Lekarski_Parazytologia_ SEM 2 2015 2016

Pierwotniaki i robaki przewodu pokarmowego, pasożyty dróg moczowopłciowych. Pasożyty krwi i tkanek. Cykle życiowe, inwazyjne dla człowieka stadia rozwojowe, podstawowe objawy chorobowe towarzyszące inwazjom pasożytniczym. Diagnostyka i profilaktyka. Agata Pietrzyk Katedra Mikrobiologii UJ CM Kierunek Lekarski 2015/2016 II rok

2

Giardia intestinalis (G. lamblia, G. duodenalis) pasożyt kosmopolityczny występuje w dwóch postaciach: cysty i trofozoitu postać inwazyjną stanowi cysta w dwunastnicy następuje ekscystacja każdą cystę opuszczają dwa trofozoity trofozoity kolonizują głównie jelito cienkie (dwunastnica), ale bytują także w drogach żółciowych, przewodach wyprowadzających trzustki, wyrostku robaczkowym większość trofozoitów ulega encystacji w tylnej części jelita cienkiego i w postaci cyst pasożyt jest wydalany z kałem 2

3

Epidemiologia Droga zarażenia – droga pokarmowa Do zarażenia dochodzi przez połknięcie cyst z zanieczyszczoną wodą, pożywieniem i przeniesienia ich na brudnych rękach do jamy ustnej. Źródło inwazji: chory człowiek, bezobjawowy nosiciel, również zwierzęta –zoonoza Giardioza jest jedną z najczęstszych parazytoz jelitowych człowieka wywoływanych przez pierwotniaki. Częściej występuje w krajach rozwijających się niż w uprzemysłowionych. Choroba najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. 3

4

Chorobotwórczość

Giardia intestinalis wywołuje giardiozę (lambliozę). Objawy kliniczne: – inwazja może przebiegać bezobjawowo (może wygasać samoistnie w ciągu kilku tygodni); – bezkrwawa, wodnista biegunka, ból brzucha, nudności, wzdęcia, osłabienie, stany podgorączkowe; – może wystąpić zespół przewlekłej biegunki. – inwazja może prowadzić do rozwoju zespołu złego wchłaniania 4

5

Diagnostyka

Materiał do badań diagnostycznych: kał lub treść sondy dwunastniczej. Diagnostyka: • polega na wykrywaniu cyst i/lub trofozoitów preparatach mikroskopowych • zalecane jest badanie co najmniej trzech próbek kału w trakcie jednego tygodnia (z powodu okresowego wydalania cyst) • diagnostyka serologiczna – wykrywanie antygenu w kale (koproantygen) 5

Profilaktyka:

• przestrzeganie zasad higieny osobistej, • gotowanie i odpowiednie uzdatnianie wody (filtrowanie); chlorowanie nie zabija cyst, • mycie owoców i warzyw, • unikanie nawożenia pól uprawnych fekaliami. 6

7

Entamoeba histolytica pasożyt monokseniczny występuje w dwóch postaciach: cysty i trofozoitu postać inwazyjną stanowi cysta w jelicie cienkim następuje ekscystacja trofozoity żyją w świetle jelita grubego, niektóre posiadają zdolność wnikania w ścianę j. grubego i powodowania owrzodzeń – ameboza jelitowa trofozoity mogą drogą naczyń krwionośnych przedostawać się do róznych narządów: wątroby (najczęściej), płuc i mózgu i in.– ameboza pozajelitowa encystacja odbywa się w j. grubym, a cysty wydalane są z kałem 7

8

Epidemiologia

• Pasożyt występujący endemicznie; endemicznie kraje tropikalne i subtropikalne - najwięcej zarażeń występuje w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej, Afryce i na subkontynencie Indyjskim. • Droga zarażenia – droga pokarmowa - połknięcie cyst z zanieczyszczoną wodą, pożywieniem, przeniesienie ich na brudnych rękach do jamy ustnej. • Źródło inwazji: chory człowiek, bezobjawowy nosiciel. 8

9

Chorobotwórczość Entamoeba histolytica wywołuje amebozę (pełzakowicę, czerwonkę pełzakową). Postaci kliniczne: – inwazje bezobjawowe (E. dispar) – inwazje z objawami klinicznymi: • pełzakowica jelitowa – nieczerwonkowy nieżyt jelita grubego (płytkie owrzodzenia ściany jelita grubego) lub czerwonka pełzakowa (głębokie owrzodzenia o charakterystycznym butelkowatym kształcie)

• pełzakowica pozajelitowa Objawy: zapalenie jelita, biegunka z domieszką krwi E. histolytica i E. dispar są identyczne morfologiczne. E. dispar uważana jest za gatunek niechorobotwórczy. 9

10

Diagnostyka • Stwierdzenie w preparatach z kału trofozoitów zawierających liczne erytrocyty na terenie cytoplazmy (odróżnienie patogennego E. histolytica od nie patogennego E. dispar). Cysty E.histolytica i E.dispar są morfologicznie identyczne. • Stwierdzenie obecności tylko cyst wymaga dalszego różnicowania – PCR; referencyjna metoda w różnicowaniu gatunków E. histolytica / E. dispar • Wykrywanie swoistych koprantygenów w kale i przeciwciał w surowicy w przypadku amebozy pozajelitowej. 10

11

Profilaktyka:

przestrzeganie zasad higieny osobistej, gotowanie i odpowiednie uzdatnianie wody (filtrownie), cysty są oporne na chlorowanie mycie owoców i warzyw, Rezygnacja z nawożenia pól uprawnych ludzkimi odchodami. 11

12

Cryptosporidium parvum •

pasożyt polikseniczny

•

cykl rozwojowy złożony (rozmnażanie płciowe i bezpłciowe); rąbek szczoteczkowy nabłonka jelitowego

•

w cyklu występują: oocysta, sporozoit, trofozoit, merozoit, meront typu I i II, mikroi makrogamonty, mikro- i makrogmetocyty

