JEWISH HOME CH.2_SZABAT

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

ROZDZIAŁ DRUGI SZABAT ŚWIECE SZABATOWE 1. Dlaczego zapalamy świece szabatowe? Zapalenie świec symbolizuje rozpoczęcie Szabatu. Praktyka ta została wprowadzona przez rabinów, a z czasem zwyczaj ten zyskał status prawa. 2. Kto może zapalać świece szabatowe? Tradycja żydowska wymaga, aby to pani domu zapalała świece szabatowe, począwszy od pierwszego Szabatu po jej zamążpójściu. Jeśli jednak żadna kobieta nie jest obecna, mężczyzna musi sam zapalić świece szabatowe, zapalanie świec jest bowiem obowiązkowym elementem obchodów Szabatu, niekoniecznie przypisanym do jednej z płci. 3. Ile świec powinniśmy zapalić? Prawo żydowskie wymaga, abyśmy zapalili co najmniej dwie świece – w związku z tym, iż czwarte z Dziesięciu Przykazań występuje w dwóch różnych fragmentach Tory, za każdym razem w innej formie: a. Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go uświęcić. b. Przestrzegaj dnia Szabatu, aby go uświęcić. Można zapalić więcej niż dwie świece, zwykle zapala się jednak właśnie dwie. 4. Czy są jakieś specjalne wymagania odnośnie koloru i kształtu świec szabatowych? Nie. Zwyczajowo używa się białych świec wykonanych specjalnie z myślą o Szabacie, można jednak użyć świec dowolnego koloru, jeśli tylko będą palić się przez wystarczająco długi okres czasu. 5. Kiedy zapalamy świece szabatowe? Ortodoksyjni Żydzi zapalają świece szabatowe około 15-20 minut przed zachodem słońca. Latem świece szabatowe często zapala się nieco wcześniej, zmrok zapada bowiem dopiero późnym wieczorem. Żydowska tradycja nakazuje, aby nie zapalać świec po zachodzie słońca. Te praktykowane przez ortodoksyjnych Żydów zwyczaje nie są ściśle przestrzegane w reformowanych domach żydowskich, w których świece szabatowe zapala się zwykle bezpośrednio przed posiłkiem szabatowym, niezależnie od tego, czy ma on miejsce przed, czy też po zachodzie słońca.

1

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

6. Jak przebiega rytuał zapalania świec szabatowych? Prawa związane z Szabatem zabraniają palenia jakiegokolwiek ognia po rozpoczęciu Szabatu. Z tego powodu zapalamy świece przed wypowiedzeniem błogosławieństwa, jako że odmówienie brachy równoznaczne jest z rozpoczęciem Szabatu. Jednakże, ponieważ błogosławieństwo powinno zawsze poprzedzać daną czynność, podczas wypowiadania tej brachy zakrywamy sobie oczy, tak, aby nie patrzeć na palące się świece do chwili, gdy błogosławieństwo zostanie już wypowiedziane. Kolejność jest zatem następująca: a. Zapalenie świec. b. Zakrycie lub zamknięcie oczu. c. Wypowiedzenie błogosławieństwa: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam aszer kidszanu bemicwotaw weciwanu lehadlik ner szel Szabat, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Królu wszechświata, który uświęcił nas przykazaniami i polecił nam zapalać świecę szabatową”. KIDUSZ SZABATOWY W PIĄTKOWY WIECZÓR 1. Co oznacza słowo „kidusz”? Hebrajskie słowo „kidusz” oznacza „uświęcenie”; słowo to wywodzi się od tego samego rdzenia, co termin kadosz, oznaczający: „święty”. 2. Dlaczego podczas Szabatu odmawiamy kidusz? W Księdze Wyjścia zawarte jest czwarte przykazanie: „Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go uświęcić” (Wj 20, 8). Rabini zinterpretowali słowo „pamiętaj” jako nakaz uświęcania Szabatu zarówno na jego początku, jak i na końcu. Ceremonia hawdali wypełnia tę micwę na zakończenie Szabatu, a kidusz na jego rozpoczęcie. 3. Dlaczego kidusz odmawiany jest nad winem? W judaizmie wino symbolizuje radość i życie. Choć w Torze nie pojawia się żadna konkretna wzmianka o winie w nawiązaniu do kiduszu, rabini ogłosili, iż kidusz powinien być odmawiany właśnie nad winem („…Bore pri hagafen”). Zdając sobie sprawę, że niektórzy mogą nie dysponować winem, rabini zarządzili też jednak, iż kidusz może być odmawiany nad chałką – w takim przypadku zamiast modlitwy nad winem odmawia się błogosławieństwo Moci. 4. Kto odmawia kidusz? Choć zgodnie ze zwyczajem kidusz powinien odmawiać co najmniej jeden dorosły mężczyzna, rytuał ten jest wymogiem związanym z samym Szabatem, jego wypełnianie

