JEWISH HOME CH.10_SZAWUOT

DOM ŻYDOWSKI ROZDZIAŁ 10 Szawuot 1. Co oznacza słowo Szawuot? Szawuot to hebrajskie słowo oznaczające „Tygodnie”. Jest to nazwa żydowskiego święta upamiętniającego ofiarowanie Tory na Górze Synaj. 2. Kiedy obchodzimy Szawuot? Szawuot przypada w maju lub czerwcu, szóstego i siódmego dnia hebrajskiego miesiąca siwan. Ortodoksyjni i konserwatywni Żydzi świętują przez dwa dni, natomiast większość Żydów reformowanych tylko przez jeden dzień. 3. Skąd wywodzi się święto Szawuot? Szawuot, podobnie jak wiele innych żydowskich świąt, było pierwotnie starożytnym świętem rolniczym. W czasach biblijnych przypadało na koniec wiosennych zbiorów jęczmienia i na początek letnich zbiorów pszenicy. Tak jak dwa pozostałe żydowskie „święta pielgrzymie” – Pesach i Sukot, Szawuot wyróżniało się tym, że przynoszono wówczas ofiary z plonów do Świątyni w Jerozolimie. Zgodnie z pierwotnym charakterem tego święta, Tora określa je jako Chag HaKacir (Święto Zbiorów), Jom HaBikurim (Dzień Pierwszych Owoców), oraz Chag HaSzawuot (Święto Tygodni). Po zniszczeniu Świątyni w Jerozolimie, gdy nie można już było składać ofiar, Żydzi zaczęli ozdabiać swe domy i synagogi zielenią i kwiatami; w wielu żydowskich domach zwyczaj ten przetrwał do dziś. Co więcej, wielu mieszkańców współczesnego Izraela sprzedaje pierwsze owoce ze swych zbiorów, a uzyskany dochód przekazuje na rzecz Żydowskiego Funduszu Narodowego*. 4. Kiedy Szawuot stało się Świętem Ofiarowania (Nadania)Tory? Dla nas, współczesnych Żydów, Szawuot rozumiane jest przede wszystkim jako Święto Ofiarowania (Nadania) Tory. Określenie to wywodzi się z czasów biblijnych i pomaga wyjaśnić najbardziej znaną nazwę tego święta, „Tygodnie”. Poznaliśmy już zwyczaj liczenia omeru, praktykę odliczania czterdziestu dziewięciu dni (siedmiu tygodni), począwszy od drugiego dnia Pesach. Według Tory, dokładnie tyle czasu zajęła naszym przodkom podróż z Egiptu do podnóża Góry Synaj. Dlatego też, Tora nakazuje: „Ogłosicie dnia tego [dnia pięćdziesiątego], aby zgromadzenie świąteczne było u was…” (Kpł 23, 21). Żydzi helleńscy z III wieku p.n.e. nazywali to święto Pentekost, od dwóch greckich słów oznaczających „pięćdziesiąt”. Nazwa Szawuot symbolizuje *

Żydowski Fundusz Narodowy, Keren Kajemet le-Israel, powołany na początku XX wieku na Światowym Kongresie Syjonistycznym; jego celem było nabywanie i zagospodarowywanie ziemi w Palestynie (przyp. tłum.)

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 10

1

zatem zakończenie siedmiotygodniowej wędrówki, pielgrzymowania, które wiodło od życia pełnego prześladowań aż do ofiarowania Tory. Jest to jedyne ważne święto, nieposiadające wyznaczonej przez Torę konkretnej daty. Odliczamy tygodnie, a następnie świętujemy. 5. Kiedy zaczęto obchodzić Szawuot w znanej nam dziś formie? Jakiś czas po zniszczeniu Drugiej Świątyni. Miszna określa Szawuot mianem Zman Matan Toratenu, co oznacza dosłownie „czas nadania naszej Tory”. Już wówczas istniał zwyczaj, aby w Szawuot czytać fragmenty Tory mówiące o Dziesięciu Przykazaniach, jak też Księgę Rut. 6. Dlaczego w Szawuot czytamy Księgę Rut? Księga Rut, jeden z pięciu „zwojów” czy też megilot czytanych podczas ważnych świąt żydowskich, wyjątkowo pasuje do święta Szawuot. Według opowieści, po serii nieszczęśliwych wypadków rodzinnych Rut wyruszyła wraz ze swą teściową Noemi i szwagierką Orpą w drogę powrotną do ojczyzny Noemi w Judei. Zdając sobie sprawę, iż Rut i Orpie ciężko będzie się przystosować do życia w Judei, Noemi namawiała je do pozostania w rodzinnych stronach, w Moabie. Orpa zawróciła, Rut sprzeciwiła się jednak: „Nie nalegaj na mnie, abym cię opuściła i odeszła od ciebie; albowiem dokąd ty pójdziesz i ja pójdę; gdzie ty zamieszkasz i ja zamieszkam; lud twój – lud mój, a Bóg twój – Bóg mój” (Rt 1, 16-17). Późniejsi komentatorzy zwracają uwagę, że słowa te były nie tylko wyrazem lojalności i oddania, lecz także formalnym aktem konwersji na judaizm, Rut nie była bowiem Żydówką. Rut pozostała przy Noemi, zamieszkała z nią i otoczyła ją opieką. Codziennie chodziła na pola, aby zebrać tę część plonów, którą zgodnie z żydowskim prawem pozostawiano dla ubogich. Właściciel pola, Boaz, daleki krewny Noemi, zakochał się w Rut i poślubił ją. Ich syn Obed był ojcem Jessego, ojca Dawida. Lojalna konwertytka Rut była zatem prababką Dawida, króla Izraela. Podaje się trzy wyjaśnienia dla zwyczaju czytania Księgi Rut w Szawuot. Pierwsze i najbardziej oczywiste wytłumaczenie jest takie, że historia ta miała miejsce podczas letnich zbiorów. Po drugie, Księga Rut przypomina nam o naszych zobowiązaniach wobec judaizmu. Jeśli Rut, konwertytka, mogła mimo licznych trudności wykazać się takim oddaniem dla judaizmu, to my także możemy odnaleźć w naszej tradycji trwałe źródło błogosławieństwa. Po trzecie, niektórzy uczeni twierdzą, że czytamy Księgę Rut, ponieważ przypomina nam o wielkim królu Dawidzie. 7. Co wspólnego z Szawuot ma Król Dawid? Wedle żydowskich podań ludowych Szawuot to dzień zarówno narodzin, jak i śmierci króla Dawida (uważano, że w dzień tego święta zmarł również Abraham, a urodził się patriarcha Izaak). Do dziś w Szawuot Żydzi czytają psalmy (tradycyjnie przypisywane Dawidowi). W Izraelu podczas Szawuot setki Żydów pielgrzymują do Wzgórza Syjon DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 10

