Konrad T. Lewandowski - Magnetyzer (B)

Konrad T. Lewandowski

Magnetyzer

Magnetyzer

1. Zapach octu Kolejka

elektryczna

linii

EKD

z

narastającym

wizgiem

rozpędzających się motorów przecięła ulicę Chałubińskiego i energicznie łoskocząc, pomknęła Nowogrodzką ku stacji końcowej przy Marszałkowskiej. Policjant kierujący ruchem zagwizdał, machnął ręką i na torach dostojnie zaklekotały dwie dorożki. Z donośnym warkotem minęła je ciężarówka z reklamą proszku „Persil pierze wszystko” na drewnianej burcie. Jerzy ruszył na drugą stroną Nowogrodzkiej, stwierdzając ze zdziwieniem, że spora część oczekujących na przejściu dla pieszych, przeważnie dzieciaków, ale też niemało dorosłych, wcale nie ruszyło się z miejsc. Widać przyjezdni z prowincji, przyszli popatrzeć na elektryczny pociąg i czekali teraz na rychły powrót składu. Wybudowana w zeszłym roku podmiejska kolej dojazdowa, łącząca Podkowę Leśną i Grodzisk ze śródmieściem Warszawy, wciąż jeszcze budziła duże zainteresowanie. EKD była zdecydowanie szybsza od tramwaju, a dodatkowy respekt budziły futurystyczne kształty wagoników. W grupie gapiów zwietrzyła interes podwórkowa śpiewaczka w postrzępionej, zielonej spódnicy i pąsowej chuście na głowie, taszcząca na ramieniu obdrapaną harfę, kiedyś zapewne złoconą. Artystka przystanęła pod murem kamienicy, wcisnęła stopkę harfy między chodnikowe płyty i szarpnęła struny, wydobywając z nich skoczną melodię, której po instrumencie z dystyngowanymi, filharmonijnymi tradycjami zgoła trudno się było spodziewać: Czy znacie mnie panowie, I piękne damy?

Jam Anka z rogu Sowiej, Gdzie norę mamy!

— zawiodło wrzaskliwie dziewczynisko przytupując do taktu męskim buciorem. Mnie znają wszystkie dzieci I wszystkie chłopy. Gdy skinę, wszystko leci, Choć bierz na kopy!

Chwila została wybrana idealnie — cała uwaga amatorów elektryfikacji kolei momentalnie skupiła się na śpiewaczce. Także Jerzy przystanął, święcie przekonany, że zmuszona do przesadnej ekspresji struna zaraz jak nic strzeli dziewczynie w brudnych palcach. Aż do tej chwili gotów był przyjąć każdy zakład, że harfa jest dokładnie ostatnim instrumentem nadającym się do jazzowych aranżacji i dobrze, że tego nie zrobił. Niby to z życiowej oraz profesjonalnej praktyki wiedział, że stolica już nie takie kombinacje widziała, ale własnym oczom uwierzyć nie mógł. Wszakże uszom musiał — wyraźnie słyszał swing: Lecz ja się tylko śmieję, Gdy ci się bractwo leje A niech się, co chce dzieje, Ja powiem wam! Ja mam Wiktora, swego bandziora, Co jest jak zmora I krwawą sławę ma!

Jerzy spochmurniał. Dwa lata minęły, a zapomnieć nie sposób... Bandycka sława Wiktora Zielińskiego, nazwanego przez brukowce „Postrachem Warszawy” alias „Krwawym Wiktorem” rosła z każdym

kolejnym miesiącem od policyjnej obławy, która przynosząc kres doczesnemu żywotowi gangstera, w zamian przypieczętowała jego uliczną legendę. A także, co tu kryć, zapewniła Jerzemu nadzwyczajnie szybki awans na komisarza. Odruchowo wsunął rękę do kieszeni płaszcza i pogładził kolbę samopowtarzalnego colta wzór 1911, który tak dobrze się wtedy sprawił. Półcalowy pocisk z łatwością przebił dębowe drzwi, za którymi Zieliński spodziewał się znaleźć kolejne wyjście z matni. Mam Wiktora, swego bandziora Przez pysk ma szramę, bo to o damę Tak się z Antkiem grzali fest! Bon vivru ma knajacki on, gdzieś z Grójca gest!

Posterunkowy ze skrzyżowania zdecydował położyć kres bezczelnej prowokacji, godzącej w praworządność, ład publiczny i dobre imię policji państwowej. Ruszył przegonić dziewczynę, ale spostrzegłszy Jerzego zawahał się, przystanął i spojrzał na niego pytająco. Musiał poznać opisywanego w swoim czasie w gazetach, najmłodszego w stolicy komisarza Drwęckiego, choć sam Jerzy nie przypominał sobie czy gdzieś się spotkali. W odpowiedzi tylko pokręcił przecząco głową i mundurowy zaraz wrócił na swoje miejsce. Milcząca scena nie uszła uwagi śpiewaczki. Odgadła, że ten jegomość w długim płaszczu i kapeluszu jest pewnie oficerem policji, więc odstawiła harfę, wzięła się pod boki i tańcząc wokół Jerzego zanuciła drugą zwrotkę: Gdy pierwsze słońce błyśnie, Sprzedaję kwiaty I często dłoń mi ściśnie, Gdzieś pan bogaty

I szepnie: Pójdźże mała, Ja dam rozkosze I dam co będziesz chciała, No chodź, ja proszę!

Dzieciarnia parsknęła śmiechem, uśmiechnął się też sam Jerzy. Rzucił dziewczynie całe pięćdziesiąt groszy, a niech wie, że państwowa policja też ma swój honor. Z kurtuazją trącił rondo kapelusza i nie oglądając się ruszył swoją drogą. Podwórkowa primadonna znów chwyciła harfę, dalej mocując się ze strunami jakby chciała je powyrywać, w rytmie murzyńskiej muzyki rzuciła za odchodzącym: Mam Wiktora, swego bandziora Co krwawą sławę w mieście ma I ciupę zna!

Skończyła refren i zaczęła trzecią zwrotkę. Musiała przy tym cały czas patrzeć za Jerzym, bo gdy on skręcił w prawo, w ulicę Oczki, śpiew urwał się jak ucięty. Domyśliła się kim jest, a teraz zgadła dokąd idzie i wesołość prysła nieodwracalnie. Śpiewaczka czym prędzej odwróciła głowę i mrucząc pod nosem coś co brzmiało jak zaklęcia odczyniające urok, zaczęła skwapliwie zbierać należne datki. Tymczasem komisarz Jerzy Drwęcki wkroczył do królestwa nagłej śmierci. Bynajmniej nie mrocznego, nie posępnego, jak można by prawem gotyku oczekiwać. Cicha, ocieniona licznymi drzewami uliczka aż prosiła się na trasę rodzinnych spacerów. Zaraz za rogiem lśnił

żółtym tynkiem i świeżą, ceglaną czerwienią zakład medycyny sądowej, pobudowany ledwie trzy lata temu. Nowiutka, klasycystyczna fasada, rzucała wyzwanie tajemnicom śmierci i rozkładu, jedynie przez kontrast budząc pierwsze tchnienie nienazwanego niepokoju. Ponury pedel przy wejściu już nie łamał gotyckiej konwencji. Popatrzył na Jerzego z taką miną, jakby na końcu języka miał słowa: „Żywych nie obsługujemy!”, ale usłyszawszy nazwisko zrobił wyjątek i łaskawie skierował przybysza do biblioteki. Tam, bawiąc się trzymanym w dłoniach melonikiem, w tę i z powrotem spacerował jegomość pod pięćdziesiątkę w rozpiętym płaszczu z futrzanym kołnierzem o kroju zdradzającym przybysza z Galicji. Drwęcki poznał go natychmiast i szczerze się zdziwił. To miało być ponoć egzaltowane, pensjonarskie samobójstwo do rutynowego zepchnięcia z biurka, czyż po to ściągano by z Krakowa czołowy krajowy autorytet w dziedzinie medycyny kryminalnej? — Pan profesor tutaj? — Jerzy zdjął kapelusz. — Cóż sprowadza do stolicy? — Aaa! — profesor Jan Olbrycht popatrzył badawczo na komisarza. — A tak! Poznaję młody człowieku, poznaję! Drwęcki, nieprawdaż? Specjalista od topienia wisielców... Wspomnienie tamtego blamażu na egzaminie, sprawiło, że Jerzego zapiekły uszy. Do tej pory nie rozumiał, jak mógł się tak głupio pomylić. Bez wątpienia profesor Olbrycht w tej mierze całkowicie się z nim zgadzał i nie przewidywał rozgrzeszenia. — Rozumiem, panie komisarzu — Olbrycht spoważniał, — że

pierwsze koty za płoty i lepiej by tam zostały. A względem pańskiego pytania, informuję, że korzystając z mej obecności na stołecznej konferencji, kolega Grzywno-Dąbrowski poprosił mnie tu na konsultację. O ile wiem, poza mną, oczekiwaliśmy jedynie na pana. — Całe szczęście, że się nie spóźniłem — odparł z godnością Jerzy. Postanowił nie pytać co to za historia, w którą na dodatek zaangażował się osobiście kreator i zwierzchnik tego przybytku. Zamiast dyrektora Dąbrowskiego w bibliotece zjawiło się dwóch posługaczy. Młodszy odebrał od gości okrycia i kapelusze. Drugi, znacznie starszy, łysy, o obliczu wygarbowanym oparami formaliny do stanu zbliżonego zelówce buta, pozostał przy drzwiach krzyżując żylaste ramiona na gumowym fartuchu, pokrytym ciemnymi zaciekami. W milczeniu odczekał aż towarzysz zrobi swoje i odejdzie. Wtedy przybrał postawę zasadniczą i pryncypialnie zaanonsował: — Pan profesor oczekuje wielmożnych panów w prosektorium. — Zrobił krok w bok i wskazał kierunek. — Prowadź mój Charonie — odrzekł profesor Olbrycht. Wyszli na korytarz, skręcili w drzwi po prawej i ruszyli schodami w dół, zstępując w piwniczny chłód. Jerzy przypomniał sobie, że w takich okolicznościach należy całkowicie przestawić się na oddychanie ustami, ale postanowił, że zacznie dyszeć dopiero w ostateczności. W obecności byłego egzaminatora nie chciał pokazać po sobie żadnych emocji. Szedł na końcu z kamienną twarzą. Pierwsza ogarnęła ich fala woni karbolu — jak w szpitalu, ale tu

zapach był intensywniejszy. Sekundę później kompozycję wzbogacił ostry sztych formaliny oraz nuta tego nieuchwytnego czegoś, co najpierw wyczuwa się przez skórę karku, na której zaczynają podnosić się drobne włoski. Zapach śmierci w swej pierwszej, jeszcze nie skonkretyzowanej postaci. Konkret przychodzi dopiero z następnym wdechem jako posmak stęchłej słodyczy, która najpierw dotyka czubka języka i rozpełzając się stopniowo, nieubłaganie wpycha go coraz głębiej w gardło, by wreszcie dobić obuchem zgnilizny. Lecz nie. Do ostateczności jednak nie doszło. Kiedy otworzyły się drzwi prosektorium, zupełnie inny zapach zdominował wszystkie pozostałe. Był to ocet. Woń octu była jednak tak silna i tak ostra, że mogła zupełnie oszołomić każdego, kto znał jedynie niewinny zapach marynat czy nóżek w galarecie. Dopiero to skojarzenie sprowadzało wstrząs poznawczy. Źródłem octowych oparów był leżący na kamiennym stole blado-siny trup dziewczyny, rozpłatany w wielkie, czerwone Y, zaczynające się od wzgórka łonowego i sięgające końcami ramion. Głowę zmarłej dokładnie ogolono, ciemne pukle leżały obok. Jerzy spojrzał na twarz i aż się wzdrygnął — samobójczyni mogła być siostrą śpiewaczki z harfą. Oczywiście, była to jedynie autosugestia. Drugie spojrzenie na zwiotczałe rysy upewniło go, że podobieństwa nie ma żadnego. Obok zwłok z wprawą ściągał gumowe rękawice korpulentny człowieczek w okrągłych, czarnych okularach i z dużym pieprzykiem na lewym policzku. Mniej więcej rówieśnik profesora Olbrychta. — Wiktorze... — Janie!

Profesorowie uścisnęli sobie ręce. — Komisarz Drwęcki — przedstawił się Jerzy gospodarzowi. — Młoda podpora krajowej kryminalistyki — Wiktor GrzywnoDąbrowski skinął głową z uznaniem. — Czytałem gazety i owszem. Miałem też zaszczyt podziwiać pańskiego autorstwa rany postrzałowe, które mi tutaj zwieziono. Nietypowa broń, duży kaliber... Ma pan może przy sobie? — Niestety, panie dyrektorze. Zostawiłem w płaszczu. — To może później, jak będzie okazja. A co to jest, jeśli można zapytać? Kule były systemu Colta, znaczy się rewolwer? — Nie, panie dyrektorze, pistolet samopowtarzalny, naprawdę dobry. Prezent od przyjaciela z błękitnej armii, który służył wcześniej w amerykańskich czołgach pułkownika Pattona. — Ci Amerykanie... — westchnął profesor Grzywno-Dąbrowski — wszędzie mają skłonność do przesady. Obym tylko nie musiał widywać tu częściej rezultatów ich megalomanii. — Obawiam się, panie dyrektorze, że nie da się tego uniknąć — odparł Jerzy. — Słyszałem, że nasi inżynierowie Wilniewczycz i Skrzypiński noszą się z zamiarem wykonania doskonalszej, polskiej wersji tego colta. — To może chociaż niech zmniejszą kaliber. Choćby na dziewięciomilimetrowy nabój systemu Parabelum. Ten jest już wystarczająco niehumanitarny, wiem co mówię, panie komisarzu.

— Nie wątpię — zgodził się Drwęcki. — Panowie! — zmitygował ich profesor Olbrycht. — Pacjentka gotowa poczuć się zaniedbywaną... — Słusznie, panie kolego — dyrektor skinął na posługacza, który przyniósł dodatkowy gumowy fartuch i parę rękawic, a następnie pomógł się w nie ubrać gościowi z Krakowa. W międzyczasie gospodarz z powrotem założył własne rękawice. Jerzy stanął w nogach nieboszczki. — Zgaduję, że nieszczęśnica wypiła ocet lodowy — zaczął Olbrycht pochylając się nad zwłokami. — Bardzo, ale naprawdę bardzo przykra śmierć... — Dorota Borek, lat siedemnaście, panna z dobrego domu, gimnazjalistka — zreferował Grzywno-Dąbrowski. — Zatem podstawową znajomość chemii posiadała — zdziwił się Olbrycht. — Powinna była wiedzieć, albo przynajmniej domyślać się tego, że octowa esencja o mocy osiemdziesięciu procent nie zabija jak trucizna, lecz wskutek ciężkich oparzeń i perforacji organów wewnętrznych. Tylko nieuczone pokojówki i kobiety z nizin społecznych, nie przewidując czekających je cierpień, zwykły sięgać po tak straszne środki jak ocet lodowy czy siarkowy witriol... — końcowe pouczenie skierowane było bez ogródek do Jerzego. Najwyraźniej profesor Olbrycht wciąż nie miał zaufania do kompetencji młodego komisarza. — A no właśnie — skwitował gospodarz.

— Zgaduję, że jest coś jeszcze? — Ocet znajdował się nie tylko w obrębie traktu pokarmowego, ale też w narządach płciowych. Wypiła, a ponadto użyła irygatora — poinformował Grzywno-Dąbrowski. — Przemyła sobie też oczy... — O mój Boże! — profesor Olbrycht kolejno uniósł zmarłej powieki, po czym spojrzał w dół brzucha. — Macica jak widzę wypreparowana... W stanie dziewiczym, czy brzemiennym? — Ani to, ani to. Usuwała ciążę. — Kiedy? — Nie sposób określić. Ocet zmacerował bliznę po wyłyżeczkowaniu. Proszę... — dyrektor przeszedł do pobliskiego stołu i podał koledze emaliowaną miskę. Jerzy wolał tam nie zaglądać, ale nie dano mu na to żadnej szansy. — W istocie... — profesor Olbrycht wyjął rozciętą macicę i uniósł ją do światła. — Gdybyśmy jednak... — myślał głośno — umieli określić wpływ stężonego octu na tego rodzaju zranienia i blizny... — Owszem — skinął głową Wiktor Grzywno-Dąbrowski — moglibyśmy ustalić przybliżony czas aborcji, gdyby wcześniej, w toku kariery, któryś z nas zetknął się z choćby jednym takim przypadkiem. Wszakże ja się nie zetknąłem. — Ja też, panie kolego — przyznał z powagą Jan Olbrycht. — Ani, obawiam się nasz drogi nestor, profesor Wachholz.

— Odnoszę także wrażenie, że i wypitego octu było więcej niż w podobnych przypadkach — dodał gospodarz. — Znacznie więcej — zgodził się z nim Olbrycht badając szczątki żołądka i dwunastnicy. — Ciało bez mała zakiszone... Jakby zawiódł odruch wymiotny... Czy we krwi znaleziono alkaloidy opiumowe? Albo inne substancje znieczulające? — Nie. Też o tym pomyślałem. Analiza nie wykazała niczego, co mogłoby złagodzić ból, ani sprowadzić zwiotczenie mięśni jelitowych. — Nie widzę żadnych śladów obcej przemocy... — Tego się właśnie obawiałem — westchnął ciężko gospodarz. — Liczyłem, że może szanowny kolega wypatrzy jednak coś, co mojej uwadze umknęło. Dlatego prosiłem o konsultację. Jan Olbrycht jeszcze raz, metodycznie, centymetr po centymetrze obejrzał zwłoki. Trwało to długo, na koniec przecząco pokręcił głową. — W grę wchodziłoby obłąkanie — mruknął. — Brak danych po temu. — Zatem to bodaj pierwszy przypadek w historii medycyny sądowej, aby samobójca nie zdradzający jawnych oznak choroby psychicznej sam siebie torturował przed śmiercią... — zadumał się Olbrycht. — Jesteśmy w kropce. — Czy nie prościej założyć, że ktoś ją jednak dręczył? — zapytał

Jerzy. — Ktoś kto umiał zataić ślady? — Nic na to nie wskazuje, panie komisarzu — odparł stanowczo Grzywno-Dąbrowski. — Nie ma absolutnie żadnych śladów użycia przemocy. Ba, nawet pamiątek typowych dla tak okrutnej agonii, jakimi są zwykle spowodowane w konwulsjach stłuczenia i połamane paznokcie. — Ktoś musiał jej to zrobić! — wybuchnął Drwęcki. — Jak to możliwe, żeby normalna dziewczyna z premedytacją wypaliła sobie kwasem oczy, wnętrzności i przyrodzenie? I jeszcze zniosła to z angielskim spokojem?! — Jedyne co mi przychodzi do głowy, to histeria albo hipnoza — odparł gniewnie Olbrycht — Jednak proszę nie liczyć, że potwierdzę taką diagnozę oficjalnie. — Doradzałbym sprawdzić, panie komisarzu, czy zmarła istotnie była normalna — rzekł dyrektor. — Histeria wydaje się prawdopodobna. Jednak tu trzeba uwzględnić jeszcze coś... Drwęcki i Olbrycht popatrzyli badawczo. — Otóż zmuszony byłem odnotować w Warszawie, w ciągu ostatniego półrocza wzmożoną śmiertelność wśród młodych kobiet — oznajmił Wiktor Grzywno-Dąbrowski. — Dlatego pozwoliłem sobie niepokoić władze policyjne — spojrzał znacząco na Jerzego. — Nie chcę panu nic sugerować. Wszelkie dane statystyczne i akta czekają w sekretariacie. — Dziękuję, panie dyrektorze. Czy jestem tu jeszcze potrzebny?

— Z całą pewnością nie! — sarknął profesor Olbrycht. Drwęcki skłonił się bez słowa i wyszedł z prosektorium. — Liczyłem, że przyślą kogoś poważniejszego — usprawiedliwił się Olbrycht przed gospodarzem. — Nie młokosa, który cały rozum ma w pistolecie! — Ufajmy, że ten młody człowiek ma jeszcze ukryte zalety — odparł z powagą dyrektor. — Ale zostawmy to już. Mam tu kilka bardzo ciekawych przypadków, które powinny kolegę zainteresować... Jerzy z wdzięcznością przyjął zaproszenie na kawę, którą zaproponowała mu zarządzająca sekretariatem pani GrzywnoDąbrowska. Tylko za cukier stanowczo podziękował. Sama myśl o słodzeniu zamieniła mu żołądek w spłoszoną łasicę. Sącząc z ulgą cierpko-gorzki napój, przez godzinę analizował sprawy. Wypadki, samobójstwa, morderstwa... Niby nic nadzwyczajnego jak na wielkie miasto, ale rzeczywiście, w stosunku do stanu z poprzedniego półrocza było tego wyraźnie za dużo. Zbyt wiele nawet jak na fluktuację statystyczną. Krzywe na załączonych rozkładach prawdopodobieństwa sprawiały wrażenie jakby je kto naprężył i nagiął... Szczególnie te nagłe zgony, zakwalifikowane jako „śmierć czynnościowa”, co oznaczało wstrzymanie pracy serca pod wpływem wielkiego przestrachu lub rozkoszy cielesnej. Statystycznie zdarzały się raz na pół wieku w populacji miliona mieszkańców. Tu były trzy w ciągu pięciu miesięcy! Histeria... Drwęcki zmarszczył brwi. Intuicja szeptała, że to właściwy trop, ale jak tego dowieść i na czym by miała ona polegać? Jerzy zdecydował, że też potrzebuje konsultacji. Poprosił o

przesłanie akt do urzędu śledczego na Daniłowiczowską i wypisał rewers. Część dokumentów postanowił jednak zabrać ze sobą. Życzliwa gospodyni wypożyczyła Jerzemu starą teczkę męża i tak się rozstali. Na ulicy Drwęcki odetchnął głęboko świeżym powietrzem. Uznał, że musi spokojnie zebrać myśli, więc ruszył spacerkiem w kierunku placu Starynkiewicza. Tam wziął dorożkę i kazał się wieźć na uniwersytet.

2. Majowa jutrzenka Przyszedł rozkaz świece z kościoła brać i bagnety sadzą czernić. Zrazu wiara niezbyt się do tego kwapiła, ale kiedy proboszcz z ostrowickiego kościółka sam wyniósł dla wojska całe naręcze gromnic i razem z organistą zaczął krajać je na ogarki, obawa przed świętokradztwem prysła. Żwawo zabrali się do roboty i po dwóch kwadransach żaden bagnet w drugim baonie ani błysnął w ostatnich promieniach słońca kryjącego się za Górą Kalwarii na przeciwległym brzegu Wisły. Dowództwo przykazało jeszcze dobrze się płaszczami okutać, żeby ukryć białe portki i pasy bandoletów, które krzyżując się na piersiach żołnierzy, tworzyły widoczny z daleka wielki, jasny znak X. I jeszcze głowy trzymać nisko, aby żaden orzeł na rogatej czapce nikomu przed czasem skrzydłami nie załopotał. Zaczęli formować linie w gęstniejącym mroku. Drugi baon na przedzie, w szyku tyralierskim, reszta miała nacierać jawnie, w zwykłych kolumnach uderzeniowych. Ruszyli w milczeniu, po długim, stłumionym trelu gwizdka, kiedy połówkę księżyca przysłoniły chmury. Jedynym, ale dobrym drogowskazem w ciemnościach był blask pochodni na austriackim szańcu, osłaniającym budowę mostu, który jenerał Sokolnicki właśnie znieść nakazał. Iść po ciemku, udając przy tym garbatego, trzymając w rękach naraz karabin i obie poły płaszcza było przedsięwzięciem bardziej dla cyrkowca niż żołnierza Warszawskiego Księstwa. Skulony Fedorczyk po stu krokach przydeptał sobie w jakiejś bruździe skraj kapoty i omal nie wyrył nosem w ziemię jak bocian. Żeby nie rozkaz być cicho, skląłby to wszystko w żywy kamień. Taki był zły, że wcale nie

myślał o strachu i ryzyku, a te było duże. Mieli podejść skrycie tak blisko, jak się da, skoczyć na okop i zewrzeć się ze strażą póki nie nadbiegną główne siły. Plan był może i dobry, ale zaskoczyć Austriaków się nie udało. Sto kroków od szańca, nieszczęśliwym trafem wpadli na ichni patrol, który wyroił się przed Polakami jak gromadka białych zjaw. — Was is das?! — zagdakał ktoś po niemiecku. — Nie! To was szlag trafi! — odwrzasnął rozsierdzony Pasikonik, znaczy się porucznik Chełmiński. — Bij trutni, wiara! Biiij!!! — poniosło się wzdłuż linii. Idąc za przykładem kamratów Fedorczyk z dziką radością zrzucił płaszcz i wyprostował na całą wysokość. Hurmem runęli na Austriaków, ogłupionych nagłą materializacją przeciwnika. Dopadli cesarskich w trzech susach i tylko chrupnęło przeciągle, jak wkłuli się w nich bagnetami. Sadza momentalnie zeszła z ostrzy, które błysnęły krwawo wyciągane z ran. Ktoś wypalił, raz, drugi, trzeci, zagłuszając krzyki. Austriacki patrol przestał istnieć w okamgnieniu, ale nadzieję zaskoczenia diabli wzięli. Polscy piechurzy na złamanie karku pognali ku szańcowi, którego szczyt zaroił się mnóstwem świateł i ludzi. Zrazu przywitał ich bezwładny ogień karabinowy. Zbyt rzadki by powstrzymać atakujących. Fedorczyk biegł, jak inni wrzeszczał: „hurraa!!!”, aż dotarł do załamania fosy przy barku bastionowego okopu. Tu nagle coś kazało mu spojrzeć w lewo. Zobaczył kitę iskier tryskających z zapału armaty i nagle świat się zatrzymał. Matka podała mu do ust pierś pachnącą mlekiem, dziecięcą łopatką pomagał

ojcu ładować wiślany piach na wóz, belfer Grzyb stukał trzciną w pokrytą literami tablicę, Kaśka płoniła się i całowała coraz mocniej, wreszcie wyprężony na baczność na placu ćwiczeń słuchał rugania kaprala Zagóry, który otworzywszy gębę ryknął piorunowym grzmotem... Fedorczyk stał tak blisko, że podmuch z armatniej paszczy wrzucił go do fosy, ale kartacze wizgnęły obok. Potępieńcze wycie ołowianych kulek momentalnie przeszło w szybki, tępy werbel uderzeń w ludzkie ciała. Jęków kolegów nie usłyszał. Myśli wymiotło, w uszach dzwoniło jak na sumę, jednak młode i wyćwiczone ciało samo zwinęło się w locie, ułożyło odpowiednio i Fedorczyk spadł jak kot, nie upuszczając karabinu. Ja k g d z ie b lisko, a tę g o g r u ch n ie , to z a cisn ą ć tyłe k, co b y się n ie p osr a ć i d ych a ć g łę b oko — przypomniał sobie naukę kaprala Zagóry i po trzech wdechach otrząsnął się z szoku na tyle, by móc rozeznać się w sytuacji. Koledzy w większości już przeskoczyli fosę i jak wielkie żuki wspinali się teraz na stok kurtyny szańca. Fedorczyk z miejsca ruszył za nimi, nie bacząc na tłum Austriaków na szczycie, błyski i hurgot wycelowanych w dół karabinów. Pełzł w górę zaciskając zęby. Mają zabić, to kulą w twarz albo pierś. W plecy za nic! Kiedy jednak zobaczył pochylające się ku niemu lufy, wbrew własnej woli znieruchomiał, wciskając twarz w wilgotną ziemię i udając trupa. Utknęli pod ogniem i nie mieliby żadnych szans, gdyby zostali sami, ale jenerał Sokolnicki na zatracenie ich przecież nie posłał. Widząc, że z zaskoczenia nici, pchnął wszystkie pięć batalionów piechoty do frontalnego ataku. W skąpym blasku księżyca wojska rozwinęły się na przedpolu w długie linie strzeleckie, które grzmiąc raz za razem potężnymi salwami, mierzonymi tuż nad szczyt szańca, nie pozwoliły

zmasakrować drugiego baonu. Jedyna polska bateria ostrzelała granatami austriackie działa i wdała się z nimi w pojedynek artyleryjski, zmuszając je do zaprzestania ognia kartaczowego przeciw piechocie. Wtedy kolejne kompanie zaczęły zruszać się do ataku na austriacki przyczółek. Do fosy dotarła druga fala polskich żołnierzy, po niej trzecia i czwarta. Przyniesiono drabiny i osęki. Na stoku wokół Fedorczyka zaroiło się od kamratów, zrobiło się ciasno i raźno. — Dalej wiara! — rozległ się z boku energiczny głos Pasikonika. — Nie zapuszczać mi tu korzeni! Dalej w górę! Ruszyli po stromiźnie na czworakach, pomagając sobie czym kto mógł, kolbami, pazurami, bagnetami. Jak ciemna lawa, niepowstrzymanie dopełzli do grani i wspierani przez bratni ostrzał z tyłu, przelali się przez szczyt szańca, samą masą spychając zeń Austriaków. Ci jednak byli już gotowi do kontrataku. Specjalnie odczekali aż Polacy stłoczą się na szczycie wału i zamilkną osłaniający ich dotąd strzelcy by nie razić swoich. Od tego momentu musiała minąć jeszcze dłuższa chwila, zanim nacierających zbierze się dostatecznie wielu i uszykują się do dalszej walki. To był czas, w którym można było odzyskać szaniec i Austriacy nie zamierzali go zmarnować. Feuer!!! Setki błysków prosto w oczy. Fedorczyk miał wrażenie, że stoi przed plutonem egzekucyjnym. Jednak tej nocy już przeżył swoją śmierć, więc teraz tylko się zdziwił, że go nie trafili. Zabici i ranni lawinami osypali się po obu stokach szańca. Kilka nie zadeptanych w zamieszaniu pochodni oświetliło podrygujący pokot ciał w białych i granatowych mundurach. Jeszcze nie przebrzmiał huk salw, gdy

Austriacy ruszyli na bagnety. Na okrwawionym wale podniósł się krzyk. Nie grozy, ale wściekłości. Polska piechota wybuchła furią jak zraniony zwierz. Nikt nie oglądał się na rozkazy dowódców, kolegów, czy własne rany. Kto żyw runął w dół, byle się dobrać do wroga. Austriacy ruszyli z bagnetami na polskie wojsko... Wyobrażacie to sobie?! Kpina jaka, czy zuchwalstwo durne? Widać mało im było raszyńskich grobli, na których ich rozmieciono jak widłami słomę. Mało też, tydzień później, boju pod Grochowem. A więc wreszcie, majową nocą, pod Górą Kalwarii armia arcyksięcia Ferdynanda d’Este odrobiła lekcję moresu do końca. Jan Fedorczyk był z pierwszymi co dopadli nieszczęsnych, cesarskich piechurów, którym wydawało się, że oni tu atakują. Starczyła chwila zajadłej szermierki na bagnety, by austriackie linie stanęły w miejscu. Cesarskim niewolnikom, pędzonym do walki kijem kaprala, na odwadze nie zbywało i nijak im było równać się z zapałem mazowieckich ochotników. A Polaków wciąż przybywało. Gromadami przedzierali się przez zdobyty szaniec i dołączali do towarzyszy po drugiej stronie. W głębokim mroku nie sposób było rozeznać kolorów i znaków proporców. Szeregi tworzyły się więc i zwierały samorzutnie, w miarę jak kolega stawał u boku kolegi. Oficerowie nie przeszkadzali, tylko rozumnie wspomagając budujący się ład, wprowadzali coraz większy porządek. Aż szyki okrzepły i zrosły się w jedno ciało. Jeszcze austriaccy dowódcy próbowali naciskać lub choćby tylko utrzymać pole, ale wszystko było już na nic. Z narastającym zgrzytem i szczękiem stali, sypiąc iskrami z trących o siebie bagnetów, polska machina ruszyła.

Fedorczyk zrazu więcej odbijał wrogie ostrza niż sam kuł, ale wkrótce krew tak zagrała mu w żyłach, że przestał dbać o zastawy, byle tylko skoczyć i pchnąć, aż po wylot lufy. W drapieżnej malignie, która go ogarnęła, przeciwnicy zdawali się poruszać wolno jak senne larwy. Białe figury bez twarzy, niekiedy z ciemną plamą otwartych ust, dźgane raz po raz padały gdzieś w dół, w bok, w niebyt. Parada i sztych. Zupełnie nie miał poczucia, że to ludzie. Uderzał, pchał, przekręcał bagnet w ranie, wyszarpywał i znowu. Co chwila gorący deszcz tryskał mu na twarz i dłonie. Nie zważał na to. Zamaszyście odtrącał austriackie karabiny, z impetem bił między żebra, poprawiał kopniakiem, wyrywał bagnet i znów pchał z całej mocy, marząc tylko o tym, by zrobić to jeszcze raz. W miarę upływu czasu koledzy przeszkadzali mu w tym bardziej niż wrogowie. Bojowej furii na całą noc nie starczyło. Stopniowo Fedorczyk zwalniał tempo i kiedy kończył sprawę z jednym przeciwnikiem, bardziej zapalczywi i mniej zmęczeni kamraci wpychali się przed niego. Austriacy już dawno rozpoczęliby odwrót, gdyby mieli dokąd i jak. Polska artyleria wzmocniona zdobytymi działami strzaskała i podpaliła niedokończony most. W desperacji próbowali jeszcze oprzeć się o własne tabory, które parę razy przeszły z rąk do rąk, aż w końcu stracili je całkiem. O pierwszym brzasku ich wola pękła. Przestali być stawiającym opór wojskiem. Stali się bezwładną masą, pragnącą tylko tego, by przestano ją wreszcie kłuć i bić kolbami. Podobnie jak pod Raszynem, nabrawszy polskich bagnetów w brzuchy ile wlezie, Austriacy zgubili szyk i cofali się coraz szybciej, aż do granic paniki. Różnica była taka, że tym razem Polacy im nie odpuścili. Zepchnęli cesarskich z brzegu do samej Wisły, wdeptali trupy w przybrzeżne błoto i sitowie, pogonili ku głębi i wirom nurtu.

Dopiero stojąc po kolana, po pas w lodowato zimnej wodzie Austriacy ochłonęli. Chociaż skłuto ich dobre pięć setek, dwakroć tyle co pod Raszynem, to cesarskich zostało jeszcze ponad tysiąc z bronią w ręku. Teraz, korzystając z tego, że polska piechota zatrzymała się na brzegu, znów zaczęli skupiać się na płyciźnie i formować linie. — Stóóój!!! Równaj! — Niezmordowany Pasikonik wymachując szpadą przebiegł przed frontem żołnierzy swoimi nieprawdopodobnie długimi krokami, niemalże susami, którym zawdzięczał przezwisko. W walce zgubił kapelusz, potężnie podbito mu lewe oko i odchlastano pałaszem jedną połę mundurowego fraka, cud istny, że nie pół zadka. — Łaaaduj broń! Fedorczyk sięgnął po patron do ładownicy, rozgryzł papier, wcisnął ładunek w lufę, chwycił za stempel. Wszystkie ruchy szybko i pewnie, choć ręce z wysiłku drżały. Uniósł karabin, podsypał panewkę i skończył razem z innymi. — Cel! — krzyknął Pasikonik stając z boku. — Za Raszyn, wiara, salwą! Ognia! Huknęło przeciągle, zakotłował się dym. W dymie gwałtowny chlupot wiślanej wody, jakby sumy miały tarło i przeciągłe skowyty tonących rannych. Daleko poniosło się rozpaczliwe: Hiiiillfe!!! — Ładuj broń! — odpowiedział na to Pasikonik. Ręka Fedorczyka zamarła w pół ruchu. Nie dalej jak dwadzieścia kroków przed nim miotał się w rzece austriacki chorąży ze

sztandarem. Wiatr akurat tak zwiał chmurę prochowego dymu, że Austriak zniknął swoim z oczu. Nie myśląc, pchnięty pierwszym impulsem Fedorczyk skoczył w wodę i rzucił się po zdobycz. Pół dystansu przebiegł, zanim chorąży zdążył się zorientować i zawołać o pomoc. Trzech drabów natychmiast pobrnęło mu na ratunek, jednak Fedorczyk był bliżej. Austriak uniósł pistolet i wymierzył. Polak się nie zawahał, wziął wysoki zamach karabinem. Kurek pistoletu szczęknął bezsilnie na panewce i wtedy spojrzeli sobie w oczy. Stało się coś dziwnego. Coś, co sprawiło, że obaj na ułamek chwili znieruchomieli. Do Fedorczyka dotarło, że przed nim stoi żywy, czujący człowiek. Nie chciał go zabijać, zrozumiał to bardzo wyraźnie patrząc w niebieskie oczy tamtego, ale ręce same zrobiły swoje. Uderzył bagnetem dokładnie między te oczy, wysadził jedno z oczodołu, drapieżnie chwycił drzewce sztandaru i pomknął z powrotem na brzeg. Wszystko stało się tak, jakby niemego i bezsilnego Fedorczyka poniosła władająca jego ciałem bestia. Lecz nie czas był na grymasy sumienia. Dym rozwiał się całkiem i teraz już ze dwie dziesiątki Austriaków rzuciły za Fedorczykiem by odzyskać sztandar. Bezczelność Polaka sprawiła, że na moment odzyskali wolę walki. Koledzy zaś już składali się do strzału, mierząc prosto w Fedorczyka i goniących go wrogów. Pewnie, że nie chcieli trafić kamrata, ale gdy się pali salwą, nie ma czasu by dokładnie mierzyć. Zresztą to Pan Bóg kule nosi... Ustrzelą, jak nic strzelą! — myślał zdesperowany Fedorczyk patrząc w bratnie lufy, które za nic nie chciały usunąć się na boki. Za dużo

rozwścieczonych austriackich piechurów goniło tuż za nim, miotając wyzwiska niemieckie, węgierskie i po śląsku też ktoś mu wrzucał od „takich synów”... Pasikonik zwrócił głowę do uciekającego, szybko poruszając ustami. Co mówił, tego Fedorczyk w rozgardiaszu nie usłyszał, ale był pewien, że są to słowa: „Padnij durniu”! Więc runął twarzą w przybrzeżne błocko, a wiślana woda wdarła mu się w uszy razem z grzmotem palby. Przez trzy uderzenia serca, cały spięty czekał, aż ktoś go dziabnie w plecy, ale nic takiego nie nastąpiło. Przekręcił się więc szybko na bok i rozejrzał. Przy nim nie było nikogo. Kamraci całą pogoń wystrzelali równo i spławili do Gdańska. Stojący dalej Austriacy podnosili ręce do góry. Wreszcie było po bitwie! Fedorczyk wygramolił się z mułu i wlokąc za sobą zdobyty sztandar i karabin, poczłapał na brzeg. O dziwo, nikt mu nie gratulował, ani nawet się nie śmiał. Wszyscy patrzyli gdzie indziej. Zanim zdążył pojąć co się dzieje, tłum żołnierzy nagle się rozstąpił i wprost na Fedorczyka utytłanego jak nieboskie stworzenie wyjechał konno sam jenerał Michał Sokolnicki z dwoma adiutantami. Już większej konfuzji być nie mogło! Fedorczyk zbaraniał. W pierwszej chwili myślał tylko o tym, ile to dni aresztu wlepią mu za zmoczenie patronów w ładownicy. Potem jednak przyszło mu do głowy, że choć umarł w butach, to przynajmniej resztki warszawskiego fasonu ratować trzeba. Plasnął więc złachmanionym sztandarem pod kopyta jeneralskiego konia, postawił karabin przy nodze i zasalutował zamaszyście, nie bacząc, że wiślana woda leje mu się spod rogatywki, która z bożą pomocą wciąż trzymała się

głowy, i wartko płynie za uszami, prosto za kołnierz kurtki. Ileż tej wody mogło zebrać się w tak wysokiej i pojemnej czapce? Widać dużo, bo za nic nie chciała przestać lecieć... Jenerał Sokolnicki patrzył na to z góry z kamienną twarzą. Jakby czekał aż Fedorczyk odcieknie. — Nazwisko, stopień i przydział! — polecił surowo. — Melduję posłusznie, starszy szeregowy Jan Fedorczyk, drugi baon, szósty pułk fizylierów Jegomości Króla Saskiego, Księcia Warszawskiego — wyrecytował z przydechem. — Jak tam, Fedorczyk — Sokolnicki przestał udawać powagę. — A ryby duże tej wiosny? Wojsko wokół parsknęło śmiechem. — Melduję posłusznie, że ryb nie widać, bo psubraty wodę zmąciły — Fedorczyk wyszczerzył się szeroko, oddychając z ulgą. — Gdzie wasz dowódca? — Na rozkaz, jenerale! — obok Fedorczyka wyprężył się służbiście Pasikonik. — Porucznik Chełmiński Adolf! — Biorę was na świadka, że tego żołnierza nakazuję przedstawić księciu Józefowi do odznaczenia krzyżem virtuti militari. — Tak jest! — odpowiedział Pasikonik.

— Zapiszcie to, Koźmian — Sokolnicki zwrócił się do adiutanta, po czym znów spojrzał na Fedorczyka. — Czytać i pisać pewnie nie umiecie? — zagadnął życzliwie. — Melduję posłusznie, że umiem, panie jenerale. — A to skąd? — Ojciec do szkół posyłali — oznajmił z dumą. — A wasz ojciec kto? — Piaskarz z Powiśla, panie jenerale. Rodzic chciał mnie wykierować na księdza, ale ja wolałem do wojska. — Zuch! Piszcie więc Koźmian i wniosek o awans na podporucznika. Nad przydziałem potem się zastanowimy. — Za pozwoleniem, jenerale — wtrącił Pasikonik — mnie zastępca potrzebny. — Dobrze, niech zostanie w oddziale — zgodził się Sokolnicki, po czym wyprostował się w siodle i popatrzył przez lunetę na drugi brzeg Wisły. Tam, z tratwy zacumowanej obok dymiących szczątków mostu, austriaccy kanonierzy staczali właśnie jedyne działo, które zdołali ocalić z pogromu. Od Góry Kalwarii doleciał nikły dźwięk kościelnej sygnaturki. Ktoś się za nich modlił... Po ostrowickiej stronie zrezygnowani piechurzy w białych mundurach kolejno wychodzili z

wody i składali broń. — Jeńców odprowadzić do Modlina — polecił jenerał. — Wedle rozkazu! — zasalutował Pasikonik. Sokolnicki już nie słuchał. Zadumany popatrzył na wschodzące słońce. Wstawał świt 3 maja, roku pańskiego 1809. — Osiemnasta jutrzenka majowej konstytucji... — powiedział jenerał zdejmując kapelusz. Adiutanci poszli za jego przykładem. Zerwała się burza oklasków. Pod sufit poleciały gimnazjalne czapki. — A wam, kochana młodzieży — rzekł, gdy owacja ucichła, siwy starzec w granatowo-amarantowym mundurze styczniowego weterana — życzę aby każdy z was w równie godny sposób uczcił swoje osiemnastolecie. Bitwa pod Górą Kalwarii, w której mój dziad Jan zdobył sztandar i patent oficerski, w istocie rozstrzygnęła całą wojną. Austriacy nie zdołali już potem przedostać się na prawy brzeg Wisły, gdzie polskie wojska kolejno zabierały im Lublin, Zamość, Lwów, aż na koniec sam Kraków. — Czy są pytania do naszego drogiego gościa? — odezwał się dyrektor szkoły rozglądając po sali. — Proszę, mów Bartnicki! — Czemu szanowny pan nie opowiadał nam o swoich przygodach w Powstaniu Styczniowym, ale o swoim dziadku?