•

zarażenie następuje poprzez połknięcie oocyst zawierających sporozoity

•

w j. cienkim w procesie ekscystacji z oocysty uwalniają się 4 sporozoity

•

pasożyt wewnątrzkomórkowy komórek nabłonka j. cienkiego, cienkiego rzadziej układu oddechowego 12

13

Epidemiologia

• Pasożyt kosmopolityczny. • Droga zarażenia - droga pokarmowa: pokarmowa przeniesienie oocyst do jamy ustnej za pomocą rąk lub przez skażony pokarm, wodę. • Źródło zarażenia: człowiek lub zwierzę (ssaki; głownie bydło, owce kozy, konie) – z o o n o z a • Zarażenie występuje częściej w krajach rozwijających się. 13

14

Chorobotwórczość • • •

Pierwotniak wywołuje kryptosporidiozę. Choroba występuje najczęściej pod postacią zapalenia jelit. jelit Objawy kliniczne zależą od stanu immunologicznego pacjenta: pacjenta – u osób immunokompetentnych – przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy (kilkudniowa biegunka), która ustępuje samoistnie, zwykle po kilku dniach – u osób z niedoborami odporności – inwazje mogą być intensywne, o gwałtownym przebiegu, przewlekające się; objawy: obfita, wodnista biegunka z obecnością śluzu; może prowadzić do spadku masy ciała i zespołu złego wchłaniania.

● Kryptosporidioza stanowi poważne zagrożenie życia dla osób z obniżoną odpornością, szczególnie dla pacjentów z AIDS. Inwazja może obejmować nie tylko przewód pokarmowy, ale także układ oddechowy. 14

15

Diagnostyka

• Wykrywanie oocyst pasożyta w kale oraz u osób z obniżoną odpornością także w ślinie. • Stwierdzenie obecności oocyst w materiale klinicznym wymaga zastosowania specjalnego barwienia (zmodyfikowana metoda ZiehlNeelsena). • Wykrywanie antygenów pasożyta w kale oraz przeciwciał w surowicy (głównie test ELISA).

15

16

Profilaktyka

• przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej • gotowanie i odpowiednie uzdatnianie wody (filtrownie), oocysty są oporne na chlorowanie • unikanie kontaktu z wydalinami ludzi i zwierząt • ochrona żywności przed zanieczyszczeniem kałem 16

17

Balantidium coli

pasożyt z grupy orzęsków postacie: cysta i trofozoit zarażenie następuje poprzez połknięcie cyst trofozoity bytują w jelicie grubym, mogą również wnikać w błonę śluzową jelita powodując owrzodzenia 17

18

Epidemiologia

• Pasożyt rozpowszechniony na całym świecie, wiecie z dominacją w rejonach tropikalnych. • Droga zarażenia - droga pokarmowa: pokarmowa zarażenie przez spożycie skażonej wody lub pokarmu zawierających cysty, możliwe także za pośrednictwem rąk po kontakcie z zarażoną trzodą chlewną. • Grupą ryzyka są hodowcy trzody chlewnej (trzoda chlewna - rezerwuar tego pasożyta). 18

19

Chorobotwórczość

Pierwotniak wywołuje balantidiozę (zapalenie jelita grubego z owrzodzeniami). Objawy: – biegunka (wodnista, krwawa, śluzowa, ropna), nudności, wymioty, bóle brzucha,utrata masy ciała, niedokrwistość. Zarażenie wymaga różnicowania z czerwonką pełzakową 19

20

Diagnostyka/Profilaktyka

• Mikroskopowe badanie kału w poszukiwaniu cyst i trofozoitów. • Bioptaty błony śluzowej jelita. • Hodowla na podłożach sztucznych.

• Ochrona i uzdatnianie wody (filtrowanie). Chlor nie niszczy cyst. • Mycie warzyw i owoców • Mycie rąk po kontakcie z trzoda chlewną

20

MOTYLICA WĄTROBOWA (Fasciola hepatica) Epidemiologia: pasożyt kosmopolityczny Żywiciele: żywiciel ostateczny: człowiek lub przeżuwacze żywiciel pośredni: ślimaki słodkowodne Cechy charakterystyczne: ciało spłaszczone, listkowatego kształtu o dł. 2-5 cm., szerokość ok. 1 cm. Stożek głowowy z przyssawką. Jaja duże z wieczkiem. Chorobotwórczość: fascjoloza - zarażenie bezobjawowe; postaci objawowe: ból brzucha, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, leukocytoza, eozynofilia, zapalenie dróg żółciowych i niedokrwistość. Wykrywanie: stwierdzenie jaj w kale; test na obecność koproantygenów w kale, oznaczenie przeciwciał w surowicy Profilaktyka: unikanie spożywania surowej rzeżuchy wodnej i innych roślin, które mogą być zanieczyszczone metacerkariami

MOTYLICA WĄTROBOWA (Fasciola hepatica)

TASIEMIEC NIEUZBROJONY (Taenia saginata) Epidemiologia: pasożyt kosmopolityczny Żywiciele: żywiciel ostateczny: c z ł o w i e k żywiciel pośredni: b y d ł o Cechy charakterystyczne: strobila 4-10 m długości, około 2000 proglotydów główka (przyssawki, brak haków) Chorobotwórczość: wywołuje tasiemczycę = teniozę; objawy:uczucie dyskomfortu, napadowy ból brzucha, nudności, wymioty, upośledzenie łaknienia, spadek masy ciała, anemia

TASIEMIEC NIEUZBROJONY (Taenia saginata)

Spożywanie surowego, niedogotowanego mięsa, wołowego – larwy zwane wągrami

TASIEMIEC NIEUZBROJONY (Taenia saginata) Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Makroskopowebadanie badanieka kału •• Makroskopowe łu naobecno obecność członów na ść cz łonów tasiemca tasiemca Mikroskopoweposzukiwanie poszukiwanie •• Mikroskopowe jajwwkale kale jaj Wykrywanieswoistych swoistych •• Wykrywanie koproantygenów (ELISA) koproantygen ów (ELISA) Badaniewydalonych wydalonychcz członów •• Badanie łonów tasiemca((odróżnienie tasiemca odróżnienie T.saginataod odT.solium T.solium) T.saginata )

