0 O. o

0

CD*

CO

c

0

CD

O "O

>• J KI

3

CD

JC

•KI CD

§ O

z^

9?

0

5

■O

E

o o a>

E

o

o

"o

CD

CD'

§

^ s 0 i5 M ko

K _> 0 K O CZ 2

0

0 sO S K O 0 2 cl

2

45

2

0

o ą> §

t

Tabela 2.1 Sternberga rodzaje miłości i ich składniki

o

36

0

cz 0

0

o 0 U) T3 c

0 0

N c

T3 Q > £ C D

O

c

E

c

37

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

RODZAJE MIŁOŚCI

Tabela 2.2

Cramer (1987) przeprowadził w grupie studentów ankietę

Sześć stylów miłości w edług Johna Lee

opartą na wyróżnionych przez Lee stylach miłości. Uznał, że pun­ kty zawarte w kwestionariuszu ankiety można podzielić na cztery

Rodzaj miłości

Miłość

Nazwa grecka

Eros

romantyczna

Miłość

Storge

przyjacielska

Opis

Wszechogarniające doświadczenie emo­ cjonalne, nagły silny pociąg fizyczny do drugiej osoby. Przyjemna intymność, która narasta powo­ li i wiąże się ze wzajemnym dzieleniem się i stopniowym odsłanianiem siebie.

Miłość : jako gra

Ludus

Miłość oparta na zabawie i strategii, po­ zbawiona zaangażowania, nastawiona na „działanie na dwa fronty". Jest zazwyczaj krótkotrwała i kończy się, gdy do związku wkrada śię nuda.

Miłość . zaborcza

Mania

Miłość intensywna emocjonalnie, obse­ syjna, pełna zazdrości, wykazywana przez niespókojne ośoby, które żyją w ciągłym lęku przed odrzuceniem.

kategorie: satysfakcja ze związku, otwartość związku, znaczenie związku i bliskość fizyczna. Wyniki dotyczące tych czterech czyn­ ników korelowały z pięcioma stylami miłości — miłością roman­ tyczną (eros), miłością zaborczą (mania), miłością przyjacielską (storge), miłością praktyczną (pragma) oraz miłością jako grą (ludus). Na przykład bliskość fizyczna pozytywnie korelowała z ero­ sem, lecz negatywnie ze storge. Takie czynniki, jak satysfakcja ze związku, otwartość związku, znaczenie związku i bliskość fizyczna mogą zatem służyć do rozróżniania stylów miłości. Teorie Lee i Sternberga są bardzo opisowe; mówią nam o tym, które style ludzie stosują, ale tylko w niewielkim stopniu wyjaśnia­ ją, dlaczego przyjęli oni taki, a nie inny styl. Próbę naświetlenia tej ostatniej kwestii podjęli twórcy następnej teorii, którzy dostrzegli związki między doświadczeniami z dzieciństwa a relacjami inter­ personalnymi nawiązywanymi w życiu dorosłym.

R o d z a je m iło ś c i a s ty le p r z y w ią z a n ia Hazan i Shaver (1987, 1990) twierdzą, że rodzaje przywiązania, które łączą nas z bliskimi osobami w dzieciństwie, wpływają na

Miłość praktyczna

Prag ma

Logiczna miłość oparta na wyborze part­ nera, który zaspokaja potrzeby praktyczne

style miłości doświadczanej w dorosłym życiu. Ainsworth i współ­ pracownicy (1978) uznali, że sposób traktowania dzieci przez do­

i odpowiada nam pod względem wieku, religii, pochodzenia i wychowania oraz oso­

rosłych powoduje ukształtowanie się w dzieciach któregoś z trzech s ty ló w p rz y w ią z a n ia do swoich rodziców. Są to style: bezpiecz­

bowości. Miłości tej towarzyszy raczej za­ dowolenie niż ekscytacja. Miłość altruistyczna

Agape

Bezwarunkowa miłość, którą cechuje tro ­ ska, dawanie i przebaczanie. Nie ma w niej oczekiwania na wzajemność; m iłość ta opiera się na samopoświęceniu.

ny, unikający i ambiwalentny (lękowy) (szersze ich omówienie znajdziesz w: Flanagan, 1999). Według Hazan i Shavera każda z tych form przywiązania ma następujący wpływ na rodzaj póź­ niejszych miłości: • Ci, którzy w okresie niemowlęctwa wykazywali bezpieczne przywiązanie, w dorosłych związkach są pewni siebie, z łatwością

38

39

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

zbliżają się do innych ludzi i nie martwią się zbytnio o to, że

RODZAJE MIŁOŚCI

od kogoś, kto jednocześnie jest zależny od nich; są ufni i stali w uczuciach.

A = bezpieczny styl przywiązania B = unikający styl przywiązania C = lękowo-ambiwalentny styl przywiązania (Źródło: Shaver i in., 1988)

• Ci, których w dzieciństwie łączy! z rodzicami unikający styl przywiązania, często stają się nerwowi, kiedy ludzie za bardzo

Respondenci odpowiadali także na konkretne pytania dotyczące

się do nich zbliżają, i unikają zależności od innych. Obawiają

ich doświadczeń w związkach miłosnych. Ogólnie, dorośli o bez­

się, że potencjalny partner może oczekiwać od nich większej bli­ skości niż taka, która im odpowiada.

piecznym stylu przywiązania znajdowali w swoich związkach szczęście, zaufanie i przyjaźń. Osoby wykazujące unikający styl

• Ci, którzy we wczesnym dzieciństwie ujawniali ambiwalentne

przywiązania przeżywały lęk przed bliskością i niechęć do angażo­

(lękowe) przywiązanie, jako dorośli martwią się, że ich partner tak naprawdę ich nie kocha, a już na pewno nie tak intensyw­ nie, jak by chcieli. Te osoby pragnęłyby się całkowicie „stopić” z partnerem. Są zalęknione i niepewne siebie.

wania się. Osoby przejawiające styl lękowy mówiły, że doświad­

Hazan i Shaver (1987) poprosili dorosłych o wybranie tego spo­ śród trzech opisów, który najlepiej oddaje ich uczucia. Oto te opisy:

wiązania jest zbliżony do analogicznego odsetka u dzieci: 60% wy­ kazuje bezpieczny styl przywiązania, od 20% do 25% - styl uni­

A. Dość łatwo wchodzę w bliskie kontakty z innymi i dobrze się czuję w sytuacji wzajemnej zależności z drugą osobą. Rzadko się

kający, a od 15% do 20% - styl ambiwalentny. Co więcej, dorośli różniący się stylami przywiązania opowiadali o odmiennych do­ świadczeniach z dzieciństwa, które w dużym stopniu pokrywały

zostaną odrzuceni. Czują się całkiem szczęśliwi, będąc zależni

czają skrajnych emocji, w tym pragnienia miłości od pierwszego wejrzenia i obsesyjnego zaabsorbowania obiektem pragnień. Na poparcie swojej teorii Hazan i Shaver podają informację, że odsetek dorosłych wykazujących każdy z tych trzech stylów przy­

martwię tym, że zostanę opuszczony lub że ktoś za bardzo się do mnie zbliża.

się z tym, co można było przewidzieć na podstawie teorii. Osoby

B. Czuję się trochę nieswojo, będąc z kimś blisko. Niełatwo mi

ści w relacjach z matką, a osoby o stylu ambiwalentnym - o trud­ nościach w relacjach z ojcem (Hazan, Shaver, 1987).

całkowicie zaufać drugiej osobie, z trudem pozwalam sobie na zależność od niej. Denerwuję się, kiedy ktoś za bardzo się

wykazujące bezpieczny styl przywiązania mówiły o pozytywnych związkach w rodzinie; dorośli o stylu unikającym zgłaszali trudno­

do mnie zbliża, a partnerzy często pragną większej intymności niż ja.

Hazan i Shaver twierdzą, że zarówno u dorosłych, jak i u niemowląt

C. Zauważam, że inni niechętnie decydują się na taką bliskość, ja­

style przywiązania pełnią funkcję biologiczną. Więź między niemo­ wlęciem a opiekunem służy przetrwaniu, gdyż dzięki niej dziecko

kiej pragnę. Często się martwię, że mój partner tak naprawdę

przebywa w pobliżu dorosłego, a rozstanie mogłoby doprowadzić

mnie nie kocha i nie będzie chciał ze mną zostać. Chcę się cał­ kowicie „stopić” z drugą osobą, a to pragnienie czasem odstra­ sza ode mnie innych.

do śmierci maleństwa. Natomiast przywiązanie pomiędzy dorosłymi osobami z ewolucyjnego punktu widzenia ma wiązać ze sobą poten­

40

Kom entarz

cjalnych rodziców, tak by dziecko uzyskało odpowiednią opiekę. 41

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Czy style przywiązania są trwałe? Kirkpatrick i Hazan (1994) podają, że 70% respondentów wybierało ten sam styl przywiąza­ nia co cztery lata wcześniej. Wynika z tego, że w większości przy­ padków style przywiązania pozostają niezmienne, ale nie możemy też zignorować faktu, że u niespełna jednej trzeciej badanych od­ notowano zmianę. Zauważono, że styl przywiązania w dzieciństwie nie jest jedy­ nym czynnikiem wywierającym wpływ na późniejsze związki. Ha­ zan dostrzegła, że zmiany w stylach przywiązania mogą wynikać

RODZAJE MIŁOŚCI

Wydaje się, że kontrast, jaki zachodzi między miłością namiętną a miłością przyjacielską, może być najważniejszym rozróżnieniem, lecz wysiłki podjęte w celu zintegrowania różnych modeli miłości okazały się nieskuteczne. Brehm komentuje (1992): „Podobnie jak Szekspir, naukowcy społeczni odkryli, że próby odpowiedzenia na pytanie «Czym jest miłość?» absolutnie nie są łatwym zada­ niem” (s. 110). POWTÓRZENIE MATERIAŁU

z doświadczeń wyniesionych z późniejszych romantycznych związ­ ków (Hazan i in., 1991). Badaczka ta i jej współpracownicy zaob­ serwowali, że osoby z bezpiecznym stylem przywiązania, które już w wieku dorosłym przeżyły bardzo nieudany związek, często wy­

1. W poniższej tabe li w y m ie n io n o siede m ro dzajów m iło ści, u-

kazywały później lękowy styl przywiązania. Z kolei szczęśliwy

pie rw zrób to, kierując się w łasnym i oczekiwaniam i, a następnie

związek może sprawić, że dana osoba zmieni styl przywiązania na bardziej bezpieczny.

porównaj sw oje odpowiedzi z treściam i zawartym i w tabeli 2.1.

Levitt (1991) twierdzi, że pogląd o całkowitej zależności póź­ niejszych związków od wczesnego przywiązania rodziców i dziec­ ka jest nadmiernym uproszczeniem. Ludzie wnoszą do związku rozmaite oczekiwania (co zauważają też np. Argyle i in., 1985; Duck, 1988) i mają za sobą wiele znaczących doświadczeń. Levitt uważa, że styl przywiązania z dzieciństwa niewątpliwie wywiera wpływ na późniejsze związki, lecz ważną rolę odgrywają też inne czynniki, takie jak ogólna zdolność rozumienia innych ludzi, nor­ my kulturowe (na przykład przekonania o tym, jak powinni się za­ chowywać kochankowie) i wyznawane ideologie (na przykład fe­ minizm lub tradycjonalizm).

w zględnionych w teorii S tem berga. Zaznacz w odp ow iedniej ko­ lum nie tabeli, czy w danym rodzaju m iłości w ystępują poszczegól­ ne składniki: intym ność, nam iętność, zaangażowanie/decyzja. Naj­

Rodzaj miłości

Intymność

Namiętność

Zaangażowanie

Lubienie Zakochanie Miłość pusta Miłość romantyczna Miłość przyjacielska

1

Miłość fatalna Miłość kompletna

2. Napisz krótką historię ilustrującą jeden z trzech s ty ló w m iłości

Podsumowując, można stwierdzić, że style przywiązania ujaw­ niane w dorosłym życiu mogą zależeć zarówno od tego, co wnosi­ my do związku, jak i od tego, co z niego czerpiemy.

w y o drębnionych przez Johna Lee. Jeśli to m ożliw e, zam ień się

W tym rozdziale zapoznaliśmy się z różnymi klasyfikacjami uczu­ cia miłości. Ale czy tworzącym te klasyfikacje psychologom spo­

3. Oceń teorię styló w przywiązania Hazan i Shavera (możesz to zro­

z innym stude ntem , który w ykonał to sam o ćw iczenie, i zapytaj go, który z rodzajów m iłości opisałeś, a następnie określ, który rodzaj m iłości przedstawia jego historia.

łecznym udało się odpowiedzieć na pytanie „Czym jest miłość?”. 42

bić, w ym ien iając d o w o d y ją p o tw ie rd zające , a następnie om a­ w iając jej ograniczenia). 43

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

3. Czynniki decydujące o tw o rzen iu się zw iązku

P o d s u m o w a n ie • Lubienie, miłość i zakochanie różnią się między sobą. Lubienie to uczucie, którym darzymy przypadkowych znajomych. Miłość przyjacielska to głębsze uczucie skierowane do. tych, z którymi łączy nas głęboka więź. Z kolei miłość namiętna jest silnym sta­ nem emocjonalnym, który wiąże się z dużą radością i pociągiem seksualnym, lecz także z pewnym niepokojem. • Rubin opracował skale do mierzenia miłości i lubienia. Uważał, że miłość składa się z trzech elementów: przywiązania, troski i intymności. • Sternberg wyodrębnił trzy główne elementy miłości: intymność, namiętność i zaangażowanie. Mogą się one łączyć na wiele spo­ sobów, co daje siedem odmian miłości. • Według Johna Lee istnieje sześć stylów miłości: romantyczny, przyjacielski, miłość jako gra, miłość zaborcza, praktyczna i altruistyczna. • Hazan i Shaver utrzymują, że style miłości, które wykazujemy w dorosłym życiu, odzwierciedlają przywiązanie łączące nas ż bliskimi osobami w okresie dzieciństwa. Wyróżnili trzy style przywiązania: bezpieczne, lękowe i unikające.

B lisk ość P o d o b ie ń stw o A tra k c y jn o ść fizyczna W za je m n e lubienie się U zu p e łn ia n ie się K o m p ete n cje P o d su m o w a n ie

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Brehm, S. S. (1992). Intim ate Relationships. New York: McGraw-

Przypomnij sobie okoliczności, w których poznałeś swoich najbliż­

-Hill. Rozdział 4 „Love and romance” zawiera przegląd teorii na

szych przyjaciół. Być może wydarzyło się to w szkole, w college’u, w pracy lub spotkaliście się, ponieważ mieszkaliście przy tej samej

temat rodzajów miłości z przykładami pytań z kwestionariuszy i skal wykorzystywanych do mierzenia miłości. Sternberg, R. J., Barnes, M. L. (red.). (1988). The Psychology o f L ove. New Haven, London: Yale University Press. Ta książka jest bezcenna, ponieważ mieści w sobie prace na temat wszystkich ważnych teorii. W rozdziale 6 Sternberg szczegółowo opisuje swoją teorię. Rozdział 3 dotyczy stylów miłości według Johna Lee, a rozdział 4 przynosi opis teorii stylów przywiązania Hazan i Shavera. 44

ulicy. W szkole i w innych sytuacjach, na przykład w pracy, miałeś kontakt z wieloma osobami, z którymi mogłeś się zaprzyjaźnić. Dlaczego wybrałeś tych, a nie innych ludzi? Co ci się w nich podo­ bało i co im podobało się w tobie? W tym rozdziale chcemy się przyjrzeć wynikom badań nad czyn­ nikami, które mogą decydować o zapoczątkowaniu przyjaźni i mi­ łości, oraz zastanowić się nad tym, dlaczego te czynniki bywają tak istotne. 45

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Bliskość Czynnikiem odgrywającym największą rolę przy wybieraniu przy­ jaciół jest wzajemna bliskość fizyczna (odległość) między ludźmi.

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW OR ZEN IU SIĘ ZW IĄ ZKU

społeczności niż ci, których domy stoją przy ruchliwych skrzyżo­ waniach. Kilka innych badań potwierdza znaczenie fizycznej i funkcjonal­ nej bliskości w tworzeniu się przyjaźni. Segal (1974) obserwował

Nasze miejsce zamieszkania, ławka, w której siedzimy w klasie, oraz miejsce pracy sprawiają, że mamy bliski kontakt z określo­ nymi osobami. I te czynniki przestrzenne w dużym stopniu decy­ dują o wzorcach przyjaźni.

wzorce przyjaźni wśród kadetów szkoły policyjnej, którzy zostali przypisani do pokoi i miejsc w klasach według kolejności alfabe­

Festinger i współpracownicy (1950) obserwowali przyjaźnie

siebie litery w alfabecie. Yinin i współpracownicy (1977) porównali przyjaźnie zawarte

tworzące się w osiedlu mieszkalnym dla małżeństw studenckich, złożonym z siedemnastu dwupiętrowych budynków zawierających po dziesięć mieszkań. Wśród studentów mieszkających w tym sa­ mym budynku nawiązało się dziesięć razy więcej przyjaźni niż wśród studentów z różnych budynków. W tym samym budynku dużo częściej przyjaźniły się osoby mieszkające na jednym piętrze niż mieszkańcy różnych pięter. Ważna była jednak nie tylko fizyczna odległość pomiędzy ludźmi. Najbardziej popularne okazały się osoby mieszkające

tycznej. Zauważył tendencję do nawiązywania się przyjaźni między osobami, których nazwiska zaczynały się na znajdujące się blisko

w izraelskich akademikach, które różniły się częstością interak­ cji, do jakich skłaniały swoich mieszkańców. W niektórych do­ mach studenckich pokoje zostały wyposażone w kuchnie i łazienki i mieszkańcy nie mieli wielu okazji, by się ze sobą kontaktować. W innych akademikach łazienki i kuchnie były wspólne, co nasilało kontakty międzyludzkie. Im większa liczba interakcji, tym liczniej­ sze grono przyjaciół wybranych spośród mieszkańców tego samego

przy schodach i przy skrzynkach na listy. To odkrycie ujawniło, że fizyczna odległość nie jest jedynym predyktorem atrakcyjno­ ści. Równie ważną rolę odgrywa odległość funkcjonalna, to zna­

zespołu pokoi. Również z tego badania wynika, że to raczej fun­ kcjonalna odległość niż prosta odległość fizyczna wpływa na wybór przyjaciół: im częściej ścieżki pewnych osób krzyżują się z naszymi ścieżkami, tym większe prawdopodobieństwo, że się zaprzyjaźnimy.

czy prawdopodobieństwo, że dwoje ludzi się ze sobą skontaktuje.

Ten wzorzec nie dotyczy wyłącznie ludzi młodych. Nehamow

To badanie pokazuje, że czynniki architektoniczne mogą znacz­

i Lawton (1975) zauważyli, że 88% przyjaźni nawiązywanych

nie wpłynąć na prawdopodobieństwo, że ludzie się ze sobą za­ przyjaźnią. Lokatorzy mieszkań czy pokoi rzadko mijanych przez

wśród starszych mieszkańców miejskiego zespołu urbanistycznego

inne osoby zdobędą dużo mniej przyjaciół niż osoby, ktÓTe miesz­ kają blisko wspólnych pomieszczeń, takich jak łazienki, kuch­ nie, świetlice czy klatki schodowe. Lokatorzy zajmujący poko­ je na końcu korytarzy, z dala od głównych przejść, mogą się po­ czątkowo cieszyć z prywatności i spokoju, jakie im zapewnia to usytuowanie, ale zdarza się, że po pewnym czasie zaczynają się czuć odizolowani i samotni. Ta obserwacja odnosi się także do osiedli mieszkaniowych. Ludzie mieszkający na końcu ślepej ulicy przypuszczalnie zawrą mniej przyjaźni w ramach lokalnej 46

łączyło sąsiadów z tego samego budynku. Zasada ta obowiązuje nie tylko w odniesieniu do przyjaźni: mi­ łość także najczęściej rozkwita w bliskim sąsiedztwie. Bossard (1932) badał przedmałżeńskie adresy pierwszych 5 tysięcy mał­ żeństw zawartych w jednym mieście w 1931 roku. Okazało się, że miejsca zamieszkania ponad połowy par narzeczeńskich dzieliła odległość krótkiego spaceru. Podobne badania przeprowadzone mniej więcej w tym samym czasie w innych miastach potwierdza­ ją te odkrycia. Interesujące okazałoby się zapewne powtórzenie tych badań, które pokazałoby nam, czy obecnie, przy większej 47

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

mobilności ludzi, pary małżeńskie nadal pochodzą najczęściej z tych samych obszarów. Być może jedno z najważniejszych badań w tej dziedzinie prze­ prowadzili Deutsch i Collins (1951). Badacze zauważyli, że kiedy ludzi przypisano do wynajmowanych mieszkań niezależnie od ich rasy, między mieszkańcami narodziło się wiele międzyrasowych przyjaźni. Niesie to oczywiste implikacje dla harmonii między przedstawicielami różnych ras. Wyjątki

Takie badania, jak badania Festingera i współpracowników (1950) nie są wolne od ograniczeń. Jedno z nich wynika z faktu, że do­ tyczą one homogenicznej (jednolitej) grupy ludzi, którzy znaleźli się w nowej sytuacji. Wszyscy mają równy status i chętnie ze sobą współpracują. W tych warunkach tworzenie się przyjaźni jest bardżo prawdopodobne dzięki wzajemnej bliskości osób. Z drugiej strony bliskość nie zawsze prowadzi do wzajemnej atrakcyjności, jak mógł stwierdzić każdy widz programu N eighbours from H eli (Sąsiedzi z piekła rodem). Ebbesen i współautorzy (1976) wspom­ nieli o doświadczeniu, które jest powszechnie znane - że chociaż ludzie, których lubimy, mieszkają w naszym sąsiedztwie, równie niedaleko mieszkają też ci, których najbardziej nie lubimy. Jeżeli twoje pierwsze spotkanie z kimś jest nieprzyjemne, to przestrzenna bliskość tego człowieka przypuszczalnie zintensyfikuje twoją nie­ chęć do niego. Na szczęście, pierwsze spotkania są najczęściej albo neutralne, albo pozytywne, więc nie jesteśmy skazani na spędzanie większości życia w otoczeniu ludzi, których nienawidzimy. Drugim ograniczeniem ogólnej zasady jest to, że kiedy spotykamy kogoś zbyt często, możemy być znudzeni jego towarzystwem i zmęczeni tym związkiem. D laczego bliskość jest ważna?

Istnieje kilka powodów, które decydują o tym, że odległość fizycz­ na lub funkcjonalna pomiędzy dwojgiem ludzi jest predyktorem przyjaźni. 48

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

1. „Swojskość”. Wielu badaczy uważa, że lubimy ludzi, których najczęściej widujemy, z tego powodu, że są oni dla nas swojscy. Zajonc (1968) twierdzi, że sama ekspozycja4 na kogoś wystarcza, byśmy go polubili, co pokazano w kilku badaniach. Na przykład Moreland i Beach (1992) poprosili współpracownice o podob­ nym wyglądzie zewnętrznym o wzięcie udziału w pięciu, dziesię­ ciu lub piętnastu sesjach seminaryjnych bądź o nieuczestniczenie w żadnej. Następnie posługując się zdjęciami tych kobiet, pytali studentów biorących udział w tych seminariach o to, czy dana kobieta budzi sympatię. Im częściej studenci widywali współpra­ cownicę badaczy, tym wyższe oceny jej przyznawali. 2. Ekspozycja. Politycy zdają sobie sprawę z efektu ekspozycji i starają się, by przed wyborami ich zdjęcia pojawiały się wszę­ dzie jak najczęściej, wiedząc, że im bardziej znane będą ich twarz i nazwisko, tym więcej wyborców na nich zagłosuje. 3. Niskie koszty. Jeżeli spotykamy kogoś regularnie, kontakty z nim pochłaniają mniej czasu i wymagają od nas mniejszego wysiłku, mamy też więcej możliwości wzajemnego poznania się. Im częściej się kogoś widuje, tym więcej jest okazji, by odkryć wspólne zainteresowania. 4. Oczekiwanie kontynuacji kontaktów. Kiedy oczekujemy, że bę­ dziemy spotykać kogoś regularnie i nie możemy tego uniknąć (na przykład w pracy), bardziej staramy się dostrzec dobre strony tej osoby. Koncentrujemy się na jej pozytywnych cechach, a ignoru­ jemy złe. Zważywszy na to, że osoba ta prawdopodobnie reaguje w ten sam sposób, przyjaźń staje się bardziej prawdopodobna. 5. Przewidywalność. Wolimy, by nasze otoczenie było raczej prze­ widywalne. Kiedy nie potrafimy przewidzieć zachowań i re­ akcji otaczających nas osób, denerwujemy się, czujemy lęk 4 Zjawisko samej (czystej) ekspozycji polega na wielokrotnym kontakcie z jakimś bodźcem bez żadnych dodatkowych konsekwencji dla obserwatora. Efektem jest jednak wzrost pozytywnego stosunku do bodźca. Inżynier Mamoń w filmie Rejs wyraził to w siynnym zdaniu, że lubimy te piosenki, które znamy (przyp. red. nauk.).

49

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

i zakłopotanie. Kiedy zaś te osoby zachowują się w przewidy­ walny sposób, zyskujemy poczucie bezpieczeństwa i możemy się odprężyć. Oczywiście ma to pewne granice - jeżeli ludzie są zbyt przewidywalni, stają się po prostu nudni. 6. To ma znaczenie ewolucyjne. Burnstein i współpracownicy

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

Kom entarz

Badania Byrne’a zostały poddane krytyce. Odmawiano im trafno­ ści ekologicznej, ponieważ nie odzwierciedlają sposobu, w jaki lu­ dzie w codziennym życiu oceniają innych i wybierają ich na przyja­ ciół. Duck (1995) zwrócił uwagę na to, że nieznajomi nie mają zwyczaju dostarczać sobie listy swoich cech i postaw. W prawdzi­

(1994) twierdzą, że kiedy trzymamy się tego, co jest znajome, a unikamy nieznanego, łatwiej nam przetrwać. Doświadczenie mówi nam, że to, co znamy, jest bezpieczne, a nieznane może

wym życiu ostrożnie ujawniamy informacje na własny temat i zda­ jemy sobie sprawę z tego, że inni zachowują się podobnie. Dlatego

stanowić zagrożenie. Każde niemowlę woli twarz znajomą od

musimy się przekonać, czy ktoś przejawia postawy podobne do na­

obcej, co być może dowodzi ewolucyjnego poglądu, zgodnie z którym preferujemy ludzi dobrze nam znanych.

szych, czy też nie. W tym procesie odkrywamy inne cechy tej oso­

P o d o b ie ń s t w o W znanym powiedzeniu, że podobieństwa się przyciągają, jest wie­ le prawdy. Z badań wynika, że przyjaciele na ogól są do siebie pod wieloma względami podobni. Podobieństwa mogą dotyczyć wieku, pici, stanu cywilnego, przynależności etnicznej, cech osobowości, inteligencji, postaw i wyznawanych wartości. Nie zaskakuje też

by, które także mogą wpływać na naszą wzajemną sympatię. Duck twierdzi, że dokonywanie pierwszej oceny, czy kogoś lubimy, nie polega po prostu na porównaniu naszych postaw. Jest to raczej proces, w którym każda ze stron ujawnia to, co chce ujawnić. Inne zarzuty stawia Murstein (1976). Wskazuje na fakt, że uczestnicy badań Byrne’a otrzymali bardzo ograniczone informa­ cje o nieznajomym (bogus stranger) i oceniali go jedynie na podsta­ wie odpowiedzi w kwestionariuszu. Mogło to spowodować nad­ mierne zwiększenie zakresu, w jakim ludzie oceniają innych

fakt, że w przyjaźniach osób tej samej płci szczególnie ważne jest

według podobieństwa do siebie.

podobieństwo ulubionych zajęć, zainteresowań i sposobów spę­ dzania wolnego czasu.

Dodatkowe dowody

Byrne i współpracownicy przeprowadzili wiele badań laborato­ ryjnych, w których prosili uczestników o wypełnienie kwestiona­ riusza dotyczącego ich cech. Następnie każdemu badanemu poka­ zali wypełniony kwestionariusz innej osoby i pytali go o uczucia,

Mimo wszystko b a d a n ia te r e n o w e raczej potwierdzają znacze­

jakie ta osoba w nim budzi. W rzeczywistości kwestionariusze zostały wypełnione przez badaczy w ten sposób, by wykazywa­

wali kredyty osobom o podobnych postawach do ich własnych

ły różny poziom podobieństwa między kwestionariuszem fikcyj­

rych o poglądach zbliżonych do tych, jakie mieli oni sami. Kendel (1978) przeanalizował wzorce przyjaźni u ponad 1800 nastolat­

nej osoby a kwestionariuszem uczestnika. Na podstawie wyników tych badań („bogus stranger” studies) Byrne (1971) sformułował p ra w o a tr a k c y jn o ś c i, które mówi, że istnieje bezpośredni line­

arny związek między poziomem atrakcyjności a proporcją podob­ nych postaw w danej relacji interpersonalnej. 50

nie podobieństwa, zwłaszcza podobieństwa postaw. Byrne także obserwował sytuacje z codziennego życia, by potwierdzić swoje odkrycia. Zauważył, że menedżerowie banków chętniej przyzna­ oraz że nawet biali rasiści wyrażali sympatię wobec czarnoskó­

ków między 13. a 18. rokiem życia i zauważył, że najbliżsi przy­ jaciele byli podobni do siebie pod względem wieku, religii, gru­ py etnicznej oraz dochodów rodziny, jak również dzielili wspólne zainteresowania. 51

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R Z E N IU SIĘ ZW IĄZKU

Skutki podobieństw a

h ip o te z a d o p a s o w a n ia . Chociaż nie zawsze potwierdzają ją

w różnych rodzajach zw iązków

badania przeprowadzone w sztucznych warunkach (np. Walster

Podobieństwo postaw i wartości ma szczególne znaczenie w roz­ woju przyjaźni, a im dana postawa jest ważniejsza dla pewnej oso­

i in., 1966 - „randka w ciemno”), to nieodmiennie dowodzą jej zasadności badania odbywające się poza laboratorium (np.

by, tym silniej wpłynie na wybór przyjaciela. We wspomnianym wcześniej badaniu Kendela (1978) przyjaciele mieli podobny sto­

Feingold, 1988). W kilku badaniach przyglądano się ocenom atrakcyjności fizycznej nowożeńców lub spotykających się par

sunek do zażywania narkotyków, lecz niekoniecznie do rodziców i nauczycieli.

i odkryto, że każdy z partnerów otrzymywał podobne oceny. Sil-

Wyniki badań nad podobieństwem w małżeństwie nie są jed­

dacze obserwowali pary w barach i innych miejscach publicznych

noznaczne. Buss (1985) zauważył, że partnerzy w małżeństwie i narzeczeństwie na ogół są podobni do siebie pod względem inte­ ligencji, klasy społecznej, postaw i cech, takich jak poziom spoży­

i zgodnie z oczekiwaniami zauważyli, że atrakcyjność mężczyzny

cia alkoholu i nikotyny; odkrycia te zostały potwierdzone w kilku innych badaniach. Jednakże istnieją dowody na to, że miłość może

verman (1971) przeprowadził badanie terenowe, w którym ba­

i kobiety okazywała się zazwyczaj podobna. Rzeczywiście, wię­ kszość nas całkiem automatycznie zdaje sobie z tego sprawę już podczas pierwszych romantycznych spotkań. Na przyjęciu mo­ żemy poznać niezwykle atrakcyjną osobę, lecz jeśli sami uwa­

czasem pokonać różnice postaw. Badania Golda i współpracowni­ ków (1984) ujawniły, że „miłość bywa ślepa”. Kiedy zasugerowano

żamy się za „przeciętnych”, to raczej nie będziemy zadawać so­ bie trudu, by z nią porozmawiać, ponieważ wiemy, że najpraw­

uczestniczącym w nim mężczyznom, że podobają się atrakcyjnej kobiecie, błędnie interpretowali oni jej postawy jako podobne do

dopodobniej stracimy tylko czas, a co gorsze, narazimy się na

ich własnych. Temu badaniu, przeprowadzonemu w sztucznych, laboratoryjnych warunkach, brakuje trafności ekologicznej; nie­ wiele również mówi nam ono o tym, czy związek między różniący­ mi się od siebie ludźmi ma szanse przetrwać. Możliwe jednak, że w coraz bardziej mobilnych i wielokulturowych społeczeństwach podobieństwo przestało być tak znaczącym czynnikiem jak do­ tychczas. W zachodnim świecie stale wzrasta liczba małżeństw międzyetnicznych. Ale popularne wyobrażenie, że dwoje bardzo różnych ludzi może się głęboko w sobie zakochać i żyć długo i szczęśliwie, nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości. Dowo­ dy pokazują raczej, że najbardziej trwale małżeństwa to te zawiera­ ne przez osoby do siebie podobne (Cattell, Nesselrode, 1967).

odrzucenie. Być może bardziej zaskakuje fakt, że dopasowanie odnosi się nie tylko do związków romantycznych, lecz także do przyjaźni. W badaniu terenowym McKillip i Riedel (1983) obserwowali pa­ ry w naturalnym otoczeniu, takim jak bary, i oceniali każdą z nich w kategoriach atrakcyjności, a następnie pytali te osoby o charakter łączącego ich związku. Jeżeli były one kochankami, badacze pytali o siłę tego związku i wzajemne zaangażowanie partnerów. Zarówno przyjaciele, jak i kochankowie najczęściej pasowali do siebie pod względem atrakcyjności fizycznej, ale w mniej zaangażowanych związkach romantycznych partnerzy rzadziej niż w bliskich związkach pasowali do siebie pod wzglę­ dem atrakcyjności.

D o p aso w a n ie w ed łu g relatywnej atrakcyjności

Wyjątki od zasady podobieństw a

Można przewidywać, że w realnym życiu ludzie najczęściej dobie­

Chociaż związek między atrakcyjnością a podobieństwem jest sil­

rają się pod względem atrakcyjności fizycznej - jest to tak zwana

ny, zdarzają się wyjątki.

52

53

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

• Jeżeli ludzi cechuje bardzo niska samoocena i niezbyt lubią sa­ mych siebie, to nie lubią też osób, które uważają za podobne do siebie (Leonard, 1975). • W sytuacjach, w których czujemy się bardzo niepewni i zagubie­ ni, często wolimy szukać ludzi różniących się od nas, mając na­ dzieję, że dostarczą nam nowych informacji i przedstawią inną perspektywę. • Bliskość jest ważniejsza niż podobieństwo. Newcomb (1961) w nowej wersji swojego oryginalnego badania celowo przeciw-

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

kontrastują z naszymi, a następnie mniej lub bardziej przypadkowo wybieramy spośród pozostałych osób. Jednak badania nie potwierdzają poglądu, że tylko różnice mają znaczenie. Smeaton i współpracownicy (1989) utrzymywali tę sa­ mą liczbę odmiennych postaw u wymyślonego nieznajomego (b o gus stranger), zmieniali zaś liczbę postaw podobnych. Zauważyli, że wbrew hipotezie niechęci proporcja podobnych postaw nie od­ grywała roli. Mimo to twierdzenie Rosenbauma zwróciło uwagę na wpływ różnicy postaw. Dowody wskazują na to, że odmienność

stawił podobieństwo bliskości. Zaproponował studentom bez­ płatne zakwaterowanie, jeżeli zdecydują się na dzielenie przypi­

postaw ma nieco większe znaczenie niż ich podobieństwo (Chap­

sanego im pokoju z inną osobą. Następnie dobrał współloka-

Byrne i współautorzy (1986) w swojej h ip o te z ie p ro p o r c jo ­

torów tak, że bardzo różnili się od siebie pod względem postaw, zainteresowań, religii, pochodzenia i kierunku studiów. Mimo tych różnic mieszkające razem osoby nawiązały głębokie przy­

n a ln e j opisują dwuetapowy proces, w którym pierwszy etap jest taki sam, jak ten sugerowany w hipotezie niechęci, inaczej jednak

man, 1992).

jaźnie. Chociaż z reguły nie poszukujemy towarzystwa ludzi, którzy mają inne zainteresowania, to jednak często łączą nas

wygląda etap drugi. Twierdzą, że kiedy spotykamy nowe osoby, początkowo odrzucamy jako potencjalnych przyjaciół wszystkich tych, którzy prezentują postawy znacznie różniące się od naszych,

z nimi dobre stosunki. Na przykład zawarcie w pracy znajomo­ ści z osobami dużo starszymi bądź dużo młodszymi od nas lub

a spośród pozostałych wybieramy na przyjaciół osoby, z którymi łączą nas podobne postawy.

też z osobami o odmiennych postawach i opiniach niż nasze może dać nam radość poznania nowego spojrzenia na życie.

Dlaczego p odob ień stw o jest ważne?

Czy liczą się podobieństw a czy różnice?

Zauważ, że badania, które analizowaliśmy, wskazują na korelacyj­ ny związek między podobieństwem a przyjaźnią. Jak stwierdziliś­ my na początku rozdziału 1, nie musi on oznaczać, że druga osoba podoba nam się dlatego, że jest do nas podobna. Rosenbaum (1986) utrzymuje, że psychologowie społeczni przeceniają rolę po­ dobieństwa postaw w związkach interpersonalnych. W swojej h i­ p o te z ie n ie c h ę c i (repulsion hypothesis) zakłada, że chociaż nie zawsze lubimy ludzi, którzy przejawiają podobne postawy, to na pewno nie lubimy tych, których postawy znacznie się różnią od naszych postaw. Według Rosenbauma, kiedy wybieramy partne­ ra życiowego, najpierw wykluczamy te osoby, których postawy 54

• Byrne (1971) przekonująco argumentuje, że ludzie, którzy prze­ jawiają postawy podobne do naszych, podnoszą naszą samooce­ nę, sprawiając, że nasze widzenie świata wydaje się słuszne, roz­ sądne i godne szacunku. W tym sensie podobni ludzie do­ starczają nam bezpośredniego wzmocnienia. Byrne zauważa od­ stępstwa od tej reguły - sytuacje, kiedy ludzie podobni nie do­ starczają nam wzmocnienia, ale raczej nas nudzą. • Niewiele jest rzeczy tak nagradzających jak sympatia innych. Ponieważ na ogół zakładamy, że ludzie o podobnych postawach będą nas lubić, również darzymy ich sympatią. • Mamy wiele okazji do spotykania ludzi, którzy dzielą nasze za­ interesowania i postawy. Te spotkania są na ogół przyjemne, co zwiększa szansę na nawiązanie przyjaźni. 55

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW OR ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

• Łatwiej nam się porozumiewać z ludźmi, którzy są do nas po­

Nauczyciele wyżej oceniają inteligencję atrakcyjnych dzieci niż ich

dobni. Przebywanie z nimi zapewnia nam poczucie jedności i przynależności. Możemy się odprężyć i cieszyć ich towarzy­ stwem. Oczekujemy też, że następne spotkania będą równie

mniej urodziwych kolegów, nawet jeżeli osiągają oni podobne wy­ niki. Najwyraźniej nie tylko w Hollywood atrakcyjność należy do

przyjemne, wolne ód lęku i konfliktów.

najważniejszych atutów. Jednak mimo że atrakcyjni ludzie na ogół zdobywają większą popularność, niezwykła uroda może mieć też pewne ujemne stro­ ny. Wyjątkowo piękne osoby mają na ogół mniej przyjaciół tej sa­

A t r a k c y jn o ś ć fiz y c z n a

mej płci niż przeciętny człowiek i często są uznawane za próżne, skoncentrowane na sobie i nierozumiejące innych (Dermer, Thiel,

W jednej z powieści Davida Lodge’a czytamy: „Błogosławieni

1975). Idealna sytuacja to odznaczanie się dużą atrakcyjnością, nie zaś wyjątkową urodą.

atrakcyjni, ponieważ oni będą się dobrze bawić”. Nie ulega wątpli­ wości, że bez względu na to jak bardzo jest to niesprawiedliwe,

D laczego atrakcyjność fizyczna jest ważna?

atrakcyjność fizyczna przynosi ludziom większą popularność i to nie tylko, co oczywiste, w sferze związków erotycznych, lecz także

• Najbardziej oczywisty powód (choć być może nie najważniej­

w przyjaźniach. Walster i współpracownicy (1966) w klasycznym już, choć nie­

szy) to estetyczna przyjemność, jaką czerpiemy z patrzenia na piękną twarz i piękne ciało.

co wątpliwym z etycznego punktu widzenia, badaniu przeprowa­ dzili duży eksperyment z randkami w ciemno, w którym przypad­

• Wiele badań wskazuje na powszechne przekonanie, że urodziwi

kowo dobrani w pary studenci i studentki (jedynym nieprzypad­ kowym elementem było to, że mężczyzna musiał być wyższy od

si i bardziej spełnieni niż osoby mniej atrakcyjne fizycznie. Dlatego zakładamy, że ich towarzystwo będzie bardziej stymulujące.

kobiety) mieli spędzić ze sobą jeden wieczór. Przed randką studen­

• Jeżeli zostaliśmy wybrani przez atrakcyjne osoby, zdobywamy prestiż, nawet gdy nasz związek nie ma charakteru romantycz­

ci wypełnili kwestionariusz dotyczący ich zainteresowań, postaw i osobowości. Nie wiedzieli o tym, że czworo niezależnych sę­ dziów oceniło też ich atrakcyjność fizyczną. W trakcie spotkania kobiety i mężczyźni rozstali się ze sobą na pewien czas. W tej

ludzie są bardziej pewni siebie, szczęśliwsi, inteligentniejsi, cieplej­

nego. Możemy również zakładać, że atrakcyjna osoba jest wpły­ wowa i to może przynieść nam pewne korzyści.

przerwie zostali poproszeni o pisemną ocenę partnera. Zauważo­

ĆWICZENIA

no, że takie cechy, jak osobowość, inteligencja, zainteresowania czy samoocena w niewielkim stopniu wpływały na ocenę. Jedy­

1. W ym ień trzy powody, dlaczego bliskość m oże być ważna w na­

nym znaczącym czynnikiem, według którego ludzie oceniali in­ nych, okazała się atrakcyjność fizyczna. (To badanie opisujemy

2. W yjaśnij, na czym polega praw o atrakcyjności.

w iązyw aniu przyjaźni.