— A bo widzisz, młody człowieku, my Fedorczykowie jesteśmy z tych Polaków co bardziej lubią bić, niż żeby ich bito. Wojna z Austrią w 1809 roku była jedyną wygraną przez Polskę w całym XIX stuleciu. Prawdę powiedziawszy, całe życie zazdrościłem memu szanownemu przodkowi, że w tak udanym historycznym dziele przyszło mu brać udział. Ja ten smak zwycięstwa tylko przez małą chwilę pod Grochowiskami czułem, kiedyśmy pod Langiewiczem na kosach Moskali roznieśli. Dziadek mój na większy honor i pamięć zasługuje. — A co się z pańskim dziadkiem potem działo? — Hulał, młody człowieku. Hulał w oficerskiej kompanii, bo zwycięską wojenkę uczcić trzeba było, a panny z dobrych domów głowy dla niego traciły, ale to już nie jest temat na budującą akademię dla szkolnej dziatwy. Jeszcze by mnie wasz dobrodziej katecheta jako żywo prześwięcił... Wybuchł śmiech i znów oklaski. Dyrektor gimnazjum pochylił się do gościa. — Szanowny panie Hiacyntusie — szepnął. — Zaraz kończymy i zapraszam na kieliszeczek koniaku do mojego gabinetu, a potem na obiad. — Za obiad dziękuję — odparł weteran — jestem już umówiony, ale kieliszeczek koniaczku chętnie i owszem.

3. Trzecia wartość logiczna O eksterytorialności uniwersytetów stanowi nie wywodzący się ze średniowiecza ich status prawny, lecz klimat, nastrój wyczekiwania, bliskości czegoś wielkiego. W kościołach bywa podobnie, ale uniwersytet ma w sobie więcej życia. Akademicka cisza nie onieśmiela, lecz kusi owocem z drzewa dobrego i złego, ma głębię, w której trwa nieustanna obietnica odkrywania tajemnic. Unoszące się myśli nadają powietrzu wyraźnie inną gęstość. Nawet jeśli na brukowanych dziedzińcach akurat nie ma ciszy, jest gwar i stukot wielu kroków, echa te brzmią inaczej niż gdziekolwiek indziej, gdzie tupot jest tylko hałasem i świadectwem pośpiechu. Na uniwersytecie wszelkie odgłosy towarzyszą drodze do większego celu, coś znaczą, choć może nie dostrzegają tego zakuwający lub pocący się przed egzaminem studenci, a na pewno nie ci którzy oblali. Żeby to dostrzec, trzeba tu przyjść po prawdę. Do gabinetu Jana Łukasiewicza, profesora logiki, zapukano energicznie. — Pan mówił, że jest ostatni do egzaminu? — Łukasiewicz spojrzał zdziwiony na zaczerwienionego studenta, kulącego się na krześle przed biurkiem. — Tak, panie rektorze. — Proszę zobaczyć, panie... — zerknął do indeksu — panie Piekarski, kogo tu jeszcze licho przyniosło?

Student ruszył do drzwi, a Łukasiewicz popatrzył w zadumie na rubrykę ocen. — Witam szanownego pana rektora! — Drwęcki?! — ucieszył się profesor. — Wchodźże, panie kolego, zapraszam, już kończymy te męki! — spojrzał z ukosa na studenta, który nerwowo poprawił krawat. — Dobrze, panie Piekarski, coś tam jednak w pańskich kościołach dzwoni, a od człowieka z takim nazwiskiem wprost nieprzyzwoitością było żądać mówienia z większym sensem. Trójka! — pochylił się nad indeksem. — Dziękuję, panie rektorze. — Żegnam, pana! — Łukasiewicz oddał indeks i wstał przywitać się z Drwęckim. — Jakże się cieszę, panie kolego! Czyżby wreszcie pan przyszedł po rozum do głowy? Katedra i ja czekamy z otwartymi ramionami! Jerzy zwlekał z odpowiedzią do czasu aż za studentem zamknęły się drzwi. — Przykro mi, panie rektorze, ale profesji już zmieniać nie zamierzam. Łukasiewicz nie ukrył rozczarowania. — Mój Boże! — zawołał. — Tak marnować talent! Panie kolego! Niechże pan na siebie popatrzy, no proszę! Toż wygląda pan wprost jak wycięty z jankeskiego komiksu! I co tak panu kieszeń płaszcza rozpycha? Rewolwer, pewnie?

— Pistolet... — Z bronią?! Do świątyni nauki?! — zaperzył się profesor. — Nie chcę tego wiedzieć i nie przyjmuję do wiadomości! W głowie się nie mieści! Inteligentny człowiek, a lata po mieście i strzela do ludzi! — Chronię obywateli — usprawiedliwiał się Jerzy. — Tak, zaraz mi pan niechybnie powie, że to z miłości ludzkości! Całkiem jak ten amorek lub czerwonoarmista! Tyle tylko, że pan, w przeciwieństwie do tamtych, jeszcze gołym tyłem nie świeci! — Panie rektorze... — A niech tam! — Łukasiewicz machnął ręką. — Wie pan, panie kolego, jak na pana teraz patrzę, to oczami duszy widzę jak płoną pańskie nie napisane rozprawy. Taka szkoda! Naprawdę nic a nic sumienie pana nie gryzie za tę dezercję z królestwa logiki? — Naprawdę nic tam po mnie, panie rektorze. Program ścisłej logicyzacji matematyki i filozofii jest ślepą uliczką w rozwoju nauki — replikował stanowczo Drwęcki. — Z całym szacunkiem, ale mnie to nie przekonuje. Sama konwencja, umowność symboli i jeszcze raz konwencja. Filozofii nie da się zastąpić formalnym, analitycznym wywodem. Nie można uciekać od antynomii, trzeba je brać takimi jakie są. — Dialektycznie czy metafizycznie? — rzucił z przekąsem Łukasiewicz. — Ja wolę życiowo, panie rektorze. Choćby w najciemniejszych tego

życia przejawach. Są w warszawskich zaułkach rzeczy... —. .. o których się warszawskim logikom nie śniło — dokończył za niego profesor. — Tak, już mi pan to mówił, panie kolego. Ale może chociaż doktorat by pan dokończył, co? — Może kiedyś. — Jak pana postrzelą w głowę? Słyszałem o tej dintojrze za śmierć Zielińskiego... — Sprawa jest zamknięta, a dintojrę wymyśliła prasa. Na policjantów się nie poluje, panie rektorze, tyle rozumu to i w półświatku mają. Zresztą, z prawami podziemia, jeśli mam je traktować poważnie, byłem w zgodzie. Po naszej stronie padło dwóch funkcjonariuszy, więc Zieliński i rozstrzelany na Cytadeli Łukawski to było oko za oko, trup pochował trupa. Ten trzeci zaś, to już prywatna próba zyskania sławy przez jednego z następców Zielińskiego. — A pan był szybszy — pokiwał głową Łukasiewicz. — Jak w westernie... — Kwantyfikatorem bym się nie obronił. — Cóż, niech będzie. To z czym pan przychodzi? — Chciałbym wiedzieć, co pan rektor o tym sądzi... — Drwęcki otworzył teczkę. — Dalibyście już spokój z tym rektorem — mruknął Łukasiewicz wracając za biurko. — To było tak dawno, że już prawie nieprawda...

— Jak pan sobie życzy, panie profesorze. — Cóż to jest? Jerzy pokrótce zreferował rezultaty porannej wizyty w zakładzie medycyny sądowej. — Taaak... — Łukasiewicz wpatrzył się w opracowanie statystyczne profesora Grzywno-Dąbrowskiego, na którym Jerzy dopisał liczne własne uwagi. — Właściwie wszystko jest w porządku. Piękne i młode katoliczki idą do nieba... — Czy piękne nie wiem, ale zdecydowanie za młode — skomentował Drwęcki pochylając się nad ramieniem profesora. — Zgadza się. Krzywa umieralności w tej grupie społecznej wyraźnie uniosła się w górę... — myślał głośno Łukasiewicz. — Przyczyną nie są jednak zgony spowodowane zakażeniem krwi po pokątnych zabiegach przerywania ciąży, bowiem te pozostały w normie, jeśli, w rzeczy samej, można nazwać normą dwieście takich tragedii rocznie... Nie da się zatem, jak zwykle, obwinić tu postępującego upadku obyczajów... I ma pan słuszność, panie kolego — wskazał dopisek na marginesie — że przypadkowa fluktuacja to nie jest... Ta znacznie równiej rozłożyłaby się na przedstawicielki innych wyznań, a u żydówek mamy nawet spadek... Co zatem pan sugeruje, panie kolego? — Czytałem niedawno amerykański artykuł na temat statystycznego ujęcia działalności seryjnych morderców kobiet, ale nasz profil zgadza się z nim tylko częściowo. Liczba ofiar zabójstw nie wzrosła aż tak bardzo.

— Widzę, panie kolego. Za wzrost śmiertelności odpowiadają głównie samobójstwa i nieszczęśliwe wypadki. Te ostatnie zaś, jak sama nazwa wskazuje, powinny zdarzać się wszystkim, niezależnie od płci i wieku. Tymczasem tutaj, doprawdy wygląda to tak, jakby młode gimnazjalistki ruszyły masowo do kopalń i hut, narażając się na ryzyko profesji górnika czy metalowca. Trzeba by się przyjrzeć, czy nie zbyt lekko uznano te zgony za wypadki. — Sprawdzanie setek rutynowych dochodzeń nie wchodzi w grę — odparł Drwęcki. — Nie mamy tylu ludzi. Już dzwoniłem w tej kwestii do mojego przełożonego, nadkomisarza Sawilskiego, który nalega, abym sprawę wyjaśniał sam. — To współczuję. Naraził się pan? — Chyba nie. Myślę, że pan nadkomisarz w tak osobliwy sposób wyraża swą troskę o mnie. Woli, żebym raczej siedział za biurkiem niż wchodził w paradę bandytom na mieście. — Obawia się, że wkrótce zabraknie zbirów dla innych policjantów? Czy tego, żeby podczas załatwiania spraw w swym jankeskim stylu, nie ustrzelił pan mimochodem jakiej staruszki? — Każdy opryszek zyskałby wielki szacunek wśród swoich jako zabójca zabójcy Zielińskiego — stwierdził sucho Jerzy. — Mam nie okazywać obawy, ale też nie napraszać się o kulkę lub majcher. — Dobrze, panie kolego, widzę, że pan już wszystko świetnie przeanalizował beze mnie. Czym wobec tego mogę służyć? — Tym, co pan profesor osobiście był łaskaw odkryć. Trzecią

wartością logiczną. Uczył nas pan, że w logice oprócz prawdy i fałszu jest jeszcze wartość trzecia, czyli możliwość. Zatem jaką możliwość pan profesor tu dostrzega? — Możliwość, powiada pan... — Łukasiewicz w skupieniu wpatrzył się w statystykę. — Cóż, mogło by tu być możliwości kilka... — powoli przerzucał kartki. — Jednak tak naprawdę, byłby one tylko pochodnymi jednej możliwości, niestety. Te przypadki samobójstw ze szczególnym samoudręczeniem stanowią zbyt wyraźną wskazówkę. — Tego się właśnie obawiałem, panie profesorze. Widzi pan związek? — Proszę pamiętać, że możliwość od prawdy dzieli jeszcze cały szereg implikacji, które mogą pchnąć pańskie śledztwo na całkiem inne tory. Szczerze panu tego życzę, panie Jerzy. — Jednak wstępny kierunek dochodzenia wydaje się panu profesorowi słuszny? Mogę uznać, że zachodzi możliwość wiążąca te dziwne samobójstwa z ogólnym wzrostem śmiertelności? — To bez wątpienia, panie magistrze. Szkoda tylko, że sądy w swojej praktyce nie oswoiły się jeszcze z regułami logiki trójwartościowej. Będzie pan teraz musiał dokonać transformacji naszych rozumowań z powrotem do tradycyjnych dwóch wartości logicznych Arystotelesa. Komu jak komu, ale panu nie muszę mówić jak. Radzę zacząć typować świadków i podejrzanych właśnie pod tym kątem — spochmurniały Łukasiewicz oddał komisarzowi papiery. — Jacyś okultyści, astrolodzy... Chociaż nie, to musi być coś bardziej przyziemnego i okrutnego. Od szarlatanerii się nie umiera na taką skalę.

— Dziękuję za pomoc, panie profesorze. Do widzenia. — Panie Jerzy! — Łukasiewicz powstrzymał go w progu. — Tak, panie profesorze? — Zaczynam panu wierzyć, że są w stołecznych zaułkach rzeczy, o których nie śniło się uniwersyteckim logikom z Warszawy i Lwowa. — Obawiam się, że tym razem to mogą nie być wyłącznie zaułki — odparł Drwęcki zakładając kapelusz. Rozmowa z byłym promotorem zdenerwowała Jerzego bardziej niż się spodziewał. Przypuszczać to jedno, a co innego zyskać potwierdzenie, choćby ostrożne. Ktoś założył w Warszawie sektę samobójców...? Drwęcki szedł coraz bardziej zirytowany. Na litość boską, wszak Polska to nie Indie, gdzie kobiety ponoć jeszcze dawały się palić na stosach, ani Japonia gdzie ludzie bez krępacji pruli sobie brzuchy! Jak mogło nad Wisłą przyjąć się coś tak obcego polskiej kulturze i mentalności? Ktoś przyjechał i sprowadził? Tylko skąd mógł przybyć tak demoniczny cudzoziemiec? Widać musiał... Mijając pomnik Kopernika, Jerzy uznał, że trzeba popytać w kręgach artystycznych, bo tam ktoś taki na pewno nie mógłby ujść uwadze. W tej chwili przypomniał sobie, że słyszał o jakimś nowym narkotyku, bodaj z meksykańskiego kaktusa, z którym eksperymentowali niektórzy współcześni malarze. Zła podróż i dobra podróż... tak nazywano skrajnie różne stany po zażyciu... Ten zły doprowadzał do szaleństwa i poczucia winy, które mogło skończyć się samobójstwem. Drwęcki lepiej poszukał w głowie i znalazł — pejotl, Ignacy Witkiewicz! Na początek to był jakiś trop i młody komisarz,

skręcając w Świętokrzyską od razu poczuł się lepiej. Tak dobrze, że aż poczuł głód. Spojrzał na zegarek, dochodziła druga. Był najwyższy czas ruszać na obiad do pani Ireny! Jerzy przyśpieszył kroku, mijając chodzącą reklamę czernidła do wąsów. Nie było to całkiem łatwe, gdyż czernidło zdążyło już wchłonąć całkiem sporo uniwersalnego rozpuszczalnika i sunęło zakosami, desperacko łapiąc równowagę. Wyglądało na to, że delikwent spędzi tę noc w areszcie, bo okolice Placu Napoleona były zbyt pryncypialną dzielnicą aby mundurowi patrzyli przez palce na takie zakłócanie porządku. Przy Jasnej zresztą czekali już aż czernidło samo się do nich pofatyguje. Na rogu Marszałkowskiej Jerzego z kolei bardzo finezyjnie ominął rozpędzony gazeciarz. — Biskup sekty mariawitów! Podeeejrzany!!! O uwodzenie nieletnich wyznawczyń! — wywrzeszczał chłopak i załopotał zadrukowaną płachtą papieru przed oczami komisarza. Drwęcki przecząco pokręcił głową. Sprawę arcybiskupa Kowalskiego znał ze słyszenia od kolegów, którzy się nią zajmowali i nie zamierzał czytać o tym w prasie, która bez ogródek ostrzyła sobie zęby na wielki skandal. Mariawici nigdy nie cieszyli się sympatią ulicy i doskonale nadawali się na kozła ofiarnego, w miejsce żydów, których zaczepianie trąciło zgoła nie stołecznym obskurantyzmem. Gazeciarz widząc, że nic tu po nim odskoczył od Jerzego jak wystrzelony z procy. — Biskuuup uwooodziciel!!! — poniosło się wzdłuż ulicy.

Pięć minut później Drwęcki skręcił w Wielką, w stronę Dworca Głównego. Na roku Wielkiej i Śliskiej ujrzał z daleka znajomy szyld: „Obiady Domowe”. W bramie, poniżej szyldu stał wyprężony jak struna strona stróż z miotłą u nogi i zamaszyście salutował ruskim obyczajem, czyli całą dłonią, komuś kto właśnie wszedł do kamienicy. Jerzy uśmiechnął się. Znaczy, pan Hiacyntus już przybył! Drwęcki rozejrzał się szybko, przepuścił jadącą na dworzec taksówkę i lżejszy o połowę trosk przebiegł ruchliwą jezdnię na skos przed wylotem Pańskiej. Cieć przed bramą nadchodzącego Jerzego zaszczycił już tylko skinieniem głowy, nie przerywając zamiatania. Pan Hiacyntus był szalenie rześkim staruszkiem i mimo swych osiemdziesięciu pięciu lat nie raz już proponował Jerzemu wyścigi po schodach na trzecie piętro, do drzwi pani Ireny. W normalnej sytuacji, przy dystansie jaki ich teraz dzielił, Drwęcki nigdy by go nie dogonił, ale akurat była pora majowych obchodów i pan Hiacyntus miał na sobie szacowny mundur powstańca 1863 roku, zatem poruszał się w sposób adekwatny do wieku i szarży, znaczy powstrzymywał się od biegania. Na pewno znów wracał z jakiejś szkolnej akademii, na które zwyczajowo był rozchwytywany, gdyż na tle kolegów z Domu Weterana przy Floriańskiej, matuzalemów równie dostojnych co omszałych, wyróżniał się zupełnie niezwykłą elokwencją i pamięcią oraz równie świetnym słuchem. Tylko Jerzy wiedział, że gawędy o dawnych dziejach pan Hiacyntus uskutecznia bez entuzjazmu, traktując je z przymrużeniem oka, w stylu: „Kto nie umarł, gadać będzie!”, a prawdziwą pasją staruszka była przyszłość. Spotkali się na schodach. — Czołem, panie Hiacyntusie!

— Witaj rodzimy Sherlocku! — ucieszył się weteran. — Czujesz? — uniósł palec do góry — Sztufada! Założę się, że to u pani Irenki! Jerzy w porę przypomniał sobie, że wołowinę do sztufady marynuje się w occie i rozsądnie powstrzymał się od zbyt intensywnego węszenia. Uznał, że musi się chwilowo zwolnić ze służby i zacząć ten obiad od dużego kieliszka zimnej wódki. Pan Hiacyntus wyprzedził go skwapliwie i pierwszy zapukał. — Kto tam? — usłyszeli głos Marysi. — Przybyli kosynierzy pod okienko, wpuść panienko! — zanucił marsowo weteran. — Dzień dobry! — Widząc pana Hiacyntusa w mundurze, Marysia dygnęła niżej niż zwykle, po czym uśmiechnęła się do Jerzego. — Babcia w domu? — Jestem! Jestem! — odkrzyknęła z kuchni pani Irena. — Proszę do stołu, już podaję zupę! — Tylko umyjemy ręce! — weteran zdjął rogatywkę. Pani Irena Mierzejewska była wdową wychowującą wnuczkę-sierotę. Matka Marysi zmarła na hiszpankę, ojciec poległ w wojnie 1920 roku. Pani Irena dorabiała do renty, prowadząc domową jadłodajnię, w której stałymi klientami byli komisarz Drwęcki i pan Hiacyntus. Rzecz jasna, nie o samą wyborną kuchnię tu chodziło. Jerzemu podobała się wnuczka, styczniowy weteran od lat smalił cholewki do

babci. Łączyło ich też i to, że obaj niezbyt raźno brali się do rzeczy. Pan Hiacyntus z powodu skrywanej z wdziękiem nieśmiałości, zaś Jerzy przez sprawę Zielińskiego wolał nie pokazywać się z panną na mieście. Wbrew temu co mówił profesorowi Łukasiewiczowi ryzyko nie dawało się tak do końca zbagatelizować. Było małe, ale realne. Drwęcki w żadnym wypadku nie chciał wplątać dziewczyny w jakąś kabałę, więc dotąd jeszcze nigdzie się z nią nie umówił. Nie był to wielki kłopot dwa lata temu, kiedy zaczynał stołować się u pani Ireny, ale w tym roku panna Maria Jabłonowska właśnie zdawała maturę, zdaje się, dziś miała jakiś egzamin, który poszedł jej dobrze, sądząc po wesołym nastroju. Krótko mówiąc, ten i najbliższe tygodnie były odpowiednią porą by ujawnić się z poważnymi zamiarami, albo zrezygnować i zostać dożywotnim cierpiętnikiem. Marysia skończyła już osiemnaście lat... Znaczy, znajdowała się w najbardziej zagrożonej grupie wiekowej! Jerzy zamiast zagadnąć uprzejmie o przebieg matury, spochmurniał jeszcze bardziej. — Co pan komisarz dziś taki smutny? — zapytała staruszka wnosząc wazę. — Znowu jakiś bank okradli? Czy, nie daj Boże, kościół? — Pani Ireno, czy mógłbym prosić o łyk czegoś mocniejszego? — Miał pan Jerzy męczący dzień? — zainteresowała się dziewczyna. — Widziałem coś bardzo przykrego, panno Marysiu. — To koniecznie trzeba pejsachówki, kochana pani Irenko! — zaordynował pan Hiacyntus.

— Dla pana oficera też? — gospodyni wyjęła karafkę z kredensu. — Ja prawdę mówiąc, łaskawa pani, już troszeczkę dziś... Panie rozumieją, powaga munduru... Przecież jednak nie mogę pozwolić aby młody człowiek samotnie się w alkoholizm wpędzał. Naparsteczek poproszę! Ale dla pana Jurka kaliber zdecydowanie większy! O właśnie! Setka, koniecznie! No to, nasze kawalerskie! Jerzy wziął głęboki wdech i wychylił sto gram pejsachówki jednym haustem. Potok ognia w ustach i przełyku momentalnie wypalił wspomnienia po medycynie sądowej. Drwęcki przełknął, po czym powoli wypuścił powietrze, oczyszczając gardło z oparów mocnego alkoholu, które przypadkiem wciągnięte do płuc natychmiast spowodowałyby zakrztuszenie. Pan Hiacyntus równie fachowo rozprawił się ze swoją dwudziestką. — Zuch dziewczyna! — zawołał z weteran na widok Marysi wnoszącej salaterkę ze śledziem w oleju. Jerzy zakąsił i odżył całkiem. — Siadajcie panowie! — pani Irena zdjęła pokrywkę z wazy. Zupa była ogórkowa. Na drugie danie zaś rzeczywiście duszona sztufada z kopytkami. Sztućce żwawo poszły w ruch. — Dobrze, że pana Franciszka tu nie ma, bo by dla nas tylko sam zapach został — skomentował weteran delektując się mięsiwem. — Kto taki? — Jerzy przerwał krojenie.

— Franciszek Fiszer, czyż to możebne, aby kochany pan komisarz nie znał tak sławnej persony? — Tylko ze słyszenia. Osobiście nie miałem zaszczytu aresztować... — Żartowniś z pana! Prędko z Franciszkiem przypadlibyście sobie do gustu. — Rzadko bywam w kawiarniach. Nie to, co szanowny pan porucznik. — Podporucznik... — zaznaczył powstaniec. — Szczerze powiedziawszy, i ja jeszcze nigdy do „Ziemiańskiej” nie zaglądałem, tak się złożyło. Za to bywam często u kuzynostwa na Karolkowej, przy Kercelaku. — Ależ, panie Hiacyntusie, co ma jedno do drugiego? — Jak to co?! — obruszył się weteran. — My Fedorczykowie jesteśmy piaskarska dynastia! Z dziada pradziada wiślany piasek kopiemy, a jak się dziejowe okoliczności tak ułożą, to oprócz piasku, za przeproszeniem pań szanownych, kopiemy też zadki w różnych obcych mundurach. W całej Warszawie nas znają, a więc nie uchodzi żebyśmy takiej persony, jak pan Franciszek znać nie mogli. Bywa on zatem u kuzynostwa na imieninach, stąd znajomość, a ostatnio brudzia żeśmy wypili i pan Franciszek prosił mnie do „Ziemiańskiej” na pół czarnej. Akurat to dziś przed wieczorem... A cóż panu Jerzemu tak oczy się zaświeciły? — Chętnie bym tam z panem zaszedł, jeśli wolno.

— Służbowo czy prywatnie? — zagadnął czujnie staruszek. — Prawdę mówiąc, służbowo — zmieszał się Jerzy. — Muszę się co nieco pomiędzy artystami rozejrzeć. — Troszkę nie uchodzi... — zasumował się pan Hiacyntus. — Lecz sprawa pewnie poważna? — Bardzo. — Jakoś to załatwimy — odrzekł weteran po namyśle. — Ale pod warunkiem, że mi pan Jerzy uczciwie powie w czym rzecz. — Tajemnica śledztwa. — Oficerskie słowo honoru, że nikomu nie powiem — staruszek z powagą uniósł dwa palce w górę. — Nigdy bym się nie ośmielił wątpić... — No to w porządku! Przy poobiedniej herbatce, pan Jerzy mi wszystko co i jak objaśni. Drwęcki skapitulował. Zresztą, nie było innego wyjścia by nie urazić sędziwego weterana. Kiedy skończyli jeść, pani Irena podała herbatę do saloniku, po czym razem z wnuczką dyskretnie zamknęła się w drugim pokoju. Komisarz streścił sprawę, nie wchodząc zbyt głęboko w anatomiczne i logistyczne szczegóły. — Coś takiego... coś takiego... — kiwał głową staruszek. — Jakże te zbiegi okoliczności się na tym bożym świecie plotą! Wyobraź sobie,

kochany panie Jerzy, że i w moim rodzie coś podobnego się przytrafiło. Mówiłem już panu o moim świętej pamięci dziadku Janie? — Tak, tak — zapewnił szybko Drwęcki. — I o bitwie pod Górą Kalwarii też nie raz... — Ale o tym, co się zdarzyło po całej austriackiej wojnie, chyba nie mówiłem? — Nie przypominam sobie, panie Hiacyntusie. — A to słuchajże komisarzu, bo to ciemna sprawa jest, o której szkolnej dziatwie opowiadać nijak nie wypada. Panu zaś, kto wie, może się to do czego przyda...

4. Moskiewski magnetyzer Piękny był lipiec 1809 roku. Polska armia goniła Austriaków na zbity łeb od Radomia po Kraków. Jedynym zmartwieniem księcia Poniatowskiego było wejść do starej stolicy Polski przed Rosjanami, którzy niby to sojusznikami Księstwa Warszawskiego będąc, austriackich wojsk wcale bić nie chcieli i tylko patrzyli jakby tu możliwie wielki kawał Galicji dla cara zagarnąć. Podstępem odebrali już Polakom Lwów i książę Józef baczył by się to więcej nie powtórzyło. Wojsko szło więc na południe jak burza. Trzeba było się spieszyć, zanim pokój nastanie, bo gdy Napoleon ze swej strony dobił Austriaków pod Wagram, zawieszenie broni było już kwestią bardzo niedługiego czasu. W istocie też Polacy przed pokojem do Krakowa nie zdążyli, ale zawzięty Poniatowski tak długo o końcu wojny słyszeć nie chciał, póki na Wawelu nie stanął. Krótko powiedziawszy, wojsko skończyło dożynki przed żniwami. Reszta roku była jednym wielkim świętem. Jenerał Sokolnicki został gubernatorem Krakowa i zaraz tyle balów dał na koszt miasta, że się centusie zbuntowały i książę Józef musiał go na koniec zesłać do Radomia. Na to z kolei Sokolnicki się zeźlił i polską armię dla francuskiej porzucił, ale to już inna historia. Podporucznik Fedorczyk ze swoim batalionem w Krakowie nie został, ale nie żałował, bo w zamian zdążył defiladę do Warszawy. W bitwie pod Sandomierzem objął komendę po ranionym Pasikoniku i tak już zostało. Za plecami, po przygodzie w Wiśle wiara ochrzciła Fedorczyka „Wodnikiem”, co mu też zostało, ale o co gniewać się nie myślał.

Kłopot Jan miał inny. Przed Kielcami gruchnęła wieść, że stołeczne mieszczaństwo na cześć powracających żołnierzy buduje bramę triumfalną na Placu Trzech Krzyży, całkiem taką jak wzniesiona niedawno w Paryżu dla samego cesarza Napoleona. Mieli zatem wejść do Warszawy z fasonem, jak niegdyś król Sobieski wracający spod Wiednia, a tu bieda, gdyż z oficerskim obyczajem do tej pory nie miał kto Fedorczyka zapoznać. Przede wszystkim konno Jan zupełnie bez wprawy jeździł. Tyle tylko umiał co na oklep, na piaskarskiej chabecie ojca przed wojskiem wypraktykował. Bez porównania do narowistego ogiera, którego mu teraz przydzielono, a przez którego podwładni, mało co a przechrzciliby Wodnika na Kreta... Póki co Fedorczyk żarty wiary w milczeniu znosił, ale na myśl, że w uroczystej chwili, przed damami i zwierzchnościami miałby z siodła zlecieć, skóra mu cierpła. Toż dalej już tylko w durny łeb sobie palić! A do tego jeszcze, jakiej takiej ogłady wypadało nabrać, bo co Jan przy starszych stopniem gębę otworzył, zaraz patrzyli jak na raroga i pytali jakim sposobem oficerem został? Trzeba było, ale to szybko, znaleźć jakiegoś mądrego preceptora. Fedorczyk popytał mimochodem w sztabie pułku o ludzi w wielkim świecie bywałych i obeznanych. Odesłali go do porucznika Kazimierza Luxa, co jeszcze w Legionach jenerała Dąbrowskiego służył, potem na wyspie San Domingo zdezerterował i został na kilka lat karaibskim piratem, zaś na wieść o utworzeniu Warszawskiego Księstwa rzucił z kolei piractwo i do kraju zza mórz wrócił. Fedorczyk niezwłocznie odszukał byłego pirata. Porucznik Lux choć tylko o niecałe dziesięć lat od Jana starszy, gęsto był już przyprószony siwizną na skroniach i wąsie, do tego mocno ogorzały, faktycznie miał w sobie coś z wilka morskiego. Zabrać mu oficerski frak i kapelusz, dać na oko czarną opaskę, a papugę na ramię i byłby korsarz jak z książki. Spokojnie wysłuchał w czym rzecz i ku radości

Jana zgodził się go uczyć światowej ogłady. W zamian, świeżo upieczony oficer miał fundować wszystkie trunki i potrawy spożywane podczas lekcji, na co Jan chętnie przystał. Było na to Fedorczyka stać, bo choć to może nie całkiem po oficersku, ale grzech było łupom na polu bitwy dać się zmarnować. Już więc pod Górą Kalwarii wpadł mu do kieszeni srebrny zegarek i trzy złote pierścienie z herbami, ale największe żniwa przyszły pod Sandomierzem. Raz kiedy miasto brali, dwa gdy je bronili, zwłaszcza po najcięższym szturmie piętnastego czerwca, podczas którego położyli pokotem półtora tysiąca Austriaków. Wtedy to poraniono Pasikonika siekańcami z kawaleryjskiego garłacza. Jan własnoręcznie dowódcę pomścił, austriackiemu ułanowi rozwalając łeb kolbą pistoletu, z którego kulę zużył uprzednio na jego konia, a felerny garłacz zabrał. W szerokiej lufie, jak raz zmieściły się wszystkie znalezione na pobojowisku dobra, czyli prócz tego srebrnego jeszcze pięć złotych zegarków, tuzin pierścieni i sygnetów, garść medalików, krzyżyków i obrączek. Miejsce na skarbiec było dobre, bowiem w dobrze nabitą rurę szturmaka nikt rozsądny wolał nie zaglądać. Trzy dni później, jak zabrakło prochu i przyszło do kapitulacji, Fedorczyk do jenerała Sokolnickiego iście bałwochwalczego nabożeństwa nabrał, za to, że ten wymógł na Austriakach wyjście wojsk polskich z Sandomierza bez składania broni. Poszli wtedy pod Radom, zabierając ze sobą nawet austriackich dezerterów — Polaków z Galicji, których jenerał też wydać nie pozwolił. Może i książę Józef był potem na Sokolnickiego za ten honorowy odwrót bardzo krzyw, ale Jan w żadnym wypadku! Razem ładunku z garłacza starczyłoby nawet i na kamienicę, a to za sprawą rzadkich kamieni w paru pierścieniach, ale Jan wolał w swoją edukację zainwestować. W żydowskim kantorze Kielcach wymienił

cztery zegarki i sześć sygnetów na plik papierowych talarów oraz niezłą kiesę złotówek i nie czekając na zaległy żołd gotów był do akademii porucznika Luxa wstąpić. Naukę zaczęli zaraz na pierwszym popasie za miastem, gdzie Jan na początek dopytał się co są owe Karaiby i jak tam było z tym piraceniem. — Nie piraceniem, panie Fedorczyk, tylko korsarstwem, albo jeszcze lepiej byłoby powiedzieć „kaperstwem”, bośmy tam łupili Anglików za cichym przyzwoleniem Francuzów — odparł na to ex legionista. — Zawsze uczciwie dziesiąta część łupu szła na rodziny poległych towarzyszy, a co dwudziesta na inwalidów. Jak zaś nie bierzesz wszystkiego dla siebie, to znaczy żeś kaper, nie pirat! — Jednakowoż mówią, że ci Anglicy na morzach są nie do pokonania, no to jak im dawaliście radę? — Nie mówcie „jednakowoż”, podporuczniku Fedorczyk, bo będzie z was śmiech na każdym jednym salonie w stolicy. Trzeba mówić: „lecz w gazetach piszą, że Anglicy”. Światowy człowiek zawsze się na to powołuje, co w gazetach wyczytał, choćby to ostatnie głupoty były. A mówiąc do rzeczy, braliśmy ich starym orylskim sposobem, znaczy po flisacku. — Ależ, panie poruczniku, gdzie to rzeka, gdzie morze? — Jak mi panie Fedorczyk będziecie przerywać, nic a nic się nie dowiecie. Właśnie w tym rzecz, że Anglikom zwykle się wydaje, że na oceanie mają dużo miejsca. Oni tak przywykli. A my, między sobą mieliśmy starego oryla, co zawsze, nawet na morzu silny nurt umiał

wypatrzyć i razem ze sternikiem tak statek z prądem morskim ustawiali, żeśmy do Anglików ciasnym manewrem, abordażem doskakiwali, że ani pisnąć zdążyli, a już żeśmy ich czapkami nakrywali... — Nie zalewacie no czasem, panie poruczniku? — Mówi się: „nie dworujecie sobie ze mnie aby”, mości oficerze Fedorczyk! I tak to szło. Na dziennych postojach ćwiczyli jazdę konną, a na wieczornych biwakach przy winie i pieczonych kurakach gadali o sprawach z wyższych sfer. Fedorczyk przykładał się sumiennie, tak, że między Kielcami a Radomiem, Kazimierz zdołał go nauczyć elegancko trzymać się w siodle, przynajmniej jak na paradne potrzeby, bo pod drugą Samosierrę stanowczo radził mu się nie pchać. Następnie przyszła pora na najtrudniejsze, czyli miłosną konwersację z prawdziwymi damami. W tej mierze, Lux ogłosił, że zna lepszego od siebie specjalistę, po czym na popasie nad Pilicą sprowadził do ogniska cywila w długiej, ciemnej pelerynie i z osobliwymi, białożółtymi włosami, ni to rudymi, ni siwymi, zaczesanymi jak u prawosławnych mnichów, gładko z przedziałkiem przez środek głowy. Typ ten ponoć do Księstwa za rosyjską armią przybył, a teraz z jakimś interesem, dla odmiany z polskim wojskiem zabrał się do Warszawy. — Poznajcie się, panowie! — zaczął Lux. — Podporucznik Jan Fedorczyk, sławny bohater spod Ostrówka i Sandomierza. A to Władimir Iwanowicz Razguninow, osobisty cesarski magnetyzer...

— Miło mi poznać! — powiedział przybysz po polsku, z lekkim tylko rosyjskim akcentem. — Jeżeli pańską ojczystą mowę ośmielam się zbytnio kaleczyć, możemy przejść na francuski... W Fedorczyku struchlała dusza. Nie tyle od propozycji rozmowy w języku, w którym, jakby przyszło co do czego, umiałby nieźle zarzechotać, gdyż tę umiejętność wszyscy w Warszawie po wyjściu Prusaków lepiej-gorzej, za to bardzo prędko posiedli, lecz skutkiem spojrzenia Razguninowowi w oczy. Magnetyzer wzrok miał tak świdrujący, że aż czuło się mrowienie w kościach. Lux, co prawda uprzedzał zawczasu, kto zacz ów magnetyzer, ale wtedy Jan był pewien, że to za żart. Teraz do śmiechu nijak mu nie było. Wszakże wstydu swemu nauczycielowi nie przyniósł. — Mówi pan świetnie, panie Razgininow, pozostańmy przy polskim. Zapraszam na wieczerzę. — Świetnie! Czymże zatem mogę panom oficerom służyć? — Kolega pragnie zniewalać swoją wymową niewieście serca — odpowiedział Lux za Fedorczyka odkorkowując butelkę węgrzyna. — To doprawdy nic trudnego — magnetyzer uśmiechnął się nieznacznie. — Nie trudne, jakbym do prostej dziewuchy z Powiśla chciał zagadać — odparł na to Fedorczyk. — Mnie jednak o damy z wielkich domów się rozchodzi. — Różnica jest mniejsza niż się wydaje.

— Jakże to? — Wielkie damy lubią prostotę. Idzie tylko o to, żeby prostoty z prostactwem nie pomylić. Zatem pierwszą radę dam panu taką: z damą zaczynamy najpierw rozmawiać grzecznie, niczym z panią matką, oczywiście, hospody pomiłuj, „matką” jej nie tytułując, potem mówimy z nią jak z siostrą i na koniec można już prosto z mostu, z im większym zapałem, tym lepiej. — Aż tak łatwo, to chyba nie jest... — zadumał się Jan. — Praktyki na pewno w tym trzeba. — Wypraktykujemy, Jasiu, mamy czas! — Lux zamaszyście poklepał go plecach i nalał wszystkim wina. Po paru kubkach Fedorczyk przestał się boczyć na Razguninowa, który jak się okazało miał matkę, polską szlachciankę i był naprawdę świetnym kompanem do gawędy przy kielichu. Dziwny wzrok Rosjanina nie był już taki straszny. Owszem, czuć było w tym człowieku jakąś tajemnicę, ale to szybko przestało przeszkadzać, wręcz przeciwnie, intrygowało. Owa tajemnica jawiła się teraz głębią mądrości, z której można było czerpać do woli. Razguninow na każde pytanie chętnie odpowiadał, starczyło je tylko zadać. Choćby, po co do Warszawy zmierzał? Otóż dla ambitnego planu. Chciał ni mniej ni więcej, tylko do dworu samego cesarza Napoleona przystać, po tym jak na carskim nie dość go doceniono. Wszystkim wiadomo było, że cesarz Francuzów, który w stolicy Księstwa, za sprawą hrabiny Walewskiej często bywał, nie może się legalnego potomka dochować i w tym Razguninow chciał mu być pomocny. Twierdził, że zna sposoby magnetyzacji niewieściego ciała, które pobudzały krew oraz siły życiowe, wzmagały rozkosz i płodność, a w razie sekretnej

potrzeby, tę drugą mogły też zgasić. Zapewniał, że i męską potencję specjalnym, chińskim magnesem podnieść potrafi, a opowiadał o tym z taką swadą, że wprost nie sposób było mu nie uwierzyć. Słuchając Razguninowa Fedorczyk miał uczucie jakby otwierały się przed nim drzwi do wiedzy o najtajniejszych i najważniejszych sprawach ludzkich, bez których istoty życia pojąć absolutnie nie sposób. W końcu Jan zaczął szczerze za tę znajomość dziękować Bogu i rzecz jasna nie żałował naboju ze zdobycznego garłacza. Tak się podporucznik Jan Fedorczyk w towarzystwie Razguninowa i Luxa rozochocił, że wymarzona defilada pod triumfalną bramą przemknęła jak sen złoty, ledwie spostrzegł kiedy. Zapamiętał tylko panny rzucające chabry i maki, machające chusteczkami i posyłające wojsku całusy. Muzyka i wiwaty zlały mu się w uszach jeden szum. Gdy tylko skończyły się mowy powitalne notabli, a wojska skierowano na kwatery, porucznik Lux zarządził wymarsz ich małej kompanii na obiad do restauracji Chovota w ogrodach Fraskati, skąd po pulardach ze szparagami i szampanem przeszli zaraz po sąsiedzku na kawę do „Wiejskiej Kawy”, nomen omen przy ulicy Wiejskiej. Tutaj Jan miał odbyć swój chrzest bojowy w zdobywaniu serc pań z wyższych sfer. Cóż zdobyłby, ale najpewniej francuską chorobę, gdyby przyjaciele nad nim nie czuwali. Tylko weszli, a zaraz zamachały do nich, jak do starych znajomych, dwie rozchichotane damulki z parasolkami. Fedorczyk po szampanie wypitym dla kurażu gotów był iść prosto do nich, ale Lux zręcznie ucapił go za łokieć i odprowadził w bok do wolnego stolika w cieniu lipy. — Nie te! — syknął. — To zwykłe kokoty! Możesz je mieć za talara i bez gadania.

— Za talara? — zdziwił się Jan. — U nas na Powiślu sprzedajne dziewki dają za pięć groszy. Te tutaj mają coś specjalnego? — Gorsety, koronki, rękawiczki, haftki, tasiemki, krynoliny — wyliczył mu w fachowo Razguninow. — Powiedzmy, że płaci się za fatygę przy zdejmowaniu tej niewieściej uprzęży, choć jak która ładnie to robi i za parawan się nie chowa, doprawdy jest na co popatrzeć. — A ja wam mówię, że nie ma to jak zgrabna Murzynka w spódniczce z bananów... — rozmarzył się Lux. — Wzięta abordażem? — Rosjanin puścił do niego oko. — Najlepiej salwą z całej burty, a potem zwrot przez dziób i walimy z drugiej! — A banany zjada się potem? — zainteresował się Jan. — Nie tylko, młody kolego. Nie tylko... Wszakże banan nie może być zimny. — Skoro jednak nie ma tu Murzynek, ani bananów, to może jednak przyjrzymy się tym kokocim koronkom? — Fedorczyk zrobił krok do tyłu. — Słowo honoru, że koronek ci nie zabraknie — Lux ani myślał go puścić. — Za to francy, ani wiewióra nie będziesz musiał we własnych kalesonach oglądać. — Skąd pewność, że mają?