Zapobieganie Zapobieganie

Unikaniespo spożywania •• Unikanie żywania surowegoiippółsurowego surowego ółsurowego mięsa, zwłaszcza nie mi ęsa, zw łaszcza nie badanegoweterynaryjnie weterynaryjnie badanego Wczesnerozpoznawanie rozpoznawanieii •• Wczesne leczenieinwazji inwazji leczenie Poprawagospodarki gospodarki •• Poprawa higienysanitarnej sanitarnej śściekowej ciekowej iihigieny nawsiach wsiach na Starannepoubojowe poubojowebadanie badanie •• Staranne mięsa mi ęsa

TASIEMIEC UZBROJONY (Taenia solium) Epidemiologia: pasożyt kosmopolityczny Żywiciele: żywiciel ostateczny: c z ł o w i e k żywiciel pośredni: ś w i n i a (d z i k) Cechy charakterystyczne: skoleks zaopatrzony w cztery przyssawki i podwójny wieniec haków strobila 2- 4, 6 m długości, 1000 proglotydów Chorobotwórczość: tenioza = tasiemczyca ; objawy teniozy podobne jak w przypadku T.saginata, częściej jednak przebieg bezobjawowy także cysticerkoza (wągrzyca) Wykrywanie teniozy: identyfikacja proglotydów w kale; test na obecność koproantygenów; Profilaktyka: podobna jak T. saginata

TASIEMIEC UZBROJONY (Taenia solium)

Spożywanie surowego, niedogotowanego mięsa, Wieprzowego (mięsa dzika) – larwy zwane wągrami

TASIEMIEC UZBROJONY (Taenia solium) cysticerkoza

Człowiek - żywiciel pośredni

Spożycie jaj tasiemca

Umiejscowienie larw larw:: Umiejscowienie tkankapodsk podskórna tkanka órna mięśnie mi ęśnie serce, ppłuca, serce, łuca, wwątroba, ątroba, śśledziona, ledziona, oko oko

rdzeń kręgowy, mózg rdze ń kr ęgowy, m ózg Cysticerkoza (wągrzyca)

(najczęstsza postać (najcz ęstsza posta ć klinicznacysticerkozy cysticerkozyto to kliniczna neurocysticerkoza) neurocysticerkoza )

Cysticerkoza Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Testyserologiczne serologiczne •• Testy (ELISA,Western Westernblot blot) (ELISA, ) Badanieparazytologiczne parazytologiczne •• Badanie bioptatów, stwierdzając bioptat ów, stwierdzaj ąc obecność skoleksa, hak haków, obecno ść skoleksa, ów, lubfragment fragmentów lub ów śściany ciany wwągra ągra

Zapobieganie Zapobieganie

Przestrzeganiezasad zasadhigieny higieny •• Przestrzeganie osobistej osobistej Ochronaśśrodków •• Ochrona rodków spożywczych przed spo żywczych przed zanieczyszczeniemka kałem zanieczyszczeniem łem ludzkim ludzkim Wczesnewykrywanie wykrywaniei i •• Wczesne leczenietasiemczycy tasiemczycy leczenie

TASIEMIEC KARŁOWATY (Hymenolepis nana) Epidemiologia: tasiemiec pasożytujący w jelicie cienkim człowieka i gryzoni (gł. myszy); w cyklu życiowym może wystąpić żywiciel pośredni (owady), z reguły jednak cały rozwój odbywa się w organizmie jednego gospodarza Chorobotwórczość: hymenolepioza – bóle brzucha, wymioty, biegunka, brak łaknienia, w endoskopii: zmiany zapalne błony śluzowej jelita z martwicą Wykrywanie: charakterystyczne jaja w kale Profilaktyka: przestrzeganie zasad higieny; zabezpieczenie środków żywności przed zanieczyszczeniem jajami inwazyjnymi tasiemca

BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI (Diphyllobothrium latum) latum Epidemiologia: występuje endemicznie w rejonach jezior w Europie, Azji i Ameryce. Pasożytuje w jelicie cienkim człowieka i ssaków odżywiających się rybami (żywiciele ostateczni). ostateczni Rolę żywicieli pośrednich pełnią widłonogi (oczliki, dafnie) i odżywiające się nimi ryby słodkowodne. Cechy charakterystyczne: 2-15 m długości. Na główce dwie podłużne bruzdy (botria). Jaja z wieczkiem. Chorobotwórczość: difylobotrioza, difylobotrioza często bezobjawowe zarażenie, czasami łagodne dolegliwości żołądkowe, niedokrwistość. Wykrywanie: charakterystyczne jaja w kale Profilaktyka: ochrona zbiorników wodnych przed skażeniem fekaliami oraz unikanie spożywania półsurowych, niedogotowanych lub niedosmażonych ryb

BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI (Diphyllobothrium latum) latum

OWSIK LUDZKI (Enterobius vermicularis) • Pasożyt kosmopolityczny. • Dominuje w krajach o klimacie umiarkowanym. • Najwyższą częstość zarażenia notuje się na terenach gęsto zaludnionych i w dużych skupiskach ludzkich. • Owsica jest jedną z najczęstszych robaczyc w Polsce. • Najwięcej przypadków notuje się u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. • Inwazja szczególnie łatwo szerzy się w przedszkolach, domach dziecka i internatach.