3. Byrne przeprowadzi! serię badań z w ykorzystaniem „w ym yślo n e ­

w podsumowaniu najważniejszych badań w rozdziale 9). Atrakcyjność fizyczna odgrywa bardzo ważną rolę. Nawet małe

go nieznajom ego". W yjaśnij, dlaczego tym badaniom m oże bra­

dzieci wolą atrakcyjnych fizycznie rówieśników i uważają, że nie­

4. Opisz d w ie sytuacje, w których p o d o b ie ń stw o m oże nie zw ię ­

ładne dzieci są nieprzyjazne i agresywne (Dion, Berscheid, 1974). 56

kować trafności ekologicznej.

kszać atrakcyjności. 57

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

1

5. Opisz i oceń je dno z badań ilustrujących znaczenie atrakcyjności fizycznej w rozw oju rom antycznego związku.

6. P rzedstaw psych o log iczn e dow ody, które przeczą pow iedzeniu, że p rze ciw ie ń stw a się przyciągają.

osoby od ludzi, którzy lubią nas przez cały czas (Aronson, Linder, 1965). Najmniej lubimy zaś osoby, które początkowo okazywały nam sympatię, ale potem zaczęły ujawniać wobec nas antypatię. O graniczenia zasady w zajem nego lubienia się i wyjątki od tej zasady

Nie jesteśmy zupełnie bezkrytyczni, kiedy ludzie odnoszą się do nas z sympatią.

W z a je m n e lu b ie n ie się Następnym czynnikiem, który wywiera wpływ na nasz stosunek do innych ludzi, jest poziom ich sympatii wobec nas. Ogólnie lubi­ my te osoby, które darzą nas sympatią, a nie lubimy tych, które okazują nam niechęć. Innymi słowy, rewanżujemy się innym za ich uczucia. Backman i Secord (1959) zauważyli, że uczestnicy grupy dysku­ syjnej dowiedziawszy się, że pewni członkowie grupy ich lubią, często podczas następnej sesji wybierali właśnie te osoby, kiedy trzeba było stworzyć mniejszy zespół. Przekonanie, że ktoś darzy nas sympatią, może działać jak s a m o s p r a w d z a ją c a s ię p r z e p o w ie d n ia , gdy przekonanie prze­

• Sigall i Aronson (1969) zauważyli, że uczestniczący w badaniu mężczyźni, których przekonano, że grupa kobiet ich lubi, od­ wzajemniali te uczucia tylko wobec kobiet atrakcyjnych fizycz­ nie. • Berscheid i Walster (1969) zwróciły uwagę na to, że wtedy, gdy osoba, która darzy nas sympatią, mówi o nas rzeczy nieprzysta­ jące do naszego wyobrażenia na swój temat, wówczas nie od­ wzajemniamy jej uczuć. Na przykład jeżeli Chris mówi ci: „Je­ steś wspaniały, taki towarzyski i rozrywkowy”, a ty uważasz siebie za introwertyka i osobę nieśmiałą, nie będziesz cenił tej opinii ani lubił Chrisa po prostu za to, że ją wyraża.

kształca się w rzeczywistość. Curtis i M iller (1986) zapewniali niektórych uczestników dyskusji o tym, że ich rozmówcy żywią do

D laczego wzajemna sym patia jest ważna?

nich sympatię. Ci uczestnicy częściej zgadzali się z rozmówcami,

Lubimy być łubiani i nawiązywanie przyjaźni z kimś, kto ma o nas

ujawniali więcej osobistych informacji i ogólnie wykazywali bar­ dziej pozytywne nastawienie niż osoby, których nie przekonywano

negatywną opinię, nie byłoby dla nas nagradzające. Przejawy sym­

wcześniej, że są łubiane. Zasada działania takiej samosprawdzają-

patii podnoszą naszą samoocenę, sprawiają, że czujemy się docenia­ ni i dlatego przynoszą pozytywne wzmocnienie (są nagradzające).

cej się przepowiedni jest następująca: przeświadczenie, że ktoś cię lubi, wpływa na twoje pozytywne nastawienie do tej osoby, które okazujesz całym swoim zachowaniem, a dzięki temu istotnie wzbu­ dzasz jej sympatię i uzyskujesz pozytywne reakcje. To z kolei jesz­ cze bardziej zwiększa twoją sympatię do tej osoby. W ten sposób

U z u p e łn ia n ie się Winch (1958) twierdzi, że niektórzy ludzie podobają się sobie nawzajem, ponieważ cechy jednego partnera uzupełniają cechy

przekonanie, że ona cię lubi, staje się faktem. Co interesujące, najbardziej lubimy ludzi, którzy początkowo okazywali nam niechęć, a potem zmienili nastawienie i zaczęli da­

drugiego. Na przykład osoba dominująca może wybierać uległego

58 rzyć nas sympatią (tak zwana sytuacja strat i zysków). Wolimy te

59

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄZKU

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

partnera i odwrotnie. Wbrew powszechnemu przekonaniu o tym, że przeciwieństwa się przyciągają, nie znajdujemy na to licznych

sować innych, byli uznawani za bardziej popularnych, przyjaz­ nych, entuzjastycznych i mniej bezosobowych niż nudni mówcy.

dowodów, chociaż zagadnienie to badało wielu psychologów (np. O ’Leary, Smith, 1991). Zasada podobieństwa sprawdza się dużo

Wyjątki od zasady lubienia za kom petencje

częściej, zwłaszcza w przyjaźni. Możliwe jednak, że choć uzupełnianie się zasobów raczej nie

• Hagen i Kahn (1975) odkryli, że chociaż po przeczytaniu hi­ potetycznych profili osobowości dwóch kobiet mężczyźni wy­

odgrywa roli przy tworzeniu się związku, to zyskuje pewne zna­ czenie na późniejszych jego etapach. Jeżeli partnerzy dysponują różnymi umiejętnościami, na przykład Chris potrafi remontować

bierali kobietę kompetentną, a nie jej niekompetentną ko­

i prasować, a Nicky świetnie naprawia samochody i gotuje, to w miarę rozwoju związku każde z partnerów może się skoncen­

zultat zwraca naszą uwagę na stały problem ekologicznej traf­ ności badań. Wyniki uzyskiwane na podstawie materiałów, ta­

trować na własnych dziedzinach i obie osoby stają się wzajemnie od siebie zależne. Ale nawet jeżeli rzeczywiście tak się dzieje, nie jest to potwierdzeniem idei, że osobowości ludzi w związku sta­

kich jak kwestionariusze, nie zawsze odzwierciedlają rzeczy­ wiste postawy i opinie.

nowią przeciwieństwa, ani nie odgrywa roli w tworzeniu się związku.

leżankę, rzeczywistość okazywała się zupełnie inna. Kiedy poznali te kobiety, już nie wybierali tej kompetentnej. Ten re­

• Zdarza się, że ktoś jest „zbyt doskonały”. Większość nas po­ trafi to docenić, ale chociaż możemy lubić osoby osiągające sukcesy, to jeżeli nie mają one żadnych słabych punktów czy wad, zaczynają nas irytować. Aronson i Worchel (1966) aran­ żowali sytuację, w której wyjątkowo utalentowana osoba wy­

K o m p e te n c je

lewała kawę. To znacznie zwiększało jej popularność, praw­ dopodobnie dlatego, że nagle stawała się „ludzka” - wystąpił

Zasadniczo wolimy ludzi o dużych umiejętnościach społecznych,

tak zwany efekt potknięcia się. Jednak kiedy to samo przytra­ fiało się raczej niekompetentnej osobie, traciła ona na popu­ larności.

inteligentnych i kompetentnych niż ludzi, którym brakuje tych cech. Tak naprawdę, chociaż uroda często działa jak magnes, który przyciąga nas do kogoś na początku znajomości, to kiedy już na­ wiążemy z nim związek, ważniejsza może się okazać jego inteligen­ cja. I rzeczywiście, jeżeli ktoś jest inteligentny, to możemy uważać go za atrakcyjnego fizycznie, zgodnie z efektem halo, który polega na tym, że kiedy wysoko oceniamy jakąś cechę człowieka, pozy­ tywnie oceniamy także inne jego atrybuty. Istnieje stereotyp, że „to, co piękne, jest dobre”; tutaj mamy do czynienia z jego od­ wrotnością: „to, co dobre, jest piękne”. Ludźmi niekompetentnymi są na przykład ci, którzy okazują się nudni dla innych. Leary i współpracownicy (1986) zauważyli, że ci uczestnicy badania, którzy potrafili w większym stopniu zaintere­ 60

D laczego kom petencje są ważne?

Ogólnie przebywanie z osobami kompetentnymi, inteligentnymi, o dużych umiejętnościach społecznych jest nagradzające, niezależ­ nie od tego, w jakiej dziedzinie są biegłe.

I

POWTÓRZENIE MATERIAŁU 1. W yobraź sobie, że projektujesz budynek, w którym zamieszka 40 stu d e n tó w . W ym ień elem enty, któ re należy u w zg lędn ić, by za­ pew nić m ieszkańcom zarów no pryw atność, jak i m ożliw ość sp o ­

tykania innych lokatorów. 61

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

CZYNNIKI DECYDUJĄCE O TW O R ZEN IU SIĘ ZW IĄ ZKU

2. Techniki m ne m o te ch n iczn e mają p o m ó c nam w zapam iętyw aniu

Niektórzy badacze twierdzili, że atrakcyjni są dla siebie nawza­

fa k tó w i okazują się szczególnie użyteczne, kiedy ch c e m y zapa­

jem ludzie o odmiennych cechach, ponieważ się uzupełniają, za­ spokajając wzajemnie swoje potrzeby, lecz nie istnieją przekonują­ ce dowody na poparcie tej tezy.

m iętać listę haset. Na przykład znana wyliczanka „R ichard o f York Gave B attle in Vain" pom aga zapam iętać kolory tęczy. W ażne czynniki decydujące o pow staniu związku to: bliskość, p o d o b ie ń ­ stw o, atrakcyjność fizyczna, w zajem ne lubienie się, uzupełnianie

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

się, kom petencje. Spisz pierw sze litery tych s łó w i napisz o d p o ­

Brigham, J. C. (1991). Social Psychology (wyd. 2). New York: HarperCollins. Rozdział 8 tej książki jest poświęcony głównym

w iedni w iersz m nem otechniczny, który pom oże je zapam iętać. 3. Co to je s t „h ip o te z a d o p a so w a n ia "? Na p o d s ta w ie a rty k u łu w Psychology Review w y m ie n io n y m w „L e ktu ra ch u z u p e łn ia ją ­ cych" zam ieszczonych na końcu te g o rozdziału zaplanuj w ykorzy­ stanie p ro je ktu ko re la cyjn e g o do p rze te sto w a n ia te j hipotezy. (Projekty korelacyjne zostały o m ó w io n e na początku rozdziału 1). Postaraj się, aby tw o je badanie było etyczne.

ideom omówionym w niniejszym rozdziale, a niektóre aspekty (ta­ kie jak atrakcyjność) są tam przedstawione bardziej szczegółowo z nawiązaniem do codziennych sytuacji. Wadeley, A. (1996). Blind date research revisited. Psychology Review, 3 (1), 6 -7 . Jest to artykuł oparty na pracy: Walster i in. (1966), uwzględniający też późniejsze badania; znajdziesz tam ko­ mentarze, które możesz wykorzystać w trakcie zajęć praktycznych na swoim kursie.

P o d s u m o w a n ie Główne czynniki decydujące o powstaniu związku to: • Bliskość. Im bliżej dwoje ludzi mieszka czy pracuje, im częś­ ciej się ze sobą kontaktuje i wzajemnie poznaje, tym bardziej rośnie prawdopodobieństwo, że zostaną przyjaciółmi lub ko­ chankami. • Podobieństwo. Im bardziej ludzie są do siebie podobni, szcze­ gólnie pod względem postaw i zainteresowań, tym bardziej prawdopodobne jest nawiązanie przez nich przyjaźni. • Atrakcyjność fizyczna. Ludzie na ogół znajdują sobie partnera o podobnej atrakcyjności. Odnosi się to do przyjaźni, ale szcze­ gólnie zauważalne jest w związkach seksualnych. • Wzajemne lubienie się. Lubimy osoby, które darzą nas sympa­ tią, a nie lubimy tych, które okazują nam niechęć. • Kompetencje. Lubimy ludzi, którzy są kompetentni i mają umie­ jętności społeczne, ale nie są „zbyt doskonali”. 62

TEORIE NA TEMAT ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

4. Teorie na tem a t atrakcyjności interpersonalnej

emocjonalną. Możemy się nauczyć kojarzyć dźwięk wiertła denty­ stycznego ze strachem, chociaż sam dźwięk nigdy nie zrobił nam krzywdy. Z kolei warunkowanie sprawcze polega na uczeniu się przez konsekwencje - z większym prawdopodobieństwem podej­ miemy działania, które są nagradzane, niż te, które pociągają za sobą karę. W p ływ warunkowania klasycznego na lubienie

Według teorii warunkowania klasycznego lubimy ludzi, których kojarzymy z przyjemnością i satysfakcją, nawet jeżeli nie są oni bezpośrednio odpowiedzialni za te pozytywne doświadczenia. Jeśli spotykamy kogoś w miłych okolicznościach, na przykład widuje­ Teoria w y m ia n y sp o łeczn ej

my go regularnie w miejscowym pubie, szybciej polubimy tę osobę niż kogoś, kogo spotykamy na serii nudnych spotkań rady. Bada­

Teoria s p ra w ie d liw o ści

nie Veitcha i Griffitha (1976) potwierdza tę zasadę - osoby, które

Teoria uczenia się

S o c jo b io lo g ia (p sy ch o lo g ia ew olucyjna)

rozmawiały z nieznajomym człowiekiem, gdy w tle były włączone

P o d s u m o w a n ie

wiadomości z samymi dobrymi informacjami, oceniały rozmówcę bardziej pozytywnie niż osoby, które rozmawiały, słysząc w tle sa­ me przygnębiające wieści.

W rozdziale 3 zauważyliśmy, że pewne czynniki, zwłaszcza bli­ skość i atrakcyjność fizyczna, odgrywają ważną rolę w nawiązywa­ niu przyjaźni i związków romantycznych. W tym rozdziale omówi­ my niektóre z teorii wyjaśniających, dlaczego te i inne czynniki mają wpływ na tworzenie się, utrzymywanie i, być może, także na rozpad takich związków.

Wiele podobnych badań wykazało, że różne miłe i przykre oko­ liczności spotkania, takie jak nastrój oglądanego wspólnie filmu, a nawet przyjemne lub nieprzyjemne oświetlenie, wpływają na po­ ziom naszej sympatii do drugiej osoby (Gouaux, 1971; Baron, ThomIey, 1992). Warto o tym pamiętać, planując romantyczną kolację. Clore i Byrne (1974) twierdzą, że kiedy dzielimy z kimś miłe przeżycia, wywołuje to w nas pozytywną reakcję emocjonalną, czyli pozytywny afekt, który nasila nasze pragnienie przebywania

T e o ria u c z e n ia s ię

z tą osobą. Jeżeli dla niej to przeżycie także było przyjemne, pozy­ tywna reakcja emocjonalna i pragnienie dalszych kontaktów będą

Byrne i Clore (1970) w swojej t e o r ii w z m o c n ie n ia i a fe k t u

odwzajemnione.

twierdzą, że zarówno w a ru n k o w a n ie k la s y c z n e , jak i w a r u n ­ k o w a n ie s p ra w c z e pomagają w nawiązywaniu przyjaźni i związ­

W p ływ warunkowania spraw czego na lubienie

ków romantycznych. Warunkowanie klasyczne polega na uczeniu

Warunkowanie sprawcze wyjaśnia fakt, że lubimy ludzi, którzy nas

się przez skojarzenia, tak że neutralny bodziec wywołuje reakcję

nagradzają, a darzymy niechęcią tych, którzy nas karzą. Nagrodą

64

65

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

może być wspaniałe towarzystwo i przyjazne, pom ocne, radosne

i możliwość odprężenia się w towarzystwie kogoś bliskiego. N a­

nastawienie drugiej osoby. Kary mogą przybierać formę dezapro­

grody pojawiające się w przyjaźni mogą być inne od tych wystę­

baty dla wyznawanych przez nas wartości, ale bywa i tak, że karą

pujących w romantycznym związku, lecz dopóki stanowią wzmoc­

jest po prostu monotonia i nuda płynąca z wzajemnych kontaktów.

nienia, dopóty związek istnieje. Zaczyna się on rozpadać, kiedy liczba nagród maleje albo w ogóle przestają się pojawiać, być może

Z a sto so w a n ie teorii w zm o cn ie n ia i afektu

dlatego, że partnerzy nie przeżywają już przyjemnych doświad­

Wpływ bliskości, podobieństwa i atrakcyjności fizycznej na tw o­

czeń, takich jak interesujące rozmowy, czułe uściski czy miłe wie­

rzenie się związków między ludźmi możemy zinterpretować czę­

czory poza domem, i przestają się nawzajem doceniać.

ściowo w kategoriach warunkowania klasycznego i częściowo - sprawczego. Bliskość. Kiedy się regularnie kontaktujemy z ludźmi, ponieważ mieszkamy w ich sąsiedztwie lub razem pracujemy, mamy wiele

O ce n a

Krytycy wskazują na kilka ograniczeń teorii uczenia się, gdy jest ona traktowana jako jedyne wyjaśnienie tworzenia się, utrzymywa­ nia i rozpadu związku.

okazji do pozytywnych i swobodnych interakcji i wymian społecz­

Po pierwsze, zdarzają się sytuacje, w których wspólne nieszczę­

nych. Z drugiej strony, jeżeli te interakcje są negatywne, to prowa­

ście wzmacnia poczucie solidarności będące podstawą przyjaźni

dzą do intensywnej niechęci, jaka czasem pojawia się między sąsia­

(Kenrick, Johnson, 1979). Ja k się wydaje, przeczy to zasadzie,

dami. Podobieństwo. Kiedy ludzie są do nas podobni, wówczas dostar­

zgodnie z którą nie lubimy ludzi poznanych w nudnych lub nie­

czają nam znaczących nagród - podnoszą naszą samoocenę, akcep­

tworzy więź dzięki nagrodom zyskiwanym we wspólnej pracy po­

tując nasze opinie i wartości. Ponadto, na ogól cieszą nas zajęcia

dejmowanej w trudnym położeniu, ale jeśli tak jest, problematycz­

podejmowane wspólnie z osobami o podobnych zainteresowa­

ne staje się stosowanie tej teorii do przewidywania, czy pozytywna

niach. Natomiast nie lubimy przebywać z osobami, które się z nami

relacja zostanie nawiązana, czy też nie. Rzeczywiste przyjaźnie są

nie zgadzają, krytykują nasze poglądy i kwestionują opinie i w ten

złożone i nie zawsze daje się dokładnie określić, jakie czynniki sta­

sposób mogą negatywnie wpływać na naszą samoocenę. Atrakcyjność fizyczna. Przebywanie z ludźmi atrakcyjnymi fizycz­

nowią wzmocnienie dla różnych osób. Trudno też odczytać re­

nie przynosi nam bezpośrednie korzyści, polegające na przyjemno­ ści estetycznej, oraz korzyści pośrednie, czyli to, że jesteśmy podzi­ wiani za związek z osobą o ładnym wyglądzie.

przyjemnych okolicznościach. Możliwe, że wspólne nieszczęście

latywne znaczenie warunkowania klasycznego i warunkowania sprawczego, jeśli nie przynoszą tych samych efektów. Po drugie, w teorii uczenia się ludzie są postrzegani w gruncie rze­ czy jako istoty egoistyczne, angażujące się w związki, które przynoszą im nagrody, czy to bezpośrednie, czy o charakterze społecznym. Jed­

Do wyjaśnienia zmiennego charakteru związków interpersonal­ nych naukowcy wykorzystują też teorię uczenia się. Na początko­ wym etapie znajomości nagroda często zawiera się w samej nowo­

nakże jak zaznacza Argyle (1988), w bliskich związkach, w których ludzie szczerze się o siebie troszczą, nagradzające może być samo ob­ serwowanie, jak druga osoba czerpie korzyści ze związku.

ści, we wzajemnym zainteresowaniu i w ekscytacji tą znajom o­

Po trzecie, nie można wyjaśnić wszystkich form więzi między­

ścią. Kiedy związek „okrzepnie”, nagrodami stają się „swojskość”

ludzkich tylko za pomocą teorii uczenia się. Na przykład Hill

66

67

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

TEORIE N A T E M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

(1970), który badał związki rodzinne przez kilka pokoleń, uważa, że więzy krwi nie opierają się na wzmocnieniu. Socjobiolodzy

Wraz z upływem lat podstawowe idee teorii wymiany społecznej były modyfikowane i rozszerzane. Najłatwiej przeanalizować tę te­

(wspomnimy o nich w dalszej części rozdziału), którzy zajmują się ewolucyjnymi podstawami zachowań społecznych człowieka, twier­

na satysfakcję ze związku: zyskom, alternatywom i inwestycjom.

orię, przyglądając się trzem głównym czynnikom, które wpływają

dzą, że istotą więzów krwi jest wrodzona skłonność do wspiera­ nia i troszczenia się o osoby, z którymi jesteśmy spokrewnieni, nie­ zależnie od tego, ile bezpośrednich nagród zyskujemy dzięki tym

Zyski

związkom. Po czwarte, dowody potwierdzające teorię uczenia się pochodzą

oceniamy przeszłe, obecne i potencjalne przyszłe nagrody oraz

w dużej mierze z badań laboratoryjnych, takich jak badanie Veit-

dujemy się go kontynuować. Jeżeli zaś uważamy, że możemy po­

cha i Griffitha (1976), które cytowaliśmy wcześniej. Badania tego

nieść stratę, to raczej w ogóle nie nawiążemy relacji. Zasada doty­ czy obu stron, zatem związek musi być wzajemnie korzystny, aby

rodzaju raczej nie odzwierciedlają złożonych okoliczności, w ja ­ kich spotykamy ludzi w codziennym życiu.

Homans (1961) uważał, że przed zaangażowaniem się w związek koszty i jeżeli uznamy, że związek będzie dla nas korzystny, decy­

mógł powstać i się utrzymać. Podobnie jak w ekonomii, zysk lub

Pomimo tych ograniczeń i uwag krytycznych teoria uczenia się

stratę oblicza się, odejmując koszty od nagród. Homans (1961)

tłumaczy niektóre ważne wyniki badań, na przykład dotyczące

zdefiniował nagrody bardzo ogólnie jako wszystko, co dana osoba

znaczenia bliskości, podobieństwa i atrakcyjności fizycznej w two­

uważa za cenne, a więc mogą nimi być zarówno komplementy

rzeniu się związków. Nagradzające doświadczenia niewątpliwie

i miłe towarzystwo, jak i podarunki materialne. Koszty także mogą

pomagają nam cementować relację z drugim człowiekiem, a kiedy

przybierać różną formę, ponieważ zaliczamy do nich wszystko to,

nagrody pojawiają się coraz rzadziej lub w ogóle przestają się poja­ wiać, w związku zaczynają się trudności. Ponieważ tę teorię cechu­

co jednostka uważa za nieprzyjemne, na przykład kłótnie, irytujące zwyczaje partnera czy codzienny obowiązek ugotowania obiadu.

ją wprawdzie pewne Ograniczenia, ale nie jest ona błędna, stała się

Podsumowując, według Homansa obliczamy zysk lub stratę,

podstawą dla następnych dwóch teorii, które kolejno rozważymy.

analizując korzyści oraz koszty i staramy się uzyskać najlepszy dla

Są to: teoria wymiany społecznej i teoria sprawiedliwości.

siebie wynik - to znaczy maksymalne korzyści przy minimalnych kosztach.

T e o r ia w y m ia n y s p o łe c z n e j

Dane pochodzące z badań potwierdzają pogląd, że w bliskich związkach większe nagrody wiążą się z dłuższym czasem trwania

T e o ria w y m ia n y s p o łe c z n e j (social exchange th eory , SET) jest

związku. Spotykające się ze sobą pary, których znajomość rozpo­

zaczerpniętym z ekonomii modelem ludzkiego zachowania, opar­

częła się od wielu nagradzających interakcji, rozstają się rzadziej

tym na bardzo prostym założeniu. Zgodnie z nim podstawą związ­

niż pary, których znajomość nie przynosi tylu nagród (Lloyd i in.,

ków interpersonalnych jest wymiana nagród i kosztów między

1984).

dwojgiem ludzi, a najtrwalsze spośród nich są te, które przyno­

W wypadku kosztów obraz nie jest tak klarowny. Według Rus-

szą największe nagrody i wymagają najniższych nakładów. Dotyczy

bult (1983), która analizowała koszty i nagrody w bliskich związ­

to wszelkich związków: z szefem, nauczycielem, przyjacielem czy z kochankiem.

kach będących na etapie miodowego miesiąca, koszty tak napraw­

68

dę nie odgrywają roli. Przez mniej więcej trzy pierwsze miesiące 69

BLISKIE RELACJE IN TE R P ER SO N A LN E

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

partnerzy mieli skłonność do ignorowania kosztów i dlatego nie

im one duże zyski. Natomiast osoby z niską samooceną i niskim

wpływały one na poziom satysfakcji ze związku. Dopiero później

poziomem porównania zadowolą się związkami, które przynoszą

rosnące koszty zmniejszały tę satysfakcję. Jak można przewidzieć

niewielkie zyski, a nawet straty, ponieważ nie oczekują nic lepsze­

na podstawie teorii, w długotrwałych związkach miłosnych, czy to

go i nie wierzą, że zasługują na coś więcej.

homoseksualnych, czy też heteroseksualnych, wysokie nagrody i niskie koszty przynoszą największe spełnienie.

Poziom porównania dla alternatyw to liczba kosztów i nagród, które naszym zdaniem są dostępne w innych możliwych do utwo­ rzenia związkach. Thibaut i Kelley zauważyli, że nie da się rozwa­

A ltern a ty w y

żać nagród i kosztów, nie uwzględniając przy tym jakości innych

Thibaut i Kelley (1959) zasugerowali, że kiedy obliczamy, czy

dostępnych dla nas relacji. Wszystkie związki, szczególnie seksual­

związek przynosi zyski, a tym samym satysfakcję, opieramy się nie tylko na rzeczywistych nagrodach i kosztach, ale także na porów­

ne, pociągają za sobą ograniczenia nakładane na inne relacje. Jeże­ li spędzamy mnóstwo czasu z jedną grupą przyjaciół, nieuchronnie

naniach z innymi nagrodami i kosztami. Dokonując tych ocen, po­

zmniejszy to ilość czasu, jaką możemy poświęcić drugiej grupie

sługujemy się dwiema wielkościami: p o z io m e m p o r ó w n a n ia i p o z io m e m p o r ó w n a n ia d la a lte r n a t y w .

przyjaciół, a jeżeli pozostajemy z kimś w intymnym związku, to

Poziom porównania to liczba nagród, które naszym zdaniem uzyskamy w związku. Opiera się on na standardach wynikających

alnych relacji z innymi ludźmi. Chris był całkiem zadowolony ze swojego związku, choć nigdy nie był on bardzo romantyczny, do­

z norm społecznych i osobistych oczekiwań. Nasz poziom po­ równania zależy więc od naszych wcześniejszych doświadczeń

póki „nie rzuciła go na kolana” nowa koleżanka z pracy. Niektórzy

w związkach i od tego, czego oczekujemy na podstawie obserwacji innych związków, także tych z książek i filmów. Ponieważ angażu­

jących związkach w przekonaniu, iż życie w samotności jest jeszcze gorsze.

jemy się w coraz to nowe związki, nasz poziom porównania się

Poziom naszego zaangażowania w związek zależy w jakiejś mie­

zmienia. Być może nie rozumiemy, dlaczego Sue wydaje się zado­ wolona ze swojego małżeństwa, chociaż jej mąż nigdy nie wraca

rze od dostępnych możliwości, ale też wpływa on na to, jak spo­ strzegamy te możliwości. Wchodząc w pewną relację, ludzie stop­

do domu przed dziesiątą wieczorem, ponieważ po pracy idzie

niowo odcinają się od innych atrakcyjnych rozwiązań. Simpson

zazwyczaj oczekuje się od nas, że nie będziemy nawiązywali seksu­

autorzy uważają, że ludzie mogą tkwić w bardzo niesatysfakcjonu-

z kolegami na piwo. Lecz zaczynamy to lepiej rozumieć, dowie­

i współpracownicy (1990) odkryli, że osoby, które się z kimś spo­

dziawszy się, że pierwszy mąż Sue stosował wobec niej przemoc

tykały, w porównaniu z osobami samotnymi oceniały przedstawi­

i nie chciał mieć dzieci, a jej obecny mąż bardzo pragnie zostać

cieli przeciwnej pici jako mniej atrakcyjnych. Johnson i Rusbult

ojcem i nieźle zarabia. Podobnie w innych związkach będziemy

(1989) w jednym z badań doprowadzili do sytuacji, w której moc­

raczej zadowoleni z surowego, lecz sprawiedliwego szefa, jeżeli

no zaangażowane w związek osoby spotkały się z atrakcyjnym

wcześniej musieliśmy wytrzymywać z wybuchowym i niesprawie­

przedstawicielem płci przeciwnej, wybranym dla nich przez kom­

dliwym przełożonym.

puter. Badacze zauważyli, że były one szczególnie krytyczne wobec

Poziom porównania każdej osoby silnie wiąże się z jej samooce­

nowo poznanych ludzi, będących potencjalnym zagrożeniem dla

ną. Ludzie z wysoką samooceną mają też dość wysoki poziom po­

ich związku. Duck (1994) twierdzi, że stan obecnego związku po­

równania dla związków interpersonalnych - oczekują, że zapewnią

maga nam ocenić atrakcyjność innych'możliwości. Wskazuje on na

70

71

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

fakt, że obiektywnie zawsze istnieją potencjalnie nowi partnerzy,

niewiele mówi o indywidualnych różnicach między ludźmi pod

lecz zauważamy ich tylko wtedy, gdy mamy dosyć obecnego. O so­

względem chęci zaangażowania się w związek. Zaangażowanie

by zaangażowane w związek mniej interesują się innymi kandyda­

może w większym stopniu zależeć od tego, czy człowiek zechce za­

tami i raczej nie uważają ich za atrakcyjnych.

ufać komuś innemu (a decydują o tym wcześniejsze doświadcze­

Mimo to trzeba odnotować, że pojawienie się atrakcyjnej osoby trzeciej nadal jest jedną z głównych przyczyn rozpadu związku

nia), a nie od nagród i inwestycji. Po trzecie, rozważając poziom porównania dla alternatyw, Pen-

(Buunk, 1987).

nington (1986) podkreśla, że teoria wymiany społecznej nie poz­

Rusbult (1 983) dodaje nowy element do teorii wymiany spo­ łecznej, utrzymując, że zaangażowanie w związek zależy nie tylko

wala przewidzieć poziomu, na którym związek staje się na tyle niesatysfakcjonujący, że jeden z partnerów odejdzie, mimo że nie za­

od zysków i dostępnych możliwości, ale także od ilości inwestycji

angażował się w inny związek. Pennington dowodzi, że teoria ta

w związek. Kiedy trwały związek zaczyna się rozpadać, możemy spakować rzeczy, zabrać kota i odejść - ale okazuje się to niełatwe.

powinna zawierać pojęcie ogólnych oczekiwań, określające mini­

W budowanie tego związku włożyliśmy dużo czasu, wysiłku i pie­

by sprecyzować poziom satysfakcji, poniżej którego człowiek odej­

niędzy. Mamy wspólne dobra i wspólnych przyjaciół. Być może zrezygnowaliśmy z propozycji lepszej pracy i odrzuciliśmy innych

dzie, nawet jeśli nie ma nowego partnera. Czwartą i prawdopodobnie najważniejszą uwagą krytyczną na

potencjalnych partnerów. Niekiedy czujemy też, że oddaliśmy par­

temat teorii wymiany społecznej jest obserwacja, że w wielu związ­

mum, jakiego ludzie oczekują od związku. Innymi słowy, należało­

tnerowi „najlepsze lata życia” i nie możemy już tak wiele zaofero­

kach, zwłaszcza długoterminowych związkach seksualnych, ludzie

wać komuś innemu. Według Rusbult, im więcej zainwestowaliśmy,

nie zachowują się jak księgowi dążący do maksymalizacji zysków.

tym silniejsze staje się nasze zaangażowanie i większe jest prawdo­

Gdzie w tym podejściu jest miejsce na ekstazę i udrękę zakochiwa­

podobieństwo, że zostaniemy. Zatem inwestycje nie tylko zwię­ kszają zaangażowanie, lecz także stabilizują związek.

ku i na końcu, towarzyszą intensywne emocje i ekstrawaganckie,

nia się i odkochiwania? Intymnym związkom, zwłaszcza na począt­ impulsywne działania, o których nie było tu mowy. Jak zauważył

O ce n a

Berscheid (1983), rozpatrywanie pociągu do innej osoby jako kal­

Omówiliśmy już kilka prac badawczych, które potwierdzają ten

kulacji spotkało sięz dużym zainteresowaniem, lecz ujmowanie go

model. Z innych badań wynika, że za pomocą tego modelu można trafnie przewiedzieć, jak długo potrwa związek przedmałżeński

w kategoriach rzeczywistej emocji okazało się znacznie mniej in­

(Cate, Lloyd, 1992). Pomaga on również wyjaśnić, dlaczego ludzie

Mimo wielu zarzutów to podejście w dużym stopniu tłumaczy

trygujące.

wracają do związków, w których dzieje się im krzywda (Rusbult,

przebieg romantycznego związku, a także innych związków, takich

Martz, 1995). Jednakże mimo badań potwierdzających ten model,

jak przyjaźnie, relacje z kolegami w pracy czy z sąsiadami. Jednak

można zauważyć pewne jego ograniczenia; podejście to doczekało się też krytyki.

wymiany społecznej przekonanie, że prawdziwy altruizm nie od­

niektórzy psychologowie całkowicie odrzucają zawarte w teorii

Po pierwsze, w większości badań zajmowano się krótkotrwały­

grywa żadnej roli w związkach międzyludzkich. Nie wierzą, że

mi związkami wśród studentów, a tylko w nielicznych - związkami

związek nigdy nie polega na dobrowolnym oddaniu się komuś,

małżeńskimi w szerszej populacji. Po drugie, ten model bardzo

przy braku nagrody (np. Rubin, 1973).

72

73

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

ĆWICZENIE

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

Dlatego, zgodnie z teorią sprawiedliwości, związek, w którym

W yo b ra ź so b ie , że kończysz szkotę śre d n ią i m asz c z w o ro bardzo

partner zbyt dużo lub zbyt mało korzysta, nie będzie szczęśliwy.

bliskich przyjaciół. Po otrzym aniu ś w ia d e c tw ty i tro je p rzyjaciół w y ­ jeżdżacie, by zacząć stu d ia na u n iw e rsyte ta ch w o d le głych od sie b ie

Osoby, które nie dość czerpią ze związku, często czują złość, żal i mają poczucie krzywdy. Ci, którzy zyskują za wiele, odczuwają

m ia sta ch , a czw a rta o so b a zaczyna pracę w w a s z y m ro d zin n ym

dyskomfort i dręczy je poczucie winy. Chociaż oba te stany nie­

m iasteczku. Po je d n y m s e m e strze org a n izu je cie d łu g o o c z e k iw a n e

równowagi nie przynoszą szczęścia, nie zaskakuje fakt, że osoba,

sp otka n ie w lokalnym pubie. Jak w kategoriach te o rii w y m ia n y s p o ­

która czerpie ze związku zbyt mało korzyści, odczuwa większy

łecznej zm ie n iły się n a g ro d y i koszty w w aszych zw iązkach od c h w i­

brak satysfakcji niż ta, która czerpie ich zbyt wiele (Hatfield i in.,

li, kied y b y liś c ie razem w szkole? P om yśl o krokach, k tó re m u s i­

1982). Ludzie wolą otrzymywać za dużo niż za mało, nawet jeżeli

cie podjąć, by się zobaczyć, o te m a ta ch do rozm ow y, o w s p ó ln y c h

wprawia ich to w zakłopotanie. Hatfield i współpracownicy (1985) opracowali Skalę Globalne­

d o św ia d cze n ia ch . Jakie koszty w zrosły, a ja kie - zm alały; któ re na­

w ypadają w p o ró w n a n iu ze zw iązkam i, któ re teraz naw iązałeś? K tó ­

go Pomiaru Sprawiedliwości (H atfield G lobal Measure), aby ocenić poziom sprawiedliwości w związku. Ludzi prosi się o ocenę swoje­

re a s p e k ty relacji się p o p ra w iły , a k tó re - u le g ły p o g o rs z e n iu ?

go wkładu w związek i czerpanych z niego korzyści w porównaniu

(U w zglę dnij w a rto ś ć w s p o m n ie ń , n o w o ści i „s w o js k o ś c i").

z wkładem i korzyściami partnera oraz stwierdzenie, czy w kon­

W yo bra ź w a s so b ie po p e w n y m czasie. W szyscy za w a rliście n o w e

sekwencji uważają swój związek za sprawiedliwy. Wyniki badań

przyjaźnie, m acie pa rtn e ró w , niektórzy z w a s są już po ślubie, a na­

potwierdzają teorię sprawiedliwości. Hatfield wraz z zespołem

w e t m ają d zie ci. Co się zm ie n i pod w z g lę d e m nag ró d i k o s z tó w

(1972) poprosiła około 500 studentów college’u zaangażowanych

g ro d y są tera z w ię k s z e , a któ re - m niejsze? Jak te „s ta re " zw iązki

w w aszych zw iązkach? Czy m ożna, c h o ćb y w przybliżeniu, o k re ś lić

w romantyczne związki o to, by ocenili, na ile są one sprawiedli­

okoliczności, w których ludzie utrzym ują ko n ta k t lub oddalają się od

we. Zgodnie z teorią, po trzech miesiącach niesprawiedliwe związ­

siebie?

ki dużo częściej się rozpadały. Teoria sprawiedliwości pomaga wyjaśnić hipotezę dopasowania

T e o r ia s p r a w ie d liw o ś c i

(wspomnianą w rozdziale 3), w myśl której ludzie na ogół tworzą związki seksualne z kimś o podobnej atrakcyjności (nie tylko fi­

T e o ria s p r a w ie d liw o ś c i, sformułowana przez Walster i współ­

zycznej). Atrakcyjność fizyczna jest ważnym czynnikiem stosowa­

pracowników (1978), dotyczy szczególnej wersji funkcjonowania

nym przy podejmowaniu decyzji, czy związek jest sprawiedliwy.

wymiany społecznej w związkach interpersonalnych i wywodzi się z oryginalnej teorii wymiany społecznej Homansa (1961). Zasada

Pary dopasowane pod względem atrakcyjności fizycznej osiągają

sprawiedliwości mówi, że ludzie uważają związek za sprawiedli­ wy i satysfakcjonujący, kiedy zyski równoważą ich wkład w dany

Jeżeli starsza nieatrakcyjna kobieta ma bardzo atrakcyjnego m ło­

związek. Sprawiedliwość nie jest tym samym co równość. Jeżeli je ­

szczególnego, ponieważ z pozoru jest on niesprawiedliwy. M oże­

den z partnerów więcej wkłada w związek, powinien również wię­

my się domyślać, że jest ona na przykład bardzo bogata.

cej zyskiwać. Gdy tak nie jest, czuje się wykorzystywany lub uwa­ ża, że to on wykorzystuje partnera. 74

sprawiedliwość w jednej z ważnych dziedzin związku seksualnego. dego partnera, zakładamy, że musi ona wnosić do związku coś

Wydaje się, że sprawiedliwość ma szczególne znaczenie na wczesnych etapach związku. Kiedy związek jest już ugruntowany, 75

BLISKIE RELACJE INTER PER SO N A LN E

TEORIE N A T E M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

partnerzy wierzą w dobre intencje drugiej strony i niezbyt dokład­

związkami społecznymi, co oznacza, że pozostający w nich ludzie

nie kontrolują to, co każdy z nich wnosi (Cate i in., 1988).

zyskują satysfakcję, spełniając nawzajem swoje potrzeby. Według

Mężczyźni i kobiety wykazują odmienny stosunek do niespra­

tych teoretyków bardzo bliskie związki opierają się na zaangażo­

wiedliwości i inaczej na nią reagują. Hatfield i współpracownicy (1985) zauważyli, że kobiety gorzej się czują, kiedy zbyt dużo czer­

waniu, które jest bezinteresowne i wykracza poza względy ekono­ miczne. I rzeczywiście, badanie przeprowadzone przez Clark

pią ze związku, a mężczyźni bardziej cierpią, kiedy dostają za ma­

i Millsa (1979) pokazuje, że w początkowych fazach związku par­

ło. Pokrywa się to z wynikami badań, zgodnie z którymi ogólnie

tnerzy interpretują potrzebę odwzajemnienia się jako znak, że dru­

mężczyznom bardziej zależy na nagrodach, a kobiety bardziej

ga osoba nie jest zainteresowana romantyczną relacją.

troszczą się o dobro innych osób, szczególnie tych pozostających

Po czwarte, z międzykulturowych badań wynika, że nawet jeśli

pod ich opieką. Prins i współpracownicy (1992) przekonali się, że to raczej kobiety niż mężczyźni angażują się w pozamałżeńskie ro­

zasada sprawiedliwości stanowi normę dla związków w niektórych

manse, kiedy ich związek jest niesprawiedliwy, być może chcąc w ten sposób osiągnąć równowagę w związku.

cownicy (1985) poprosili indiańskich i amerykańskich studentów

społeczeństwach, to nie jest ona uniwersalna. Berman i współpra­ o podjęcie decyzji, który z dwóch pracowników powinien otrzy­ mać dodatkową zapłatę - ten, który jest w potrzebie, czy ten, któ­

O cen a

ry doskonale spełnia swoje obowiązki. Amerykańscy studenci wy­

Podobnie jak w wypadku teorii wymiany społecznej, istnieje sporo

bierali raczej dobrego pracownika, zgodnie z teorią sprawiedli­ wości. Jednak Indianie skłaniali się do przyznania dodatkowej za­

dowodów (niektóre spośród nich już wymieniliśmy) potwierdzają­ cych teorię sprawiedliwości. Jednakże są też sytuacje, w których

płaty na podstawie potrzeb. Moghaddam i współpracownicy (1993)

sprawiedliwość nie jest jedynym, a nawet nie jest najważniejszym czynnikiem wymagającym rozważenia.

przedstawili dwie możliwości wyjaśnienia tych odkryć. Możliwe,

Po pierwsze, Cate i współpracownicy (1988) uważają, że to ra­

że w społeczeństwach bardzo biednych norma sprawiedliwości

czej poziom nagród niż sprawiedliwość decyduje o satysfakcji

opiera się raczej na spełnianiu potrzeb niż na nagradzaniu według zasług5. Inne wyjaśnienie polega na tym, że Indianie są w dużym

w związkach miłosnych. Ogólnie, im lepsze rzeczy czerpiemy ze

stopniu nawzajem od siebie zależni, a w kulturze amerykańskiej,

związku, tym lepiej się w nim czujemy. Nagrody, takie jak miłość, status i satysfakcja seksualna, są dla nas ważniejsze niż doskonała sprawiedliwość w wymianie nagród.

opartej na konkurencyjności, podkreśla się znaczenie indywidual­ nych osiągnięć i osobistej niezależności (związki indywidualistycz­

Po drugie, dowiedziono, że nie wszyscy ludzie w równym stop­

normą, że zasoby powinny być rozdzielane raczej na podstawie

niu cenią sobie sprawiedliwość. Jest ona oczywiście ważna dla

potrzeb grupy niż na podstawie indywidualnej sprawiedliwości.

niektórych osób - mówi się, że mają one silną o r ie n ta c ję n a w y ­

Podstawowym ograniczeniem teorii sprawiedliwości jest to, że

ne). W kolektywistycznym społeczeństwie indiańskim może być

m ia n ę - ale zgodnie z obserwacjami Buunka i VanYperena (1991)

ludziom o niewielkiej orientacji na wymianę nie zależy na sprawie­ dliwości. Po trzecie, Clark i Mills (1979) twierdzą, że romantyczne związ­ ki w ogóle nie funkcjonują na zasadzie wymiany, ponieważ są 76

s Indywidualne koncepcje sprawiedliwości są bardzo zróżnicowane. Pisze o tym Krystyna Skarżyńska (1988). Poczucie niesprawiedliwości i sądy o niesprawied­ liwości: wyznaczniki sytuacyjne i intraindywidualne. W: B. Wojciszke (red.), Studia nad procesami wartościowania (s. 8 6 -1 0 8 ). Wrocław: Ossolineum (przyp. red. nauk.).