— Stąd, że zbyt wypudrowane — odparł spokojnie Razguninow. — Zawsze ruszaj do kobiety tylko ze świeżą cerą. — Jak chcecie — Fedorczyk skapitulował. — To co robimy? — Siadamy, bierzemy kawę z kremem, cygara, po kieliszku armaniaku i obserwujemy horyzont — powiedział Lux. — Na pewno trafią się jakieś zgrabne galeony. Wszak dzisiaj w Warszawie karnawał, jakiego od czasu wiktorii wiedeńskiej nie było. Pierwszy raz od z górą stu lat wojna wygrana! — Moje gratulacje... — rzucił od niechcenia Razguninow. — Z pewnością nie jedna piękna róża wymknęła się z oranżerii pani matki — dokończył Lux i skinął na kelnera. — Garson! Pozwól pan tutaj! Warto było zaufać doświadczonym kolegom. Nie minęło pół godziny jak do kawiarni weszły dwie eleganckie panny, usiadły przy sąsiednim stoliku, zamówiły herbatę i ciasteczka. W odróżnieniu od kokot rozmawiały szeptem, pochylając się ku sobie główki w fikuśnych kapelusikach i przysłaniając usta wachlarzami. Zaraz też zaczęły dyskretnie zerkać na oficerów. — Podporuczniku Fedorczyk, bagnet na broń! — zakomenderował półgłosem Lux podkręcając wąsa. Razguninow kiwnął twierdząco głową. Jan skamieniał z sercem w gardle. Ależ to były prawdziwe jaśnie panienki! Takie, które dotąd oglądał wyłącznie z daleka,

przemykające w powozach, za szybami karet, albo w kościołach, równie niedostępne, jak wiszące tam święte obrazy. Syn piaskarza z Powiśla miałby do niebieskich anielic podejść? Niby do równych zagadać? Może jeszcze dotykać, jak... Toż w mordę za samą myśl dać! Różnica stanów dotarła do niego z całą mocą, własna bezczelność wprost poraziła. Każdy szczegół ubioru, każdy gest, ruch tych panien podkreślały dzielący ich wręcz gwiezdny dystans. Cóż on sobie wyobrażał?! Nie dla prosiaków miody! No, a o czym miałby z nimi mówić...? Fedorczyka oblał zimny pot. Pomarzyć sobie na żołnierskim biwaku, owszem, można było, ale stanąć twarzą w twarz z istotą z całkiem innego, lepszego gatunku... Takiej konfrontacji zbyt śmiałe rojenia zdzierżyć nie zdołały i w popłochu prysły. A oni tu każą iść... Tak zaraz? Wstać i leźć? Nie uchodzi! Ryczące austriackie działa, pękające granaty, jazda pod Sandomierzem szarżująca na ich czworobok, to było zupełnie nic! Teraz dopiero Jan wystraszył się jak nigdy w życiu. Poczerwieniał, mało co, a przewróciłby stół i uciekł gdzie pieprz rośnie. Powstrzymał go Razguninow, nieznacznie, ale mocno kładąc mu rękę udzie i przyciskając do krzesła. Lux też pojął co się dzieje i szybko podsunął mu pękaty kieliszek. — Proszę się nie obawiać.. proszę mi zaufać... wszystko będzie dobrze... — zaszeptał Rosjanin. Fedorczyk wychylił przechodzić.

armaniak

i

odetchnął.

Panika

zaczęła

— Wstajemy, idziemy... — Lux nieznacznym ruchem poprawił Janowi na piersi krzyż virtuti. — Gotów? Już!

Fedorczyk wstał jak automat. Z pustką w głowie, ale dziarskim krokiem, z kapeluszem pod pachą ruszył za porucznikiem do stolika dziewcząt. Razguninow szedł z tyłu odcinając odwrót. — Łaskawe panie pozwolą przedstawić sobie prawdziwego bohatera... — zaczął Lux wskazując Fedorczyka. Ziemia uciekła Janowi spod nóg. Pojęcia nie miał dlaczego jeszcze stoi. — Podporucznik Jan Fedorczyk! — strzelił obcasami dziwiąc się sobie, że tak ładnie to wyszło. Panienki uśmiechnęły się ładnie i wymieniły własne imiona. Nepomucena i Wirydiana... Diabli im chyba nadali! Jakże to zdrobnić? Na szczęście Jan pamiętał, że przeklinać nie wolno. Ani się obejrzał, jak dostawiono krzesła i siedział obok panny Wirydiany, głowiąc się co by jej tu mądrego powiedzieć. Póki co, nie musiał nic mówić, bo gadał Lux, głównie o nim, starczyło tylko nieznacznie przytakiwać. Jednak, tak całkiem łatwe to nie było, gdyż wkrótce okazało się, że bez Fedorczyka, jenerał Sokolnicki bitwy pod Górą Kalwarii za nic by nie wygrał. Panny wyrażały podziw i patrzyły z zachwytem. Nie wiedzieć kiedy przed wszystkimi pojawiły się lody z bakaliami, a wtedy popis dał z kolei Razguninow. Od pierwszych prezentacji Rosjanin cały czas trzymał się z boku. Zaraz wyjął malutki notesik, twierdząc, że oto właśnie przyszła mu do głowy niezwykle głęboka myśl filozoficzna, którą koniecznie musi

zapisać, żeby nie zapomnieć z niepowetowaną stratą dla ludzkości. Efekt był taki, że panny z miejsca przestały się nim zajmować. A już w ogóle stał się dla nich cieniem, gdy na dodatek zaczął wyręczać kelnera, osobiście usługując całej czwórce. Razguninow cały czas był w ruchu. A to komuś herbaty dolał, cukier, wafelek, sztućczyk bądź serwetkę podał, a to znów pszczołę znad słodyczy przepędził. I z każdym takim manewrem, niby to przypadkiem, przed oczy Fedorczyka trafiał otwarty notes, a w nim słowa, które akurat należało powiedzieć. Suflerka ta była robiona z tak nieprawdopodobną, wręcz kuglarską zręcznością, że panna Wirydiana nic a nic nie zauważyła. Wszystko działo się w momentach, gdy patrzyła w inną stronę, a jej przyjaciółka była zasłonięta. Czasem Jan nie musiał nawet odwracać od dziewczyny głowy żeby przeczytać co trzeba. Zawsze w odpowiedniej chwili i zawsze takie słowa, które budziły uśmiech towarzyszki. Powiedzieć, że podporucznik Fedorczyk miał w myślach zamęt to grubo za mało! Panna wciąż go onieśmielała, sztuczki Razguninowa wprawiały w osłupienie, a do tego mało co rozumiał z rzeczy, które kazano mu mówić. Przecież jednak nie był kiep i nie zepsuł Rosjaninowi roboty głupim wydziwianiem, ani jąkaniem. Po paru minutach konsternacja minęła i sytuacja zaczęła go bawić, a potem wciągać jak gra. Zwłaszcza, że niebawem między Luxem a Razguninowem, za pośrednictwem Jana, rozgorzał prawdziwy pojedynek na najbardziej zajmującą konwersację. Lux, ma się rozumieć, rozwodził się o Karaibach, skarbach ukrytych na bezludnych wyspach i budził dreszcze u słuchaczek informacjami o czarach murzyńskich niewolników, którzy ponoć za pomocą krwi zarzynanych kogutów ożywiali trupy. To zaś, co za sprawą

Razguninowa mówił Fedorczyk wydawało się znacznie mniej sensowne. Nie była to bowiem żadna opowieść, lecz przeważnie krótkie sentencje, podkreślające, jakąś zmysłową cechę — kolor, dźwięk, szczegół, spostrzeżenie. Żadnych wywodów, w których jedna myśl logicznie wynikałaby z drugiej. Na takie referaty w notesiku Rosjanina nie byłoby zresztą miejsca, ale te urywki wrażeń działały równie skuteczne jak karaibska egzotyka porucznika Luxa. Ilekroć odezwał się Jan, natychmiast uwaga dziewcząt koncentrowała się na nim. Rozszerzały im się oczy i skwapliwie kiwały głowami. Wreszcie stanęło na tym, że wszystkie puenty należały do Fedorczyka, a Lux, przed którym Razguninow nie krył swoich kombinacji, co rusz z irytacją skubał wąsa i w zdumieniu marszczył brwi. Po godzinie coś się wyraźnie zmieniło. Rozmowa stała się swobodniejsza. Rosyjski sztukmistrz coraz rzadziej podsuwał kartki, a Jan roztajał całkiem i nabrał animuszu. Nie tylko on zresztą. Panna Wirydiana przysunęła się bliżej i raz, drugi, jakby przypadkiem dotknęła jego dłoni. Z kolei jej starsza przyjaciółka niemal nie spuszczała wzroku z Kazimierza. Wtedy Razguninow pochylił się do ucha Fedorczyka i odezwał po raz pierwszy od dłuższego czasu: — Teraz już można jak z siostrą — szepnął. — Odtąd, wszystko co pan powiesz zostanie policzone na pańską korzyść... — Cofnął się na swoje miejsce, wyciągnął na krześle i zapalił cygaro z kontentą miną człowieka po dobrze wykonanej pracy. Było tak, jakby znów zmaterializował się w towarzystwie. Na krótko jednak, bo zaraz Lux zaproponował przechadzkę. Jan zapłacił, po czym idąc za przykładem porucznika podał panie Wirydianie ramię, ona zaś chwyciła bez wahania, otworzyła parasolkę i w dwie pary ruszyli do ogrodu na wiślanej skarpie,

zostawiając Razguninowa samego przy stoliku. Park opadał ku rzece tarasami. Tak się jakoś złożyło, że niebawem Kazimierz z Nepomuceną znaleźli się na innym poziomie, a Jan rozgadał się sam z siebie. Całkiem szczerze i z głębi duszy, jakby spadł z niego jakiś pancerz, zaczął mówić, iż nie wiedział, że życie może być takie piękne, że tak dobrze jest żyć i cieszyć się życiem, że udało się dożyć takiej chwili, że czuje jakby wojna i bitwy były złym snem, z którego właśnie się obudził. Może faktycznie trochę paplał, ale w niczym to nie szkodziło, przeciwnie, Wirydiana patrzyła w niego coraz bardziej błyszczącymi oczami. Kiedy wreszcie odprowadził ją do powozu i pocałował w rękę, panna w odpowiedzi śmiało wspięła się na palce i cmoknęła go w policzek. Odjechała z równie jak ona zapłonioną przyjaciółką, zaś Jan, gdyby go teraz spytali, zupełnie nie umiałby powiedzieć czy stoi na tej ulicy, czy też wisi nad nią nogami do góry. Sam nijak nie miał głowy pytać dziewczyny o dom i adres, ani też prosić o następne spotkanie. Nawet nie zauważył, jak te przyziemne szczegóły załatwił Razguninow ze stangretem. — A teraz! — oznajmił Lux stając obok Fedorczyka i zacierając ręce. — Duża wódka na kolację! Trzeba wypić za obietnice słodkiej przyszłości! Proponuję tym razem lokal niewyszukany, byle mieli tam dobrze kwaszone ogórki. — To, w takim razie... — Jan oprzytomniał z lekka. — Pójdziemy do mnie na Powiśle. Rano wstał, w rzeczy samej, z nielichym kacem, lecz ten zniknął bez śladu, gdy głupkowato uśmiechnięty ordynans wręczył mu liścik

pachnący konwaliami. Panna Wirydiana uprzejmie prosiła „Wielmożnego Pana Podporucznika” o spotkanie w najbliższą niedzielę w Ogrodzie Krasińskich, zaraz po mszy u ojców pijarów. Tam też się spotkali, jednakże już na początku spaceru Jana spłoszył bezlik wysokich szarż, także przechadzających się tu z damami i całymi rodzinami. Kiedy w sąsiedniej alei pojawił się sam książę Józef, podporucznik Fedorczyk oddawszy honory, czmychnął z panną na Powązki. W tutejszym parku, nieco już zapuszczonym, było o wiele przestronniej i ustronniej, zaczem, jak to był ujął Razguninow, sprawy poszły prosto z mostu. W różnych zakamarkach, całymi godzinami Jan i Wirydiana szukali swoich ust, a łabędzia szyja jaśnie panienki drżała od jego pocałunków. Próbował nawet dotknąć jej piersi, lecz gorset był nieustępliwy jak skorupa żółwia. — Później... — szepnęła wtedy panna opuszczając rzęsy, a potem uciekła i kazała się długo gonić. Rozstali się wieczorem w najlepszej zgodzie, ale następnego dnia, ani, drugiego, ani trzeciego, ani cały tydzień potem, żaden nowy liścik nie przyszedł. Fedorczyk rozpamiętując bez końca co mógł zrobić takiego złego, był bliski szaleństwa, tym bardziej, że Razguninow i Lux, patrząc na jego dylematy tylko się tajemniczo uśmiechali i zapewniali, że wszystko będzie dobrze. Stanowczo odradzali mu się upijać, której to rady jakoś do siebie brać nie zamierzali. On miał być gotowym, licho wie do czego? Tyle było dobrego, że w trakcie tego czekania wypłacono żołd, podwojony w nagrodę za virtuti. W porę, bo na dnie lufy garłacza zaczął już prześwitywać otwór zapałowy. Fedorczyk był szczerze zdziwiony, że tyle majątku mogło tak szybko pójść... Już dochodził do

wniosku, że pora by zacząć się uczyć rachunków, czy innej buchalterii, gdy nadszedł wreszcie upragniony liścik! Dziwny jakiś. Panna Wirydiana nader oschle nakazywała stawić mu się dokładnie o godzinie czwartej, na rogu ulicy Królewskiej i Krakowskiego Przedmieścia. Zupełnie nic ponadto. Żadnych czułych słówek, które zdaniem porucznika Luxa powinny się w takim liście znajdować. Skonsultowany Razguninow znów stwierdził, że jest dobrze i kazał w te pędy lecieć na schadzkę. Na miejscu, o umówionej godzinie obok Fedorczyka zatrzymał się kryty powóz. — Proszę wsiadać, jaśnie panie! — rzucił z kozła stangret i natychmiast ruszył. Wewnątrz siedziała milcząca Wirydiana, z twarzą tak szczelnie okrytą woalką, że Jan ledwie ją poznał. Poproszona o wyjaśnienia tylko położyła mu palce na ustach. Pojechali gdzieś na Koszyki, za cmentarz świętokrzyski, po czym weszli do pustego, myśliwskiego pałacyku. Wirydiana, wciąż bez słowa, zaprowadziła go na górę do pokoiku o szczelnie zaciągniętych oknach. Tu podniosła woal, cisnęła na podłogę kapelusz i rzuciła się na szyję młodego oficera. Zaraz potem Jan ujrzał obiecane mu przez Kazimierza koronki... Zaiste, dużo tego było! Prawdziwy sezam otworzył się, gdy przeklęty gorset padł niczym austriacki szaniec i ukazały się jedwabne haleczki, pończoszki, podwiązki... Jednak najbardziej oszołomiło Fedorczyka odkrycie, że dziewczyna może mieć aż tak gładką skórę i

delikatne paluszki, gdyż Wirydiana pierwszy raz w jego obecności zdjęła rękawiczki. Zdecydowanie nie to co Kaśka z naprzeciwka, zwłaszcza nogi i stópki, iście anielskie!, ale tak długo pieścił, całował, bawił się całym tym nieziemsko delikatnym, liliowobiałym ciałem, aż jaśnie panienka zaczęła wzdychać i krzyczeć całkiem jak opalona na brąz dziewucha z Powiśla. Tu Fedorczykowi przyszło na myśl zasłyszane od Luxa słowo „demokracja”, ale zaraz zapomniał o wszelkiej filozofii tylko zamaszyście robił swoje jak na strychu rodzinnej chałupy. Potem zabrał się zdrabnianie: Wirysia... Dianka... Rydka... Irysia... Wijanka... Doszedł do wniosku, że w tych pańskich imionach to w sumie, coś faktycznie jest... Kiedy jednak zaczął kochance opowiadać jak to popłyną za morze, zamieszkają na karaibskiej wyspie i będą jedli banany, ona stanowczo zamknęła mu usta pocałunkiem i znów pociągnęła na siebie, nadspodziewanie mocno oplatając białymi ramionami i łydkami. Cztery razy po wszystkim, dziewczyna ubrała się w wielkim pośpiechu, znów skryła za gęstym woalem i umknęła bez słowa pożegnania. Został po niej tylko gorset, którego nie miała czasu zasznurować oraz słodki zapach miłosnego potu. Jan wrócił na kwaterę przy Królikarni, pieszo, późną nocą, słuchając słowików i zupełnie nieregulaminowo pogwizdując z nimi w chórze. Dalej wymyślał kolejne zdrobnienia: Wirysieńka... Wirsieńka... Widianeczka... Diarysia... O spaniu absolutnie nie mogło być mowy! Tym bardziej, że Lux i Razguninow czekali na niego z szampanem i kawiorem.

5. Prosto do Wisły! Pan Hiacyntus przerwał i spojrzał na zegarek. — Pora na nas, panie Jurku — stwierdził. — Do zagadnień najbardziej dla pana istotnych dojdziemy następnym razem. — Nic nie szkodzi... — Drwęcki dopił wystygłą herbatę. — Chyba się domyślam, w którą stronę pójdzie dalej ta opowieść. — Ano zobaczymy, czy pan zgadnie — weteran puścił do niego oko i wstał z fotela. — Komu w drogę, temu czas! Pożegnali się z paniami i wyszli. Marysia miała w oczach smutny wyrzut. Jerzy zdał sobie sprawę, że przeciąga strunę i zrobiło mu się głupio. Jednak na krótko, gdyż w towarzystwie pana Hiacyntusa nie sposób było żyć zmartwieniami. W bramie staruszek nagle przystanął. — Panie Jureczku kochany, pan sprawdzi, ale tak nieznacznie, czy ulicą akurat harcerze nie idą... — A czemuż to? — Bo ostatnim razem, jak szedłem w tym styczniowym mundurze, to trzy razy pod rząd na harcerskie zastępy wpadłem i ręka od salutowania mało mi nie uświerkła, ale to pół biedy. Gorzej, kiedy przez ulicę chcą przeprowadzać. Najpierw cały ruch zatamują, potem pytają czy trzeba. Tymczasem ja, panie Jureczku, wtedy tylko

sobie przystanąłem by zerknąć na ładną pannę, po drugiej stronie idącą... Potem cóż, trudno, młodzieży zawodu sprawić nie mogłem, ale strach pomyśleć co będzie, gdy te smyki dorosną i zrobią jakie powstanie... A mnie przecież, chyłkiem po bramach czaić się nie wypada! — Robi się! — roześmiał się Jerzy i wyszedł pierwszy na ulicę. Harcerzy nigdzie nie było widać, ale ponieważ nie można było ręczyć za sytuację za najbliższym rogiem, Drwęcki przywołał dorożkę. Dopiero kiedy ta podjechała, pan Hiacyntus majestatycznie wyłonił się z bramy. Na ten widok dorożkarz wstał z kozła i zdjął czapkę. — Do „Ziemiańskiej”, kochanieńki! — zadysponował weteran wsiadając. — Wedle rozkazu, panie oficerze! — dorożkarz zamaszyście strzelił z bata i ruszyli z kopyta. — Zatem tak, panie Jerzy... — staruszek pochylił się do komisarza. — Z tym śledztwem ostrożnie, żeby nikogo nie urazić. Skoro zaś do jaskini literackich lwów jedziemy, to co szanowny pan komisarz ostatnio czytał, jeśli można zapytać? — Domyślam, że nie z fachowych rzeczy... — zamyślił się Drwęcki. — Przerzucałem ostatnio w księgarni świeże wydanie „Człowieka bez przeszłości” Mieczysława Smolarskiego, ale jakoś mnie nie zaciekawiło, więc nie kupiłem. — Dobrześ pan zrobił, panie Jurku, bo to pisarz całkiem bez polotu... — skrzywił się pan Hiacyntus. — Ni to tam spirytyzm, ni to

psychologia, niemożebnie czułostkowe, jakby kobiety z krwi i kości nie były... Ale nic to! Co tam jeszcze w tej księgarni było? — Myślałem o tomiku Leśmiana dla panny Marysi... — O to, to! Tu pan w samo sedno utrafił! Zawsze w pana wierzyłem, panie Jurku! Tak, o Leśmianie w „Ziemiańskiej” już można, jak najbardziej! To zresztą, serdeczny druh pana Franciszka. Bardzo komiczna z nich para, bo ponoć pan rejent Leśmian taki jest malutki, że głową Franciszkowi tylko do łokcia sięga, zaś Franciszek w tej materii, wciąż sobie z pana rejenta dworuje... — Słyszałem — uśmiechnął się Jerzy. — Zajechała pod „Ziemiańską” pusta dorożka i wysiadł z niej Leśmian! Cała Warszawa już ten bon mot powtarza. — Ale co, kupił pan w końcu ten tomik Leśmiana? — Kupiłem. Minęli Marszałkowską, plac Napoleona, gdzie niebawem miała się zacząć budowa drapacza chmur towarzystwa ubezpieczeniowego Prudential i zaraz skręcili w Mazowiecką. Drwęcki bił się z myślami, wreszcie nie wytrzymał. — Panie Hiacyntusie, muszę tam jednak wypytać o Witkacego i te jego indiańskie narkotyki. — Ja to dyskretnie zrobię za pana, bez obaw, panie Jurku. Proszę sobie teraz wziąć małą przepustkę do wyższych rejonów duszy.

— Dobrze, polegam na panu, jak dyktator Langiewicz. — I równie się pan nie zawiedzie — odparł staruszek z wielką powagą. Stanęli przed „Ziemiańską”, Jerzy zapłacił dorożkarzowi, który wziął za przejazd tylko połowę stawki i weszli. — Mówię wam byki krase!!! — huknęło jak z armaty. — Kobiety dzielą się na damy i nie damy! — oznajmił zwalisty jegomość z długą, czarną brodą. Na czubku głowy miał melonik co najmniej dwa numery za mały, w butonierce czerwony goździk, a na nosie binokle. Wsparty oburącz na laseczce stał obok stolika, przy którym chichotało trzech studentów. Nie kwapił się jednak przysiąść do młodzików, choć zrobili dla niego miejsce. Perorował dalej głosem tak tubalnym i donośnym, że drżały szyby w oknach. Nie ulegało wątpliwości, iż olbrzymie brzuszysko mówcy działa u niego na tej samej zasadzie co pudło rezonansowe kontrabasu. — Ale ten podział, mówię wam, jest i tak diabła warty, albowiem do panny stojącej lub leżącej, nieważne w jakiej intencji stoi lub leży, mówimy zawsze, nie inaczej jak: Królowo moja! Mój aniele! Kocham cię nad życie!!! Przy kilku stolikach zaczęto bić brawo. Niemal wszyscy obecni na sali śledzili ten improwizowany kabaret, skrupulatnie notując i układając w myślach co powiedzą znajomym po powrocie. — A gdyby tak przydarzyła się gafa — chciał wiedzieć jeden z roześmianych studentów. — Co wtedy? — Gafa sprawa poważna, ale jakby to było w lesie, babę udusić i nie będzie gafy!

— Witaj Franciszku luby! — zawołał pan Hiacyntus. — Jacuś!!! — ucieszył Fiszer. — Aleś dziś odświętny! Kosy same na sztorc stają! — Uściskali się i wycałowali. — A wiecie wy młokosy! — znów zwrócił się studentów, którzy poderwali się zza stolika i zamaszyście szurając obcasami kłaniali się weteranowi, — że i ja za Polskę się poświęcałem?! — W którym to roku? — spytał któryś z przekąsem. — Tego dokładnie nie pamiętam, jakoś tak za cara. W każdym razie, na obiad zaprosili, a tam pięć minut wcześniej ochrana wszystkich biesiadników na Cytadelę wywiozła... — zawiesił głos. — I co? I co? — Jak to co!!! — zagrzmiał Franciszek Fiszer. — Musiałem zjeść dwadzieścia cztery razy! — Mnie łaska fortuny od tak ciężkich terminów szczęśliwie zachowała... — pokiwał głową pan Hiacyntus. W tym momencie podszedł do nich kelner. — Proszę Boga Ojca — z całą powagą zwrócił się do Fiszera. — Stolik na pięterku jest znów gotowy. — A to idziemy! Idziemy! — pan Franciszek żwawo ruszył w stronę schodów. — Coś się stało? — zagadnął weteran.

— Drobiazg, Jacusiu, empiryczny drobiażdżek bez znaczenia! Ot, Ksawcio Dunikowski był dziś trochę niezdrów. Przyszedł ociupinę wczorajszy, nie chciał, idiota, grzecznie wypić kawki, tylko koniecznie miętowego likieru, żeby jak mówił oddech sobie poprawić, no i, skutkiem tego, jak mówią z kolei w „Zielonym Baloniku”, wziął udział... Całe bucięta, biedaczysko, sobie zrujnował, będę musiał mu chyba nowe kupić i koniecznie na wyższym obcasie. Poza tym, obrus też troszkę ucierpiał, więc póki co, trzeba było zaczekać na dole. — A pan Ksawery? — Zawołał, że już mu lepiej i poleciał rzeźbić. — Franciszek Fiszer zajął swoje stałe miejsce i dopiero teraz raczył zwrócić uwagę na Jerzego. — Pan to mi wygląda na kogoś z marnej empirii... — stwierdził sceptycznie. — Z policji, Jerzy Drwęcki, komisarz, bardzo mi miło. — No, tak myślałem.... — Fiszer zmrużył oczy. — Tak myślałem, lecz niestety spóźnił się pan! — Dlaczego? — Drwęcki odgadł, że nie został zaakceptowany. Potwierdzeniem było współczujące spojrzenie, które rzucił mu pan Hiacyntus. Zanosiło się na sławną, fiszerowską egzekucję intruza, który ośmielił się nieproszony wtargnąć do sanktuarium na półpiętrze „Ziemiańskiej”. Towarzyszący im dotąd kelner po prostu uciekł. — Trup metafizyki Bergsona już ostygł i został pogrzebany!

— Sądzi pan, że to była zbrodnia? — zapytał ostrożnie Jerzy myśląc intensywnie jak wybrnąć z sytuacji. — Oczywiście, że zbrodnia!!! — ryknął Fiszer na całe gardło, waląc przy tym laską w podłogę. — Zbrodnia na wartościach, o których ten człowiek bladego pojęcia nie ma i mieć nie będzie!!! A pan myślisz, że chaotyczne kombinacje efemerycznych pryncypiów są w stanie zdeterminować neutralną cywitatywę absolutnego relatywizmu immanentno-transcendentalnej solipsystycznej jaźni? Tak, czy nie?! Gadaj pan!!! Jerzy słyszał już co nieco o tym legendarnym pytaniu. Powiedzieć, że się go nie rozumie, oznaczało nieodwołalny wyrok towarzyskiej śmierci. Po prostej odpowiedzi twierdzącej lub przeczącej następowało żądanie uzasadnienia, które zwykle pogrążało delikwenta jeszcze bardziej. Prawidłowa odpowiedź zaś, była za każdym razem inna, ale zawsze musiała być niebanalna. — Myślę, że najtrafniej rzecz rozstrzygnął Leśmian — odparł spokojnie Drwęcki. — Doprawdy?! — w głosie Fiszera zabrzmiała życzliwsza nuta. — Boleczek? To ciekawe... A jakimiż słowy? I gdy ty, szepcząc słowa, z ust zrodzone znoju Dajesz pieszczotom ujście w tym szepcie, co pała, Ja, zamilkły wargami u piersi twych zdroju, Modlę się o twojego nieśmiertelność ciała.

— wyrecytował Jerzy.

— Ha!!! Ha!!! Ha!!! — zadudnił ogłuszająco Fiszer. — Pewnie, że śmierci nie ma! Tuś mnie francie podszedł! — ucieszony uderzył dłonią w stół. — Czy rejent Leśmian przyjdzie dzisiaj? — spytał Drwęcki. — Niestety nie! — oznajmił Fiszer grobowym głosem. — Biedak wpadł pod jamnika i leży w szpitalu... Ach! Czekajże... — poprawił binokle. — Teraz to wreszcie zaczyna mi świtać... Drwęcki? Tak? Ten zbieg od Łukasiewicza? — Do usług. — Panie kochany! Toż drogi profesor cały gorset mi rozkrochmalił, tak za panem płakał! No siadaj pan! Siadaj! Pogadamy przy pół czarnej... Ma się rozumieć, to Jerzy miał zamówić i płacić. Ten zwyczaj też był mu znany. — A ty Jacusiu, co tak stoisz jak na warcie? Już ci kompana nie zjem, nie musisz go pilnować! Siadaj, siadaj... — O huncwocie! — syknął pan Hiacyntus do Jerzego, gdy ten odsuwał mu krzesło. — Toż ty takie bezeceństwa pannie Marysi chcesz recytować?! — Ja... — jęknął Drwęcki, kompletnie zaskoczony atakiem z tak niespodziewanej strony. — A dobrze! — weteran puścił do niego oko i roześmiał się głośno. —

A niby skąd, jeśli nie z takiej poezji mają się brać kosynierzy i ułani?! — Dobrze powiedziane! — rozległo się na schodach. — O ułanach mowa, ułani tuż! — skwitował Fiszer. — Poznajcie się, moi drodzy! Podporucznik Hiacyntus Fedorczyk... pułkownik Bolesław Wieniawa-Długoszowski... — Honor to dla mnie! — Wieniawa strzelił obcasami salutując staruszkowi. — Bardzo mi miło. A jakże zdrowie szanownego pana marszałka, jeśli można zagadnąć jego osobistego adiutanta? — Nie zdradzę tajemnicy lekarskiej jeśli powiem, że znakomicie. — To dobrze. Póki pan marszałek Piłsudski zdrów, Najjaśniejszej Rzeczpospolitej nic nie grozi. — Święte słowa, panie podporuczniku! A pod kim to, jeśli można zapytać, szanowny pan miał okazję służyć? — Pod samym dyktatorem Langiewiczem Czachowskim — odparł z dumą staruszek.

i

pułkownikiem

— Ho, ho! A pan...? — Wieniawa spojrzał na Jerzego. — Komisarz Jerzy Drwęcki, bardzo się cieszę. — Ten Drwęcki od Zielińskiego? — spytał Wieniawa ściskając dłoń Jerzego. — No, co za spotkanie! Myśmy już w Belwederze zakłady za

panem porobili! — O co? — Czy przeżyje pan tę dintojrę. Generał Śmigły... — pułkownik zniżył głos — on cóż... trochę to nie państwowotwórczo... on nie bardzo ma zaufanie do policji państwowej, ale słowo, że ja na pana bardzo liczę! — Cóż, postaram się nie zawieść pokładanego zaufania. Poradzę sobie. — To świetnie! Idzie wreszcie ta kawa? — Nie — odparł zniecierpliwiony Fiszer. — Za to nadchodzi właśnie pan Antoni i dobrze, bo skończy się całe to gadanie o polityce! — Czekajcie! — łysy mężczyzna na schodach cofnął się szybko. — Zaraz powiem kelnerowi... — Słonimski?! — obejrzał się Wieniawa. — Czołem pułkowniku! Zaraz wracam. — To może jednak ja... — podniósł się Jerzy. — O nie! — powstrzymał go Wieniawa. — Pan jesteś dziś moim gościem! Ja stawiam z tytułu przyszłej wygranej. Z nami, ułanami rozmowa krótka! Skoro pan powiedziałeś, że sobie poradzisz, to przecież nie może być inaczej! Słonimski wrócił z kelnerem. Nastąpił kolejny etap wzajemnych

prezentacji, w trakcie których pan Hiacyntus niespodziewanie zaczął udawać przygłuchego. Coraz bardziej zakłopotany Słonimski trzy razy musiał tłumaczyć, że nie jest Słoniewski, Słowikowski, ani Słoniewicz... — A u dyktatora Traugutta był adiutant Sułkowski! — oznajmił z emfazą staruszek. Przerażony Słonimski popatrzył błagalnie na Fiszera, ale ten siedział z kamienną twarzą. Wieniawa symulował pilne studia nad kartą likierów. — To szanowny pan znał Traugutta? — Słonimski chcąc nie chcąc musiał kontynuować konwersację. — Że jak...? — pan Hiacyntus przyłożył dłoń do ucha. — Traugutta!!! — krzyknął zdesperowany pisarz. — Znaliście, dziadku, Traugutta?!! — A znałem, znałem... I Kościuszkę też znałem... — Pod Kościuszką się biliście?! — A biłem, biłem... A po bitwie, tośmy tych pobitych z lasu do cyrkułu odstawiali... Dawali nam tam za nich całe pół rubla od głowy! — Cooo??? Wieniawa nie wytrzymał i ryknął homeryckim śmiechem. Fiszer zawtórował mu niczym cała orkiestra dęta. Przyłączył się także

Jerzy, a na koniec i sam pan Hiacyntus. Słonimski stał jak słup. — Pan Antoni wybaczy... — powiedział wreszcie staruszek ocierają łzę. — Widać istnienie któregoś z moich przodków stanęło na chwilę pod znakiem zapytania i na mocy pańskiego paradoksu dziadka, odrobinę pogrążyłem się w niebycie. Ale w przeciwieństwie do profesora Panktona nie rozpłynąłem się całkiem w nicości... Już wszystko dobrze! — Szanowny pan czytał moją „Torpedę czasu”? — jeszcze bardziej zdziwił się Słonimski. — Owszem, owszem, bardzo intrygująca powieść. A wie pan, że przyszłość zajmuje mnie ogromnie. Weźmy na przykład takiego Edwarda Bellamy i jego książkę „W wieku XIX”, Wells też, jak najbardziej... — Skąd u pana tak niezwykłe zainteresowania? — wtrącił Słonimski siadając. — Stąd, drogi panie Antoni, że jak nas za styczniowej insurekcji posyłali z kosami w pole, to mówili, że to dla przyszłości. Odtąd, mnie ta przyszłość tak bardzo ciekawi. Jakaż ona będzie? Mówi pan zatem, że będziemy podróżować w czasie? — Gdyby podróżowanie w czasie było możliwe — odezwał się Fiszer — to by już tamci z przyszłości tu do nas zajechali! Siedzielibyśmy sobie przy tym stoliku, a tam na schodach cała banda naszych potomków podsłuchuje i gęby rozdziawia! O, o! Całkiem jak ten tam

niewychowany gagatek! — oskarżycielsko wskazał na cień przyczajony za kolumną na schodach. — Idę o zakład, że ten gbur przybył tu z chlewa, nie z żadnej przyszłości!!! — Fiszer zagrzmiał na całą kawiarnię, a nazbyt ciekawy artystycznych tajemnic gość zrejterował w popłochu. — Nic tylko podsłuchują i po mieście rozpowiadają, żeby chociaż coś rozumieli! Jakże tu kawę wypić?! — Ty się Franc o potomków nie postarałeś, więc tam w przyszłości podsłuchiwać nie ma komu — odparł Wieniawa. — Tylko na współczesnych gamoni możesz liczyć. Ale co ma być, to będzie! Może nie warto tej przyszłości dożywać? Szable w dłoń! — sięgnął po kieliszek koniaku. — Jeśli idzie o potomków, to mnie w zupełności wystarczy drugi Platon, który moje myśli spisze, jak ten pierwszy Sokratesowi — oznajmił skromnie Fiszer. — Na co mi dodatkowo jakaś Ksantypa, nocniki i pieluchy? — Wie pan, panie Antoni — odezwał znów weteran. — Mnie w pańskiej „Torpedzie czasu” jeszcze jedna rzecz ogromnie zastanawia. Skoro profesor Pankton zniknął, bo przez ten jego eksperyment, jego dziadek i babka nie mogli się poznać i pobrać, to siłą rzeczy, profesor Pankton nie mógł zbudować swej torpedy i przeszkodzić dziadkom w mariażu... Co pan na to? — A to, że igranie z czasem to czysty idiotyzm! — Fiszer nie dał Słonimskiemu dojść do słowa. — Żadna tam przyszłość, ani przeszłość! Nie ma bytu zanurzonego w czasie! Bo i nie ma czego, ani w czym zanurzać. Byt nie istnieje! Czas to żałosne urojenie empiryków! Nie ma nic poza tą chwilą i tą rozmową! Wieczna wymiana myśli, wieczne tworzenie, oto co naprawdę jest!

— Ale przecież profesor Einstein... — ośmielił się zaoponować Jerzy. — Czas relatywny niby? Albo absolutny? Nuda! Idiotyzm! — spiorunował go Fiszer. — W czterowymiarowej czasoprzestrzeni Einsteina przeszłość, teraźniejszość i przyszłość istnieją jako miejsca, wszystkie na raz, na równi obok siebie — nie ustępował Jerzy. — Tak? — zapytał chytrze Fiszer. — A niby skąd ten Einstein miałby wiedzieć co jest teraz, skoro u niego wszystko jest względne? A przecież nie zaprzeczy pan, że teraz rozmawiamy, prawda? Zatem „teraz” istnieje bezwzględnie! To przyszłość i przeszłość są niepewne i niekonieczne. Skoro Einstein stawia znak równości pomiędzy tym co było, jest i będzie, to się zwyczajnie myli. Fizykalne pomysły Einsteina należy dopiero metafizycznie uogólnić. Inaczej nie da się uchwycić tego, co się właśnie stwarza! — Nie będzie dzisiaj Tadeusza? — zmienił temat wyraźnie znudzony Wieniawa. — Chciałem się z nim pomówić o moim tłumaczeniu Baudelaire’a... — Nie wiem — odparł Fiszer. — Ale za to możemy pogadać o francuskiej kuchni! Dziś na obiedzie u Tatarkiewiczów podali wyborny omlet z truflami... — A myśmy jedli sztufadę! — oznajmił przekornie pan Hiacyntus. — Nie może być! — Fiszer aż podskoczył. — Gdzie?! Weteran z Drwęckim wymienili porozumiewawcze spojrzenia.

— W siódmym niebie! — stwierdził wymijająco staruszek. — Panowie, może by tak melbę? — zaproponował pułkownik zerkając w kartę. — I sztukę mięsa też! — dodał rozmarzony Fiszer. Rozmowa zeszła na drobiazgi. Jedyny z niej pożytek dla Jerzego był taki, że gdy w którymś momencie pan Hiacyntus zagadnął o Witkacego, okazało się, że od kilku dni nie ma go Warszawie i nie wiadomo kiedy się pojawi. W środowisku astrologów i okultystów też nie działo się nic niezwykłego, aczkolwiek Franciszek Fiszer był innego zdania. — Panie Jerzy! Aresztuj pan koniecznie Starżę-Dzierzbickiego! — A za co? — Ten łajdak, uważasz pan, ośmielił mi się dzisiaj przyśnić! — To chyba resort profesora Freuda... — Tego idioty, któremu wszystko się ze spółkowaniem kojarzy?! — obruszył się Fiszer — Każda niedojda ciągnie do Freuda!!! Drwęcki zaczął mieć poczucie zmarnowanego dnia, ale w sumie jakoś nie był w stanie wstać i pożegnać towarzystwa. W każdym razie nie wcześniej, aż sam Bóg Ojciec nie dał znaku do wymarszu. — Panowie! — Fiszer rozprostował całe swoje gabaryty, o których w niewielkim zaokrągleniu można było rzec, że składały się z dwóch

metrów wzrostu i metra sześciennego brzucha. — Wisła wzywa! — I mnie też — stwierdził Wieniawa. Jerzy uznał, że trzeba udać się razem z nimi. Natomiast pan Hiacyntus ze Słonimskim, obaj już w doskonałej komitywie, skwapliwie korzystając z okazji, że kawiarniany Jehowa na chwilę spuścił ich z oczu, natychmiast wzięli się za uprawianie herezji, czyli rozpoczęli dysputę o przyszłych lotach w kosmos. Chwilę później, na dole panowie Franciszek, Bolesław i Jerzy, w równym szyku stanęli przy pisuarach. — Uuuuuchh!!! — stęknął donośnie Fiszer. — Cóż tam, Franciszku, zainteresowanie Wieniawa.

tryperek?

—

okazał

fachowe

— Pochlebca!!! — zadudnił gargantuiczny śmiech. — Pokaż pan tego gnata, co go ukrywasz w płaszczu — dopinając rozporek pułkownik zwrócił się do Jerzego, który skończył pierwszy. Fiszer kontynuował nucąc Titinę. Drwęcki podał colta Wieniawie. Ten obejrzał pistolet uważnie, wyjął magazynek, przeładował na pusto i pstryknął spustem. — Ładna rzecz — stwierdził. — Z tego dostał Zieliński? Jerzy skinął głową.

— Dokładnie model z 1911 roku... — myślał głośno Wieniawa. — Wie pan, że Wilniewczycz ze Skrzypińskim ciągle chodzą po ministerstwie i komu się da wiercą dziury w brzuchu żeby koniecznie zrobić polską wersję. Naprawdę tak dobrze ta maszynka bije? — Profesor Grzywno-Dąbrowski był podkoloryzował Jerzy poranną rozmowę.

pełen

podziwu

—

— Ten z medycyny sądowej? — przypomniał sobie pułkownik zwracając broń. — A no to już lepszej rekomendacji nie możemy oczekiwać! Dam znać komu trzeba. Tylko powiedz pan jeszcze jak tu jest z celnością, w co się z niego trafia? — Z pisuaru trafiamy prosto do Wisły! — zagrzmiał stanowczo Fiszer. — Nawet z zamkniętymi oczami! — Wobec tego nazwiemy go wisem! — oznajmił pułkownik WieniawaDługoszowki. — A gazetom się powie, że to od nazwisk twórców...

6. Pod podszewką zacności — I cóż, panie komisarzu Drwęcki, dobrze się pan bawił wczoraj w „Ziemiańskiej”? — nadkomisarz Sawilski był zdecydowanie w burzowym nastroju. Siedział za biurkiem i miarowo zaciskał dłonie o długich palcach, jakby szykował się by kogoś udusić. — A śledztwo leży odłogiem i ugoruje, jak pan Fiszer zwykł mawiać o swej szacownej osobie? — To pan nadkomisarz, też bywa? — zaciekawił się Jerzy. — Wy mnie Drwęcki pod włos nie bierzcie! — obruszył się Sawilski. — I nawet nie śmiejcie pytać skąd wiem, gdzie byliście i co pan Franc raczył był powiedzieć. Rozmowy w Parnasie na półpiętrze dobrze słychać z dołu, zwłaszcza gdy sam Bóg Ojciec przemawia. Na stołecznych salonach już huczy o waszej dyskusji o Einsteinie. Pytają co takiego przeskrobał, że policja się nim interesuje...? Ja wam, psiakrew, dam Einsteina! Jeszcze jakieś znakomite rezultaty przyniosła wasza wizyta na Mazowieckiej? — Poniekąd historyczne, panie nadkomisarzu. W zakresie uzbrojenia naszej armii, jak przypuszczam... — Bóg i Historia będą wam wdzięczni. Tylko powiedzcie mi Drwęcki, czy ja wyglądam na Boga albo samą Historię?! — Poczyniłem wstępne ustalenia — odpowiedział poważnie Jerzy. — Zweryfikowałem negatywnie pierwszy trop...

