PNSE sem 8 15.12

1

SZCZEPIENIA, A CHOROBY ZAKAŹNE

Jacek Borowicz Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii WUM 2

Szczepionka
preparat pochodzenia biologicznego,
zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity
stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej (odporności poszczepiennej – sztucznej czynnej)

3

Szczepionka szczepionki stosuje się w celach:
profilaktycznych (zapobieganie chorobom, np. odra, gruźlica)
leczniczych (zwalczanie chorób, np. pryszczyca)

4

Szczepionki podział
Rodzaj antygenu szczepionkowego: - szczepionki żywe (zawierają żywe drobnoustroje), - szczepionki zabite (zawierają zabite drobnoustroje), - szczepionki rekombinowane (zawierają antygeny otrzymane metodami inżynierii genetycznej), - toksoidy/anatoksyny (zawierają produkty metabolizmu komórek bakteryjnych), - szczepionki podjednostkowe (zawierają rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty);

5

Szczepionki podział
Rodzaj drobnoustroju: - szczepionki bakteryjne - szczepionki wirusowe - szczepionki mieszane

6

Szczepionki podział
Zakres działania uodparniającego: - szczepionki swoiste (skierowane przeciwko określonemu drobnoustrojowi, toksynie lub antygenowi) - szczepionki nieswoiste (skierowane przeciwko różnym drobnoustrojom)

Postać: - szczepionki płynne, - szczepionki liofilizowane (w proszku)


7

Szczepionki podział
Zawartość: - szczepionki monowalentne (zawierają jeden antygen), - szczepionki poliwalentne (zawierają kilka antygenów), - szczepionki skojarzone (zawierają toksyny, zabite komórki bakteryjne, antygeny wirusowe i wirusy)

1



Pochodzenie antygenu szczepionkowego: - autoszczepionki, - heteroszczepionki 8 1

2

9

Historia szczepień

1796 ospa prawdziwa
1882 wścieklizna
1890 tężec, błonica
1892 cholera
1897 dżuma
1926 krztusiec
1927 gruźlica
1932 żółta febra
1945 grypa
1952 polio
1964 odra


1967 świnka
1970 różyczka
1974 ospa wietrzna
1978 zapalenie opon mózgowych
1981 wirusowe zapalenie wątroby typu B – HBV
1985 bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
1992 wirusowe zapalenie wątroby typu A – HAV
1998 borelioza
2004 wirus brodawczaka ludzkiego Skąd się wzięły szczepionki?
Ludzie zaobserwowali, że osoby, które wyzdrowiały po przechorowaniu pewnych chorób już później na te choroby nie chorują
Po przechorowaniu niektórych chorób nie choruje się również na inne, podobne do nich choroby – odporność krzyżowa (denga i żółta gorączka, ospa prawdziwa i krowianka)
Na odporności krzyżowej oparta została szczepionka przeciw ospie prawdziwej

10

Skąd się wzięły szczepionki?
W 1774 r Beniamin Jesty, a w 1796 r. Edward Jenner zastosowali zakażenie zadrapanej skóry surowiczą zawartością pęcherzy wymion krów zakażonych krowianką do uodpornienia przeciw ospie.
W XVIII wieku co 7-10 dziecko umierało w Europie na ospę.
Jeszcze w XX w. ospa spowodowała 500 milionów zgonów na świecie.
W 1979 r. szczepienia umożliwiły całkowite wykorzenienie ospy prawdziwej w skali globu.

11

Kolejny krok
Około 1870 r. Pasteur sformułował zasady szczepień opartych na osłabieniu wirulencji czynnika zakaźnego (wielokrotne pasażowanie, hodowlę w niekorzystnych warunkach, wysuszanie). Stosował też zasadę sprawdzania szczepionek na zwierzętach.
Pasteur opracował szczepionki atenuowane przeciw:
Kurzej cholerze
Wąglikowi
Wściekliźnie

2


12

Szczepionki zabite
1886 Elmer Salmon i Theobald Smith stwierdzili, że ogrzanie zawiesiny bakterii wywołujących salmonellozę u świń pozbawia je wirulencji, ale pozwala zachować zdolność wywoływania odporności.
Pierwsze szczepionki „zabite” stosowane u ludzi:
Dur brzuszny (1896)
Cholera (1896)
Dżuma (1897)