OWSIK LUDZKI (Enterobius vermicularis) Człowiek zaraża się drogą pokarmową Nicień białej barwy Pasożytuje w jelicie grubym Człowiek jest jedynym żywicielem pasożyta

Przenosi jaja pasożyta na rękach z zanieczyszczonego środowiska lub spożywając zanieczyszczony jajami pokarm Przenosi jaja pasożyta na rękach bezpośrednio z okolic odbytu (autoegzoinwazja) W przypadkach dłużej utrzymującego się zaparcia samice nie mogąc przedostać się do fałdów odbytu składają jaja w okrężnicy lub prostnicy, gdzie wylęgają się larwy i rozwijają do postaci dorosłych (autoendoinwazja)

Autoinwazja odgrywa istotną rolę w epidemiologii owsicy

OWSIK LUDZKI (Enterobius vermicularis)

OWSIK LUDZKI (Enterobius vermicularis) Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Makroskopowe •• Makroskopowe stwierdzenieobecno obecności stwierdzenie ści samicnicienia nicieniaw wkale kale samic Wymazoko okołoodbytniczy •• Wymaz łoodbytniczy (metodazzwyboru) wyboru)-(metoda poszukiwaniejaj jajnicienia nicienia poszukiwanie Badanieka kału (metoda •• Badanie łu (metoda mało przydatna––15% 15% ma ło przydatna wykrywalności) wykrywalno ści)

Zapobieganie Zapobieganie

Przestrzeganiezasad zasadhigieny higieny •• Przestrzeganie osobistejiihigieny higienyotoczenia otoczenia osobistej Zalecanecodzienne codziennemycie mycie •• Zalecane okolicyodbytu odbytuwod wodą mydłem okolicy ą zzmyd łem oraz częsta zmiana pościeli oraz częsta zmiana pościeli ii bieliznyosobistej osobistej bielizny Wskazaneprasowanie prasowaniebielizny bielizny •• Wskazane Badaniaprofilaktyczne profilaktyczneuudzieci dzieciii •• Badania młodzieży przyjmowanychdo do m łodzieży przyjmowanych przedszkoliiiinternat internatów przedszkoli ów Winwazjach inwazjachrodzinnych rodzinnychzaleca zalecasi się •• W ę leczeniewszystkich wszystkichcz członków leczenie łonków rodziny rodziny

GLISTA LUDZKA (Ascaris lumbricoides)

• Pasożyt kosmopolityczny. • Dominuje w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej o złych warunkach sanitarnych i wszędzie tam gdzie wykorzystuje się nie kompostowane fekalia do użyźniania gleb. • Glistnica jest najczęstszą robaczycą przewodu pokarmowego na świecie. • Ascariozę podobnie jak trichuriozę zalicza się do tzw. geohelmintoz.

GLISTA LUDZKA (Ascaris lumbricoides)

Pasożytuje w jelicie cienkim.

Człowiek zaraża się drogą pokarmową

Człowiek jest jedynym żywicielem pasożyta.

Niedomyte warzywa i owoce z ogrodów nawożonych fekaliami.

W cyklu rozwojowym pasożyta konieczny jest okres dojrzewania jaj w środowisku zewnętrznym, w wilgotnej glebie (3-4 tygodni) – nabywanie inwazyjności.

Zanieczyszczona jajami inwazyjnymi glisty woda. Przenoszenie jaj na rękach zabrudzonych ziemią w czasie zabawy w ogrodzie lub pracy w polu.

U dzieci ze skłonnościami geofagicznymi występują często inwazje intensywne.

GLISTA LUDZKA (Ascaris lumbricoides)

GLISTA LUDZKA (Ascaris lumbricoides) Nicień wywołuje glistnicę (askariozę) Pasożyt odbywa wędrówkę po organizmie żywiciela Wędrówka larw przez wątrobę rzadko wywołuje objawy, wędrówce przez płuca towarzyszą kaszel, duszność i gorączka

Obecności postaci dorosłych w jelicie towarzyszą: Bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, Zaburzenia snu, spadek masy ciała Skórne wysypki alergiczne Zapalenie spojówek, obrzęk powiek, twarzy Ostry nieżyt nosa, stany spastyczne oskrzeli

Powikłania Niedrożność jelita (częste w krajach tropikalnych) Zatkanie przewodu trzustkowego i dróg żółciowych Zapalenie wyrostka robaczkowego

GLISTA LUDZKA (Ascaris lumbricoides) Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Stwierdzenieobecno obecności jaj •• Stwierdzenie ści jaj pasożyta preparatach paso żyta wwpreparatach mikroskopowychsporz sporządzonych mikroskopowych ądzonych kału. zzka łu.

Zapobieganie Zapobieganie

Przestrzeganiezasad zasadhigieny higieny •• Przestrzeganie osobistej. osobistej . Ochronagleby glebyprzed przed •• Ochrona zanieczyszczeniemfekaliami fekaliami. zanieczyszczeniem . Unikanienawo nawożenia gleby •• Unikanie żenia gleby fekaliami. fekaliami.

WŁOSOGŁÓWKA LUDZKA (Trichuris trichiura) • Pasożyt kosmopolityczny. • Pasożytuje w jelicie grubym. • Wywołuje inwazję określaną włosogłówczycą lub trichuriozą. • Inwazje mało intensywne są zwykle bezobjawowe • Inwazje intensywne charakteryzują się występowaniem bólów brzucha i uporczywej krwisto-śluzowej biegunki • Trichurioza jest uważana za jedną z częściej występujących helmintoz przewodu pokarmowego w Polsce. • Najwyższy odsetek zarażeń stwierdza się u dzieci, które cechują się geofagią. • Trichuriozę podobnie jak glistnicę zalicza się do tzw. geohelmintoz.

WŁOSOGŁÓWKA LUDZKA (Trichuris trichiura))

Pasożytuje w jelicie grubym. Człowiek jest jedynym żywicielem pasożyta. W cyklu rozwojowym pasożyta konieczny jest okres dojrzewania jaj w środowisku zewnętrznym, w wilgotnej glebie (3-4 tygodni) – nabywanie inwazyjności.

Człowiek zaraża się drogą pokarmową Niedomyte warzywa i owoce z ogrodów nawożonych fekaliami. Zanieczyszczona jajami inwazyjnymi włosogłówki woda. Przenoszenie jaj na rękach zabrudzonych ziemią w czasie zabawy w ogrodzie lub pracy w polu.

U dzieci ze skłonnościami geofagicznymi występują często inwazje intensywne.