— Najlepiej by było abyśmy mieli już pierwsze wyniki — Sawilski uspokoił się niespodziewanie. — To nie jest już takie sobie śledztwo. Od wczorajszego wieczora atmosfera zrobiła się bardzo nerwowa. — Co się stało? — To, co pan doskonale wiesz, że marszałek Piłsudski ma dwie córki. Najwyraźniej doszły do niego jakieś plotki, więc jak przystało na troskliwego ojca zadzwonił zaraz do prezydium policji z pytaniem, czy młodym panienkom w Warszawie grozi jakieś szczególne niebezpieczeństwo, uważasz pan? Czy nie należy wzmocnić ochrony? Pytał nieoficjalne i zdziebełko przesadził, bo marszałkówny nie mają jeszcze dziesięciu lat, ale w prezydium jakby piorun strzelił. Wszyscy z nadgorliwości ruskiej sraczki dostali... Sprawa absolutnie priorytetowa. Pan żeś się bawił i wysypiał, a ja pół nocy musiałem się tłumaczyć, dlaczego jeszcze nie ma wyników. Na dodatek, panowie profesorowie z medycyny sądowej najwyraźniej komisarza Drwęckiego nie lubią i dzwonili z interwencją żeby zabrać panu sprawę, boś pan niby młokos niedoświadczony... Niewiele brakowało, a postawiliby na swoim. — Czemu nie postawili? — Akurat kiedy rzecz się rozstrzygała, dobrzy ludzie przyszli z wiadomością, że konferujesz pan właśnie w „Ziemiańskiej” z osobistym adiutantem pana marszałka i nikt już nie odważył się wtrącać... No, no nie patrzcie tak, Drwęcki! Ja wiem, ja się domyślam, aż nadto dobrze domyślam, że wy tam całkiem nie o tym. Macie, komisarzu, więcej szczęścia niż rozumu! Gdyby was wczoraj w „Ziemiańskiej” nie było, to dzisiaj już byście liczyli karpie w stawie w Łazienkach... Ale teraz dość! Proszę mi się więcej nie guzdrać i

brać za solidną kryminalną robotę. Żadnych więcej wyszukanych kombinacji! Wyniki mają być! Akta z Oczki już przyszły, są na pańskim biurku. Od czego pan zamierzasz dziś zacząć? — Od tej Borek, panie nadkomisarzu. Pójdę porozmawiać z jej rodzicami, zrobię wywiad środowiskowy... — Dobrze, byle piorunem! — Warto by jednak przejrzeć te stare sprawy samobójstw i wypadków... — Od świtu siedzi już na tym specjalna grupa zadaniowa, pod moim osobistym kierownictwem. Jak coś znajdą, zaraz dam znać. Dobrze, żeś pan wczoraj z uniwersytetu zadzwonił, bo przynajmniej wiedziałem co w mam w prezydium mówić i na durnia nie wyszedłem... No co tak stoicie?! Do roboty, Drwęcki! I oby was to cholerne, małpie szczęście nadal nie opuszczało! Jerzy sprawdził w aktach adres ofiary. Rodzina Doroty Borek mieszkała na Żoliborzu, w Kolonii Oficerskiej, przy Potockiej, kawał drogi od Daniłowiczowskiej, tymczasem priorytet priorytetem, ale wszystkie samochody służbowe były zajęte. Dyspozytor rozkładał ręce i obiecywał, że załatwi coś za godzinę. Drwęcki nie zamierzał tyle czekać. Wybiegł z urzędu śledczego zdecydowany pojechać tramwajem. Akurat dzisiaj nie padało, więc była szansa, że wóz jadący na Żoliborz nie utknie w rozlewisku pod Cytadelą, co należało do tradycji, uświęconej każdą większą ulewą. Przesiadkę miał na Placu Krasińskich, gdzie mógł dojechać tramwajem, który właśnie pojawił się na rogu Senatorskiej. Jerzy

niewiele myśląc, w biegu wskoczył do wagonu. — Co, nogi masz pan za długie? — zagderał konduktor sprzedając mu bilet. — To żeś pan dobrze trafił! Tramwaje warszawskie firma solidna, nóżki tniemy pod wymiar, każdemu według potrzeb, w każden jeden dębowy garnitur wejdą jak ulał. Do tego golenie buźki razem z całą główką gratis! — Dziękuję, może innym razem — odparł Drwęcki odbierając resztę. Przesunął się w stronę następnych drzwi. Minęli Długą. Jerzy myślał jak poprowadzić rozmowę z rodziną w żałobie. Raczej nie zapowiadało się to miło, ale nie było rady. Zasada o umarłych dobrze, albo wcale, nie miała w tym przypadku racji bytu. Jednak to była zacna, wojskowo-mieszczańska rodzina, a w takich ściśle przestrzegało się konwenansów... Wóz zahamował dojeżdżając do pętli przy Placu Krasińskich. Drwęcki zrobił krok do wyjścia i jak zwykle zareagował podświadomie. Precyzyjnie uderzył doliniarza łokciem w splot słoneczny, sprawnie wyłuskał nadgarstek, który nagle zaplątał się w kieszeni jego płaszcza, wykręcił złodziejowi całą rękę i chwyciwszy go za kołnierz wypchnął przed sobą z wagonu. — Ale co jest szefuńciu...?! — Jak lecisz, uważaj na kominy! — Precyzyjnie pokierował opryszkiem w stronę najbliższej latarni. Aż zadudniło kiedy delikwent wyrżnął czołem o żeliwny słup. — O matko moja! — ogłuszony doliniarz siadł na trawniku.

Z wagonu wysypała się jego złodziejska obstawa — dwóch młodych bysiów w pomiętych marynarkach oraz stary worycha w wytartej cyklistówce i kunsztownie zawiązanej pod szyją czerwonej apaszce. Natychmiast ogarnęli sytuację, a widząc, że Jerzy jest sam ruszyli na niego półkolem. Ich prawe ręce jak na komendę wskoczyły do bocznych kieszeni. Drwęcki zrobił dokładnie to samo. — Uwaga ferajna, ma gnata! — stęknął poturbowany doliniarz. Przystanęli i popatrzyli na siebie. — Ty Wafel, chyba cię pokręciło! — stwierdził z niesmakiem ten w cyklistówce. — Gnata zza parkanu wyjąć nie potrafisz? Pan szanowny wybaczy partactwo — zwrócił się do Jerzego. — Ta dzisiejsza młodzież to ni charakteru w palcach, ni nijakiego szaconku do klejenta nie ma. No z kiem ja muszę na tem mieście pracować?! Widzisz pan! Narybek w naszem fachu z roku na rok coraz durniejszy, nie to co przed wojną... — On jest elektryczny — tłumaczył się pechowiec masując stłuczone czoło. — Elektryczny, jak mamę kocham! — Może i tak, Wafel, może i tak... Ale to się najpierw, barani łbie, polekutku sprawdza, a potem robotę odpuszcza. Jak ci gębę na mecie zaizoluję, wnet zapamiętasz! — Skończcie już ten wykład Walencik — odezwał się Jerzy oficjalnym tonem. — Resor i Piguła rączki z kieszeni! Ale powoli, żebym się przypadkiem nie zdenerwował, bo się wasze fotki w firmowym albumie zdezaktualizują...

— Pies, niech ja skonam! — Co jest Walencik? Znajomych z urzędu nie poznajecie? Odsiadka za długo trwała, czy pamięć na starość już nie ta? Przyjrzyjcie się lepiej... — Jerzy uniósł palcem rondo kapelusza. — O żesz szlag! Pan komisarz Drwęcki, osobą własną! Dawnośmy się nie widzieli... Matko Boska, ale poruta! — Ten sam, co Wiktora stuknął? — upewnił się jeden z kompanów patrząc spode łba na Jerzego. — Ten samiuteńki, Resor. — Macie szczęście, że się śpieszę, bo bym z wami inaczej pogadał. Nie będziemy tu robić zbiegowiska — Drwęcki chwycił sponiewieranego doliniarza za kołnierz i postawił na nogi. — Zmiatać mi stąd, ale już! — A wtedy, co? Kula w plecy, jak u Wiktora? — wycedził z nienawiścią Resor. Jerzy zrobił krok w jego stronę. — Gdyby nie uciekał, dostałby między oczy, jak Szpryngiel... — powiedział zimno. — Chcesz być następny? — Idziemy Resor! — Walencik chwycił go za rękaw. — Nie kuś licha, brachu, z tym młodym psem nie ma żartu. Strasznie dziki jest. — Jeszcze kiedyś cię, glino, przyuważę na Kercelaku... — rzucił na

odchodne Resor. — Uważaj żebyś się nie zapatrzył, bo cię pochowają z moimi portretami na dnie ślepi. Jeszcze jedno, Walencik! Coś mi jesteście winni... — Znaczy się? — Przysługa za przysługę. Dzisiaj już żadnej roboty i uczenia narybku. — A nigdy w życiu, panie komisarzu! Po takiem pechu, tylko świeczka, kościółek i zdrowaśki! — Trzymam za słowo — Drwęcki odwrócił się i nie oglądając wsiadł do tramwaju linii zero, którym podjechał na Nalewki, gdzie złapał piętnastkę jadącą na Żoliborz. Fala adrenaliny napłynęła dopiero teraz. Wydawałoby się, że ma dość czasu żeby ochłonąć, ale tramwaj wlókł się tak wolno, że irytacja Jerzego rosła z każdym przystankiem. Wóz mozolnie przebijał się przez tłum kłębiący się na całej szerokości ulic od Muranowskiej po Bonifraterską, jakby nigdy nie słyszano tutaj o porządku i regułach ruchu. Chłopskie furmanki, wózki żydowskich przekupniów, baby z tobołami, roje umorusanych dzieciaków co chwila blokowały drogę, bez skrupułów wymuszając pierwszeństwo. Motorniczy dzwonił jak opętany, ale nikt się tym przejmował. Im bardziej zwolnił, żeby kogoś nie poszatkować pod kołami, tym więcej osób korzystało z okazji by przebiec przez tory, wymuszając dalsze spowolnienie jazdy. Drwęcki znalazł się w całkiem innym mieście, przeniesionym żywcem gdzieś spod Wołynia, na dodatek utknął w nim jak w leguminie.

Muranów i Nowe Miasto, czyli północne dzielnice jak mówiono o nich z przekąsem zamieszkiwała, pół na pół żydowska i chrześcijańska biedota. Polski i jidysz wraz z mnóstwem rusycyzmów stapiały się tu niemal w odrębny język o dadaistycznej gramatyce, w którym się zewsząd nawoływano, kłócono i wywrzaskiwano. Bodaj nikt nie mówił normalnie. Jerzy w sumie lubił tutejszy folklor, ale teraz zaczynał go trafiać szlag. Pluł sobie w brodę, że nie zaczekał spokojnie na służbowy samochód, albo przynajmniej nie wziął taksówki. Zapomniał, że jadąc tramwajem ze Śródmieścia na Żoliborz, w połowie drogi trzeba się cofnąć w czasie o jakieś sto lat, zwłaszcza w porównaniu z jego rodzinną, nowoczesną Wolą. Cała Warszawa była jak jeden wielki, bezładny przekładaniec z epok, cywilizacji i ludów — każda zmiana kierunku krojenia dawała inny obraz miasta, niepowtarzalny jak linie papilarne i zmienny jak w kalejdoskopie. Nareszcie, minąwszy torowisko przy Dworcu Gdańskim tramwaj zaczął wspinać się na skarpę Cytadeli i zarazem powracać do dwudziestego wieku. W rejonie ulicy generała Zajączka wóz osiągnął współczesność i od razu przyśpieszył. Niewiele ucieszyło to Drwęckiego, bo wysiadając przy Potockiej stwierdził, że wybierając tę drogę zyskał może z dziesięć minut. Za to, gdy pukał do mieszkania na piętrze eleganckiej trzypiętrowej kamienicy, był w takim nastroju, że najbardziej ze wszystkiego chciał dać komuś w zęby. — Państwo nie przyjmują — oznajmiła pokojówka przez drzwi. Z trudem powstrzymał chęć by uderzyć w nie pięścią. — Policja! — podniósł legitymację do wizjera.

Milcząca dziewczyna w białym fartuszku poprowadziła go przez długi, ciemny przedpokój do pogrążonego w półmroku salonu. Przy stole pokrytym koronkowym obrusem siedziała kobieta w czerni, bardzo blada o ściągniętych rysach. — Pani Borek? — upewnił się zdejmując kapelusz. — Matka Doroty Borek? Kobieta kiwnęła twierdząco. — Komisarz Jerzy Drwęcki. Proszę przyjąć wyrazy współczucia i przeprosiny za najście, ale niestety, musimy porozmawiać. — Kiedy oddacie mi moje dziecko?!! — Obdukcja jeszcze nie została zakończona. — Jakby mało było jednego nieszczęścia, jeszcze ją kroić musieliście... — To było konieczne, proszę pani. Czy pani wiedziała, że córka była w ciąży? — Co takiego?! — poderwała głowę. — Więc dlatego... moja Dorcia... — Raczej nie. Pani córka usunęła ciążę znacznie wcześniej zanim targnęła się na swoje życie. — Nie, to nie możliwe... nie... — Co do tego nie ma wątpliwości. Przykro mi.

— Dwa grzechy śmiertelne... — zszokowana kobieta potrząsnęła głową. — Przecież to... Nie! Niemożliwe! Musieliście się pomylić! — krzyknęła histerycznie. — Moja Dorotka nie może iść do piekła! To było takie dobre i pobożne dziecko... Pan kłamie! — Proszę się uspokoić. Czy pani podejrzewa, kto mógł być ojcem dziecka pani córki? — Jak pan śmie dręczyć moją żonę?! — w progu stanął rozwścieczony mężczyzna w brązowym tużurku. — Nie potraficie uszanować żałoby?! Proszę stąd natychmiast wyjść! — Jeżeli teraz stąd wyjdę, za pół godziny wrócę z nakazem pańskiego aresztowania za utrudnianie śledztwa. — Drwęcki z przyjemnością dał ujście złości. — Kto jest pańskim zwierzchnikiem?! — Przychodzę tu z jego polecenia. — Ja mam przyjaciół z legionów! — Przestanie pan ich mieć bardzo szybko. Słowo honoru. Przypadek pańskiej córki zaniepokoił osobiście samego Komendanta. — To i Komendant wie...? — pod ojcem samobójczyni aż ugięły się kolana. Musiał się przytrzymać framugi. — Mój Boże, jaki wstyd... — chwiejnie podszedł do stołu i usiadł ciężko. — Taki wstyd! — spojrzał z wyrzutem na żonę. — Jak ty ją wychowałaś?! Kobieta ukryła twarz w dłoniach.

— Porozmawiamy spokojnie tutaj, czy potrzebne będzie oficjalne wezwanie na przesłuchanie? — nacisnął Jerzy. — Niech pan pyta... Teraz to już wszystko jedno... Sam Komendant! — Czy córka umawiała się z jakimś kawalerem? — Tak — mężczyzna z wysiłkiem przełknął ślinę. — Miał na imię Zenon... nazwisko Witkowicz... mieszka gdzieś na Czerniakowie, dokładnego adresu nie znamy. — Jak się poznali? — To uczeń męskiego gimnazjum... Zdaje się, Górskiego... Po sąsiedzku ze szkołą córki... — Dziękuję to mi wystarczy. Proszę teraz powiedzieć jak córka zachowywała się w ostatnich dniach przed śmiercią? — Święte dziecko było... — załkała matka. — Święte... Codziennie chodziła do kościoła... — Czy zatem przyczyną samobójstwa mogło być poczucie winy po zabiegu usunięcia ciąży? Zapadła długa chwila milczenia. — Jeżeli... — odezwał się wreszcie ojciec. — Jeżeli naprawdę to zrobiła — powoli cedził słowa — to dobrze, że ze sobą skończyła! Tak skompromitować porządną rodzinę!

— Czy córka była wcześniej leczona u lekarza psychiatry? — Nie. — Czy należała do jakiejś sekty? Interesowała się okultyzmem, astrologią? — Nie, nie — odpowiedzieli po kolei ojciec i matka. — Czy zaobserwowali państwo, jakąś istotną zmianę w zachowaniu córki? — Chodziła się spowiadać... częściej... — zaczęła mówić łamiącym się głosem pani Borek. — Mówiła, że ma swojego spowiednika. — Czy on odmówił jej rozgrzeszenia? — Nie wiem. Ale chyba powinien... — Nie mogę żądać naruszenia tajemnicy spowiedzi. Czy jest jeszcze ktoś, komu państwa córka mogła się zwierzać? Przyjaciółka, rodzeństwo? — Mamy jeszcze syna Krzysia, on ma pięć lat, wysłaliśmy go na wieś, błagam, niechże go pan nie niepokoi! — Na tym etapie śledztwa nie widzę takiej potrzeby — odparł uspokajająco Jerzy. — Proszę o kontakt z przyjaciółkami córki. — Powinienem mieć gdzieś telefony... — pan Borek wstał. — To same koleżanki z klasy. — Wyszedł z pokoju.

— Ostatnio się z nimi nie widywała — dodała matka. — To takie porządne panienki... Co one sobie o mojej Dorotce pomyślą? — Jeżeli będę mógł, proszę pani, jeżeli to coś pomoże, powiem im, że państwa córka zabiła się w stanie niepoczytalności wynikłym z nieszczęśliwej miłości. — Niech panu Bóg błogosławi... — Do widzenia. Proszę jeszcze raz przyjąć wyrazy współczucia — Jerzy wyszedł z pokoju i odszukał jej męża, który podyktował mu kilka nazwisk i telefonów. — Panie, jak tu żyć...? — jęknął na koniec mężczyzna. — Taka z nas była porządna i przyzwoita rodzina... I naraz jakby kto podszewkę na drugą stronę wywrócił! Teraz my najgorsi, ostatni pariasi... — Myślę, że wielu rodzinach ukrywa się podobne sprawy — pocieszył go Jerzy, jednak gdy usłyszał własne słowa, żółć napłynęła mu do gardła. — Nie jesteście państwo, ani gorsi, ani lepsi... — dokończył walcząc z ogarniającym go niesmakiem. — Ale u nas to wszystko wylazło na wierzch... — spuścił głowę pan Borek. — Tego się nie wybacza. — W miarę możności, postaramy się nie upubliczniać szczegółów śledztwa. — Dziękuję, panu. Jerzy wyszedł bez słowa. Miał ochotę wynurzyć się na powierzchnię i

złapać głęboki haust powietrza, ale nigdzie nie było żadnej powierzchni ani tlenu. We wszystkich kierunkach, w nieskończoność, rozciągała się realna, duszna rzeczywistość. Żeby odzyskać złudzenia można było się tylko upić, ale nie w środku pilnej roboty. Jedynie praca mu teraz została. Jak zawsze, w chwilach gdy gasło słońce i świat wywracał się na drugą stronę, ukazując swe poplątane, oślizgłe korzenie. W równym stopniu nie potrafił się pogodzić z istnieniem tych odrażających stosunków, co wyprzeć ich istnienia ze świadomości. Między innymi dlatego porzucił czystą i jasną logikę. Może był w tym jakiś masochizm, nieważne... Należało się czymś zająć, żeby zabić poznawczego kaca. Zacząć myśleć! Z otrzymanych telefonów najlepiej było skorzystać dopiero wieczorem, tymczasem teraz wszystko można było załatwić hurtem... To był pomysł! Drwęcki złapał taksówkę i pojechał na Foksal, prosto do szkoły Doroty Borek. Po krótkiej rozmowie z dyrektorką, zorganizował przesłuchanie przyjaciółek denatki, które pojedynczo wzywano z lekcji do gabinetu dyrekcji. Dwie pierwsze, wystraszone gimnazjalistki, przycupnięte nieśmiało na samym brzeżku krzesła, niewiele nowego wniosły. O chłopcu Doroty wiedziały, ale znały go tylko z widzenia i entuzjastycznych zwierzeń przyjaciółki. Sądziły, że to wyłącznie romantycznoplatoniczne uczucie. Potem nagle ich prywatne kontakty z koleżanką ustały. Nie wiedziały dlaczego Dorota odsunęła się od nich w ostatnich tygodniach przed śmiercią. Uwagę komisarza przykuło dopiero słowo „dewotka”, którego użyła trzecia z przesłuchiwanych dziewczyn. — Jak to dewotka, panno Urszulo?

Ostrzyżona na garsonkę brunetka demonstracyjnie założyła nogę na nogę i spojrzała wyzywająco na Jerzego. Skromny, gimnazjalny fartuszek okazał się całkowicie bezradny wobec tak nagłego przejawu kobiecej emancypacji. Stał się wręcz przeźroczysty, aż mogłoby go wcale nie być... — Poczęstuje mnie pan komisarz papierosem? — Czy panna nie na zbyt wiele sobie pozwala? — Czyż przystojni komisarze nie częstują papierosami przesłuchiwanych przestępczyń... — zamruczała zmysłowo. — Panna popełniła jakieś przestępstwo? — Chciałby pan komisarz wyśledzić coś więcej...? — pochyliła się na krześle i rozsunęła kolana, udatnie naśladując wyuzdaną pozę złej Marii z filmu „Metropolis” Langa. — Chciałbym mówić o Dorocie. — Nie ma o czym! — poderwała się z gniewem. — Ordynarna burżujka i mieszczka! Ciągle próbowała mi pokazywać, jaka jest lepsza ode mnie, ale z chłopakiem to o francuskich gumkach nie pamiętała! Przez to zaczęło jej rosnąć ciasteczko w piekarniku... Zrobiła z tym co trzeba, jednak potem już nie starczyło jej ikry. Nic tylko kościół, spowiedź i pokuta! Kompletnie jej odbiło! Ciągle tylko o tym mówiła. — Co dokładnie mówiła?

— Że musi się oczyścić... — garsonka wzruszyła ramionami. — Jeszcze i mnie próbowała nawracać. — Nie wie panna do jakiego kościoła chodziła? — Jerzy zmarszczył brwi. — Chyba przy placu Grzybowskim... — Jest panna pewna? — Nie bardzo. Może też przy Krakowskim Przedmieściu, tak gdzie studenci chodzą... Albo i oba na raz. — Dziękuję, to wszystko. — Nie zapisze pan komisarz mojego telefonu? Do akt sprawy... — Już mam — stwierdził krótko. — Może panna odejść. — Czekam zatem z niecierpliwością na kolejne przesłuchanie... — Wychodząc z gabinetu rzuciła Jerzemu powłóczyste spojrzenie. — Mam nadzieję, że pan komisarz się mnie nie boi... Drwęcki darował sobie komentarz, bo właśnie weszła pani dyrektor i bezczelna pannica momentalnie zmieniła się w uosobienie dziewczęcej niewinności. Jerzy podziękował za pomoc, pożegnał się i ruszył na drugą stronę Nowego Światu, do męskiego gimnazjum. Tu zorganizował identyczne przesłuchanie, z tym że klient do oprawienia był tylko jeden. — Zenon Witkowicz... — wycedził powoli, patrząc na uczniaka

nerwowo mnącego czapkę w rękach. — Nie ma co... — przeciągał stan niepewności. — Prawdziwy z ciebie mężczyzna... Taki honorowy... — Czego pan chce?! — nie wytrzymał chłopak. — Spędzenie płodu to ciężkie przestępstwo. Do tego morderstwo przez otrucie, połączone z wypaleniem kwasem oczu i organów rodnych... Wiesz co starzy przestępcy robią pod celą z takimi maniakami seksualnymi, jak ty? — O czym pan mówi?! — Witkowicz zbladł jak trup. — Właściwie to ja nie muszę nic mówić. Nawet nie mam ochoty! Brzydzę się tobą, chłystku. Prosimy tu pana dyrektora by wyjaśnić w czym rzecz i zabieram cię na Daniłowiczowską! Tam już z tobą pogadają... — Jerzy wstał i ruszył do drzwi. — Niech pan zaczeka! — przerażony chłopak wczepił się w jego rękaw. — Ja nic nie wiem o żadnym kwasie! — Sądowi będziesz takie bajki opowiadał. — Naprawdę! Proszę pana... Tylko nie to! — Dlaczego Dorota popełniła samobójstwo? — Nie wiem! Naprawdę nie wiem... Dopiero wczoraj się dowiedziałem, że podobno wypiła ten kwas! Ale żeby oczy... i tamto... — Ktoś jej to musiał zrobić. Jeżeli nie ty, to mów zaraz dokładnie jak

było. Jedno kłamstwo, a będziesz dalej tłumaczyć się przed prokuratorem! — Powiedziała, że będzie dziecko... — gimnazjalista spuścił głowę. — Przed maturą nie mogłem się żenić... zdobyłem pieniądze... dałem jej... poszła do akuszerki... — Nazwisko i adres! — Nie wiem... — cały zadygotał. — Ona sama znalazła... Jakaś koleżanka jej doradziła. — I co dalej? — Po tym już ze mną nie chciała... W ogóle nic... Przestaliśmy się spotykać. To naprawdę wszystko. — Co się nią działo potem? — Nie wiem. Jerzy nie odpowiedział. Znów przeciągał milczenie. — Nie wiem... — powtórzył tępo uczeń. — Nie wiem... nic wiem... — niespodziewanie rzucił się w stronę otwartego okna. Byli na trzecim piętrze. Drwęcki błyskawicznie chwycił go za kołnierz i usadził z powrotem na krześle. — Dość tego! — syknął. — Nie chcesz już zdawać matury?! Już ci nie

zależy? Wolisz się zabijać? Trzeba było wcześniej pokazać jaki jesteś dzielny! Ona by żyła i dziecko też. Chłopak zaczął zwyczajnie płakać. Jerzy westchnął ciężko i podał mu chustkę. Właśnie zdał sobie sprawę, że nie na tego młokosa jest najbardziej wściekły. Przede wszystkim na tego drania czy drani, którzy wykorzystując stosunki obyczajowe, tak bardzo sponiewierali te dzieciaki. — To zostanie między nami — poklepał go po ramieniu. — Nic nie powiem dyrekcji. — Ale co ja... mam robić? — Żyj jak mężczyzna. Drwęcki dał chłopakowi czas by doszedł do siebie, po czym zwolnił go i poprosił dyrektora o możliwość skorzystania z telefonu. Zadzwonił do Sawilskiego. — Dobrze, że pan dzwoni! — usłyszał. — Trzy sprawy zakwalifikowane wcześniej jako nieszczęśliwe wypadki okazały się nader paskudnymi samobójstwami. W sumie, wątpliwych przypadków mamy już koło sześćdziesięciu. Kuba Rozpruwacz mógłby do nas przyjeżdżać na nauki. — Co je łączy? — zapytał Jerzy, bojąc się tego co usłyszy. — Dwóch trzecich przypadków jeszcze nie powiązaliśmy, ale jedna tendencja rysuje się wyraźnie. Afekt na tle poczucia winy i grzeszności.

Warszawą wstrząsnęło trzęsienie ziemi. Jerzy niemal słyszał jak kruszą się domy i zapadają ulice. Wszystko wokół waliło się w głąb koszmaru. Po prostu nie chciało się wierzyć, nie chciało rozumieć, nie chciało żyć. Nic, ale to naprawdę nic, nie miało już żadnego sensu... — Panie komisarzu? Jest pan tam? — dopytywał się zniecierpliwiony Sawilski. — Tak — wydusił z siebie Jerzy. — Zgaduję, że i pan znalazł coś podobnego, tak? Proszę przyjeżdżać, musimy się pilnie naradzić. — Wiem, jadę. — Odłożył słuchawkę. Wyszedł z gabinetu tak zmieniony na twarzy, że natychmiast wzbudziło to zainteresowanie gospodarza. — I cóż, panie komisarzu, ten Witkowicz zmalował? Czy mam go ukarać? Drwęcki popatrzył z góry na małego, korpulentnego dyrektora. — Witkowicz? — wzruszył ramionami. — Raczej pan i ja... Cały ten parszywy, załgany do cna świat! — Nie rozumiem, panie komisarzu? — Ano właśnie! Żegnam pana i dziękuję za pomoc. Następne godziny były jak zły sen. Narada u nadkomisarza

Sawilskiego toczyła się w upiornej malignie, w której jak ostrze gilotyny wisiało niewypowiedziane głośno słowo „umorzenie”. Kilka innych słów też za nic nie mogło przejść nadkomisarzowi przez gardło, chociaż fakty układały się jednoznacznie. Ofiary piły stężone kwasy, ługi, rzucały się pod pociąg, jedna wbiła sobie w łono ostrze kosy, tak głęboko że przebiła serce. Zebrane dane wskazywały, że wszystkimi kierowała objawiona nagle maniakalna nienawiść do własnego ciała, połączona z ograniczeniem odczuwania bólu. Wszystkie ofiary były katoliczkami, które chodziły się często spowiadać, przeważnie w kościołach w rejonie centrum miasta. Przedmiotem spowiedzi było usunięcie ciąży. Mieli sześć przypadków niewątpliwych, cała reszta pasowała to tego scenariusza, w bardzo różnym stopniu, ale nie dlatego, że na przeszkodzie stały jakieś inne fakty, lecz z tej przyczyny, że wcześniej nie zebrano odpowiednich informacji, bo nie wiedziano czego szukać i nie zwracano dość bacznej uwagi na odróżnienie wypadków od samobójstw. Rzecz jasna, rodziny zmarłych, gdy mogły obstawały przy tych pierwszych. Teraz większość potrzebnych danych była nie do uzupełnienia, ale to co udało się znaleźć, wciąż pasowało. Liczby ofiar szaleńca nie sposób było ustalić, ponieważ zbyt płynnie wtapiała się w statystykę nieszczęśliwych wypadków. Mogła to być każda suma pomiędzy sześć a sto pięćdziesiąt. Wszyscy obecni z zapałem dywagowali jak ją uściślić, byleby tylko nie powiedzieć głośno najważniejszego... Czyli tego, że szaleniec musiał być spowiednikiem, który w ramach pokuty zalecał samobójstwo. Należało teraz wyjaśnić dlaczego i jak to robił oraz oczywiście kto to był. Jednak ten temat traktowano wymijająco, skupiając się na niuansach statystycznych rozkładów. W końcu Drwęcki nie wytrzymał i naruszył tabu.

— Z kościołem nie zadzieramy — uciął Sawilski i podjął przerwany wątek średniej odchyłki standardowej w rozkładzie typu T. Jerzy nie odezwał się więcej. Zastanawiał jak to możliwe, że świat, który znał do tej pory mógł się nagle tak bardzo zmienić? Wreszcie parodię narady zakończono, nie ustalając dokładnie niczego. Drogi na obiad do pani Iren, Drwęcki nie zapamiętał. Tu, pierwsze co zrobił, to chwycił akta zostawione wczoraj na przechowanie i zaczął je gorączkowo analizować, ignorując pojawiające się na stole potrawy, a nawet wejście pana Hiacyntusa. Niestety, elementy układanki znajdujące się także w tych papierach dobrze pasowały do reszty. Nie znalazł nic, co podważyłoby przyjętą koncepcję i mogło uspokoić sumienie. Choć szukał coraz bardziej uporczywie... — Panie Jerzyku drogi! — zmitygowała go łagodnie pani Irena. Popatrzył na nią błędnym wzrokiem, jak na istotę z zupełnie innego świata. Rzeczywiście... tradycja... rodzina... domowe obiadki... Jedno wielkie draństwo! Nawet Marysia wyglądała jak cmentarna zjawa. — Przepraszam panią, już jem... — odpowiedział, machinalnie chwytając łyżkę. Nie patrzył na jedzenie, żuł i łykał jakby to były trociny i kamienie. Cud, że nie stawały mu w gardle. Wszyscy domownicy spoglądali na niego z obawą tak wielką, że nikt o nic nie pytał. Dopiero na koniec obiadu, pan Hiacyntus, wstał, podszedł do Jerzego. — Chodźmy! — stanowczo ujął go pod ramię i zaprowadził do sąsiedniego pokoju. — Co się stało? — zapytał zdecydowanym,

ojcowskim tonem. — Jak to co?! — Jerzy popatrzył na niego z obłędem oczach. — Bóg, Honor i Ojczyzna, panie Hiacyntusie! O to, co się stało! Jakiś obłąkany spowiednik zaleca ludziom samobójstwo w ramach pokuty po spowiedzi! Każe im zabijać się w wyjątkowo okrutny sposób. I będzie to robić dalej, bo my nic nie możemy zrobić! Wiąże nam ręce tajemnica spowiedzi i podpisany trzy lata temu konkordat. Ten zwyrodnialec jest całkowicie bezkarny! Możemy tylko liczyć ofiary, albo strzelić sobie w łeb, żeby na to nie patrzeć... — wyrzucał z siebie rozdygotany Drwęcki. — Oto Polska właśnie! Rano słomiany ogień, wszystkie siły i środki... Po południu trupy pod dywan, do szafy i ani słowa prasie... — Ten nasz kraj nie jest aż taki zły — powiedział cicho styczniowy weteran. — To nic, że pan mi wierzy! Ja sam sobie nie chcę uwierzyć! — Proszę chwilę pomyśleć trzeźwo, panie Jurku. Dlaczego ci ludzie usłuchali takich strasznych rozkazów? Co ich do tego skłoniło? Przecież obaj wiemy, że w Polacy swoich księży dobrodziejów szanują tak bardziej na pokaz. My nie z tych, co na rozkaz, z dachu na łeb skakać będą. Nie ma dla nas takiej zwierzchności. Nawet duchownej. — Co pan mówi? — Jerzy popatrzył przytomniej. — Ja myślę, że to nie jest prawdziwy ksiądz — odrzekł pan Hiacyntus.

— Dlaczego tak pan sądzi? — Proszę posłuchać dalszego ciągu mojej opowieści.

7. Odpowiednie słowa Razguninow zamieszkał w najwytworniejszym hotelu Paryskim przy Miodowej, przemianowanej w ubiegłym roku na ulicę Napoleona. Jan Fedorczyk odwiedził go późnym wieczorem, bezpośrednio po trzeciej miłosnej schadzce na Koszykach. Rosjanin nie szykował się jeszcze do snu, siedział za biurkiem, przy czteroramiennym świeczniku i pisał coś w grubym diariuszu. — Domyślam się, że moja rada jest pilnie potrzebna, skoro pan podporucznik tak nagle po nią przybywa, prawda? — magnetyzer uśmiechnął się życzliwie i wskazał Janowi krzesło. — Przepraszam, że przeszkadzam. — Nie szkodzi, właśnie kończyłem... — Razguninow posypał piaskiem świeżo sporządzony wpis. — Wyborny ten piasek! Doskonale osusza atrament! — Ojciec specjalnie dla waszej wielmożności trzy razy go przesiewał. — Proszę przekazać mu jeszcze raz moje wyrazy uszanowania. Zgaduję, że miłosne spotkanie nie przebiegło po pańskiej myśli, podporuczniku? — Skądże... — zawahał się Fedorczyk. — Ależ nic co ludzkie nie jest nam obce! Czyżby panna Wirydiana, tym razem poskąpiła panu swych tajemnych wdzięków?

— N-nie... Było dobrze. — To przepraszam. Rozumiem, iż problem jest subtelniejszej natury? — Jakby to rzec... — zasępił się Jan. — Im bardziej jesteśmy blisko, tym bardziej się oddalamy... — Chyba rozumiem. Czy idzie może o to, że im bardziej panna Wirydiana ofiarowuje panu swoje ciało, tym bardziej skrywa przed panem swe serce i duszę? — Tak — wyznał z ulgą Fedorczyk. — Dziś najpierw potraktowała mnie w taki sposób, że poczułem się jak ogier, któremu każą pokrywać klacz. A potem... — odchrząknął. — Ona zaczęła robić sztuczki, które wyczytała w jakimś francuskim romansie... — podporucznik zaczerwienił się jak sztubak. — Nie były one panu miłe? — Były... Znaczy, tak i nie, panie Razguninow. Nie sądziłem, że niewiasta może się w poufałości swojej posunąć tak daleko... tak się upokorzyć... Słyszałem coś niecoś o tych sprawach i wiem, że takich praktyk nawet sprzedajne dziewki odmawiają. — Wbrew pozorom, młody przyjacielu, ulicznice nie są tak biegłe w sztuce miłości jak mogłoby się wydawać. Musiałyby wkładać serce w swoje rzemiosło, a to rzadko bywa. Byle kurwie daleko do kurtyzany. Co się zaś tyczy panny Wirydiany, zapewniam, że zachowuje się ona w sposób właściwy i naturalny dla swojej sfery. Damy o jej pozycji z reguły chętnie poszukują nowych wrażeń. Zwłaszcza gdy mają zapewnioną dyskrecję.

— Może i tak, mniejsza z tym. Bardziej idzie o to, że ona już całkiem gadać ze mną nie chce. Murzyn ma przyjść, zrobić swoje i iść w diabły, jak mawia porucznik Lux. — A kiedyż to ona z panem gadała? — zagadnął Razguninow unosząc brwi. — Choćby wtedy, pierwszy raz na spacerze... — To ona wówczas coś mówiła? Czy tylko pan? — Zaraz! — zreflektował się Fedorczyk. — W istocie, bardziej ja... W każdym razie, ona wtedy przynajmniej chciała mnie słuchać. — Znaczy się, pan by pragnął, ażeby z panną Wirydianą było znowu jak z siostrą? Nie bacząc na to, że robiliście ze sobą rzeczy, o które rodzeństwo trudno podejrzewać? — Do diabła z tymi babami! Kto je tam zrozumie?! — O nie, nie, nie, młody przyjacielu! — pogroził mu palcem Razguninow. — To samo można by powiedzieć o zegarach, że tam w środku taka plątanina trybów, że tylko diabeł się na tym wyzna... Otóż nie, wystarczy zegarmistrz, który potrafi dostrzec ład. — Zrównujesz pan niewiastę z czasomierzem? — Różnica jest wielka tylko z pozoru. Lecz jeśli będziesz cierpliwy, mój przyjacielu, i do tego dojdziemy? Mogę mówić? — Tak, proszę o wybaczenie.

— Otóż, mamy w tej delikatnej kwestii znaczną rozbieżność między pańskimi poczynaniami a oczekiwaniami. Przecież nie do serdecznej komunii serc i dusz zmierzaliśmy tu od samego początku. — A niby do czego? — nie wytrzymał Fedorczyk. — Do pożaru zmysłów — odpowiedział Razguninow. — Który nastąpił. Proszę wspomnieć karteczki, które panu podsuwałem. Ich treść służyła pobudzeniu zmysłowej imaginacji, oczywiście nie wprost, bo skutek byłby przeciwny do osiągniętego. My delikatnie podkreślaliśmy realność, namacalność i intensywność urody świata, wzbudzając przy tym niewinne, lecz bardzo wyraziste marzenia, które mimochodem, lecz nieuchronnie obudziły z uśpienia zmysły cielesne. Te zaś, raz rozbudzone zaczęły domagać się zaspokojenia, skłaniając pannę Wirydianę do okazania jak najdalej idącej uległości, temu, który w jej przekonaniu to sprawił. — Zatem... — zamyślił się Jan. — Używając pańskiego porównania z zegarem, za przeproszeniem, nakręcił ją pan? — Ależ oczywiście, mój młody przyjacielu! Teraz zaś sprężyna zmysłów już się rozkręciła. Obecne miłosne zabiegi panny Wirydiany, które tak bardzo cię zdumiały, miały na celu odzyskanie straconej intensywności przeżyć. Nie wińmy jej za to, że nie będąc w pełni świadomą rzeczy, wybrała metodę nieskuteczną, prowadzącą jedynie ku rozczarowaniu i goryczy. — A ja?! Czy byłem tylko zakładką w pańskim notesie? Czy raczej piórkiem, którym naoliwiono tryby zegara? Czyż nie jestem człowiekiem?!

— Będę szczery, przyjacielu. Ty sam, jako indywidualny byt człowieczy, nigdy się dla niej nie liczyłeś. Analogia z piórkiem do oliwienia jest doprawdy wyborna! Czy porucznik Lux wspominał coś może o symbolach fallicznych? Po minie pańskiej widzę, że tak... Aby osiągnąć coś więcej należało iść całkiem inną drogą... — I co teraz? — To co przeczuwasz, mój przyjacielu, czyli rozstanie. Pytanie tylko, czy nastąpi ono już teraz, czy jeszcze po kilku schadzkach, wypełnionych zabiegami miłosnymi coraz bardziej przeciwnymi naturze. To zależy od tego, czy pozwoliłeś dzisiaj pannie Wirydianie odczuć swą niechęć. — Myślę, że coś wyczuła. Głupia nie jest. — Wobec tego to koniec! Więcej liścików nie będzie. — Mogę się czegoś napić? — Ależ oczywiście! Cóż za okropny ze mnie gospodarz! Czy może być białe wino reńskie? Mrożone i wytrawne? Do tego plasterek sera i wędzonego jesiotra? Możesz mi pan wierzyć, że jesiotry łowione w Wiśle, opodal Saskiej Kępy, są równie znakomite jak te, które do Petersburga sprowadzają z rzek Syberii! O tutejszym kawiorze też złego słowa nie powiem... Fedorczyk markotnie kiwnął głową i Razguninow zadzwonił na lokaja. Nie mówili już więcej do czasu, aż ich obsłużono. Potem też ograniczyli się do kilku zdawkowych uwag na temat zalet jadła i napoju. Rosjanin sączył powoli chodne wino i patrzył spod oka jak

Jan, pijąc kieliszek za kieliszkiem, bije się z myślami. — Czy naprawdę już wszystko stracone? — zapytał w końcu podporucznik. — Nie — gospodarz jakby czekał na to pytanie. — Nie da się zdobyć przychylności panny Wirydiany drugi raz w ten sam sposób, ale można dojść do niej inną drogą, jeśli panu zależy. Pytanie, czy zależy? Nie lepiej rozejrzeć się za inną przygodą, wzorem naszego przyjaciela Luxa? O ile wiem, panna Nepomucena starczyła mu tylko na jedną noc... — Chcę aby Wirydiana wciąż była moja! — powiedział stanowczo Jan. — Mocno powiedziane: „chcę”! Uczynimy ją zatem pańską niewolnicą... — Pan sobie ze mnie dworujesz?! — Ależ nie śmiałbym! To tylko kwestia poruszenia innych trybików jej duszy... Albo może skończmy już z tym zegarmistrzostwem! Bałamutne to i prostackie. Mechanizmy ludzkich dusz składają się nie z trybów, lecz ze słów. — O czym pan mówisz?! — zirytował się Fedorczyk. — Słowa na małych karteczkach sprawiły, że panna Wirydiana pozbyła wszelkich uprzedzeń wobec pana, wynikających z różnicy urodzenia. Ona, pan, ja, jak i wszyscy ludzie składamy się ze słów. Słowa opisują wszystko to, co sądzimy o świecie, to za kogo się

uważamy, co robimy, co odczuwamy i w co wierzymy. Nie trzeba tych słów mówić głośno, ale gdyby pozbawić pana zdolności nazywania spraw i rzeczy w myślach, straciłby pan duszę. Spójrzmy w Pismo Święte: Słowo jest Bogiem, jak mówi święty Jan! W Genesis Bóg stwarzając Adama obdarza go zdolnością nadawania nazw roślinom i zwierzętom. Albo żydowska kabała... — Na litość boską, panie Razguninow! Do czego pan zmierzasz?! — Słowa można skreślać lub ścierać i wpisywać inne na ich miejsce — odpowiedział Rosjanin. — A wraz ze zmianą słów zmienia się także człowiek, co innego zaczyna wtedy widzieć, czego innego chcieć, bać się i pożądać... Wystarczy człowieka zanurzyć w innych niż dotychczas słowach, a stanie się inny. Wszak w szkole uczono pana tylko nowych słów! Porucznik Lux też nie ofiarował panu nic oprócz słów i proszę jakże się pan zmienił! Czy nadal dobrze się pan czuje w towarzystwie innych synów piaskarzy? — Raczej drażnią mnie teraz — przyznał Jan nalewając sobie wina. — Człowiek nasiąka słowami jak gąbka wodą. Jednak o ile woda nigdy nie stanie się gąbką, to słowa stają się człowiekiem, a człowiek słowami, tak bardzo, że z czasem nie można ich od siebie odróżnić. Aż do bólu i śmierci za wiarę lub ideały stajemy się tym co nam mówią, co słyszymy, czytamy i potem powtarzamy sami. Jeżeli jednak będziemy postępować ostrożnie i umiejętnie, możemy bliźniego delikatnie wyżąć i nasycić go innymi słowami... — Dobrze, ale co to ma wspólnego ze względami panny Wirydiany? — Ludzie wciąż wymieniają pomiędzy sobą słowa, które wpływają na

nich mocniej lub słabiej, ale to wszystko dzieje się zupełnie przypadkowo — Razguninow nie dał się ponaglić. — Rzadko udaje się trafnie przewidzieć efekt, jaki spowodują wypowiedziane słowa, mało komu chce się ten efekt przewidywać, gdyż ludzie wolą paplać co im ślina na język przyniesie, a jeśli już chcą przewidzieć, zwykle nie wiedzą jak się za to zabrać. Przyznaję, że bliscy istoty rzeczy bywają poeci, ale oni z kolei są zbyt mało praktyczni, ich ambicje idą w inną stronę. Wszakże aktorzy, blagierzy, oszuści i intryganci zbliżają się do sedna o jeden krok więcej... — Pan do których zaliczasz siebie? Razguninow wybuchnął śmiechem. — Brawo! — zawołał. — Ładnie żeś mnie, przyjacielu, chwycił za słowo! — Nie chciałem urazić... — Nie szkodzi, lubię żywe umysły. A mówiąc zupełnie szczerze, nieskromnie poczytuję sobie, żem zręczniejszy od najbardziej wymownego oszusta. Powiedzmy, że jestem magnetyzerem słów... Zapomnij pan, co wcześniej mówiłem o magnesach przyciągających opiłki i cielesne humory, to są brednie! Dobre dla ludzi nieświadomych istoty rzeczy. Z konieczności przywołuję wciąż autorytet panów Mesmera i Cagliostro, gdyż te nazwiska budzą powszechny respekt. Innymi słowy, używam właściwych słów... Lecz zostawmy już te igraszki! Rzecz w tym, drogi panie podporuczniku Fedorczyk, mój przyjacielu, że nauka którą odkryłem, rozwinąłem i którą wciąż doskonalę — wskazał diariusz na biurku — pozwala mi rozpoznawać słowa tworzące sam rdzeń osoby ludzkiej, a również

daje wskazówki jak je wymieniać na inne... — Czy to pan zrobił, wtedy w„Wiejskiej kawie”? — Drobiazg, dziecinna igraszka — zbagatelizował skromnie Razguninow. — Panna Wirydiana wiele się od tego nie zmieniła. Teraz dopiero żądasz pan ode mnie operacji głębszej... — A nie ważycie, panie, może jeszcze lubczyków? — Jan poczuł przypływ dobrego humoru. — To była niestosowna uwaga, czuję się dotknięty. — Upraszam wybaczenia, panie Razguninow, chyba trochę tego wina za dużo... — Przeprosiny przyjęte i nie wińmy dobrego wina... Dolać jeszcze? Bardzo proszę! Myślę, że trzeba posłać jeszcze po butelkę. — Zatem panna Wirydiana... — zaczął Jan. — Ośmieliła się panem znudzić i zostanie za to ukarana. — Tak bym tego nie powiedział. — Nie?! — ogromnie zdziwił się Razguninow. — A czyż nie to jest istotą rzeczy? Pan jej przecież nie kochasz? — Właściwie... — Jan poluzował kołnierzyk munduru. — Pociąga mnie ona... ale żeby tak jakoś bardziej... do szaleństwa i na całe życie, to, istotnie, nie.