2

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

nie jest zatem koniecznie przypisane wyłącznie do jednej z płci. Jeśli nie ma dorosłego mężczyzny, kidusz odmawia lub śpiewa kobieta. Także wszyscy obecni przy stole mogą przyłączyć się do kiduszu, jeśli mają na to ochotę. 5. Czy każdy kielich może pełnić rolę kielicha kiduszowego? Nie ma określonych wymogów odnośnie kształtu lub wyglądu, jakie posiadać powinien kielich kiduszowy. Można użyć dowolnego kielicha lub kubka, na przestrzeni wieków powstawały jednak piękne kielichy przeznaczone specjalnie na Szabat, wykonane z myślą o uczczeniu Szabatu oraz podkreśleniu jego wyjątkowego znaczenia. Tradycja nakazuje jedynie, aby w kielichu tym mogło pomieścić się co najmniej ok. 100 ml wina. 6. Czy do kiduszu możemy użyć dowolnego rodzaju wina? Nie. Nie, jeśli chcemy przestrzegać tradycji. Bracha „…Bore pri hagafen” odnosi się do owocu winorośli. Oznacza to, że wino musi być zrobione z winogron, a nie z innych owoców. Wino to powinno być również koszerne. Jeśli komuś z rodziny z powodów zdrowotnych nie wolno pić wina, może odmówić kidusz nad sokiem winogronowym, który także powinien być koszerny, jeśli chcemy ściśle przestrzegać tradycyjnej praktyki. Rodziny wyznające judaizm reformowany mogą przestrzegać kaszrutu bądź nie, a zatem używać wina lub soku winogronowego koszernego lub niekoszernego, wedle własnego uznania. 7. Jak przebiega kidusz szabatowy? Oto trzy elementy, które wchodzą w skład tradycyjnego kiduszu szabatowego: a. Pochodzący z Tory fragment opowieści o stworzeniu, opisujący, jak Bóg odpoczywał siódmego dnia i jak błogosławił i uświęcił ten dzień (Rdz 1, 31 – 2, 3). b. Błogosławieństwo nad winem. c. Błogosławieństwo samego Szabatu. 8. Dlaczego błogosławieństwo nad winem poprzedza błogosławieństwo Szabatu? Istnieje piękna przypowieść, wyjaśniająca wedle niektórych, dlaczego obowiązuje właśnie taka kolejność. Ludzie bogaci spierali się z ubogimi o to, którą z tych brachot powinno się wypowiadać jako pierwszą. Bogaci mówili: „Najpierw powinniśmy odmawiać błogosławieństwo Szabatu. Czymże jest wino? Jeśli tylko będziemy chcieli, możemy pić wino każdego dnia!”. Biedni powiedzieli zaś: „Najpierw powinniśmy odmawiać błogosławieństwo nad winem. Szabat jest dla nas bardzo ważny, i chcemy go uczcić. Jednakże, wino wiąże się dla nas z poświęceniem. Musimy oszczędzać i odmawiać sobie wielu rzeczy, aby w Szabat stać nas było na wino. Uszanujcie nasze poświęcenie. Odmawiajmy najpierw błogosławieństwo nad winem”. Rabini dyskutowali

3

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

między sobą, aż w końcu postanowiono, że błogosławieństwo nad winem powinno być pierwsze – na znak szacunku dla poświęceń, do których zmuszeni są ludzie ubodzy.