77

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

podobnie jak wiele prac w tej dziedzinie, opiera się ona głównie

rezerwę i bez pośpiechu wybierze mężczyznę, który może utrzy­

ma badaniach ludzi wychowanych w kulturze zachodniej. Dlatego być może nie da się jej odnieść do innych społeczeństw.

mać ją i dziecko, być może starszego, mającego dobrą pracę. Badania potwierdzają fakt, że mężczyźni na ogół przywiązują dużo wagę do młodości i urody partnerki (które uważane są za wskaźnik płodności), a kobiety preferują starszych mężczyzn

S o c jo b io lo g ia ( p s y c h o lo g ia e w o lu c y jn a )

o wyższym statusie edukacyjnym i zawodowym (co wskazuje na możliwości zarabiania pieniędzy). Na przykład mężczyzn pociągają

Szukając odpowiedzi na pytanie, według jakich kryteriów ludzie

kobiety z niskim współczynnikiem talia - biodra (z talią węższą niż

dobierają się w pary, odejdziemy teraz od ekonomii i zwrócimy się

biodra!), a to wiąże się z płodnością (Singh, 1993). W szeroko za­

w stronę ewolucji. Inaczej niż poprzednio omówione teorie, teoria ewolucji nie stara się wyjaśnić wyborów, jakich dokonujemy we

krojonym badaniu 37 kultur (w 33 krajach) Buss (1989) analizo­ wał 10 tysięcy wypełnionych kwestionariuszy, w których pytano

wszystkich związkach, lecz raczej rozstrzygnąć, czego ludzie szuka­ ją w relacjach heteroseksualnych.

respondentów o ocenę znaczenia takich czynników, jak wiek, inte­

W s o c jo b io lo g ii stosuje się zasady ewolucji, by wyjaśnić za­ chowania społeczne6. Według teorii ewolucji zachowanie wszyst­ kich zwierząt ewoluowało tak, by maksymalizować szanse przeka­ zania swoich genów przyszłym pokoleniom. W odniesieniu do człowieka oznacza to, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety nie­ świadomie zachowują się w taki sposób, aby doprowadzić do po­ częcia, narodzin i przetrwania swojego potomstwa. W dążeniu do tego celu przy wyborze partnera kobiety zachowują się inaczej niż

ligencja i towarzyskość u partnera seksualnego. Zgodnie z teorią socjobiologiczną mężczyźni bardziej niż kobiety cenili atrakcyjność fizyczną, a kobiety wyżej stawiały możliwości zarobkowe i status zawodowy partnera. We wszystkich kulturach przedstawiciele obu płci woleli, by w związku mężczyzna był starszy od kobiety. Warto jednak zauważyć, że różnice w ocenie znaczenia atrakcyjności fi­ zycznej przez mężczyzn i przez kobiety są większe, kiedy ludzie oceniają to znaczenie (na przykład w kwestionariuszu), niż kiedy

mężczyźni (Trivers, 1972). Ponieważ mężczyzna teoretycznie może

rzeczywiście kontaktują się z inną osobą. A co z intensywnymi emocjami charakterystycznymi dla stanu

zapłodnić wiele kobiet w krótkim czasie i jeżeli stosunek seksual­

zakochania? Kenrick i Trost (1989) uważają, że namiętna miłość

ny nie doprowadzi do ciąży, straci jedynie łatwo odtwarzalną sper­

stała się w toku ewolucji wrodzonym zachowaniem, mającym na

mę, korzystny dla niego jest promiskuityzm i poszukiwanie kobiet,

celu stworzenie silnej więzi pomiędzy partnerami i bezpiecznej ro­

które mogą rodzić dzieci. Kobieta, która musi zainwestować dużo

dziny, w której mogą dorastać dzieci. To wyjaśnienie romantycznej

więcej niż mężczyzna w wychowanie każdego dziecka, będzie ra­

miłości może się wydawać bardziej prawdopodobne niż założenie

czej bardziej wybredna przy wyborze partnera. Będzie wykazywała

wynikające z modelu wymiany, że miłość ta polega na chłodnej kalkulacji zysków i strat.

6 Więcej na temat ewolucyjnych wyjaśnień nawiązywania i podtrzymywania bli­ skich związków zob. David M . Buss (2 003). E w olucja pożądania. Ja k ludzie dobierają się w pary. Tłum. B. Wojciszke. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psy­ chologiczne; Alicja Kuczyńska (1 9 9 8 ). Sposób na bliski związek. Z achowania w ią­ żące w procesie kształtow ania się i utrzymania więzi w bliskich zw iązkach. W ar­ szawa : Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN (przyp. red. nauk.).

78

O ce n a

Przyjrzeliśmy się dowodom potwierdzającym teorię socjobiolo­ giczną; teraz przeanalizujemy związane z nią problemy. Głównym ograniczeniem psychologii ewolucyjnej jest to, że nieomal każde 79

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

TEORIE N A TE M A T ATRAKCYJNOŚCI INTERPERSONALNEJ

zachowanie wyjaśnia się przez sięgnięcie w przeszłość i szukanie

n e g atyw ne skojarzenia. Jak takie p o zytyw ne i neg atyw ne skoja­

jego znaczenia ewolucyjnego. Tymczasem każdą dobrą teorię ce­

rzenia w ptyw ają na m ożliw o ść nawiązania przyjaźni z tą osobą?

chuje możliwość wykorzystania jej do przewidywania przyszłości, a socjobiologia ma tutaj niewielką wartość. Zachowanie może

2. W jaki sposób teoria uczenia się wyjaśnia w p iy w bliskości, podo­

ewoluować na tak wiele sposobów, że przewidywanie staje się nie­ możliwe.

3. Co oznacza w kategoriach teorii sp ra w ie d liw o ści, że czerpie się

Inny ważny problem polega na tym, że bardzo trudno jest od­ dzielić wpływ kultury od wpływu ewolucji. Niezależnie od odkryć

bieństw a i atrakcyjności fizycznej na m ożliw ość zawarcia przyjaźni?

zbyt mate lub zbyt duże korzyści ze związku? Jaki w p ty w w y w ie ­ ra to na związek? 4. Co w e d tu g te o rii so cjo b io lo g iczn e j je s t g tó w n ym czynnikiem

Bussa można też dostrzec istotne różnice historyczne i kulturowe

ko n trolu jącym ew o lu cję ciata i zachowania? Jak so cjo b io lo g w y ­

w wyborze partnera seksualnego. Na przykład preferowanie przez

ja śn iłb y różnice w cechach, których m ężczyźni i kobiety szukają

mężczyzn młodszych kobiet znacznie silniej zarysowywało się

u p rz e d sta w icie li prze ciw n e j pfci, kie d y dążą do naw iązania

w przeszłości, a obecnie jest bardziej zauważalne w społeczeń­

związku seksualnego?

stwach tradycyjnych niż nowoczesnych (Glenn, 1989). Trudność oddzielenia kultury od ewolucji sprawia, że socjobiologia prawdo­ podobnie na zawsze pozostanie kontrowersyjna.

P o d s u m o w a n ie

Nie znajdujemy wielu dowodów na bezpośredni związek mię­ dzy atrakcyjnością fizyczną a płodnością. Atrakcyjność można

• Teoria uczenia się zastosowana do związków interpersonalnych jest znana jako teoria wzmocnienia i afektu. Wskutek warunko­

uważać za wskaźnik młodości i zdrowia, lecz nie jest głównym

wania klasycznego lubimy ludzi, z którymi kojarzą się nam

wskaźnikiem możliwości rodzenia dzieci. Kobieta o przeciętnej

przyjemne sytuacje, a raczej nie pociągają nas ci, których koja­

urodzie może rodzić z równą łatwością jak kobieta piękna. Trudno

rzymy z nieprzyjemnymi okolicznościami. Chociaż teoria ta nie­ wątpliwie znajduje pewne potwierdzenie w rzeczywistości, jest

też dostrzec możliwość pogodzenia niektórych konkretnych hipo­ tez, na przykład tej Cunninghama (1986) mówiącej, że mężczyźni

prawdopodobnie dość uproszczona, a poza tym niewystarczają­

wolą kobiety z „uroczymi” cechami kojarzonymi z dziećmi (taki­

co bierze się w niej pod uwagę dwukierunkowy proces tworze­

mi jak duże, szeroko rozstawione oczy, małe nosy i małe brody), z tym, że pociągają ich kobiety, które mogą rodzić dzieci.

nia się związku. • Teoria wymiany społecznej jest w swej istocie teorią ekono­ miczną. Zgodnie z nią partnerzy porównują korzyści i koszty

Chociaż teoria socjobiologiczna pozostaje spekulatywna i kon­ trowersyjna, przypomina nam, że związki międzyludzkie pełnią ważną funkcję biologiczną i realizują tak podstawową potrzebę, że nie można całkowicie odrzucić znaczenia biologii. POWTÓRZENIE M ATERIAŁU 1. W ym ie ń dw a czynniki, które z punktu w idzenia te o rii uczenia się

80

związku i jeżeli korzyści przewyższają-koszty, to związek zo­ stanie nawiązany i będzie kontynuowany, lecz jeśli stwierdzą, że ponoszą straty, to ich związek raczej się rozpadnie. Chociaż są badania potwierdzające ten model, to jego krytycy wskazują na fakt, że ludzie nie zawsze chłodno kalkulują koszty i nagrody, lecz potrafią kochać i dawać, nie otrzymując nic w zamian.

m o g ą w c o d z ie n n y m życiu p o w o d o w a ć p o z y ty w n e sko ja rze ­

• Teoria sprawiedliwości wywodzi się z teorii wymiany społecz­

nia z drugą osobą, oraz n a s tę p n e dw a, któ re m o g ą p rzyn ie ść

nej, a bierze się w niej pod uwagę analizę inwestycji. Teoria ta 81

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

mówi, że ludzie oczekują nagród proporcjonalnych do inwesty­ cji - im więcej wnoszą do związku, tym więcej chcą zyskać. Gdy ludzie otrzymują zbyt wiele lub zbyt mato (szczególnie w tym drugim przypadku), są niezadowoleni. Krytycy tego podejścia podkreślają, że w pewnych okolicznościach sprawiedliwość nie

5. U trzym yw an ie się zw iązku i jego przebieg

jest jedynym, a nawet nie jest najważniejszym czynnikiem decy­ dującym o satysfakcji w związku. • Według socjobiologii ludzkie zachowanie tak się ukształtowało w toku ewolucji, by szanse przekazania naszych genów były jak największe. W związkach heteroseksualnych mężczyźni maksy­ malizują te szanse, wiążąc się z jak największą liczbą kobiet, któ­ re mogą rodzić dzieci. W konsekwencji mają skłonności do pro­

M o d e le e ta p ó w i filtrów

miskuityzmu. Kobiety niewiele zyskują, nawiązując tak wiele

O c e n a teorii e ta p ó w i filtró w

związków, i raczej rozważnie wybierają partnera, który bę­ dzie w stanie je utrzymać. Socjobiologia doczekała się krytyki

P o d s u m o w a n ie

za to, że kładzie nacisk raczej na wpływ ewolucji niż na wyuczo­

M o d e le e t a p ó w i f i l t r ó w

ne kulturowe preferencje. Teoria ta jest spekulatywna, lecz przypomina nam o roli biologii w podstawowym procesie re­ produkcji. LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Związki mają swoje początki, etapy środkowe i czasem zakończe­ nia. Rozważając przebieg bliskich związków, wielu specjalistów nauk społecznych zauważyło, że przechodzą one przez określone etapy. T e o rie f i l t r ó w ujmują wybór partnera jako serię etapów,

Cartwright, J. (1996). Choosing a mate. Psychology Review, 3

podczas których wybór stopniowo się zawęża. Chociaż teorie te

(1). W artykule omówiono socjobiologiczne podejście do wyboru partnera i rozważono, w jakim stopniu dobry wygląd oznacza do­

stosowano również do przyjaźni, dwie teorie filtrów, które tutaj

bre geny. Przedstawiono też interesujące badania związane ze sta­ tystykami dotyczącymi rozkładówek w Playboyu.

badaniach z udziałem spotykających się ze sobą par i początkowo

Davis, S. (1990). M en as success objects and women as sex

zwyczaj małżonka. Nie we wszystkich modelach etapów pojawiają

objects: A study of personal advertisements. Sex R oles, 2 3 (1/2),

się filtry. Trzecia teoria rozważana w tym rozdziale - autorstwa Le-

4 3 - 5 0 . Ten artykuł zostanie szczegółowo omówiony w rozdzia­ le 9. Opisuje on badanie, które można powtórzyć w trakcie kursu.

vingera - jest tego przykładem: opisuje etapy rzeczywistego prze­

Lippa, R. A. (1990). In trodu ction to S ocial Psychology. CA:

omówimy (Kerckhoffa.i Davisa oraz M ursteina), opierały się na koncentrowały się na wyborze długoterminowego partnera, za­

biegu intymnych związków. Kerckhoff i Davis: teoria filtrów

Wadsworth. W rozdziale 11 tej książki bardzo przystępnie om ó­

Kerckhoff i Davis (1962) twierdzą, że w czasie zalotów ludzie

wiono wszystkie teorie przedyskutowane w niniejszym rozdziale.

stopniowo wybierają lub filtrują spośród znanych im osób te,

82

83

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

U TR Z Y M Y W A N IE SIĘ ZW IĄ ZK U I JEGO PRZEBIEG

z którymi chcieliby zawrzeć bliższą znajomość. Na początku i na

względem psychologicznym. Wówczas czynniki społeczne przesta­

końcu trwającego siedem miesięcy badania podłużnego Kerck-

ją odgrywać rolę, być może dlatego, że większość par niedopaso­

hoff i Davis poprosili studentów pozostających w bliskich związ­

wanych pod względem wartości już się rozpadła.

kach o wypełnienie kwestionariusza dotyczącego wartości ro ­ dzinnych i poziomu komplementarności ich cech z cechami par­ tnera. Cechy komplementarne to takie, których brakuje jednej

Ocena modelu Kerckhoffa i Davisa

osobie z pary lub które uzupełniają jej własne cechy w sposób sa­ tysfakcjonujący obie strony, jak w związku osoby dom inującej z osobą uległą.

działu, ale dwa konkretne problemy, które się z nim wiążą, warte

M odel etapów poddamy ogólnej ocenie na końcu tej części roz­ są odnotowania już teraz. Po pierwsze, próby powtórzenia wyników oryginalnego badania

W drugiej części badania pary miały ocenić rozwój ich związku

okazały się nieskuteczne (Levinger i in., 1970). Po drugie, wątpli­

i stwierdzić, czy w porównaniu ze stanem sprzed siedmiu miesięcy

wości budzi założenie, że wybieramy partnerów na podstawie

prawdopodobieństwo stworzenia przez nich trwałego związku wzrosło, zmalało czy pozostało takie samo.

komplementarnych potrzeb. Jak zauważyliśmy w rozdziale 4, cho­ ciaż pogląd, że podobieństwa się przyciągają, wydaje się słuszny,

Na podstawie wyników tego badania Kerckhoff i Davis wycią­

nie został ogólnie potwierdzony przez dowody empiryczne (np.

gnęli wniosek, że na początkowych etapach związku funkcję fil­ trów pełnią zmienne społeczne, takie jak klasa społeczna, religia

O ’Leary, Smith, 1991).

i wykształcenie, i ludzie wybierają na ogół osoby podobne do nich

M u rstein : m odel b o dźce - w artości - role

pod tymi względami. W miarę rozwoju związku nabiera znacze­

(.s tim u lu s - value - ro le , SVR)

nia zgodność wartości; i w końcu decydującym czynnikiem stają się cechy osobiste. Zauważ, że aby partnerzy pasowali do siebie,

Murstein (1970) przedstawił alternatywną teorię filtrów, znaną

zmienne społeczne i wartości powinny być podobne, a cechy oso­ bowości - komplementarne.

wybór partnera intymnego związku przebiega w trzech etapach, na

Zaskakujący może się wydać fakt, że cechy osobowości nie były brane pod uwagę od razu na początku związku. Kerckhoff i Davis twierdzą, że we wstępnej fazie romantycznej relacji każdy z par­ tnerów może nosić w sobie wyidealizowany, romantyczny obraz drugiej osoby. Patrząc na siebie przez różowe okulary, partnerzy mogą nie przyjmować do wiadomości tego, że są niedopasowani, mogą tego nawet nie dostrzegać. W miarę rozwoju związku zaczy­ nają oceniać drugą osobę bardziej realistycznie i dopasowanie cech osobowości staje się czynnikiem decydującym.

jako m o d e l b o d ź c e - w a r to ś c i - ro le . Zgodnie z tym modelem każdym z nich obie osoby eliminują określone opcje i podejmują decyzję o utrzymaniu, pogłębieniu lub zakończeniu związku. 1. Na etapie bodźców oceniamy drugą osobę w kategoriach cech fizycznych. Jeżeli któraś z dwóch osób nie zapewnia wystarcza­ jącego wzmocnienia, nie szukają one dalszych kontaktów. Inny­ mi słowy, decydujemy, czy uważamy kogoś za atrakcyjnego, i je ­ żeli nam się nie podoba, nie zabiegamy o jego względy ani nie staramy się nawiązać z nim relacji. Ludziom na ogół podobają się osoby podobne do nich pod względem wieku i atrakcyjno­

Reasumując, według modelu filtrów w pierwszej fazie związku

ści, pochodzące z tej samej grupy etnicznej. Na etapie bodźców

filtrem jest podobieństwo opinii i postaw, a na późniejszych etapach

interakcja między dwiema osobami nie jest konieczna, aby na­

(po mniej więcej 18 miesiącach) rośnie znaczenie dopasowania pod

stąpiło filtrowanie.

84

85

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

U TR ZYM YW A N IE SIĘ ZW IĄ ZK U I JEGO PRZEBIEG

2. N a etapie wartości oceniamy, czy łączą nas podobne w arto­

Chociaż Murstein nie zgadza się z tym poglądem, Stephen prze­

ści i czy przyjmujemy podobne postawy. Szczególnie ważne są

konująco twierdzi, że w teorii bodźców - wartości - ról uważa się

wartości dotyczące życia rodzinnego, religii, kariery zawodo­

wartości, postawy i przekonania raczej za statyczne (niezmienne)

wej, seksu oraz roli mężczyzny i kobiety w społeczeństwie. Ten

cechy niż za coś, co może się tworzyć lub zmieniać dzięki komuni­

etap wymaga przynajmniej słownej interakcji, która ułatwia każdej ze stron bliższe poznanie niektórych zmiennych związa­

kacji interpersonalnej.

nych z bodźcami, takich jak atrakcyjność fizyczna drugiej osoby i jej umiejętność komunikowania się z innymi ludźmi. Niektóre

W przeciwieństwie do dwóch poprzednich modeli model Levinge-

pary podejmują decyzję o ślubie na podstawie bodźców i po­

ra nie dotyczy procesów wyboru partnera, lecz zmian zachodzą­

dobieństwa wartości, ale przeważającej liczbie ludzi to nie wy­

cych w związku, gdy przechodzi on na kolejne poziomy intymno­

starcza; jeżeli dotąd pasują do siebie, przechodzą do trzecie­ go etapu.

ści. Model ten dotyczy wielu rodzajów związków, które mogą być

3. N a etapie ról partnerzy darzą się coraz większym zaufaniem

Levin ger; m o de l teorii etapów

bliskie, ale nie zawsze romantyczne. Levinger wyróżnia pięć możliwych etapów w rozwoju bliskiego

i uświadamiają sobie, czego pragną ze strony partnera i czy

związku:

ich role wzajemnie do siebie pasują. M ogą się one uzupełniać („ty wymieciesz popiół z kominka, ja nakarmię królika”), lecz

A - poznanie się (przyciąganie) (acquaintance, attraction),

aby związek był harmonijny, podobne muszą być postawy wobec ról.

B - rozwój (buildup), C - kontynuacja (umocnienie) (continuation, consolidation), D - podupadanie (deterioration, decline),

Zauważ, że każda z tych grup czynników - bodźce fizyczne, war­

E - zakończenie (ending).

tości i role - wywiera pewien wpływ przez całe zaloty, lecz uważa się, że decydujące znaczenie każda z nich ma tylko na jednym z etapów.

A - poznanie się. Związek rozpoczyna się wówczas, kiedy ludzie

Ocena m odelu M ursteina

nawzajem się sobie podobają, a jak już się przekonaliśmy, wzajemna atrakcyjność zależy w dużym stopniu od podobieństwa pod wzglę­

Stephen (1985) krytykował model Mursteina, ponieważ podob­

dem wieku, klasy społecznej i tak dalej. Silnym źródłem atrakcyjno­ ści na początku romantycznego związku jest erotyczna, namiętna

nie jak inne modele tego typu przedstawia on dobieranie się

miłość. W pewnych związkach (na przykład między ludźmi, którzy

w pary jako proces, który przebiega raczej na zasadzie wzajemnej

razem pracują) etap znajomości może trwać bez końca.

selekcji niż wzajemnej komunikacji. Kiedy partnerzy mają różne opinie, to zamiast się rozstawać, mogą dyskutować, spierać się

B —rozwój. Rozwój wiąże się z rosnącą wzajemną zależnością. Na

i wpływać na siebie nawzajem, aż do osiągnięcia wzajemnego do­

tym etapie partnerzy coraz bardziej się przed sobą otwierają,

pasowania. Samo stwierdzenie, że obecnie partnerzy przejawiają

dochodzi też do znaczącej wymiany społecznej, zarówno przy­

podobne postawy, nie mówi nam, czy to podobieństwo zawsze istniało.

jemnej, jak i nieprzyjemnej. Bliskie związki mają też aspekty ne­

86

gatywne, takie jak kłótnie i konieczność znoszenia irytujących 87

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

zwyczajów partnera, oraz aspekty nagradzające, na przykład uczu­

UTR ZYM YW A N IE SIĘ ZW IĄ Z K U I JEGO PRZEBIEG

O c e n a t e o r ii e t a p ó w i f i l t r ó w

cie i wymiana prezentów. Słabością teorii etapów jest to, że przedstawiają one sytuację, C -

kontynuacja. Kiedy ukształtowały się normy społeczne

w której wszystkie związki mają ten sam linearny przebieg w jed­

w związku interpersonalnym, może on wejść w fazę kontynuacji,

nym kierunku. Jednak zarówno same etapy, jak i ich kolejność nie

podczas której staje się bardzo skonsolidowany; niekiedy partne­

są czymś uniwersalnym; każdy związek jest do pewnego stopnia

rzy otwarcie się angażują, na przykład decydując się na zawarcie

unikatowy. Część badaczy uważa, że dowody na stałą kolejność eta­

małżeństwa. W długoterminowych związkach tworzą się bliskie

pów nie są wystarczająco przekonujące (np. Leigh i in., 1987). Sur-

więzy, a partnerzy spędzają ze sobą wiele czasu. W odróżnieniu od

ra i Huston (1987) zapytali nowożeńców, jak rozwijał się ich zwią­

innych, ten etap nie zawsze wiąże się z intensywnymi emocjami,

zek, i odnotowali dużą różnorodność w kolejności etapów. Brehm

takimi jak radość czy złość. Możliwe, że kiedy związek osiąga sta­ bilizację, partnerzy zaczynają uważać zaangażowanie drugiej stro­

(1992) stwierdził, że w świetle ich odkryć, zamiast używać terminu „etapy”, lepiej spostrzegać przebieg związku jako sekwencję wyda­

ny za coś oczywistego. Leżąca u podłoża związku głębia em ocjo­

rzeń, które w różnych związkach następują w innym czasie.

nalna często pozostaje niezauważalna, dopóki nie pojawią się

Mieli i Crogham (1996) wskazali na kilka innych ograniczeń te­

zagrożenia dla związku. Faza kontynuacji może trwać do końca al­

orii etapów. Po pierwsze, teorie te przedstawiają związek, w któ­

bo też związek przechodzi w fazę podupadania.

rym jedna aktywna osoba decyduje o wyborze pasywnego partne­ ra. W rzeczywistości związek to dwoje aktywnych ludzi, którzy

D - podupadanie. Związek nie musi osiągnąć tego etapu, lecz

dyskutują, podejmują decyzję i wywierają wpływ jeden na drugie­

dzieje się tak dosyć często. Levinger (1976) posłużył się teorią wy­ miany społecznej, by przewidzieć, czy związek zacznie się rozpa­

go. Przykładem takiego wzajemnego oddziaływania jest skłonność do nawiązywania przyjaźni z osobami, które nas lubią, a nie z ty­

dać. Kilka czynników decyduje o tym, czy związek wchodzi w etap

mi, które odnoszą się do nas z niechęcią. Druga strona nie jest

podupadania, czy też nie. Są to: koszty, nagrody, inne możliwości

bierna, jej działania mają wpływ na nasze reakcje i na to, czy chce­

i bariery rozpadu związku. Czasem jednak do rozpadu związku

my kontynuować związek. I oczywiście jest to wzajemne.

przyczyniają się wydarzenia i czynniki zewnętrzne.

Po drugie, istnieje tak wiele odmian związków (szczególnie przyjaźni), że uogólnienie dokonane w tych modelach może nie

E - zakończenie. Jeżeli koszty rosną, nagród jest coraz mniej, przy

odzwierciedlać różnorodności w rozwoju związków.

tym dostępne są atrakcyjne inne możliwości, a bariery rozpadu

Po trzecie, procedura eksperymentalna zastosowana w bada­

związku nie są zbyt silne, to podupadanie związku doprowadzi za­

niach, na których opierają się te teorie, polega na tym, że ludzie

pewne do ostatniego etapu: zakończenia.

w sztucznych warunkach wykonują zadanie, na przykład wypeł­ niają długi kwestionariusz w bardzo niewielkim stopniu oddający

Levinger zauważył, że niewiele związków przechodzi przez wszyst­ kie pięć etapów. Część nigdy nie wychodzi poza etap znajomości,

złożoność prawdziwych związków. Wypowiadając się na temat teorii filtrów, Duck (1992) stwier­

a większość zatrzymuje się na etapie rozwoju, dzieje się tak na

dza, że nadmiernie podkreślają one rolę myślenia w wyborze par­

przykład z wieloma przyjaźniami.

tnera, a ignorują inne procesy, takie jak codzienne interakcje,

88

89

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

U TR ZYM YW A N IE SIĘ ZW IĄ ZK U I JEGO PRZEBIEG

wpływające na nasze uczucia wobec innych ludzi. Możemy podzi­

• Zgodnie z teorią filtrów Kerckhoffa i Davisa podczas zalotów

wiać atrakcyjność fizyczną jakiejś osoby i zgadzać się z jej postawa­

najpierw wybieramy ludzi na podstawie wypowiadanych przez nich opinii i przyjmowanych postaw (zazwyczaj podobnych do

mi i wartościami, a jednocześnie irytować się, kiedy nie przesta­ je gadać przy śniadaniu i nigdy nie wstawia mleka z powrotem do

naszych), w następnej fazie zaś - na podstawie komplementarności ich cech osobowości z naszymi.

lodówki. M imo że teorie rzeczywiście mogą nam przedstawiać obraz

• Według teorii bodźce - wartości - role, kiedy wybieramy part­

związków jako bardziej typowych, linearnych i przewidywalnych,

nera intymnego związku, kierujemy się najpierw jego cechami

niż są one w realnym życiu, stanowią ramy do badania złożoności

fizycznymi (bodźce), następnie - postawami i opiniami (warto­

rzeczywistych związków. Okazują się też przydatne przy tworzeniu

ści), a w końcu bierzemy pod uwagę jego zgodę na role pełnio­

wielu możliwych do przetestowania hipotez na temat rodzajów zmiennych, mogących wpływać na związek w różnym czasie jego

ne w związku.

trwania. POWTÓRZENIE MATERIAŁU 1. N arysuj d ia g ra m przebiegu zw iązku p rz e d sta w ia ją cy różne filtry

• M odel teorii etapów Levingera przedstawia pięć możliwych etapów przebiegu bliskiego związku (zarówno intymnego, jak i przyjacielskiego). Są to: A - poznanie się, B - rozwój, C - kon­ tynuacja, D - podupadanie, E - zakończenie. • Dostrzeżono kilka problemów związanych z teoriami etapów.

lu b e ta p y w e d łu g m o d e lu K erckhoffa i Davisa oraz w e d łu g m o ­

Podstawowym niedostatkiem jest to, że są one za mało elastycz­

delu M u rs te in a .

ne - nie wszystkie związki przechodzą przez takie same etapy w jednakowej kolejności.

2. Po n a rys o w a n iu diagram u przytocz przykłady z co d z ie n n e g o ży­ cia ilu stru ją c e każdy z e ta p ó w (na przykład na etapie „b o d ź c ó w " m o d e lu M u rs te in a m ożesz od rzu cić kogoś, p oniew aż je s t za ni­

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

ski, lub p rze ciw n ie , decydujesz się na przejście z daną o so b ą do

(Teorie opisane w tym rozdziale nie doczekały się dokładnego

n a s tę p n e g o eta p u , gdyż ma ona n ie b ie skie oczy i ja sn e w ło s y ,

omówienia w większości podręczników, zatem możemy tu reko­ mendować jedynie oryginalne artykuły).

a te ce ch y lubisz). 3. N arysuj p o d o b n y diagram przebiegu związku dla m odelu ABCDE Levinge ra ; w p is z p o c zą tko w e lite ry oraz nazw y e ta p ó w i kró tko opisz, na czym polega każdy z nich.

Kerckhoff, A. C., Davis, K. E. (1962). Value consensus and need complementarity in mate selection. American Sociological Review, 2 7 (3), 2 9 5 -3 0 3 . Lippa, R. A. (1990). Introduction to S ocial Psychology. Wads­

P o d s u m o w a n ie

worth. W rozdziale 11 (s. 397) zostały omówione modele etapów ze szczególnym uwzględnieniem modelu Mursteina.

• Teorie etapów związku mówią, że związki przechodzą przez

Murstein, B. I. (1970). Stimulus-value-role: A theory of marital choice. Jou rn al o f Marriage and the Family, 32, 4 6 5 -4 8 1 .

różne etapy, kiedy się tworzą, rozwijają lub rozpadają. Teorie filtrów to odmiana teorii etapów dotycząca sposobu, w jaki se­ lektywnie eliminujemy niektórych ludzi, szukając partnera. 90

ROZPAD ZW IĄZKU

6. Rozpad zw ią zk u

K o n f l i k t y w z w ią z k u Wszystkim nam nieobce są kłótnie i nieporozumienia i wszyscy przeżyliśmy chwile, kiedy inni ludzie bardzo nas irytowali. Te sytu­ acje spowodowane są konfliktami interpersonalnymi, które poja­ wiają się, kiedy działania jednej osoby przeszkadzają działaniom drugiej (Peterson, 1983). Konflikty w związkach międzyludz­ kich są nieuniknione, a ich prawdopodobieństwo wzrasta, kiedy dwie osoby stają się coraz bardziej wzajemnie od siebie zależne

K o n flik ty w zw iązku

- zatem im bliższy związek, tym większa możliwość pojawiania się

D u ck a m o d e l ro z p a d u zw iązku

konfliktów. Przyjaciele, sąsiedzi, koledzy z pracy, rodzice i dzieci, pary mał­

R u s b u lt i Z e m b r o d t m o d e l reakcji na n ie z a d o w o le ­ nie ze zw iązku

żeńskie, współlokatorzy od czasu do czasu się kłócą. Większość ba­

U w agi ko ń co w e

dań koncentruje się jednak na konfliktach w parach heteroseksual­

P o d s u m o w a n ie

nych, być może głównie z tego względu, że zamieszkiwanie razem czyni życie dwojga osób wspólnym i przynosi wiele okazji do po­ wstania nieporozumień. Brakuje za to badań nad konfliktami w in­ nych związkach, a przecież przyjaźnie i związki rodzinne odgrywa­

Erich Fromm zauważył, że „trudno znaleźć inne działanie, inne

ją wielką rolę w życiu większości ludzi.

przedsięwzięcie, które zaczyna się z tak wielkimi nadziejami

Wiele jest źródeł konfliktów. Ludzie mogą się pokłócić nieomal

i oczekiwaniami i które nie udaje się tak często, jak miłość” (1956,

0 wszystko. Nieporozumienia dotyczące pieniędzy, seksu, zazdro­

w: Sternberg, Barnes, 1988, s. 38). Jak wyraźnie pokazują statysty­

ści i podziału obowiązków domowych mogą prowadzić do poważ­

ki, rośnie liczba rozwodów w zachodnim świecie, zatem wiele ro­

nych konfliktów w intymnych związkach (Kurdek, 1994). Braiker

mantycznych - ale nie tylko - związków w końcu się rozpada.

1 Kelley (1979) podzielili główne przyczyny konfliktów interperso­

Z tego powodu w ostatnich badaniach nad związkami międzyludz­

nalnych na trzy podstawowe kategorie:

kimi nacisk przesunął się z czynników sprzyjających powstaniu związku na czynniki związane z jego rozpadem. Każdy związek jest w pewnym stopniu unikatowy i każde roz­ stanie różni się od innego. Mimo to można zarysować cechy cha­

• Konflikty dotyczące konkretnych zachowań: „Nigdy nie wycie­ rasz butów”; „Nie przystałeś mi kartki urodzinowej”; „Spóźni­ łaś się”.

rakteryzujące większość rozpadów związków, a może nawet

• Konflikty dotyczące norm i ról: „Powinieneś mnie w tej sprawie

wszystkie rozstania. W tym rozdziale najpierw przyjrzymy się kon­ fliktom między bliskimi sobie osobami, następnie omówimy dwa

poprzeć”. • Konflikty dotyczące cech osobowości: „Jesteś leniwy i nie trosz­

modele rozstań: jeden pokazujący fazy rozpadu relacji, a drugi

czysz się o innych”; „Martwisz się głupstwami”; „Szastasz pie­

- różne reakcje ludzi na brak satysfakcji ze związku.

niędzmi”.

92

93

ROZPAD ZW IĄ ZK U

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

A trybucja zachow ań w intym nych związkach Sposób, w jaki interpretujemy irytujące nas zachowania, może

Rycina 6.1 Wzorce atrybucji stosowane w szczęśliwych i nieszczęśliwych związkach

mieć duży wpływ na to, czy konflikty zostaną skutecznie rozwią­ zane. Załóżmy, że jeden z partnerów zapomina po drodze do do­ mu kupić chleb. M ożna to potraktować jako drobiazg, spow o­

Stan związku

Wzorzec atrybucji

Zachowanie partnera

dowany pewnymi okolicznościami, na przykład tym, że ma on wiele innych spraw na głowie. Można to jednak przypisać nega­ Negatywne: „Nie zmywa naczyń".

tywnemu aspektowi osobowości i uznać za przejaw egoizmu, ma­ łej troskliwości i lenistwa winowajcy. Podobnie pozytywne za­ chowanie, na przykład przytulenie partnera lub podarunek, m o­ że zostać zinterpretowane negatywnie („Czegoś ode mnie ch ce”) albo pozytywnie („Jest bardzo czuły”).

/

Sposób atrybucji Zewnętrzna: „Jest bardzo zapracowany". Niestabilna: „Zazwyczaj to robi". Specyficzna: „Robi w domu wystarczająco dużo".

Szczęśliwe pary

Wzmacnianie związku Wewnętrzna: „Jest taka szczodra".

Bradbury i Fincham (1990) analizowali rodzaje a tr y b u c ji (przy­

\

czyn zachowania) szczęśliwych i nieszczęśliwych par. Badacze zau­ ważyli między tymi parami duże różnice w sposobie, w jaki par­

/

Pozytywne: „Kupiła ci bombonierkę".

\

tnerzy spostrzegają nawzajem swoje zachowania. Ogólnie, w nie­ szczęśliwych parach partnerzy są skłonni spostrzegać zachowanie

Stabilna: „Zawsze robi mi nieoczekiwane prezenty". Globalna: „To jak ta romantyczna kolacja, którą przygotowała".

drugiej osoby w negatywnym świetle, nawet jeżeli zachowanie to jest mile (na przykład powiedzenie partnerowi, że ładnie wygląda),

Wewnętrzna: „Nie zależy jej na mnie".

co jak łatwo przewidzieć, prowadzi do utrzymania lub pogłębienia braku satysfakcji ze związku. Przeciwnie,, partnerzy w szczęśliwym związku pozytywnie interpretują zachowanie drugiej osoby, nawet

Negatywne: „Nie zmywa naczyń".

kiedy nie bardzo im się ono podoba, a to wzmacnia związek. Ryci­ na 6.1 ilustruje ten model. Ogólnie, nieszczęśliwe pary spostrzegają niepożądane zachowa­ nia jako: • charakterystyczne dla drugiej osoby (wewnętrzne), • długotrwale (stabilne), • pojawiające się także w innych sferach związku (globalne). Zachowania pożądane zaś spostrzegają jako: • wywołane przez okoliczności (zewnętrzne), • nietypowe dla drugiej osoby (niestabilne),

Nieszczęśliwe pary --------

\

Stabilna: „To już trzeci raz w ostatnim cza­ sie. kiedy opuściła swoją kolej". Globalna: „Rzadko wykonuje swoją część obowiązków domowych".

Utrzymanie problemów

/

Pozytywne: „Kupił ci bombonierkę".

\

Zewnętrzna: ¿Jego matka powiedziała mu, by to zrobił". Niestabilna: „Po raz pierwszy się tak się zacho­ wał. To się na pewno nie powtórzy" Specyficzna: „Myślę, że chce mnie urobić, bym się zgodziła na jego wyjście z kolegami na piwo".

• związane z konkretnymi okolicznościami (specyficzne). 94

95

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

Szczęśliwe pary reagują zupełnie inaczej. Niepożądane zachowania

spostrzegają jako: • sytuacyjne (zewnętrzne), • tymczasowe (niestabilne), • raczej niepojawiające się w innych sferach związku (specyficzne). Pozytywne zachowania spostrzegają jako: • charakterystyczne dla drugiej osoby (wewnętrzne), • mogące się powtórzyć (stabilne), • pojawiające się też w innych sferach związku (globalne).

ROZPAD ZW IĄ ZKU

I

2. O pisz po jednym przykładzie (innym niż te przedstaw ione w te k­ ście) p ozytyw ne go i irytującego zachow ania. Posługując się m o ­ d e le m a tryb u cji B ra d b u ry'e g o i Fincham a, ustal, jak szczęśli­ w a para i n ie szczęśliw a para m o g ły b y in te rp re to w a ć oba te zachow ania.

D u c k a m o d e l r o z p a d u z w ią z k u Duck (1982) twierdzi, że rozpad związku nie jest jednym wydarze­ niem, ale procesem, który przebiega systematycznie przez pewien

Badania tego rodzaju uświadamiają nam, że kiedy próbujemy roz­

czas. Duck dzieli ten proces na cztery różne fazy, z których każda

wiązać konflikt, musimy starannie przemyśleć nie tylko sposób

rozpoczyna się wtedy, kiedy zostanie osiągnięty pewien poziom

spostrzegania sytuacji przez drugą osobę, ale również to, czy nasze

niezadowolenia. Rycina 6.2 ilustruje ten model.

atrybucje (przekonania o tym, dlaczego druga osoba tak się zacho­ wała) wzmacniają związek, czy też prowadzą do utrzymywania się problemów.

Faza w ew nątrzpsychiczna: koncentrow anie się na partnerze Ta pierwsza wewnątrzpsychiczna faza rozpoczyna się po osiągnię­

Pozytyw na strona konfliktów

ciu przez parę progu: „Dłużej już tego nie zniosę”. Jeden z partne­

Ogólnie uważamy raczej, że konflikty są negatywnym składnikiem

rów odczuwa brak satysfakcji ze związku i bardzo się tym martwi; bywa, że czują tak oboje. W tej fazie niezadowolony partner nie

związków interpersonalnych, ale jak stwierdzają Duck (1992) i in­ ni badacze, konflikty mogą być korzystne, kiedy umożliwiają wy­

mówi nic drugiej osobie, która może nie zdawać sobie sprawy

jaśnienie nieporozumień i negocjowanie ról w związku. Spotykają­ ce się ze sobą pary, które rozwiążą te kontrowersyjne problemy we

z problemów. Kłopoty pozostawia dla siebie albo dzieli się nimi

wczesnej fazie związku, prawdopodobnie doświadczą mniej po­ ważnych nieporozumień w późniejszych fazach.

ujawnią tego drugiemu partnerowi.