— Otóż właśnie! — rozłożył ręce Rosjanin. — Męska duma plebejskiego zdobywcy panny z wyższych sfer! Oto prawdziwy napęd pańskich dążeń w tym związku. A teraz ona miałaby tę dumę zranić, kończąc romans jako pierwsza? O nie! Wszak ten przywilej, drogi przyjacielu, rezerwujesz przecież dla siebie. — Nie myślałem tak o tym — rzekł Jan. — Proszę pomyśleć teraz. — Zatem zgoda — przyznał się podporucznik po chwili namysłu. — W istocie chciałbym, aby Wirydiana była mi powolną, aby mnie podziwiała i nie ważyła się traktować mnie z góry, zwłaszcza odprawić i... — I była ozdobą twoich dni i nocy, mój przyjacielu — dokończył Razguninow. — Cóż, to bardzo naturalne i ludzkie pragnienie, w którym nie ma doprawdy nic zdrożnego. Mieć pełnię władzy nad czyimś sercem... — zawiesił głos. — W całej pełni podzielam to marzenie. — Jeżeli jednak ona mnie nie chce, to cóż, niech idzie z Bogiem! — stwierdził Jan z nagłym gniewem. — Nie będę jej o nic prosić! — W żadnym wypadku! Hospody uchowaj! — uniósł się gwałtownie Rosjanin. — Tu o nic nie wolno prosić! Absolutnie! Idzie o to, przyjacielu, że ona ciebie jeszcze tak naprawdę nie miała okazji poznać i pokochać, albowiem skierowaliśmy jej uwagę w całkiem inną stronę. Teraz zaś napiszemy do niej list. Znaczy, ja napiszę... — Nie chcę! — oświadczył z uporem Fedorczyk. — Było, minęło,

trudno! — Skoro tak — stwierdził Razguninow — możemy tę poufną kwestię uznać za zamkniętą. Miejmy jednak nadzieję, że panna Wirydiana jeszcze zapragnie nacieszyć się pańskim towarzystwem. Chyba jej pan wtedy nie odtrącisz? — Skoro będzie mi dawać z własnej woli, bez tego całego czarodziejskiego gadania, to czemu nie? Ja tam jeszcze bym popieścił te fikuśne cycuszki... Czemu miałbym je komu innemu oddawać? — I za to wypiję! — gospodarz uniósł kieliszek. — Zdrowie! — poderwał się Jan. Trochę nim zachwiało. — Miałbym jeszcze drobną, przyjacielską prośbę... — Cokolwiek pan chcesz! Jestem pańskim dłużnikiem, panie Razguninow! — Ależ przesada. To naprawdę drobiazg... Podręczysz mi pan weksel na sto talarów? — Bez wahania! — zapewnił stanowczo Fedorczyk. — Proszę... — Rosjanin otworzył szufladę biurka. — O tu, podpisać! — W porządku? — spytał po chwili Jan. Po winie ruch ręki miał zdecydowanie płynniejszy, więc podpis wyszedł mu mniej kulfoniasto niż zwykle. Ba, wyglądał nawet całkiem okazale.

— Znakomicie! — gospodarz schował weksel. — A teraz, oczywiście, w żadnym wypadku nie mogę pozwolić, abyś mój drogi przyjacielu, wstawiony chodził nocą po mieście. Proponuję doczekać świtu przy butelce wódki. Może trochę pośpiewamy przy bałałajce? — A kawałek tego jesiotra znajdzie się jeszcze? — W rzeczy samej! I koniecznie kawior i kiszone ogórki! Rozstali się rano, po klinie i solidnym śniadaniu. Ledwo Jan wrócił na kwaterę okazało się, że na gwałt musi wracać, bo pilnie wzywają go do Pałacu Krasińskich. Tylko się zdążył odświeżyć. W siedzibie władz Księstwa czekał na niego awans na porucznika, oficjalnie za zasługi pod Sandomierzem. W przedpokojach zaś mówiło się o znacznym powiększeniu armii, stąd wielkie zapotrzebowanie na oficerów. Gdzieś w tłumie interesantów na korytarzu mignął mu Razguninow, ale tym razem ze sobą nie rozmawiali. Fedorczyka przyjął generał Zajączek. Zawiadomił młodego oficera o nominacji, pogratulował, po czym chwilę rozmawiali po francusku. Skutkiem tej konwersacji Jan słowem honoru został zobowiązany do podszlifowania języka w przeciągu roku do stanu zdecydowanie mniej kaleczącego uszy. Ponadto, świeżo upieczony porucznik miał niezwłocznie zająć się szkoleniem rekrutów. Zapowiadał się zatem pracowity koniec lata. Już tylko pracowity, gdyż po ładunku garłacza zostały wyłącznie miłe wspomnienia plus długi pod zastaw przyszłych wypłat żołdu, który choć podwojony przez wojenne zasługi okazał się zbyt skromny by sprostać cenom pierwszorzędnych stołecznych atrakcji.

Lux dowiedziawszy się o tym, wygłosił jakąś łacińską sentencję na temat przemijania chwały tego świata i niezwłocznie pożeglował ku nowym archipelagom przygód. Konkretnie, załatwił sobie przeniesienie do Gdańska, gdyż uznał, że tamtejsza księżna, awansowana do tej godności z etatu osobistej praczki Napoleona, jest osobą wymagającą bliższego poznania. Duża wódka z Razguninowem oraz nawał nowych zajęć okazały się doskonałą odtrutką na pannę Wirydianę. Po tygodniu Jan niemal już wybił ją sobie z głowy, więc nowy liścik z propozycją schadzki zaskoczył go ogromnie. Iść, nie iść? Żadne terminy nie przeszkadzały, więc poszedł. Czemu nie? Panna miała w oczach ogień. W powozie tuliła się do Jana, całkiem nie bacząc na zgorszonych przechodniów. Kiedy dotarli na miejsce i zostali sami, Wirydiana ze łzami w oczach zaczęła błagać go aby darował „jej podłość i nieczułość”, a otrzymawszy pełne zdumienia wybaczenie, zapewniła, że tym razem, pierwszy raz, zostanie z nim na całą noc. Na pytanie, co powiedzą w domu, odpowiedziała pytaniem, czy on ją odtrąca? Nie odtrącił. W łożu dziewczyna albo odchodziła od zmysłów z rozkoszy, albo patrzyła na niego jak psiak. To ośmieliło Jana do próśb o bardziej poufałe pieszczoty, które dziewczyna spełniała z zachwytem i entuzjazmem, czując się wręcz zaszczyconą. W nocy, rzecz jasna, Fedorczyk zupełnie nie miał do tego głowy, ale rano myśl: Co się u diabła dzieje?!, w żaden sposób nie dała odpędzić. Wyrydiana nie była sobą. Kiedy zaczął ją wypytywać o powody tak nagłego wzrostu temperatury jej uczuć, patrzyła na niego błędnym wzrokiem i tylko prosiła by mówił jeszcze... Nie zaczęła się nawet ubierać, dopóki on sam jej do tego nie zachęcił. Jako żołnierz

szybko zauważył, że Wirydiana ze wszystkim czeka na jego rozkazy. A to był dopiero początek. Schadzki, do których najpierw dochodziło raz w tygodniu, zaczęły następować co trzy dni, potem co dwa. Wirydiana starała się towarzyszyć Janowi nawet na placu ćwiczeń. O dyskrecji można było zapomnieć. Panna z wyższych sfer, szalejąca za piaskarzem awansowanym na polu bitwy na oficera, wzbudziła powszechną ciekawość i sensację. Reputacji Fedorczyka bynajmniej to nie zaszkodziło, ale dla dziewczyny skandal mógł mieć jak najgorsze konsekwencje. Ona zaś ogóle o to nie dbała. Próby przemówienia do rozsądku zbywała. Jej rodzina nie zniżyła się do poważnych rozmów z Janem. Ojciec, jaśnie wielmożny pan August Wacław Teofil hrabia Branisławski próbował najpierw interweniować u przełożonych Fedorczyka, ale wprost został wyśmiany. Ponoć sam książę Józef szydzić raczył. Urażony magnat najął więc czterech opryszków, którzy dopadli Jana, nie upewniwszy się w dostatecznie, czy nikogo nie ma w pobliżu. Zawiedli się zatem, zarówno na młodym poruczniku, jak i jego kamratach z byłego oddziału, którzy akurat wyszli z szynku. Pech napastników był zaiste podwójny, gdyż kompania wiarusów na przepustce, rozochocona gościnnością mieszczuchów stawiających hojnie gorzałkę w zamian heroiczne opowieści z pól bitew, nie wracała bynajmniej do koszar, ale, ni mniej ni więcej, tylko wyruszała właśnie prosto na Wiedeń, głośno przy tym kwestionując dynastyczne korzenie tamtejszego cesarza oraz objaśniając co zrobią aby przerwać ich ciągłość. I oto nagle, dobry Bóg zesłał im Austriaków zaczepiających oficera... Dość powiedzieć, że dwóch zbirów nie udało się dowieść żywych do szpitala Dzieciątka Jezus. Pozostali dwaj po dłuższej kuracji musieli przekwalifikować się na żebraków.

Największy wstrząs czekał jednak porucznika Fedorczyka następnego dnia po tym zajściu. Gdy po złożeniu wyjaśnień wrócił na kwaterę, zastał tam Wirydianę szorującą podłogę! Na kolanach, z podkasaną spódnicą i rozczochranymi włosami, hrabianka Branisławska pucowała deski, zapałem i energią nadrabiając brak wprawy... Po prostu stanął w progu z rozdziawioną gębą i już żadne słowa nie przychodziły mu do głowy. — Ukochany! — rzuciła mu się na szyję. — Wyrzekam się mego rodu na zawsze! Nie chcę mieć nic wspólnego z tymi podłymi ludźmi! Zostanę twą markietantką! Pójdę za tobą na koniec świata i polegnę u twego boku... Machinalnie ujął jej dłonie i bardzo długo patrzył dwie na drzazgi, które wbiły się jej pod wypielęgnowane paznokcie. Nie czuła tego. Powiedzieć, że Jan nie wierzył własnym oczom byłoby nieprawdą. Nie, on miał absolutną pewność, że te oczy z niego zakpiły. — Dlaczego...? — zdołał wreszcie wykrztusić. — Coś ty zrobiła?! — W twoich listach, najdroższy, był taki ogień i tak przemożna męska siła, że mogłam się jej oprzeć... Nie chciałam się opierać... — Listach? — Jan cały stężał. — Pokaż mi je! Natychmiast spełniła żądanie. Jakieś niedorzeczne słowa i zdania, których nigdy nie napisał, nawet nie rozumiał, zawirowały mu przed oczami. Po chwili, z tego zamętu wyłonił się jego własny podpis, jeden, potem drugi, trzeci, czwarty... Wszystkie wyglądały tak samo, dokładnie jak ten na wekslu Razguninowa...

Dopadł Rosjanina pół godziny później, na Miodowej. Zupełnie nad sobą nie panując chwycił go za wyłogi surduta i cisnął o ścianę kamienicy. — Dlaczego?!! — krzyknął cały rozdygotany. — Pan ośmieliłeś się mnie nie docenić! — oświadczył hardo Razguninow. — Nazwałeś mnie producentem lubczyków, sugerowałeś żem magik, czy inny czarodziej, zbyt lekko sobie ważyłeś moje studia. Na honor! Musiałem ci zatem objawić potęgę mojej wiedzy! Czy obecnie już mi pan dowierzasz? Fedorczykowi opadły ręce. — Co teraz? — wykrztusił. — Teraz spieszę na posłuchanie u rezydenta francuskiego w Księstwie, jego wysokości barona Serra, który, mam nadzieję, wyjedna mi audiencję u cesarza Napoleona. Zatem nie mogę dłużej bawić pana porucznika rozmową, oczywiście, gratuluję awansu! Panna Wirydiana jest całkowicie pańska, już nie będę się wtrącał. — Ależ co ja mam z nią zrobić?! — Cokolwiek pan zechcesz. Ożeń się pan z nią lub wyślij na ulicę, albo zabij. Na wszystko przystanie z ochotą. Tylko wiedz, że gdy ją oddalisz, ona natychmiast zabije się sama. Pójdzie prosto do Wisły, bądź przetnie sobie żyły, wypije lodowy ocet i nawet nie poczuje bólu. Będzie myśleć jedynie o tym, jak słodko jest umierać z wielkiej miłości... Decyzję o ewentualnym przeprowadzeniu tego eksperymentu pozostawiam panu.

— Panie Razguninow, pan jesteś diabeł wcielony! — Ależ skąd. Jestem tylko trochę urażonym człowiekiem nauki, ale w dalszym ciągu pańskim szczerym przyjacielem. Wszak osobiście, nie masz pan chyba powodu aby się na mnie skarżyć, prawda? Zatem, kiedy pan już ochłoniesz i zapragniesz się dowiedzieć czegoś więcej, zapraszam do mnie do hotelu. Ten przykry incydent puszczam w niepamięć. Podobnie jak weksel, który tak wielkodusznie byłeś pan łaskaw mi podżyrować. Już go przedarłem. Nie potrzebowałem tych stu talarów, a jedynie wzór pańskiego podpisu. Moje uszanowanie! — Co pan sugeruje, panie Hiacyntusie? — Drwęcki popatrzył badawczo na weterana. — Cóż, wygląda na to, że będę musiał trochę uprzedzić fakty. Otóż, panie Jerzy, rozchodzi mi się o to, że diariusz Razguninowa pozostał w Warszawie...

8. Atak kosynierów Jerzy w sportowym trykocie wybiegł rano z bramy swojego domu przy Bema i po kilkudziesięciu metrach skręcił w ulicę Ludwiki. Przemknął między dobiegającą końca budową eleganckiego, murowanego osiedla tanich domów fundacji Wawelbergów po prawej, a sennym jeszcze ogródkiem jordanowskim z lewej i potruchtał na znajdujący się zaraz za płotem stadion robotniczego klubu sportowego „Sarmata”. O tej porze, na trawie obok bieżni gimnastykował się tylko jeden zawodnik. Na widok Drwęckiego przestał robić skłony i pomachał komisarzowi. — Jak tam, panie Jerzy! — zawołał wesoło. — Pościgamy się znowu?! — Witam panie Januszu! — odkrzyknął Drwęcki. — Chętnie, tylko się jeszcze trochę lepiej rozgrzeję! — Zrobił niespieszną rundę wokół stadionu i spotkali się na linii startu. — Jak zwykle czterysta? — zapytał Janusz. Drwęcki skinął głową. To był jedyny dystans, na którym miał realne szanse wygrać ze znajomym specjalizującym się w długich i średnich dystansach. — Na trzy... — Przyklękli na bieżni. — Raz... dwa... Trzy!!! Jerzy jak zwykle, najpierw wyrwał sprintem do przodu, starając się zostawić rywala możliwie daleko za sobą. Narzucał szaleńcze tempo przez pierwsze sto pięćdziesiąt metrów, po czym musiał zwolnić i

wyrównać rytm by nie stracić tchu. Teraz szybszy okazał się pan Janusz, systematycznie odrabiając straty. Zrównali się tuż przed ostatnią prostą. Drwęcki pozwolił przeciwnikowi zyskać jakieś dziesięć metrów przewagi, po czym zebrawszy siły, znów przeszedł do sprintu. Janusz też przyspieszył, nie pozwalając się wyprzedzić. Jerzy pomyślał o tym, co go ostatnio spotkało i eksplodował gniewem, wkładając w finisz całą swoją frustrację i złość. To pomogło, ale nie wystarczyło. Pan Janusz dotarł do mety mając solidny metr przewagi nad Jerzym. — Cóż, forma rośnie... — skomentował zwycięzca, zaczynając rozluźniający trucht w miejscu. — Gratuluję...! — Drwęcki złapał oddech. Uścisnęli sobie ręce. — Panie Jerzy! — niespodziewanie rozległ się znajomy głos. Na trybunie stał pan Hiacyntus i bił brawo. Był po cywilnemu. Obaj współzawodnicy podeszli do staruszka. — Janusz Kusociński, aktualny mistrz Polski w biegu na dwa kilometry — przedstawił Jerzy swojego towarzysza. — Moje uszanowanie! — Pan Hiacyntus zaprezentował się oględnie jako „emerytowany wojskowy”. — Wasze szczęście młokosy, że nie mam odpowiedniego stroju, bo dopiero bym wam pokazał! — Bylibyśmy zaszczyceni — zapewnił Kusociński. — Ale to może innym razem — weteran z powagą spojrzał na Jerzego.

— Panowie wybaczą, trening czeka... — skłonił się mistrz i wrócił na bieżnię. — Panie Jurku, na miły Bóg! — zawołał weteran gdy zostali sami. — Co się z panem dzieje?! — Jestem na urlopie... — wzruszył ramionami Drwęcki. — Nadkomisarz Sawilski uznał, że zwariowałem, kiedy zaproponowałem mu badanie akt z okresu Księstwa Warszawskiego. Stwierdził, że zbyt długo żyłem w nerwowym napięciu, że jestem zbyt młody i niepotrzebnie, za mocno biorę do siebie ogólnie wiadome nieuchronności realnego życia. W tym ostatnim muszę mu przyznać całkowitą rację... — Panie Jurku, tak nie można! Trzeba walczyć! — Z kim?! Z czym, panie Hiacyntusie? Z całym zarządem państwowej policji? Z bieżącą polityką obozu sanacji wobec kościoła? Tylko sam marszałek Piłsudski mógłby tu coś poradzić! — Sądzi pan Jerzy, że Komendant by mógł? — spytał czujnie staruszek. — Pewnie tak... — westchnął Drwęcki. — Koniec końców interesował się tą sprawą. — Zatem trzeba do Komendanta iść i o wszystkim go powiadomić! — oznajmił stanowczo pan Hiacyntus. — Ja mam iść? — zdumiał się Jerzy. — Podrzędny komisarz miałby wejść do Belwederu? Straż najpierw spuści ze schodów, a potem

jeszcze wyleją mnie z pracy za ominięcie drogi służbowej i podważanie decyzji zwierzchników. — Zna pan przecież Wieniawę — zauważył weteran. — Nie ma go w stolicy. Wyjechał na jakieś manewry. — A! Więc szukał go pan! Znaczy, ryzyko dymisji jednak panu nie straszne? — Dla takiej sprawy mógłbym i głowę położyć, ale co poradzić? — Od radzenia są siwe głowy, panie Jerzy! — rzekł z przyganą staruszek. — Tak jak młode głowy są od przebijania murów. Ważne by swoje robić, jak Pan Bóg przykazał. Zatem, zamiast powiedzieć wszystko co i jak, pan się zaszywa w mysiej norze i udaje, że go nie ma! — Znalazłby pan jakąś radę? — Drwęcki spojrzał z nadzieją. — Proszę mi to zostawić! — oświadczył stanowczo pan Hiacyntus. — Pan zaś zajmij się naprawą tego coś nabroił! — Ja nabroiłem...? — Jeszcze pan pytasz?! — oburzył się staruszek. — Od trzech dni, bez dania racji na obiady do pani Irenki pan nie przychodzisz! Panie z niepokoju od zmysłów odchodzą! Już myśleliśmy, że pana gdzie ustrzelili... Ileż się pani Irenka kropel na serce nałykała! A panna Marysia... słów szkoda! Właśnie maturę zdała, a zamiast się cieszyć i bawić...

— Głupio wyszło — zafrasował się Jerzy. — Jeszcze dziś pójdę z przeprosinami. — Pewnie, że głupio! A chodzić nigdzie pan Jerzy nie musi. Panna Marysia przyjechała tu ze mną. Czeka obok, w ogródku. — Ależ... — zaskoczony Jerzy popatrzył po sobie. — W takim stroju mam iść? — Zawsze to panie Jerzy jakieś przeszkody musisz wynajdować? — zgniewał się weteran. — Ruszaj mi zaraz, huncwocie jeden, pannę o wybaczenie prosić, a ja się resztą zajmę! Na takie dictum nie pozostało nic innego, jak udać się prosto do ogródka jordanowskiego. Panna Marysia siedziała na ławeczce z bukiecikiem fioletowych bzów w dłoni. Miała na sobie białą bluzkę, a oczy zapuchnięte od niedawnych łez. Na ten widok Jerzy mało się pod ziemię nie zapadł. — Już ja temu drapichrustowi do rozumu przemówiłem! — oznajmił wojowniczo pan Hiacyntus. — Reszta do panny należy! Ano dobrze... — popatrzył na młodych i złagodniał. — To wy się teraz dzieci ze sobą rozmówcie, a ja pędzę sprawy załatwiać. Tylko jeszcze jedno, panie Jerzy! Jak pan wrócisz do domu, proszę zaraz znów telefon podłączyć! — Oczywiście. — Tylko nigdzie nie odchodźcie. Będę dzwonił za jakie dwie godziny! — Nie czekając na odpowiedź pan Hiacyntus wypadł z ogródka jak strzała.

Dziewczyna wstała z ławki. — Panno Marysiu... — zaczął Jerzy. — Nie wiem jak mam przepraszać. I gratuluję matury... — Przytul mnie. Przez chwilę stał jak kołek. Jak smarkacz, który wtedy, we Lwowie nauczył się zabijać, zanim poszedł na pierwszą randkę. Stanęła mu przed oczami ta ukraińska żołnierka, której strzelił w twarz zamiast pocałować... Nie potrafił wyciągnąć do Marysi rąk poprzez to widmo. — Przytul mnie! — powtórzyła o ton bardziej stanowczo. Rozkazy wykonywać potrafił, więc wykonał. I odetchnął z ulgą. Zrozumiał, że zawsze chciał właśnie tego, pragnął z całej duszy, a zarazem sam nigdy by się nie zdecydował, nie zrobił pierwszego kroku, gdyby nie intuicja i stanowczość Marysi. Przepełniła go wdzięczność. — Marysiu, wiesz... takie czekanie... w niepewności... to ze mną... to będzie chleb powszedni... — Przyjmuję oświadczyny! — powiedziała z powagą, unosząc głowę. — A teraz, panie komisarzu Drwęcki, możesz pan pocałować narzeczoną... Poszukał jej ust. W pierwszej chwili były chłodne i drżące, ale momentalnie nabrały śmiałości i żaru. Jerzy ostatkiem świadomości przypomniał sobie gdzie są i że jeśli natychmiast nie przestaną

deprawować niewinnej szkolnej dziatwy, personel ogródka pogoni ich stąd na cztery wiatry. Z trudem oderwał się od dziewczyny. Na szczęście, jedynym świadkiem zajścia był Kusociński wyglądający zza muru nad trybuną. — A na ślub zaprosicie?! — zawołał. — Koniecznie jako drużbę! — odkrzyknął Jerzy. — Załatwione! — mistrz obejrzał się. — Dobra, dobra, panie trenerze! Już kicam dalej po tych ławkach! Trzymajcie się! — pomachał im i zniknął z oczu. Roześmiani, trzymając się za ręce pobiegli do mieszkania Jerzego, po drodze budząc zgorszenie kilku matek z wózkami, zdążających właśnie do ogródka jordanowskiego. W domu Jerzy poszedł wziąć prysznic, a Marysia wstawiła bzy do wazonu i zrobiła herbatę. O telefonie pamiętali, ale herbata ostygła w osamotnieniu. Ledwie Jerzy się przebrał, oboje opadli na kanapę i utonęli w otchłaniach pocałunków. Tylko pocałunków, Drwęcki nie próbował niczego więcej. Długo później przypomnieli sobie o herbacie, trochę rozmawiali jedząc kanapki, po czym znów zaczęli się całować. Bzy pachniały. Telefon zadzwonił stanowczo za szybko, choć od rozstania z panem Hiacyntusem minęły prawie trzy godziny. — I jak, panie Jerzy, skończył pan recytować Leśmiana? — chciał wiedzieć weteran.

— A wie pan, że zapomniałem! Ale dobrze, że mi pan przypomina... — Trzeba to odłożyć na później. Proszę być za godzinę przed Hotelem Europejskim. Koniecznie! — staruszek odłożył słuchawkę. Czasu było jeszcze trochę, więc Jerzy zdjął z półki kupiony dla Marysi tomik poezji i zaczął wymyślać pamiątkową dedykację. Ta udała się na tyle dobrze, że Marysia rzuciła mu się na szyję i kolejny raz stracili poczucie czasu. Szczęśliwie pan Hiacyntus wykazał się prawdziwym szóstym zmysłem i zadzwonił z ponagleniem. W popłochu wybiegli na przystanek tramwajowy. Jadąca do śródmieścia jedenastka podjechała minutę później. Jerzy wysiadł przy Chłodnej, gdzie złapał taksówkę na Krakowskie Przedmieście. Marysia pojechała dalej Żelazną, żeby zawiadomić babcię. Drwęcki dotarł na miejsce pięć minut przed umówionym czasem. Pan Hiacyntus już był. W mundurze styczniowego weterana majestatycznie przechadzał się przed hotelem. Tuż przy wejściu parkowała rządowa limuzyna. — Co robimy? — zapytał Jerzy podchodząc do staruszka. — Ja jeszcze czekam — odparł pan Hiacyntus. — A pan patrz czy harcerze nie idą, bo jak mnie przeprowadzą na drugą stronę ulicy, to będziesz pan musiał radzić sobie sam. — Ale co się dzieje? — nie wytrzymał Drwęcki. — W środku pan marszałek właśnie je lody z córkami. — On i dzieci?! — zasępił się Jerzy. — Przecież ochrona absolutnie

nikogo nie dopuści! — To się jeszcze okaże... — mruknął pan Hiacyntus. — O, już są! Od Starówki nadjechała sześciomiejscowa taksówka, przetoczyła się wolno przed hotelem i stanęła na rogu przy placu Saskim. Wysiadło z niej dwóch kolejnych umundurowanych weteranów Powstania Styczniowego oraz oficer służby czynnej w stopniu majora. Ten ostatni razem z kierowcą wynieśli z samochodu trzeciego staruszka, którego posadzono w fotelu na kółkach. — Oto komisarz policji Jerzy Drwęcki, któremu trzeba pomóc — oznajmił pan Hiacyntus. — To koledzy Ignacy, Jędrzej i Wincenty — przedstawił weteranów. — A to... — Major Władysław Dunin-Wąsowicz — oficer uścisnął dłoń Jerzego. — Prezes Towarzystwa Opieki nad Weteranami. Może pan komisarz mi powie, co mamy tu robić? — Pan prezes pcha wózek kolegi Wincentego — rozkazał pan Hiacyntus. — Będziecie naszym czołgiem... — Czym? — niedosłyszał staruszek na wózku. — Czołgiem, bracie Wincenty! — podniósł głos pan Hiacyntus. — A... ma się rozumieć! — Jędrzej i Ignacy osłaniają boki i czekacie na mój znak. — Wedle rozkazu! — zasalutowali staruszkowie.

— Idziemy! — powiedział pan Hiacyntus do Jerzego i obaj weszli do hotelu. Sala naprzeciw recepcji była zamknięta. Z wnętrza dochodziła melodia walca Nad pięknym, modrym Dunajem. Przed drzwiami stało dwóch młodych oficerów, podporucznik i porucznik, z dłońmi opartymi o kabury. Gdy pan Hiacyntus ruszył w ich stronę, natychmiast przyjęli postawę zasadniczą. — Z całym szacunkiem, przejścia nie ma — oznajmił starszy stopniem. — My do pana marszałka z bardzo ważną sprawą — odparł weteran. Drwęcki bez słowa uniósł policyjną legitymację. Porucznik przełknął ślinę. — Pana marszałka tu nie ma, przykro mi. — Młody człowieku, ładnie to tak kłamać starszym? Cóż na to honor polskiego żołnierza? Oficer spąsowiał. — Nie mogę... Mam rozkazy... — Proszę chociaż zawiadomić pana marszałka o sytuacji. — Nie mogę. Było powiedziane wyraźnie, że wszystkie ważne sprawy muszą zaczekać.

— Proszę zrobić wyjątek w imię wyższej konieczności. Daję słowo honoru. — Bardzo mi przykro, ale nie mogę tego słowa przyjąć. — Młody człowieku... — zirytował się pan Hiacyntus. — Przykro mi, proszę odstąpić. — Skoro tak... — weteran zrobił dwa kroki do tyłu, włożył palce do ust i ku zdumieniu Jerzego, przenikliwie zagwizdał. Drzwi od ulicy rozwarły się na oścież i do hotelu wtargnęły posiłki w ustalonym szyku. — Ależ panowie! — oficerowie przy drzwiach patrzyli na to ze zdumieniem i przerażeniem, ale nie ruszyli się z miejsc. Weteran Ignacy nie miał manier i skrupułów pana Hiacyntusa, ani bynajmniej nie zamierzał udawać, że je ma. Chwycił laskę jak kosę i starczyło jedno spojrzenie na jego zaciętą, chłopską twarz by nie mieć najmniejszych wątpliwości, że w razie oporu będzie prać bez pomiłu. — Dzie-ci-pol-skie! — wyskandował pan Hiacyntus, a przez weteranów jakby przeszedł prąd. Jerzemu, choć przyglądał się temu tylko z boku, z wrażenia zaparło dech. W ułamku sekundy ruchy idących staruszków zgrały się, jakby byli jednym człowiekiem. I nie było ich już tylko trzech. Przez sekundę, co było widać i słychać!, w poprzek hotelowego westybulu

szła do ataku zwarta falanga kosynierów! — KO-SI-MY!!! — podawał rytm pan Hiacyntus. Fenomen ten obserwowany od frontu dał efekt iście piorunujący. Oficerowie przy drzwiach nie wytrzymali nerwowo i umknęli na boki. Prezes Wąsowicz porwany zapałem wjechał wózkiem w sam środek przejścia, a weteran Wincenty z nadspodziewaną zręcznością chwycił za klamkę i cała grupa szturmowa wtargnęła do sali. Po drugiej stronie, drzwi pilnował jeszcze, siedzący przy pobliskim stoliku kapitan, ale jedyne co mógł on zrobić, to popłochu odskoczyć do tyłu, przewracając przy tym krzesło. Jerzy, żeby nie potęgować zamieszania, pozostał w holu i stąd obserwował dalszy rozwój wypadków. Pierwsza zareagowała orkiestra, przerywając walca i dając kilka pierwszych taktów Oto dziś dzień krwi i chwały!. Porucznik, który usiłował zatrzymać pana Hiacyntusa, przybrał barwy narodowe, blednąc i czerwieniejąc na przemian. Zza stolika, obok zasłoniętego kotarą okna podniósł się marszałek Józef Piłsudski i jednym spojrzeniem ogarnął sytuację strategiczną. — Moje panieneczki! — zwrócił się do córek. — Proszę wstać i pięknie się ukłonić! — Równocześnie, nieznacznym ruchem uniesionej, lewej dłoni uspokoił spanikowaną ochronę. Onieśmielone marszałkówny ujęły sukienki w dwa paluszki. — Jak się nazywacie dziewuszki? — zagadnął weteran Ignacy opierając się na lasce.

— Wanda... Jagoda... — dygnęły jedna po drugiej. — Bardzo ładne imiona — skłonił się pan Ignacy. — Cóż to, moi państwo? — zapytał Piłsudski. — Robicie mi zamach styczniowy w maju? Majorze Wąsowicz? — Mnie, Komendancie, proszę nie pytać. Ja tylko robię za motor tanku... — Wobec tego, kto tu dowodzi? — Ja, panie marszałku! — zasalutował pan Hiacyntus. — Podporucznik Fedorczyk? Powinienem był się domyślić... Z czym przychodzicie? — Może lepiej niech panienki wrócą do lodów. Szkoda żeby im się rozpuściły. — A tak... Wobec tego, proszę wszystkich państwa do stołu! Jesteście moimi gośćmi. Po chwili, marszałkówny zabawiane przez trzech przemiłych staruszków znów zajęły się jedzeniem, a pan Hiacyntus z ich ojcem odeszli w drugi koniec sali i zaczęli rozmawiać ściszonymi głosami. Więcej Jerzemu nie udało się zobaczyć, gdyż ochrona, szczęśliwa, że choć jednego intruza udało się powstrzymać, zatrzasnęła mu drzwi przed nosem. Czekał dziesięć minut. Potem drzwi otworzyły się znowu i w progu

stanął sam marszałek Piłsudski. Nic nie powiedział, tylko długo, bez słowa wpatrywał się w Drwęckiego. Jerzy nie wiedział jak to się stało, ale po chwili stwierdził, że stoi wyprężony na baczność jak struna. — Ręczycie za niego? — spytał Piłsudski, zwracając się do stojącego za nim pana Hiacyntusa. — Ręczę, panie marszałku. — Wobec tego, róbcie swoje, panie Drwęcki — powiedział Piłsudski. — Wedle waszego uznania. — Tak jest, panie marszałku! Piłsudski skinął głową i cofnął się do sali. Jerzy uchwycił porozumiewawcze spojrzenie pana Hiacyntusa, zrobił w prawo zwrot, wymaszerował z hotelu. Dopiero na ulicy oprzytomniał i z wrażenia omal nie usiadł na błotniku marszałkowskiej limuzyny. Opanował się jednak, odetchnął głęboko parę razy i ruszył pieszo na Daniłowiczowską. Koniecznie musiał się przejść. Droga na przełaj przez Plac Saski i Teatralny zajęła Drwęckiemu niecały kwadrans. To jednak wystarczyło do tego, że gdy tylko wszedł do urzędu śledczego, wszystkie rozmowy ucichły na jego widok. Natychmiast podszedł do Jerzego pobladły przodownik dyżurny i drżącym szeptem zawiadomił, że pan nadkomisarz oczekuje go w swoim gabinecie.

Sawilski na widok Jerzego wstał zza biurka i bez słowa wskazał mu krzesło. Gdy Drwęcki usiadł, nadkomisarz stanął nad nim i długą chwilę z wielką ciekawością przyglądał się podwładnemu, bębniąc palcami w blat. — Jak pan sądzi, komisarzu Drwęcki? — zapytał wreszcie. — Czy ludzie będą kiedyś latać na Księżyc? — Niewątpliwie — odparł Jerzy, przypominając sobie dyskusje z panem Hiacyntusem. — A jak pan sądzi, komisarzu, prędko to się stanie? — Niewykluczone, panie nadkomisarzu. — To ja panu życzę serdecznie, aby się pan tam zabrał pierwszym transportem! — eksplodował Sawilski. — Czy pan wie, do jasnej cholery, coś pan zrobił?! Czy ma pan tego chociaż blade wyobrażenie? — Zrobiłem to co uważałem za słuszne, panie nadkomisarzu. — Bez wątpienia, Drwęcki, w to nie wątpię. Niech pan sobie jednak spróbuje wyobrazić ile wysoko postawionych osób teraz uważa za słuszne i konieczne, ba, za punkt honoru, aby tej sprawie ukręcić łeb, pana utopić z butami w łyżce wody, a pańską karierę w policji wdeptać w błoto? Wyobraża pan to sobie?! Choć trochę? — Właściwie nie mam zamiaru. Chciałbym tylko wiedzieć, czy pan zalicza się do tego grona?

Nadkomisarz nie zdążył odpowiedzieć, gdyż właśnie zadzwonił telefon. Podniósł słuchawkę rzucając Jerzemu miażdżące spojrzenie. — Sawilski słucham... tak oczywiście... będzie tam jutro... dziękuję — odłożył słuchawkę, chwilę patrzył w sufit jakby liczył w duchu dla uspokojenia nerwów, po czym znów zwrócił się do Jerzego: — Nie ma absolutnie żadnego znaczenia, komisarzu Drwęcki, w której partii ja się znajduję. W tej chwili, co pan doskonale wie, mogę panu tylko skoczyć na puklerz, ale dokładnie to samo będę mógł zrobić tym, którzy będą panu ucinać łeb, gdy podwinie się panu noga. Dopilnował pan, komisarzu Drwęcki, abym względem pana, stał się dokładnie nikim! — Przykro mi, panie nadkomisarzu. — Tak, to rzeczywiście jest dobra pora na rachunek sumienia. Jutro o dziewiątej ma się pan stawić w Pałacu Arcybiskupim na Miodowej, na audiencję u kardynała Kakowskiego. Zadowolony? Tego pan chciał? Ruszyć z posad ostoję narodowej tożsamości? To życzę powodzenia! — Szczerze mówiąc, panie nadkomisarzu, mam większy kłopot. Muszę pilnie kupić pierścionek... Da mi pan a konto? Jeszcze długo po wyjściu Drwęckiego z biura, nadkomisarz Mieczysław Sawilski wszystkim napotkanym podwładnym, interesantom i aresztantom, z wielką pasją, bardzo głośno i szczegółowo objaśniał co on Drwęckiemu da! W każdym razie, Jerzy zdążył z pierścionkiem na uroczysty, zaręczynowy obiad u pani Ireny, który prócz pana Hiacyntusa zaszczycili weterani Jędrzej i Ignacy. Nie mógł przybyć major

Wąsowicz, zmuszony odwieźć do schroniska na Floriańską weterana Wincentego, który poczuł się gorzej. Wszakże obecność dwóch kolegów dodała panu Hiacyntusowi dość odwagi, aby staruszek oświadczył się wreszcie pani Irenie. W przypływie animuszu weteran padł na kolana w progu kuchni, kiedy gospodyni akurat zabierała się za odlewanie ziemniaków, więc niewiele brakowało, aby cała rzecz skończyła się Termopilami, czy inną gorącą łaźnią. Potem, ma się rozumieć, zamieszania też nie brakowało...

9. Kuszenie patrioty Późnym popołudniem, gdy goście się rozjechali, pan Hiacyntus i Jerzy pojechali na Cmentarz Powązkowski. Weteran nalegał na tę wyprawę, ale nie wyjawił jej celu. Komisarz zaczął się go domyślać dopiero pod bramą, gdy staruszek kupił bukiet konwalii. Potem szli niespiesznie w milczeniu pomiędzy rzędami starych nagrobków, pozwalając by nastrój euforii powoli zastąpiła melancholia. W końcu Drwęcki postanowił się upewnić. — Panie Hia... Jacku — dopiero co wypity bruderszaft jeszcze nie zmienił nawyku. — Co się stało z panną Wirydianą? — Jureczku, a cóż się mogło stać? — odparł z przyganą weteran. — Jak mógł postąpić kawaler Złotego Krzyża orderu virtuti militari, oficer wojska polskiego i wreszcie honorowy chłopak z Powiśla, zwłaszcza, że dziecko już było w drodze? Oczywiście ożenił się z nią! Wirydiana to moja babka. Z racji mezaliansu ślub był tak cichy, jak to było możliwe, bez rodziny panny młodej, która w tym czasie demonstracyjnie wyjechała do Królewca, bez jakiegokolwiek posagu, bez wesela, tyle dobrego, że miesiąc miodowy był wcześniej... Pułkowy kapelan załatwił rzecz w try miga, w wiejskiej kaplicy pod Wilanowem. Świadków było tyle, ile trzeba. Razguninowa nie zaproszono. — Weteran przystanął i odgarnął zeszłoroczne liście z omszałego nagrobka z piaskowca. Jerzy przeczytał: Wirydiana

Elżbieta

Teresa

Fedorczyk

z

domu

hrabiów

Branisławskich 1792–1865 Wszystko dla miłości — Miała siedemnaście lat gdy zetknęła się z Razguninowem — zauważył komisarz. — Całkiem jak pierwsza ze współczesnych ofiar. — Nomen omen — westchnął staruszek i położył na płycie bukiecik konwalii. — Ale jak to możliwie? — Drwęcki z niedowierzaniem pokręcił głową. — Jak można aż tak dać się opętać? Przecież ludzie mają wolną wolę! — Wolę można postawić przed fałszywym wyborem — odparł Hiacyntus. — Lub sprawić by osłabła. Sam też wiele o tym myślałem. Obaj wiemy, że istnieją zręczni uwodziciele, chytrzy oszuści, genialni poeci i charyzmatycy porywający za sobą tłumy, a wszyscy oni posługują się słowami. Myślę, że Razguninow odkrył jakieś ogólniejsze reguły rządzące tymi sprawami i zdołał je użyć w praktyce. Był geniuszem, co do tego nie ma kwestii... — Proszę usiąść, poruczniku Fedorczyk. Jak zdrowie młodej małżonki? — Dziękuję za troskę, panie pułkowniku. Bywało lepsze. — Proszę się nie przejmować, to na pewno przejściowe niedyspozycje stanu błogosławionego. — Skąd pan pułkownik wie?

— Ja z zasady dużo wiem, panie poruczniku. Przepraszam, że jeszcze się nie przedstawiłem. Pułkownik Jarzębowski Antoni, wywiad wojskowy Księstwa Warszawskiego. Został pan tutaj wezwany w związku z pańską znajomością z niejakim Razguninowem Władimirem, otczestwo Iwanowicz, poddanym rosyjskim. — Zapewniam, panie pułkowniku, że Razguninow nigdy nie pytał mnie o sprawy wojskowe, ani ja ze swej strony nigdy nie informowałem go o jakikolwiek sprawach dotyczących naszej armii. Słowo honoru! — Panie poruczniku Fedorczyk, bez urazy, ale co pan, na Boga, możesz wiedzieć o naprawdę ważnych zamiarach naszego sztabu oraz dyslokacji innych pułków niż swój własny. Tym bardziej, że, co się panu chwali, nigdy się pan tym nie interesował. — Zatem dlaczego?! — Proszę się nie unosić, poruczniku. Razguninow nie jest aż tak głupi, żeby ryzykować szubienicę dla zdobycia informacji o modelach naszych karabinów, czy innych drobiazgów, o których pan mógłbyś wiedzieć. Jednak zamiast pana są inni, znacznie wyżej postawieni. Czy pan wie, że podczas ostatniej wizyty w Warszawie króla westfalskiego Hieronima, brata cesarza Napoleona, Razguninow zjadł z jego wysokością kolację i ponoć zrobił na monarsze bardzo korzystne wrażenie? — Czy ja nie jestem za mały do tak wielkich spraw? Czemu pan pułkownik zwraca się z tym do mnie? — Po kolei, poruczniku Fedorczyk, po kolei. Po pierwsze, nawet pan doskonale zdaje sobie sprawę, że sojusz cesarza Napoleona z Rosją

jest bardzo kruchy i do wojny o restaurację Najjaśniejszej Rzeczpospolitej prędzej czy później dojść musi. Jakie znaczenie mogą mieć wtedy ustosunkowani rosyjscy szpiedzy, powiązani towarzysko z najbardziej wpływowymi osobami naszego Księstwa i Cesarstwa Francji? — Chyba rozumiem... — Cieszę się. Skoro jednak, na razie, mamy formalny sojusz z Rosją, to nie możemy Razguninowa powiesić, ani nawet zamknąć go prewencyjnie, bez niezbitych dowodów winy. Zresztą, przed tym już jego obecne koneksje doskonale go chronią. Zwłaszcza, że paszport ma bez zarzutu i nic podejrzanego nie robi. Słowem, na razie jesteśmy bezsilni. Chcemy więc, aby zdobył pan te dowody, a co najmniej miał Razguninowa na oku, byśmy mieli pewność, że naprawdę jest nieszkodliwy. — Dlaczego ja? — Ponieważ pan jesteś jego bliskim znajomym, o którym on zwykł wyrażać się wyłącznie w samych superlatywach... — On sobie ze mnie kpił! — Rozumiem, że coś przykrego między wami zaszło? — To sprawa osobista. — Ale czy może pan tę znajomość odnowić? Proszę mówić szczerze, to rzecz wielkiej wagi.