13

Białka i polisacharydy
1890 Behring stwierdził, że toksyna błonicza podana zwierzętom wywołuje powstanie „surowicy odpornościowej” skutecznej w zapobieganiu skutkom zakażenia maczugowcem błonicy.
1907 Theobald Smith stwierdził, że unieczynniona toksyna – toksoid jest w stanie wywołać odporność przeciw błonicy u świnek morskich.
Pierwszymi szczepionkami, które nie wykorzystywały całych bakterii, a tylko ich wyizolowane i unieczynnione fragmenty były:
1923 Szczepionka przeciw błonicy (toksoid błoniczy)
1926 Szczepionka przeciw tężcowi (toksoid tężcowy)

14

Szczepionki skoniugowane
1929 Avery i Goebel stwierdzili, że immunogenność szczepionki polisacharydowej wzrasta, gdy polisacharyd jest skoniugowany z nośnikiem białkowym.
Haemophilus influenzae typu B (1980)
Meningokoki
Pneumokoki (2000)

15

Szczepionki rekombinowane
Metoda polega na wprowadzaniu DNA plazmidów do hodowli komórkowych, które następnie produkują antygeny szczepionkowe wywołujące pożądaną odpowiedź immunologiczną:
wzw B (1986)
Borelioza z Lyme (wycofana)
Cholera (toksyna B)
HPV
Liczne szczepionki w procesie tworzenia

16

Szczepionki DNA
Trwają próby podawania jako szczepionki nici DNA, które po wniknięciu do komórek osobnika zaszczepionego mogłoby uruchomić produkcję antygenu o pożądanych własnościach immunologicznych.

17

Liczby zachorowań oraz liczby zgonów na tężec w Polsce w latach 1955-2007

18

Porównanie zapadalności na WZW B i WZW C w latach 1989-2007

19

Zapadalność na odrę w Polsce w latach 1991-2007

20 21 22

Występowanie gruźlicy na świecie

23

Błonica Zapadalność i umieralność w latach

24

Krztusiec Zapadalność i umieralność w latach

3

Zapadalność i umieralność w latach 25

Poliomyelitis Zapadalność i umieralność w latach

26

WZW typu B Zapadalność w latach

27

Podstawowe kierunki rozwoju
Szczepionki wieloskładnikowe
Szczepionki dla dorosłych
Szczepionki przeciw wirusom o dużej zmienności (HIV, wzw C, grypa)
Szczepionki przeciw chorobom pasożytniczym – malaria, toksoplazmoza, schistozomiaza
Szczepionki przeciw nowotworom
Występującym w chorobach wirusowych (wzw, HPV)
Rozwijającym się w organizmie (neuroblastoma)

28

Jaki jest cel szczepień?
Ochrona indywidualna – szczepienie osób z grup ryzyka
Efekt odporności zbiorowiskowej – szczepienie jak największej liczby osób w populacji


29

Gdy zaszczepimy znaczną część populacji…

30

Gdy zaszczepimy znaczną część populacji…

31 32

Strategie eradykacji Polio
Diagnostyka kliniczna i laboratoryjna zachorowań na poliomyelitis
Utrzymanie wysokiego odsetka dzieci zaszczepionych (>95%)
Nadzór nad ostrymi porażeniami wiotkimi
Stworzenie bezpiecznych warunków przechowywania dzikich szczepów wirusa polio


33 34 35

Kolejni kandydaci do eradykacji?
Odra???
?
?
?


36

Ocena skuteczności szczepień
Nie istnieje szczepionka, która zawsze chroni wszystkich zaszczepionych

Programy szczepień chronią przed zachorowaniem szczepionych i nie szczepionych

W populacji poddanej szczepieniom mamy zaszczepionych i nie szczepionych i w każdej z tych grup tych, co zachorowali (lub zachorują) i tych co nie zachorowali i nie zachorują

37

Skuteczność szczepionki i skuteczność szczepień
Skuteczność szczepionki określa bezpośrednią ochronę osoby zaszczepionej przed zachorowaniem

4


Skuteczność szczepień jest oszacowaniem ochrony osób szczepionych przed zachorowaniem w badaniu terenowym. Zależy od:
skuteczności szczepionki
stopnia zaszczepienia populacji
przestrzegania warunków przechowywania i transportu szczepionek
staranności wykonywania szczepień
innych okoliczności 38

Badanie efektywności szczepień
Przed rejestracją:
Randomizowane badania kliniczne

Po rejestracji:
Badania obserwacyjne badania kohortowe badania kliniczno-kontrolne metoda skriningowa badanie kontaktów domowych

39

Obliczanie efektywności szczepień

40

Obliczanie efektywności szczepień

41

Obliczanie efektywności szczepień

42

Szczepienia 2014/2015r.

5