WŁOSOGŁÓWKA LUDZKA (Trichuris trichiura)

WŁOSOGŁÓWKA LUDZKA (Trichuris trichiura)

Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Stwierdzenieobecno obecności jaj •• Stwierdzenie ści jaj pasożyta wpreparatach preparatach paso żyta w mikroskopowych mikroskopowych sporządzonych kału. sporz ądzonych zzka łu.

Zapobieganie Zapobieganie

Przestrzeganiezasad zasad •• Przestrzeganie higienyosobistej osobistej. higieny . Ochronagleby glebyprzed przed •• Ochrona zanieczyszczeniem zanieczyszczeniem fekaliami. fekaliami . Nienawo nawożenie ziemi •• Nie żenie ziemi fekaliami. fekaliami.

RZĘSISTEK POCHWOWY (Trichomonas vaginalis) • Pasożyt kosmopolityczny. • Pasożytuje w drogach moczowo-płciowych. • Wywołuje inwazję określaną rzęsistkowica albo trichomonozą. • Do zarażenia dochodzi głównie na drodze kontaktów seksualnych • Możliwe jest także zarażenie na drodze pośredniej: • • • • • • •

przybory toaletowe, ręczniki, mokre kostiumy kąpielowe, bielizna osobista, skażone urządzenia sanitarne, skażone narzędzia lekarskie, źle utrzymywane baseny (niewłaściwie chlorowane) ciepłe wody solankowe, o ciśnieniu zbliżonym do płynów ustrojowych człowieka

• Występują zarażenia okołoporodowe • Dotyczą zwykle noworodków płci żeńskiej, które otrzymują od matki estrogeny (sprzyjają rozwojowi inwazji w obrębie narządów płciowych dziecka) • Inwazje utrzymują się zwykle do czasu zaniku tych hormonów; (niemowlę pozostaje pod wpływem estrogenów przez 3 do 12 tygodni życia)

RZĘSISTEK POCHWOWY (Trichomonas vaginalis) Postać inwazyjna : trofozoit. Rozmnaża się przez podział i nie tworzy cyst. Porusza się za pomocą wici; cecha charakterystyczną jest obecność błony falującej. Kształt ciała: wrzecionowaty, gruszkowaty, zmienny. Wrota inwazji: pochwa, cewka moczowa. Człowiek jest jedynym żywicielem pasożyta.

RZĘSISTEK POCHWOWY (Trichomonas vaginalis) Objawy kliniczne • U k o b i e t T. vaginalis kolonizuje śluzówkę pochwy, rzadziej szyjki macicy powodując zapalenie pochwy, sromu, cewki moczowej, rzadziej szyjki macicy. • Inwazja objawia się produkcją skąpej i wodnistej lub obfitej i gęstej Inwa czasem pienistej wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu i szarożółtym lub zielonkawym zabarwieniu, zawierającej komórki pasożyta oraz bakterie; inwazji towarzyszą także inne objawy: świąd, pieczenie w okolicy krocza i w pochwie; objawy nasilają się w okresie miesiączkowym; błona śluzowa pochwy i szyjki – rozsiane czerwone wybroczyny. • U m ę ż c z y z n; pierwotniak powoduje zapalenie cewki moczowej, napletka i żołędzi, pęcherza moczowego; rzadziej gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. • Objawy: obfita śluzowo-ropna, mętna lub przeźroczysta wydzielina z cewki, często pienista o nieprzyjemnym zapachu; pieczenie i ból wzdłuż przebiegu cewki, częstomocz.

Materiały/metody diagnostyczne MATERIAŁY

U kobiet: Wymaz z pochwy, szyjki macicy, cewki, U mężczyzn: Wymaz z cewki lub spod napletka, także sperma, oraz osad z moczu

METODY

MIKROSKOPIA Preparat bezpośredni Preparat utrwalony i wybarwiony HODOWLA na podłożach sztucznych (znacznie czulsza metoda niż mikroskopia) SZYBKIE METODY DIAGNOSTYCZNE (wykrywanie Ag) WYKRYWANIE DNA Hybrydyzacja PCR

RZĘSISTEK POCHWOWY (Trichomonas vaginalis)

50

przestrzeganie podstawowych zasad higieny życia codziennego unikanie przygodnych kontaktów seksualnych stosowanie prezerwatyw stałe okresowe badania kontrolne u ginekologa

50

TOXOPLASMA GONDII

51

Pasożyt kosmopolityczny Szacuje się, że 1/3 światowej populacji jest zarażona T. gondii. Ekstensywność inwazji jest zmienna i zależy od regionu i wieku. Najwyższy odsetek odczynów dodatnich – notuje się w 4 dekadzie życia; szczególnie w krajach gdzie istnieje zwyczaj spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa (np. Francja) Do zarażenia dochodzi: • drogą pokarmową (warzywa, owoce, woda, ręce skażone o o c y s t a m i lub spożycie surowego, niedogotowanego mięsa zawierającego c y s t y) • drogą przezłożyskową (tachyzoit, z matki na płód w okresie parazytemii – zarażenie wrodzone) • drogą krwi (transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych; tachyzoit) • przez transplantacje narządów

51

TOXOPLASMA GONDII

•

W organizmach żywicieli pośrednich odbywa się rozmnażanie bezpłciowe, w fagocytach i wewnątrz innych komórek (powinowactwo do komórek mięśniowych i nerwowych).

•

Wraz z rozwojem odpowiedzi układu immunologicznego podziały tachyzoitów (trofozoity „szybkodzielące się”) ustają i dochodzi do tworzenia cyst wypełnionych bradyzoitami (trofozoitami „wolnodzielącymi się”).

•

Cysty rozwijają się w wielu tkankach, głównie jednak w tkance mięśniowej, nerwowej i w gałce ocznej.