— Mogę, ale nie chcę! — Szczerość za szczerość. Będzie pan musiał. — Naprawdę nie sądzę, aby to było konieczne. To nie żaden szpieg tylko zwykły szarlatan... — głos Fedorczyka wyraźnie zadrżał. Jarzębowski udał, że tego nie usłyszał. — Naszym zdaniem — powiedział z naciskiem — a ono się tu bardziej liczy, całe to jego gadanie o zwierzęcym magnetyzmie to mydlenie oczu dla ukrycia rzeczywistych intencji. Razguninow jest uśpionym szpiegiem, czekającym na sposobną porę do działania i robiącym w tym celu karierę towarzyską w wyższych sferach stolicy. — On... — zdenerwował się Fedorczyk. — On jest bardziej niebezpieczny jako szarlatan niż szpieg! — Czyż przed chwilą nie mówił pan o tym z głębokim lekceważeniem...? Ma pan jakieś dowody na poparcie swoich słów? Może listy? — Listy spaliłem w gniewie, ale możecie zobaczyć jego diariusz! — Już to zrobiliśmy. Nie ma tam nic istotnego. Tylko jakieś mętne ni to poezje, ni wywody filozoficzne, całkiem bez śladów arystotelesowskiej logiki. Ów bełkot pisany jest po rosyjsku, ale łacińskimi literami, według zasad francuskiej ortografii, zapewne tylko po to, by wzbudzać tym prostym szyfrem podziw ludzi naiwnych. Nasi uczeni specjaliści są całkowicie zgodni, że jest to tylko szarlatański rekwizyt, mający za zadanie dodawać powagi

właścicielowi. — W tym na pewno kryje się coś więcej! — Proszę już dać pokój! Nie będę dociekał w czym tak bardzo Razguninow panu zawinił. Ważne jest, co on sam twierdzi, że to było nieporozumienie. Ponadto, są sposoby aby osłodzić panu tę przykrość. Pańska rodzina wkrótce się powiększy, a pańskie długi sięgają równowartości co najmniej trzech miesięcznych żołdów, tymczasem jedynym posagiem żony jest biegła znajomość języka francuskiego, którego uczy się pan od niej wieczorami. Zapewniam, że wszystkie pańskie finansowe kłopoty znikną... — Dziękuję za troskę! Mimo niej, czuję się zmuszony odmówić. — Przypominam, poruczniku Fedorczyk, że wciąż pozostaje pan w służbie ojczyzny i króla Fryderyka Augusta! — podniósł głos pułkownik Jarzębowski. — Całą rzecz moglibyśmy załatwić jednym rozkazem, bez namawiania, ale z kawalerem virtuti chcielibyśmy po dobroci. Dlatego też nie będziemy dociekać skąd po powrocie z wojny było pana stać na najlepsze restauracje w Warszawie? W żadnym wypadku nie zniżymy się do przypuszczenia, że kawaler virtuti mógłby przyjąć pieniądze od rosyjskiego szpiega, to przecież wykluczone! Biorąc rzecz zatem w kategoriach ogólnych, pański opór jest niezrozumiały. Aczkolwiek, ja osobiście, chyba już zaczynam rozumieć... Gdy patrzę w pańskie oczy i na pańskie piersi widzę dysonans, pewną, jakby tu rzec, niezgodność znaków... — Jaką znowu niezgodność, panie pułkowniku? — Na piersi masz pan order za męstwo w boju, ale w chwilach kiedy

wspominasz o Razguninowie w pańskich oczach pojawia się zwykły strach. Czy wy naprawdę się go boicie, poruczniku Fedorczyk? — Nie! — poczerwieniały Jan poderwał się z krzesła. — Proszę usiąść. Gdzież bym śmiał przypuszczać... Zatem podpisze mi pan wszystkie te pokwitowania? — zafrasowany wskazał papiery leżące na biurku. — Pan porucznik rozumie, te formalności... te akta... my też musimy się rozliczać... — Podpiszę — odparł Jan Fedorczyk po chwili namysłu. — Jest pan bardzo rozsądnym człowiekiem i prawdziwym patriotą! Dokładnie to samo powiedział mu dwa dni później Razguninow, aczkolwiek w nieco bardziej kwiecistej formie. Zaczął jednak od kubła zimnej wody. — Przychodzi pan z pozdrowieniami od pułkownika Jarzębowskiego? — zapytał gdy tylko Jan stanął w progu jego hotelowego apartamentu. — Nie... — wystarczyło jedno spojrzenie w rozbawione oczy Rosjanina by Fedorczykowi odechciało się kłamać. — Oczywiście, że nie — gospodarz odpowiedział sam sobie. — Wszak pan pułkownik stara się zachować incognito... Znaczy, starałby się, gdyby umiał... Mniejsza o to! Proszę, niech pan wejdzie! Serdecznie zapraszam! Proszę siadać! W gardle Jana napęczniała wielka piguła z czegoś jakby trocin

nasyconych żółcią. — Pan chcesz bawić się ze mną jak kot z myszą?! — wyrzucił z siebie zanim ta bryła stała się zbyt duża by mógł mówić. — Ależ skąd! — Razguninow spoważniał. — Bardzo chciałem się z panem zobaczyć, a ponieważ było to życzenie nieodwzajemnione, postarałem się żeby jednak góra przyszła do Mahometa... Och, zapewniam, że nie było to nic zdrożnego! Po prostu powiedziałem o panu kilka miłych słów w obecności pułkownika Jarzębowskiego. — Wystarczyło... — wycedził Jan. — Co do tego nie miałem najmniejszych wątpliwości! Ludzie jego pokroju, którzy z urzędu posługują się innymi ludźmi, sami z reguły są niesłychanie podatni na wpływy i nawet nie zdają sobie z tego sprawy. Paradoks, prawda? Chociaż po bliższym przyjrzeniu się niekoniecznie. Tacy jak Jarzębowski są z natury zbyt pewni siebie, co nie pozwala im dostrzec schematyzmu i monotematyczności własnego myślenia. Czy nie używam przypadkiem zbyt mądrych słów? — Dzięki porucznikowi Luxowi nie. — Znakomicie! To właśnie w panu mi się najbardziej podoba! Ta naturalna żywość umysłu, nieskażona uniwersytecką erudycją. Inteligencja bez cywilizacyjnych obciążeń! Ideał dla ludzkości zdeprawowanej przez postęp. Czytał pan dzieła Jana Jakuba? Och, przepraszam, cóż za nietakt! Oczywiście że nie, bo skąd? Niestosownością było pytać, jeszcze raz przepraszam! Aczkolwiek może pan zapytać żonę, ona z pewnością musiała czytać. Poruszana

tam kwestia karmienia dzieci piersią przez młode matki, wciąż jest szeroko dyskutowana na salonach. Ale może usiądzie pan wreszcie? Proszę! Wina? Armaniaku? — Dziękuję, później... — odparł skołowany Jan. — Trzymam za słowo! Zatem wracając do pana poruczniku, głęboko podziwiam pańską ambicję oraz naturalność i szlachetność instynktów. Dowiódł pan tego choćby podczas pierwszego poufnego spotkania z panną Wirydianą... Och, wiem, że dotykam czułej struny, ale proszę wysłuchać mnie do końca! Nie jeden na pana miejscu zachowałby się jak zwierz i uczynił sekretne czynności nader niemiłymi dla panny. Żeby nie szukać daleko wskażę porucznika Luxa. Tak, właśnie, ten światowiec, którego tak pan podziwia, będąc już sam na sam z panną Nepomuceną, jakoś nie mógł wpaść na to, że panna z wyższych sfer to jednak nie Murzynka w spódniczce z bananów... Znaczy, owszem, niektórym może by się to podobało, ale trzeba mieć wyczucie by zgadnąć którym damom i kiedy. Otóż więc, fakt, iż panna Wirydiana zechciała spotkać się z panem znowu, ogromnie podniósł pana w moich oczach. To sprawiło, że chciałem być panu dalej użyteczny... Tak, tak, tego tematu nie będę kontynuować. Istota mojej przemowy, panie poruczniku, sprowadza się do tego, że chociaż to pan uczynił mi zaszczyt wybierając mnie na swego preceptora, tak naprawdę to ja chciałbym uczyć się od pana! Cóż to...? Może jednak kieliszeczek? — Poproszę... — Jan miał wrażenie, że stiukowy sufit spada mu na głowę. Razguninow kolejny raz wykazał się inteligencją nalewając mu nie kieliszek, lecz pół szklanki armaniaku. Fedorczyk wypił ją duszkiem.

— Zawiniłem wobec pana! — oznajmił gospodarz. — Trochę przez nadmiar dobrych intencji, trochę przez urażoną dumę, lecz cóż, stało się! Uważam zatem za konieczne, choćby w znikomym stopniu, naprawić swój błąd... — Sięgnął do szuflady biurka i wyjął plik papierów. — To pańskie weksle, wykupiłem je! — Zanim Jan zdążył zareagować, Rosjanin podarł papiery wartościowe na ćwiartki i rzucił strzępy na blat. Fedorczyk dopiero teraz pokonał osłupienie, poderwał się z krzesła i pochylił nad biurkiem. To rzeczywiście były jego weksle... — Chciałby je pan posklejać? — zażartował życzliwie Razguninow. — Proszę to potraktować jako prezent ślubny. Pierwszy z prezentów, albowiem za punkt honoru poczytuję sobie doprowadzić do pojednania między pańską małżonką, a jej rodziną. Niestety, nie mogę zająć się tym teraz, gdyż jak pan wie, państwo Branisławscy przebywają w Królewcu, ale obiecuję, że się tym zajmę. Posag i szacunek teściów bez wątpienia się panu należą... — Panie Razguninow! — Jan zdołał się opamiętać. — To doprawdy zbytek łaski! Mogę zrozumieć, że mnie pan polubił, ale czyż w Rosji nie mógł pan sobie znaleźć uległych chłopców? Musiałeś pan koniecznie przyjeżdżać do Polski? — Zatem tak to wygląda... — spochmurniał Rosjanin. — Wszystko dlatego, że nigdy nie widział pan przy mnie damy? Nie, nie obrażę się, chociaż mógłbym. Ani nie skleję tych weksli... Skoro jednak stawia mi pan tak krzywdzący i ohydny zarzut, musi pan pozwolić mi się z niego oczyścić! — Proszę — Fedorczyk założył nogę na nogę.

— Znów pana nie doceniłem... — gospodarz dopił swój trunek. — Po pierwsze, zapewniam, że interesuje mnie wyłącznie pański umysł, nie ciało, a i to wyłącznie jako uczonego i badacza ludzkiej natury. Po drugie, dlaczego wyjechałem z Rosji? Moja dawna odpowiedź pozostaje w mocy, ponieważ mnie tam nie doceniono! Pewna wysoko postawiona osoba rzuciła mi w twarz: „u nas starczy knut, nie trzeba gadania!. Mój błąd. Nie byłem jeszcze gotów by wpływać na umysły ludzi obdarzonych naprawdę wielką władzą. To całkiem inna kategoria osób niż spragnione urozmaicenia damy i zadowoleni z siebie urzędnicy. Musiałem zatem pogłębić moje studia. Uprzedzę pańskie pytanie, tak, nie mogłem zrobić tego w Rosji, gdyż nie mogłem tam znaleźć kogoś takiego jak pan. — Doprawdy? Razguninow nim odpowiedział nalał sobie armaniaku. Też pół szklanki. — Bitnych junaków, niezawodnych w boju na sztyki, jest u nas pod dostatkiem. Kto jak kto, ale pan kiedyś osobiście się o tym przekona... Żeby zadbać o interesy pułkownika Jarzębowskiego może mu pan przekazać mój pogląd, że nie muszę szpiegować, bo i tak nie macie z nami żadnych szans! — zamaszyście przepił do Fedorczyka. — To się jeszcze okaże! — obruszył się Jan. — Jest pan poruczniku niezwykle rozsądnym człowiekiem oraz szczerym patriotą. Tak rozsądnym, że aż dziwne jak ów rozsądek zgadza się z tym patriotyzmem... Proszę na razie przyjąć do wiadomości, potem pan sobie to gdzieś przeczyta lub spyta żony, że

konflikt między Polską a Rosją został rozstrzygnięty już sto lat temu, podczas wielkiej wojny północnej, gdy wasz król August Mocny wszedł w sojusz z naszym Wielkim Piotrem, faktycznie podporządkowując Rosji cały wasz kraj. Dopiero późniejsza słabość matuszki Rosji sprawiła, że musieliśmy podzielić się Rzeczpospolitą nie mogąc utrzymać jej w całości, stąd rozbiory. Tyle tylko w istocie możecie osiągnąć — wyrwać się częściowo spod naszej kurateli, aby tę oderwaną część mógł sobie wziąć kto inny — Prusy, Austria, czy teraz Napoleon, a w przyszłości ktokolwiek, kogo czort wam da. Za słabi jesteście by było inaczej! Lecz cóż, skoro tak bardzo chcecie kopać się ze słoniem... — Słoniowi starczy płonący wieniec w oczy rzucić! — wybuchnął Fedorczyk. — Skąd pan wiesz o klęsce Hannibala pod Zamą? — uśmiechnął się Razguninow. — Ach tak, zgaduję wpływ klasycznego oczytania szanownej małżonki. Jednak zostawmy już tę politykę! Nudzi mnie ona i doprawdy nie chcę się spierać o to, ile dzisiejsi Polacy mają wspólnego z dawnymi Rzymianami... — Czego zatem pan chcesz ode mnie?! — To dłuższa opowieść. Będę mógł mówić swobodnie? Dziękuję. Otóż, dzieło... proszę wybaczyć rusycyzm, rzecz w tym, że wspomniani rosyjscy junacy tak dzielni w ręcznym boju, w obliczu władzy zmieniają się nie do poznania. Znika ich zawadiacka pewność siebie, szczera radość życia, godność, jakby nagle człowiek stawał się własnym cieniem. Owszem, czasem spróbują się przypodobać lub zyskać coś chytrością, ale każdemu z nich, żadną miarą nie postanie w głowie, że mógłby się otwarcie sprzeciwić, zrobić coś po swojemu i

jeszcze oczekiwać za to nagrody. Będziesz pan kiedy u nas, to popatrz jak prawdziwy Rosjanin przed wszelką władzą staje — oczy spuszczone, głowa między ramionami, jakby się bał, że utną, słusznie zresztą. Zatem, prostemu młodzieńcowi z ruskiego ludu nawet nie zaświta myśl żeby jawnie, na przekór władzy i ustalonym hierarchiom społecznym do własnych celów się piąć. Teraz spójrz pan na siebie, panie poruczniku Fedorczyk. Pod Górą Kalwarii nie posłuchałeś pan rozkazu i pobiegłeś zdobywać sztandar, potem panny z wyższych sfer... A ostatnio? Pan dobrze wiesz, o czym mówię, pułkownik Jarzębowski musiał się z panem trochę pofatygować i na pewno nie ważył się odwoływać do prostego posłuszeństwa, prawda? Nie to, co w Rosji... W naszym wojsku, zdobywszy sztandar w okolicznościach naruszających dyscyplinę, raczej tylko uniknąłbyś pan kijów za niesubordynację, ale awans oficerski? Nigdy w życiu! Wiadro wódki w najlepszym razie, gdyby dowódca był akurat w dobrym humorze... Tymczasem pan wykazałeś fantazję, którą generał Sokolnicki czuł się zobowiązany docenić i odpowiedzieć na nią fantazją na swoją miarę. Doprawdy, takie cuda to tylko na Zachodzie! W Polsce i Francji! Wypiję za to! Panu też? Proszę... No, a dalej? Zamiast po awansie się rozpić i tylko bardziej schamieć z braku cugli, pan znalazłeś Luxa i mnie. Czyż to nie cud ambicji zasługujący na uznanie? — Jednakże czego pan chcesz ode mnie? Jadasz kolacje z królami, a uwziąłeś się na prostego strzelca... — Ma pan na myśli króla Hieronima? Toż to dureń skończony! Bez brata byłby nikim, zresztą nawet teraz nikim jest. Jego cesarski brat jeszcze mocno się na nim zawiedzie, przekona się pan. Hieronim Bonaparte jest mi potrzebny tylko po to, abym mógł za jego wstawiennictwem spotkać się z samym cesarzem Napoleonem.

— Powodzenia życzę, ale co to ma do mnie? — Racja, zbyt daleko wybiegam... Pragnę do tego spotkania dobrze się przygotować, by zrobić na cesarzu jak najlepsze wrażenie, to chyba oczywiste. Jednak rosyjska dusza dotąd mi w tym przeszkadzała... — Znaczy? — Rosyjska dusza jest jak wycie wilka do księżyca, równie tęskna co drapieżna. Będzie skuczeć za Łuną, ale podskoczyć do niej się nie odważy. Zamiast tego, by ulżyć złości, raczej skoczy do gardła temu co wyje obok... Krótko mówiąc, nijak nie mogłem znaleźć w Rosji takiego młodego wilka, co naprawdę skoczyłby do księżyca. Dopiero w Księstwie Warszawskim trafił się pewien ambitny oficer... — Tylko co ja mam wspólnego z cesarzem Napoleonem? — Żeby dobrze przed nim wypaść muszę go poznać, nie znając... Po to potrzebny mi jest ktoś wewnętrznie podobny... Taki jak pan porucznik. — Co pan mówisz?! — Fedorczyk wytrzeźwiał z wrażenia. — Do diaska! A niby w czym, ambitny i inteligentny chłopak z Powiśla ma być gorszy od obdarzonego tymi samymi przymiotami ducha chłopaka z Korsyki? Oto sedno sprawy! Pan masz nauczyć mnie, jak mam postępować z Napoleonem!

10. Zwiad Wieniawy Atmosfera w Pałacu Arcybiskupim była oschła. Nie ulegało wątpliwości, że audiencję zaplanowano tak by maksymalnie podkreślić dystans i onieśmielić przybysza, który od pierwszej chwili winien uświadamiać sobie skończoność ludzkiego życia, które jest zaledwie pyłkiem wobec wieczności. Pyłek ów zagubi się w niej, utraci godność i przepadnie, jeżeli nie zostanie policzony, zaksięgowany i umieszczony na swoim miejscu w hierarchii bytów przez powołaną do tego instytucję, funkcjonującą w rytmie tysiącleci, ponad chimerycznym zgiełkiem bieżących wydarzeń. Tak jak czas cofał się podczas jazdy tramwajem na Żoliborz, tak tutaj starał się trwać na wzór majestatycznego bezruchu wiecznego Teraz, w którym zgodnie z nauką świętego Augustyna nic nie nadchodzi, ani nie przemija. Wszystko już było, a oczekiwanie czegoś nowego było nieporozumieniem, każda zmiana wprowadzającym dysonans nietaktem. Należało do głębi pojąć, że wszelkie życzenia i oczekiwania są przemijającą marnością, tak nikczemną, że zupełnie nie warto o nie prosić, a odmowę przyjąć z wdzięcznością, jak wyzwolenie. Niestety, Drwęcki nie wykazał się oczekiwaną pokorą. — Dzień dobry, eminencjo — ukłonił się przekroczywszy próg barokowego gabinetu. — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, młody człowieku — oblicze kardynała Kakowskiego było nieprzeniknione. Siedzący w złoconym fotelu hierarcha nieznacznie poruszył prawą dłonią.

— Proszę ucałować pierścień biskupi! — syknął scenicznym szeptem ksiądz sekretarz. — Proszę o wybaczenie, eminencjo, ale nie przychodzę tu jako wyznawca. — Nie jesteś pan katolikiem? — W tej chwili jestem wyłącznie wyznania kryminalnego. Kąciki ust kardynała lekko drgnęły. — Pan sobie śmiało poczynasz, panie komisarzu Drwęcki. Tak bardzo ufasz pan w wysoką protekcję, która chwilowo za panem stoi? — Nie wątpię, że wasza eminencja cieszy się wyższym i trwalszym poparciem. Wszakże sprawa, z którą przychodzę ma charakter doczesny i publiczny, więc uznałem, że bardziej wypada o niej mówić nie tyle z kardynałem, co z raczej człowiekiem władzy — Jerzy uznał za wskazane podlizać się dyplomatycznie — znakomitym członkiem Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego... — Byłej rady! — uściślił ksiądz sekretarz. Obaj go zignorowali. — Mylisz się pan, komisarzu — powiedział kardynał Kakowski oficjalnym tonem. — Bezprawne podawanie się za spowiednika jest ciężkim świętokradztwem, godzącym głęboko w powagę matki kościoła. Winny został obłożony ekskomuniką, wprawdzie zaocznie i tajnym dekretem, lecz w oczach Boga jest ona całkowicie prawomocna. Osobom, które wyspowiadały się w dobrej wierze już udzielono rozgrzeszenia. Nic więcej, nie można zrobić. Jesteśmy

wdzięczni za pańskie starania, dzięki którym ta smutna wiadomość do nas dotarła. Czcigodnym weteranom, którzy okazali panu wsparcie, przekażemy nasze osobiste błogosławieństwo przy najbliżej okazji. To wszystko. Może pan odejść komisarzu. — Dlatego właśnie, eminencjo, przybyłem tutaj wyłącznie jako urzędnik państwowy. Ten człowiek wciąż pozostaje na wolności... — Pozostawiamy tę rzecz bożej opatrzności. Nie możemy, nie chcemy i nie będziemy podrywać zaufania wiernych do kapłana sprawującego sakrament pokuty. — Eminencjo, tu giną ludzie! — Ogromnie nad tym boleję i nieustannie otaczam ofiary moją modlitwą. — Proszę o list polecający do proboszczów warszawskich parafii, zobowiązujący ich do udzielenia mi pomocy w śledztwie — odpowiedział stanowczo Drwęcki. — Pan się zapomina! — zawołał ksiądz sekretarz. Kardynał Kakowski milczał dłuższą chwilę. — A co pan uczyni, komisarzu, jeśli odmówię? — zapytał wreszcie. — Skutki działalności tego przestępcy przypominają działania seryjnych morderców, opisywane w Ameryce. Z tą różnicą, że my tutaj nie jesteśmy w stanie jednoznacznie zweryfikować liczby ofiar. Obawiamy się jednak, że może być ona większa od dokonań

najbardziej zwyrodniałych zbrodniarzy, opisywanych w amerykańskiej literaturze kryminalnej. Z tego samego źródła pochodzi informacja, że zanim zostanie wykryty sprawca, najlepszym sposobem ograniczenia liczby ofiar jest powiadomienie opinii publicznej. — Co nie wchodzi w grę. — Lecz jest wykonalne, eminencjo. — Wiem, że pan jesteś katolikiem, panie Drwęcki. Wobec tego, jako pański biskup, któremu winien pan jesteś synowskie posłuszeństwo, nakazuję podporządkować się woli kościoła powszechnego, która właśnie została panu przekazana. W przeciwnym razie, naraża się pan na wykluczenie ze wspólnoty wiernych. — Ślubowałem, jeśli będzie trzeba, zginąć w obronie życia, zdrowia oraz mienia współobywateli. Jeżeli to konieczne dla ratowania ludzkiego życia, poświęcę także duszę! — Będziemy się za pana modlić. — Eminencjo, daję słowo honoru, że prowadząc moje śledztwo dołożę wszelkich starań, aby żadne informacje o tej sprawie nie dostały się do gazet. Jednak proszę o list do proboszczów. — Z Bogiem. — Ufam, że wasza eminencja jeszcze to przemyśli. — Z Bogiem! — powtórzył ksiądz sekretarz.

Drwęcki skłonił się i bez słowa wyszedł z Kurii. Bynajmniej nie był rozczarowany, ani przygnębiony. Przeciwnie, ogarnął go nastrój bojowy, który rósł z godziny na godzinę. Odmowy się spodziewał. Nie miał co do tego złudzeń, ale przedstawienie tej prośby było dopiero pierwszym krokiem planu obmyślonego dziś rano przy goleniu. Plan ów, szczerze powiedziawszy, niewiele miał wspólnego z logiką aksjomatyczną, ale to w tym pomyśle ekscytowało Jerzego najbardziej. Przestrzeń możliwości, która się w nim kryła zdecydowanie przerastała granice wyznaczone przez profesora Łukasiewicza. Bardziej pasowałyby tu pomysły kolegi Kurta Gödla, który twierdził, że istnieją rzeczy, których prawdziwości nie sposób sprawdzić. Przynajmniej póki się ich nie wypróbuje na własnej skórze — w skrytości ducha Jerzy nazywał to uściślenie Aneksem Drwęckiego do teorematu Gödla, nie ważąc się wszakże tego nigdzie opublikować. W każdym razie, praktyczne ćwiczenia z logiki wyższego rzędu to było coś, czego zawsze brakowało mu na uniwersytecie. Dzisiaj zaś trafiała się kolejna, niepowtarzalna okazja! Korzystając z faktu, że jest na Miodowej, Jerzy udał się do pobliskiego Archiwum Głównego, gdzie przez kilka godzin poszukiwał wzmianek o poruczniku Janie Fedorczyku, rocznik 1790. Znalazł potwierdzenie, że został on zwerbowany przez kontrwywiad wojskowy Księstwa Warszawskiego, ale żadnych raportów będących rezultatem tej współpracy nie było. Zdaniem sympatycznej archiwistki usunięto je z pominięciem procedur jeszcze przed utworzeniem Królestwa Kongresowego. Skromny rezultat poszukiwań, potwierdzający jedynie rodzinną legendę pana Hiacyntusa, też nie miał negatywnego wpływu na dodatnie emocje Jerzego. Najważniejsza bitwa tego dnia miała dopiero nadejść! Drwęcki oczekiwał jej z coraz większym napięciem, ale i sztubacką

uciechą. Po południu wręcz zaczęło go nosić. Gdy o umówionej porze przyjechał na obiad, pocałował Marysię w usta tak namiętnie, że pani Irena złapała się za serce i pobiegła zażyć kropelki. — Czołem Jacku! — zawołał siadając do stołu. — Czy ja dobrze pamiętam, że dzisiaj wieczorem w „Ziemiańskiej” będzie doktor Żeleński? — Zgadza się — pan Hiacyntus uniósł brwi. — A coś ty Jureczku taki wesoły, jak nie przymierzając jeżyk przy odpuście? — Jak mam nie być wesoły?! — Jerzy posadził sobie na kolana zarumienioną Marysię, która właśnie weszła ze sztućcami. — Uważaj wariacie! — Oj, znam, ja znam ten zapał — pokiwał głową staruszek. — Brakuje jeszcze tylko odgłosu ostrzenia kos... — Nic się przed wujaszkiem nie ukryje. — Jeszcze nie wujaszkiem, smarkaczu! Ja się jeszcze zastanawiam! — obruszyła się przekornie pani Irena, stawiając wazę na stole. — A ty sio latawico! — przepędziła wnuczkę z kolan Jerzego. — Narzeczona powinna się pilnować! — Narzeczonego... — dopowiedział pan Hiacyntus. — Proszę mi się bardziej nie narażać! — pogroziła mu palcem pani Irena. — Ja się jeszcze gniewam... Kto to słyszał oświadczać się porządnej kobiecie w kuchni i w fartuchu?! Jeszcze przy takich

gościach! — Serce nie sługa — Jerzy wziął w obronę weterana. — Dobrze, dobrze... Siadajcie bo zupa stygnie! — Co ty, Jureczku, knujesz? — wrócił do tematu pan Hiacyntus. — Na razie nie mogę mówić, a co dalej, zobaczy się w „Ziemiańskiej”. — Zabierzecie mnie ze sobą? — poprosiła Marysia. — Kochanie... — Jerzy pocałował ją w rękę. — Dzisiaj byłoby mi niezręcznie, ale niebawem obiecuję ci bardzo ekscytujące wyjście na tańce... — A dokąd? Do „Adrii”? — Niespodzianka! Ale możesz mnie wziąć za słowo. — Biorę — z powagą kiwnęła głową. W „Ziemiańskiej” sala na dole była już prawie pełna, z wyjątkiem paru miejsc przy bufecie z ciastkami, na prawo od drzwi. Najwięcej osób jak zwykle okupowało stoliki koło schodów, skąd można było dosłyszeć fragmenty debat na półpięterku, zwłaszcza gdy mówił Fiszer. Na razie jednak było tam podejrzanie cicho. Tylko kelner na schodach, zastępując drogę jakiemuś dobrze ubranemu jegomościowi, tłumaczył mu, że miejsc na półpiętrze nie można

zarezerwować w żadnym terminie, gdyż są one zarezerwowane ponadczasowo i grzecznie zapraszał gościa do bufetu. Pan Hiacyntus i Jerzy przeszli na górę bez przeszkód. Zgodnie z oczekiwaniami, zastali Tadeusza Boya-Żeleńskiego, ponadto Juliana Tuwima i nieodmiennie Fiszera. Wyjaśnił się też powód nienaturalnej w tym miejscu ciszy. Wszyscy trzej pozowali do karykatury, którą szkicował energicznie stojący pod ścianą mężczyzna w wymiętej, beżowej marynarce, w paru miejscach wybrudzonej trawą. Modele najwyraźniej starali się zbić z tropu zaaferowanego rysownika tocząc ze sobą pojedynek na monumentalne miny. Fiszer udawał Napoleona i Lenina w jednym, Tuwim przyprawił sobie pejsy ze skręconych serwetek i zrolowawszy menu jak Torę siedział z grobowo poważną miną świątobliwego cadyka. Boy odsunął się z krzesłem na bok i demonstracyjnie kontemplował ich obu, przybrawszy pozę, w której zwyczajowo portretowano doktora Freuda podczas seansu psychoanalizy, przy czym rolę notesu i ołówka spełniały spodeczek oraz łyżeczka od herbaty. Karykaturzysta nie dał sobie jednak narzucić koncepcji artystycznej i całkowicie zignorował żywy obraz. Gdy Jerzy zerknął mu przez ramię okazało się, że Fiszer przedstawiony jest jako bujający w obłokach balon z malutką gondolą i wciśniętym w nią Żeleńskim, który kaduceuszem odgania Tuwima, jako kruka, starającego się monstrualnym nosem-dziobem przedziurawić powłokę balonu. Na razie udało mu się oddziobać jeden guzik. Podpis głosił: POEZJA EMPIRYCZNA KONTRA METAFIZYKA. Można było zgadywać, że jest to aluzja do toczonego tu przed chwilą sporu na tematy artystyczno-programowe. Drwęckiemu zrobiło się głupio na myśl, że przyszedł tylko po to, by zepsuć towarzystwu wyborną zabawę.

— Gotowe! — oznajmił rysownik i podszedł do stolika. Fiszer od razu ryknął śmiechem. Boy nie wychodząc z przyjętej konwencji wypowiedział się z namaszczeniem na temat kompleksu fallicznokastracyjnego, a Tuwim dusząc śmiech, skwitował, że jak zwykle wszystkiemu winne muszą być czarne ptaszyska... Dopiero po tych komentarzach przyszła pora na powitanie nowoprzybyłych i prezentacje. Nazwisko karykaturzysty Jerzemu umknęło. Był zbyt skupiony na intrydze, w którą zamierzał wciągnąć Boya. Na początek mimochodem nakłonił go do wspominków krakowsko-kabaretowych, skutkiem czego rozmowa zeszła wkrótce na zagadnienia frywolne. Między innymi, zajęto się problemem, co kobieta może stworzyć na leżąco? — Powiedziałem więc owej damie — dudnił Fiszer. — Że Michał Anioł też leżał, kiedy malował sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej. Pozycja niby ta sama, ale skutek jakże inny!!! — Szkoda, że dzisiejszy kościół nie jest już mecenasem tak wielkich dzieł — rzucił od niechcenia Drwęcki. — Kler ograniczył swoją działalność w tym zakresie! — zareagował natychmiast Boy-Żeleński. — Już pieniędzy na artystów nie wydaje, tylko je zewsząd ściąga, a najwięcej od biedoty! — stwierdził z niesmakiem. — To chyba przesada — wyraził zdziwienie Jerzy. — Panie, jaka przesada?! — uniósł się Żeleński. — Cierpieć, męczyć się i płacić! To według nich jedyna rola człowieka na tym ziemskim padole. Zwłaszcza płacić. Od kołyski! Popatrz pan, od dziecka każdy

musi być wpisany do bractwa. Najpierw więc zapisują smarka do Stowarzyszenia Dzieciątka Jezus, wyciskającego z dzieci, nawet bezrobotnych nędzarzy, datki „na Murzynka”, znaczy się misje w Afryce. Podrośnie, to dawaj go do Stowarzyszenia Młodzieży i płać składki! Z kolei dziewczęta, dziesiątkami do Róży. Każda taka „róża” musi przynajmniej raz do roku dać na mszę za członkinie... Prócz tego inne związki, Straż Honorowa, tercjarze, sztandary, kwesty, pielgrzymki, odnowienia kościoła bez końca. Składki, składki, składki! Dorośli znów przeróżne Bractwa Mężów i Żon Katolickich, Czcicieli Oblicza Pana Jezusa. Najstarsze baby — Arcybractwo Matek. Składki aż do ostatniego tchu! — Ty ciągle o tym mówisz, Tadzik — zauważył Tuwim. — Ciskasz się na ten kler jak byk na czerwoną płachtę. A opisałbyś to gdzie wreszcie, na pewno ci ulży! — Jeszcze nie dość mnie cholera wzięła, jak mawiał pan Zagłoba — odparł Boy. — Ale co się odwlecze, to nie uciecze... Poważnie mówiąc, na razie nie chcę z tą krytyką ni w pięć ni w dziewięć, jak Filip z konopi wyskakiwać. Poczekam aż zdarzy się coś, co wszystkie umysły poruszy i nastroi szeroką publiczność przeciw księżom. Wtedy efekt będzie o wiele większy i jak napiszę, to im prosto w pięty pójdzie. Panie komisarzu, nie masz pan na oku jakiego skandaliku w sutannie? — Musiałbym się zastanowić — powiedział wymijająco Jerzy. — Na przykład takie kolędy — myślał głośno Boy. — Toż to po prostu szantaż zorganizowany! Uchylisz się i nie przyjmiesz księdza, albo nie zapłacisz, to pogrzeb bez krzyża, w ziemi nie poświęconej, pod płotem... A stawki tej kolędy, wobec środków materialnych ludności,

olbrzymie! Ciągną ci w czarnych sutannach zewsząd kontrybucje, niczym obcy okupanci! Pan Hiacyntus uniósł brwi, ale nic nie powiedział. Rzucił tylko pytające spojrzenie Jerzemu, który je zignorował. — Ale czy zaprzeczy pan, że na wyższe i wzniosłe cele idą te środki? — zwrócił się Drwęcki do Żeleńskiego. — Jakie tam wyższe?! — zaperzył się Boy. — Utarła się taka fałszywa kurtuazja, bardzo dla kleru wygodna, że wszystkim stale przystoi udawać, że kwestie materialne nie istnieją, że niby wszystko rozgrywa się w wymiarach zaziemskich. A biskupi szaleją! Poczytaj pan ich orędzia, aż bije z nich obcość i twardość. Nie sposób z treści odgadnąć, że biskupom chodzi o dobro ludzi, ich owieczek... — Może jednak bronią stanowczo jakiegoś dobra? — nalegał Jerzy. — Chyba własnego tylko! Patrz pan, już trzeci rok idzie od wprowadzenia tego niepoczytalnego konkordatu, który dał biskupom przywileje, jakich nie mieli w Polsce nawet w średniowieczu. Ten konkordat uczynił z nich ludzi luźno związanych z naszym państwem, czującymi się ponad naszym prawem. — Przepraszam, czas na mnie! — odezwał się pan Hiacyntus. — Powinienem jeszcze odwiedzić starego przyjaciela... — nieznacznym ruchem wskazał drzwi, dając Jerzemu wyraźny znak, by wyszedł razem z nim, ale młody komisarz nie posłuchał. Pożegnał się z oburzonym staruszkiem jakby nigdy nic. Tymczasem Boy-Żeleński kontynuował swój zapalczywy wykład.

— Jeszcze do tego dojdzie, że panowie prałaci znajdą sposób aby i was obłożyć podatkiem — powiedział w pewnej chwili do Tuwima. — Niech mnie pocałują w moją żydowską dupę — odparł z prostotą poeta. — A tak detalicznie, Juluś, która połówka u ciebie jest bardziej starozakonna? — zainteresował się Fiszer. — Ba, gdybym to ja wiedział! — Tuwim podrapał się w głowę. — Niby przedziałek jest, a rozeznać się trudno. — Nic się nie martw, Juleczku! — Fiszer poklepał go po ramieniu. — Wieszcz Adam miał tak samo, z matki Żyd, z rozumu Polak, a z zamiłowania Litwin. — Antysemityzm to przeżytek — Drwęcki znów dolał oliwy do ognia. — Cała dotychczasowa religia to przeżytek! — zagrzmiał Fiszer. — Dlatego postanowiłem założyć nową własną! Mam już pięć pierwszych przykazań! Chcecie posłuchać?! — Oszczędziłbyś, Franc, ludzkości kolejnego frasunku — odparł Boy. — Przecież nie tylko frasunku... — Jerzy nie pozwolił aby dyskutanci znaleźli sobie inny temat. Dzięki niemu, przez półtorej godziny, na półpięterku „Ziemiańskiej” ogień antyklerykalizmu aż huczał. Skutkiem tego w sali na dole wyludniły się najwyraźniej proendeckie stoliki... Potem do kawiarni wszedł pułkownik Wieniawa-Długoszowski.

— Dobrze, że cię zastałem Tadeuszu! — ucieszył się na widok Boya. — Rzucisz okiem na moje tłumaczenie Baudelaire’a? — wyjął z raportówki maszynopis. — A chętnie — zgodził się Żeleński i zaczął przeglądać kartki do spółki z Fiszerem. — Pozwól no pan ze mną na moment... — szepnął Wieniawa do Jerzego. Zeszli po schodach i stanęli przy bufecie. Pułkownik odprawił kelnera. — Czy pan zdajesz sobie sprawę, że nasz salonik w „Ziemiańskiej” to czubek widelca przed oczy całej Warszawy wystawiony? — Doskonale, panie pułkowniku — odparł beztrosko Drwęcki. — Więc pewnie się pan nie zdziwisz, że władzom duchownym już doniesiono, że artyści-bolszewicy znów przeciw Bogu i ojczyźnie rezonują? Co więcej, okazało się, że jest z nimi ten bezczelny komisarzyna, co dziś rano ośmielił się wykłócać z kardynałem o glejt. — Byłbym zdziwiony, gdyby do tego nie doszło... — Doprawdy? A czy pan wiesz, że eminencja Kakowski poskarżył się prymasowi Hlondowi, że pan tu ze znanym antychrystem, masonem oraz propagatorem seksualnego rozpasania wśród młodzieży, niejakim Tadeuszem Żeleńskim, zwanym Boyem, przeciw majestatowi i powadze kościoła powszechnego spiskujesz? Ksiądz prymas interweniował zaraz u prezydenta Mościckiego, a pan

prezydent zadzwonił w tej sprawie do Komendanta? — To imponujące! Czuję się zaszczycony, ale szczerze mówiąc na coś podobnego liczyłem. — Ułańska szarża, tak? — Wieniawa zmrużył oczy. — To słuchaj pan teraz! Komendant przysłał mnie tutaj na zwiad, z poleceniem, że mam pana albo zastrzelić, albo dużą wódkę postawić. Rzecz do mojego uznania. — I co pan wybiera? — Muszę jeszcze trochę poobserwować... — Zatem wracajmy na górę. Na ich widok Żeleński oznajmił, że tłumaczenie Wieniawy chciałby wziąć ze sobą, gdyż musi się w nie wczytać lepiej, a tutaj nie ma warunków, bo od godziny całkiem inne myśli mu po głowie chodzą. Jerzy, kując żelazo póki gorące, natychmiast skierował rozmowę w poprzednie koryto. — Wcale ich nie obchodzą ludzkie cierpienia, demoralizacja, krzywda, zamęt prawny. Nigdy nie okażą współczucia! — perorował niebawem Boy. — Dobrze, wysłuchałem pana! — wszedł mu w słowo Jerzy. — Teraz niech pan wysłucha mnie! — Zgoda — odparł Boy. — Co pan masz na ich obronę?

— Wyobrażasz pan sobie świat bez zorganizowanej religii? — Szczerze mówiąc, nie. Wbrew temu, co o mnie gadają, nie jestem bolszewikiem. Tylko kościół powinien być ludzki i współczujący, a nasz taki nie jest. Powinien się zmienić lub odejść w przeszłość. — A co przyjdzie zamiast niego? Wszak ludzie potrzebują głębokiej wiary, temu pan doktorze nie zaprzeczysz. Jeśli więc nie kościół katolicki, namnożą się jakieś sekty. Weźmy mariawitów, bo to najświeższa sprawa, ich arcybiskup Kowalski właśnie staje przed sądem za uwodzenie nieletnich wyznawczyń, a materiał dowodowy wskazuje, że najpewniej zostanie skazany. Czy cokolwiek zmieni się na lepsze po takiej zamianie siekierki na kijek? — Miałbym nadzieję, że tak... — odrzekł z wahaniem Boy — Aczkolwiek, pan komisarzu, źle stawiasz sprawę. Nie chcemy żadnej zamiany, tylko poprawy stosunków, lepszego odnoszenia się księży do ludzi, zwłaszcza zrozumienia dla kobiet i spraw płci. — Panie doktorze, a jeśli to od kościoła katolickiego nie zależy? — Jak to nie?! Co też pan mówisz?! — Moim zdaniem, zależy bardziej od natury ludzkiej, której żadna rewolucja nie zmieni. Kościół poprawi się dopiero, gdy poprawimy ludzi. Bez tego, jeżeli odeprzemy okupantów, jak ich pan nazywa, w czarnych sutannach, przyjdą na ich miejsce inni, w sutannach czerwonych, burych, zielonych, bądź, czy ja wiem, w tęczowe paski... Sądzi pan doktor, że owi guru będą mniej pazerni na mamonę, seks z nieletnimi i życie ponad prawem? Czy może trochę bardziej...? Który z filozofów mawiał, że każda zmiana jest zmianą na gorsze?