■

ĆW ICZENIA

Kiedy zostanie osiągnięty próg: „Moje wycofanie się byłoby uspra­

■

1. W y m ie ń źródła k o n flik tó w i źródła siły w je d n y m z w ła s n y c h

wiedliwione”, zaczyna się faza wspólna. Jeżeli związek nie jest for­

■

z w ią z k ó w z in n y m i lu d ź m i. Postaraj się p rz e d s ta w ić po je d n y m

malny, jego koniec może w ogóle nie zostać otwarcie stwierdzo­

ko n flikcie dla n a stę p u ją cych kategorii:

z jednym czy z dwojgiem bliskich przyjaciół, którzy na pewno nie

Faza w spólna: koncentrow anie się na związku

■ I

•

k o n flik t do ty c z ą cy ko n kre tn e g o zachow ania,

ny. Znamy sytuacje, w których jedna z osób mówi coś w rodzaju: „Będziemy w kontakcie”, „Zadzwonię do ciebie” lub nawet jesz­

I

•

k o n flik t dotyczą cy norm i ról,

cze mniej znaczące: „Pewnie się gdzieś spotkamy”. W związkach

■

•

k o n flik t dotyczą cy o s o b is ty c h cech je d n e g o z partnerów .

małżeńskich lub w parach mieszkających razem niezadowolony

96

97

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

ROZPAD ZW IĄ ZK U

Rycina 6.2

partner musi się zdobyć na powiedzenie o tym drugiej stronie. Na­

Zarys głów nych trosk na różnych etapach rozpadu zw iązku

stępnie mogą rozpocząć się dyskusje prowadzące bądź do napra­ wienia związku, bądź do rozstania.

Stany i progi rozpadu związku

Troski partnerów

1. Załamanie się związku: niezadowolenie ze związku

Procesy w związku: emocjonalna i/lub fizyczna satysfakcja ze związku

Obszary poddawane zmianom Troska o własną wartość jako partnera; procesy związane ze wzajemnym stosunkiem partnerów

J3

o> i (O

3. Faza wspólna: konfrontacja z partnerem

Wady.i braki partnera; alternatywne formy : związku; związki z innymi możliwymi partnerami

Zyskanie wsparcia i pomocy od innych; uzyskanie potwierdzenia własnego spostrzegania problemu; doprowadzenie do interwencji, która rozwiąże problemy ■ lub zakończy związek Próg: To już nieuniknione .

5. Faza „pochowania ■związku: psychiczne , . pozostawienie i „posprzątanie : po nim"

Usprawiedliwienie siebie; „sprzedanie" własnej wersji rozpadu związku i przyczyn rozpadu

łeczną. Brak satysfakcji i plany rozstania zostają ogłoszone publicz­

wość „pozszywania” rozpadających się relacji, a w niektórych wy­ padkach partnerzy szukają zewnętrznej pomocy („zespołu inter­ wencyjnego”), by przedstawić drugiej strome swój punkt widzenia

Przekonania na temat optymalnej formy przyszłego związku

na wspólną historię. Jeżeli jednak nadchodzi kres życia we dwoje, ważne jest, że każdy z partnerów tworzy „publiczną wersję” wyda­ rzeń, w której pokazuje, że nie zachowywał się niewłaściwie. Za­ równo w społecznej, jak i w następnej fazie plotka stanowi ważny sposób szukania usprawiedliwień dla podjętych działań.

Próg: Mówię poważnie 4. Faza społeczna: ogłoszenie . . . załamania się .. związku

gu: „Mówię poważnie”, rozpadanie się związku osiąga fazę spo­

zdobyć poparcie dla własnej wersji wydarzeń. Nadal istnieje możli­ Spostrzeganie partnera

Moje wycofanie się byłoby usprawiedliwione Przeformułowanie związku: wyrażenie konfliktu; oczyszczenie atmosfery

Jeżeli negocjacje okazują się bezskuteczne i para dochodzi do pro­

nie i każdy z partnerów zwierza się innym osobom, starając się

Próg: Nie zniosę tego dłużej 2. Faza wewnątrzpsychiczna: niezadowolenie z partnera

Faza społeczna: zm ierzenie się z publicznym i konsekw encjam i

Albo: Utrzymanie partnerów razem (Faza 1) Albor . Zachowanie twarzy

Faza „pochow ania" związku: porządkow anie relacji Ostatnia faza „pochowania” związku zaczyna się po dojściu par­ tnerów do progu: „To już nieuniknione”. Jak mówi Duck (1 992, s. 97), kiedy związek jest już martwy, musimy go odpowiednio po­ chować - z nagrobkiem, na którym napiszemy, jak związek się na­ rodził, jaki był i dlaczego umarł. Musimy stworzyć relację z histo­ rii związku i umieścić ją w takim miejscu, by inni ludzie mogli ją zobaczyć i, mamy taką nadzieję, zaakceptować. Jednym z najważniejszych aspektów fazy „pochowania” związku i fazy społecznej jest to, byśmy się rozstali z partnerem, nie nara­ żając na szwank naszej reputacji. Duck odwołuje się do pracy La Gaipy (1982), który mówi, że kiedy już związek się rozpadnie, sta­

Źródto: Duck, 1984.

98

ramy się, by „społeczne zaufanie” do nas pozostało nietknięte. 99

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

ROZPAD ZW IĄ ZK U

W tym celu nie przyjmiemy odpowiedzialności za rozpad związku

ponieważ dotyczą one bardzo wczesnych etapów relacji, kiedy naj­

albo też przyjmiemy ją, ale tylko w niewielkim stopniu, i obwinia­

częściej wszystko się dobrze układa między partnerami. M odel

my sytuację, która zaistniała już przed początkiem związku, oko­ liczności zewnętrzne, partnera albo wszystko po trochu. Na tym

Ducka nie wyjaśnia przyczyn rozpadu związku, ale wraz ze swoimi

etapie często można usłyszeć takie komentarze: „Naprawdę się

związku i jego uzdrawiania są blisko ze sobą związane.

praktycznymi zastosowaniami pokazuje, że procesy rozpadania się

starałem, ale wbrew temu, co ona mówi, nigdy nie zapomniała o Gerrym. Nie miałem szans”; „Nigdy go nie było w domu, za­ wsze siedział w pubie, a ja tkwiłam w domu z dziećmi - to nie jest życie”. Natomiast nie wygłasza się uwag w rodzaju: „Tak napraw­

R u s b u lt i Z e m b r o d t m o d e l r e a k c ji n a n ie z a d o w o le n ie z e z w ią z k u

dę jestem egoistyczną świnią. Nigdy ani trochę mi na nim nie za­ leżało, a kiedy już zgasł urok nowości, lubiłam sprawdzać, ja­

Rusbult i Zembrodt (1983) opracowały model klasyfikujący reak­

kie mam szanse u innych mężczyzn. Myślę, że bardzo przecenia się monogamię”. Nie trzeba mówić, że takie uwagi z pewnością

cje ludzi w sytuacji, kiedy związek przestaje być satysfakcjonujący. Wprawdzie ten model ma charakter ogólny, a więc odnosi się do

obniżałyby kredyt zaufania ze strony następnego potencjalnego partnera.

związków każdego typu, włącznie z relacją między pracodawcą

U w agi na te m a t m odelu Ducka

pierwotne zastosowanie do związków romantycznych. Rusbult i Zembrodt wyróżniają cztery główne reakcje na brak

Model Ducka ma pewne praktyczne zastosowanie przy próbach uzdrawiania związku, dlatego wykorzystano go do stworzenia no­ wego modelu strategii uzdrawiania związku (Duck, 1994). Duck zasugerował, że w niektórych fazach rozpadu związku określone zachowania mogą skuteczniej niż inne poprawiać stosunki między

a pracownikiem (Rusbult i in., 1988), jednak tutaj omówimy jego

satysfakcji w związku, a różnice pomiędzy tymi reakcjami zazna­ czają się na dwóch osiach: aktywność-bierność i konstruktywność-destruktywność. Ilustruje to rycina 6.3.

partnerami. N a przykład w fazie wewnątrzpsychicznej uzdrawia­

• Dialog: aktywna reakcja konstruktywna. Osoba, która tak rea­

nie powinno się koncentrować na odzyskiwaniu sympatii do par­

guje, głośno wyraża swoje niepokoje, zazwyczaj próbując w ten

tnera dzięki dostrzeganiu raczej jego pozytywnych niż negatyw­

sposób uzdrowić sytuację. Stosowane taktyki to: proponowanie kompromisu, poszukiwanie pomocy, próby dokonania zmian

nych cech. W fazie społecznej osoby spoza związku (zespół in­ terwencyjny) muszą zdecydować, czy doradzać partnerom ratowa­

w sobie samym albo w partnerze, albo i jedno, i drugie.

nie związku, czy też będzie lepiej, jeżeli go zakończą, próbując przy tym zachować godność.

• Lojalność: pasywna reakcja konstruktywna. Reakcja lojalności

Tematem wcześniejszych badań (omówionych w poprzednich

aż wszystko się ułoży. Do tej kategorii możemy zaliczyć reakcje

rozdziałach) było tworzenie się związku. Chociaż posługując się te­ orią wymiany społecznej i teorią sprawiedliwości, można podjąć

typu: „Czas zaleczy rany”, „Spróbuję wybaczyć i zapomnieć”. • Zaniedbanie: pasywna reakcja destrukcyjna. Odmowa zajm o­

próby wskazania, dlaczego związek przeżywa kryzys i jak można go

wania się problemem i tym samym pozwalanie na to, by sytua­

uzdrowić, jednak takie zastosowanie tych teorii jest ograniczone,

cja ulegała pogorszeniu. Ludzie przyjmujący taką postawę nie

100

to trwanie przy partnerze, bierne, lecz optymistyczne czekanie,

1Ol

B L IS K IE RELACJE INTER PER SO N A LN E

ROZPAD ZW IĄ ZKU

Rycina 6.3

fizyczne i psychiczne nadużycia, wybiera „wyjście” jako reakcję,

Reakcje na b rak satysfakcji w zw iązkach

będzie to raczej działanie konstruktywne i pomocne dla tej osoby, chociaż skutek dla związku okaże się destrukcyjny. AKTYWNA p o d ję cie działania WYJŚCIE

opuszczenie związku

U w agi na tem at m odelu Rusbult i Z em b ro d t

DIALOG przedyskutow anie p ro b le m ó w

DESTRUKCYJNA KONSTRUKTYWNA reakcje . m ające na celu u zd ro w ie n ie / /utrzym anie związku

reakcje, które osłabiają lub kończą związek

—

ZANIEDBANIE w y c o fa n ie się że związku

lo ja ln o ść

czekanie, aż w szystko się ułoży

PASYWNA . n ie p od e jm o w a n ie b ezpośrednich działań

Ten model nie jest samym tylko opisem: przeprowadzono wiele badań nad związkiem między wyborem reakcji a sytuacją partne­ rów. Oto niektóre z odkryć badawczych opisywane przez Rusbult i współpracowników (1982): • Kobiety częściej niż mężczyźni decydują się na dialog. • Ludzie wykształceni mają większą skłonność do podejmowania dialogu, a osoby mniej wykształcone wykazują raczej lojalność lub zaniedbanie. • Jeżeli istnieje wiele dostępnych możliwości, reakcja częściej jest aktywna (wyjście lub dialog) niż pasywna (lojalność lub zaniedba­ nie). • Kiedy związek przynosił niewiele satysfakcji, niewiele w niego zainwestowano i pojawiają się inne interesujące opcje, najczęst­ szą reakcją bywa wyjście.

Źródto-. Na podstawie Rusbult, Zembrodt, 1983.

• Kiedy problemy w związku są uważane za dość nieznaczne, a oprócz tego istnieje niewiele dostępnych możliwości albo spo­ ro zainwestowano w związek (albo i jedno, i drugie), to najbar­

chcą omawiać problemów, spędzają mniej czasu z partnerem i krytykują go, często za jego plecami. • W yjście: aktywna reakcja destrukcyjna. Polega na całkowitym wycofaniu się ze związku. M oże oznaczać wyprowadzenie się ze wspólnego domu i wystąpienie o rozwód.

dziej prawdopodobną reakcją okazuje się lojalność. Ostatnie trzy wnioski wynikają też z teorii wymiany społecznej i z teorii sprawiedliwości (zob. rozdział 4). Odkrycia te rozszerzają owe teorie i pokazują różne sposoby reagowania na problemy w związkach.

Należy odnotować, że w tym modelu oś konstruktywność-destruktywność odnosi się do wpływu określonej reakcji na związek. Reakcje zaniedbania i wyjścia prawdopodobnie zniszczą związek, a dialog i lojalność mają na celu go utrzymać. Stosowane okreś­ lenia nie osądzają partnerów. Jeżeli ktoś, kto przez lata znosił 102

Jak komentuje Duck (1988), niedostatkiem modelu Rusbult i Zembrodt jest to, że chociaż dostarcza on wielu informacji na te­ mat różnic rodzajowych i demograficznych (różnic pomiędzy ludź­ mi z odmiennych grup społecznych) w reakcji na niezadowolenie, nie mówi nic o procesach oddalania się partnerów od siebie i wy­ chodzenia związku z kłopotów. 10 3

ROZPAD ZW IĄ ZK U

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Ten model pokazuje nam objawy braku satysfakcji w związku, lecz nie wyjaśnia, czy opisane sposoby reagowania są także przy­ czyną problemów.

3. D opasuj etap do progu: (a) faza w spólna

(1) To już nieuniknione

(b) faza „pochow ania" związku

(2) M ó w ię pow ażnie

(c) faza w ew nątrzpsychiczna

(3) M o je w y c o fa n ie się b yło b y usp ra w ie d liw io n e

U w agi końcow e

(d) faza społeczna

(4) Nie zniosę te g o dłużej

D opasuj reakcję do d w ó ch m iejsc na osiach:

Duck (1 9 8 2 ) oraz inni autorzy wskazują na pewne problemy związane z badaniem rozpadania się związku. Chociaż można ba­

(b) lojalność

11) A k ty w n a -d e s tru k c y jn a (2) A k ty w n a -k o n s tru k ty w n a

dać związki w okresie uwidaczniania się problemów, zazwyczaj

(c) w yjście

(3) P asyw na-destrukcyjna

nie robi się tego w obawie, że można w ten sposób zmienić bieg

(d) zaniedbanie

(4) P asyw n a -kon stru ktyw n a

(a) dialog

wydarzeń i być może doprowadzić do zakończenia związku, do czego nie doszłoby w innych okolicznościach. Dlatego większość rozstań bada się w retrospekcji (po wydarzeniu), co oznacza, że

P o d s u m o w a n ie

przeszłe wypadki nie zawsze są właściwie oddane. M ożliwe, że najwcześniejsze etapy niezadowolenia nie są relacjonow ane (Duck, 1982).

• Konflikt jest nieunikniony w związkach, a jego prawdopodo­ bieństwo wzrasta wraz z coraz większą wzajemną zależnością

Rozpad związku bywa bolesnym doświadczeniem. Duck (1992) w przeglądzie wielu badań stwierdza, że w porównaniu z innymi

dwojga łudzi. Sposób interpretacji denerwujących zachowań może znacząco wpływać na możliwość skutecznego rozwiązania

osobami tej samej płci i w podobnym wieku, osoby, których zwią­

konfliktów. Bradbury i Fincham (1990) opracowali model opi­

zek się rozpada, częściej cierpią na depresję i chorobę wieńcową,

sujący, jakie atrybucje są charakterystyczne dla szczęśliwych par,

mają też niższą samoocenę. Jednak obecnie uznaje się, że takie do­ świadczenia nie zawsze są negatywne i że mogą przynosić wyzwo­

partnerów negocjacji w obliczu konfliktu, może pogłębić ich

lenie. Teraz, kiedy rozpad związku nie jest niczym niezwykłym ani stygmatyzującym, rozstawanie się i uzdrawianie związku stają się głównymi tematami badań związków.

a jakie - dla nieszczęśliwych. Duck twierdzi, że podjęcie przez wzajemne zrozumienie i wzmocnić związek. • Ducka model rozpadu związku przedstawia cztery fazy rozpa­ du. Faza wewnątrzpsychiczna rozpoczyna się w chwili, kiedy je­ den z partnerów (lub oboje partnerzy) czuje, że nie jest już

■

POWTÓRZENIE MATERIAŁU

w stanie znieść sytuacji w związku. Fazę wspólną poprzedza po­

■

1. Jakie rodzaje a try b u c ji w e d łu g B ra d b u ry 'e g o i Fincham a (1990)

czucie, że odejście byłoby usprawiedliwione. W fazie społecznej

■

sto s u ją szczę śliw e pary dla n ie p o ż ą d a n e g o za ch o w an ia ? Ja kie

partnerzy ogłaszają rozpad związku, niekiedy szukają zewnętrz­

■

a tryb u cje charakteryzują w ta kie j sy tu a c ji nie szczę śliw e pary?

nej pomocy, by wszystko naprawić. W fazie „pochowania”

I

2. W yobraź sobie, że nie je s te ś z a d o w o lo n y ze s w o je j relacji z kole-

związku nadchodzi jego prawdziwy kres, a każdy z partnerów

■

gą z pracy. Z astosuj m o d e l R u sb u lt i Z e m b ro d t i p o m yśl o je d n e j

ogłasza taką wersję rozstania, która nie zmniejsza jego szans na

I

reakcji z każdej kategorii: dialog, zaniedbanie, lojalność, w y jś c ie .

utworzenie nowego związku.

104

10 5

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

• Model Rusbult i Zembrodt dotyczący reakcji na niezadowolenie ze związku pokazuje, że istnieją cztery rodzaje zachowań, do których ludzie się uciekają, by radzić sobie z brakiem satysfakcji w związku: dialog, wyjście, lojalność i zaniedbanie.

7. S kładniki zw iązku i skutki zw iązku

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Duck, S. (1992). H um an Relationships (wyd. 2). London: Sage. W rozdziale 3 autor szczegółowo omawia swoją teorię. Analizuje też różne sposoby radzenia sobie z rozpadaniem się związku i to, jak model odnosi się do prób uzdrawiania związku. Lippa, R. A. (1990). In trodu ction to S ocial Psychology. CA: Wadsworth. W rozdziale 11 bardzo przystępnie opisano model Rusbult i Zembrodt. M cGhee, P. M. (1996). Make or break? The psychology of rela­ tionship dissatisfaction and breakdown. Psychology Review, 2 (4),

S kład n iki zw iązku: o d k ry w an ie się S kład n iki zw iązku: zasady S kład n iki zw iązku: w ład za Z d ro w ie i szczęście P o d su m o w an ie

2 7 -3 0 . W tym artykule przedstawiono oba modele prezentowane w tym rozdziale (a także inne) i omówiono metodologie badań nad rozpadem związku. Przeanalizowano też pozytywne i nega­ tywne aspekty rozpadu związku.

Wszyscy jesteśmy zaangażowani w takie lub inne związki i być mo­ że właśnie dlatego fascynuje nas to, co się w nich dzieje. Uwaga ta dotyczy zwłaszcza związków miłosnych. W tym rozdziale skupimy się na niektórych aspektach związku. Zaczniemy od rozważenia, jak pogłębia się wiedza partnerów o sobie nawzajem, następnie przeanalizujemy niepisane zasady, które kierują zachowaniem lu­ dzi wobec innych osób, oraz poruszymy temat rozkładu władzy w związku. Na koniec przyjrzymy się wpływom, jakie związki z in­ nymi ludźmi wywierają na nasze zdrowie i szczęście.

S k ła d n ik i z w ią z k u : o d k r y w a n ie s ię Do najważniejszych procesów w tworzeniu się bliskiego związku należy o d k r y w a n ie się, czyli ujawnianie prywatnych i osobistych informacji o sobie, których nie można by uzyskać w inny sposób. 107

BLISKIE RELACJE INTER PER SO N A LN E

Odkrywanie się przebiega stopniowo: ludzie zazwyczaj nie

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄ ZK U

dzielą się swoimi najgłębszymi myślami i uczuciami na pierwszym

Jak wspomnieliśmy wcześniej, proces odkrywania się jest wza­ jemny i temu, co wnosi jeden z partnerów, musi odpowiadać

spotkaniu. Jest to też proces wzajemny: obie strony wymieniają in­

wkład ze strony drugiego partnera, w przeciwnym razie związek

tymne wiadomości i uczucia; jeżeli ktoś się przed tym powstrzy­

nie będzie się pogłębiał. Jest to szczególnie ważne na wczesnych

muje, cały proces zostaje przerwany. Altman i Taylor (1973) omawiają proces odkrywania się w swo­

etapach związku, później relacja staje się na tyle stabilna, że taka bezwzględna wzajemność przestaje być konieczna.

jej t e o r ii p e n e tr a c ji s p o łe c z n e j, zwanej tak dlatego, że opisuje,

Zwiększenie się intymności nie zawsze przebiega gładko i stop­

jak partnerzy, w miarę zbliżania się do siebie, przenikają coraz głę­ biej w swoje życie prywatne, psychiczne i społeczne. Wraz z roz­

niowo. W wielu związkach wzorzec odkrywania się jest bardziej

wojem związku odkrywanie się przestaje być powierzchowne i sta­ je się bardziej intymne - zwiększa się jego zakres, gdyż zaczyna obejmować coraz więcej sfer, zwiększa się też głębia, gdyż dotyczy coraz delikatniejszych i coraz ważniejszych tematów. Altman i Taylor opisują zmiany zachodzące w tej sferze w miarę zwiększania się bliskości w związku. W fazie orientacyjnej wiele czasu poświęcamy na grzecznościowe konwersacje i posługujemy

zmienny i cykliczny (Altman i in., 1 9 8 1 ; Derlega i in., 1993). U niektórych par proces ten przebiega bardzo szybko, następ­ nie nagle się urywa; u innych po szybkim początkowym odkry­ waniu się następuje faza p latea u ; a są też takie związki, w któ­ rych partnerzy stopniowo coraz bardziej się przed sobą odkry­ wają, po czym następuje okres uspokojenia, a nawet mniejszej intymności.

się oczywistymi stwierdzeniami („O gustach się nie dyskutuje”,

Kiedy bliskie związki wchodzą w fazę schyłkową, odkrywanie się często dotyczy już tylko niewielu drażliwych tematów, lecz

„Praktyka czyni mistrza”). Później następuje faza w yjaśniająco-

nadal wywołuje silne emocje, gdyż partnerzy bombardują się na­

-afektywna, w której wyrażamy nasze osobiste postawy („Sam nie

wzajem bolesnymi uwagami i wzajemnymi oskarżeniami (Tolsted, Stokes, 1984).

przepadam za świętami Bożego Narodzenia, za bardzo się ostatnio skomercjalizowały, ale dzieci je tak lubią”), lecz unikamy kwestii bardziej intymnych. Na początkowych etapach odkrywania się nie

Kom entarz

mówimy „całej prawdy i tylko prawdy”: przekazujemy ograniczo­

W procesie odkrywania się —co zostało dobrze udokumentowane

ne, a nawet fałszywe informacje o sobie, aby wywrzeć dobre wra­

- dochodzą do głosu różnice rodzajowe. Kobiety ujawniają nieco

żenie. Wiele związków interpersonalnych nigdy nie wychodzi poza

więcej niż mężczyźni, ale zależy to też od płci osoby, przed którą

fazę wymian wyjaśniająco-afektywnych. Następną fazą jest faza

się otwierają; na przykład mężczyźni powiedzą więcej kobiecie niż

afektywna, kiedy to partnerzy zaczynają omawiać sprawy osobiste

innemu mężczyźnie. Największa różnica polega na tym, że kobie­

i prywatne, a takiemu poziomowi odkrywania się towarzyszy czu­

ty ujawnią dużo więcej innej kobiecie niż mężczyźni innemu męż­

łość fizyczna. Przyjaciele, zwłaszcza kobiety, mogą się czule do­

czyźnie (Dindia, Allen, 1992). Stereotypowe poglądy, że dwóch

tykać, a kochankowie - całować się i pieścić. Bardzo bliskie związ­

mężczyzn w pubie będzie rozmawiało o piłce nożnej, samo­ chodach i pracy, a tymczasem dwie kobiety będą rozważały naj­

ki osiągną w końcu fazę stabilnej wymiany, w której partnerzy dzielą się wszystkimi osobistymi uczuciami i posiadanymi rzecza­

bardziej intymne aspekty swojego życia seksualnego i rodzinne­

mi, a ponadto potrafią bez trudu przewidzieć uczucia i zachowania

go, zawierają ziarno prawdy, przynajmniej w odniesieniu do bia­

drugiej strony.

łych przedstawicieli społeczeństwa Zachodu. Różnice rodzajowe

108

109

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄ ZKU

w odkrywaniu się są jednak dość złożone i omówimy je bardziej

sytuacji poczuje się zraniona, a przyjaźń stanie pod znakiem zapy­

szczegółowo w rozdziale 8. Odkrywanie się przed sobą w związkach ma wielkie znaczenie.

tania. Twoja przyjaciółka nie zachowała się zgodnie z zasadami. Okłamała cię. Świadomie możemy nie zdawać sobie sprawy z za­

Kiedy dzielimy się z innymi ludźmi intymnymi wiadomościami,

sad rządzących związkami, lecz wiemy, kiedy ktoś te zasady tamie.

okazujemy im zaufanie i potwierdzamy nasze zaangażowanie w związek. Ujawniając informacje o sobie, zachęcamy ich, by zro­

Argyle i Henderson (1985) określają te zasady jako „zachowa­ nia, które większość ludzi uznaje za dozwolone lub niedozwolone”

bili to samo, i w ten sposób weszli z nami w bliską i wspierającą re­

(s. 37). Zasady są po to, by ludzie mogli realizować cele, jakie sta­

lację.

wiają przed sobą w różnych związkach czy sytuacjach. Są kluczem do umiejętności potrzebnych do tego, by skutecznie radzić sobie

ĆW ICZENIA

w związkach, pozwalają też lepiej te związki rozumieć.

1. P rzypom nij s o b ie , kie d y o s ta tn io s p o tk a łe ś k o g o ś po raz p ie r­ w szy i lepiej go poznałeś (być m oże było to w te d y , kiedy zaczą­

Argyle i Henderson (1985) przeprowadzili szeroko zakrojone badanie nad zasadami stosowanymi przez ludzi w różnego rodzaju

łeś naukę w c o lle g e 'u lub kiedy przeszedłeś do sixth fo rm 1). Czy

związkach; następna część rozdziału opiera się na tym badaniu.

w asze ro z m o w y p rze b ie g a ją zg o d n ie z s e k w e n c ją o d k ry w a n ia się zarysow aną przez A ltm a n a i Taylora? N a stę p n ym razem, kie­

Rodzaje zasad

dy kogoś poznasz, spraw dź, czy w a sze p ie rw sze ro z m o w y m o ż­

W związkach obowiązują różne rodzaje zasad. Zanim zaczniesz czytać dalej ten podpunkt, przyjrzyj się rycinie 7.1, na której poka­

na by zaliczyć do fazy orientacyjnej.

g a stronom iczn ych doradza się, by nie w y c h o d z ili poza fazę o rie n ­

zano przykłady zasad rządzących różnymi związkami. Zauważ, że wyodrębniono nawet zbiór zasad stosowanych wobec „ludzi,

tacyjną w kontaktach z klientam i. Co m o g ło b y się stać, g d yb y nie

z którymi stosunki nie układają nam się dobrze”.

p o d p o rzą d ko w a li się niepisanej zasadzie, by n ig d y nie w s p o m i­

Zasady możemy podzielić na cztery kategorie:

2. W yja śn ij, d la cze go fry z je ro m i o s o b o m p ra c u ją c y m w lokalach

nać o religii czy polityce?

1. Zasady nagradzania: Zgodnie z teorią wymiany społecznej (roz­ dział 4) pozostajemy w związku tylko wtedy, kiedy po odjęciu

S k ła d n ik i z w ią z k u : z a s a d y

kosztów od nagród uzyskujemy więcej, niż moglibyśmy zyskać w innych możliwych związkach, biorąc pod uwagę koszty zmia­

Wyobraź sobie następującą sytuację. Zadzwoniłaś do przyjaciółki

ny. Niektóre zasady służą temu, by utrzymać nagrody i kosz­

i zaprosiłaś ją na drinka. Ona jednak odmówiła, tłumacząc się

ty na możliwym do zaakceptowania poziomie, i dotyczą one

ztym samopoczuciem, i zaproponowała spotkanie w innym termi­

wszystkich związków. Zasady nagradzania to na przykład: „mu­

nie. Później tego wieczoru, przechodząc obok restauracji, zauwa­

sisz być uprzejmy”, „nie powinieneś wprawiać innych w zakło­

żasz ją przy kolacji z inną przyjaciółką. Większość osób w takiej

potanie”. 2. Zasady intymności. Związki znacznie się różnią pod względem poziomu intymności, na jaką pozwalają. Zupełnie inne zasa­

7 W Anglii i Walii ostatnia, nieobowiązkowa klasa szkoły średniej (przyp. tłum.). 110

dy obowiązują w związkach rodzinnych i przyjacielskich niż 111

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

Rycina 7.1 P rzykłady zasad obow iązujących w różnych związkach

ZASADY PRZYJAŹNI D o b ro w o ln ie pom agaj w potrzebie. Staraj się spłacać długi, rew anżow ać się za przysługi i kom plem enty. Okazuj w sp a rcie em ocjonalne. Bądź to leran cyjn y w o b e c innych przyjaciół drugiej osoby.

SKŁADNIKI ZW IĄ ZKU I SKUTKI ZW IĄZKU

w relacjach z sąsiadami i kolegami z pracy. Celem niektórych za­ sad tego rodzaju jest utrzymanie intymności na niskim poziomie. Przykłady zasad intymności to: „nie całujesz ludzi w pracy”, a także „zawsze całuj żonę (męża) przed wyjściem do pracy”. 3. Zasady koordynacji i unikania trudności. Te zasady - odmien­ ne w różnych związkach - mają sprawić, by cele mogły zostać osiągnięte przy jak najmniejszej liczbie problemów. W relacji między lekarzem i pacjentem przykładową zasadą tego typu

ZASADY DLA OSÓB, KTÓRE SIĘ ZE SOBĄ SPOTYKAJĄ Okazuj zaufanie s w o je m u partnerow i. Bądź punktualny. Bądź w ie rn y partnerow i. C elow o dotykaj drugą osobę. ZASADY DLA MAŁŻEŃSTW (DLA OBOJGA MAŁŻONKÓW) Stwarzaj harm onijną a tm o s fe rę dom ow ą. Dawaj kartki i prezenty urodzinow e. Inform uj partnera o s w o im rozkładzie zajęć. Rozm awiaj z partnerem o religii i polityce. ZASADY W RELACJI TEŚCIOWIE - SYNOWE I TEŚCIOWIE - ZIĘCIOWIE Nie angażujcie się w aktyw n o ść seksualną w aszych dzieci. Zapraszajcie się naw zajem na uroczystości rodzinne. Pam iętajcie o urodzinach. S płacajcie długi, rew anżujcie się za przysługi i kom plem enty.

jest: „zawsze mów lekarzowi prawdę”. 4. Zasady postępowania wobec osób trzecich. Związki obejmują nie tylko pary ludzi, ale angażują też inne osoby. Zasady postę­ powania wobec osób trzecich są potrzebne do tego, by kontro­ lować zachowania wobec nich, radzić sobie z problemami za­ zdrości, utrzymania sekretów i bronienia kogoś, kiedy jest nieobecny. Do takich zasad możemy zaliczyć: „nie uprawia się seksu z kimś, kto nie jest twoim mężem (twoją żoną)” i „jeżeli ktoś krytykuje twojego przyjaciela, powinieneś mu się przeciw­ stawić”.

G ru pow anie się zasad Analizy statystyczne pokazują, że związki międzyludzkie można za­ liczyć do różnych grup, w ramach których obowiązują podob­

ZASADY DLA PODWŁADNYCH Nie w ahaj się pytać, kiedy polecenie je s t niejasne. P rzedstaw iaj w ła sn e p o m ysły i broń ich. Bądź ch ę tn y do pracy i pogodny. C hętnie w yko n u j polecenia. ZASADY DLA DWOJGA LUDZI, KTÓRYCH WZAJEMNE STOSUNKI NIE UKŁADAJĄ SIĘ DOBRZE P ow inniście się starać, by być w porządku w o b e c siebie nawzajem . Nie p o w in n iście zapraszać się nawzajem na uroczystości rodzinne. Nie po w in n iście s w o b o d n ie zajm ow ać drugiej osobie tyle czasu, ile byście chcieli. Nie po w in n iście ig n o ro w a ć drugiej osoby.

ne zasady. W Wielkiej Brytanii jedna grupa zawiera małżonków, rodzeństwo i bliskich przyjaciół, inna zaś - lekarzy, nauczycieli i przełożonych. Związki, które tworzą grupę w jednej kulturze, niekoniecznie będą należały do jednej grupy w innej kulturze.

K ulturow e różnice w zasadach Zasady rządzące związkami są odmienne w różnych kulturach; znanym przykładem jest różnica w sposobie witania się znajomych w Wielkiej Brytanii i we Francji: w Wielkiej Brytanii będzie to for­ malny uścisk ręki, a we Francji - bardziej intymny pocałunek w policzek. Kulturowe różnice w zasadach mogą prowadzić do po­

Źródfo : Przykłady pochodzą z pracy: Argyle, Henderson, 1985.

112

ważnych nieporozumień, szczególnie kiedy zasady akceptowanej 113

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

SKŁADNIKI ZW IĄ Z K U I SKUTKI ZW IĄ ZK U

w jednej kulturze nie akceptuje się w innej lub nawet uznaje się ją

związku pewną władzę. Przyjaźń może być bardziej egalitarnym

za nielegalną. Na przykład w niektórych krajach oczekuje się, że

(równym) związkiem, lecz każdy z przyjaciół ma pewną władzę

ludzie będą pomagać krewnym, oferując im pracę, a w innych kul­ turach takie faworyzowanie członków rodziny potępia się jako nieetyczne.

nad drugą osobą - może wpływać na jej decyzje, poważnie i bez

Funkcje zasad

władzy odnoszą się do posiadania zasobów różnego typu. French

Zasady pełnią w związkach dwie podstawowe funkcje:

i Raven (1959) dzielą źródła władzy społecznej na pięć podstawo­

obrażania się przyjmować jego rady, a także ranić uczucia drugiej osoby. Władza opiera się na kontroli ważnych zasobów. Różne rodzaje

wych kategorii: 1. Regulują zachowania, tak by zminimalizować potencjalne źró­ dła konfliktów mogących zniszczyć związek. Takie zasady okre­ ślamy jako regulacyjne. 2. Zapewniają wymianę nagród, która motywuje osobę do pozo­ stania w związku. Nazywa się je zasadami nagradzania. Ponieważ związki różnią się pod względem celów, zasady rządzące związkami także różnią się między sobą. Na przykład w relacjach interpersonalnych związanych z odgrywaną rolą zawodową (ta­ kich jak związek lekarz - pacjent) obowiązują niemal wyłącznie za­

1. Władza przymusu polega na możliwości stosowania kar. 2. Władza nagradzania płynie z możliwości stosowania nagród. 3. Władza uznana zależy od zaakceptowania przez daną osobę wynikających z roli obowiązków stosowania się do instrukcji i rad. 4. Władza referencyjna wywodzi się z pragnienia identyfikowania się z kimś lub dorównania mu. 5. Władza eksperta zależy od posiadania rozleglejszej wiedzy i większych umiejętności.

sady regulacyjne. W przeciwieństwie do tego wiele zasad uznawa­ nych w przyjaźni dotyczy wymiany nagród. Podobnie małżeństwo

W każdym związku można zaobserwować kilka rodzajów władzy,

rządzi się wieloma zasadami nagradzania, mającymi na celu utrzy­ manie intymności.

ale jeden z nich może być dominujący. Na przykład nasi przyjacie­ le mają nad nami władzę referencyjną, ponieważ identyfikujemy się z nimi i chcemy, by nas lubili. W intymnym związku władza za­ leży od kilku czynników, w tym od:

S k ła d n ik i z w ią z k u : w ła d z a • Psychicznej zależności od związku przejawianej przez każdego Władzę społeczną można określić jako zdolność danej osoby do stawiania innym osobom wymagań i do egzekwowania tych wy­

z partnerów. • Norm społecznych, na przykład od oczekiwań dotyczących ról

magań. Władza ma wielkie znaczenie w każdym związku - w przy­

płciowych (przekonanie, że oczekuje się, by mężczyzna zarabiał

jaźni, wśród współpracowników, pomiędzy członkami rodziny, a szczególnie pomiędzy kochankami.

więcej niż kobieta; oboje partnerzy będą się źle czuli, kiedy

Oczywistym przykładem władzy w związku jest stosunek mię­ dzy szefem a pracownikiem, chociaż pracownik również ma w tym 114

w ich związku jest inaczej). • Osobistych zasobów wnoszonych przez każdą ze stron do związku (atrakcyjność, dochody, umiejętności i tak dalej). 115

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄZKU

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Jeżeli w związku jeden z partnerów jest bardziej zaangażowa­

wiele różnych decyzji i dlatego sprawowana władza ujawnia się

ny i zależny od drugiego, znacząco wpływa to na rozkład władzy

w wielu różnych dziedzinach. Beach i Tesser (1993) pokazują, że

w związku. Waller i Hill (1951) przedstawili z a s a d ę m n ie js z e g o z a in te r e s o w a n ia , która mówi, że osoba mniej zainteresowana

małżeńska satysfakcja jest większa, kiedy każdy z partnerów może podejmować decyzje dotyczące ważnych dla niego spraw, na przy­

kontynuacją związku ma większą władzę, a zatem silniejszy wpływ

kład: „Ty możesz wybrać samochód, a ja zdecyduję o tym, dokąd

na to, co się dzieje. Zauważysz to bez trudu w codziennych do­

pojedziemy na wakacje”. Jak można oczekiwać, jeżeli jedna z osób w związku sprawuje

świadczeniach i obserwacjach. Jeśli Chris jest bardzo zakochany w Les, ale nie robi na niej wielkiego wrażenia, to Les ma w tym związku dużo większą od Chrisa możliwość dyktowania swoich

władzę, dokonując niemal wszystkich wyborów, to osoba, która

warunków. Z tym aspektem władzy w związku wiąże się liczba do­ stępnych możliwości. Osoby otoczone przez wielu adoratorów bę­

oparte na nierównowadze sił rzadko bywają satysfakcjonujące dla obojga partnerów i zazwyczaj albo się zmieniają w kierunku bar­

dą miały większą władzę niż te, których wybór jest ograniczony.

dziej sprawiedliwego rozłożenia sił, albo po prostu się kończą.

rzadko podejmuje decyzje, raczej nie będzie zadowolona. Związki

Także osobiste zasoby wnoszone do związku wpływają na układ sił: im większe zasoby, tym większa władza. W iele kobiet tkwi

Z d r o w ie i s z c z ę ś c ie

w nieszczęśliwych małżeństwach, obawiając się finansowych kon­ sekwencji odejścia.