CHAŁKA SZABATOWA 1. Co oznacza hebrajskie słowo „chala”? Słowo „chala” oznacza „ciasto” i odnosi się do specjalnego, zaplecionego w warkocz bochenka chleba, spożywanego przez Żydów w Szabat oraz podczas innych specjalnych okazji. 2. Dlaczego wypowiadamy błogosławieństwo nad chałką? Zgodnie z tradycją żydowską przed przystąpieniem do każdego posiłku należy wypowiedzieć brachę, w której wyrażamy wdzięczność Bogu – wiąże się to z przekonaniem że ludzie winni są wdzięczność Bogu za to, iż zapewnia On pożywienie wszystkim żywym istotom. Niektórzy uważają, że brachę przed jedzeniem wypowiadamy również po to, aby podkreślić różnicę pomiędzy ludźmi a zwierzętami. Postaw talerz z jedzeniem przed głodnym zwierzęciem, a rzuci się ono na nie bez chwili zastanowienia – ludzie wypowiadają natomiast błogosławieństwo, zarówno przed, jak i po jedzeniu. 3. Tradycyjnie na Szabat przygotowuje się dwie chałki. Dlaczego? Zgodnie z tradycją na Szabat przygotowujemy dwie chałki, na pamiątkę podwójnej porcji manny, jaka spadła na pustynię po to, aby podczas Szabatu żaden Żyd nie musiał zbierać pożywienia (Wj 16, 22-32). Wedle innej interpretacji, szykując dwie chałki spełniamy podwójny biblijny nakaz, symbolizowany przez zawarte w Torze dwie wersje jednego z Dziesięciu Przykazań: „Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go uświęcić” (Wj 20, 8) oraz „Przestrzegaj dnia Szabatu, aby go uświęcić” (Pwt 5, 12). 4. Przed błogosławieństwem zarówno chałki jak i nóż przy użyciu którego będziemy je kroić są zakryte. Dlaczego? W przekonaniu rabinów chałka nauczać miała o tym, jak cenne są dwie ważne żydowskie wartości: ludzka godność oraz pokój. Spoglądając na stół szabatowy można zauważyć, że świece umieszczone są w pięknych świecznikach, a wino nalewa się do wspaniałego kielicha kiduszowego. Gdy odmawiane są nad nimi brachy, chałka leży osamotniona na stole. Widząc to, rabini nakazali zakrywać chałkę, tak, aby jej uczucia nie zostały zranione przez to, iż pozornie odgrywa ona zaledwie drugorzędną rolę. Jeden z rabinów powiedział: „Uczy nas to, że należy dbać o uczucia nawet rzeczy nieożywionych – o ile bardziej powinniśmy zatem troszczyć się o uczucia innych ludzi”. Zwyczaj zakrywania chałek uczyć ma nas zatem o tym, jak ważna jest ludzka godność. 4