— Według mnie — odezwał się Fiszer — pasuje to do beczkowanego Diogenesa, ale głowy nie dam, bo zbyt ją lubię. — Co więc pan radzisz? — zwrócił się Żeleński do Drwęckiego. — Mogę powtórzyć za Norwidem: Nie przepalony jeszcze glob sumieniem — zacytował Jerzy. — Nie wińmy więc wyłącznie kościoła katolickiego o ów brak przepalenia świata sumieniem... — Bowiem nie zakończona jeszcze wieków praca — dopowiedział z powagą Boy. — Wszakże, jak pan sądzisz? Co może zmienić świat? Któż ma wykonać ową pracę wieków, jeśli nie poruszyciele sumień, do których nieskromnie mam coraz większą ochotę przystać. — A czy w ogóle można zmienić świat? — zadumał się Drwęcki. — Czy naprawdę mamy na niego wpływ? A jeśli już, to czyż nie jest to wyłącznie wpływ destrukcyjny? Moim zdaniem jedyną nadzieją jest powolna ewolucja sumień, tak jak ją ujął Norwid. Możemy zmieniać świat na lepsze w sobie i tylko w sobie i swoim sumieniu, innym dając co najwyżej dobry przykład. — Rzecz do rozważenia — zgodził Boy-Żeleński. — Zaprawdę powiadam wam! Tworzyć, tworzyć i jeszcze raz tworzyć!!! — zagrzmiał Fiszer na całe gardło. W tym momencie podszedł kelner i poprosił Wieniawę do telefonu. Po wyjściu pułkownika rozmowa zeszła na temat idei sztuki dla sztuki, który jak się okazało, omawiano przed przyjściem Jerzego. Teraz rozgadał się Tuwim, optując za dowartościowaniem w poezji codziennej egzystencji, co z kolei jako nędzną empirię potępiał

Fiszer, biorąc stronę Przybyszewskiego i Miriama oraz domagając się metafizycznej perspektywy. Boy próbował z nich obu pokpiwać, obecnie bez przekonania, ale przynajmniej wyjaśnił się sens leżącej na stoliku karykatury. Drwęcki nie brał udziału w dyskusji. W milczeniu, z rosnącym napięciem wypatrywał powrotu Wieniawy. Ten zaś skończywszy jedną rozmowę, najwyraźniej czekał na drugi telefon, bo zamiast wrócić na górę, zaczął przechadzać się po sali. Jerzy zerkając na niego nie mógł się oprzeć absurdalnej chęci dostrzeżenia, czy pułkownik nie manipuluje przypadkiem przy kaburze... Po kwadransie Wieniawa znów zniknął Jerzemu z oczu. Nastąpiło kilka bardzo długich minut, podczas, których pod mostkiem komisarza narastał żar, a jego nogi robiły się coraz bardziej miękkie. Czas przestał płynąć jednostajnie, stawał w miejscu, po czym nagle robił dzikie susy do przodu i znów zamierał. Pułkownik sprężystym krokiem wszedł na schody. Drwęcki nie wytrzymał nerwowo, poderwał się z krzesła i wyszedł mu na spotkanie. — Jedziemy! — oznajmił oschle Wieniawa. — Do lasu...? — To miał być żart, ale zepsuło go nadto wyraźne drżenie głosu Jerzego. — Rada Regencyjna po raz drugi przekazała władzę Komendantowi — roześmiał się głośno Długoszowski. — A więc masz pan swój glejt i na wódkę jedziemy, panie Jerzy! Na diabelnie dużą gorzałę! Panowie! — zawołał w kierunku stołu. — Kto rusza z nami do „Adrii”?! Ja

stawiam! Fiszer podniósł się od razu. Boy wymówił się wątrobą i poranną pracą, natomiast Tuwim chciał wiedzieć z jakiej okazji? — Pewien samotny ułan pokonał dzisiaj wąwóz Samosierry — odpowiedział Wieniawa. — Szczegóły to tajemnica, ale zapewniam, że napić się warto! Potem zaś wydało się, że Jerzy dopiero co się zaręczył i wieczór zakończył się iście ułańskim chlańskiem...

11. Wyzwanie Komisarz Jerzy Drwęcki nie miał żadnych podejrzeń, świadków, ani w ogóle bladego pojęcia względem tego jak dostał się z powrotem do domu. Film nie tylko mu się urwał, ale i poplątał. Był w takim stanie, że gdy rano dzwonek do drzwi, przez jakiegoś sadystycznego psychopatę podłączony wprost do jego czaszki, zmusił go do zwleczenia się z łóżka, w progu zobaczył dwie Marysie. Spróbował zogniskować wzrok, lecz z miernym skutkiem. Zamiast tego przypomniała mu się zapowiedź Wieniawy, że była to dopiero próba przed wieczorem kawalerskim... — Nie musisz nic mówić — oznajmiła Marysia. — Pułkownik Długoszowski osobiście przyszedł rano z przeprosinami. Jerzy nie skomentował, tylko rakiem wycofał się łóżka. Po drodze zarejestrował, że dochodzi południe. — Babcia mówi, że mamy się zapisać na nauki przedmałżeńskie — kontynuowała narzeczona — ale ja chyba wiem już wszystko co powinnam wiedzieć... — Uniosła siatkę z zakupami i wyjęła z niej słoik sosu z kiszonej kapusty, paczkę aspiryny oraz torebkę kawy. — Pułkownik prosił też, żeby oddać ci to... — w dłoni Marysi pojawił colt Jerzego. Drwęcki zerwał się z łóżka i w popłochu sprawdził magazynek. Naboje były wszystkie... Kompletnie wyczerpany z powrotem zapadł się w pościel.

— Jak mówiłam, nie musisz nic mówić — z dumnie podniesioną głową poszła do kuchni nastawić czajnik, po czym zajęła się gruntowną reanimacją narzeczonego. Trochę za późno, bo dokładnie o dwunastej zadzwonił ksiądz sekretarz z wiadomością, że żądane pismo czeka w kancelarii archidiecezjalnej i Drwęcki ma odebrać je osobiście w przeciągu godziny, bo inaczej jego eminencja się rozmyśli. O żadnych negocjacjach dotyczących godziny ksiądz sekretarz słyszeć nie chciał. W związku z tym przydał się także puder Marysi, który nałożony na cienie pod oczami sprawił, że Jerzy przynajmniej na pierwszy rzut oka wyglądał jak człowiek i mógł przekroczyć progi Kurii nie narażając się na natychmiastowe egzorcyzmy. O korzystaniu z komunikacji miejskiej nie było mowy, Drwęcki nie miał na to siły. Nie pozostało nic innego, jak nadużyć władzy i wezwać służbowy samochód. Szczęśliwie na Miodowej nie męczono go długo. Ksiądz sekretarz wygłosił co prawda dłuższe i pełne świętego oburzenia moralne pouczenie, ale nie krzyczał. Mówił jadowitym szeptem, który w uszach Jerzego brzmiał kojąco. Zmienił ton dopiero na zakończenie. — Jego eminencja polecił mi przekazać, że przyjmuje pańskie słowo honoru. — Proszę zapewnić księdza kardynała, że nie zawiodę. Z glejtem opatrzonym dostojną pieczęcią z czerwonego laku, komisarz wrócił prosto do domu. W tym czasie Marysia przekształciła norę alkoholika z powrotem w mieszkanie młodej warszawskiej inteligencji z końca lat dwudziestych XX wieku oraz

przygotowała dla Jerzego gorącą kąpiel. Tylko z pocałunkami im nie wyszło. Równie dobrze Jerzy mógłby to robić z otwartą torebką waty. Do obiadu jednak doszedł do siebie na tyle, że mógł bez obaw stanąć przed obliczem babci Ireny, mimo że ta lustracja była znacznie ostrzejsza niż w Pałacu Arcybiskupim. Tylko wujaszek Hiacyntus boczył się za wczorajsze, ale przyjął na słowo, że rzecz odbyła się pro publico bono, zaznaczając jedynie, iż nie życzy sobie, aby Jerzy drugi raz wmanewrował go w podobną sytuację, co zostało solennie przyobiecane. Udobruchany staruszek niezwłocznie pochwalił się, że oto właśnie został członkiem korespondentem łotewskiego oddziału Towarzystwa Badań nad Komunikacją Międzyplanetarną, założonego kilka lat temu przez inżyniera Fridricha Candera. List z zawiadomieniem przyszedł dziś rano. Siłą rzeczy, dyskusja przy obiedzie dotyczyła projektów rakiet kosmicznych Ciołkowskiego i Obertha. Weteran pryncypialnie skrytykował koncepcję napędu na paliwo stałe, po czym zapędziwszy Drwęckiego w kozi róg, z właściwą sobie swadą zaczął rozwodzić się nad zaletami spalania hydrazyny. — A do tego perhydrol — mówił staruszek z iście rakietowym ogniem w oczach. — Imaginuj sobie Jureczku, dwie bezbarwne ciecze i łączą się ze sobą w komorze spalania i wtedy jak nie walnie! — ekspresyjnie zamachnął się łyżką, opisując trajektorię lotu przyszłej rakiety. — Ryk, huragan ognia i taki ciąg, że pierwszą prędkość kosmiczną osiągamy w ciągu pierwszej minuty... Babcia Irena chrząknęła z dezaprobatą i poszła po ścierkę do podłogi. Wujaszek Hiacyntus nic nie zauważył, był już na drugiej

stronie Księżyca. Podczas deseru Jerzy zaprosił Marysię na tańce dziś wieczór, skutkiem czego podpadł znacznie bardziej niż sędziwemu weteranowi. Poszło oczywiście o sukienki, z których żadna nie była odpowiednia. Marysia wpadła w desperację, a babcia Irena w złość i pogoniła obu panów za drzwi lub jeszcze dalej, najlepiej w głęboki kosmos, wołając, że potrzebuje mieszkania wolnego od wścibskich męskich oczu kiedy będzie obszywać na dansing roznegliżowaną pannę. Drwęcki wrócił do siebie. Wykonał kilka telefonów, potem zdrzemnął się dwie godziny, postawił na nogi kawą, poprawił kolejną aspiryną i wbił się w wyjściowy garnitur. O wpół do ósmej kupił kwiaty na rogu Wolskiej, po czym wyruszył po Marysię. Pistolet tym razem został w domu. Narzeczona wyglądała nieziemsko. Jak babcia Irenka zdołała wyczarować ten kostiumik w ciągu czterech godzin miało pozostać nieprzeniknionym sekretem babci-Polki. Gdy wyszli na ulicę, przebiegający obok gazeciarz z wrażenia zapomniał języka w gębie i omal nie rozsypał pliku „Kuriera Czerwonego”. Jerzy złapał jadącą od dworca taksówkę. — Do Joska, na Gnojną — powiedział do kierowcy, siedzącego na odkrytym siedzeniu przed kabiną, po czym szarmancko otworzył drzwi Marysi. Narzeczona wsiadła nie kryjąc zdumienia.

— Miało być ekscytująco... — oznajmił Jerzy tytułem wyjaśnienia. Marysia wyniośle zadarła nosek i nie odzywała się przez całą drogę, czyli pełne trzy minuty, wliczając w to forsowanie zatoru u zbiegu ulic Bagno i Próżnej, spowodowanego przez wozaka z węglem, który dla wygody wjechał kołami na szyny tramwajowe, skutecznie blokując zjazd dwóch wagonów z Placu Grzybowskiego. Takie rzeczy, nagminne w północnych dzielnicach i na obrzeżach miasta, w Śródmieściu nie uchodziły bezkarnie. Kiedy mijali zawalidrogę, dwóch mundurowych już ściągało sprawcę z kozła. Zanosiło się na grubszy mandat. Z dystyngowanej mordowni „U Joska”, w której zwykł bawić się kwiat warszawskiego półświatka, dobiegały dźwięki tanga. Gdy weszli, po sali przeszedł szmer. Drwęcki wziął Marysię pod ramię i ruszył prosto do stolika, przy którym, zgodnie z wcześniejszymi zapewnieniami informatorów, siedział Tata Tasiemka, szef gangu z Kercelaka, w otoczeniu swej doborowej majcherskiej gwardii. Pseudonim gangstera zdecydowanie nie pasował do jego fizys, która znacznie więcej wspólnego miała z rybą niż damską galanterią. Dokładniej mówiąc, Tata Tasiemka przypominał podstarzałego łososia o wykoślawionych szczękach. Na widok Drwęckiego dolna warga opadła mu tak, jakby właśnie zamierzał skonać po odbytym tarle. — Dzień dobry, panie radny Siemiątkowski! — Jerzy uchylił kapelusza. — Czołem ferajna! Patrzyli na Drwęckiego jak na widmo. — A niech mnie skręci! — jęknął któryś z bandziorów. — Ale szprync!

— Jeżeli ktoś z obecnych — oznajmił z powagą Jerzy — lub też z bliskich znajomych, kogo akurat tu nie ma, ale miałby coś osobistego do mnie lub całej państwowej policji, niech wie, że przyjdę załatwić sprawę w każdym czasie i miejscu. Tylko nie tu i nie teraz, bo chciałbym potańczyć z narzeczoną — wskazał na Marysię, która dygnęła z gracją. — To jak będzie, panie Siemiątkowski? — Miejsca do tańca wystarczy — odparł powoli Tata Tasiemka, mrużąc oczy, co przywróciło mu ludzki wygląd. Następnie pochylił się do najbliższego kompana. — Sprowadzić Profesora... — rozkazał zniżając głos. Jerzy skłonił się i odprowadził oniemiałą Marysię do wolnego stolika. Natychmiast stawili się kelner i szatniarz, który zabrał okrycia. — Co ty wyprawiasz?! — syknęła gdy zostali sami. — Zaufaj mi — puścił do niej oko. — Ach tak! Ukartowałeś to wszystko specjalnie dla mnie?! — Może... Czy mogę panią prosić do pierwszego narzeczeńskiego tanga? Zawirowali w tańcu i Marysia zaraz roztajała. Potem był walc, charleston, krew żywiej zagrała w żyłach. Nawet nie zauważyli, że przeważnie są sami na parkiecie, a ponad połowa gości nie spuszcza z nich wzroku. Potem zrobili sobie małą przerwę na zimne piwo i karpia z rodzynkami, po żydowsku. Pół godziny później znów poszli tańczyć i nadal nikt nie próbował odbić Drwęckiemu partnerki.

Do czasu, aż na parkiet wszedł Franciszek Fiszer. — Pan pozwoli na słówko, panie Jerzy — delikatnie klepnął komisarza w ramię. Przed Marysią natychmiast wyrósł jakiś andrus, który szurnąwszy zamaszyście obcasami przejął taneczne obowiązki narzeczonego. — Więc to pan jest Profesor — stwierdził z niedowierzaniem komisarz, gdy usiedli przy stoliku. — Słyszałem wprawdzie plotki, ale... — Aż tak bardzo nie powinno to pana dziwić — Fiszer tym razem mówił szeptem, przez co Jerzy miał wrażenie, że nagle ogłuchł w bardzo znacznym stopniu. — Jak pan wie, nigdy nie pracowałem, jestem więc klasyczny niebieski ptak, co nie sieje, nie orze i tak dalej. Z tej racji mam u ferajny szacunek, a że też nigdy żadnego przestępstwa nie popełniłem, to i w szanownej policji notowany nie jestem, co tutaj też uznanie budzi, bo niektórzy myślą, że nie dałem się złapać... Z racji zaś wieku i ogólnej wiedzy bywam proszony o rozstrzyganie sporów. — Należy pan do dintojry? — Wyłącznie w zakresie spraw honorowych! — podkreślił Fiszer. — Co pan z tego ma? — A słyszał pan, komisarzu, żeby w Warszawie, w ciągu ostatniego ćwierćwiecza stała się krzywda jakiemuś artyście, poecie, czy pisarzowi, który bywał w moim towarzystwie? Pomijam przypadek

tego nieboraka, co go Ksawcio Dunikowski w obronie własnej ustrzelił. Więc to, po pierwsze. Po drugie, nie mogę oczekiwać, że zawsze ktoś za mnie ureguluje rachunek w kawiarni, albo codziennie na obiad i kolację zaprosi. Niekiedy muszę sam się wyżywić i napoić kawą. Polega to na tym, że na czas sprawowania obowiązków, nazwijmy to... urzędowych, zostawiam palto w szatni, a potem znajduję w kieszeni honorarium. Znalezione, nie zarobione! — Zatem przejdźmy do rzeczy — powiedział Jerzy. Marysia tymczasem płynęła po parkiecie w ramionach kolejnego oprycha. Zachowywano się wobec niej bez zarzutu. — Pozwoli pan Jerzy, że najpierw wyrażę swoje uznanie. Jeżeli kiedyś wyleją pana z policji, możesz pan śmiało zarabiać w cyrku, wkładając głowę w paszcze lwów. — Lepsza paszcza lwa niż ludzki tyłek. — Czasem bywamy sfinksami... — stwierdził filozoficznie Franciszek Fiszer. — I jeszcze jedno, czy mam złagodzić jakieś warunki? Dla pana jestem gotów... — Nie! — przerwał stanowczo Jerzy. — Wobec tego, będę miał na uwadze wyłącznie pański honor, pańskie życie zaś za nic! — oznajmił oficjalnym tonem Fiszer i skłoniwszy się ceremonialnie przeszedł do stolika Taty Tasiemki, gdzie natychmiast skupiła się ferajna. W tym momencie na parkiecie doszło do incydentu. Jakiś pijak niezorientowany w sytuacji, próbując odbić Marysię, szarpnął ją za

ramię. Jerzy nie zdążył się ruszyć. Natręt momentalnie dostał uderzenie głową w twarz, po którym przeleciał przez pół sali, lecz nim zdążył upaść, schwytano go w locie i wyniesiono. Za chwilę zza drzwi doleciał szybki, tępy werbel fleków, a zaróżowioną dziewczynę z uszanowaniem odprowadzono do narzeczonego. — Ojej! — westchnęła rozemocjonowana Marysia. — Jak zdołałeś to wszystko zorganizować?! Ta bójka wyglądała całkiem jak prawdziwa! A myślałam, że przestępcy nie lubią policji? — Czasem zawieramy ze sobą drobne układy... — uśmiechnął się Jerzy. — Jesteś kochany! — rzuciła mu się na szyję. Jeszcze dwa razy zatańczyli, po czym wrócił Fiszer i Marysia znów znalazła się w towarzystwie ujmująco grzecznych osobników, których sam widok napinał sprężyny noży, iglic broni palnej oraz najcięższych paragrafów. — Trzech ludzi w Warszawie koniecznie chce pana zabić — oznajmił Fiszer. — Ale nie zgodziłem się aby było trzech na jednego. Oni ustalą między sobą, który z nich stanie do walki, pozostali niezależnie od wyniku zrezygnują ze wszelkich pretensji. Przyjmuje pan? — Tak. — Miejsce Wilcza Wyspa, czas jutro o siedemnastej. Proszę iść brzegiem Wisły na północ od Mostu Poniatowskiego. Gdy zobaczy pan przeciwnika możecie zamienić kilka słów. Potem skręcacie w zarośla i od tej chwili wszystkie chwyty i każda broń są dozwolone.

Policja ma obowiązek dopilnować, żeby nie napatoczył się tam żaden mundurowy, a wcześniej ma usunąć z terenu pijaków, włóczęgów, dzieciaki i innych ewentualnych świadków. Można im mówić, że to obława albo policyjne ćwiczenia, rzecz do waszego uznania. W każdym razie, do czasu aż skończycie, nikomu nie wolno wchodzić na wyspę. Zgadza się pan? — Tak. — Jeżeli pan zginie, zabójca oficjalnie pozostanie nie wykryty i nikt nie będzie go za to ścigać ani urzędowo, ani prywatnie. — Zgoda. A co, jeżeli oni nie będą fair? — Tata Tasiemka ręczy własną wolnością za uczciwy przebieg pojedynku w uzgodnionych granicach. W ramach gwarancji otrzymam teczkę z dowodami niektórych jego machinacji na Kercelaku, za które może dostać jakieś trzy, cztery lata. W wypadku gdyby doszło do złamania reguł przekażę tę teczkę pierwszemu napotkanemu policjantowi. Skąd i jak będę sprawować nadzór to moja sprawa. Ma pan jeszcze jakieś pytania? — Nie, dziękuję. — Gdybyśmy się mieli więcej nie zobaczyć, chcę żeby pan wiedział, że czuję się zaszczycony tym, że mogłem napić się z panem kawy. Uścisnęli sobie dłonie. Następnie Fiszer powiedział kilka wyszukanych, metafizycznych komplementów Marysi i Jerzy poszedł zatańczyć z narzeczoną ostatni taniec. Dochodziła jedenasta i babcia Irena nie wyobrażała sobie, aby pierwsza randka mogła trwać

choćby minutę dłużej. Wrócili pieszo, ale na schodach znaleźli jeszcze dość czasu i spokoju by namiętnie się wycałować. Tym razem spierzchłe usta nie były problemem, a krótkość czasu dodała intensywności chwili... — Wiem już, co żeś pan zrobił na Gnojnej, na sali było dość informatorów — powiedział Sawilski następnego dnia rano. — Domniemuję, że szczegóły techniczne ujawni pan teraz? Drwęcki ujawnił. — Świetnie! — skomentował Sawilski rozpierając się na krześle. — Jeszcze tylko drobiazg, wręcz zupełna błahostka... Wie pan, jak wszyscy zwierzchnicy w tym kraju jestem oczywiście kompletnym durniem i nijak nie mogę dostrzec zbyt finezyjnych szczegółów siłami własnego umysłu. Możesz mi pan łaskawie wskazać podstawy prawne tego przedsięwzięcia? — Honor policji. — Mówisz pan? No fakt, tylko honoru policji państwowej w pańskim pasztecie brakowało — pokiwał głową. — Wobec tego, chciałbym wiedzieć jeszcze jedno... Dlaczego, do jasnej cholery?!! — nadkomisarz poderwał się zza biurka. — Nie dosyć już narobił pan sobie kłopotów?!! — Ja właśnie dlatego, panie nadkomisarzu. — Zamieniam się w słuch.

— Pan sam powiedział, że wiele osób będzie starało się po cichu utrącić moje śledztwo — przypomniał spokojnie Drwęcki. — Nie mogę do tego dopuścić. Wcześniej jednak chciałbym zreferować stan sprawy, mogę? — Proszę bardzo — Sawilski przysiadł na blacie i skrzyżował ręce na piersiach. — Trzeba sprawdzić wszystkie warszawskie antykwariaty i dowiedzieć się, czy w którymś nie widziano manuskryptu z początku XIX wieku, pisanego po rosyjsku, ale zgodnie z zasadami łacińskofrancuskiej pisowni. Jest prawdopodobne, że sprawca mógł znaleźć tam wskazówki co do tego jak zdobywać władzę nad umysłami ofiar. Ich urabianie odbywało się pod pretekstem spowiedzi w przypadkowo wybranych kościołach w śródmieściu Warszawy. Fałszywy spowiednik i ofiara najprawdopodobniej wchodzili tam z ulicy, zajmując wolny akurat konfesjonał. Żaden proboszcz ani wikary, widząc wywieszoną stułę nie ośmieliłby się przeszkadzać. Najwyżej potem, jeżeli akurat dostrzeżono by koniec takiego... seansu, poproszono by intruza o wyjaśnienia. Bez wątpienia sprawca ubiera się, potrafi zachowywać się i mówić jak prawdziwy ksiądz, nie wzbudzając podejrzeń nawet u najbardziej doświadczonych kapłanów. Trzeba zatem popytać proboszczów czy w ich kościołach miały miejsce takie zdarzenia. Zebrać i przeanalizować ewentualne wymówki. Równolegle trzeba sprawdzić osoby relegowane z wyższych roczników seminariów duchownych, jak również tych, którzy porzucili ostatnio stan zakonny i kapłański. Na początek w okresie ostatnich pięciu lat, zwracając uwagę na seksualnostarotestamentowe lub apokaliptyczne obsesje odstępców. Krótko mówiąc, sam jeden tego wszystkiego nie zrobię, ani tym bardziej nie zdołam skontrolować pracy policjantów wyznaczonych do wykonania

tych działań, zwłaszcza zmusić ich do uczciwości i solidności. Musiałem więc najpierw zrobić coś, co pozwoliłoby mi odzyskać sympatię kolegów oraz zwierzchników. — Nie rozczulajcie mnie Drwęcki! Łzy mam zamiar zachować na później. Teraz zbiera mi się na histeryczny śmiech. Chcecie jako trup z kardynalskim glejtem w garści nawiedzać o północy warszawskie plebanie? Doprawdy, szykuje się piękna legenda, szalenie wzbogacająca stołeczny folklor, w sam raz dla policyjnej dziatwy... — Zamierzam przeżyć, panie nadkomisarzu. — Uważa pan, że w półświatku nie ma fajterów z prawdziwego zdarzenia? Że specjalnie dla pana nie wyszukają kogoś ekstra? — Nie wątpię, że są. Mimo to zamierzam być lepszy. — Wie pan ilu takich młodych, zdolnych i ambitnych pochowałem już w swojej karierze? Jak gładko kosy tną salcesony... — Nie zamierzam gdybać, panie nadkomisarzu. Co pan postanawia? Sawilski podszedł do okna i jakiś czas obserwował żydowski orszak ślubny, ciągnący w dole od synagogi na Tłumackiem. Otworzył okno i do gabinetu wleciał odgłos skrzypek i wesoły zaśpiew klezmera: Nie ma jak polska dzieweczka, Ludzie, wierzajcie mi! Zwinna jak mała koteczka, W oczach dwie gwiazdki i skry! A choć cię czasem udrapie,

Chwyć ją i całuj znów! Dostaniesz za to po papie, Zagoi się i będziesz zdrów!

— Pan żeś się dopiero co zaręczył... — powiedział patrząc na kawalkadę powozów i dorożek. — Cóż na to młoda narzeczona? — Nic nie wie i nie będzie wiedzieć. Dołożę starań, aby nigdy się nie dowiedziała. — Uważasz pan, że to uczciwe? — Myślę, że panna Maria, nade wszystko nie chciałaby wyjść za mąż za nieudacznika. Czy moglibyśmy nie mieszać kobiet w nasze sprawy? Nadkomisarz podszedł do biurka i sięgnął po telefon. — Z administracją! — rzucił do słuchawki. — Sawilski! — oznajmił po chwili. — Chciałbym zamówić pierwszorzędną trumnę na reprezentacyjny pogrzeb. Co...? Nie wasza rzecz! Owszem... — zasłonił słuchawkę dłonią i zwrócił się do Drwęckiego. — Wolisz pan mahoń czy czarny dąb? — Niech będzie dąb! — nie zaczekał na odpowiedź. — Tak... złocenia koniecznie! — Znów zakrył słuchawkę. — Ile pan masz wzrostu? — Metr siedemdziesiąt osiem... — Dajcie na metr osiemdziesiąt pięć! Musi być miejsce na zelówki... — wyjaśnił rzeczowo Jerzemu. — Przecież nie pochowamy pana bez butów... Nie, psiakrew! To nie do was! Pokwitowanie potem... —

odłożył słuchawkę, usiadł za biurkiem i zajął się swoimi papierami. Drwęcki stał i cierpliwie czekał. Sawilski raczył go zauważyć dopiero trzy minuty później. — O co chodzi? — zapytał udając zdziwienie. — Na cóż pan jeszcze czeka? Może pan odejść, komisarzu. Wszystko inne załatwię też!

12. Gra z diabłem Te lekcje, jakich to niby Fedorczyk udzielać miał Razguninowowi, były w istocie suto zakrapianymi kolacjami w zaciszu hotelowego apartamentu, podczas których Rosjanin wypytywał gościa o jego dziecięce i szczenięce lata, postępowanie rodziców, dalszych krewnych oraz inne ważne, życiowe wydarzenia, które utkwiły Janowi w pamięci. Gospodarz bywał niekiedy zdumiewająco drobiazgowy, ale Fedorczyk opowiadał chętnie, w zamian odkrywając nieznane lądy świata win i wyszukanych potraw. Ich niepisany kontrakt był niewątpliwie dziwaczny, jednak młody oficer nie znajdował w nim nic, co mogłoby wzbudzić niepokój. Najwyżej wstyd, bo Razguninow nalegał na szczerość, ale na rzeczy mogące wywołać zmieszanie, rozmowa schodziła zawsze po kilku głębszych, więc dało się to znieść za cenę niewielkiego niesmaku po otrzeźwieniu. Wyjątkiem była jedna sprawa, która zdążyła już nabrać charakteru starej rany. Spotykali się dwa, trzy razy w tygodniu. Sami, choć gospodarz wspomniał kiedyś, że chętnie zobaczyłby Wirydianę, ale porucznik nie odważył się na taki eksperyment. Obawiał się, że Rosjanin znowu coś namiesza, albo przeciwnie, zdejmie z jego żony urok — inaczej, mimo wszystkiego co wiedział, nie potrafił o tym myśleć — a wtedy Wirydiana go znienawidzi i wróci do rodziców. Jan nie wiedział jak to się stało, ale ta perspektywa zaczęła go przerażać. Kiedy zastanowił się nad tym głębiej, stwierdził, że rozczulenie, jakie budziło w nim wiotkie i delikatne ciało Wirki, przeniosło się na jej duszę... Teraz usidlenie, w którym ona się znalazła oraz niewątpliwe wypaczenie jej woli i afektu były dla Fedorczyka stałym źródłem lęku i obawy. Tym

większej, że młoda żona nie pokazywała po sobie żadnego wahania uczuć. Nie pytała męża dokąd chodzi wieczorami, nie robiła wymówek, nie okazywała zazdrości. By nie dawać jej powodów do tej ostatniej, Jan nigdy nie przeciągał wizyt u Razguninowa do rana, jak bywało na początku znajomości. Wymyślając sobie takie granice postępowania, starał się nie dopuszczać myśli, że mógłby zacząć traktować Wirydianę jak niewolnicę, a i tak nic by się od tego nie zmieniło. Sumienie usłużnie podsuwało mu wizję, w której ona nagle budzi się z transu, otwiera szeroko oczy i pluje mu w twarz... Musiał z tym żyć, trzymając się instynktownie jednej żelaznej zasady: żadnych spotkań Wirydiany z Razguninowem! Żeby zabezpieczyć się przed kolejną intrygą, Fedorczyk stanowczo nakazał żonie, aby pokazywała mu wszystkie listy, które do niej przyjdą, zanim je przeczyta. Nie sprzeciwiła się. Pisały do niej tylko przyjaciółki, przeważnie wyrażając egzaltowany podziw dla jej odwagi w podążaniu za wezwaniem serca, a jemu było dwójnasób głupio. Tyle dobrego, że w końcu rozwiązał problem zdrabniania imienia Wirydiana — myślał o niej Wirka, a przy ludziach mówił Diana. Poza tym, ciąża rozwijała się pomyślnie. Zimą minęły jesienne dolegliwości, a gdy nadszedł luty 1810 roku, Jan stwierdził, że oglądanie rosnącego brzucha żony sprawia mu taką samą przyjemność jak patrzenie na własny krzyż virtuti militari... W kominku Razguninowa huczały płonące, brzozowe polana. — I jak znajdujesz pan ten likier? — zapytał Rosjanin. — Rzeczywiście niezwykły — przyznał Fedorczyk próbując znów i unosząc kieliszek do światła. — Doskonałość wynikła z połączenia najlepszych cech ziół i owoców

— stwierdził gospodarz. — Żaden ze składników sam z siebie nie byłby aż taki dobry. Ten trunek udziela nam nauki doprawdy wartej zapamiętania. Pozostawanie w stanie czystym i surowym zamyka drogę ku wyższej harmonii. Teraz popatrz pan na mnie, poruczniku; połowa krwi polskiej, serce rosyjskie... — A rozum diabła! — skwitował Jan. Razguninow przepił do niego z uśmiechem. — Zalety umysłu — powiedział — zwłaszcza upodobanie do jasnego i uporządkowanego myślenia, ośmielam się wywodzić od moich niemieckich przodków, a dokładniej mówiąc od dziada, który przybył do Rosji za carycą Katarzyną. Zważywszy, że u was w Polsce diabła zawsze w niemieckim stroju malują, daleko nie minąłeś się pan z prawdą. Guwernerem zaś moim był, jak przystało w szlacheckim domu, francuski księżulo, zbzikowany na punkcie sztuki włoskiej i hiszpańskiej inkwizycji. To ostatnie można zrozumieć, zważywszy, że niewiele brakowało, aby głowę z francuskiej rewolucji wyniósł był on pod pachą, zamiast na karku. Ponoć brał udział w insurekcji w Wandei, ale mniejsza z tym. Zbierz pan teraz wszystkie te cywilizacyjne elementy, dobrze wymieszaj, pozwól by się ustały, a zobaczysz mnie sprzed pięciu lat. — Czemu nie tego, który teraz stoi przede mną? — Ponieważ potem do owego stopu dostał się jeszcze jeden, najistotniejszy składnik, mianowicie ja sam. — Nie rozumiem.

— To ja zacząłem decydować o tym kim chcę być i do czego dążyć. W związku z tym pewne rzeczy, które wpojono mi w latach edukacji, wyrzuciłem z głowy jako zbędne śmieci, innym zaś poświęciłem głębokie studia. Jeżeli chcemy zmieniać ludzi, dobrze jest najpierw popraktykować trochę na sobie... Nie miałbyś pan ochoty zrobić czegoś ze sobą? — Ale czego? — Popatrz, drogi poruczniku, że to kim jesteś i jaki jesteś, nigdy dotąd od ciebie nie zależało. Najpierw matka uczyła pacierza, potem ojciec pasem charakteru, szkolny belfer linijką gramatyki, a po nich kapral wbijał panu w głowę regulaminy oraz to, że trzeba bić się za króla i księcia pana w osobie jednej. — To nie tak! — zaprzeczył Fedorczyk. — Za króla ja się sam chciałem bić! Co tam, że on król saski nie polski, ale i wcześniej sascy królowie w Polsce bywali. Co król to król! Dlatego nie wzięli mnie z poboru, tylko ochotniczego zaciągu. A miałem być księdzem... — Doskonale! — wykrzyknął Razguninow. — Znaczy to, że pan doskonale wiesz o czym mówię! Sam pan postanowiłeś o swoim losie i zrobiłeś pierwszy krok. Drugi, gdy skończyła się wojna. A dalsze? — Jakie dalsze? — Cóż pan dalej zamierzasz robić? — Jak to co? — wzruszył ramionami Fedorczyk. — Służba, żona, zaraz dziecko. Mało mam roboty? A i francuskiego też się uczę.

— Chwalebnie, panie poruczniku. Czy to wszakże już kres pańskich ambicji? Kogo, jak kogo, ale pana bym o to nie podejrzewał. — Cóż jeszcze mogę od życia dostać? Chyba więcej już stracić... — A gdybyśmy rozmawiali przed chwalebną bitwą pod Górą Kalwarii? Cóż byś pan wtedy oczekiwał? — Przygody i żołnierskiej śmierci. — Tak nawiasem, w ilu bitwach pan brałeś udział? — Raszyn, Grochów, Kalwaria, szturm Lublina, potem Sandomierz — wyliczył Jan na palcach. — Ale pod Grochowem byłem w drugiej linii, więc pomijam — zgiął jeden palec. — Lublin trzeba by liczyć za pół bitwy, ale Sandomierz za dwie... Więc tak dokładnie to się nie da — stwierdził na koniec. — Ot, żołnierski żywot. — Pięć bitew — pokiwał głową Razguninow — i żadnego draśnięcia... — No parę zadrapań się trafiło, ale rzeczywiście, Bóg ustrzegł! — Jan przeżegnał się odruchowo. — Myślisz pan, poruczniku, że długo jeszcze będzie tak strzegł? — Jego święta wola! — Pan jednak już wiesz, że są inne sposoby życia niż czekać na kulę, bagnet czy wybuch granatu. Można też dalej do księżyca skakać... — O czym pan myślisz?!

— A choćby o tym, że od czasu dymisji monsieur Talleyranda, cesarz Napoleon nie ma naprawdę dobrego ministra spraw zagranicznych. Może ja bym się nadał? A mnie wtedy przydałby się sekretarz i powiernik, na którym mógłbym polegać... Masz pan dość wyobraźni, aby to sobie wyimaginować? Czy za wysokie to progi, żeby nawet myślą sięgnąć... — Nie za wysokie — zapewnił Jan. — Ale czy godzi się służyć obcym zamiast swoim? — Zauważmy najpierw, że Księstwo Warszawskie samodzielnej polityki zagranicznej nie prowadzi. Zdane jest w tym zakresie na ministrów Napoleona, zatem gdyby do tak fortunnego awansu doszło, nadal służyłbyś Księstwu i swojemu królowi, panie poruczniku. A czyż wtedy, mówiąc mimochodem, rodzina szanownej małżonki miałaby chociaż cień powodu by się dalej na pana boczyć? — Chciałaby dusza do raju... — westchnął Fedorczyk. — Pańska dusza, akurat już raz w tym ziemskim raju była — zauważył Razguninow. — Razem z ciałem nawet... Zaprzeczysz pan, że drugi raz wejść tam niepodobna? Jan nie zaprzeczył. — Otóż właśnie! — Rosjanin sięgnął po karafkę z likierem i dolał im obu. — Pora zatem brać się do rzeczy, oczywiście, jak tylko pański francuski będzie nadawał się na salony. Na początek załatwiliśmy przeniesienie ze służby czynnej do dyplomacji. Pułkownik Jarzębowski raczej nie będzie się sprzeciwiał... — Co do mnie, mogę się zgodzić — przyznał z wahaniem Fedorczyk. — Ale pan mnie zadziwiasz. Jesteś poddanym cara, a teraz chcesz

służyć Napoleonowi, może nawet przeciw carowi...? — W wyższych sferach tak proste lojalności nie obowiązują — odparł stanowczo Razguninow. — Spójrz pan na Talleyranda, służył cesarzowi Francuzów, teraz służy cesarzowi Austriaków i nikt go za to wieszać nie zamierza. Zresztą to nie pierwsza taka jego zmiana frontu i dalibóg, daleko nie ostatnia, jak przypuszczam. On sobie postanowił, że chce być ministrem i jest nim, nie zważając na takie drobiazgi jak zmiany rządu, ustroju, głowy państwa czy całego kraju... On jest jak nasz likier, panie poruczniku Fedorczyk! Wymieszany z najrozmaitszych składników i smakuje wszystkim. Byle za dużo z nim nie poprzestawać, jak z Talleyrandem właśnie, bo ciężki ból głowy gwarantowany... Mówiąc serio, panie Janie, Polakiem, Rosjaninem, Niemcem, Francuzem, Anglikiem czy Austriakiem jest się tylko do pewnego poziomu społecznego. Powyżej tego poziomu człowiek staje się już po trosze przedstawicielem każdej z tych nacji, zależnie od rodzinnych koligacji i osobistych upodobań. Jest się Europejczykiem, mówiąc krótko, a inteligentną elitę cała Europa ma jedną. Możemy się tylko spierać o to, czy jest ona bardziej francuska czy bardziej angielska pod względem manier, stylu ubioru czy kuchni. Aczkolwiek, gdy o kuchnię idzie, zdecydowanie wolę francuską, choć i walory brytyjskiej koniecznie docenić trzeba. Wszak to nieśmiertelna angielska owsianka musiała sprawić, że synowie Albionu nie potrafią już bać się śmierci ani Napoleona... Nie wątpię, że i wy, Polacy po trzech latach sojuszu z Anglią, poprzestając na wyspiarskim wikcie znów zdołalibyście podbić Rosję jak w siedemnastym stuleciu. — Pan się z nas śmiejesz? — burknął Fedorczyk. — Raczej z Anglików, jeśli już. To się zresztą nazywa angielski humor,

panie poruczniku. — Dziękuję za wiadomość. — Ależ proszę się nie gniewać! Proszę tylko przyjąć do wiadomości, że na salonach pewne sprawy nie są traktowane aż tak serio, jak na uliczkach pańskiego Powiśla... — Pewnie! A w tych złotych salonach tylko się śmieją z głupich prostaków, co w bitwach pozwalają wykrwawiać się jak wieprzki! — rozwścieczony Fedorczyk rzucił kieliszkiem w ogień. Buchnął niebieski płomień. — Bywają i tacy — zgodził się z powagą Razguninow. — Ale to są głupcy w jedwabiach. Przecież nie byłoby królów i ministrów bez wiernych poddanych. Lojalność i wierność zawsze trzeba szanować... — Więc czemu pan z tego kpisz?! — Wręcz przeciwnie! Jako Rosjanin wręcz nie śmiałbym, zwłaszcza, gdy pomyślę czym się różni mużyk od psa i jaki jest z nich pożytek... Wszakże dobra rzecz, którą robią wszyscy wokół, nie oznacza, że należy porzucić drogę ku innemu, wyższemu dobru, jeśli potrafimy ją dostrzec i mamy dość sił, by nią podążać. — Jakiemu wyższemu dobru? — Żeby nie szukać daleko... Gdybym ja był ministrem spraw zagranicznych, a pan moim sekretarzem, razem mogliśmy sprawić by nie doszło do jakiejś wojny, choćby z Rosją. Policz pan poruczniku z

ilu bitew składa się wojna i ilu ludzi nie musiałoby poniewierać się w krwawym błocie? — Można też wojnę wywołać. — Panie poruczniku, na miły Bóg! Jak się stoi z innymi w jednym szeregu, to też można albo pójść z nimi naprzód, albo stchórzyć i uciec... W małych sprawach można skrewić tak samo jak w wielkich. To całkiem inna kwestia od tej, czy się te wielkie sprawy widzi i ku nim idzie. Świnią można być po równo i w chlewie i na salonie. Tylko fakt, w tym drugim zapach trochę jednak lepszy... — Zaraz, zaraz, panie Razguninow, pan mi coś w głowie mieszasz! Najpierw mówisz, że jestem podobny do Napoleona i że chciałbyś to podobieństwo badać, a teraz nagle zawziąłeś się, by mnie w wyższe kręgi wprowadzić... — Ależ nie ma tu żadnej sprzeczności! Zajmuje mnie nie tylko to, jak pan stałeś się tym kim jesteś, ale także chcę śledzić pańskie dalsze postępy, dlatego do nich namawiam. Nie warto spoczywać na laurach. — Tylko, że ja, panie Razguninow, też nad tym myślałem, nawet czytałem gazety, choć porucznik Lux odradzał. Stało tam, że Bonapartowie są korsykańska szlachta. — Zgadza się. — Żadni tam kopacze morskiego piasku, czy co oni tam na tej Korsyce zwykli robić. Cesarz Napoleon ponoć w matematyce zawsze był uzdolniony, a ja ledwie własnych palców potrafię się doliczyć...