Z badań wynika, że związki interpersonalne są dla nas dobroczyn­

Jeszcze innym czynnikiem wpływającym na władzę w związku,

ne. Campbell (1981) zauważył, że wśród Amerykanów relacje spo­

a szczególnie na role kobiece i męskie w związkach intymnych, są

łeczne stanowią ważniejsze źródło dobrego samopoczucia niż do­ chody, status społeczny czy wykształcenie. Za jedno z najbardziej

obowiązujące normy społeczne. Mężczyźni, jako silniejsi fizycznie od kobiet, mają większą władzę przymusu (możliwość wykorzysta­ nia siły fizycznej). Żonaci mężczyźni często dysponują większymi

pozytywnych wydarzeń jest uważane wejście w nowy związek lub uzdrowienie związku już istniejącego; dzięki temu uzyskuje się

zasobami niż ich żony (uzyskują wyższe dochody i są lepiej wyksz­

wyższą jakość życia i bardziej optymistyczne spojrzenie na świat

tałceni), co oznacza, że żony częściej są zależne od swoich mężów

(Reitch, Zautra, 1981). Natomiast utrata związku może być jed­

niż odwrotnie i to mężczyźni zazwyczaj sprawują kontrolę nad pie­

nym z najgorszych i najbardziej bolesnych doświadczeń.

niędzmi i nad innymi wartościowymi dobrami, a tym samym mają

Badania wykazują, że większość rodzajów związków, włącznie

większą władzę nagradzania. Nie zaskakuje zatem fakt, że małżeń­ stwa w większości nie są egalitarne i że władzę na ogół dość zdecy­

z relacjami z członkami rodziny i przyjaciółmi, wpływa na nasze

dowanie dzierżą mężczyźni (Peplau, Gordon, 1983). Jednakże

no temu, jak małżeństwo wpływa na zdrowie, zapewne dlatego, że

obecnie kobiety coraz częściej zdobywają zasoby w postaci lepsze­

nietrudno dotrzeć do statystyk dotyczących małżeństw, rozwodów

szczęście i zdrowie. Jednakże przeważającą część badań poświęco­

go wykształcenia, większych dochodów i wyższej samooceny, jest

i zdrowia (szczególnie śmiertelności), natomiast dane na temat po­

więc prawdopodobne, że układ sił w związkach będzie się zmie­ niać (Scanzoni, 1979).

wszechności i siły innych związków oraz mierników szczęścia są

Rozkład władzy w związku wpływa na poziom satysfakcji od­

badania na temat wpływu wszelkich związków międzyludzkich na

czuwanej przez każdego z partnerów. Para małżeńska musi podjąć 116

dużo mniej precyzyjne. Sytuacja zaczyna się zmieniać i powstają nasze zdrowie i samopoczucie. 11 7

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄ ZKU

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

Zależność m iędzy b yciem w bliskim związku a zd ro w ie m fizycznym

(Mastekassa, 1992). Nie możemy też pominąć dobrobytu jako

Już w 1851 roku oraz w wielu badaniach prowadzonych od tamtej

i zwiększa szanse na małżeństwo. Jak zauważa Durkin (1995), bo­

pory statystyki wskazywały na to, że zamężne kobiety i żonaci

gaci ludzie nie tylko częściej zawierają związki małżeńskie, ponie­

mężczyźni żyją dłużej niż ludzie niebędący w związku małżeńskim

waż są uważani za „dobre partie”, ale też „żyją na wyższym pozio­

(Farr, 1 9 7 5 ; Hu, Goldman, 1990). Osoby owdowiałe i rozwie­

mie, są mniej narażeni na niedożywienie, niebezpieczne środo­

dzione są bardziej podatne na choroby niż osoby samotne i osoby zamężne/żonate (Bloom i in., 1978). Częściej korzystają też z po­

wisko, depresję i inne zagrożenia zdrowia związane z niższym sta­

rad lekarskich i zwolnień chorobowych. Zarówno w odniesieniu

trzeciego czynnika, który sprzyja utrzymaniu dobrego zdrowia

tusem społecznym” (s. 611). Okazuje się też, że lepszym zdrowiem fizycznym cieszą się oso­

do kobiet, jak i do mężczyzn najzdrowsze są osoby żyjące w mał­ żeństwie, więcej kłopotów zdrowotnych mają osoby samotne, jesz­

by pracujące niż bezrobotni, którzy stracili kontakty z kolegami

cze częściej chorują wdowy i wdowcy, a najgorszy stan zdrowia

ki niż tylko utrata tych kontaktów), i osoby mające dzieci niż oso­

można zauważyć u osób rozwiedzionych i żyjących w separacji (Cramer, 1995).

by bezdzietne (Warr, 1983). W podłużnym badaniu Berkman i Syme (1979) zebrali od 4700

Z analizy tych danych wynika oczywisty wniosek, że małżeń­ stwo sprzyja naszemu zdrowiu, ale ponieważ związek pomiędzy

dorosłych w wieku od 30 do 69 lat oceny satysfakcji ze społeczne­ go wsparcia uzyskiwanego w małżeństwie ze strony bliskich przy­

długością życia a stanem cywilnym opiera się na korelacji, nie mo­

jaciół i rodziny, Kościoła i różnych organizacji. Dziewięć lat póź­

z pracy (chociaż pewne znaczenie mogą mieć również inne czynni­

żemy zakładać, iż jest to związek przyczynowo-skutkowy. Wydaje

niej badacze sprawdzali, ile osób umarło. Najniższą liczbę zgonów

się bowiem całkiem możliwe, że osoby zdrowe, przede wszystkim

odnotowano wśród osób, które czerpały wsparcie społeczne ze

zdrowe psychicznie, mają większe szanse zostać wybrane na par­

wszystkich wymienionych źródeł, ale szczególnie ze strony współ­

tnerów życiowych. Nie możemy z całą pewnością sprawdzić, czy to procedura selekcji, czy ochrona przez małżeństwo, czy też jakiś

małżonka, bliskich przyjaciół i rodziny. To badanie zostało skry­

trzeci dominujący czynnik (taki jak bogactwo, które zapewnia lep­

nie stanu zdrowia. Jednakże wiele innych badań, łącznie z tymi,

sze zdrowie i zwiększa szanse na małżeństwo) przyczynia się do

w których posłużono się bardziej obiektywnymi pomiarami, przy­

większej długowieczności mężatek i żonatych mężczyzn. Badanie

niosło podobne odkrycia.

tykowane za wykorzystanie skali samooceny w początkowej oce­

Hu i Goldmana daje nam wskazówkę, co jest ważniejsze. Dowodzi nie tylko tego, że ludzie będący w związku małżeńskim żyją dłu­ żej niż ci, którzy nigdy nie zdecydowali się na ślub, ale również te­ go, że osoby rozwiedzione i owdowiałe (które zostały kiedyś wy­ brane na partnerów życiowych) umierają wcześniej niż osoby żyją­

Zależność m iędzy byciem w bliskim związku a zd ro w ie m psychicznym Tworzenie z drugim człowiekiem bliskiego, harmonijnego związku bardzo korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne, a pozostawanie

ce w małżeństwie. Zatem małżeństwo w jakiejś mierze zapewnia ochronę zdrowia.

w związku nieudanym może powodować poważne problemy na­

Nie możemy jednak całkowicie wykluczyć możliwości, że osoby o słabym zdrowiu po prostu rzadziej szukają i znajdują partnerów

niż małżonkowie popełniają samobójstwa, cierpią na depresję czy

118

tury psychicznej. Osoby rozwiedzione i żyjące w separacji częściej alkoholizm i korzystają z leczenia psychiatrycznego, a efekt ten 119

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

SKŁADNIKI ZW IĄ Z K U I SKUTKI ZW IĄ ZKU

jest dużo bardziej zauważalny w wypadku mężczyzn niż kobiet

badania w elektroniczne sygnalizatory, za pomocą których w przy­

(Gove, 1979). Brown i Harris (1978) zauważyli, że kobiety przeżywające po­

padkowych odstępach mieli informować o tym, jak szczęśliwi się

ważny stres, ale uzyskujące wsparcie ze strony męża, z którym mog­ ły się dzielić problemami, znacznie rzadziej popadały w depresję niż

szczęśliwsi, będąc z przyjaciółmi, w następnej kolejności było prze­ bywanie z rodziną, a na końcu - przebywanie w samotności.

pozostające pod wpływem równie silnego stresu kobiety pozbawio­

Dowody pokazują, że ludzie są szczęśliwsi w małżeństwie niż

ne wsparcia. Tymczasem Fincham (1997) po przebadaniu stu par

będąc samotni. Chociaż ta różnica jest niewielka, mężatki i żonaci

wyciągnął wniosek, że chociaż małżeństwo korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne mężczyzn, to jednak przynosi wręcz odwrotne

mężczyźni niezależnie od wieku wyżej oceniają swoją życiową sa­ tysfakcję niż osoby samotne (Campbell, 1981).

skutki w wypadku kobiet, które bardzo często cierpią na depresję, będąc mężatkami. Te sprzeczne odkrycia mogą odzwierciedlać fakt,

Pineo (1961) twierdzi, że po pierwszej fali namiętności przypada­

że kobiety, podobnie jak mężczyźni, czerpią korzyści ze wspierają­

jącej na okres zalotów i na wczesne lata małżeństwa następuje sta­

czują i z kim są w danym momencie. Ogólnie badani czuli się naj­

Badacze utworzyli wiele modeli ilustrujących wzorce satysfakcji.

cego związku, lecz kiedy między małżonkami zaczyna się źle dziać

ły spadek satysfakcji. Z kolei Burr (1970) przedstawia krzywoli­

i w związek wkrada się dysharmonia, to kobiety - bardziej niż męż­

niowy wykres satysfakcji w czasie. Zazwyczaj pary są najszczęśliw­

czyźni - stają się podatne na depresję. Kiedy zaś małżeństwo się

sze w pierwszych latach małżeństwa, jeszcze przed urodzeniem się

rozpada i para decyduje się na separację, więcej cierpią mężczyźni,

dzieci, najmniejszą satysfakcję odczuwają przez kilka lat po ich

prawdopodobnie dlatego, że mają mniej kontaktów społecznych,

przyjściu na świat, a następnie wracają do wysokiego poziomu sa­

z których mogliby czerpać wsparcie. Zatem ogólnie kobiety za­

tysfakcji w późniejszych latach, chociaż ta satysfakcja nigdy nie

zwyczaj bardziej cierpią w małżeństwie, jeżeli jest ono nieharmonij-

osiąga poziomu z miodowego miesiąca. Badania potwierdzają pre­

ne, a mężczyźni —bardziej po zakończeniu małżeństwa. Pamiętajmy, że tu również efekt przyczynowo-skutkowy nie jest

zentowany w obu tych pracach pogląd, że poziom szczęścia stop­

oczywisty. Możliwe, że nasilenie się takich stanów, jak depresja i alkoholizm nie jest skutkiem rozwodu, ale raczej jego przyczyną,

pozostaje to, czy poziom satysfakcji ulega dalszemu spadkowi, czy też ponownie się podnosi. Niemożliwe jest jednak, by jeden wzo­

chociaż oczywiście sam rozwód może następnie dodatkowo je

rzec satysfakcji małżeńskiej pasował do wszystkich małżeństw

pogłębiać.

i prawidłowe są zapewne oba modele; należałoby raczej określić, który z nich jest bardziej typowy.

Bycie w bliskim związku a poczucie szczęścia Jak wspomnieliśmy wcześniej, trudno jest zmierzyć szczęście i za­

Fincham (1997) zauważa, że samo mierzenie „satysfakcji mał­ żeńskiej” jako odrębnej jednostki nie wystarcza, by wyrazić podo­

zwyczaj dokonuje się tego przy wykorzystaniu skal szacunkowych. Biorąc pod uwagę korzyści krótkoterminowe (które wpływają na

bieństwa i różnice w szczęściu odczuwanym przez różne pary. Pro­ ponuje więc, by porównać dwie bardzo różne pary: jedna po

korzyści długoterminowe), życie bywa przyjemniejsze, kiedy prze­

prostu „ma poprawne relacje” i nie doświadcza wielkich wzlotów

bywamy w towarzystwie przyjaciół. Być może dzieje się tak dlate­

i upadków w związku; drugiej parze zdarzają się wprawdzie gwał­

go, że kiedy jesteśmy z przyjaciółmi, angażujemy się w przyjemne

towne kłótnie i awantury, ale często też dobra zabawa i uda­

zajęcia i dobrze się bawimy. Larson (1990) wyposażył uczestników

ny seks. Na bezwymiarowej skali małżeńskiej satysfakcji obie pary

120

niowo się obniża przez pierwsze lata małżeństwa. Kwestią sporną

121

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

SKŁADNIKI ZW IĄ Z K U I SKUTKI ZW IĄ ZK U

zostaną zaliczone do „umiarkowanych”, ale oczywiście są to dwa

bliskości (Argyle, Henderson, 1985). Rozwód lub śmierć małżon­

zupełnie różne związki. Fincham sugeruje, że aby uzyskać lepszy obraz, powinniśmy mierzyć zarówno pozytywne, jak i negatywne

ka wywiera bardziej niszczący wpływ na życie mężczyzn niż na ży­ cie kobiet.

cechy związku. Na tej podstawie pierwsza para osiągnęłaby niskie

Dlaczego tak się dzieje? Pamiętajmy, że to psychiczna bliskość,

wyniki zarówno na wymiarach pozytywnych, jak i negatywnych

a nie małżeństwo samo w sobie, przynosi korzyści. Wielu ludzi,

(tak zwany związek neutralny), a druga para - wysokie na obu wy­ miarach (związek ambiwalentny). Takie ujęcie jakości małżeństwa

zwłaszcza kobiety, znajduje wsparcie społeczne i bliskość w przyjaź­ niach i niesformalizowanych związkach romantycznych. Małżeństwo

mogłoby pozwolić nam lepiej zrozumieć, co decyduje o szczęściu

jest zasadniczo niesprawiedliwe, gdyż mężczyźni na ogół mają w nim

w związku.

więcej władzy, wykonują też bardziej interesującą pracę, a oba te

Skutki utraty związku

ny otrzymują mniej emocjonalnego wsparcia od mężów, niż same im

Utrata ważnego związku należy do najbardziej stresujących wyda­

dają, i wykonują ogromną większość nudnych prac domowych, przy­ noszących niewiełką satysfakcję (Argyle, Henderson, 1985).

czynniki pozytywnie wpływają na zdrowie i szczęście. Tymczasem żo­

rzeń życiowych i ma poważny wpływ na nasze zdrowie fizycz­ dziny lub bliskiego przyjaciela są głównymi przyczynami depresji.

C ook (1997) w swym artykule zatytułowanym „Czy małżeń­ stwo doprowadza kobiety do szaleństwa?” (Is m arriage driving

Wskaźnik śmiertelności u mężczyzn wzrasta o 40 % w okresie sze­

w om en mad?) porównuje relatywne korzyści, jakie kobiety i męż­

ne i psychiczne. Takie wydarzenia, jak śmierć członka bliskiej ro­

ściu miesięcy po śmierci żony (czasem z powodu samobójstwa), ale

czyźni czerpią z małżeństwa, opierając się na wynikach niedaw­

później gwałtownie spada. Dla kobiet ten wskaźnik rośnie w dru­

nych badań nad rozpadem małżeństw (zob. Lektury uzupełniające na końcu tego rozdziału).

gim i trzecim roku po śmierci męża (Gibson, 1992). Kobiety i mężczyźni różnią się pod względem odczuwanych skutków rozwodu. Chociaż rozwód zwiększa prawdopodobień­ stwo depresji u mężczyzn, u kobiet depresja często się cofa właśnie

Dlaczego dośw iadczenie w sparcia społecznego w p ły w a na nasze zdrow ie i poczucie szczęścia?

po zakończeniu stresującego związku, głównie dlatego, że najczę­

Wsparcie społeczne czerpane ze związków jest najbardziej zauwa­

ściej szukają one i uzyskują dużo społecznego wsparcia z innych

żalne w okresach stresu, ponieważ może w dużym stopniu złago­

związków, zwłaszcza przyjacielskich i rodzinnych.

dzić jego skutki. Kiedy zdarza się nam coś strasznego lub czujemy, że sobie nie radzimy, zwracamy się do rodziny i przyjaciół po po­ moc i wsparcie.

Różnice rodzajow e w korzyściach czerpanych ze zw iązków Skoro odkryliśmy, że małżeństwo wywiera inny wpływ na zdrowie psychiczne mężczyzn i kobiet, rozważymy teraz inne skutki mał­

Pozytywne skutki wsparcia mogą być bezpośrednie, kiedy ludzie opiekują się sobą nawzajem, na przykład gotując obiady, robiąc za­ kupy i kontrolując przyjmowanie lekarstw. Grupy społeczne, takie

więcej korzyści mężczyznom niż ich żonom. Kobiety zapewnia­

jak grupy samopomocy dla poważnie chorych, też mogą dostar­ czyć praktycznych informacji.

ją swoim partnerom więcej wsparcia: okazują więcej czułości, częściej doceniają i zachęcają swoich mężów, bardziej też dążą do

Wsparcie społeczne przynosi też skutki pośrednie, ponieważ pomaga bardziej efektywnie radzić sobie ze stresem. Badania

żeństwa. Z wielu badań wynika, że ogólnie małżeństwo przynosi

122

123

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄ ZKU

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

potwierdzają b u f o r o w y e f e k t w s p a r c ia s p o łe c z n e g o 8, po­

faktu, że związki mogą być też źródłem stresu i kiedy ten stres

legający na tym, że ludzi, którzy uzyskują wsparcie od innych, w mniejszym stopniu dotykają stresujące wydarzenia. Cohen i Ho-

przewyższa korzyści płynące z uzyskiwanego wsparcia społeczne­

berman (1982) zauważyli, że spośród osób oceniających swoje ży­

nieją dowody na to, że osoba, która rozstanie się z partnerem, na

cie jako bardzo stresujące te, które uzyskiwały mniej wsparcia spo­ łecznego, wykazywały więcej takich objawów, jak bóle głowy, utra­

przykład wskutek rozwodu czy separacji, może się poczuć szczęś­

ta masy ciała i zaburzenia snu, niż osoby, które uważały, że otrzy­

rozwód i samotne macierzyństwo mogą sprawić, że matka nabie­

mują od innych dużo wsparcia. Nuckolls i współpracownicy (1972) porównali wskaźniki kom­

rze większej pewności siebie, a dziecko poczuje się mocniej kocha­ ne (Woollett, cyt. w: Cooper, 1996).

plikacji zdrowotnych u ciężarnych kobiet, które doświadczały stre­ su o różnym poziomie. Odnotowali, że 9 1 % kobiet, które przeży­

Podsumowując, zasadniczo związki mają korzystny wpływ na nasze zdrowie i szczęście, ale musimy pamiętać, że mogą one stać

wały duży stres i otrzymywały niewielkie wsparcie społeczne,

się źródłem stresu, a wtedy to zakończenie relacji może poprawić nasze samopoczucie.

miało komplikacje w porównaniu z 3 3 % kobiet, które także były

go, całkowity efekt okazuje się negatywny. Jak wspominaliśmy, ist­

liwsza. Dzieje się tak zwłaszcza w wypadku kobiet. Na przykład

narażone na duży stres, ale uzyskiwały dużo wsparcia. Dlaczego doświadczanie wsparcia wpływa na zdrowie fizyczne?

POWTÓRZENIE MATERIAŁU

Jeden z powodów wskazuje Goleman (1990), z którego badania

1. O pisz cztery rodzaje zasad rządzących każdym zw iązkiem .

wynika, że system odpornościowy poważnie chorych osób wzmac­

2. Korzystając z pięciu kategorii w ła dzy społecznej, zd efin iow anych

niał się, kiedy wstępowały one do grup wsparcia; żyły one też dłu­

przez Frencha i Ravena, w yb ie rz trzy rodzaje zw ią zków (na przy­

żej niż osoby niekorzystające z takiej pomocy. Rezultaty wielu badań pokazują, że wsparcie społeczne przynosi

w ła d zy m oże być spra w o w a n y przez każdego z partnerów .

najkorzystniejsze skutki, kiedy jest okazywane kobietom przez ro­ dzinę i przyjaciół. Trudno określić, ile jest w tym bezpośrednich, a ile pośrednich korzyści płynących z takich przyjacielskich związ­ ków, ale rzecz jasna i jedne, i drugie są bardzo ważne.

kład m iędzy praco w n ikie m a pracodaw cą) i pow iedz, jaki rodzaj

3. W jaki sposób w sp a rcie społeczne uzyskiw ane w związku m oże po zytyw nie w p ły w a ć na zdrow ie? 4. D laczego w yd a je się, że m a łże ń stw o przynosi w ię c e j korzyści m ężczyznom niż kobietom ?

N e g a ty w n e skutki bycia w bliskim związku W tej części rozdziału przyglądaliśmy się pozytywnym skutkom

P o d s u m o w a n ie

utrzymywania związków międzyludzkich i negatywnym skut­ kom kończenia bliskich relacji. Nie powinniśmy jednak ignorować

• Odkrywanie się polega na ujawnianiu drugiej osobie prywatnych i osobistych informacji na własny temat i należy do najważniej­ szych składników związku. Teoria penetracji społecznej (Alt-

8 Obszernie o modelu buforowym (a także o innych konsekwencjach wsparcia społecznego) pisze Krzysztof Kaniasty (2 0 0 3 ). K lęska żyw iołow a czy katastrofa

społeczna? Psychospołeczne konsekw encje p olskiej p ow odzi 1997 roku. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (przyp. red. nauk.).

124

man, Taylor, 1973) mówi, że w miarę rozwoju związku odkry­ wanie się zaczyna być coraz bardziej intymne i dotyczy coraz większej liczby sfer życia (pogłębia się i poszerza). 125

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

SKŁADNIKI ZW IĄ ZK U I SKUTKI ZW IĄ ZK U

• Zasady obowiązujące w związku to zachowania, w które zda­

Cook, E. (1997, 10 sierpnia). Is marriage driving women mad?

niem większości ludzi powinniśmy bądź nie powinniśmy się an­

In depen den t on Sunday. Autor omawia nowe badanie Finchama.

gażować. Wyróżniamy cztery podstawowe kategorie zasad: zasa­ dy nagradzania, zasady intymności, zasady koordynacji i uni­

Wykorzystuje przykłady związków z codziennego życia, by omó­ wić i zinterpretować jego obserwacje.

kania trudności oraz zasady postępowania wobec osób trzecich. Zasady rządzące związkami różnią się w zależności od kultury,

Cramer, D. (1995, luty). Personal relationships. The P sycholo­ gist, 8 (2). Ten numer The Psychologist został wymieniony na koń­

co może prowadzić do nieporozumień, zwłaszcza wtedy, kiedy zasada akceptowana w jednej kulturze jest odrzucana w innej.

cu kilku rozdziałów, ponieważ w całości dotyczy związków mię­

• Władza to bardzo ważny element każdego związku. W intym­

rozważono wpływ, jaki bycie w związku wywiera na różne aspekty

nym związku o władzy decyduje zależność psychiczna, normy

naszego życia, a szczególnie na zdrowie, oraz omówiono problemy

społeczne i zasoby osobiste. Według zasady mniejszego zainte­

towarzyszące próbom określenia przyczyny i skutku.

dzyludzkich i warto go przeczytać. W tym konkretnym artykule

Fincham, F. D. (1997, grudzień). Understanding marriage: From

resowania osoba, której mniej zależy na kontynuowaniu związ­ ku, ma większą władzę i tym samym większy wpływ na to, co

fish scales to milliseconds. The Psychologist, 10 (12). W tym arty­

się dzieje. Rozkład władzy w związku wpływa na poziom satys­

kule szczegółowej analizie poddano pojęcie satysfakcji małżeń­

fakcji uzyskiwanej przez każdego z partnerów.

skiej, a także przedstawiono hardziej wyrafinowane sposoby jej oceny.

• Jakość związków wpływa na zdrowie i poczucie szczęścia. Wię­ kszość badań z tej dziedziny koncentrowała się na małżeństwie. Ogólnie zamężne kobiety i zamężni mężczyźni są szczęśliwsi i zdrowsi od ludzi samotnych. Wydaje się, że szczególnie dobrze na stan zdrowia wpływa uzyskiwane w związku wsparcie spo­ łeczne, które pomaga też wracać do zdrowia po chorobach. Dla mężczyzn głównym źródłem wsparcia społecznego jest małżeń­ stwo, natomiast kobiety czerpią wsparcie z różnych innych kon­ taktów społecznych. Chociaż przeważnie związki są dla nas do­ bre, mogą się również stawać źródłem stresu. LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Argyle, M ., Henderson, M . (1985). The A natom y o f R elation ­ ships. Harmondsworth: Penguin. W rozdziale 2 szczegółowo omó­ wiono skutki pozostawania w bliskim związku. Cochrane, R . (1996). Marriage and madness. Psychology R e­ view, 3 (1), 2 -5 . W tym artykule rozważono powody, dla których osoby żyjące w małżeństwie rzadziej niż osoby samotne cierpią na zaburzenia psychiczne. 126

IN D YW ID U A LN E, SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZK A C H

8. In d yw id u aln e, społeczne i k u ltu ro w e różnice w zw iązkach

do tego samego wniosku. Temat związków homoseksualnych po prostu się tam nie pojawia. Jeżeli już znajdziemy jakąś wzmiankę, jest to najczęściej zawarta w jednym zdaniu ogólna uwaga, że róż­ nice między parami homoseksualnymi a heteroseksualnymi są nie­ wielkie, ale nawet jeżeli autorzy zauważają te różnice, to i tak ich nie wymieniają. Takie nadmierne uproszczenie świadczy o przyję­ ciu założenia, że wolno nam uważać heteroseksualność za stan­ dard, do którego będziemy przyrównywać wszystkie romantyczne związki. Jak komentują Huston i Schwartz (1995, s. 90): Stosowanie wobec związków homoseksualnych modeli odno­ szących się do związków heteroseksualnych nie tylko prowadzi

Z w ią zk i h o m o s e k s u a ln e R ó żnice ro d za jo w e w p rzyjaźniach z o so b am i tej sam e j płci R óżnice k u ltu ro w e w zw iązkach h e te ro s e k s u a ln y c h P o d s u m o w a n ie

do wątpliwych wniosków, ale także ogranicza nam dostęp do informacji o tym, jak pary nawiązują i kontynuują swoje relacje. Związki nie funkcjonują w izolacji, ale w otoczeniu społecznym. Chociaż dzisiejsze społeczeństwo brytyjskie jest bardziej liberalne niż w czasie, kiedy homoseksualizm był nielegalny, a ludzi angażują­ cych się w homoseksualne związki uważano za psychicznie chorych,

Związki międzyludzkie przybierają różne formy. Różnice te za­

to jednak sytuacja społeczna homoseksualistów znacznie się różni

uważa się zarówno w związkach zawieranych w ramach jednej kla­

od sytuacji osób heteroseksualnych. Heteroseksualność jest akcepto­

sy społecznej i jednej kultury, jak i w związkach, w których partne­

wana, podziwiana, celebrowana (na przykład na ślubach) i wspiera­

rzy wywodzą się z różnych kultur i klas społecznych. W tym roz­

na ekonomicznie. Jest też bardzo zauważalna. Ludzie noszą pier­

dziale przyjrzymy się trzem rodzajom związków: związkom ho­

ścionki zaręczynowe i obrączki, stawiają zdjęcia rodziny członków

moseksualnym, przyjaźniom osób tej samej płci i długotermino­

na biurkach w miejscu pracy. W poniedziałkowe poranki opowiada­

wym związkom heteroseksualnym w różnych kulturach.

ją, jak z partnerem spędzili weekend. Oto typowy scenariusz: osiem­ nastoletnia osoba przychodzi do szkoły lub do pracy z błyszczącymi radośnie oczami, tryskająca szczęściem i opowiada przyjaciołom, że

Z w i ą z k i h o m o s e k s u a ln e

wczoraj wieczorem spotkała kogoś wspaniałego (przedstawiciela przeciwnej płci), z kim ma randkę za tydzień. Każdy się cieszy wraz

Dziennikarka Anna Quindlen (1992) zauważyła, że: „dzieci uczą się, iż świat składa się wyłącznie z miłości i seksu między mężczyz­

z nią i uważa za oczywiste, że można z nią dzielić jej radość i dumę.

nami a kobietami”. Przegląd treści podręczników psychologii po­

Czy możecie sobie wyobrazić osiemnastoletniego geja czy osiem­ nastoletnią lesbijkę, którzy czynią podobne wyznanie? Nie sądzę.

święconych związkom interpersonalnym mógłby nas doprowadzić

Osoby heteroseksualne uznają za naturalne codzienne świętowanie

128

129

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

rozwoju romantycznych relacji, lecz homoseksualiści są tego pozba­ wieni. Jak komentują Kitzinger i Coyle (1995), na próżno szukać w kioskach walentynkowych kartek dla gejów i lesbijek.

O graniczenia badań W badaniach związków homoseksualnych poważną barierą okazu­ ją się trudności w pozyskaniu reprezentatywnej próby badanych (Huston, Schwartz, 1995). Wielu homoseksualistów decyduje się nie ujawniać swojej orientacji seksualnej, zwłaszcza jeżeli się oba­ wiają, że niekorzystnie wpłynie to na decyzję sądu o opiece nad dziećmi lub na ich szanse znalezienia pracy. Wiele starszych, bar­ dziej konserwatywnych par homoseksualnych wykazuje zrozumia­ łą niechęć do omawiania swojego życia prywatnego. Niełatwo od­ naleźć pary niemieszkające razem, które prawdopodobnie stano­ wią większość społeczności homoseksualnej. Podobne trudności napotykają próby odnalezienia homoseksualistów mieszkających w małych, wyizolowanych społecznościach. Z tych powodów każ­ de odkrycie badawcze jest tylko nieobiektywnym i ograniczonym spojrzeniem na związki gejów i lesbijek, gdyż dotyczy młodych ekstrawertycznych mieszkańców miast. Pamiętając o tych ograni­ czeniach, przeanalizujmy teraz niektóre takie odkrycia.

Podobieństw a Rozważmy najpierw pewne podstawowe podobieństwa między pa­ rami heteroseksualnymi i homoseksualnymi. Związki homoseksu­ alne, podobnie jak heteroseksualne, są trwalsze, kiedy partnerzy przejawiają podobne postawy i zainteresowania, a także w rów­ nym stopniu angażują się w związek. Jak przewiduje teoria wymia­ ny społecznej (omówiona w rozdziale 4), najbardziej satysfakcjo­ nujące okazują się związki, które przynoszą duże nagrody przy niskich kosztach i niewielu innych możliwościach. Podobnie jak osoby heteroseksualne, wiele lesbijek i wielu gejów pragnie się wcześnie zaangażować w monogamiczny związek (M cW hirter, Mattison, 1984). 130

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

Różnice Przejdźmy teraz do licznych różnic, spowodowanych odrębnymi cechami społecznymi związków homoseksualnych. Stres

Konieczność tolerowania homofobii (silnej niechęci do homosek­ sualistów), która może przybierać formę obraźliwych uwag, ale też niszczenia mienia, a nawet agresywnych zachowań zagrażających życiu, niejednokrotnie niszczy spokój lesbijek i gejów i wprowadza napięcie do związku. Dodatkowy stres wynika niekiedy z niezgody partnerów co do stopnia jawności ich związku. Kiedy partnerzy napotykają problemy, często trudno im uzyskać wsparcie i pomoc ze strony otoczenia. Nierzadko zadowoleni z tych kłopotów krew­ ni zachęcają partnerów do rozstania. W razie trudności pary he­ teroseksualne mogą oczekiwać współczucia i zachęty do rozwią­ zywania problemów, mogą też korzystać z porad psychologów. Tymczasem pary homoseksualne uzyskują niewielkie wsparcie spo­ łeczne zarówno w trudnym okresie, jak i po rozstaniu (Becker, 1988). Władza

W przeciwieństwie do heteroseksualnych kobiet, które przyjęły za oczywisty swój relatywny brak władzy w porównaniu z partnerem, lesbijki bardzo sobie cenią równowagę sil w swoich intymnych związkach. Chociaż nie zawsze udaje się im ją osiągnąć, przynaj­ mniej zauważają sytuację nierównowagi, spostrzegają ją jako tym­ czasową i stawiają sobie za cel, by to zmienić. Jedną z przyczyn sprawowania przez mężczyzn kontroli w związkach heteroseksu­ alnych jest to, że zarabiają więcej od kobiet. Badania pokazują, że w związkach lesbijskich nie ma zależności między zarobkami a władzą (Blumstein, Schwartz, 1983). W związkach homoseksu­ alnych podział obowiązków, zwłaszcza prac domowych, nie jest uważany za oczywisty, jak w większości związków heteroseksual­ nych, lecz raczej bywa negocjowany. Wskutek tego walka o władzę 131

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

IN D YW ID U A LN E, SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

nie zdarza się tak często i nie jest tak dramatyczna jak u par hete­

przyznaje się do tego, że uprawiało seks z kimś innym niż stały

roseksualnych, rzadziej pojawiają się też żale z powodu niespra­ wiedliwości (Peplau i in., 1978).

partner (Blumstein, Schwartz, 1983). Odwołując się do heterosek­ sualnych standardów, wielu badaczy zakłada, że stosunkowo duża niechęć do monogamii musi powodować napięcie w gejowskich

Wspólne zamieszkiwanie

i lesbijskich związkach. Jednakże pod tym względem związki ho­

Pary homoseksualne rzadziej zamieszkują razem niż pary hetero­

moseksualne i heteroseksualne znacznie się różnią. W tych drugich

seksualne (Harry, 1983). Przyczyny tego zjawiska są złożone i mają

parach seks poza związkiem nie jest akceptowany i chociaż stosun­

charakter zarówno praktyczny, jak i ideologiczny. Z praktycznego

kowo często się zdarza, jest ukrywany. Stanowi bowiem takie na­

punktu widzenia wspólne zamieszkiwanie sprawia, że para staje się

dużycie zaufania, że jeśli wychodzi na jaw, często prowadzi do roz­

bardziej widoczna, co może stwarzać pewne problemy, szczególnie

stania. Przeciwnie, aktywność seksualna w związku homoseksu­

jeśli byli partnerzy tych osób chcą wykorzystać ich homoseksua­

alnym jest zazwyczaj tematem negocjacji zasad związku i dlatego

lizm jako argument w walce o opiekę nad dziećmi i dostęp do

jest dużo uczciwsza i rzadziej stanowi zagrożenie dla związku (Ni-

dzieci. Są też przyczyny ideologiczne. Po pierwsze, homoseksuali­

chols, 1990). Podsumowując, musimy zdawać sobie sprawę z tego, że homo­

ści, którzy mieszkali z partnerem heteroseksualnym, często nie chcą powtarzać sposobu życia, który wcześniej okazał się dla nich

seksualiści budują swoje związki w zupełnie innym kontekście spo­

niesatysfakcjonujący. Po drugie, jak wspominaliśmy, lesbijki cenią

łecznym niż heteroseksualiści. Heteroseksualność jest usankcjono­

sobie autonomię i niezależność i mogą uważać, że wartości te nie

wana przez Kościół i państwo i ogólnie celebrowana. Homosek-

idą w parze ze wspólnym zamieszkaniem z kimś. Trzecią i być m o­

sualność jest ignorowana, potępiana lub nawet podlega karom. Jak

że najważniejszą przyczyną mieszkania oddzielnie jest to, że duża

podkreślają Kitzinger i Coyle (1995), musimy się oprzeć pokusie

część homoseksualistów odrzuca pogląd panujący w społeczeń­

bezmyślnego dopasowywania modeli związków heteroseksualnych

stwie zdominowanym przez heteroseksualistów, że wzajemne za­ angażowanie wymaga, aby partnerzy mieszkali razem i byli od sie­

do par homoseksualnych, w których pojęcia władzy i powodze­ nia związku (by wymienić chociaż dwa) mogą mieć zupełnie od­

bie zależni finansowo. Chociaż może to mieć praktyczną wartość

mienne znaczenia niż w związkach heteroseksualnych. Kiedy po­

dla małżeństw z dziećmi, część homoseksualistów uważa, że nie

równuje się związki usankcjonowane instytucjonalnie z innymi

trzeba razem mieszkać, by osiągnąć emocjonalną intymność i oka­

związkami, trzeba brać pod uwagę te odmienności. Głębsze zrozu­

zać zaangażowanie. Faktycznie, zdarza się, że zamieszkanie razem wręcz to utrudnia.

mienie związków homoseksualnych oraz wpływu, jaki wywiera na nie płeć, władza i struktury społeczne, może pomóc dostrzec, w ja­ ki sposób społeczeństwo wpływa na wszystkie nasze prywatne

Aktywność seksualna

związki.

Jeden z aspektów związków homoseksualnych, który budzi duże zainteresowanie, a jednocześnie niechęć, to wysoki stopień ich niemonogamiczności. Ze statystyk wynika, że przez dziesięć lat od

ĆWICZENIE

powstania opartego na zaangażowaniu związku 94 % gejów i 4 3 %

ró w n o rzeczyw istych, jak i fikcyjnych), że pod ich w p ły w e m a kce p ­

lesbijek, w porównaniu z 30% żonatych mężczyzn i 22% mężatek,

tu je m y nasze pragnienie, by być w związku z osobą przeciw nej płci.

13 2

M e d ia dostarczają nam tak w ie lu w z o rc ó w h e tero se ksua lności (za­

133

BLISKIE RELACJE INTER PER SO N A LN E

I

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

P e w n ie bez tru d u znajdziesz p ó ł tu zin a p rz y k ła d ó w p ra w d z iw y c h

W tej samej sytuacji dwie dziewczynki zaczynają się poznawać

h is to rii p rz e d s ta w io n y c h w m e d ia ch i ty le sam o film ó w , w któ ry c h

ko b ie ta i m ężczyzna zakochują się w sob ie , rozstają się ze sobą

i dzielić informacjami o sobie (Shaver, Buhrmester, 1983). Nacisk, jaki dziewczynki kładą na intymność i odkrywanie się,

i ty m p o d o b n ie . Czy p otrafisz po d a ć przykłady analogicznych w z o r­

idzie w parze z potrzebą lojalności. Zwłaszcza w wieku dojrzewa­

c ó w ho m o se ksu a ln o ści?

nia zwierzanie się przyjaciółce czy przyjacielowi wiąże się z ryzy­

R ó ż n ic e r o d z a j o w e w p r z y ja ź n ia c h z o s o b a m i t e j s a m e j p łc i

kiem, że zostanie się poniżonym, jeżeli powiernik okaże się nielo­ jalny i ujawni osobom postronnym nasze najskrytsze pragnienia i uczucia. Ponieważ intymność jest szczególnie ważna w przyjaź­ niach między dziewczętami, przywiązują one większą wagę niż chłopcy do wierności i bardziej się martwią odrzuceniem ze strony

jaźniach ludzi dorosłych. Główną różnicę rodzajową trafnie ujął

przyjaciółek (Buhrmester, Furman, 1987). Nasza wiedza o pochodzeniu różnic rodzajowych w przyjaź­ niach z osobami tej samej płci jest wciąż niewielka. Jak zauważa

Wright (1 9 8 2 ), przypisując przyjaźni dwóch mężczyzn określenie

Bee (1992), „To subtelne, ale znaczące różnice i wciąż wiemy bar­

„ramię w ram ię”, a przyjaźni dwóch kobiet - „twarzą w twarz”.

dzo mało o tym, jak powstają w najwcześniejszym dzieciństwie i dlaczego utrzymują się przez cale życie. Jest to oczywiście ważny

Istotne różnice rodzajowe w stylach przyjaźni można dostrzec już w przyjaźniach dziecięcych, pozostają one wyraźne także w przy­

Bardziej formalnie przyjaźnie te określono jako in s tr u m e n ta ln ą i e k s p r e s y jn ą . Przyjaźnie instrumentalne opierają się wspólnych zajęciach, a ekspresyjne - na dzieleniu się emocjami.

obszar przyszłych badań” (s. 446).

Przyjaźnie dziecięce

Jeżeli chodzi o przyjaźnie wśród dorosłych, to wzorce są podobne

Podział według płci zaczyna się w przyjaźniach bardzo wcześnie.

do tych zarysowanych w dzieciństwie. Unger i Crawford (1992)

Już trzylatki i czterolatki preferują zabawę z rówieśnikami tej sa­

dokonali przeglądu kilku badań, które pokazały, że w porówna­

mej płci, a do wieku dziewięciu czy dziesięciu lat, jak wielu z nas

niu z męskimi przyjaźniami, przyjaźnie między kobietami były bar­

pamięta ze swojego dzieciństwa, sugestia, że chłopiec lubi jakąś dziewczynkę, jest uznawana za obraźliwą.

dziej intymne, intensywne i ogólnie ważniejsze dla zaangażowanych

Na boisku szkolnym można zauważyć duże grupy bawiących się razem chłopców w różnym wieku i bawiące się w mniejszych gru­

przyjaźń do tego, by się zwierzać sobie nawzajem. W wypadku ko­ biet spotkanie z przyjaciółkami często przybiera formę zaproszenia

pach lub parami dziewczynki. Chłopcy lubią spędzać czas na grach

ich na kawę w celu omówienia spraw osobistych. Natomiast męż­

zespołowych, polegających na rywalizacji i wymagających umiejęt­

czyźni na ogół wybierają przyjaciół spośród osób, z którymi dzielą

ności współpracy, współzawodniczenia i przewodzenia, a zajęcia

wspólne zainteresowania, dzięki czemu mogą potem czerpać przy­

preferowane przez dziewczynki opierają się na intymności i wy­ łączności (Lever, 1978). Różnice te zostały potwierdzone w bada­

jemność ze wspólnych zajęć, na przykład wędkowania, oglądania

niach laboratoryjnych. Zaproszeni do wspólnej gry dwaj nieznają-

Hayduk (1983) zwraca uwagę na to, że męska skłonność do

cy się chłopcy w wieku przedszkolnym po prostu zaczynają grać.

współzawodnictwa stoi na przeszkodzie intymnym wyznaniom.

Przyjaźnie dorosłych

134

w nie osób. Kilku teoretyków sugeruje, że kobiety wykorzystują

meczów piłkarskich czy gry w badmintona (Sherrod, 1989).

135

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

Co interesujące, Rawlins (1992) pisze, że chociaż współzawodnic­

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

two jest często bardzo istotnym elementem wspólnych zajęć podej­

związki pomiędzy mężczyznami, „emocjonalno-ekspresyjne” mię­ dzy kobietami. Na podstawie doświadczeń z szympansami De Waal

mowanych przez zaprzyjaźnionych ze sobą mężczyzn, to jednak in­

(1983) stwierdza, że aby przetrwać, mężczyźni musieli niegdyś po­

terakcja społeczna, w którą angażują się w ramach tych zajęć, nabiera większego znaczenia od wygranej lub przegranej. Wygląda

dejmować wspólne działania, choćby przy polowaniu i łowieniu

to tak, jakby mężczyźni potrzebowali pretekstu do wzajemnych

moc środowisko społeczne, nastawione na wychowywanie dzieci.

kontaktów w postaci wspólnego działania, które sprawia im przy­ jemność, ale nie to jest jego istotą.

Teoria ta jest w dużym stopniu spekulatywna i pomija rolę socjaliza­

ryb. Z kolei kobiety musiały stworzyć wspierające, zapewniające po­

cji, kładąc nacisk na biologię. Ogólnie, badania pokazują, że oba te aspekty są ważne. Rodzina, szkoła i media odgrywają znaczącą rolę

Po dsum ow anie różnic w przyjaźniach osób tej sam ej płci

w kształtowaniu zachowania, ale wydaje się, że pewne podstawowe różnice między kobietami a mężczyznami utrzymują się pomimo

Stwierdziliśmy, że w porównaniu z męskimi przyjaźniami przyjaź­

różnych wpływów społecznych i kulturowych. Ponieważ dziewczyn­

nie kobiece charakteryzują się większą intymnością, w większym

ki i chłopcy są tak odmiennie socjalizowani już od urodzenia, nie

stopniu polegają na zwierzaniu się i ekspresji uczuć (Nardi, Sher-

sposób oddzielić wpływu biologii od wpływu wychowania.

rod, 1994). W przyjaźniach między mężczyznami częściej docho­ dzi do agresywnych interakcji, a dyskusje dotyczą raczej wspól­

A jed n ak ...

nych zainteresowań i problemów praktycznych niż odkrywania siebie i wyrażania uczuć (Sapadin, 1988). W porównaniu z męż­

Tradycyjnie, badacze zwracali naszą uwagę raczej na różnice niż na

czyznami, kobiety mają dużo więcej doświadczeń w zakresie dzie­

sem Duck i Wright (1993) wyrażają opinię, że różnice te mogły zo­

lenia się intymnymi informacjami, zdobywanymi już od wczesnego

stać wyolbrzymione. Ponownie przeanalizowali oni wyniki wcześ­

dzieciństwa, i dużo łatwiej przyznają się do słabości.

niejszych badań i stwierdzili, że chociaż kobiety i mężczyźni różnią

Skąd się biorą te różnice?

się pod wieloma względami, to różnice te nie odpowiadają podzia­ łowi na instrumentalność i ekspresyjność. Na przykład zapytani,

Reis i współpracownicy (1985) uważają, że omawianych różnic nie

dlaczego organizują spotkania z przyjaciółmi, zarówno mężczyźni,

można przypisać męskiej niezdolności do intymności; nie stwier­ dzono wyraźnych różnic w umiejętnościach społecznych mężczyzn

jak i kobiety odpowiedzieli, że spotykają się głównie po to, by po­

i kobiet. Poproszeni przez badaczy o włączenie się w rozmowę na osobiste tematy, mężczyźni potrafią zrobić to równie dobrze jak

rzadziej po to, by zająć się problemami w związku. Cechy ekspre­ syjne i instrumentalne były prawie tak samo ważne w silnych

kobiety, umieją też na podstawie nagrania wideo ocenić poziom

przyjaźniach mężczyzn, jak i kobiet. Duck i Wright wysunęli argu­

intymności w związku. Reis i współpracownicy wyciągają wniosek,

ment, że i mężczyźni, i kobiety są troskliwi, udzielają wsparcia i za­

że gdyby mężczyźni tylko chcieli, mogliby się angażować w równie intymne interakcje jak kobiety, lecz wolą tego nie robić.

chęty w swych związkach, ale kobiety okazują to w bardziej wi­

Teoria społeczno-ewolucyjna wskazuje na znaczące powody,

angażują się w tak otwarte wyrażanie uczuć i osobiste odkrywanie

które sprawiły, że ewolucyjnie korzystniejsze są „instrumentalne” 136

podobieństwa między kobiecymi i męskimi przyjaźniami. Tymcza­

rozmawiać, nieco rzadziej po to, by podjąć wspólne zajęcia, a naj­

doczny sposób. Według tych badaczy, chociaż mężczyźni nie się, nie oznacza to, że ich przyjaźnie są mniej emocjonalne. 137

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

ĆWICZENIE Pomyśl o przyjaźniach łączących cię z o s o b a m i te j sam ej p łc i i zrób lis tę zajęć, k tó re w s p ó ln ie p o d e jm u je c ie , oraz te m a tó w ro zm ó w , któ re p row a d zicie . Zrób to d o ść szcze g ó łow o : na przykład, czy o m a ­ w ia c ie o s o b is te d o św ia d c z e n ia i postaw y, czy ty lk o p e w n e za g a d ­ nienia ogólnie? Czy to zależy od te m a tu ? Czy istn ie ją te m a ty ta b u ? (Na przykład, jeżeli ty lub ktoś z tw o ic h p rzyjaciół przeżył stratę, czy rozm a w ia cie o tym , czy te ż unikacie te j kw estii?) Jeżeli m ożesz, p o ró w n a j s w o je o d p o w ie d z i z o d p o w ie d z ia m i przy­ najm niej jednej o so b y prze ciw n e j płci.