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

Po co jednak zakrywamy nóż? Nóż postrzegany jest jako narzędzie wojny i przemocy, w Szabat nasze myśli skupiać mają się zaś na pokoju i harmonii. Nóż zakrywamy zatem po to, aby usunąć z zasięgu wzroku wszelkie widoczne symbole przypominające o panującej na świecie przemocy. Wedle innej tradycji nie powinno się w ogóle używać noża, na pamiątkę pochodzącego od proroka wersetu: „Przekują swoje miecze na lemiesze, a swoje włócznie na sierpy…” (Iz 2, 4). Chałki łamane są wówczas ręcznie, a ich kawałki rozdawane są wszystkim obecnym. Niezależnie od zastosowanego przez nas sposobu, najważniejsza jest tu lekcja o tym, jak ważną i cenną wartością jest pokój. 5. Jak brzmi błogosławieństwo nad chałkami? a. Zwykle głowa rodziny odkrywa chałki i wypowiada błogosławieństwo Moci, które brzmi następująco: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam hamoci lechem min haarec, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Władco świata, który wydobywa z ziemi chleb”. Inne siedzące przy stole osoby powinny przyłączyć się do odmawiania błogosławieństwa lub odpowiedzieć „amen” na jego zakończenie. b. Następnie chałki krojone są lub łamane na kawałki, które rozdaje się wszystkim obecnym. c. Chałkę przed zjedzeniem tradycyjnie posypuje się solą. Praktyka ta wyjaśniana jest na dwa sposoby. Po pierwsze, sól jest przyprawą, jak najbardziej uzasadnione jest zatem używanie jej podczas tej wyjątkowej okazji, jaką jest wieczór szabatowy. Inni wyjaśniali zaś, że sól przypominać ma członkom rodziny o biblijnym wersecie: „W pocie oblicza twego będziesz musiał zdobywać chleb….” (Rdz 3, 19). Chałka jest zatem namacalnym symbolem ważnych żydowskich wartości, nakazujących dbać o pokój i o godność ludzką, podkreślających znaczenie każdej poszczególnej jednostki, konieczność okazywania wdzięczności Bogu oraz przeświadczenie o wyjątkowym statusie ludzi – wszystkie te idee są ważnymi i jak najbardziej odpowiednimi motywami na Szabat.

BŁOGOSŁAWIENIE SWOICH DZIECI W SZABAT Zgodnie z jedną z żydowskich tradycji w Szabat rodzice błogosławią swoje dzieci. Ten piękny zwyczaj wywodzi się od jednej z najbardziej poruszających opowieści biblijnych. Wszyscy wiemy, że Józef został sprzedany do niewoli przez swoich braci (Rdz 37), którzy okłamali swego ojca Jakuba i powiedzieli mu, że Józef został zabity przez 5