•

W organizmach żywiciela ostatecznego odbywa się rozmnażanie płciowe (zachodzi w jelicie kotowatych), które prowadzi do powstania oocyst wydalanych z kałem

•

Oocysty odbywaja proces sporulacji w ciągu kilku dni po wydaleniu z kałem stając się inwazyjne. 52

Kotowate – żywiciele ostateczni

Ssaki, ptaki, także człowiek – żywiciele pośredni

52

TOXOPLASMA GONDII • postać nabyta bezobjawowa – powyżej 90% wszystkich zarażeń • postać nabyta węzłowa szczególnie u młodzieży (powiększenie węzłów szyjnych, karkowych, potylicznych) • postać nabyta oczna spotykana u osób dorosłych (zapalenie siatkówki, naczyniówki, zaburzenia widzenia, nadmierne łzawienie) • postać wrodzona u noworodków o ciężkim przebiegu z objawami triady Sabina-Pinkertona (wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe, zmiany naczyniówkowo-siatkówkowe w oku), też: małogłowie, małoocze, zaćma, hepatosplenomegalia, zapalenie mięśnia sercowego

53

53

TOXOPLASMA GONDII

54

• postać wrodzona lekka lub bezobjawowa ujawniająca się w kilka lub nawet kilkanaście lat po urodzeniu zmianami w oku lub niedorozwojem umysłowym • postać mózgowa i uogólniona - następstwo reaktywacji przebytego zarażenia, występująca u osób z deficytem odporności np. w AIDS, lub po terapii immunosupresyjnej (wskutek rozpadu cyst tkankowych i przekształcenia bradyzoitów w tachyzoity u osób z przebytą utajoną toksoplazmozą i osłabioną funkcją układu immunologicznego może dochodzić do reaktywacji zarażenia)

54

TOXOPLASMA GONDII

55

Testy serologiczne wykazujące obecność swoistych przeciwciał ELISA – IgG, IgM, IgA test Sabina-Feldmana; wykrywa głównie IgG PCR – DNA pasożyta; diagnostyka prenatalna

Wykazanie u noworodka p/c IgM i/lub IgA dowodzi wrodzonej toksoplazmozy

55

TOXOPLASMA GONDII PROFILAKTYKA

56

nie spożywać potraw z surowego i półsurowego mięsa, płukać dokładnie jarzyny i owoce przed spożyciem, myć dokładnie ręce po kontakcie z glebą, po przygotowywaniu potraw z mięsa lub po sprzątaniu kocich kuwet chronić artykuły spożywcze przed dostępem much i innych owadów nie karmić kotów surowym mięsem (koty powinny otrzymywać tylko gotowane mięso lub suchą karmę, powinno się ograniczyć polowanie kota na inne zwierzęta - głównie dzikie gryzonie)

chronić piaskownice i miejsca zabaw dzieci przed zanieczyszczeniem kocimi odchodami wykonywać badania serologiczne przed ciążą lub zaraz po zajściu w ciążę seronegatywne ciężarne powinny kontrolować się w każdym trymestrze 56

ECHINOCOCCUS GRANULOSUS

Żywiciel ostateczny

57

Żywiciel pośredni

Pies i dzikie psowate (wilk, lis, kojot, szakal)

Ok. 60 gatunków ssaków (owce, kozy, bydło, konie, świnie, króliki, zające, żyrafy), także człowiek

Drogi zarażenia

Per os

Jaja

Człowiek zaraża się przenosząc jaja na rękach z sierści psa lub z otoczenia zanieczyszczonego jego kałem lub spożywając jaja z zanieczyszczoną wodą lub pokarmem 57

Echinococcus granulosus Z jaj połkniętych przez żywiciela pośredniego w jelicie cienkim uwalniają się larwy - onkosfery, przebijają ścianę jelita i wraz z krwią wędrują do wątroby, czasem do płuc i innych narządów (gałka oczna, mózg, węzły chłonne, serce, nerki, śledziona, trzustka, a nawet kości) ci Onkosfery przekształcają się w małe pęcherzyki, ich rozwój trwa wiele lat i prowadzi do powstania torbieli bąblowcowych

58

Torbiel bąblowcowa, „wodny pęcherz”, hydatis-wodny jest: wypełniona płynem ma średnicę 1-15 cm jest otoczona warstwą tkanki łącznej wytworzonej przez gospodarza wewnątrz rozwijają się torebki lęgowe, a w nich protoskoleksy. Torebki lęgowe pękają i uwalniają do płynu pęcherza protoskoleksy, tworząc tzw. piasek bąblowcowy 58

ECHINOCOCCUS GRANULOSUS CHOROBOTWÓRCZOŚĆ

59

Inwazja powoduje u człowieka echinokokozę (bąblowicę) jednojamową Postaci kliniczne: Echinokokoza wątroby (60% przypadków) Echinokokoza płuc (20% przypadków) Echinokokoza nerek, serca, mózgu

Torbiele wątroby

Przebieg inwazji: zależny od wielkości, lokalizacji i liczby larw Często bezobjawowy Objawy kliniczne są głównie wynikiem ucisku torbieli bąblowcowych na otaczające tkanki Echinokokoza wątroby: ucisk na drogi żółciowe może spowodować żółtaczkę lub zastoinowe zapalenie dróg żółciowych

Powikłania: Wstrząs anafilaktyczny Wtórna echinokokoza

59

ECHINOKOKOZA JEDNOJAMOWA

Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka

Profilaktyka Profilaktyka

METODY OBRAZOWE (wykrycie torbieli): USG, RTG, CT

Regularne odrobaczanie psów

BADANIE PARAZYTOLOGICZNE (biopsja torbieli; haki, protoskoleksy)

Uniemożliwienie psom dostępu do wnętrzności zwierząt domowych np. owiec

METODY SEROLOGICZNE (wykrywanie swoistych przeciwciał; test ELISA, Western blot)

60

Mycie rąk po zabawie z psem

BADANIE HISTOPATOLOGICZNE (badanie ściany torbieli, barwienie metodą PAS warstwy laminarnej) TECHNIKI MOLEKULARNE (wykrywanie DNA pasożyta metodą PCR)

60

ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS Pasożyt o ograniczonym zasięgu występowania (półkula północna)