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROWE RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

W kulturach kolektywistycznych ludzie stają się em ocjon aln ie zależni od grupy i nabierają przekonania, że potrzeby i dobro in­ nych są najważniejsze. Opisany podział jest raczej uproszczony, śródziemnomorskie wiejskie społeczności w Grecji i we Włoszech są kolektywistyczne w ramach rodziny, ale indywidualistyczne poza nią. Jednakże to rozróżnienie okazuje się pomocne, kiedy analizujemy różnice kul­ turowe w związkach międzyludzkich. Triandis i współpracownicy (1990) uważają, że wymiar indywidualizm - kolektywizm jest jed­ nym z najważniejszych źródeł kulturowych wpływów na zachowa­ nia społeczne. Rozważymy teraz wpływ tej cechy w kulturze na

R ó ż n ic e k u l t u r o w e w z w ią z k a c h h e t e r o s e k s u a ln y c h Wiele badań międzykulturowych w dziedzinie psychologii społecz­ nej opiera się na różnicy określonej po raz pierwszy przez Hofstede’a (1984) między kulturami indywidualistycznymi a kulturami kolektywistycznymi. Podstawowe różnice pomiędzy takimi społe­ czeństwami można podsumować następująco: w kulturach indywi­ dualistycznych, do których należy większość krajów zachodnich, główny nacisk kładzie się na:

różne aspekty związków heteroseksualnych.

W y b ó r partnera W kulturach kolektywistycznych praktykuje się aranżowanie mał­ żeństw, natomiast w kulturach zachodnich ludzie sami wybierają sobie partnerów. To odzwierciedla jedną z podstawowych różnic między tymi kulturami: zakres, w jakim indywidualny wybór od­ grywa rolę w tworzeniu romantycznych związków heteroseksual­ nych, szczególnie małżeństwa. Należy zauważyć, że nawet w kulturach, w których małżeń­ stwa są aranżowane, większość osób ma pewien wpływ na to,

• dobro własne i najbliższej rodziny,

kto ostatecznie zostanie ich małżonkiem, a w kulturach zachod­

• osobistą autonomię (podejmowanie własnych decyzji),

nich rodzina odgrywa dużą rolę przy wyborze partnera. Co po­

• indywidualną inicjatywę, indywidualne osiągnięcia i niezależ­ ność. W społeczeństwach kolektywistycznych, występujących w wię­ kszości krajów wschodnich, główny nacisk kładzie się na:

wiedziawszy, możemy stwierdzić, że w kulturach indywidua­ listycznych kładzie się dużo większy nacisk na indywidualny wybór partnera niż w kulturach kolektywistycznych. Ponie­ waż wielu czytelników będzie miało zdecydowanie zachodni po­ gląd na aranżowane małżeństwa, przyjrzyjmy się komentarzom pisarza, który przed dwudziestoma paroma laty, kiedy uwa­

• lojalność wobec grupy, która z kolei dba o dobro jednostek, • wzajemną zależność,

żał się za „typowe dziecko Londynu lat sześćdziesiątych”, p o je­ chał do Pakistanu na zaaranżowany ślub. Z przekonaniem popie­

• przekonanie, że decyzje grupowe są ważniejsze niż decyzje indy­ widualne.

rając tę praktykę, demaskuje popularne błędne wyobrażenia na

138

jej temat: 139

BLISKIE RELACJE IN TER PER SO N A LN E

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

Jed n ą z pierwszych rzeczy, jakie trzeba docenić w aranżowanych

prowadzić do małżeństwa poza grupą etniczną czy religijną. Inny­

małżeństwach, jest to, że nie mają one nic wspólnego z przymu­

mi słowy, w tych kulturach miłość będzie potraktowana poważnie

sem. Wymuszone małżeństwa polegają na czymś zupełnie in­

tylko wtedy, kiedy jej obiektem stanie się członek własnej grupy.

nym. Są popularne w plemiennych częściach Indii, Pakistanu i Bangladeszu, a w Wielkiej Brytanii wśród ludzi pochodzących

ĆWICZENIE

z tych kultur [...] i nie mają wiele wspólnego z małżeństwami

P rze stu d io w a n ie n a w e t n ajw iększej liczb y p rac n a u ko w ych nie

aranżowanymi, które sytuują się na innym poziomie: poprze­

przybliży nas do zrozum ienia różnic ku lturow ych. A b yśm y m og li po­

dzają je negocjacje między zgadzającymi się ze sobą, troskliwymi

ją ć o d m ie n n y p u n k t w idzenia, są nam p o trz e b n e raczej dysku sje

i opiekuńczymi ludźmi i bardzo często stają się źródłem szczę­ ścia, zarówno przed ślubem, jak i później.

z ludźm i żyjącym i w innych kulturach. Pow stało dużo nieporozum ień

(Sardar, 1999, s. 16)

chodzenia i w y c h o w a n ia , znajdź chociaż jedną o s o b ę (a najlepiej

na te m a t „aran żo w anych m a łż e ń s tw ". N iezależnie od s w o je g o p o ­

w ię c e j) pochodzącą z ku ltu ry o o d m ie n n e j praktyce d otyczą ce j za­

Inną różnicą kulturową jest rola romantycznej miłości jako podsta­

w ie ra n ia m a łż e ń s tw i o m ó w z nią szcze g ó łow o p o d s ta w y w y b o ru

wy wyboru małżonka. W kulturach indywidualistycznych, na przykład w Stanach Zjednoczonych lub w Wielkiej Brytanii, mi­

p artnera ż y c io w e g o oraz a rg u m e n ty po piera jące i kw e s tio n u ją c e różne praktyki.

łość romantyczną uważa się za bardzo ważny warunek małżeń­ stwa, a w kulturach kolektywistycznych głównym kryterium wy­

O cena szczęścia m ałżeńskiego

boru męża lub żony jest raczej zawód i status. Jeżeli ludzie na­

Kolejną różnicą kulturową jest to, że w społeczeństwach indywi­

leżący do kultur kolektywistycznych wybieraliby partnera, nie ba­ cząc na względy praktyczne, szkodziłoby to funkcjonowaniu grupy i stanowiło zagrożenie dla spójności tej kultury.

dualistycznych częściej niż w społeczeństwach kolektywistycznych za podstawę oceny małżeńskiego szczęścia i osobistej satysfakcji

Niektórzy teoretycy twierdzą, że romantyczna miłość jako pod­

je przekonanie, że małżeństwo zapewnia możliwość rozwoju oso­

stawa małżeństwa (a nie sama w sobie) jest stosunkowo niedaw­ nym zjawiskiem na Zachodzie i że nawet w Europie dopiero

bistego i osiągnięcia w ten sposób samospełnienia (Dion, Dion, 1993). Takie przeświadczenie może prowadzić do bardzo niereali­

uznaje się intymność psychiczną. W Stanach Zjednoczonych panu­

w X V III wieku zaczęto ją brać pod uwagę, decydując o małżeń­

stycznych oczekiw a ń i niedostrzegania tego, jak trudny byw a to

stwie (Hsu, 1 9 7 1 ; Murstein, 1974). Nie oznacza to jednak, że mi­

związek, a często rodzi raczej naiwny pogląd, że „miłość wszystko

łość nie odgrywa żadnej roli w aranżowanych małżeństwach. Ist­

zwycięży” (Heine, Lehman, 1995). Dion i Dion (1993) twierdzą, że niektóre aspekty socjalizacji

nieją dowody na to, że ludzie w takich małżeństwach bywają „bardziej w sobie zakochani” niż osoby, które dokonały własnego wyboru, kierując się romantyczną miłością (zob. Gupta, Singh, 1982, praca szczegółowo omówiona w rozdziale 9).

w społeczeństwie indywidualistycznym bardzo utrudniają stworze­ nie satysfakcjonującego małżeństwa. Kultura zachodnia z jej naci­ skiem na niezależność, osobistą kontrolę i autonomię sprawia, że

W kulturach, w których małżeństw się nie aranżuje, lecz na wy­

trudno podtrzymywać intymność, mimo że uważa się ją za głów­

bór partnera wielki wpływ mają rodzice (tak jak u ortodoksyjnych

ny cel dobrego małżeństwa. Dion i Dion sugerują, że to może

Żydów), romantyczna miłość nie zostanie uznana, jeżeli miałaby

wyjaśniać wysoki odsetek rozwodów w Stanach Zjednoczonych

140

141

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

i w Kanadzie. Społeczeństwa kolektywistyczne, przeciwnie, kładą duży nacisk na zależność od innych i dlatego jest to bardzo cenio­ ny aspekt bliskich związków.

Rodzaje badanych zw iązków

IN D YW ID U A LN E, SPOŁECZNE I KULTUROW E RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

także w kategoriach praktycznych (takich jak m niejsza m o b iln o ść w kulturach kolektyw istycznych). Jaki w p ty w te o d m ie n n e aspek­ ty k u ltu r m ogą w yw ierać na w szystkie rodzaje zw iązków ? 3. W ym ień różnice o b se rw o w a n e w przyjaźniach m iędzy kobietam i i w przyjaźniach m iędzy m ężczyznam i. Teraz zasta n ó w się nad in­

Zanim zakończymy temat związków międzyludzkich w różnych

nym i sposobam i socjalizacji c h ło p c ó w i dziew cząt. O m ó w m ożli­

kulturach, warto przypomnieć zawarte w rozdziale 1 uwagi o ro­

w y w p ty w tej odm iennej socjalizacji na w zorce przyjaźni z oso ba­

dzajach związków najczęściej badanych przez zachodnich psycho­ logów. W niniejszym rozdziale i w wielu poprzednich zajmowaliś­

m i te j sam ej płci.

my się przede wszystkim romantyczną miłością i przyjaźnią, co odzwierciedla główne tematy badań w dziedzinie związków inter­

P o d s u m o w a n ie

personalnych. Badania te koncentrują się głównie na nowo pozna­ nych osobach, na bliskich przyjaźniach i intymnych związkach, po­ nieważ takie relacje uważa się w kulturze zachodniej za najważ­ niejsze, a stosunkowo niewiele uwagi poświęca się pokrewieństwu i relacjom w społecznościach. Jak komentują Moghaddam i współ­ pracownicy (1993), „Zagadnienie związków interpersonalnych jest doskonałym przykładem tego, jak tematy badań odzwiercie­ dlają cechy społeczeństw, w których się je przeprowadza” (s. 94). Obecnie zaczyna się zaznaczać równowaga w tych badaniach; na przykład coraz częściej dostrzega się fakt, że w zarówno w kultu­ rach indywidualistycznych, jak i kulturach kolektywistycznych naj­ ważniejsze i najintymniejsze związki zwykle opierają się na pokre­ wieństwie (Argyle, Henderson, 1985). Jednak przed naukowcami jeszcze długa droga. Głębsze międzykulturowe spojrzenie na związki interpersonalne w dużym stopniu przyczyniłoby się do zrozumienia charakteru i znaczenia takich związków zarówno w ramach danej kultury, jak i między kulturami.

I

POWTÓRZENIE MATERIAŁU 1. O m ó w problem y, ja kie napotykają p s y c h o lo g o w ie w s w o ic h p ró ­ bach badania zw ią zkó w hom oseksualnych.

2. Rozważ różnice m ię d zy k u ltu ra m i in d y w id u a lis ty c z n y m i a k u ltu ­ 142 ra m i k o le k ty w is ty c z n y m i nie ty lk o pod w z g lę d e m filo z o fii, lecz

• Związki homoseksualne są zaniedbaną sferą w dziedzinie związków międzyludzkich. Niektórzy badacze sprzeciwiają się temu, że związki heteroseksualne zostały uznane za standard, do którego porównuje się wszystkie romantyczne relacje. Po­ winniśmy zdawać sobie sprawę z tego, że homoseksualiści bu­ dują związki w zupełnie innym kontekście społecznym niż oso­ by heteroseksualne i że nie należy lekceważyć różnicy, jaka z tego wynika. • Różnice rodzajowe w przyjaźniach osób tej samej płci ujaw­ niają się już w dzieciństwie i utrzymują się w wieku dorosłym. Badania pokazały, że w porównaniu z męskimi przyjaźniami, przyjaźnie między kobietami bywają bardziej intymne, inten­ sywne i odgrywają większą rolę w życiu tych kobiet. Kobiety wykorzystują przyjaźń, by się zwierzać sobie nawzajem; męż­ czyźni zaprzyjaźniają się z ludźmi, z którymi mogą podejm o­ wać wspólne zajęcia. Nie zauważono różnicy między kobie­ cą a męską zdolnością do intymności, zatem brak intymności w przyjaźniach mężczyzn wskazuje na preferowanie takiego stylu kontaktów. Duck i Wright uważają, że te różnice mogły zostać wyolbrzy­ mione i że zarówno mężczyźni, jak i kobiety są troskliwi, okazu­ ją wsparcie i po prostu lubią rozmawiać z przyjaciółmi. 14 3

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

• Można zauważyć kulturowe różnice w związkach heteroseksu­

IN D Y W ID U A LN E , SPOŁECZNE I KULTUROWE RÓŻNICE W ZW IĄ ZKA C H

Na temat różnic rodzajowych w przyjaźniach osób tej samej płci: Mieli, D., Dallos, R. (1996). Social in te ra c tio n a nd personal re­

alnych w podejściu do małżeństwa. Wielu badaczy wyróżnia kultury indywidualistyczne (większość świata zachodniego),

latio nsh ips. London: Open University Press. Zob. artykuł Roberta

w których najważniejsze są cele osobiste, i kultury kolekty­

Hinde’a „Gender differences in close relationships” (s. 3 2 4 -3 3 5 ).

wistyczne (wiele krajów wschodnich, między innymi Chiny), w których dużą wagę przywiązuje się do celów grupowych. W kulturach indywidualistycznych wybór małżonka jest zwykle wyborem osobistym i na ogół opiera się na romantycznej miło­ ści. W kulturach kolektywistycznych częściej dochodzi do „mał­ żeństw aranżowanych”, które polegają na tym, że bliscy krewni panny lub kawalera dokonują wyboru małżonka dla młodej osoby, przede wszystkim mając na uwadze zawód i status kan­ dydata. Dion i Dion (1993) sugerują, że nacisk, jaki w kulturach indywidualistycznych kładzie się na niezależność, osobistą kon­ trolę i autonomię, może utrudniać osiągnięcie intymności ocze­ kiwanej w małżeństwach zachodnich i przyczyniać się do wyso­ kiego wskaźnika rozwodów. LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

Na temat związków homoseksualnych: Kitzinger, C., Coyle, A. (1995, luty). Lesbian and gay couples: Speaking o f difference. T he P sych olo gist, 8 (2), 6 4 - 6 9 . Au­ torzy twierdzą, że związki lesbijek i gejów często błędnie spostrzega się jako podobne do związków heteroseksualnych, i zarysowują ważne różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami związków. W ood, J . , Duck, S. (red.). (1 9 9 5 ). U n d e r-s tu d ie d r e la tio n ships. Thousand Oaks, CA: Sage. Rozdział 4 , autorstwa Huston

i Schw artza, zatytułowany „The relationships of lesbians and o f gay men”, dotyczy problem ów pozyskiwania prób do takich badań. Autorzy szczegółow o przyglądają się także wszyst­ kim aspektom związków homoseksualnych (włącznie z zalota­ mi, seksem, władzą i sprawiedliwością oraz wpływem społe­ czeństwa). 144

Na temat związków w różnych kulturach: Goodwin, R. (1995, luty). Personal relationships across cultu­ res. The Psychologist, 8 (2), 735. W tym artykule autor rozważa wpływ różnic kulturowych na codzienne związki. Smith, P. B., Bond, M. H. (1993). Social psychology across c u l­ tures (s. 138 -1 4 2 ). New York: Harvester Wheatsheaf. Zwięzłe, ale rzeczowe omówienie bliskich związków międzyludzkich w róż­ nych kulturach.

P OM OCE NAUKOW E

9 . Pom oce naukow e

manymi ostatecznie przez studenta, ponieważ wszystkie komisje egzaminacyjne muszą posługiwać się powszechnym ustandaryzowanym systemem, nazywanym Ujednoliconą Skalą Ocen (Uniform M ark Scale - UMS). Esej powinien mieć taką długość, by student mógł go napisać przez trzydzieści pięć do czterdziestu minut (co pozostawia dodat­ kowy czas na planowanie i sprawdzanie). Po każdym eseju przed­ stawiamy uwagi na temat jego zalet i wad. Najczęściej występujące problemy to: • Studenci często nie odpowiadają na faktyczny zestaw pytań

D o s k o n a le n ie u m ie ję t n o ś c i p is a n ia e s e jó w

i przedstawiają odpowiedź, „którą przygotowali sobie wcześniej”.

Jeżeli przeczytałeś tę książkę do tego m iejsca, zdobyłeś już wiedzę

• Wielu słabym esejom brakuje oceny i komentarza. • Czasem studenci idą za daleko w drugą stronę i ich eseje składa­

niezbędną, by podjąć próbę zdania egzaminu. Odpowiadanie na

ją się z samych ocen. Opis jest bardzo ważny, ponieważ pokazuje

pytania egzaminacyjne to swoista umiejętność i w tym rozdziale

twoją wiedzę i zrozumienie wybranego tematu. • Nie pisz „wszystkiego, co wiesz” w nadziei, że czymś trafisz

mamy nadzieję pomóc ci w jej doskonaleniu. Powszechny błąd po­ pełniany przez studentów polega na tym, że nie przedstawiają oni takich dowodów, jakich oczekuje egzaminator. Często też nie od­ powiadają właściwie na pytanie, chociaż podają mnóstwo informa­ cji. Zazwyczaj odpowiedź na ocenę dostateczną jest słuszna i roz­ sądnie skonstruowana, lecz zawiera niewiele szczegółów. Aby

w temat. Wysoka jakość pracy objawia się także w umiejętności wyboru, dlatego dobrze jest usunąć materiał nieistotny dla dane­ go zestawu pytań. Więcej na temat pisania dobrych esejów znajdziesz w książce E xam

poprawić taką odpowiedź na ocenę dobrą lub bardzo dobrą, nale­ ży dokładniej przedstawić temat, lepiej wykorzystać materiał i lo­

Success in AEB Psychology autorstwa Paula Humphre/a.

gicznie go uporządkować. Studiując poniższy esej i uwagi na jego

Ć w ic z e n ie - e s e j 1

temat, możesz się dowiedzieć, jak zmienić ocenę dostateczną na bardzo dobrą. Oceny przyznane przez egzaminatora AEB (Associa­

Opisz i oceń badania psychologiczne dotyczące rozpadu związ­

ted Examining Board) nie są ostateczne i powinny być traktowane

ków. (maksymalna liczba punktów: 24) [AEB, lato 1 998]

jako wskazówki. Są to oceny, które egzaminator przekazałby ko­ misji egzaminacyjnej, w oparciu o dwadzieścia pięć punktów za pytanie podzielone na Umiejętność A (opis) i Umiejętność B (oce­ nę). Tabele pokazujące ten schemat znajdują się w dodatku C ty­

Za ten esej można otrzymać łącznie 24 punkty: 12 punktów za

tułu Paula Humphrey’a E xam Success in AEB Psychology. Mogą nie

opisanie psychologicznych badań nad rozpadem związków i 12 -

być ocenami przyznanymi na świadectwie egzaminacyjnym, otrzy­

za ocenę tych badań.

146

14 7

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

POM OCE N A U K O W E

O d p o w ie d ź kandydata

satysfakcji ze związku. Jeżeli ujawni te uczucia partnerowi, to

W kulturze zachodniej związki międzyludzkie są zazwyczaj do­ browolne i krótkotrw ałe i dlatego większość ludzi w pewnym

rozpad wchodzi w drugi etap, w którym para decyduje się na rozstanie. Na trzecim etapie partnerzy ogłaszają swoje rozstanie

momencie swojego życia przeżyje rozpad związku. Zdarza się to

i szukają wsparcia społecznego u przyjaciół. Etap czwarty to „po­

rzadziej w tych kulturach, w których związki są obligatoryjne i trwałe.

chowanie” związku; osoby, które się rozeszły, organizują swoje

Powstało wiele teorii na temat tworzenia się związków, a część nich można również wykorzystać do wyjaśnienia powodów rozpa­ dania się związków.

storii związku. Badania dowiodły, że w fazie wypalania się związku kobiety zy­

Z perspektywy socjobiologicznej wiele naszych zachowań moż­

ciół i utrzymują bliższe kontakty z rodziną, w większym stopniu

na ujmować w kategoriach przekazywania genów, podobnie jak

też korzystają ze wsparcia, kiedy wracają do równowagi pó rozsta­

wyjaśnia się zachowania innych zwierząt. Wilson powiedział, że mężczyźni dążą do „rozsiewania nasienia”, by przekazać swoje

niu z partnerem. Udowodniono, że rozpad związku wywiera szkodliwy wpływ

geny, natomiast kobiety chcą się opiekować posiadanym potom ­

na zdrowie i szczęście. Osoby rozwiedzione częściej niż osoby żyją­

stwem i pragną związać ze sobą mężczyzn, by im w tym pomagali.

ce w małżeństwie cierpią na choroby psychiczne, choć może być

Ta teoria może wyjaśniać rozpad związku, do którego dochodzi, kiedy mężczyzna chce utrzymywać relacje z wieloma kobietami.

i tak, że to choroba jest przyczyną rozpadu relacji. Jednak z badań

życie bez byłego partnera i zaczynają opowiadać swoją wersję hi­

skują więcej wsparcia niż mężczyźni, ponieważ mają więcej przyja­

wynika też, że 7 5% ludzi rozwiedzionych mówi, iż są szczęśliwi,

Teoria wzmocnienia i zaspokajania potrzeb mówi, że wchodzi­ my w związek po to, aby nasze potrzeby zostały zaspokojone oraz

natomiast mniej takich deklaracji uzyskano od panien i kawalerów.

aby otrzymywać wzmocnienia od drugiej strony. To sugeruje, że

wodzie mogą się poczuć znacznie lepiej. Wiele rozwiedzionych

rozpad związku wynika z braku satysfakcji jednego lub obojga par­

osób twierdzi, że czują się szczęśliwsi, będąc znowu sami, i duża

tnerów, spowodowanego niezaspokajaniem potrzeb oraz tym, że związek przestaje być wzmacniający.

ich część uważa, że teraz ma większe możliwości, ponieważ małżo­

Osoby, które czuły się nieszczęśliwe w swoich związkach, po roz­

Według teorii wymiany społecznej i teorii sprawiedliwości anga­

nek był źródłem niepokoju. Badania pokazały również, że kobiety częściej mają problemy fi­

żujemy się w związki po to, by sprawdzić, co możemy w nich uzy­

nansowe, kiedy kończy się związek, ponieważ to mężczyzna zara­

skać. Jeżeli nie ma równości w związku i nie czerpiemy z niego

biał więcej. Ogólnie, badania wiele mówią nam na temat rozpadu związku,

tyle, ile w niego inwestujemy, to odczuwamy niezadowolenie i chcemy opuścić partnera.

przyczyn tego rozpadu oraz jego wpływu na zdrowie i szczęście.

Przedstawiano wiele przyczyn rozpadu związku, takich jak brak

Związki są główną częścią naszego życia, zatem ich koniec może

równości, odmienne zainteresowania, nuda i m onotonia. Jeżeli

wywoływać wiele stresów. Przeprowadzono niewiele międzykulturowych badań nad roz­

pojawia się któryś z tych czynników, ludzie mają dosyć związku i chcą go zakończyć.

padem związków, być może dlatego, że w kulturach innych niż za­

Dzięki badaniom wyróżniono cztery etapy rozpadu związ­

chodnia związki są raczej długotrwałe, a pozostawanie w nich

ku. Na pierwszym z nich jedna z osób zaczyna odczuwać brak 148

- obligatoryjne. 149

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE P OM OCE N A UKOW E

U w agi egzam inatora

Opis badań nad wpływ em rozpadu zw iązku na zdrow ie i szczę­

O pisow a cz ęść eseju zaw iera od p ow ied n ią treść: au tor przedstaw ia

ście jest wprawdzie kom entarzem , lecz niewystarczającym. To w iel­

k ilk a teorii, m o d e l rozpadu zw iązku i jeg o w pływ na szczęście

ka szkoda, pon iew aż kandydat praw ie całkiem zignorow ał fakt, że

i zdrow ie. T eorie zostały w łaściw ie użyte d o opisan ia przyczyn, z ja k ic h zw ią zek m oże się rozpadać. C h ocia ż student nie p o d a je

12 z 24 pu nktów m ożna uzyskać za ocenę i komentarz, o które p ro­

n azw iska au tora, to kró tko i w łaściw ie opisu je m o d el eta p ów roz­

szon o w tem acie eseju. D latego tę część odpow iedzi m ożna ocen ić

padu zw iązku w edług D ucka, słusznie też w spom ina o tym, że p o

tylko na 3 z 12 punktów. Za całą pracę kandydat uzyskałby zatem o k o ło 10 punktów na

rozstaniu z partnerem kobiety uzyskują w ięcej w sparcia sp ołecz n e­ g o niż m ężczyźni. Je d n a k w eseju praw ie nie pojaw iają się nazw i­

24, to znaczy ocenę E.

ska badaczy an i daty, opisom badań braku je rozw inięcia, c o spra­ w ia, że tru dn o przyzn ać k a n d y d a tow i najw yższą ocen ę za opis. W sum ie za tę część eseju au tor uzyskałby o k o ło 7 pu n któw na 12 m ożliw ych. Prawdziwą słabością pracy jest niezw ykle ograniczona ocena. Po

Ć w ic z e n ie - e s e j 2 (a) Opisz dwa wyjaśnienia tworzenia się związku.

obiecu jącym początku , w którym p ojaw ia się pew n e zastosow an ie

(b) Oceń zakres różnic kulturowych w charakterze związków. [AEB, styczeń 1998]

teorii (w odniesieniu d o kulturow ych różnic w rozstaniach), nastę­ puje praw ie w yłącznie opis i nie p ojaw ia się żadna ocena. Wszystkie

Odpowiedź na pierwszą część pytania ma zwierać wyłącznie opis

w spom n ian e teorie - socjobiologia, teoria w zm ocnienia i satysfak­ cji, teoria w ym iany społecznej i teoria spraw iedliw ości - m ogły z o ­

i można za nią otrzymać 12 punktów.

stać krótko ocen ion e, co bardzo podn iosłoby ja k o ść odpow iedzi. N a p rzykład o p a rte na teorii socjobiolog iczn ej twierdzenie, że zw iązki

w związkach interpersonalnych i można za nią uzyskać również 12

m ogą się rozpadać, pon iew aż mężczyźni m ają biologiczną skłon n ość d o „rozsiew ania n asienia” i opuszczania sw oich partnerek, jest b ar­

związków między ludźmi (takim jak miłość i intymność). Nie mu­ sisz ograniczać swojej odpowiedzi do różnic kulturowych w two­

dzo kontrow ersyjne. N iektórzy twierdziliby, że jest to akceptow an e

rzeniu się związku, lecz możesz zająć się wszelkimi aspektami

dzięki n orm om kulturow ym , które m ogą w ręcz zachęcać d o wyszu-

Druga część wymaga oceny zakresu różnic kulturowych punktów. Zauważ, że w części (b) możesz pisać o każdym aspekcie

związku.

m ienia się w m łodości. Pamiętajmy, że w tem acie eseju znalazło się sform u łow an ie „oceń b a d a n ia ...”. N ie pow stały badania p op ierają­

O d p o w ied ź kandydata

ce teorię socjobiologiczn ą, ale au tor o tym nie w spom ina. Podobnie,

(a) Angażujemy się w związki międzyludzkie przede wszystkim

nie w spom ina też o badaniach potw ierdzających inne teorie, zatem nie om aw ia takich elem en tów oceny, ja k w ątpliw a trafn ość e k o lo ­

dlatego, że są dla nas nagradzające. Argyle powiedział, że związ­ ki, zwłaszcza małżeńskie, są największym źródłem przyjemności

giczna i ograniczony zakres tych badań. K andydat nie m usiał szcze­ g ó ło w o op isy w a ć badań, a le m ógł o c e n ić ich rodzaje. W eseju nie zn ajdujem y rów n ież w zm ianki o zastosow an iu an i o im plikacjach tych teorii, c o stan ow iłoby przyczynek d o ich oceny. 150

w naszym życiu, jednak mogą też stać się największym źródłem cierpienia. Argyle, chociaż nie we własnej teorii, popierał pogląd, zgodnie z którym na tworzenie się związku wpływają następujące czynniki: 151

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

POMOCE NAUKOW E

• komunikacja: pierwszy krok do tworzenia się związku,

3. Kontynuacja (umocnienie) (consolidation )

• kontakt: spotkanie kogoś, poznawanie tej osoby,

4. Podupadanie (deterioration)

• wspólne zainteresowania, na których będzie się opierać wzajem­

5. Zakończenie (ending)

na sympatia, • kompatybilność: zdecydowane lubienie się nawzajem, dobre re­ lacje. Chociaż nie jest to teoria, Argyle na jej podstawie wyciągnął wnio­ sek, że związki zaczynają się z trzech powodów:

Ten model jest bardziej znany pod nazwą Model ABCDE. Pierwsze dwa etapy tego modelu można uznać za trafną teorię tworzenia się związku. Zanim dojdzie do nawiązania jakiejkolwiek relacji, dwie osoby muszą się poznać, a pierwsze spotkanie decyduje o tym, co będzie dalej - czy znajomość będzie kontynuowana, czy też nie. Je ­

1) atrakcyjność fizyczna,

żeli zapadnie decyzja pozytywna, tworzenie się związku przecho­

2) „swojskość”, 3) bliskość.

dzi w etap rozwoju - powstawania więzi, pojawiania się sympatii i antypatii; w tej fazie dochodzi też do pierwszych negocjacji mię­ dzy partnerami dotyczących na przykład nagród (jak w teorii Wal-

Te trzy czynniki odgrywają rolę w każdym związku interpersonal­

ster i współpracowników, która mówi, że najpierw w związku na­

nym i leżą u podstaw nawiązywania relacji w codziennym życiu.

stępują negocjacje dotyczące nagród, to znaczy miłości, seksu,

O powstaniu związku decydują też inne czynniki:

szacunku, statusu: Foa, Foa).

• spostrzegane podobieństwo,

(b) Wyraźne różnice kulturowe w związkach zaznaczają się mię­

• wzajemne lubienie się, • komplementarność,

autorzy w swoich pracach opisali wiele różnic w sposobie tworze­

• kompetencje.

nia się związków międzyludzkich w społeczeństwach zachodnich

dzy kulturą zachodnią a innymi kulturami. Moghaddam i współ­

i wschodnich. Są one równie trafne, jak pierwsze trzy powody wymienione przez

Na Zachodzie związki opierają się w dużym stopniu na indy­

Argyle’a. Jednak w zachodnim społeczeństwie, w którym ludzie czę­

widualnych preferencjach i wyborach, z niewielkim (jeżeli jakim­

sto stwierdzają, że: „jeżeli czegoś nie widzę, to nie wiem, czy to lu­

kolwiek) wpływem osób trzecich, na przykład rodziców. Czynni­

bię”, związki mogą się tworzyć tylko na podstawie trzech pierwszych

ki geograficzne także mogą decydować o szansach przetrwania

czynników wskazanych przez Argyle’a. W innych kulturach żad­

związku, lecz można je uznać za nieistotne w porównaniu ze

ne z wymienionych czynników nie odgrywają roli w powstawaniu

skrajnie odmiennym sposobem tworzenia się związków w kultu­

związków.

rach innych niż zachodnia. Kultury te są zorientowane na rodzi­

Levinger także opracował model opisujący pięć etapów przebie­ gu związku. Etapy te to:

nę, która decyduje o społecznych i interpersonalnych związkach młodszych lub samotnych jej członków i wywiera wpływ na te związki.

1. Poznanie się (przyciąganie) (acqu aintan ce ) 2. Rozwój (b u ild u p ) 15 2

Moghaddam i współpracownicy wysunęli następującą teorię. W kulturach zachodnich tworzą się związki: 153

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

PO M O C E N A U K O W E

• indywidualistyczne (wybrane przez jednostkę),

rodzinnego, ponieważ nie było ono zaangażowane w nasz związek

• dobrowolne, • tymczasowe (mogą być zakończone w dowolnym czasie).

od samego jego początku, ale za to istnieje możliwość zakończe­ nia związku, co może się okazać dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza wtedy, kiedy dochodzi do przemocy między partnerami.

W pozostałych kulturach podejście do związków jest zupełnie in­ ne. Tam związki są:

U w agi egzam inatora C zęść (a): kiedy, tak jak w tym przykładzie, zadaniem studenta jest

• oparte na wyborach grupowych (wybrane przez wielu dla jednej

przedstaw ienie konkretnej liczby wyjaśnień, to należałoby wyraźnie

osoby), • obligatoryjne (jednostka nie ma wpływu na wybór małżonka),

zaznaczyć, gdzie kończy się jed n o w yjaśnienie, a zaczyna drugie.

• trwałe (nie ma możliwości zakończenia związku).

m a się zam iar opisać. W tej od p ow ied zi nie p ojaw ia się wyraźne

D obrze też w sp om n ieć w e wstępie, które w yjaśnienia (czy teorie) w skazanie, które wyjaśnienia zostaną om ów ione. Początkow y frag­

Chociaż w kulturze zachodniej charakter związków międzyludz­

m ent część odpow iedzi jest w w iększości praw idłow y, lecz m a n ie­

kich może się wydawać niesprawiedliwy, niektórzy psychologowie

odpow iedn ią form ę, częściow o dlatego, że przypom ina notatkę, co

uważają, że powinno się zachęcać mieszkańców Zachodu do prze­

nie jest w łaściw e dla tego typu pracy. A utor w ym ienia w praw dzie

analizowania złych aspektów związku, zamiast go kończyć. Dodatkowo, w charakterystycznym dla Zachodu podejściu do

bliskość), ale nie przedstawia żadnego w yjaśnienia, ja k te czynniki

różne ważne czynniki (takie ja k atrakcyjność fizyczna, „sw ojskość”,

związków zakłada się, że musi istnieć możliwość zakończenia

w pływ ają na tworzenie się związku. Pamiętajmy, że tem atem pracy

związku, a jak wiadomo, rozstania mogą wywierać niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne. (Cochrane wskazuje, że prawdo­

m iały b y ć wyjaśnienia, a nie tylko opis pow staw ania związków.

podobieństwo choroby psychicznej jest siedmiokrotnie większe

K rótka charakterystyka teorii Levingera zyskuje dzięki stw ierdze­ niu, że w fazie rozw oju pojaw iają się nagrody.

u osób rozwiedzionych niż u pozostałych). Wskaźnik chorób psy­

Poniew aż w yjaśnienia są om ów io n e raczej pobieżn ie, g łów n ie

chicznych jest znacznie niższy w kulturach innych niż zachodnia,

w fo rm ie listy czynników , za tę część od p ow ied zi je j au tor otrzy­ m ałby o k o ło 6 punktów na 12 m ożliwych.

co można przypisać istniejącym tam bardzo silnym wspierającym więziom społecznym i rodzinnym. Argyle wskazuje również na fakt, że przedstawiciele kultury za­

p ierw w y brać d w a w yjaśnienia, a następnie jasn o o p is a ć ka żd e

chodniej pozostają pod presją - oczekuje się od nich, że po zakoń­

z nich. Teorie przedstaw ione w rozdziale 3 dostarczają o d p o w ied ­

czeniu związku muszą być nieszczęśliwi, co rzeczywiście może się

nich w yjaśnień: teoria w zm ocnienia i afektu, teoria wym iany sp o­

zdarzyć w wypadku śmierci jednego z partnerów. Jednak niektórzy

łecznej, teoria spraw iedliw ości i socjobiolog ia. Trzeba w yraźnie

ludzie po rozstaniu odzyskują poczucie szczęścia. Zatem, chociaż kultury inne niż zachodnie nie dopuszczają moż­

określić, które wyjaśnienia zostaną om ów ion e; nie w arto w prow a­

A by n apisać pracę, która zostanie dobrze ocen ion a, należy n aj­

d z a ć żadnych innych, poniew aż egzam inator i tak ocen i tylko dwa.

liwości opuszczenia związku przez któregoś z partnerów, oferują jednak silne wsparcie społeczne w trudnym czasie. W kulturach

C zęść (b): O dpow iedź na tę część pytania jest dużo lepsza niż o d p o ­

zachodnich nie otrzymamy wsparcia ze strony dużego środowiska

w iedź na część pierwszą. A utor określa, które różnice kulturow e

154

155

BLISKIE RELACJE IN TER PER SO N A LN E

zostan ą o m ó w io n e (m iędzy Z achodem i W schodem ), a następnie

POM OCE N A U K O W E

Ć w ic z e n ie - esej 3

jasn o ch araktery zu je zw iązki istn iejące w ku ltu rze za ch od n iej i zw iązki tw orzon e w kulturze w schodn iej. W dalszej części pracy

Napisz, w jaki sposób bycie w związku interpersonalnym wpływa

przech od zi d o w skazan ia w ad i zalet każdego z tych p o d ejść ja k o podstaw y zw iązków , uw zględniając etap zakończenia związku oraz

na stan psychiczny człowieka (na przykład na szczęście i zdrowie). Wymień tylko wpływy poparte dowodami.

pozytyw n e i negatyw ne sku tki rozw odu. W pracy p ojaw iają się

(maksymalna liczba punktów: 24)

w praw dzie pow tórzenia, lecz au tor dobrze orientuje się w tem acie,

[AEB, lato 1997]

a esej jest logiczny. Tę część od p ow ied zi m ożn a o c en ić na o k o ło 8

O d p o w ied ź kandydata

pu nktów z 12. J a k zatem m ożn a by ulepszyć tę pracę? Z pew n ością jej w artość

Związki z innymi ludźmi - nie tylko intymne - są dla człowieka bar­ dzo ważne. Świadomość, że mamy się do kogo zwrócić, uspokaja nas.

by wzrosła, gdyby student nie polaryzow ał różnic pom iędzy Z ach o­ dem a W schodem (określa on jed n o z p od ejść ja k o „skrajnie odm ien ­

nym. Żonaci mężczyźni i zamężne kobiety są szczęśliwsi i żyją dłu­

n e ” o d drugiego). Z eseju m ożn a w yw nioskow ać, że na Z achodzie

żej niż osoby rozwiedzione i samotne. To przypuszczalnie oznacza,

ludzie m ają całkow icie w olny w ybór (ograniczony tylko wtedy, k ie ­

że osoby z tej pierwszej grupy cieszą się również lepszym zdro­

dy je s te ś n iepełn oletn i), a na W chodzie w og ó le n ie m ają żadnego wpływu na w ybór partnera życiow ego. N aw et pobieżn a obserw acja

wiem. Trzeba jednak stwierdzić, że niektórzy ludzie odczuwają ul­

ujawnia, że na w ybór m ałżon ka na Z achodzie ogrom y w pływ w y­ w ierają oczekiw an ia rodziców i norm y kulturow e, naw et jeżeli nie są w yrażane w prost; n atom iast tylko nieliczne oso b y w kulturach w schodn ich nie m ają żadn ego w pływ u na w y b ó r partnera. J a k w spom niano w rozdziale 8, nie pow inniśm y m ylić m ałżeństw aran­ żow anych z m ałżeństw am i wym uszonym i, d o których dochodzi ra­ czej rzadko. W artość pracy p od n iosłob y przedstaw ienie tych cech kultury zachodniej i kultury wschodniej, które doprow adziły d o o p i­ sanych różnic w podejściu d o zw iązków . W w ielu pracach stu den ­

Szczęście częściej towarzyszy małżonkom niż ludziom samot­

gę po zakończeniu związku; można powiedzieć, że są mniej nie­ szczęśliwi, niż byli przedtem. Po rozwodzie mężczyźni bardziej cierpią niż kobiety w analo­ gicznej sytuacji. Kobiety częściej szukają wsparcia, kiedy rozbijają związek (to zazwyczaj kobieta opuszcza partnera, zwłaszcza jeżeli jest to małżeństwo). Mężczyźni dążą do poznania innej kobie­ ty, z którą mogliby się ożenić - dużo szybciej żenią się po raz dru­ gi, lecz często drugie małżeństwo także okazuje się nieudane. Wskaźnik rozwodów w wypadku drugich małżeństw jest wyższy niż w wypadku pierwszych.

ckich zauw aża się skłon n ość d o przedstaw iania inform acji w form ie

Psychologowie sugerują, że mężczyźni ponownie się żenią, ponie­

listy. C hociaż jest to dobry sposób notow ania, ułatw iający uczenie

waż nie mają tak dobrych przyjaciół jak kobiety i nie potrafią się

się, jed n ak zastosow any w eseju, niszczy jego strukturę, nie u m ożli­

zwierzać ze swoich intymnych spraw. To dowodzi, że ludzie potrze­

w ia też od p ow ied n ieg o rozw inięcia tem atu. Tutaj au tor u cieka się

bują związków i nie lubią być sami. Wydaje się, że kobiety otrzymu­

d o kom entarzy w naw iasach p o w ym ienieniu cech. Przy takim roz­

ją wsparcie od przyjaciół, a mężczyźni znajdują je w małżeństwie.

w iązaniu m ożna uzyskać dobrą ocen ę za inform ację (treść), lecz nie

Na tym polega jedna z różnic między kobietami a mężczyznami.

za strukturę pracy. O gólnie, ta o d p o w ied ź u zyskała 14 p u n któw z 24 m ożliw ych,

Jednak mężczyźni także potrzebują związków, tylko innego rodzaju.

czyli znalazła się na granicy m iędzy ocen ą B a ocen ą C.