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

dzikie zwierzę. Wiele lat później, Józef, który zarządzał już wówczas całym Egiptem, ponownie spotkał się ze swymi braćmi; wydarzenia te przedstawione są w pięknej biblijnej opowieści o pojednaniu pomiędzy rodzeństwem (Rdz 45). Józef sprowadził następnie do Egiptu swojego ojca, aby dbać o niego w ostatnich latach jego życia. Gdy Jakub leżał już na łożu śmierci, przywołał Józefa, chcąc go pobłogosławić. Józef zjawił się ze swymi dwoma synami, Efraimem i Menasze, których Jakub nigdy wcześniej nie widział. Oto jak Tora (Rdz 48, 8-11 oraz Rdz 48, 20) opisuje tę poruszającą scenę: „I spostrzegł Izrael [tak nazywano Jakuba] synów Józefa i rzekł: ‘Któż ci są?’ I odpowiedział Józef ojcu swojemu: ‘Synowie to moi, których dał mi tu Bóg”. I rzekł: „Przyprowadźcie ich do mnie, a pobłogosławię ich”. A oczy Izraela przytępiły się od starości, nie mógł dojrzeć. I przybliżył ich do niego, a on ucałował ich, i uściskał ich. I rzekł Izrael do Józefa: ‘Oglądać oblicza twojego nie spodziewałem się, a oto pokazał mi Bóg i potomstwo twoje!’. (…) I błogosławił im w ów dzień, mówiąc: „Tobą błogosławić będzie Izrael [lud żydowski] w słowach: ‘Oby uczynił cię Bóg jako Efraima i jako Menasze!”. Historia błogosławieństwa dzieci przeżywana jest na nowo za sprawą prostej ceremonii szabatowej, która odbywa się tuż po błogosławieństwie nad świecami, przed kiduszem. Rodzic kładzie obie ręce na pochylonej głowie dziecka i wypowiada następujące błogosławieństwo: (dla synów) Jesimcha Elohim keEfrajim wechiMenasze, „Niech Bóg uczyni cię takim, jak Efraim i Menasze”. (dla córek) Jesimech Elohim keSara, Riwka, Rachel, weLea, „Niech Bóg uczyni cię taką, jak Sara, Rebeka, Rachela i Lea (cztery historyczne pramatki żydowskie). Rodzic odmawia następnie tradycyjne potrójne błogosławieństwo nad wszystkimi dziećmi: Jewarechecha Adonaj wejiszmerecha. Jaer Adonaj panaw elecha wichuneka. Jisa Adonaj panaw elecha wejasem lecha szalom, „Niech Adonaj cię błogosławi i otoczy cię opieką”. „Niech Adonaj sprawi, że światło Jego oblicza świecić będzie nad tobą i niech będzie dla ciebie łaskawy”. „Niech Adonaj wzniesie nad tobą Swe oblicze i niech obdarzy cię pokojem”. Jeśli niektóre z naszych wspomnień pozostają z nami przez całe życie, to błogosławieństwo rodziców jest z pewnością jednym z nich. Być może powinieneś rozważyć włączenie tego, jakże często zaniedbywanego – czy wręcz zapomnianego – rytuału do obchodów Szabatu w gronie twojej rodziny.

6

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

HAWDALA SZABATOWA 1. Co oznacza słowo „hawdala”? „Hawdala” to hebrajskie słowo oznaczające „oddzielenie”, czy też „rozróżnienie”; jest to również nazwa specjalnego, pięknego rytuału, który zgodnie z tradycją oficjalnie kończy Szabat, „oddzielając” go od początku nowego tygodnia. Ceremonię hawdali obchodzi się obecnie w coraz większej liczbie reformowanych domów żydowskich. Jej popularność w judaizmie reformowanym wzrosła głównie za sprawą jej częstego praktykowania podczas spotkań, zjazdów oraz zajęć w ramach obozów organizowanych przez North American Federation of Temple Youth [stowarzyszenie reformowanej młodzieży żydowskiej, działające na terenach Ameryki Północnej – przyp. tłum.] 2. Kiedy odbywa się ceremonia hawdali? U Żydów ortodoksyjnych modlitwy hawdalowe zwyczajowo odmawia się zarówno w synagodze, po sobotnim nabożeństwie Maariw (wieczornym), jak i w domu, tak, aby mogli uczestniczyć w nich wszyscy członkowie rodziny. Zgodnie z tradycją ceremonia hawdali rozpoczyna się w dowolnym momencie po zapadnięciu zmroku; wedle tradycji ortodoksyjnej może ona zostać odprawiona aż do następnego wtorku wieczorem. W reformowanych domach żydowskich w których odprawia się hawdalę ceremonia ta odbywa się zwykle w sobotni wieczór. 3. Kto odmawia modlitwy hawdalowe? Zwyczajowo czyni to dorosły mężczyzna, podobnie jednak jak wiele innych obrzędów, hawdala jest tradycyjnym zwyczajem powiązanym z samym Szabatem, prawo do jej odmawiania nie jest zatem przypisane wyłącznie do jednej z płci. Hawdalę mogą odmawiać zarówno mężczyźni jak i kobiety. 4. Skąd wywodzi się zwyczaj urządzania ceremonii hawdali? Jak głosi tradycja, zwyczaj urządzania hawdali został wprowadzony przez „Mężów Wielkiego Zgromadzenia”. Jej ugruntowanie w prawie halachicznym wyjaśniano, powołując się na czwarte z Dziesięciu Przykazań: „Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go uświęcić” (Wj 20, 8). Rabini uznali, że „pamiętanie” o Szabacie wymaga „uświęcenia go” zarówno na jego początku (kidusz), jak i na końcu (hawdala). 5. Jakie elementy wchodzą w skład ceremonii hawdali? Tradycyjna ceremonia hawdali obejmuje pięć elementów: a. Wprowadzający ustęp wysławiający Boga (wypowiadany po hebrajsku), nawiązujący do motywu zbawienia; w jego skład wchodzą wersety z Księgi Izajasza, Księgi Psalmów oraz Księgi Estery.