2

oraz do grobu króla Dawida. W nielicznych ortodoksyjnych synagogach na całym świecie zapala się 150 świec, jedną dla każdego ze 150 psalmów, aby upamiętnić tego wielkiego żydowskiego przywódcę. 8. Czy są jeszcze inne szczególne zwyczaje związane z Szawuot? Tak. Podtrzymując praktykę zapoczątkowaną przez żyjących w XVI wieku mistyków, w Szawuot wielu Żydów czuwa przez całą noc, czytając specjalną księgę, zawierającą fragmenty z początku i końca każdej księgi Biblii i Miszny. Zwyczaj ten, zwany tikun lejl Szawuot, symbolizuje nasze oddanie dla Tory, odróżnia nas też od naszych pustynnych przodków. Jak głosi legenda, w noc poprzedzającą ofiarowanie Tory na Synaju wszyscy Żydzi na pustyni pogrążyli się we śnie, a Mojżesz musiał ich zbudzić, aby mogli otrzymać swój cenny dar. Z nami jest inaczej – zawsze jesteśmy gotowi na przyjęcie Tory. Rodziny żydowskie przestrzegające tradycyjnych zasad przygotowują na Szawuot dwie chałki, po jednej dla każdej z tablic prawa. Tradycyjnie spożywane są też potrawy na bazie produktów mlecznych, zwłaszcza sernik i naleśniki z serem (w jidysz: blinczes). Ten przepyszny zwyczaj symbolizować ma słodycz Tory, a ponadto „krainę mlekiem i miodem płynącą”, do której mieli niebawem wkroczyć Żydzi, jak też nakaz wystrzegania się bałwochwalstwa, takiego jak w przypadku historii ze złotym cielcem (symbolizowanej przez mięso). Z Szawuot wiąże się też uroczystość konfirmacji. 9. Kiedy wprowadzono konfirmację? Po raz pierwszy uroczystość konfirmacji odbyła się w 1810 r. w Niemczech; w Ameryce Północnej wprowadzono ją w 1847 r. w kongregacji Emanu-El w Nowym Jorku. Konfirmacja szybko stała się popularną i powszechną reformowaną uroczystością dla chłopców i dziewcząt, która zastąpić miała przeznaczoną tylko dla chłopców bar micwę. Z czasem także wiele konserwatywnych kongregacji wprowadziło konfirmację. Uroczystość bar micwy okazała się jednak na tyle popularna, że w reformowanych kongregacjach zaczęto powoli do niej powracać, wprowadzając dodatkowo bat micwę dla dziewcząt. Dalej obchodzono jednak konfirmację; ten nowy zwyczaj, który zawdzięczamy ruchowi reformowanemu, podkreśla najważniejszy dziś wymiar święta Szawuot. 10. Dlaczego uroczystość konfirmacji odbywa się w Szawuot? Nasi przodkowie stali na Synaju, aby otrzymać Torę; analogicznie, konfirmacja stanowi czas, gdy Żydzi przygotowują się do potwierdzenia swej przynależności do narodu żydowskiego. Niektórzy Żydzi czynią to w wieku piętnastu lub szesnastu lat, inni zaś podczas uroczystości konfirmacji dla dorosłych. Każda uroczystość konfirmacji niesie jednak ważne przesłanie związane z Szawuot. Żydzi, którzy wyszli z Egiptu, nie byli prawdziwie wolni, dopóki nie przyjęli na siebie zobowiązania w postaci Tory, wiążącego się z koniecznością samodyscypliny DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 10

3

oraz życia zgodnego z żydowskimi wartościami. Nie byli całkowicie wolni, dopóki nie powiedzieli jako naród: naase weniszma, „uczynimy i wysłuchamy”. W moim przekonaniu, święto Szawuot nie przez przypadek nazywane jest Zman Matan Toratenu, „czasem ofiarowania (nadania) naszej Tory” – ofiarowania, a nie przyjęcia. Tora jest dla nas dostępna, lecz tylko my – poprzez nasze działania – możemy ją przyjąć i uczynić z niej naszą osobistą własność, na każdy dzień naszego życia.

przeł. Marzena Szymańska

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 10

4