śliwsi są ludzie, którzy niewiele się martwią, a to zdarza się raczej

156

Wykazano, że stres wywiera duży wpływ na zdrowie. Najszczę­

1 57

POM OCE NAUKOW E

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

osobom żyjącym w małżeństwie niż osobom samotnym. Jeżeli ktoś przeżywa stres albo w związku pojawia się napięcie, może to prowa­ dzić do chorób, takich jak grypa, przeziębienie czy gorączka. Wia­ domo, że stres osłabia system odpornościowy organizmu. Wykaza­ no, że mężatki i żonaci mężczyźni dużo szybciej wracają do zdrowia po poważnych chorobach niż ludzie samotni. Być może dlatego, że opiekuje się nimi małżonek, a może po prostu sama świadomość obecności drugiej osoby i jej troska sprawiają, że chory czuje się le­ piej, przeżywa mniejszy stres i szybciej pokonuje chorobę. Strata ukochanej osoby, a nawet bliskiego przyjaciela może wy­ woływać ogromny stres, z którym trzeba sobie poradzić. Najczę­ ściej taka strata prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia, przede wszystkim dlatego, że dotknięta nią osoba przestaje się troszczyć o rzeczy niezbędne do przetrwania, takie jak jedzenie, picie, dba­ nie o higienę. To może negatywnie wpłynąć na stan zdrowia. Osoby rozwiedzione i żyjące w separacji częściej zapadają na choroby psychiczne lub popełniają samobójstwa niż osoby będące w związku małżeńskim.

U w agi egzam inatora C hociaż ten esej zaw iera kilka ważnych inform acji, m a jed n ak nie­ w łaściw ą strukturę i jest chaotyczny. O dnosi się wrażenie, że ka n ­ dydat nie czuje się pew nie w tym tem acie i wym yśla treść w m iarę pisania pracy. N iezależnie o d tego, ja k niew iele (lub ja k wiele) wiesz na dany tem at, w arto pośw ięcić trochę czasu na przygotow anie p la ­ nu, ta k by in form acje zostały w łaściw ie przekazane. W tym eseju

tem at różnic rodzajow ych, m im o że są trochę bardziej rozbudow a­ ne. N ie pojaw iają się też żadne przem yślenia, dlaczego zachodzi zw iązek pom iędzy zdrowiem i szczęściem z jednej strony a m ałżeństiuem z drugiej. Powinniśmy przynajm niej rozw ażyć pogląd (nawet jeżeli m ielibyśm y go potem odrzucić), że to nie życie w m ałżeństwie pow odu je, iż ludzie stają się zdrowsi i szczęśliwsi, lecz że to raczej zdrow i i szczęśliwi ludzie decydują się na m ałżeństw o i są wybierani na partnerów życiowych. Podobnie, ludzie m ogą się rozw odzić z te­ g o pow odu , że są w depresji, cierpią na choroby psychiczne lub a l­ koholizm , a nie na odw rót - p op ad ają w depresję, choroby psychicz­ ne czy alkoholizm z tego pow odu , że się rozwiedli. Istnieją pew ne dow ody na poparcie tej tezy, lecz kandydat nie przedstawia ani tego argumentu, ani d ow od ów na jego potwierdzenie. Autor nie w spom i­ na o tym, że zw iązki m ogą p ełn ić fu n kcję „ b u fo ru ” dla zdrow ia. Aby praca została dobrze oceniona, oprócz inform acji w eseju musi się rów nież pojaw ić komentarz. Ludzie tworzą w iele różnych zw iązków m iędzy sobą, ale ten kan ­ dydat koncentruje się w dużym stopniu (ch o ć nie w yłącznie) na m ałżeństwie. Jest to zrozum iałe ze względu na charakter badań, lecz w dobrym eseju takiem u ujęciu tem atu pow inno towarzyszyć kilka słów wyjaśnienia. Ponieważ część pracy pośw ięcona ocenie i kom entarzom jest bar­ dzo pow ierzchowna, a ocena zależności m iędzy zw iązkam i interper­ sonalnym i a stanem psychicznym jednostki jest niew ystarczająca i niepogłębiona, m ożna by przyznać za tę część tylko 4 punkty na 12 m ożliwych. W sumie esej uzyskałby 10 punktów z 24, co daje ocenę E.

kandydat w kilku m iejscach porusza tem at zdrow ia i szczęścia. O pi­ sy sku tków rozw odu i separacji są rozrzucone p o pracy, esejow i bra­

O P IS P O D S T A W O W Y C H B A D A Ń

kuje w stępu i zakończenia. C zęść opisow ą m ożna o cen ić na o k o ło 6 pu n któw na 12, pon iew aż treść - ch o ć raczej praw idłow a - jest je d ­

A rty k u ł 1

n ak ograniczona i pozbaw ion a szczegółów. W tym eseju wyraźnie zabrakło też oceny i kom entarza. C hociaż p ojaw ia się krótka w zm ianka o tym, ja k zw iązki w pływ ają na zdro­ w ie i szczęście, jest on a niew ystarczająca, p o d o b n ie ja k uwagi na 158

Walster, E., Aronson, V., Abrahams, D., Rottmann, L. (1966). Zna­ czenie atrakcyjności fizycznej w okresie zalotów. Jou rn al o f Perso­ nality an d Social Psychology, 4(5), 5 0 8 -5 1 6 . 159

BLISKIE RELACJE INTER PER SO N A LN E

W STĘP Temu badaniu nadano formę eksperymentu terenowego, w któ­

POM OCE N A U K O W E

spotkała się po raz pierwszy na tańcach, lecz wiele par umawiało się w domu dziewczyny i przychodziło na zabawę razem.

rym zorganizowano ogromną „randkę komputerową” par. Testo­ wano trzy hipotezy: 1. Osoby pożądane towarzysko (w kategoriach atrakcyjności fi­

Podczas potańcówki

Bilety wykupiło 37 6 par, a na tańce przybyły 3 3 2 pary. Podczas

zycznej, miłego sposobu bycia i posiadania bogactwa material­ nego) będą wymagały większej atrakcyjności u partnera niż oso­

pokoi i wypełnienie formularzy oceniających partnera lub partner­

by, które są mniej pożądane towarzysko. 2. Jeżeli w sytuacji towarzyskiej spotykają się pary o różnej atrak­

kę i samą randkę. Informacje były poufne, zapisywano jednak nu­ mer biletu (osoby z jednej pary miały ten sam numer biletu). Z a­

przerwy proszono mężczyzn i kobiety o udanie się do osobnych

cyjności towarzyskiej, to najczęściej na dalsze randki będą się

chęcano uczestników, by szczerze odpowiadali na pytania.

umawiać osoby o podobnej atrakcyjności.

Wszystkie pary z wyjątkiem pięciu spośród 3 3 2 uczestniczących

3. Ludzie nie tylko będą się starali umówić z osobami o takiej samej atrakcyjności, lecz będą też darzyć je największą sympatią.

kiedy skontaktowano się z nimi dwa dni później. Zebrano więc

M ETO DA

dane od 3 2 7 par. Główne czynniki, które mieli komentować uczestnicy badania, to:

w imprezie wypełniły kwestionariusz albo w czasie przerwy, albo

Przed potańcówką

Do nowych studentów wysiano ogłoszenia zachęcające ich do ku­

(a) na ile polubili partnera bądź partnerkę,

pienia biletów na specjalną potańcówkę, podczas której organiza­

(b) jak oceniają fizyczną i osobistą atrakcyjność partnera czy par­ tnerki,

torzy mieli komputerowo dobierać ich w pary. Potańcówka była elementem programu „Tydzień powitalny”, organizowanego dla nowych studentów Uniwersytetu Stanu Minnesota. Kiedy studenci kupowali bilety, czterech współpracowników

(c) w jakim stopniu podobne były postawy, wartości i przekona­ nia partnera czy partnerki do ich własnych, (d) czy chcieliby się spotkać ponownie.

badaczy oceniało ich atrakcyjność fizyczną (która była jedynym możliwym do ocenienia wyznacznikiem atrakcyjności towarzy­

Po randce

skiej). Ocenę celowo przeprowadzano bardzo szybko, przez jedną lub dwie sekundy, aby oceniający nie brali pod uwagę żadnych in­

Sześć miesięcy później skontaktowano się z uczestnikami, by

nych cech, takich jak miłe zachowanie czy inteligencja. Posłużono

partnerem po zabawie. Nie odnaleziono 10. par.

się ośmiopunktową skalą, w której 1 punkt oznaczał osobę bardzo

sprawdzić, czy próbowali się spotkać z komputerowo wybranym Zatem ostateczna próba składała się z 31 7 par.

nieatrakcyjną, a 8 - osobą bardzo atrakcyjną. Po kupieniu biletu studenci wypełniali kwestionariusz, który

WYNIKI Hipoteza 1. Im większa była atrakcyjność danej osoby,

rzekomo miał być użyty przy dobieraniu ich w pary. W rzeczywi­

tym niżej oceniała ona atrakcyjność partnera i tym mniejszą wyra­

stości pary zostały dobrane losowo, ale z uwzględnieniem tego, że

żała chęć na ponowne spotkanie. Zatem pierwsza hipoteza, że

mężczyzna miał być wyższy od kobiety. Następnie studentom wy­

osoby pożądane towarzysko (w kategoriach atrakcyjności fizycz­

syłano list z nazwiskiem partnera lub partnerki i radzono, by para

nej, miłego sposobu bycia i posiadania bogactwa materialnego)

160

161

BLISKIE RELACJE IN TERPERSONALNE

POM OCE NAUKOW E

będą wymagały większej atrakcyjności u partnera niż osoby, które

W NIOSEK

są mniej pożądane towarzysko, została potwierdzona zarówno w odniesieniu do mężczyzn, jak i do kobiet.

Jedynym ważnym czynnikiem decydującym o sympatii danej osoby do partnera była jego atrakcyjność fizyczna.

Hipotezy 2 i 3. Były one testowane razem. Obie są zgodne z „hi­

A rty k u ł 2

potezą dopasowania”, według której (a) ludzie najczęściej umawia­ ją się na randki z osobami o atrakcyjności zbliżonej do ich własnej i (b) mogąc wybierać spośród osób o różnej atrakcyjności, wybiorą tę o podobnej atrakcyjności. Żadna z tych hipotez nie została potwierdzona. Mężczyźni nie próbowali się spotykać tylko z kobietami o podobnej atrakcyjno­

Davis, S. (1990). Mężczyźni oceniani na podstawie osiąganych przez nich sukcesów, a kobiety jako obiekty seksualne: badanie ogłoszeń. Sex Roles, 23(1/2), 4 3 -5 0 .

W STĘP

prób umówienia się z partnerką z potańcówki była jej atrakcyj­

Wcześniejsze badania pokazują, że wybierając partnerki seksualne do długotrwałego związku, mężczyźni - w większym stopniu niż kobiety

ność: najbardziej atrakcyjne kobiety były najczęściej ponownie za­

- kierują się głównie atrakcyjnością fizyczną i seksualną drugiej oso­

praszane na spotkanie niezależnie od atrakcyjności zapraszające­

by. Ta obserwacja dotyczy więcej niż jednej kultury (Stiles i in.,

ści. Jedynym ważnym czynnikiem decydującym o podejmowaniu

go mężczyzny. Nie zauważono u uczestników wyraźnej skłonności

1987). Kobiety natomiast na ogół przywiązują dużą wagę do cech

do umawiania się z partnerami o atrakcyjności fizycznej zbliżo­

psychologicznych i osobowościowych i dążą do długoterminowego

nej do ich własnej. Nie potwierdziła się też hipoteza 3. Okazało się, że uczestnicy

związku opartego na zaangażowaniu. Częściej niż mężczyźni oczeku­ ją też od partnera zapewnienia im bezpieczeństwa finansowego. Te odmienne priorytety są widoczne w ogłoszeniach „samotnych

nie darzyli większą sympatią osób atrakcyjnych w takim stopniu jak oni sami. Najbardziej łubianymi osobami, niezależnie od płci,

serc”. Harrison i in. (1977) zauważyli, że kobiety częściej szukały

były osoby najatrakcyjniejsze. Badacze przyjęli założenie, że atrak­

bezpieczeństwa finansowego, a mężczyźni - atrakcyjności fizycznej.

cyjność fizyczna będzie dużo mniej ważna dla kobiet w ich ocenie

Podobne wyniki uzyskały Deaux i Lewis (1984); dostrzegły też, że

mężczyzn, ale nie mieli racji.

kobiety częściej podkreślały znaczenie trwałości i jakości związku. W badaniu Davis przyglądano się cechom potencjalnego par­

OGRANICZENIA Z kilku względów poczynione odkrycia miały

tnera najczęściej wymienianym w ogłoszeniach prasowych w Kana­

ograniczony zakres. Badania zostały przeprowadzone w sytuacji gru­

dzie. Szczególnie wnikliwie analizowano, czy zauważalne są stereo­

powej, w której kontakty pomiędzy uczestnikami miały raczej po­ wierzchowny charakter. Możliwe, że gdyby osoby te lepiej się po­

typy, to znaczy spostrzeganie kobiet w kategoriach obiektów seksu­ alnych oraz ocenianie mężczyzn na podstawie ich sukcesów: osią­

znały i spotykały przez dłuższy czas, ważniejsze od atrakcyjności fi­

gnięć intelektualnych i zdobyczy finansowych.

zycznej stałoby się podobieństwo postaw, zainteresowań i przekonań. Próba składała się z osiemnastolatków i dlatego nie można uogólnić

METODA

wyników na całą populację, gdyż dla ludzi starszych wspólne warto­

Ogłoszenia pozyskano z sześciu sobotnich wydań Vancouver Sun

ści mogą się okazać ważniejsze niż dla młodych studentów.

(przypadających na różne pory roku). Uwzględniano wszystkie

162

163

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

PO M O C E NAU K O W E

ogłoszenia o poszukiwaniu heteroseksualnego partnera, lecz anali­

PUNKTACJA

za dotyczyła tylko tej ich części, która odnosiła się do cech pożą­

Jeżeli którakolwiek z wymienionych cech została wspomniana

danych u partnera (nie brano zatem pod uwagę na przykład hobby

w ogłoszeniu, była punktowana jeden raz, niezależnie od tego, ilokrotnie wspomniano ją w tym ogłoszeniu.

i zainteresowań). Cechy wymieniane w ogłoszeniach kodowano w następujący sposób:

Dokonano analizy chi-kwadrat, gdzie na jednym wymiarze zna­ lazła się kobieta/mężczyzna, na drugim zaś - cecha (wymieniona w ogłoszeniu/niewymieniona). (To oznaczało, że w tej części anali­

1. Atrakcyjny: określenia, że partner powinien być na przykład „ładny”, „przystojny”. 2. Budowa ciała: określenia, że partner powinien być „w dobrej formie”, „muskularny” lub „mieć dobrą figurę”. 3. Seks: określenia, że partner powinien mieć „duży pociąg seksu­ alny” lub być „zmysłowy”. 4. Zdjęcie: stwierdzenie, że osoba zainteresowana ogłoszeniem po­

zy przeprowadzono 13 testów chi-kwadrat, każdy 2 x 2 , mężczyz­ na/kobieta x cecha wymieniona/niewymieniona). Następnie łączono indywidualne zmienne, aby sprawdzić ogól­ ne znaczenie (a) czynników fizycznych (cechy 1—4), (b) czynników związanych z zatrudnieniem (cechy 5 -7 ), (c) czynników intelektu­ alnych (cechy 8 i 9). W Y N IK I

winna wysłać fotografię. 5. Profesjonalizm: określenie, że partner powinien mieć zawód. 6. Zatrudnienie: na przykład sformułowanie „musi mieć stałą pracę”.

seksualistów): 215 (65,5% ) zamieszczonych przez mężczyzn i 113

7. Finanse: określenie, że partner powinien być niezależny finan­

(34,5% ) - przez kobiety. Średni wiek autorów ogłoszeń wynosił

sowo lub mieć materialne zabezpieczenie. 8. Wykształcenie: stwierdzenie, że partner powinien „być absol­

4 0 ,4 roku dla mężczyzn i dla kobiet. Wyniki podsumowano w ta­ beli na stronie 166.

wentem college’u” lub „być dobrze wykształcony”. 9. Inteligencja: określenie, że partner powinien być „inteligentny”,

Jak można odczytać z tabeli, ważne okazało się 10 cech spośród

Wykorzystano 328 ogłoszeń (nie uwzględniano ogłoszeń hom o­

13.

Największe różnice między ogłoszeniami zamieszczanymi przez

„bystry”. 10. Uczciwość: określenie, że partner powinien „być uczciwy”.

kobiety a tymi zamieszczanymi przez mężczyzn dotyczyły atrakcyj­

11. Humor: sformułowania „poczucie humoru”, „pogoda ducha”. 12. Zaangażowanie: stwierdzenie, że związek ma być „trwały” lub

wymieniali w ogłoszeniach atrakcyjność, budowę ciała, seks i proś­ bę o zdjęcie. Kobiety częściej wspominały o statusie zawodowym

„prowadzić do małżeństwa”. 13. Em ocje: określenie, że partner powinien być „ciepły”, „ro­

chach emocjonalnych. Częściej też poszukiwały mężczyzn -wyksz­

mantyczny”, „dający wsparcie emocjonalne”, „wrażliwy”, „ko­ chający”, „otwarty na innych ludzi”.

ności oraz statusu zawodowego i finansowego. Mężczyźni częściej

i finansowym, zatrudnieniu, inteligencji, zaangażowaniu i o ce­ tałconych, uczciwych i z poczuciem humoru, lecz różnica ta nie była statystycznie znacząca. Z uwzględnieniem kategorii nieistotnych statystycznie:

Oprócz tych trzynastu cech zbierano też dwie dodatkowe informa­ cje: długość ogłoszenia i wiek osoby, która je zamieściła (jeżeli wiek nie był określony, ogłoszenie nie było uwzględniane). 164

1. Kategorie fizyczne (cechy 1—4) były znacznie częściej wymienia­ ne przez mężczyzn. 165

BLISKIE RELACJE INTER PER SO N A LN E

P OM OCE NAU K O W E

wobec partnera co osoby młodsze i dlatego nie możemy tych wy­

Płeć Zmienna

Pożądana przez mężczyzn

Pożądana przez kobiety

P

(chi-kwadrat)

ników za bardzo uogólniać9. KWESTIE DO ROZWAŻENIA

Atrakcyjność Budowa ciata Seks Zdjęcie Profesjonalizm Zatrudnienie Finanse Wykształcenie Inteligencja Uczciwość Humor Zaangażowanie Emocje

76 81 25 74 6 8 7 8 22 20 36 38 .44

(35,5%) (37.7%) (11,6%) (34,4%) (2.8%) (3,7%) (3,2%) (3,7%) (10,2%) (9,3%) (16.7%) (17,6%) (20,5%)

20 27 4 24 19 12 22 8 24 17 26 31 35

(17,7%) (23,9%) (3,5%) (21,2%) (16,8%) (10,6%) (19,5%) (7,1%) (21.2%) (15,0%) (23.0%) (27,4%) (31,0%)

<0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 < 0,05 n.i. < 0,05 n.i. n.i. < 0,05 < 0,05

(11,13) (6,37) (6,03) (6,18) (20.74) (6,12) (24,26) (1,79) (7,46) (2.44) (1.89) (4,25) (4,36)

n.i. = nieistotne statystycznie

1. Jak wyniki tego badania wiążą się z socjobiologiczną teorią wy­ boru partnera (omówioną w rozdziale 3)? 2. W jaki sposób wiek może być zmienną zakłócającą w takim ba­ daniu? 3. W opisanym badaniu prawie dwa razy więcej mężczyzn niż ko­ biet zamieściło ogłoszenie. Czy potrafisz wskazać jakąś przyczy­ nę takiego stanu rzeczy?

A rty k u ł 3 Gupta, U., Singh, P. (1982). Badawcze studium miłości i lubienia oraz rodzajów małżeństw. (University of Rajasthan, Jaipur). Indian Jo u rn al o f A pplied Psychology, 19(2), 9 2 -9 7 .

2. Kategorie związane z zatrudnieniem (cechy 5 -7 ) były znacznie

W STĘP

częściej wymieniane przez kobiety. 3. Kategorie intelektualne (cechy 8 i 9) były znacznie częściej po­

Wskutek rozpowszechniania się zachodniego stylu życia oraz indu­

żądane przez kobiety.

strializacji zaszło wiele zmian w tradycyjnych indyjskich wzorcach życia. Szczególnie edukacja kobiet przyniosła nowe spojrzenie na małżeństwo.

DYSKUSJA

W społeczeństwie indyjskim małżeństwa z miłości nie są niczym

Wyniki badania pokazały, że przedstawiciele obu płci trzymali się

niezwykłym, lecz wciąż preferowane i przeważające w społeczeń­

wymagań stereotypowych ról płciowych. Mężczyźni częściej kładli

stwie są małżeństwa aranżowane. Panuje powszechne przekonanie,

nacisk na wygląd jako pożądaną cechę u partnerek, a nie na status

że małżeństwa z miłości są szczęśliwsze w początkowych fazach

finansowy i intelekt, a kobiety szukały mężczyzn o dużym intelek­

wspólnego życia, ale w późniejszych fazach większa miłość i lubie­

cie, zabezpieczonych finansowo i gotowych się zaangażować.

nie cechują małżeństwa aranżowane. Jednak to przekonanie nie

Analizy tego typu cechują się jednak pewnymi ograniczeniami.

ma podstaw empirycznych.

Ludzi poszukujących partnera przez ogłoszenia prasowe nie moż­ na uważać za grupę reprezentatywną dla całej populacji. Średni wiek tej grupy wynosił 4 0 lat i nie jest to wiek typowy dla zalo­ tów. Dlatego musimy uznać, że wiek jest tu zmienną zakłócają­ cą. Starsi samotni ludzie niekoniecznie mają te same wymagania 166

9 Warto wspomnieć, że ogłoszenia towarzyskie i matrymonialne zamieszczają osoby, które z jakichś powodów mają trudności lub doznały porażek w nawiązy­ waniu bliskich kontaktów. Dlatego wyniki te trzeba traktować z dużą ostrożno­ ścią, dotyczą bowiem próbki w pewnym stopniu wyselekcjonowanej, a nie prób­ ki losowej (przyp. red. nauk.).

167

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

POM OCE NAUKOW E

Opisyw ane tu badanie m iało na celu przeanalizow anie w pływu,

Średnie wyniki dla miłości (love)

jaki na m iłość i lubienie wyw iera fakt, czy m ałżeństw o było aran ­ żow ane, czy też zostało zaw arte z m iłości, ile trw ało oraz jaka była płeć osoby badanej.

Czas trwania związku (w latach)

Mężczyźni Małżeństwa z miłości

Małżeństwa aranżowane

Kobiety Małżeństwa z miłości

Małżeństwa aranżowane

M ETO D A

Grupa badanych składała się z pięćdziesięciu par małżeńskich: 25 par było zaaranżowanych, drugie 25 deklarowało, że pobrało się z miłości. Każda z obu grup po 25 par zawierała:

0-1 1-2 2 -5 5-10 10 i więcej

71,6 74,2 73,6 56,0 42,0

53,0 60,6 70,0 70,2 70,8

62.8 65,4 68.0 69,6 65,4

68,8 73,0 73,4 51,2 38,2

• 5, które były małżeństwem nie dłużej niż rok, • 5,

które były małżeństwem od

roku do dwóch lat,

• 5,

które były małżeństwem od

dwóch do pięciu lat,

• 5, • 5,

które były małżeństwem od które były małżeństwem od

pięciu do dziesięciu lat, dziesięciu lub więcej lat.

Badane osoby mieszkały niedaleko miasta Jaipur, wszystkie miały wyższe wykształcenie i żyły w „nuklearnych” rodzinach. Badani zostali poproszeni o wypełnienie dziewięciopozycyjnej Skali Miłości i ośmiopozycyjnej Skali Lubienia Rubina. Obie skale oceniono za pomocą dziewięciopunktowej skali Likerta.

Średnie wyniki dla lubienia (/¡king) Czas trwania związku (w latach) 0-1 1-2 2-5 5-10 10 i więcej

Kobiety

Mężczyźni Małżeństwa - Małżeństwa aranżowane z miłości 65,5 64.8 62,8 56,8 54.2

55,4 56,0 64,2 65,6 61,4

Małżeństwa z miłości 65,0 65,8 62,6 63,6 66,8

Małżeństwa aranżowane 57,6 58,4 65,6 68,6 64,0

W Y N IK I

Zamieszczamy tu dwie spośród czterech tabel pochodzących z ory­ ginalnej pracy.

znaczny wpływ na poziom miłości, lecz nie na poziom lubienia.

Jak pokazują te tabele, w początkowym okresie małżeństw za­

Ogólnie, więcej miłości można znaleźć w małżeństwach aranżowa­

wieranych z miłości uczucie to utrzymuje się na wysokim poziomie, a później znacznie słabnie, natomiast odwrotną tendencję można

nych niż w zawieranych z miłości10. Również czas trwania małżeństwa wywiera wpływ na poziom

zaobserwować w małżeństwach aranżowanych: początkowo miłość

miłości, ale nie na poziom lubienia. W miarę upływu czasu w mał-

Z analizy statystycznej wynika, że rodzaj małżeństwa miał

nie osiąga wysokiego poziomu, ale później stopniowo rośnie (bar­ dziej u mężczyzn niż u kobiet). Ten sam wzorzec zaznacza się w wy­ padku lubienia, lecz różnica między młodymi małżeństwami a para­ mi o dłuższym stażu nie jest tak widoczna jak na skalach miłości. Oto skrócona wersja analizy statystycznej wyników tego badania: 168

10 Ten zaskakujący wynik można jednak przewidzieć na podstawie teorii dyso­ nansu poznawczego, a szczególnie na podstawie pewnej wersji tej teorii dotyczą­ cej zachowań niedostatecznie uzasadnionych (zob. Elliot Aronson [2002]. C zło­ w iek - istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; tłum. J . Ra­ dzicki) (przyp. red. nauk.).

169

BLISKIE RELACJE INTERPERSONALNE

S ło w n iczek w miłości Analiza rozbieżności Pomiędzy mężczyznami a kobietami

P

w lubieniu

P

n.i.

< 0,01

Pomiędzy rodzajami małżeństw

< 0,50

n.i.

Pomiędzy małżeństwami o różnym stażu

< 0,01

n.i.

Kiedy dany termin ze słowniczka pojawia się w tekście po raz pier­

Płeć x rodzaj małżeństwa

n.i.

n.i.

wszy, jest zapisany szarą czcionką i wytłuszczony.

Płeć x staż

n.i.

n.i.

< 0,50

< 0,01

n.i.

< 0,05

Rodzaj małżeństwa x staż Płeć x rodzaj małżeństwa x staż n.i. — nieistotne statystyczne

Afiliacja (a ffilia tio n ) - pragnienie lub motywacja do szukania to­ warzystwa innych ludzi, niezależnie od żywionych wobec nich uczuć. Atrakcyjności prawo (la w o f a ttra c tio n ) - wskazuje na istnienie bezpośredniego linearnego związku między poziomem atrakcyjno­ ści a proporcją podobnych postaw u partnera (to znaczy liczbą po­

żeństwach zawartych z miłości oba uczucia słabną, w małżeń­

dobnych postaw podzieloną przez całkowitą liczbę podobnych

stwach aranżowanych zaś ich poziom wzrasta. Ta różnica jest zna­ cząca dla miłości, lecz nie dla lubienia.

i odmiennych postaw). Atrybucje (a ttrib u tio n s ) - hipotezy, które stawiamy na temat

Wydaje się, że sympatia kobiet wobec swoich mężów przewyższa

przyczyn zachowania innych osób. Zazwyczaj są one klasyfikowa­

sympatię mężczyzn wobec swoich żon. Natomiast mężczyźni bar­

ne jako zewnętrzne (wynikające z okoliczności) lub wewnętrzne

dziej kochają swoje żony, niż one kochają mężów (chociaż ta różnica jest niewielka i nieznacząca). Jak podkreślają autorzy badania, Rubin

(wynikające z osobowości). Bodziec - wartość - rola model (s tim u lu s -v a lu e -ro le m odel,

(1970) zauważył, że mężczyźni częściej wzbudzają sympatię niż ko­

SVR) - model Mursteina pokazujący, że wybieranie partnera seksu­

biety, ale nie można tego samego powiedzieć o miłości.

alnego przebiega w trzech etapach, którymi są: etap bodźca, etap

W NIO SEK

wartości i etap roli. Buforowy efekt wsparcia społecznego (buffer effect o f social sup­

Takie czynniki, jak rodzaj małżeństwa, cza? jego trwania i płeć

p o rt) - efekt polegający na tym, że ludzie odczuwający wsparcie

w dużym stopniu wpływają na intensywność uczuć w miłości

społeczne ze strony innych osób mniej cierpią z powodu stresują­

i sympatii. Harlow (1958) stwierdził, że w kwestii opisania miłości

cych wydarzeń niż osoby, którym brak takiego wsparcia.

psychologowie nie spełnili jeszcze swojej misji. Teraz powinniśmy

Dopasowania hipoteza (m a tch in g hypothesis) - w myśl tej hipo­

naprawić ten błąd. Skala Miłości i Skala Lubienia utworzone przez

tezy ludzie są skłonni wybierać na przyjaciół i kochanków osoby

Rubina są pierwszą taką próbą. Autorzy opisanych tu prac posłu­

podobne, zwłaszcza pod względem atrakcyjności fizycznej, lecz

żyli się tymi skalami w swoich badaniach, starając się rzucić nieco światła na pojęcia miłości i lubienia.

także pod względem takich cech, jak inteligencja, wychowanie i wykształcenie oraz postawy. Ekologiczna trafność (ecological v a lid ity ) —zakres, w jakim od­ krycie lub teoria odnoszą się do codziennego życia. 17 1

SŁO W NICZEK

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Ekspresyjna przyjaźń (expressive friendship) - przyjaźń oparta na emocjonalnym dzieleniu się, typowym dla relacji między ko­ bietami.

Odkrywanie się (self-disclosure) - wyznawanie prywatnych, po­ ufnych informacji drugiej osobie. O rientacja na wymianę (exchange orientation) —postawa pole­

personalnych teoria filtrów mówi, że proces wybierania partnera

gająca na oczekiwaniu równej wymiany dóbr w związku. Porównania poziom (com parison level) - w opracowanej przez

składa się z wielu faz, w których stopniowo zawężamy nasze wybory.

Thibauta i Kelleya wersji teorii wymiany społecznej jest to stan­

Filtrów teoria (filter theory) - w odniesieniu do związków inter­

Hipoteza niechęci (repulsion hypothesis) —hipoteza mówiąca, że

dard, który człowiek stosuje, by ocenić, czy dany związek jest sa­

niepodobne postawy zmniejszają wzajemną atrakcyjność, lecz po­ dobne postawy nie zawsze ją zwiększają.

tysfakcjonujący, czy niesatysfakcjonujący. Ten standard zależy od

Indywidualistyczne społeczeństwo (individualistic society) - spo­ łeczeństwo, w którym wielki nacisk kładzie się na prawa, wartości

Porównania poziom dla alternatyw (com parison level fo r alter­

norm społecznych i osobistych oczekiwań. natives) - w opracowanej przez Thibauta i Kelleya wersji teorii

i zainteresowania jednostki i w którym te przekonania decydują o normach społecznych i powszechnie uznawanych wartościach.

wymiany społecznej jest to minimalny poziom zysków płynących

Instrumentalna przyjaźń (instrum ental friendship) - przyjaźń oparta na wspólnych zajęciach, łącząca zwykle mężczyzn.

stępnych możliwości. Proporcjonalna hipoteza (proportion al hypothesis) - zgodnie

Klasyczne warunkowanie (classical conditioning) - proces, w któ­ rym dotychczas neutralny bodziec zaczyna być kojarzony z bodź­

z tą hipotezą, im wyższa proporcja podobnych postaw, tym wię­ ksza wzajemna sympatia. Proporcję tę określa liczba podobnych

cem wywołującym konkretną reakcję i w konsekwencji ją wywołu­

postaw podzielona przez całkowitą liczbę wyrażonych postaw.

jący. Klasyczne warunkowanie polega zatem na uczeniu się przez skojarzenia.

które można było bez trudu pozyskać.

ze związku, jaki człowiek zaakceptuje przy wzięciu pod uwagę do­

Próba okazyjna (opportunity sam ple) - próba złożona z osób,

Kolektywistyczne społeczeństwo (collectivist society) - społe­

Przyjacielska miłość (com panionate love) - uczucie wobec osób,

czeństwo, w którym nacisk kładzie się na wzajemną zależność,

z którymi nasze życie jest mocno związane. Przywiązania styl (attachm ent style) - sposób, w jaki człowiek

współpracę, harmonię społeczną i te wartości ceni się bardziej niż cele indywidualne i osobiste. Korelacja (correlation) —metoda ustalania, czy istnieje związek

zazwyczaj kształtuje swoje relacje z innymi osobami ważnymi w je ­ go życiu. Ten styl odzwierciedla związek łączący niemowlę z matką

między dwiema zmiennymi. Korelacja jest pozytywna, kiedy obie

i może być bezpieczny, unikający i ambiwalentny.

zmienne rosną lub maleją razem, a negatywna, kiedy wraz ze wzrostem jednej zmiennej druga maleje.

dzy dwojgiem ludzi; termin ten często stosuje się do określe­

Namiętna (romantyczna) miłość (passion ate love) - silny stan

nia związku emocjonalnego między niemowlęciem a konkretnym

emocjonalny charakteryzujący się doświadczaniem przemożnych uczuć czułości, niepokoju i pożądania seksualnego.

opiekunem. Samosprawdzająca się przepowiednia (self-fulfilling prophecy)

Niezależna zmienna (independent variable) - czynnik, którym

—proces, w którym oczekiwania wobec danej osoby w końcu się

manipuluje się w eksperymencie, by sprawdzić, czy wpływa on na zmienną zależną.

potwierdzają, ponieważ sposób jej traktowania sprawia, że zacho­

1 72

Przywiązanie (attachm ent) - trwała więź emocjonalna pomię­

wuje się zgodnie z tymi oczekiwaniami. 173

BLISKIE ZW IĄ ZK I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Socjobiologia (sociobiology) - podejście, według którego wiele społecznych zachowań człowieka jest determinowanych biologicznie.

B ibliografia

Społecznej penetracji teoria (social penetration theory) - teoria mówiąca, że w miarę jak związek się pogłębia, odkrywanie się za­ czyna być szersze (dotyczy większej liczby tematów) i głębsze (bar­ dziej intymne). Społecznej wymiany teoria (socia l exchange theory) - teoria mówiąca, że w związkach interpersonalnych ludzie starają się mak­ symalizować nagrody i minimalizować koszty. Społecznych porównań teoria (social com parison theory) - teo­ ria Festingera, według której ludzie porównują się z innymi, by ocenić słuszność własnych myśli, przekonań i uczuć. Sprawcze warunkowanie (operan t conditioning) - uczenie się, które występuje wtedy, gdy po reakcji następuje czynnik wzmac­ niający, co prowadzi do zwiększenia się częstotliwości reakcji. Po­ lega na uczeniu się przez konsekwencje. Sprawiedliwości teoria (equity theory) —teoria, która mówi, że poziom satysfakcji, jakiego ludzie oczekują w związku, jest propor­ cjonalny do ich początkowych inwestycji. Jeżeli ta proporcja nie występuje, ludzie ci będą odczuwać niezadowolenie i zaczną dążyć do sprawiedliwości. Terenowe badania (field studies) - badania prowadzone w co­ dziennych sytuacjach, które nie zostały zaprojektowane specjalnie na potrzeby tego badania. W zmocnienia i afektu teoria (rein forcem en t-affect theory) — teoria atrakcyjności interpersonalnej mówiąca, że lubimy ludzi, którzy nas nagradzają i którzy się nam kojarzą z przyjemnymi do­ świadczeniami. Zależna zmienna (dependent variable) - zachowanie, które jest mierzone w eksperymencie w celu sprawdzenia, czy miała na nie wpływ zmienna niezależna. Zasada mniejszego zainteresowania (principle o f least interest) zasada, która mówi, że w związku międzyludzkim osoba mniej za­ interesowana ma większy wpływ i większą władzę.