7

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

b. Błogosławieństwo nad kielichem wina: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam bore pri hagafen, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Władco wszechświata, Stwórco owocu winorośli”. c. Błogosławieństwo nad wonnościami (besamim), znajdującymi się w specjalnym pojemniku na przyprawy [zwanym besaminką lub balsaminką – przyp. tłum.]: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam bore mine besamim, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Władco wszechświata, Stwórco wielu rodzajów wonności”. d. Błogosławieństwo nad światłem, do którego używa się specjalnej, splecionej świecy hawdalowej, zawierającej co najmniej dwa knoty: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam bore meore haesz, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Władco wszechświata, Stwórco świateł ognia”. e. Końcowa modlitwa, mająca przede wszystkim na celu podkreślenie różnicy pomiędzy świętością Szabatu a pozostałymi dniami tygodnia: Baruch Ata Adonaj Elohenu Melech haolam hamawdil bejn kodesz lechol bejn or lechoszech bejn Israel leamim bejn jom haszwii leszeszet jeme hamaase. Baruch Ata Adonaj hamawdil bejn kodesz lechol, „Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, Władco wszechświata, który rozdziela święte od powszedniego, światło od ciemności, Izrael od innych ludów, siódmy dzień od sześciu dni pracy. Bądź błogosławiony, Adonaj, Boże nasz, który rozdziela święte od powszedniego”. W wielu domach na zakończenie tej ceremonii śpiewa się trzy utwory: a. Melodię opartą na modlitwie Hamawdil. b. Elijahu haNawi (Prorok Eliasz) c. Szawua Tow (Dobry Tydzień) 6. Dlaczego podczas ceremonii na zakończenie Szabatu pojawia się ustęp dotyczący zbawienia? Po pierwsze, w judaizmie dość powszechne jest, że różne obrzędy poprzedzane są wersetami z Pisma. Na przykład, jak już się dowiedzieliśmy, kidusz szabatowy poprzedzony jest pochodzącym z Księgi Rodzaju fragmentem opowieści o stworzeniu. Po drugie, ortodoksyjni Żydzi postrzegali Boga jako Obrońcę przed wszelkimi problemami czy też sytuacjami kryzysowymi, jakie mogą przydarzyć się w nadchodzącym tygodniu – dlatego też nowy tydzień rozpoczynano od podziękowania Bogu za minione błogosławieństwa i od wyrażenia zaufania, jakie pokładamy w Bogu na przyszłość.