Żywiciel pośredni: mysz, szczur, nornica

Występuje endemicznie na Syberii, Alasce, w Kanadzie, USA, Japonii, centralnej i zachodniej Europie (Francja, Niemcy, Belgia, Szwajcaria, Austria, Czechy, Słowacja, Polska)

Żywiciel ostateczny: lisy, wilki, rzadziej psy i koty

W Polsce ogniska endemiczne znajdują się w północnowschodnim (Mazury) i północnym regionie kraju Cechy budowy – strobila 1-4 mm długości, 4 proglotydy) – główka (przyssawki, podwójny wieniec haków)

Człowiek jest przypadkowym żywicielem pośrednim Postać inwazyjna: jajo Drogi zarażenia: droga pokarmowa spożycie pokarmu (np. owoców i grzybów leśnych) zanieczyszczonego jajami wydalonymi przez żywicieli ostatecznych Grupę szczególnego ryzyka zarażenia E.multilocularis stanowią osoby mieszkające na terenach endemicznych, myśliwi, pracownicy leśni, weterynarze, garbarze

ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS

62

Z jaj w j. cienkim ż. pośredniego uwalniają się onkosfery, onkosfery przebijają ścianę jelita i wraz z krwią wędrują do wątroby i rozwijają się tworząc wielopęcherzykowatą strukturę (średnica nawet do 20 cm) zbudowaną z cienkościennych pęcherzyków; Po upływie 2-3 miesięcy wewnątrz torbieli powstają komory lęgowe z inwazyjnymi protoskleksami, protoskleksami między którymi znajduje się galaretowata masa; u ludzi liczba protoskoleksów jest znikoma Grupy komórek lub małe pęcherzyki rozprzestrzeniają się naczyniami krwionośnymi i powodują „przerzuty” (płuca, także np. mózg, kości) 62

ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS CHOROBOTWÓRCZOŚĆ

63

Echinokokoza wielojamowa (EW) 10-15 lat- okres inkubacji Początkowa faza inwazji bezobjawowa Inwazja powolna, chroniczna, trwająca latami Zmiany imitują proces nowotworowy, nowotworowy inwazja cechuje się rozrostem naciekającym tkanki i przerzutami poza wątrobę (głównie do płuc, rzadziej mózgowia i innych narządów) Nie leczona prowadzi w większości przypadków do zgonu w ciągu 10 lat.

63

ECHINOKOKOZA WIELOJAMOWA

Diagnostyka mikrobiologiczna mikrobiologiczna Diagnostyka METODY OBRAZOWE (wykrycie torbieli) USG, RTG, CT BADANIE PARAZYTOLOGICZNE (biopsja torbieli możliwa, ale mało przydatna ze względu na częstą obecność tzw.”jałowych torbieli”) METODY SEROLOGICZNE (wykrywanie swoistych przeciwciał; test ELISA, Western blot) BADANIE HISTOLOGICZNE (materiał pobrany śródoperacyjnie badanie ścian i struktury torbieli; barwienie PAS)

64

Profilaktyka Profilaktyka Dokładne mycie rąk szczególnie po kontakcie z glebą, runem leśnym i zwierzętami Dokładne mycie owoców leśnych Ograniczanie populacji lisów na terenach endemicznych Zachowanie ostrożności w kontakcie z lisami i innymi potencjalnymi żywicielami ostatecznymi

64

TOXOCARA CANIS, TOXOCARA CATI

65

Nicienie te są najczęściej spotykanymi pasożytami psów i kotów. Dojrzałe postacie lokalizują się w jelicie cienkim zwierząt. Forma inwazyjna dla człowieka – jajo zawierające larwę II-go stadium Jaja nabywają inwazyjności w środowisku zewnętrznym (6 - 15 dni, w zależności od panujących warunków środowiska) – GEOHELMINTOZA.

Glista psia może osiągać długość 12-18 cm

Człowiek – żywiciel niespecyficzny (pasożyt nie osiąga w organizmie ludzkim dojrzałości płciowej – migruje przez wiele lat w postaci larwalnej w tkankach i narządach). Glista kocia może osiągać długość 6-10 cm 65

TOXOCARA CANIS, TOXOCARA CATI

66

Jak dochodzi do zarażenia? - skażona

gleba, skażony pokarm, kontakty z zarażonymi zwierzętami oraz ich odchodami

Najczęściej chorują dzieci Zarażają się podczas zabawy z zarażonymi zwierzętami oraz w piaskownicach, piaskownicach w których znajdują się inwazyjne jaja glist. Do zarażenia przyczynia się brak nawyku mycia rąk. 66

U człowieka głównym źródłem zarażenia są młode psy

TOXOCARA CANIS

67

U ludzi: Z jaj w jelicie cienkim uwalniają się larwy, dostają się do naczyń krwionośnych błony śluzowej i dalej do różnych narządów i tkanek Larwy które trafią do włośniczek, niczek opuszczają układ naczyniowy i rozpoczynają wędrówkę w zajętych narządach Prowadzi to do krwawień, rozpadu tkanki, reakcji zapalnej i tworzenia ziarniniaków We wszystkich narządach z wyjątkiem CSN żywe larwy ulegają otorbieniu; mogą opuszczać torebki i kontynuować wędrówkę 67

TOXOCARA SP. CHOROBOTWÓRCZOŚĆ

68

• Choroba nosi nazwę toksokarozy • W wielu przypadkach inwazja przebiega bezobjawowo • Przypadki objawowe zwykle występują u dzieci w wieku od 2 do 5 lat (geofagia) • Objawy kliniczne zależą od lokalizacji i intensywności inwazji • Wyróżnia się następujące postaci kliniczne: – Trzewną, płucną , mózgową i oczną, oraz tzw. postać „utajoną”, w której objawy narządowe związane są z przewlekłą alergizacją – Inwazji, zwłaszcza postaci trzewnej często towarzyszą: eozynofilia, hepatosplenomegalia, hipergammaglobulinemia