Adams, R. G. (1986). Friendship and aging. Generations, 10, 40M3. Ainsworth, M., Blehar, M. C., Waters, E., Wall, S. (1978). Patterns o f Attachm ent: A psychological study o f the strange situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Altman, I., Vinsel, A., Brown, B. A. (1981). Dialectic conceptions in social psychology: An application to social penetration and privacy regu­ lation. W: L. Berkowitz (red.), Advances in experimental social psycholo­ gy (t. 14). New York: Academic Press. Altman, I., Taylor, D. A. (1973). Social penetration. New York: Holt, Rinehart, Winston. Argyle, M. (1988). Bodily communication. New York: Methuen. Argyle, M., Henderson, M. (1985). The anatom y o f relationships. Harmondsworth: Penguin. Argyle, M., Henderson, M., Furnham, A. (1985). The rules of social relationships. British Journal o f Social Psychology, 24, 125-139. Aronson, E., Linder, D. (1965). Gain and loss of esteem as determi­ nants of interpersonal attractiveness. Journal o f Experimental Social Psy­ chology, 1 , 156-172. Aronson, E., Worchel, S. (1966). Similarity versus liking as determi­ nants of interpersonal attractiveness. Psychonomic Science, 5, 157-158. Backman, C. W., Secord, P. F. (1959). The effect of perceived liking on interpersonal attraction. Hum an Relations, 12, 379-384. Bank, S. (1992). Remembering and reinterpreting sibling bonds. W: F. Boer, J. Dunn (red.). Children’s sibling relationships: developmen­ ta l and clinical issues. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Baron, R. A., Thomley, J. (1992). Positive affect as a potential media­ tor of the effects of pleasant fragrances on work-related behaviour. Jour­ nal o f Applied Social Psychology, 23, 1179-1203. Baudonniere, P. M. (1987). Interactions dyadiques entre enfants de 4 ans: inconnus, familiers et amis. Le rôle du degree de familiarité. In te r­ national Journal o f Psychology, 22, 347-362. 17 5

BLISKIE ZW IĄ ZK I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Baxter, L. A. (1984). Trajectories of relationship dissengagement. J o ­ urnal o f Social and Personal Relationships, 1, 29—48. Beach, S. R. H., Tesser, A. (1993). Decision making power and mari­ tal satisfaction: A self-evaluation maintenance perspective. Journal o f So­ cial and Clinical Psychology, 12, 471-494. Becker, C. S. (1988). Unbroken ties: Lesbian ex-lovers. Boston, MA: Alyson. Bee, H. (1992). The developing child (wyd. 6). New York: HarperCollins. Berkman, L., Syme, S. (1979). Social networks, host resistance, and mortality: A nine year followup study of Alameda County residents. American Journal o f Epidemiology, 109, 186-204. Berman, J. J., Murphy-Berman, V, Singh, R (1985). Cross-cultural si­ milarities and differences in perceptions of fairness. Journal o f Cross-Cultural Psychology, 16, 55-67. Berscheid, E. (1983). Emotion. W: H. H. Kelley, E. Berscheid, A. Christensen, J. H. Harvey, T. L. Huston, G. Levinger, E. McClintock, L. A. Peplau, D. R. Peterson (red.). Close relationships, (s. 110-168). New York: Freeman. Berscheid, E., Walster, E. (1969). Interpersonal attraction. Reading, MA: Addison-Wesley. Berscheid, E., Walster, E. (1978). Interpersonal attraction (wyd. 2). Reading, MA: Addison-Wesley. Berscheid, E., Synder, M., Omoto, A. M. (1989). The relationship closeness inventory: Assessing the closeness of interpersonal relation­ ships. Journal o f Personality and Social Psychology, 57, 792-807. Bloom, B., Asher, S. J., White, S. W. (1978). Marital disruption as a stressor: A review and analysis. Psychological Bulletin, 85, 867-894. Blumstein, P., Schwartz, P. (1983). American couples: money, work, sex. New York: Morrow. Bossard, J. H. S. (1932). Residential propinquity as a factor in mar­ riage selection. American Journal o f Sociology, 38, 219-224. Bradbury, T. N., Fincham, F. D. (1990). Attributions in marriage: Re­ view and critique. Psychological Bulletin, 107, 3-33. Braiker, H. B., Kelley, H. H. (1979). Conflict in the development of close relationships. W: R. L. Burgess, T. L. Huston (red.), Social exchan­ ge in developing relationships. New York, London: Academic Press. Brehm, S. S. (1992). Intimate relationships. New York: McGraw-Hill, Inc. 176

BIBLIOGRAFIA

Brown, G. W., Harris, T. (1978). Social origins o f depression. London: Tavistock. Buhrmester, D., Furman, W (1987). The development of companion­ ship and intimacy. Child Development, 58, 1101—1113. Burnstein, E., Crandall, C., Kitayama, S. (1994). Some neo-Darwi­ nian roles for altruism: Weighing cues for inclusive fitness as function of the biological importance of the decision. Journal o f Personality and So­ cial Psychology, 67, 773-789. Burr, W. R. (1970). Satisfaction with various aspects of marriage over the life cycle: A random middle class sample. Journal o f marriage and the Family, 32, 29-37'. Buss, D. M. (1985). Human mate selection, American Scientist, 73, 47-51. Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evo­ lutionary hypotheses tested in 37 cultures. Behavioral and Brain Sciences, 12, 1-14. Buunk, B. P. (1987). Conditions that promote break-ups as a conse­ quence of extradyadic involveness. Journal o f Social and Clinical Psycho­ logy, 5, 237-250. Buunk, B. P. (1996). Affiliation, attraction and close relationships. W: M. Hewstone, W Stroebe, G. M. Stephenson (red.), Introduction to social psychology (wyd. 2). Oxford: Blackwell. Buunk, B. P., VanYperen, N. W (1991). Referential comparison, rela­ tional comparisons and exchange orientation: Their relation to marital satisfaction. Personality and Social Psychology Bulletin, 17, 710-18. Byrne, D. (1971). The attraction paradigm, New York: Academic Press. Byrne, D., Clore, G. L. (1970). A reinforcement model of evaluative processes. Personality: An International Journal, 1, 103-128. Byrne, D., Clore, G. L., Smeaton, G. (1986). The attraction hypothe­ sis: Do similar attitudes affect anything? Journal o f Personality and Social Psychology, 51, 1167-1170. Campbell, A., Converse, P. E., Rodgers, W. L. (1976). The Quality o f American Life. New York: Russell Sage Foundation. Campbell, A. (1981). The sense of well-being in America: Patterns and trends. New York: McGraw-Hill. Cate, R. M., Lloyd, S. A. (1988). Courtship. W: S. Duck (red.), Hand­ book o f personal relationships: Theory, research and intervention (s. 4 0 9 -427). New York: Wiley. 177

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D ZY LU D ŹM I

Cate, R. M., Lloyd, S.A. (1992). Courtship, Newbury Park, CA: Sage. Cate, R. M., Lloyd, S. A., Long, E. (1988). The role of rewards and fairness in developing premarital relationships. Journal o f Marriage and the Family, 50, 443-452. Cattell, R. B., Nesselrode, J. R. (1967). Likeness and completeness theories examined by 16 personality factor measures on stable and un­ stable married couples. Journal o f Personality and Social Psychology, 7, 351-361. Chapman, B. (1992). The Byrne-Clore formula revisited: The additio­ nal impact of number of dissimilar attitudes on attraction. Niepubliko­ wana praca magisterska. University at Albany, State University of New York. Clark, M. S., Mills, J. (1979). Interpersonal attraction in exchange and communal relationships. Journal o f Personality and Social Psycholo­ gy, 37, 12-24. Clore, G. L., Byrne, D. (1974). A reinforcement model of attraction. W: T. L. Huston (red.), Foundations o f interpersonal attraction (s. 143-170). New York: Academic Press. Cohen, S., Hoberman, H. M. (1982). Positive events and social sup­ ports as buffers on life change stress: maximising the prediction of health outcome. Niepublikowany manuskrypt. University of Oregon. Cole, C. L. (1984). Marital quality in later life. W: W. H. Quinn, G. H. Highston (red.). Independent aging: Family and social support perspectives. Gaithersburg, MD: Aspen, 72-90. Cook, E. (1997, 10 sierpnia). Is marriage driving women mad? Inde­ pendent on Sunday. Cooper, G. (1996, 13 września). The satisfying side of being home alone. Independent. Cramer, D. (1987). Lovestyles revisited. Social Behaviour and Perso­ nality, 15, 215-218. Cramer, D. (1995, luty). Personal relationships. The Psychologist, 8 (2). Cramer, D. (1998). Close Relationships: The study o f love and friend­ ship. London: Edward Arnold. Cunningham, M. R. (1986). Measuring the physical in physical attractiveness: quasi-experiments on the sociobiology of female facial beauty. Journal o f Personality and Social Psychology, 50 (5), 925-935. Curtis, R. C., Miller, K. (1986). Believing another likes or dislikes you: Behaviors making the beliefs come true. Journal o f Personality and Social Psychology, 51, 284-290. 178

BIBLIOGRAFIA

Davis, S. (1990). Men as success objects and women as sex objects: A study of personal advertisements, Sex Roles, 23, 43-50. Deaux, K., Lewis, L. (1984). The structure of gender stereotypes: In­ terrelationships among components and gender label. Journal o f Perso­ nality and Social Psychology, 52, 991-1004. Derlega, V J., Metts, S., Petronio, S., Margulis, S. T. (1993). Self-dis­ closure. Newbury Park, CA: Sage. Dermer, M., Thiel, D. L. (1975). When beauty may fail. Journal o f Personality and Social Psychology, 31, 1168-1176. Deutsch, M., Collins, M. E. (1951). Interracial housing: A psychologi­ cal evaluation o f a social experiment. Minneapolis: University of Minne­ sota Press. De Waal, F. (1983). Chimpanzee politics: Power and sex among apes. New York: Harper and Row. Dindia, K., Allen, M. (1992). Sex differences in self disclosure: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 112, 106-124. Dion, K. K., Berscheid, E. (1974). Physical attractiveness and peer perception among children. Sociometry, 37, 1-12. Dion, K. K., Dion, K. L. (1993). Individualistic and collectivist per­ spectives on gender and the cultural context of love and intimacy. Jour­ nal o f Social Issues,49 (3), 53-69. Duck, S. W (1982). Personal relationships 4: Dissolving personal rela­ tionships. London, New York: Academic Press. Duck, S. W (1984). A perspective on the repair of personal relation­ ships: Repair of what, when? W: S. W. Duck (red.). Personal relationships 5: Repairing personal relationships. London: Academic Press. Duck, S. W. (1988). Relating to others. Milton Keynes: Open Univer­ sity Press. Duck, S. W (1992). Human relationships (wyd. 2). London: Sage. Duck, S. W (1994). Meaningful relationships, London: Sage. Duck, S. W (1995). Repelling the study of attraction. The Psycholo­ gist, 8 (2), 60-63. Duck, S. W, Wright, E (1993). Reexamining gender differences in same-gender friendships: a close look at two kinds of data. Sex Roles, 28, 709-727. Durkin, K. (1995). Developmental social psychology. Oxford: Blackwell. Ebbesen, E. B., Kjos, G. L., Konecni, V J. (1976). Spatial ecology: Its effects on the choice of friends and enemies. Journal o f Experimental So­ cial Psychology, 12, 505-518. 179

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D Z Y LUDŹMI

Farr, W (1975). Marriage and mortality. W: N. Humphreys (red.). Vi­ tal statistics: A memorial volume o f selections from the Reports and. wri­ tings o f William Farr. Metuchen, NJ: Scarecrow Press. (Oryginalna praca opublikowana w 1885 roku). Feingold, A. (1988). Matching for attractiveness in romantic partners and same-sex friends: A meta-analysis and theoretical critique. Psycholo­ gical Bulletin, 104, 226-35. Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, 117-140. Festinger, L., Schachter, S., Back, K. W (1950). Social pressures in in­ formal groups: A study o f human factors in housing. New York: Harper. Finch, J., Mason, J. (1993). Negotiating family responsibilities. Lon­ don: Routledge. Fincham, F. D. (1997, grudzień). Understanding marriage: From fish scales to milliseconds. The Psychologist, 10 (12). Flanagan, C. (1999). Early socialisation: Sociability and attachment. London: Routledge. Fox, S. (1980). Situational determinants in affiliation. European Jour­ nal o f Social Psychology, 10, 303-307. French, J. P. R., Raven, B. H. (1959). The bases of social power. W: D. Cartwright (red.). Studies in social power. Ann Arbor: University of Michigan Press. Gibson, H. B. (1992). The emotional and sexual lives o f older people: A manual for professionals. New York: Chapman and Hall. Glenn, N. D. (1989). Duration of marriage, family consumption, and marital happiness. National Journal o f Sociobiology, 3, 3-24. Gold, J. A., Ryckman, R. M., Moseley, N. R. (1984). Romantic mood induction and attraction to a dissimilar other: Is love blind? Personality and Social Psychology, 37, 1179-1185. Goleman, D. (1990, 18 października). Support groups may do more in cancer than relieve the mind. New York Times. Goodwin, R. (1995, luty). Personal relationships across cultures. The Psychologist, 8 (2), 73-75. Gouaux, C. (1971). Induced affective states and interpersonal attrac­ tion. Journal o f Personality and Social Psychology, 20, 37-43. Gove, W R. (1979). The relationship between sex roles, marital sta­ tus and mental illness. Social Forces, 51, 34-44. Gupta, U., Singh, E (1982). An exploratory study of love and liking and types of marriage. Indian Journal o f Applied Psychology, 19, 92-97. 180

BiBLIOGRAFIA

Hagen, R., Kahn, A. (1975). Discrimination against competent wo­ men. Praca zaprezentowana na spotkaniu Midwestern Psychological As­ sociation. Chicago. Harlow, H. F. (1958). The nature of love. American Psychologist, 13, 673-85. Harrison, A. A. (1977). Mere exposure. W: L. Berkowitz (red.), Ad­ vances in experimental social psychology (t. 10). New York: Academic Press. Harry, J. (1983). Gay male and lesbian relationships. W: E. Macklin, R. Rubin (red.). Contemporary families and alternative lifestyles: Handbook on research and theory. London: Sage. Hartup, W. W. (1992). Friendships and their developmental signifi­ cance. W: M. McCurk (red.), Childhood social development: Contempo­ rary perspectives. Hove, Sussex: Erlbaum. Hatfield, E., Rapson, R. L. (1987). Passionate love: New directions in research. W: W H. Jones, D. Perlman (red.), Advances in personal rela­ tionships (t. 1, s. 109-139). Greenwich, CT: JAI Press. Hatfield, E., Walster, G. W (1978). A new look at love. Reading, MA: Addison-Wesley. Hatfield, E., Greenberger, E., Traupmann, J., Lambert, P. (1982). Equity and sexual satisfaction in recently married couples. Journal o f Sex Research, 18, 18-32. Hatfield, E., Traupmann, J., Sprecher, S., Utne, M., Hay, J. (1985). Equity and intimate relations: Recent research. W: W. Ickles (red.), Compatible and incompatible relationships. New York: Springer-Verlag. Hayduk, L. A. (1983). Personal space: Where we now stand. Psycho­ logical Bulletin, 94, 293-335. Hazan, C., Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an at­ tachment process. Journal o f Personality and Social Psychology, 52, 511-524. Hazan, C., Shaver, P. (1990). Love and work: An attachment-theore­ tical perspective. Journal o f Personality and Social Psychology, 59, 270-280. Hazan, C., Hutt, M. J., Markus, H. (1991). Continuity and change in inner working models of attachment. Niepublikowany manuskrypt, De­ partment of Human Development, Cornell University. Heine, S., Lehman, D. R. (1995). Cultural variation in unrealistic op­ timism: Does the West feel more invulnerable than the East? Journal o f Personality and Social Psychology, 68, 595-607. 181

BLISKIE ZW IĄ ZK I M IĘ D Z Y LUDŹMI

Hendrick, C., Hendrick, S. (1989). Research on love: does it measure up? Journal o f Personality and Social Psychology, 56, 784-794. Hendrick, C., Hendrick, S. S., Foote, F. H., Slapion-Foote, M. J. (1984). Do men and women love differently? Journal o f Social and Per­ sonal Relationships, 1, 1 77-195. Hill, R. (1970). Family development in three generations. Cambridge, MA: Schenkman. Hofstede, G. (1984). Culture's consequences. Beverley Hills, CA: Sage. Homans, G. C. (1961). Social behaviour. New York: Harcourt, Brace and World. Hsu, F. (1971). Filial piety in Japan and China. Journal o f Comparati­ ve Family Studies, 2, 61-74. Hu, Y., Goldman, N. (1990). Mortality differentials by marital status: An international comparison. Demography, 27, 233-250. Huston, M., Schwartz, R (1995). The relationships of lesbian and gay men. W: J. T. Wood, S. W Duck (red.). Under-studied relationships. Lon­ don: Sage. Johnson, D. J., Rusbult, C. E. (1989). Resisting temptation: Devalua­ tion of alternative partners as a means of maintaining commitment in close relationships. Journal o f Personality and Social Psychology, 57, 967-980. Kendel, D. (1978). Similarity in real-life adolescent friendship pairs. Journal o f Personality and Social Psychology, 36, 306-12. Kenrick, D. T., Johnson, G. A. (1979). Interpersonal attraction in adversive environments: A problem for the classical conditioning para­ digm? Journal o f Personality and Social Psychology, 37, 572-579. Kenrick, D. T., Trost, M. R. (1989). A reproductive exchange model of heterosexual relationships. W: C. Fiendrick (red.). Close relationships. Review o f personality and social psychology (s. 10). Newbury Park, CA: Sage. Kerckhoff, A. C., Davis, K. E. (1962). Value consensus and need com­ plementarity in mate selection. American Sociological Review, 27, 295-303. Kirkpatrick, L. A., Hazan, C. (1994). Attachment styles and close re­ lationships: A four-year prospective study. Personal Relationships, 1, 123-42. Kitzinger, C., Coyle, A. (1995). Lesbian and gay couples: Speaking of difference. The Psychologist, 8 (2), 64-69. 182

BIBLIOGRAFIA

Klinger, E. (1977). Meaning and void: inner experience and the incentives in people’s lives. Minneapolis: University of Minnesota Press. Kulik, J. A., Mahler, H. I. M. (1989). Effects of preoperative room­ mate assignment on preoperative anxiety and recovery from coronary-bypass surgery. Health Psychology, 6, 525-544. Kurdek, L. A. (1994). Areas of conflict for gay, lesbian and heterose­ xual couples: What couples agree about influences relationship satisfac­ tion. Journal o f Marriage and the Family, 56, 297-313. La Gaipa, J. J. (1982). „Rituals of disengagement”. W: S. W. Duck (red.), Personal relationships 4: Dissolving personal relationships. Lon­ don: Academic Press. Larson, R. (1990). The solitary side of life: An examination of the time people spend alone from childhood to old age. Developmental Review, 10, 155-183 Leary, M. R., Rogers, P. A., Canfield, R. W., Coe, C. (1986). Boredom in interpersonal encounters: Antecedents and social implications. Jour­ nal o f Personality and Social Psychology, 51 (5), 968-975. Lee, J. A. (1973). Colours o f love. Toronto: New Press. Leigh, G. K., Homan, T. B., Burr, W R. (1987). Some confusions and exclusions of the SVR theory of dyadic pairing: A response to Murstein. Journal o f Marriage and the Family, 49, 933-937. Leonard, R. L. (1975). Self concept and attraction for similar and dis­ similar others. Journal o f Personality and Social Psychology, 31, 926-929. Lever, J. (1978). Sex differences in the complexity o f children’s play and games. American Sociological Review, 43, 471-483. Levinger, G. (1976). A social psychological perspective on marital dissolution. Journal o f Social Issues, 32 (1), 21-47. Levinger, G. (1980). Toward the analysis of close relationships. Jour­ nal o f Experimental Social Psychology, 16, 510-544. Levinger, G. (1983). Development and change. W: H. H. Kelley, E. Berscheid, A. Christensen, J. H. Harvey, T. L. Huston, G. Levinger, E. McClintock, L. A. Peplau, D. R. Peterson (red.), Close relationships, New York: Freeman. Levinger, G., Senn, D. J., Jorgensen, B. W. (1970). Progress toward permanence in courtship: A test of Kerchoff-Davis hypothesis. Sociometry, 33, 427-443. Levitt, M. J. (1991). Attachments and close relationships: A life-span perspective. W: J. L. Gewirtz, W M. Kurtines (red.), Interaction with at­ tachment. Hillsdale, NJ: Erlbaum. 183

BLISKIE ZW IĄ ZK I M IĘ D Z Y LUD ŹM I

Linton, R. (1936). The study o f man. New York: Appleton-Century. Lloyd, S. A., Cate, R. M., Henton, J. M. (1984). Predicting premari­ tal relationship stability: A methodological refinement. Journal o f Mar­ riage and the Family, 46, 71-76. McGhee, P. M. (1996). Make or break? The psychology of relation­ ship dissatisfaction and breakdown. Psychology Review, 2 (4), 27-30. McKillip, J., Riedel, S. L. (1983). External validity of matching on physical attractiveness for same and opposite sex couples. Journal o f Ap­ plied Social Psychology, 13, 328-337. McWhirter, D. P., Mattison, A. M. (1984). The male couple. Engle­ wood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Mastekassa, A. (1992). Marriage and psychological well-being: Some evidence on selection into marriage. Journal o f Marriage and the Family, 54, 901-911. Miell, D., Crogham, R. (1996). Examining the wider context of so­ cial relationships. W: D. Miell, R. Dallos, Social interaction and personal relationships (s. 267-318). Milton Keynes: Open University Press. Moghaddam, F. M., Taylor, D. M., Wright, S. C. (1993). Social psychology in cross-cultural perspective, New York: W H. Freeman and Co. Moreland, R. L., Beach, S. R. (1992). Exposure effects in the class­ room: The development of affinity among students. Journal o f Experi­ mental Social Psychology, 28, 255-76. Murstein, B. I. (1970). Stimulus-value-role: A theory of marital choice. Journal o f Marriage and the Family, 32, 465—481. Murstein, B. I. (1974). Love, sex and marriage through the ages. New York: Springer. Murstein, B. I. (1976). Who will marry whom ? Theories and research in marital choice. New York: Springer-Verlag. Murstein, B. I., Merighi, J. R., Vyse, S. A. (1991). Love styles in the United States and France: A cross-cultural comparison. Journal o f Social and Clinical Psychology, 10, 37—46. Nardi, P. M., Sherrod, D. (1994). Friendship in the lives of gay men and lesbians. Journal o f Social and Personal Relationships, 11, 185-199. Nehamow, L., Lawton, M. P. (1975). Similarity and propinquity in friendship formation. Journal o f Personality and Social Psychology, 32, 205-213. Newcomb, T. M. (1961). The Acquaintance process. New York: Holt, Rinehart and Winston. 184

BIBLIOGRAFIA

Nichols, M. (1990). Lesbian relationships: Implications for the stu­ dy of sexuality and gender. W: D. P. McWhirter, S. A. Sanders, J. M. Reinisch (red.), Homosexuality/heterosexuality: The Kinsey Scale and current research (s. 350-354), New York: Oxford University Press. Novak, D. W, Lerner, M. J. (1968). Rejection as a consequence of perceived similarity. Journal o f Personality and Social Psychology, 9, 147-152. Nuckolls, K. B., Cassell, J., Kaplin, B. H. (1972). Psychosocial assets, life crisis and the prognosis of pregnancy. American Journal o f Epidemio­ logy, 95, 431—441. O’Leary, K. D., Smith, D. A. (1991). Marital interaction. Annual Re­ view o f Psychology, 4 2 , 191-212. Pataki, S. P., Shapiro, C., Clark, M. S. (1994). Children’s acquisition of appropriate norms for friendship and acquaintances. Journal o f Social and Personal Relations,11, 427—442. Pennington, D. (1986). Essential social psychology. London: Edward Arnold. Peplau, L. A., Gordon, S. L. (1983). The intimate relationships of les­ bians and gay men. W: E. R. Allegier, N. R. McCormick (red.), Gender roles and sexual behaviour: The changing boundaries. Palo Alto, CA: Mayfield. Peplau, L. A., Cochran, S., Rook, K., Padesky, C. (1978). Loving wo­ men: Attachment and autonomy in lesbian relationships. Journal o f So­ cial Issues, 34, 7-27. Peterson, D. R. (1983). Conflict. W: H. H. Kelley, Close relationships. New York: Freeman. Pineo, P. C. (1961). Disenchantment in the later years of marriage. Journal o f Marriage and Family Living, 23, 3-11. Prins, K. S., Buunk, B. P., Van Yperen, N. W (1992). Equity, normati­ ve disapproval and extramarital sex. Journal o f Social and Personal Rela­ tionships, 10, 39-53. Quindlen, A. (1992, 27 maja). No closet space. New York Times, A ll. Rawlins, W. K. (1992). Friendship matters. Hawthorne, NY: Aldine de Gruyter. Reis, H. T., Senchak, M., Solomon, B. (1985). Sex differences in the intimacy of social interaction: Further examination of potential explana­ tions. Journal o f Personality and Social Psychology, 48, 1204—1217. 18 5

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Reitch, J. W., Zautra, A. (1981). Life events and personal causation: Some relationships with satisfaction and distress. Journal o f Personality and Social Psychology, 41, 1002-1012. Rosenbaum, M. E. (1986). The repulsion hypothesis: on the non-de­ velopment of relationships. Journal o f Personality and Social Psychology, SO, 729-736. Rubin, Z. (1970). Measurement of romantic love. Journal o f Persona­ lity and Social Psychology, 16, 265-273. Rubin, Z. (1973). Liking and loving. New York: Holt, Rinehart and Winston. Rusbult, C. E. (1983). A longitudinal test of the investment model. The development (and deterioration) of satisfaction and commitment in heterosexual involvement. Journal o f Personality and Social Psychology, 45, 101-117. Rusbult, C. E., Martz, J. M. (1995). Remaining in an abusive rela­ tionship: An investment model of nonvoluntary dependence. Personality and Social Psychology Bulletin, 21, 558-571. Rusbult, C. E., Zembrodt, I. M. (1982). Responses to dissatisfaction in romantic involvements: A multidimensional scaling analysis. Journal o f Experimental Social Psychology, 19 (3), 274-293. Rusbult, C. E., Zembrodt, I. M., Gunn, L. K. (1982). Exit, voice, and neglect: Responses to dissatisfaction in romantic involvements. Journal o f Personality and Social Psychology, 43, 1230-1242. Rusbult, C. E., Farrell, D., Rogers, G., Mainous, A. G. (1988). Impact of exchange variables on exit, voice, loyalty, and neglect: An integrative model of responses to declining job satisfaction. Academy o f Manage­ ment Journal, 31, 599-627. Sapadin, L. A. (1988). Friendship and gender: Perspectives of profes­ sional men and women. Journal o f Social and Personal Relationships, 5 (4), 387M 03. Sardar, Z. (1999, 1 maja). Why I didn’t choose my wife. New States­ man, 16-17. Scanzoni, J. (1979). Sex roles, women’s work, and marital conflict. Boston, MA: D. C. Heath. Schachter, S. (1959). The psychology o f affiliation: Experimental studies o f the source o f gregariousness. Stanford, CA: Stanford University Press. Segal, M. W. (1974). Alphabet and attraction: An unobstrusive mea­ sure of the effect of propinquity in a field setting. Journal o f Personality and Social Psychology, 30, 654-657. 186

BIBLIOGRAFIA

Shaver, P., Buhrmester, D. (1983). Loneliness, sex-role orientation and group life: A social needs perspective. W: P. B. Paulus (red.), Basic group processes. New York: Springer-Verlag. Shaver, P., Hazan, C., Bradshaw, D. (1988). Love as attachment: The integration of three behavioural systems. W: R. J. Sternberg, M. L. Bar­ nes (red.), The psychology o f love (s. 68-99). New Haven, CT: Yale Uni­ versity Press. Sherrod, D. (1989). The influence of gender on same-sex friend­ ships. W: C. Hendrick (red.), Review o f personality and social psycho­ logy: Vol. 10 Close relationships (s. 164-186) Newbury Park, CA: Sage. Sigall, H., Aronson, E. (1969). Liking for an evaluation as a function of her physical attractiveness and nature of the evaluation. Journal o f Experimental Social Psychology, 5, 93-100. Silverman, I. (1971, wrzesień). Physical attractiveness. Sexual Beha­ viour, 22-25. Simpson, J. A. (1990). Influence of attachment styles on roman­ tic relationships. Journal o f Personality and Social Psychology, 59, 971-980. Singh, D. (1993). Adaptive significance of female attractiveness: Role of waist-to-hip ratio. Journal o f Personality and Social Psychology, 65, 293-307. Smeaton, G., Byrne, D., Murnen, S. K. (1989). The repulsion hypo­ thesis revisited; similarity irrelevance or dissimilarity bias? Journal o f Personality and Social Psychology, 56, 54-59. Smith, P. B., Bond, M. H. (1993). Social psychology across cultures. Cambridge: Harvester-Wheatsheaf. Sprecher, S., Aron, A., Hatfield, E., Cortese, A., Potapova, E., Levit­ skaya, A. (1994). Love American style, Russian style and Japanese style. Personal Relationships, 1, 349-369. Stephen, T. (1985). Taking communication seriously: A reply to Murstein. Journal o f Marriage and the Family, 47, 937-938. Sternberg, R. J., Barnes, M. L. (1988). The psychology o f love. Lon­ don: Yale University Press. Stiles, D., Gibbon, J., Hardardottir, S., Schnellmann, J. (1987). The ideal man or woman as described by young adolescents in Iceland and the United States. Sex Roles, 17, 313-320. Sullivan, H. S. (1953). The Interpersonal Theory o f Psychiatry. New York: Norton. 1 87

BLISKIE Z W IĄ Z K I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Surra, C. A., Huston, T. L. (1987). Mate selection as a social transi­ tion. W: D. Perlman, S. Duck (red.), Intimate relationships: Develop­ ment, dynamics and deterioration (s. 88-120). Newbury Park, CA: Sage Publications. Thibaut, J. W, Kelley, H. H. (1959). The social psychology o f groups. New York: Wiley. Tolstedt, B. E., Stokes, J. P. (1984). Self-disclosure, intimacy, and the depenetration process. Journal o f Personality and Social Psychology, 46, 84-90. Triandis, H. C., McCusker, C., Hui, C. H. (1990). Multimethod pro­ bes of individualism and collectivism. Journal o f Personality and Social Psychology, 59, 1006-1020. Trivers, R. L. (1972). Parental investment and sexual selection. W: B. Campbell (red.), Sexual selection and the descent o f man (s. 136-179). Chicago: Aldine-Atherton. Unger, R., Crawford, M. (1992). Women and gender: A feminist psy­ chology. New York: McGraw-Hill. Veitch, R., Griffith, W. (1976). Good news, bad news: Affective and interpersonal effects. Journal o f Applied Social Psychology, 6, 69-75. Waller, W. W, Hill, R. (1951). The family, a dynamic interpretation. New York: Warner Books. Walster, E., Aronson, V., Abrahams, D., Rottmann, L. (1966). Impor­ tance of physical attractiveness in dating behaviour. Journal o f Personali­ ty and Social Psychology, 4, 508-16. Walster, E., Walster, G. W. (1978). A new look at love. Reading, MA: Addison-Wesley. Warr, P. (1983). Work, jobs and employment. Bulletin o f the British Psychological Society, 36, 305-311. Winch, R. F. (1958). Mate selection: A study o f complementary needs. New York: Harper and Row. Wright, P. H. (1982). Men’s friendships, women’s friendships and the alleged inferiority of the latter. Sex Roles, 8, 1-20. Yinin, Y., Goldenberg, J., Neeman, R. (1977). On the relationship structure of residence and formation of friendship. Psychological R e­ ports, 40, 761-762. Zajonc, R. B. (1968). Attitudinal effects of mere exposure. Journal o f Personality and Social Psychology, 8, 1—29.

Indeks nazw isk

A Abrahams, D. 159 Ainsworth, M. 39 Allen, M. 109 Altman, I. 108-110, 125 Argyle, M. 19, 24, 26, 29, 42, 67, 111-112, 123, 126, 142, 151 -1 5 2 , 154 Aronson, E. 59, 61 Aronson, V 159

B Backman, C. W. 58 Bank, S. 27 Barnes, M. L. 44, 92 Baron, R. A. 65 Beach, S. R. H. 49, 117 Becker, C. S. 131 Bee, H. 135 Berkman, L. 119 Berman, J. J. 77 Berscheid, E. 3 0 -3 1 , 56, 59, 73, Bloom, B. 118 Blumstein, P. 131, 133 Bond, M. H. 145 Bossard, J. EI. S. 47 Bradbury, T. N. 94, 97, 104-105 Braiker, H. B. 93 Brehm, S. S. 43^14, 89 Brigham, J. C. 63 Brown, G. W 120 Buhrmester, D. 135 Burnstein, E. 50 Burr, W. R. 121 Buss, D. M. 52, 7 8 -8 0 Buunk, B. P. 22, 29, 72, 76 Byrne, D. 5 0 -5 1 , 55, 57, 6 4 -6 5

c

Campbell, A. 13, 117, 121 Cartwright, J. 82 Cate, R. M. 72, 76 Cattell, R. B. 52 Chapman, R. 55 Clark, M. S. 7 6 -7 7

Clore, G. L. 64-65 Cochrane, R. 126, 154 Cohen, S. 124 Collins, M. E. 48 Cook, E. 123, 127 Cooper, G. 125 Coyle, A. 130, 133, 144 Cramer, D. 29, 35, 39, 118, 127 Crawford, M. 135 Crogham, R. 89 Cunningham, M. R. 80 Curris, R. C. 58

D

Dallos, R. 145 Davis, K. E. 83-8 5 , 90-91 Davis, S. 82, 163 De Waal, F. 137 Derlega, V J. 109 Dermer, M. 57 Deutsch, M. 48 Dindia, K. 109 Dion, K. K. 56, 141, 144 Dion, K. L. 141, 144 Duck, S. W 17, 2 8 ,4 2 , 51, 71, 89, 92, 96-101, 103-106, 137, 143, 150 Durkin, K. 119 Dwyer, D. 28

E

Ebbesen, E. B. 48

F

Farr, W 118 Feingold, A. 53 Festinger, L. 22, 46, 48 Finch, J. 26 Fincham, F D. 94, 97 104-105, 120-122, 127 Flanagan, C. 39 Fox, S. 20-21 French, J. P. R. 115, 125 Fromm, E. 92 Furman, W. 135

G Gibson, H. B. 122

Glenn, N. D. 80 Gold, J. A. 52 Goldman, N. 118 Goleman, D. 124 Gordon, S. L. 116 Gouaux, C. 65 Gove, W. R. 120 Griffith, W. 65, 68 Gupta, U. 140, 167

H

Hagen, R. 61 Harris, J. R. 25 Harris, T. 120 Harry, J. 132 Harrup, W. W 25 Hatfield, E. 2 7 -2 8 , 31, 7 5 -7 6 Hayduk, L. A. 135 Hazan, C. 39—44 Heine, S. 141 Henderson, M. 19, 24, 26, 29, 111-112, 123, 126, 142 Hendrick, C. 35 Hendrick, S. 35 Hill, R. 67, 116 Hoberman, H. M. 124 Hofstede, G. 138 Homans, G. C. 69, 74 Hsu, F. 140 Hu, Y. 118 Huston, M. 129-130, 144 Huston, T. L. 89

J Johnson, D. J. 71 Johnson, G. A. 67

K Kahn, R. 61 Kaniasty, K. 124 Kelley, H. H. 7 0 -7 1 , 93 Kendel, D. 5 1 -5 2 Kenrick, D. T. 67, 79 Kerckhoff, A. C. 83-8 5 , 90-91 Kirkpatrick, L. A. 42

189

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

Kitzinger, C. 130, 133, 144 Klinger, E. 13 Kuczyńska, A. 78 Kulik, J. A. 22-24 Kurdek, L. A. 93

L

La Gaipa, J. J. 99 Larson, R. 120 Lawton, M. P. 47 Leary, M. R. 60 Lee, J. 30, 35, 38-39, 43-44 Lehman, D. R. 141 Leigh, G. K. 89 Leonard, R. L. 54 Lever, J. 134 Levinger, G. 83, 85, 87-88, 90-91, 152, 155 Levitt, M. J. 42 Linder, D. 59 Lippa, R. A. 82, 106 Lloyd, S. A. 69, 72 Lodge, D. 56

M

Mahler, H. I. M. 22-24 Martz, J. M. 72 Mason, J. 26 Mastekassa, A. 119 Mattison, A. M. 130 McGhee, P. M. 106 McKillip, J. 53 McWhirter, D. P. 130 Miell, D. 89,145 Miller, K. 58 Mills, J. 76-77 Moghaddam, F. M. 18, 28, 77, 142, 153 Moreland, R. L. 49 Murstein, B. 1. 51, 83, 85-87, 90-91, 140

N

Naidi, P. M. 136 Nehamow, L. 47 Nesselrode, J. R. 52

Newcomb, T. M. 54 Nichols, M. 133 Nuckolls, K. B. 124

O

O’Leary, K. D. 60, 85

P

Pataki, S. E 25 Pennington, D. 73 Peplau, L. A. 116, 132 Peterson, D. R. 93 Pineo, P. C. 121 Prins, K. S. 76

Q

Quindlen, A. 128

R

Rapson, R. L. 27 Raven, B. H. 115, 125 Rawlins, W. K. 136 Reis, H. T. 136 Reitch, J. W. 117 Riedel, S. L. 53 Rosenbaum, M. E. 54-55 Rottman, L. 159 Rubin, R. 29, 31-33, 44, 73,1 6 8 -1 7 0 Rusbult, C. E. 69, 71-72, 92, 101-104, 106

s

Sapadin, L. A. 136 Sardar, Z. 140 Scanzoni, J. 116 Schächter, S. 21, 24 Schwartz, P. 129-131, 133, 144 Secord, P. F. 58 Segal, M. W 47 Shaver, E 39-41, 43-44, 135 Sherrod, D. 135-136 Sigall, H. 59 Silverman, I. 53 Simpson, J. A. 71 Singh, D. 79 Singh, P. 140, 167 Skarżyńska, K. 77

Indeks rzeczo w y

Smeaton, G. 55 Smith, D. A. 60, 85 Smith, E B. 145 Stephen, T. 86-87 Sternberg, R. J. 30, 33-36, 39, 43-44, 92 Stokes, J. P. 109 Surra, C. A. 89 Syme, S. 119 Szekspir, W 43

T

Taylor, D. A. 108, 110, 125 Tesser, A. 117 Thibaut, J. W. 70-71 Thiel, D. L. 57 Thomiey, J. 65 Tolsted, B. E. 109 Triandis, H. C. 139 Trivers, R. L. 78 Trost, M. R. 79

U

Unger, R. 135

V

VanYperen, N. W 22, 76 Veitch, R. 65, 68

w

Wadeley, A. 63 Waller, W. W 116 Walster, E. 17, 28, 30, 53, 56, 59, 63, 74, 153, 159 Walster, G. W 28, 31 Warr, P. 119 Winch, R. F. 59 Wojciszke, B. 30, 77-78 Wood, J. 144 Woollen, A. 125 Worchel, S. 61 Wright, P. H. 134,137, 143

Y

Yinin, Y. 47

z

Zajonc, R, B. 49 Zautra, A. 117 Zembrod, I. M. 92, 101-104, 106

A

afiliacja 20-2 4 , 34 agresja 131 alkohol 52, 119-120 altriuzm 73 atrakcyjność 46, 57, 62-6 4 , 85 fizyczna 52, 5 6 -5 7 , 59, 66, 6 8 ,7 5 , 79, 86-8 7 , 90 prawo atrakcyjności 50 relatywna 52 wzajemna 48 atrybucja zachowań 94-9 6 , 105 autonomia 132, 141

B badania 14, 28 eksperymentalne 15-1 6 , 28 korelacje 14-16, 28, 54, 118 laboratoryjne 16-17, 29, 68

międzykulturowe 77, 138 próba badana 16 okazyjna 17 terenowe 5 1, 53 trafność ekologiczna 16, 22, 2 8 ,5 0 , 52, 61 bezrobotni 119 biologiczne czynniki 137 bliskość w związku 108, 123 faza afektywna 108 faza orientacyjna 108 faza wyjaśniająco-afektywna 108

C choroba wieńcowa 104 czułość 31, 122 fizyczna 108

D

demograficzne czynniki (zmienne społeczne) 50, 103 dochód 117 klasa społeczna 52, 84

płeć 50 przynależność etniczna 5 0 -5 1 , 85 religia 51, 54, 84 stan cywilny 50 status 79, 117, 119, 140 wiek 5 0 -5 1 , 79, 85 wykształcenie 84, 117 depresja 104, 119-120, 122 dialog 102-103, 106 dobrobyt 119

E

efekt halo 60 potknięcia się 61 samej (czystej) ekspozycji 49

G

grupy samopomocowe 123 wsparcia 124

H

heteroseksualny związek 18, 93, 129-133, 138-142 a homoseksualny związek 130 -1 3 3 , 143 hipoteza bezpośredniego wzmoc­ nienia 55 dopasowania 53, 75 niechęci 54-55 proporcjonalna 55 homofobia 131 homoseksualne związki 128-133,143 (patrz także: heteroseksualne związki)

{

indywidualistyczne us. ko­ lektywistyczne społeczeń­ stwa 18-1 9 , 29, 77, 138-142, 144 inteligencja 50, 52, 56, 57, 6 0 -6 1 , 79 intymność 25, 3 3 -3 6 , 44, 87, 109, 114, 134-136, 141, 143-144

K

kompetencje 6 0 -6 2 komplementarność 84—85,91 kompromis 101 konflikt 9 2 -9 6 , 105, 114 rozwiązywanie 105 kulturowe czynniki 18, 80, 82, 126, 128, 138 -1 4 0 , 144

L

lęk 21, 24, 3 1 ,4 9 , 56 redukcja 22, 23, 29 lojalność 101 -1 0 3 , 106, 135 lokalna społeczność 4 6 -4 7 lubienie 3 0 -3 2 , 4 4 , 65 za kompetencje 61 wzajemne 5 8 -5 9 , 62

M

małżeństwo 112, 117, 121, 144 aranżowane 1 3 9 -140 wymuszone 140 miłosny związek etapy 27 miłość 3 2 -3 3 , 44, 47, 141 altruistyczna 38 jako gra 3 8 -3 9 praktyczna 3 8 -3 9 przyjacielska 28, 3 0 -3 1 , 3 3 , 3 5 ,3 8 ,4 3 - 4 4 romantyczna (namiętna) 18, 2 7 -2 8 , 3 0 -3 1 , 33, 3 5 ,3 8 -3 9 , 4 3 - 4 4 ,5 3 , 57, 64, 79, 87, 101, 130, 140, 142 style 35, 3 8 -3 9 zaborcza 38 -3 9 model bodźce - wartości - role 85, 87, 91 etapów i filtrów 8 3 -8 5 , 89-91 teorii etapów 87, 91 monogamia 132-133

N

namiętność 3 3 -3 4 , 36, 44

191

BLISKIE ZW IĄ Z K I M IĘ D Z Y LU D ŹM I

negatywne skutki bycia w bliskim związku 124

°odkrywanie się w związku 1 0 7 -1 0 9 , 110, 125, 135 odległość-bliskość 46, 48, 5 4 ,6 2 , 6 4 - 6 5 ,6 8 fizyczna 4 6 -4 8 funkcjonalna 4 6 -4 8 osobowościowe czynniki 23, 5 0 ,5 6 , 60, 84, 9 1 ,9 3 towarzyskość 79

P

plotka 99 pobudzenie 31, 3 6 poczucie bezpieczeństwa 50 przynależności 5 6 winy 75 podatność na choroby 118 podobieństwo 5 0 -5 2 ,5 4 -5 5 , 6 0 -6 1 , 6 5 ,6 8 ,8 4 postawy 5 0 , 54 poszukiwanie informacji 22, 29 potrzeba własnej wartości 34 prestiż 57 promiskuityzm 82 przyjaźń 2 4 -2 6 , 29, 47, 53, 5 6 , 60, 64, 64, 83, 8 8 -8 9 , 112, 115, 123, 134, 142 dorosłych 135 dziecięca 134 ekspresyjna 134, 137 instrumentalna 134, 1 3 6 -1 3 7 międzyrasowa 48 rówieśnicy 25 przywiązanie 3 2 -3 3 , 44 styl ambiwalentny (lęko­ wy) 3 9 -4 2 , 44 styl bezpieczny 39, 4 1 -4 2 , 44 styl unikający 3 9 -4 1 , 44 przywództwo 134

R

relacja (związek) budowanie 18 rodzaje 1 9 -2 0 z krewnymi 26 rozpadanie się (kończenie) związku 18, 9 2-1 0 6 Ducka model rozpadu związku 9 7 -9 9 Rusbult i Zembrodt model reakcji na nie­ zadowolenie ze związku 101-104, 106

192

dla alternatyw 70,

składniki 107-127 utrata związku 122 rodzajowe różnice 103, 109, 122, 128, 134-137, 143 rodzeństwo 27 rodzina nuklearna 26 rola w związku 93, 96 rozwód 92, 102, 117-119, 1 2 2 -1 2 3 , 1 2 5 ,1 4 4 Rubina model lubienia i mi­ łości 31

S

samobójstwo 119, 122 samoocena 5 4 -5 6 , 66, 7 0 -7 1 , 104, 116, 119 samosprawdzająca się prze­ powiednia 58 satysfakcja ze związku 1 16-117 brak 92, 94, 101, 1 0 3 -1 0 4 , 121 seksualna aktywność 132-133 seksualne pożądanie 31, 33 seksualny związek 71, 75 separacja 119-120, 125 Skala Globalnego Pomiaru Sprawiedliwości 75 Lubienia 32 Miłości 32-33 socjalizacja 137, 141 socjobiologia (psychologia ewolucyjna) 68, 78-79, 82, 136 Sternberga trójkąt miłości 33 stres 2 1 -2 2 , 120, 123-126, 131 stygmatyzacja 104 sympatia 59 szczęście 107, 116, 1 2 0 -1 2 1 , 123, 126, 141

T

teoria ewolucji 78, 80, 82 penetracji społecznej 108, 125 porównań społecznych 2 2 -2 3 , 29 sprawiedliwości 68, 7 4 - 7 7 , 8 1 -8 2 , 100, 103 uczenia się 64, 66, 68, 81 wymiany społecznej 6 8 -6 9 , 7 2 -7 4 , 76, 81, 88, 1 0 0 ,1 0 3 ,1 1 1 ,1 3 0 alternatywy 6 9 -7 0 inwestycje 69, 72, 82 poziom porównania 7 0-71

73 ogólne oczekiwania 73 orientacja na wymianę 76 zyski 69, 74 wzmocnienia i afektu 6 4 -6 6 , 81

U

Książkę należy zwrócić do •

fi

'f.

-

...

..

!

układ odpornościowy 124 umiejętności społeczne 60-61 uzdrawianie związku 100 uzupełnianie się 59

W

wartości 50, 52, 84 warunkowanie klasyczne 6 4 -6 7 , 81 sprawcze 64—67 wdowieństwo 118 władza w związku 1 1 4 -1 1 6 , 126, 131, 133 rozkład 116, 126 zasada mniejszego zainte­ resowania 116, 126 źródła władzy 115 wsparcie emocjonalne 23, 27, 112, 1 1 9-120, 122-1'23, 125, 126, 131, 143 buforowy efekt wsparcia społecznego 124 współpraca 134 współzawodnictwo 13 4 -1 3 6 wycofanie się (wyjście) ze związku 1 0 2 -1 0 3 , 106 wyłączność 134 wzmocnienie pozytywne 59

Z

zaangażowanie/decyzja 3 4 -3 6 , 4 4 , 72 zaburzenia snu 124 zakochanie 33, 44 zależność 142 psychiczna od związku 115 zaniedbanie 1 0 1 -1 0 2 , 106 zasady w związku 1 10-114, 126 intymności 111, 113, 126 koordynacji i unikania trudności 113, 126 nagradzania 111, 114, 126

4-