8

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

7. Dlaczego odmawiamy błogosławieństwo nad winem? Błogosławieństwo nad winem wypełniać ma biblijny nakaz „upamiętnienia” Szabatu, to rabini postanowili jednak, że używać będziemy w tym celu właśnie wina, które symbolizować ma życie i radość. Z szacunku dla ubogich bądź dla tych, którzy mogą nie dysponować winem, tradycja zezwala jednak na wykorzystanie dowolnego innego napoju – za wyjątkiem wody. Odmawia się wówczas błogosławieństwo odpowiednie dla danego napoju. 8. Dlaczego odmawiamy błogosławieństwo nad wonnościami? Jak głosi pewna legenda rabiniczna, każdy Żyd w Szabat otrzymuje dodatkową duszę (neszama jetera), która opuszcza nas, gdy Szabat dobiega końca. Wąchanie wonności (besamim) stało się zatem symbolicznym sposobem na dodanie sił duszy, która w nas pozostała, oraz na wynagrodzenie każdemu Żydowi utraty dodatkowej siły duchowej. Wonności przechowywane są zwykle w specjalnym pojemniku (besamince) wykonanym ze srebra, drewna lub innego materiału. Na przestrzeni wieków Żydzi wykonywali przepiękne besaminki. Jeśli chcesz, możesz przygotować własny pojemnik na przyprawy. 9. Dlaczego odmawiamy błogosławieństwo nad światłem, a w szczególności nad specjalną, splecioną świecą? Wedle Tory światło było pierwszą rzeczą, jaką stworzył Bóg, uznano zatem, że dobrze będzie rozpocząć nowy tydzień od błogosławieństwa światła. Światło symbolizuje też Bożą obecność, jak również obecny w każdym człowieku boski potencjał. Zwyczaj używania specjalnej, splecionej świecy wywodzi się od rabinicznej interpretacji błogosławieństwa nad światłem. Ponieważ dosłowny przekład tego błogosławieństwa brzmi: „Stwórco świateł (liczba mnoga) ognia”, rabini zarządzili, że używać mamy co najmniej dwóch świec z dwoma knotami. Stąd wywodzi się zwyczaj używania splecionej świecy hawdalowej. Jeśli nie ma takiej pod ręką, można użyć dwóch zwykłych świec, płomienie z dwóch knotów muszą jednak łączyć się w taki sposób, aby powstał pojedynczy płomień. 10. Jak przebiega tradycyjna domowa ceremonia hawdali? a. Któremuś z członków rodziny (zwykle dziecku) daje się świecę hawdalową do trzymania. b. Prowadzący ceremonię napełnia po brzegi kielich z winem, zapala świecę hawdalową i wypowiada błogosławieństwo nad winem. Na tym etapie nie pije on/ona jeszcze wina. c. Prowadzący podnosi besaminkę i wypowiada błogosławieństwo nad wonnościami. Następnie wącha je i przekazuje pojemniczek innym członkom rodziny, aby także oni mogli powąchać wonności. 9

DOM ŻYDOWSKI

ROZDZIAŁ 2

d. Wypowiadane jest błogosławieństwo nad świecą hawdalową. Podczas odmawiania tego błogosławieństwa prowadzący zwyczajowo patrzy na swoje dłonie lub paznokcie w świetle płomienia. e. Odmawiana jest modlitwa Hamawdil. f. Prowadzący nalewa kilka kropel wina na talerz i gasi w nich świecę. g. Prowadzący pije wino z kielicha i przekazuje go kolejno innym członkom rodziny, którzy w międzyczasie śpiewają: (1) Hamawdil, (2) Elijahu haNawi, oraz (3) Szawua Tow. 11. Dlaczego patrzymy na nasze dłonie w świetle świecy? Zgodnie z tradycją nie powinno się odmawiać błogosławieństwa „na próżno”, bez czynienia użytku z tego, co błogosławimy – stąd wywodzi się zwyczaj „wykorzystywania” światła świecy. 12. Dlaczego śpiewamy „Elijahu haNawi” oraz „Szawua Tow”? Dla ortodoksyjnych Żydów przybycie Eliasza zwiastować będzie nadejście Mesjasza, dla Żydów reformowanych Eliasz symbolizuje natomiast nadzieję na nadejście ery mesjanicznej, kiedy to wszyscy ludzie będą wspólnie pracować na rzecz lepszego świata. Właśnie dlatego dobrze pasujący na zakończenie Szabatu utwór Szawua Tow (dobry tydzień) łączony jest ze słowami wyrażającymi nadzieję na nastanie społeczeństwa, w którym panować będzie sprawiedliwość i pokój.

przeł. Marzena Szymańska

10