68

TOKSOKAROZA

Diagnostyka Diagnostyka Badania serologiczne – oznaczanie swoistych przeciwciał – IgG, także możliwość wykrycia swoistych IgE ELISA, Western-blot

Często obserwuje się wzrost poziomu IgE

69

Profilaktyka Profilaktyka Zwalczanie inwazji Toxocara u psów i kotów, szczególnie u młodych szczeniąt i kociąt (odrobaczanie) Zabezpieczenie placów zabaw i piaskownic dla dzieci przed skażeniem kałem psim i kocim Dokładne mycie rąk po pracach w ogrodzie i u dzieci po zabawie w piasku Dokładne mycie warzyw i owoców przed spożyciem

69

70

TRICHNELLA SP. – GATUNKI CHOROBOTWÓRCZE 1.Trichinella britovi 2.Trichinella murrelli 3.Trichinella nativa 4.Trichinella nelsoni 5.Trichinella pseudospiralis (larwy nie ulegają spiralnemu skręceniu) 6.Trichinella papuae (brak spiralnego

Trichinella murrelli (zielony) – mała tolerancja na niskie temperatury

skręcenia larw)

7.Trichinella zimbabwensis (brak spiralnego skręcenia larw)

Trichinella nativa (żółta)- wysoka tolerancja na niskie temperatury

8.Trichinella spiralis KOSMOPOLITYCZNY

Trichinella nelsoni (czerwony) – brak tolerancji na niską temperaturę, duża tolerancja na wysokie temperatury

70

TRICHNELLA SPIRALIS WŁOSIEŃ KRĘTY

71

CZŁOWIEK ZARAŻA SIĘ SPOŻYWAJĄC:

Surowe i poddane niewłaściwej obróbce termicznej mięso (mięso świń domowych, dzików, koni, rzadziej niedźwiedzi i innych gatunków zwierząt). Wysuszone i marynowane mięso zawierające larwy Trichinella także może być przyczyną inwazji. Otorbione larwy mięśniowe są bardzo wytrzymałe. Ochłodzone do 2-4˚C przeżywają około 300 dni w mięśniach. W wysokiej temperaturze szybko giną, mogą jednak przetrwać suszenie i peklowanie. 71

TRICHNELLA SPIRALIS WŁOSIEŃ KRĘTY

72

Larwy uwalniają się pod wpływem soku żołądkowego, wnikają do komórek nabłonkowych w jelicie cienkim, cienkim gdzie osiągają dojrzałość płciową. Wkrótce po kopulacji samce giną. Samice żyją przez około 4-6 tygodni. Każda z samic rodzi około 200-1500 larw, które wnikają do warstwy podśluzówkowej. Larwy wędrując z krwią i limfą docierają do różnych narządów i tkanek ciała. Dalszy rozwój następuje tylko w komórkach mięsni prążkowanych, do których larwy docierają najwcześniej po 5 do 7 dniach od zarażenia.

72

TRICHNELLA SPIRALIS WŁOSIEŃ KRĘTY

73

Larwy wnikają do włókien mięśniowych, które ulegają transformacji w komórki „opiekuńcze” Po około 2 tygodniach od zarażenia rozpoczyna się proces otorbiania larw. larw

Komórka opiekuńcza

Początkowo larwy Trichinella są rozciągnięte wewnątrz komórki mięśniowej, następnie skręcają się spiralnie i stają się inwazyjne. Otorbione larwy Trichinella zachowują żywotność przez wiele (nawet do 20) lat w organizmie żywiciela. 73

TRICHNELLA SPIRALIS WŁOSIEŃ KRĘTY

74

Ciężkość i czas trwania objawów klinicznych zależą od liczby wnikających larw i tempa rozmnażania się włośni. Zaledwie 50-70 larw T.spiralis może wywołać chorobę u ludzi. Chorobotwórczość innych gatunków jest wyraźnie mniejsza.

Inwazja przebiega w 2 fazach: FAZA JELITOWA - okres inkubacji od 1-7 dni, zmiany patologiczne obejmują atrofię kosmków i zapalenie Objawy: nudności, wymioty, zaburzenia żołądkowo-jelitowe z biegunką, umiarkowana gorączka, możliwy jest przebieg bezobjawowy. FAZA POZAJELITOWA - okres inkubacji 7 lub więcej dni. Objawy: zapalenie mięsni z towarzyszącym bólem mięśniowym i zesztywnieniem, trudności w oddychaniu i przełykaniu, gorączka, obrzęk powiek i twarzy, wysypka skórna, mogą wystąpić krwawe wybroczyny dospojówkowe i podpaznokciowe. Powikłania: zapalenie mięśnia sercowego oraz zapalenie opon i mózgu. 74

WŁOŚNICA -TRICHINELOZA

75

Profilaktyka Profilaktyka Diagnostyka Diagnostyka W czasie fazy jelitowej jest trudna i jedynie w rzadkich przypadkach udaje się odnaleźć włośnie w kale lub w płynie dwunastniczym. W czasie fazy pozajelitowej larwy Trichinella można wykryć w bioptatach mięśni Wykrywanie DNA pasożyta metodą PCR w tkankach i płynach ustrojowych Badania serologiczne (ELISA, IF, Western-blot (począwszy od 3 tygodnia od zarażenia, w surowicy pojawiają się przeciwciała)

Unikanie spożywania surowego i/lub niedogotowanego mięsa niewiadomego pochodzenia (szczególnie wieprzowiny i dziczyzny) Gotowanie i smażenie mięsa przez odpowiednio długi czas – do zniknięcia różowego koloru (temperatura powyżej 80˚C zabija larwy włośnia) Mrożenie mięsa (-17ºC przez 20 dni; 23ºC przez 10 dni) Poprawa higieny sanitarnej wsi, wsi poprawa warunków hodowli świń (unikanie skarmiania świń odpadami surowego mięsa) Weterynaryjne badanie mięsa na obecność larw włośnia (w Polsce istnieje ustawowy obowiązek 75 poubojowego badania mięsa, od 1995 także koniny)