— A nie myślałeś pan nigdy, poruczniku, żeby i tę dyscyplinę posiąść? — zagadnął chytrze Razguninow. — Tak... prawdę powiedziawszy. Ale czasu nie starcza. — A nie gadałeś pan nigdy z kanonierami o rychtowaniu dział? — Zdarzyło się parę razy... Ciekawe te ich kąty i trójkąty... Osobliwie, ten system greckiego mędrca Talesa, co pozwala bez podchodzenia mierzyć wysokości i odległości... — Dziękuję! Nie mam więcej pytań, proszę kontynuować, poruczniku. Jakby co, to wspólny temat do rozmowy z jego cesarską wysokością Napoleonem I, masz pan jak znalazł. — Pan sobie ze mnie dworujesz! — obruszył się Fedorczyk. — Tylko wskazuję podobieństwa — Rosjanin zrobił niewinną minę. — Gdzie mnie tam do Napoleona! — wybuchnął Jan. — Przecież on od maleńkości, jak i wy panie, we wszystkich naukach ćwiczony! Same guwernery i uniwersytety! Ja niecałe cztery lata w szkółce przy parafii. Jestem jak dzika jabłoń z lasu, którą pan byś chciał w pałacowym ogrodzie posadzić. Prawda, że może jeden korzeń zapuścić się udało... — Wypiję za ten korzeń! — przerwał mu Razguninow sięgając po butelkę wódki. — Zaiste, celnie żeś pan tym korzeniem utrafił... Fedorczyk poczerwieniał jak burak. By ukryć zmieszanie, czym prędzej wychylił szklankę, którą hojnie napełnił mu Rosjanin. Zakąsili marynowanymi rydzami. W milczeniu, ale widać było, że gospodarz

wręcz dusi się ze skrywanego śmiechu. Jan w duchu poprzysiągł sobie, że nigdy, ale to nigdy więcej nie będzie używać jakichkolwiek metafor! — Powiedzmy sobie poważnie... — Razguninow słowo „poważnie” powiedział takim tonem, że Fedorczyk dostał szczękościsku. — Nikt panu, poruczniku, nie da gwarancji, że na starość zostaniesz pan cesarzem! Napoleon rzeczywiście zaczął karierę ze znacznie wyższego pułapu niż pan, więc mógł w dojrzałym wieku do najwyższych zaszczytów dojść, choć to i tak najwyższego podziwu godne. Wszakże dlaczego mówimy tylko o jednym pokoleniu? Przy odrobinie starania, pański syn, a nie wątpię, że to chłopak będzie, gdyż żołnierzom, co wrócili z wojny z reguły synowie się rodzą, takie jest prawo natury. Otóż, pański syn może zaczynać już z wyższych progów, niż zaczynał Napoleon... Pan możesz mu to zapewnić! A wtedy kto wie, do jakich godności ów młodzieniec dojdzie? Czyż gra nie jest warta świeczki, a skórka wyprawki? Jan kolejny raz patrzył na niego z kompletnym zamętem w głowie. Szczękościsk nie tylko ustąpił, ale przeszedł w swoje przeciwieństwo. Po dłuższej chwili Fedorczyk zreflektował się, że siedzi z rozdziawioną gębą. Natychmiast zamknął usta. — Zatem postara się pan, poruczniku? — Postaram — inna odpowiedź po prostu nie przychodziła mu do głowy. — Wobec tego musimy intensywniej popracować. Rzeczywiście, braki w ogólnym wykształceniu ma pan duże, nie ze swej winy, ale możemy sprawić by nie rzucały się one nikomu w oczy. Mam w

związku z tym kilka pytań. Ostatnim razem pan opowiadałeś mi jak podglądałeś matkę... Co wtedy czułeś? Po tym pytaniu przyszły następne, podobne. Każda odpowiedź poruszała najgłębsze warstwy umysłu Jana, budząc to, co wydało się dawno zapomniane lub sprawiając, że rzeczy najoczywistsze stawały się zawiłe. Tym razem Razguninow drążył głębiej niż zazwyczaj, powodując, że Fedorczyk przestawał wiedzieć i rozumieć cokolwiek. Czuł się nagi do trzewi, chwilami pragnął uciekać, ale nie potrafił znaleźć na to dość siły. Potem przychodziły takie chwile, w których opór zastępowało bez mała zmysłowe pragnienie, by Rosjanin głębiej wszedł w jego duszę. Bez niego nic już nie potrafił nazwać, określić, zdecydować. A Razguninow pytał i mówił. Mówił rzeczy coraz mniej zrozumiałe, składające się z coraz bardziej oderwanych, wręcz luźnych słów, które w zamian zyskiwały coraz większą intensywność. Wzbudzały wrażenia dotyku lub bólu. Niekiedy Fedorczyk przestawał je słyszeć, tylko czuł jakby małe sztyleciki wbijały mu się w serce i mózg. Albo widział kolory. Razguninow wydał się wtedy syczeć jak wąż. Wreszcie, na koniec tego wieczoru wyciągnął przed oczy Jana rozcapierzoną dłoń i kazał mu powiedzieć ile jest palców. Fedorczyk nie był w stanie odpowiedzieć, póki gospodarz sam mu tego nie powiedział. Wyszedł z hotelu jak obłąkany. Miał wrażenie, jakby pomiędzy czaszką a mózgiem utkwiło mu coś grubego i twardego, przyprawiającego o szaleństwo. Lodowate podmuchy wiatru przyniosły jednak opamiętanie. Jan doszedł do siebie klęcząc w zaspie śniegu i wcierając go garściami w twarz i szyję. Robił to tak długo i zapalczywie, że omal nie odmroził sobie nosa i palców.

Zdrowy instynkt nie pozwolił mu jednak zrobić sobie krzywdy. Zmusił się do wymiotów, huknął parę razy głową o mur kamienicy, aż go zamroczyło. Kiedy jednak oprzytomniał, znów był panem samego siebie. Gruda w głowie znikła. Z ulgą wsiadł na konia i wrócił na kwaterę. Było to może dziwne, ale następnego dnia, kiedy się wyspał, nie czuł najmniejszej niechęci lub obawy przed kolejnym spotkaniem z Razguninowem. Śmiał się w duchu ze swoich pijackich sensacji, co najwyżej obiecywał sobie nie pić więcej wódki szklankami, bo wszak na wykwintnych salonach to nie uchodzi. A przecież tam było jego miejsce! Nie zapomniał jednak i nie zlekceważył tej dziwnej skłonności, którą przez chwilę poczuł, żeby we wszystkim ulegać Rosjaninowi. Kiedy Fedorczyk na spokojnie zebrał myśli, dotarło do niego, że podobne posłuszeństwo okazywała też jego żona. Postanowił więc stanowczo, że jeśli Razguninow znowu spróbuje z nim takich sztuczek, po prostu da mu w zęby! Jednak magnetyzer nie spróbował. Przez kilka kolejnych wieczorów zachowywał się bez zarzutu i nie pytał o żadne osobiste sekrety. Rozmawiali wyłącznie o europejskiej polityce, dyplomacji i tajnikach kuchni śródziemnomorskiej. Po dwóch tygodniach przyszła odwilż i Jan odtajał całkiem wraz ze zgrudziałą ziemią. Potem jednak zdarzyła się jedna, drobna rzecz, która głęboko go poruszyła, wręcz wstrząsnęła. Kiedy wrócił z kolejnej kolacji w hotelu Paryskim i kładł się obok Wirydiany, ta niespodziewanie uniosła się na łokciu i spojrzała na niego z powagą.

— Zmieniłeś się — powiedziała. Janowi serce skoczyło do gardła i oblał go zimny pot. Omal nie zaczął szczękać zębami, a potem nie mógł zasnąć do świtu. Jej oczy były dokładnie takie same, jak te, które nawiedzały go w wyrzutach sumienia...

13. Wilcza Wyspa Wisła po wiosennych roztopach opadła już nieco i Wilcza Wyspa znów stała się tym, czym faktycznie była przez większą część roku, czyli półwyspem, wciśniętym głęboko w praski brzeg i połączonym z nim naturalną, piaszczystą groblą. Teraz, w najwęższym miejscu szeroką zaledwie na metr, ale dało się iść suchą stopą. Rzeka po ominięciu zakola Saskiej Kępy wyrównywała bieg właśnie tutaj i wiślany nurt syczał i pienił się z całą mocą, zaledwie trzy kroki w lewo od idącego Drwęckiego, wyrzucając na brzeg kawałki drewna i rozmaite śmieci, w tym zdechłego psa, będącego właściwie już samym szkieletem obciągniętym poszarpaną skórą. Po prawej buchał zieloną furią skłębiony busz wiklin, olch, wierzb i osik. Wilgotny piasek chrupał przeciągle, jakby z namysłem, pod podeszwami oficerek Jerzego. Rzadko je zakładał, ale teraz potrzebował ich obszernych cholew — w lewej krył się długi bagnet konnych strzelców, który w gąszczu miał służyć za maczetę, w prawej browning dziewiątka. Colt był na swoim miejscu w kieszeni płaszcza. Do tego pusty brzuch — na wszelki wypadek. Nie bez trudu komisarz wymówił się od obiadu. Równie dobrze mógłby odmówić pójścia w niedzielę do kościoła. Babcia Irena długo nie przyjmowała żadnych tłumaczeń, niezłomnie stojąc na stanowisku, że nawet bandyci są ludzie i muszą jeść obiady, a jak sama nazwa wskazuje, obiady jada się w porze obiadowej, ale w końcu udało mu się wymówić. Co do reszty, Jerzy miał zamiar improwizować. Sylwetkę przeciwnika dostrzegł zaraz po przejściu grobli. Stał na brzegu, jakieś dwieście metrów dalej, zwrócony twarzą do

nadchodzącego komisarza. Drwęcki był ciekaw jak tamten dostał się tu przez policyjny kordon i obławę, która parę godzin temu wygarnęła z wyspy niepożądane osoby. Widać jednak ludzie Taty Tasiemki nie przypadkiem wybrali to miejsce. Stopniowo, nieruchoma postać zyskiwała kolejne szczegóły — załopotała pod szyją czerwona apaszka, cyklistówka okazała się zielona, a marynarka w szarą kratę. Starczyło zdjąć apaszkę i strój maskujący bez zarzutu, zarejestrował Jerzy. Jego popielaty prochowiec pod tym względem był też bez zarzutu. Kapelusz został w samochodzie Sawilskiego. Przyjechali tu razem, aczkolwiek nie wiadomo po co, bo nadkomisarz przez całą drogę się nie odzywał. Drwęcki wcześniej widział swojego szefa w muszce tylko raz, kiedy Sawilski wybierał się do Zamku Królewskiego na raut z udziałem prezydenta Mościckiego. Stanęli w odległości dwudziestu metrów od siebie. To był Cyrkowiec, zawodowy spec od mokrej roboty, związany przelotnie z bandą Zielińskiego. Optymalny wybór. Ksywka, wbrew pozorom, nie pochodziła od wcześniejszej pracy w cyrku, ale była aluzją do organizacyjnych i prawnych akrobacji, które jak cyrkowiec wyczyniał, planując i wykonując robotę, a potem unikając odpowiedzialności. Poza rozpoznaniem operacyjnym policja nic na niego nie miała, nawet prawdziwego imienia i nazwiska, bo papiery zmieniał podobno po każdym wylegitymowaniu. Tylko pseudonimowi Cyrkowiec pozostawał wierny. Drwęcki nie zamierzał przyznawać się, że go poznaje. Stał, milczał i szukał w pamięci popisowych sztuczek Cyrkowca. Było ich dużo i nigdy nie były banalne... — Nic pan komisarz nie powie? — zabójca zagadnął pierwszy. Ręce trzymał w kieszeniach marynarki. — Żadnej wiekopomnej sentencji? Może chociaż malutkie epitafium? No, niechże pan komisarz nie będzie taki krzywokrajany! Przecież po wszystkiem wypadało by coś

picownego wyryć marmurowej płycie nad wejściem do urzędu czy inszech glinianych tabliczkach. No, śmiało... chyba że mojra orzeszki ścisnęła? Pan komisarz się nie cyka i przyzna, odwalać kitę ludzka rzecz, nie raz się widziało. W naszem fachu dyskrecja to grunt, całkiem jak u lekarza czy księdza, zaufanie klejenta podstawą rozkwitu firmy! Wstydliwych szczegółów nie upowszechniamy — zawiesił głos. — Nadal nic pan komisarz nie powie? Coś przecież trzeba! Co ja powiem pańskiej pięknej narzeczonej, kiedy ją będę pocieszał? Drwęcki zrobił krok w prawo i odbezpieczył colta. Umowa z Fiszerem nie określała jak daleko mają odejść w głąb wyspy... Cyrkowiec uśmiechnął się szeroko i też zrobił krok w bok. Okazało się, że kieszenie w jego marynarce mają odcięte dna. Gadając, cały czas trzymał w dłoniach gotowego do strzału obrzyna dubeltówki. W chwili, gdy Drwęcki wyjął broń z kieszeni, krok przed nim eksplodował tuman poderwanego śrutem piasku. Dwadzieścia metrów to było za dużo na skuteczny strzał śrutem z obrzyna, ale racjonalna myśl nie powstrzymała odruchu. Jerzy szarpnął się do tyłu, omal nie przewrócił. Wściekły na siebie stanął pewnie na nogach i zaczął podnosić pistolet. Z tej odległości nie mógł chybić, należało tylko dobrze wycelować... Cyrkowiec też uniósł obrzyna, zadzierając przy tym marynarkę. Strzelił bez celowania, gdy lufa znalazła się na wysokości mostka. Drwęcki był przygotowany na kolejny ładunek śrutu i zdecydowany go zignorować, więc nie zdołał opanować zaskoczenia, gdy kiksująca w powietrzu breneka z upiornym chichotem przeleciała mu tuż nad lewym ramieniem. Lufa colta wymierzonego dokładnie w środek tułowia Cyrkowca w chwili strzału chybotnęła się w górę i w prawo.

A jednak trafił! Pocisk zdołał zaczepić o szyję lub bark, bo zabójca wręcz odfrunął do tyłu i zatrzepotał jak ryba na piasku, usiłując uwolnić ręce, które nagle zaplątały mu się w kieszeniach. Drwęcki miał go jak na dłoni, ale ucieszony fartem strzelił drugi raz zbyt szybko i chybił. Zdesperowany Cyrkowiec gwałtownie odturlał się w zarośla i zniknął Jerzemu z oczu. Komisarz ruszył biegiem, ale gdy dotarł na miejsce, zastał już tylko ślady krwi. Dużo krwi... Zaciek rzucał się w oczy i biegł w głąb chaszczy, w których trzasnęła gałąź. Drwęcki natychmiast skoczył w tę stronę i złożył się do strzału, rozgarniając lufą wierzbowe witki. Nic. Tylko dalej obfity, krwawy ślad. Coś za dużo tej krwi... zreflektował się. Wyglądało to tak, jakby rozwalił Cyrkowcowi tętnicę, ale z taką raną zabójca powinien już dogorywać, obezwładniony szokiem po uderzeniu pocisku, nagłym spadkiem ciśnienia krwi i postępującym krwotokiem. Jerzy dotknął zacieku i polizał palce. Oczywiście farba! Opuścił broń, zaczął nasłuchiwać. Ślad czerwonej farby prowadził w zasadzkę... W tym gąszczu Cyrkowiec mógł strzelać niemal z przystawienia, a Drwęcki nie zauważyłby tego wcześniej, a potem z całą pewnością też już nie. Jednak skoro nie zamierzał iść pozostawionym dla niego tropem, nasuwał się inny problem. Wilcza Wyspa miała rozmiary połowy śródmieścia Warszawy. Spokojnie zmieściłyby się tu dwa wielkie, sportowe stadiony z pełnym zapleczem, a w tutejszych zaroślach Drwęcki i Cyrkowiec mogliby zamieszkać i nie widywać się tygodniami. Gdyby się teraz zgubili i przez to nie załatwili sprawy, kompromitacja byłaby obustronna. Zaciek farby był więc jedyną rzeczą, która łączyła ich ze sobą. W żadnym wypadku nie mogli się od niego oddalać. Należało użyć logiki.

Bez wątpienia Cyrkowiec przyczajony gdzieś przy końcu tropu, nie doczekawszy się na komisarza, musiał wpaść na to, że jego podstęp został odkryty. Na pewno nie był też tak głupi, żeby pójść na prostą zamianę ról, w której to Drwęcki będzie czekał ukryty w krzakach, a on wyjdzie mu prosto na strzał. Obaj musieli zatem obmyślić bardziej skomplikowany ruch... Iść prosto, wzdłuż śladu farby byłoby samobójstwem. Porzucenie go lub zgubienie nie wchodziło w grę, a iść równolegle się nie dało, bo starczyło postąpić dwa kroki w bok i czerwień przepadała w kłębowisku zieleni. Jedynym rozwiązaniem było iść po spirali lub zygzakiem przecinającym czerwoną ścieżkę, kontrolując w ten sposób jej położenie i jednocześnie starając się podejść przeciwnika. Jerzy odbił więc w prawo, po czym ostrożnie wrócił, zataczając półkole i obchodząc potencjalną kryjówkę zabójcy. Po dziesięciu minutach znów znalazł szlak, co upewniło go co do słuszności przyjętej metody. Powtórzył zatem manewr, skręcając z kolei w lewo. Cyrkowiec, jeśli miał olej w głowie, musiał posuwać się tym samym systemem. Pytanie tylko, czy wybrali tę samą, czy przeciwną fazę ruchu? Ten element niepewności oznaczał, że mogli wpaść na siebie dosłownie w każdej chwili. Szelest był delikatny. Drwęcki natychmiast przykucnął. Gałęzie znów zaszeleściły. Z prawej... Wstrzymując oddech, nisko pochylony komisarz postąpił kilka kroków w tę stronę. Szelest powtórzył się. W tym samym miejscu! Jeżeli Cyrkowiec tam na niego czekał, czemu nie stał spokojnie? Szukał czegoś, czy mrówki go oblazły? Minęła jeszcze minuta i już tylko jedna ściana zieleni oddzielała Jerzego od źródła szelestu. Serce załomotało i skoczyło gwałtownie. Chwycił oburącz kolbę pistoletu i wyprostował się szybko, płynnym ruchem odsuwając

gałęzie... Siedzący na konarze wierzby dorodny puchacz spojrzał na Drwęckiego z umiarkowanym zainteresowaniem wielkich, mądrych oczu i powrócił do rozczesywania dziobem piór, szykując się do nocnych łowów. Komisarz bardzo powoli wypuścił powietrze z płuc. W grę wchodziły jeszcze czaple, zające i bezpańskie psy... Cofnął się ostrożnie, żeby nie spłoszyć ptaka. Potem musiał odpocząć chwilę, by doprowadzić do równowagi napięte i gwałtownie rozluźnione nerwy. Serce też musiało wrócić z gardła na swoje miejsce pod mostkiem. Pięć minut później znów usłyszał szelest w zaroślach. Tym razem na pewno ktoś się tam skradał! Jerzy ocenił kierunek i ruszył na spotkanie. Miejsce na zasadzkę wybrał dopiero wtedy, gdy w gąszczu mignęła mu bez wątpienia ludzka sylwetka. Stara brzoza o czterech grubych, powykręcanych pniach niemal płożyła się głębokim cieniu rozłożystej olchy, która dawno temu wygrała z nią walkę o światło. Drwęcki był teraz piątym pniem brzozy, o który za kilka sekund miał otrzeć się plecami kryjący się za olchą Cyrkowiec... Jerzy nie patrząc sięgnął lewą ręką, chwycił zabójcę za kołnierz i szarpnął go do siebie, jednocześnie przystawiając mu lufę do skroni. Był zdecydowany nacisnąć spust, jeśli zobaczy choćby drgnięcie obrzyna w swoim kierunku. — Panie komisarzu, pan nie zabija! — jęknął żałośnie całkiem inny głos.

Drwęcki pociągnął mocniej, wywlekając zza pnia przerażonego mężczyznę, któremu z rozdygotanych rąk wyleciały notes i ołówek. — Coś za jeden?! — sarknął wściekły, szybko rozglądając się dookoła. — A n... nie strzeli p... pan... — W tej chwili, jeśli nie odpowiesz mi na pytanie! — wycelował między oczy. — F... fryderyk Tom... Tomaszewski, dzien... nikarz, „K... kurier Czerwony” — wystękał robiąc zbieżnego zeza od patrzenia w lufę. Drwęckiemu opadły ręce. Tylko cholernego pismaka tu brakowało! — Skąd wiedziałeś?! — Pan komisarz nie docenia... stołecznej prasy... — redaktor Fryderyk Tomaszewski odchrząknął, odzyskał rezon i schylił się po notes. — Ostatnie lebiegi u nas nie pracują... My też, panie Drwęcki, znamy się na naszej robocie! — oznajmił z dumą. — Skąd mnie znasz? — Jerzy przysunął się do olchy, nadal uważnie wpatrując się w zarośla. Szarpaninę i głosy z pewnością słychać było w promieniu kilkunastu metrów, ale widoczność nie przekraczała pięciu... — Z widzenia, panie komisarzu. Obaj mieszkamy na Woli, pan przy Bema, ja na Wolskiej.

— Załatwię ci nakaz eksmisji! Obrzyn zagrzmiał z lewej, raz po razie. Grad śrutu sieknął po pniach brzozy i olchy, sprawiając, że na chwilę zrobiło się wręcz czarno od oderwanych kawałków kory. Redaktor Tomaszewski wrzasnął, chyba ranny i umknął na czworakach gdzieś do tyłu. Jerzy wyskoczył za drzewa, które zapewniło mu przypadkową osłonę i metodycznie opróżnił magazynek, celując w snujący się po krzakach siwoniebieski dym. Tutaj! Tu! Wybierał wzrokiem miejsca gdzie mógł kryć się Cyrkowiec. Tu! I tu! Huk wystrzałów zagłuszył wszystkie inne odgłosy. Zamek colta odskoczył po ostatnim strzale. Komisarz cofnął się, wymienił magazynek i poniewczasie zaczął nasłuchiwać. Echa i łopot skrzydeł spłoszonych ptaków cichły powoli. — Ratunku!!! — usłyszał wrzask dziennikarza. — Panie komisarzu, pan wyjdzie — spokojny głos Cyrkowca. Jerzy wyjrzał zza olchy, jednocześnie składając się do strzału z biodra. Tomaszewski leżał na brzuchu i dygotał, miał skaleczony policzek. Zabójca stał w słońcu, jedną nogą na plecach redaktora, celując mu w głowę z obrzyna trzymanego w lewej ręce. W prawej miał rewolwer nagan, z którego mierzył w stronę Jerzego. Szyję Cyrkowca znaczyła krwawa szrama. — A tak! — zabójca odgadł na co patrzy Drwęcki i wskazał swą powierzchowną ranę lufą nagana. — No faktycznie, mało brakowało. Masz pan jednak te nerwy... Ale będzie już tego! Ferajna czeka z zimną wódką i nie uchodzi dopuścić by się fetniakom siwucha zagrzała. Proszę złożyć broń, inaczej prasę w okresie moralnej sanacji spotkają kolejne represje. Znaczy się rozwalę mu ten

przemądrzały łeb, żeby była jasność. — Jego problem. — Pan mnie nie czaruj, komisarzu! Trzymajmy się wzniosłych zasad. Pan musisz dla obywatela poświęcać się i narażać, taki pański psi los. Prawda? — Sam wsadził palec między drzwi... — udał beztroskę Drwęcki. Cyrkowiec strzelił. Nad głową dziennikarza, o czym upewnił Jerzego trwający długo po strzale wrzask przerażenia. — Tak całkiem to jednak nie sam — odparł zabójca. — Dopilnowałem, aby dostał cynk. Wszak chyba obaj, panie komisarzu, za młodu byliśmy harcerze i moglibyśmy jeszcze długo podchodzić się po tych krzakach, jak prawdziwi Indianie. Toteż potrzebny był lebiega, który ułatwi spotkanie... Ale proszę na trawę tego pięknego gnata! — I co wtedy? — Zastrzelę pana — wzruszył ramionami Cyrkowiec. — Przecież po to przyszedłem. Nie będzie bolało. Po prostu zgaśnie światło, tylko to doczesne, ma się rozumieć. Nie wątpię, że światłości wiekuistej, pan komisarz ze wszystkimi honorami dostąpi. A tego frajera puszczę wolno, słowo warszawiaka mającemu umrzeć dane, niech se potem opisuje jak nie było... — Jeśli do niego strzelisz, dostaniesz moją kulę w brzuch. — Zakładam, panie komisarzu, że pan nie skażesz na śmierć tego

nieboraka. Dobrze sobie myślę? Tak? No to hyc, nie przeciągajmy. Waleczni przodkowie czekają... Jerzy przyklęknął bez słowa i położył colta jak najdalej przed sobą. Cyrkowiec uśmiechnął się serdecznie, wycelował do komisarza także z obrzyna, zszedł z dziennikarza i postąpił trzy kroki bliżej. Cofając się z powrotem w cień drzewa, Drwęcki mimochodem zrobił ćwierć obrotu i sięgnął do cholewy po browninga. Kciuk przesunął bezpiecznik, nabój już był w komorze... Jerzy słusznie założył, że zabójca pozwoli sobie teraz na chwilę triumfu i zaczeka aż ofiara wstanie, by mogła wysłuchać ostatniej pogadanki lub finałowej sentencji. Wtedy... Oczy Cyrkowca zwęziły się! Odgadł podstęp! Lufa obrzyna zaczęła ruch z powrotem ku głowie Tomaszewskiego. Nie było czasu normalnie podnieść ręki do biodra, więc Drwęcki strzelił sobie pod nogi i siła podrzutu broni poderwała mu rękę na potrzebną wysokość. Potem wszystko zaczęło się dziać bardzo powoli. Coś, jakby kamień uderzyło w drzewo, za którym krył się Jerzy, odbiło się od pnia i upadło w trawę pomiędzy nim a zabójcą. Cyrkowiec strzelił na oślep z nagana do Jerzego. Chybił, bo przez ułamek sekundy nie mógł się zdecydować czy patrzeć w lufę browninga, na komisarza, czy na ten kamień wpadający w trawę. Spojrzenie zabójcy straciło chłód i pewność siebie. Jednak Jerzy nie zdążył strzelić. W trawie eksplodował wojskowy granat! Podmuch pchnął komisarza z powrotem za drzewo. Wizg odłamków

był wszędzie. Rozległ się krzyk dziennikarza i bolesny, gardłowy jęk Cyrkowca, który stojąc na otwartej przestrzeni ucierpiał najbardziej. Drwęcki odruchowo popatrzył po sobie, chcąc wiedzieć czy nie jest ranny, ale w tym momencie usłyszał klekot drugiego granatu, obijającego się między konarami olchy, gdzieś nad swoją głową... Huk, uderzenie, ciemność. Ocknął się siedząc pod drzewem, przysypany mnóstwem poszatkowanych liści i drobnych gałązek, które wciąż osypywały się z korony. Tuż nad Jerzym zwisała gruba, złamana gałąź, która najwyraźniej wyrżnęła go w ciemię. Pomacał głowę, był tylko guz i o dziwo żadnej innej rany... — Szatan cię ustrzegł! — wysyczał obcy, nienawistny głos, jakoś nad nim, po prawej. Komisarz rozejrzał się za browningiem, ale drugi pistolet też przepadł. Został już tylko bagnet... Odruchowo podkulił lewą nogę, by ukryć wystającą z cholewy rękojeść. — Ale szatan więcej ci nie pomoże... — zza pokręconej brzozy wysunął się jakiś złachmaniony osobnik o włosach pozlepianych w strąki i oczach błyszczących szaleństwem. Na szyi miał dwa krzyże, różaniec, chyba z pięć medalików. Bił od niego zapach skisłego moczu. Wyglądał na kościelnego żebraka, zwłaszcza, że w prawej dłoni miał otwartą flaszkę z wodą święconą, jak się zaraz okazało, jednak całość wizerunku skutecznie psuł trzymany w lewym ręku, odbezpieczony, gładki granat zaczepny... — Precz antychryście! Precz... precz... precz! — obficie skropił

Jerzego, po czym zamienił trzymane w dłoniach przedmioty. — Teraz już nie ujdziesz śmierci! — zapewnił unosząc granat. — Flaszkę z wodą, bez korkowania, włożył w kieszeń kapoty, a w zamian wyjął z niej browning Jerzego. Trzymał tę broń nieporadnie. Drwęcki w pierwszej chwili miał wrażenie, że majaczy po urazie głowy, ale woda święcona na twarzy skutecznie przywróciła go do rzeczywistości. — Kim jesteś? — zapytał. — Aniołem, posłańcem bożym, zesłanym aby uśmiercić Antychrysta! — żebrak potrząsnął na przemian pistoletem i granatem, jakby nie mógł się zdecydować, której broni użyć. Jerzy ugryzł się w język i nie skomentował narzucającej się różnicy w wyglądzie. Pomyślał, że mogłoby to być uznane za bluźnierstwo. — Nie pomyliłeś mnie czasem z kim innym? — zagadnął. — Tyś jest Drwęcki-Antychryst, komisarz policji! Zaprzeczyć, czy uściślić? Oto jest pytanie! Jerzy usiadł wygodniej. Miał już pewność, że wariat nie użyje pistoletu, gdyż wskazujący palec jego lewej dłoni, niegdyś złamany i źle zrośnięty, był tak wykrzywiony, że nie był w stanie nacisnąć spustu. Zresztą granat pasował bardziej do apokaliptycznego nastroju maniaka. — Kto kazał mnie zabić? — Bóg!

Drwęcki skarcił się w duchu za źle postawione pytanie. Każda, nawet najbardziej absurdalna sytuacja miała swoją wewnętrzną logikę, którą należało odkryć i dostosować się do jej reguł. Skoro szalony żebrak był przekonany, że ma do czynienia z diabłem, należało powiedzieć coś, co diabeł w takiej sytuacji powiedzieć powinien, oczywiście nie wychodząc poza zakres pojęć teologii dla ubogich duchem. — Mam prawo żądać ofiary! — oznajmił Jerzy grobowym tonem. — Bym zginął ktoś musi umrzeć razem ze mną! Szaleniec spojrzał niepewnie ponad ramieniem Jerzego. Komisarz wywnioskował z tego, że Tomaszewski i Cyrkowiec jeszcze żyją. — Wybieram ciebie! — ogłosił posępnie Drwęcki. Żebrak ochoczo skinął głową. — Wybuchniemy razem! — zapewnił i ukucnął przy komisarzu, wyciągając rękę tak, by granat znalazł się dokładnie pomiędzy ich twarzami. Kopniak w brzuch odrzucił go do tyłu. Zgubił pistolet, ale granat trzymał mocno. — Apage! — zasyczał odzyskując równowagę i wyciągając przed siebie rękę z granatem. — Apage Satana!!! Drwęcki był już na nogach i unosił w górę bagnet o sześćdziesięciocentymetrowym ostrzu, którego strzelcy konni używali zamiast szabli. Stal była naprawdę dobra. Ręka z granatem opadła, odrąbana tuż przy łokciu. Odruchowy skurcz palców w pierwszej chwili przytrzymał pewnie śmiercionośne jajo, ale w

następnej siła sprężyny łyżki zaczęła wygrywać z martwiejącymi palcami. Żebrak jakby tego nie poczuł. Z przelotnym zdziwieniem spojrzał na krew sikającą z kikuta i spokojnie pochylił się po browninga. Tym razem pod kabłąk spustowy włożył środkowy palec... Drwęcki błyskawicznie pchnął go bagnetem w prawy bok, między żebra, aż po rękojeść. Szaleniec tylko uśmiechnął się na widok rany, takiej samej jak u Chrystusa Króla i bez zawahania zaczął kierować pistolet w stronę Jerzego. Martwa ręka puściła granat. Łyżka odskoczyła, z zapalnika trysnęła z sykiem smużka dymu. Drwęcki złapał przeciwnika za kołnierz, kopnął pod kolano i przewrócił plecami na granat. Żebrak zaczął strzelać na oślep za siebie. Mimo to komisarz przytrzymał go jeszcze sekundę dla pewności, następnie długim szczupakiem skoczył za pień olchy. Już w połowie drogi do ziemi zorientował się, że nie był to najlepszy kierunek ewakuacji. Upadł wprost pod nogi ociekającego krwią Cyrkowca, który klęcząc w trawie, w głębokim skupieniu kontemplował własne jelita, wysuwające się spod poszarpanej koszuli. Musiał dostać w brzuch strzępem blachy czerepu. Na widok komisarza w oczach zabójcy pojawił się błysk zrozumienia. Szybko sięgnął po leżącego w trawie nagana. Z deszczu pod rynnę! Jerzego ogarnął wisielczy nastrój. Tyle dobrego, że znalazł się jego colt — leżał na nim brzuchem. Tylko, że Cyrkowiec już niemal przystawiał rewolwer do głowy komisarza i czarny humor to było dokładnie wszystko, co pozostało Drwęckiemu...

Oprócz wybuchu granatu. Kolejna eksplozja na parę sekund wytrąciła zabójcę z równowagi. Z histerycznym jękiem Cyrkowiec schował głowę w ramiona i zadygotał w szoku, dając Jerzemu czas sięgnąć po broń. Potem było tak, że zabójca nadal klęczał, a Drwęcki stał na czworakach pół metra od niego i obaj mierzyli do siebie z odległości całkowicie wykluczającej chybienie. Teraz jednak komisarz miał przewagę refleksu. Przypadł do ziemi jak żaba i strzelił w górę, w tym samym momencie co Cyrkowiec w dół. Pocisk z nagana przeszedł nad nim tak nisko, że gorące gazy prochowe dmuchnęły Jerzemu za kołnierz. Z kolei jego kula trafiła Cyrkowca pod brodę i kiedy Drwęcki spojrzał w górę, zobaczył wachlarz wylatujących pod niebo, błyskających w słońcu, białych zębów. Cyrkowcem zarzuciło do tyłu, usiadł na piętach, ale wciąż jeszcze nie wypuścił rewolweru. Wolną ręką wczepił się w ramię komisarza. Ten strzelił mu z przystawienia w serce, po czym wstając na kolana, dobił strzałem w skroń. Widok rozbryzgującego się mózgu sprawił Jerzemu prawdziwą ulgę. Dziwne, lecz niewątpliwe. Zaraz potem przyszła absurdalna refleksja, co pomyśli sobie o nim profesor Grzywno-Dąbrowski? Stan Cyrkowca gwarantował jego dalszą nieszkodliwość. Drwęcki ruszył sprawdzić co z żebrakiem i sprawdziwszy uznał, że nie czas żałować bagnetu... Podbiegł więc do Tomaszewskiego. Dziennikarz był tylko lekko pokiereszowany śrutem i odłamkami — lewy policzek i lewe przedramię. Poza tym najwyraźniej zemdlał od nadmiaru wrażeń. Po trzech pacnięciach w zdrową stronę twarzy, przytomnie zamrugał oczami.

— Jesteśmy w niebie? — zapytał. — Nie, to wciąż na najlepszy z możliwych światów — odparł Jerzy. — Proszę wstać! — Podał mu rękę. Przezornie poprowadził dziennikarza w taki sposób, aby nie zobaczył on rozciągającego się wokół pobojowiska. Gdy dotarli do Wisły, Fryderyk Tomaszewski szedł już o własnych siłach. — Jest pan ranny, komisarzu? — zapytał gdy skręcili ku grobli. Drwęcki dopiero teraz zastanowił się nad tym głębiej. — Nie — popatrzył uważnie po sobie. — Ale pański płaszcz... — To nie moja krew. — Starannie opróżnił kieszenie i z rozmachem cisnął zmięty prochowiec do rzeki. — Chodźmy! Obok szeregu samochodów, zaparkowanych przy Moście Poniatowskiego, czekali Sawilski, Tata Tasiemka oraz wielu umundurowanych i ubranych po cywilnemu policjantów. — Co za jeden? — nadkomisarz wskazał Tomaszewskiego. — Dziennikarz. — Świetnie! Proszę notować! — Nie mam czym... — stęknął redaktor.

— Wobec tego proszę zapamiętać! Dokładnie, bo nie powtórzę! — Sawilski zaczął dyktować: — Skutkiem otrzymanego wiarygodnego doniesienia, że na Wilczej Wyspie, przy praskim brzegu Wisły ukrywają się groźni bandyci, policja państwowa przedsięwzięła obławę, którą dowodził komisarz Jerzy Drwęcki. Doszło do walki z bandytami uzbrojonymi w broń palną i granaty, w trakcie której z ręki policji zgi... — spojrzał pytająco na Jerzego. — Zginęło dwóch przestępców — dopowiedział komisarz. Tata Tasiemka poruszył się niespokojnie. — Zginęło dwóch przestępców — powtórzył z powagą Sawilski. — Reszta bandy zdołała ujść cało, nikt z funkcjonariuszy nie ucierpiał. Wdzięczne społeczeństwo stolicy wyraża podziw dla poświęcenia i odwagi stróżów prawa i porządku. Zapamiętacie, pismak? Świetnie! Jeśli dopiszecie do tego choćby jedno słowo, osobiście dopilnuję żebyście przez resztę życia pisali korespondencje z bagien Polesia! Przodowniku, proszę odwieźć pana redaktora do ambulatorium na opatrzenie. — Tak jest! — zasalutował mundurowy. — Czy wszystko przebiegło zgodnie z umową? — zapytał nadkomisarz, kiedy zostali sami. — Zaatakowało mnie dwóch ludzi — odparł Jerzy. — Jest pan aresztowany! — oznajmił Sawilski Siemiątkowskiemu. Tata Tasiemka splunął i bez słowa wyciągnął przed siebie nadgarstki.

Skuto go i odprowadzono do samochodu. — On raczej nie pójdzie siedzieć — powiedział nadkomisarz patrząc posępnie za gangsterem. — Nawet jeśli go skażą... Ma zbyt wiele powiązań, a przede wszystkim tylko on jest w stanie utrzymać w garści warszawski półświatek. Bez niego mielibyśmy tu wojnę gangów jak w Chicago. — Wiem — odparł Drwęcki. — To już nie moja sprawa. — Cieszę się... Ty cholerny gówniarzu! — Sawilski uściskał go jak ojciec. — A nie zimno ci przypadkiem? Gdzie twój płaszcz? — Ubrudził się i musiałem wyrzucić. — Hej, wy tam! — zawołał w kierunku policjantów przy samochodach. — Załatwcie jakiś prochowiec i przynieście kapelusz pana komisarza, ale już! Wybuchły brawa i wiwaty. Wszyscy ruszyli ku bohaterowi. Jerzy popatrzył w słońce, by wypalić spod powiek kłębiące się pod nimi krwawe obrazy. Ściskano mu ręce, poklepywano po plecach, przyniesiono kapelusz, ktoś pożyczył swój płaszcz. — Dokąd cię zawieźć? — spytał Sawilski, gdy znaleźli się w samochodzie. — Do domu, czy na Wielką? — Na Wielką. Potem, kiedy wchodził na schody, nagle wydało mu się, że wszystko wokół jest snem, albo wnętrzem jakiegoś akwarium, że nie idzie w

górę, ale zstępuje gdzieś w dół, coraz głębiej pod wodę. Nic nie wyglądało normalnie, wszystko było jakieś odległe i nieokreślone. Czas znów zaczął stawać w miejscu, jak wtedy, w najzacieklejszym momencie pojedynku. Jerzy miał wrażenie, że porusza się coraz wolniej i nigdy nie dojdzie do drzwi... Zacisnął zęby i wziął się w garść. Maligna odeszła, czas zaczął płynąć normalnie, a rzeczywistość wybiegła mu na spotkanie. Zapukał. Otworzyła Marysia. Uśmiechnęła się jak zwykle i pocałowała go w policzek. Nagle jej oczy się zmieniły. — Co to za zapach? — rozdęła chrapki, węsząc intensywnie przy jego kołnierzu. — To proch, kochanie... — Jerzy odetchnął bardzo głęboko. Popatrzyła na niego pytająco, ale nie zadała pytania. Uśmiechnęła się tylko i bardzo mocno przytuliła. On też objął ją mocno. — Kto to słyszał, jeść zimny obiad na kolację! — wyrzekała w kuchni babcia Irena, głośno szczękając sztućcami. — Ziemniaki całkiem zgłąbiały! Jak tak dalej pójdzie, to w tej waszej wspaniałej przyszłości wszyscy będą jeść same kanapki! Wujaszek Hiacyntus zerknął do przedpokoju, spojrzał Jerzemu w oczy i natychmiast się cofnął. Kiedy komisarz wypuściwszy wreszcie z objęć narzeczoną wszedł do pokoju, staruszek bez słowa podał mu kieliszek wódki. I nieznacznie zasalutował.

14. Wirydiana — Słoma! Siano! Słoma! Siano! — darł się na rekrutów kapral Zagóra. — Słoma-lewa, siano-prawa! I raz! Lewa! Prawa! Lewa! Pra... Gdzie leziesz durniu! !! Stóój! Rozwichrzony szereg zatrzymał się nierówno, idąc w jeszcze większą rozsypkę. Chłopi z najświeższego poboru patrzyli ponuro na wiechcie słomy i siana, które mieli przywiązane, odpowiednio do lewej i prawej goleni. Kapral sprawiał wrażenie człowieka dotkniętego apopleksją i chorobą świętego Wita na raz. Rzucił się na rekrutów i tłukąc bez zmiłowania po pyskach zaczął wyrównywać szyk. Fedorczyk podszedł bliżej, a Zagóra natychmiast się uspokoił i przerwał musztrę. Od czasu awansu kapral traktował Jana tak, jakby ten zawsze był oficerem. Fakt, że wcześniej nie raz podbił Fedorczykowi oko, pozostawał dla nich obu tematem tabu, słowo zasłyszane oczywiście od Luxa. — I jak ci nowi? — Ano, jak pan porucznik widzi... — Zagóra rozłożył ręce. — Ale nogi mają, uszy mają, to się wdrożą! Uwagę Fedorczyka zwróciła czerwona gęba jednego z poborowych. Wyglądało na to, że miejscowy wójt, korzystając z okazji pozbył się ze wsi uciążliwego opoja. — Jak się nazywacie? — zapytał.

— Maciejak... Jakubek... Jakub znaczy, proszę jaśnie oficera. — Mówi się, melduję posłusznie, panie poruczniku! — rozdarł się Zagóra. — Potem, kapralu, wszystko mu objaśnicie — uciszył go Fedorczyk i zwrócił się do rekruta. — Lubicie sobie wypić, Maciejak? Czerwona gęba się rozpromieniła. — Juści... melduję... jaśnie panie poruczniku. — A bić się potraficie, Maciejak? — Juści! — A co lepiej? Bić się, czy pić? — Jednako... — rekrut zerknął na Zagórę i dodał szybko: — melduję posłusznie, panie poruczniku. — Tak? No to dajcie nam karabiny! — rozkazał Fedorczyk. Po chwili, z bronią w dłoniach stanęli naprzeciw siebie. — A teraz, Maciejak, rozwalcie mi łeb! — polecił Jan. — Jakże to...? — Rozkaz był! Wykonać! — wrzasnął kapral. — Ale już!

Zmieszany chłop obejrzał się na kamratów, potem przeżegnał się, popluł w dłonie, chwycił karabin za lufę i wywinął nim nad głową jak kłonicą. Fedorczykowi wystarczył szybki wypad oraz krótkie, proste uderzenie kolbą w pierś by rekrut bez tchu usiadł na majdanie. Porucznik znacząco trącił go bagnetem w ramię i odstąpił. — To wy tak pić umiecie, Maciejak?! — powiedział głośno, opierając się na karabinie. — Toż połowa gorzałki za każdym razem musi się wam rozlewać! Albo was jak dziecko poić trzeba... Rozległ się ogólny rechot. Upokorzony rekrut poczerwieniał dwakroć bardziej i podniósł powoli. — Któryś potrafiłby lepiej? — zapytał Fedorczyk. Śmiech natychmiast ucichł. — A wiecie wy, co powiedział do swoich gwardzistów cesarz Francuzów? — kontynuował porucznik. — Pijcie jak Polacy i bijcie się tak jak oni! Ale może cesarzowi się coś pomyliło? Co on by sobie pomyślał, jakby tu teraz był? — Pewnie, że jakieś baby za wojsko się poprzebierały, panie poruczniku! — podsunął usłużnie Zagóra. — Pewnie tak — zgodził się z nim Jan. — Ale co gorsza, to samo o was i o mnie, by sobie pomyślał, bo jestem waszym dowódcą... Żeśmy tu wszyscy razem srokom spod ogona powypadali. A wypadliśmy? — Nie... nie... — rozległy się nieśmiałe przeczenia.

— Że jak? — Nadstawił ucha Fedorczyk. — Nic nie słyszę! — Nie wypadliśmy!!! — krzyknęli jeden przed drugiego. — No! To teraz pamiętajcie o tym, że cesarz Napoleon prędzej czy później przyjdzie was obejrzeć! On jest okrutnie ciekawy, czy jego żołnierze na pewno od naszych lepsi. A wtedy, Maciejak, jak wy przed cesarzem staniecie? — Przed samym cysorzem... — chłopisko podrapał się w głowę. — Dyć chyba klęknąć trzeba...? — Polski żołnierz przed nikim nie klęka, Maciejak! Chyba, że w kościele. Cesarzom czy królom, polski żołnierz salutuje i śmiało w oczy patrzy. Ale na to trzeba wpierw żołnierzem być, karabinem robić, a nie machać nim jak grabiami! Zrozumiano? — Tak jest, panie poruczniku! — Na twarzach rekrutów pojawił się pierwszy grymas zaciętości. — Ale samemu umieć bić to jeszcze mało! Trzeba bić razem z kamratami z szeregu jak palce w jednej pięści! Dopiero wtedy nic was nie zatrzyma, zrozumiano?! — Tak jest, panie poruczniku!!! — Róbcie swoje, Zagóra — Jan oddał mu karabin i odszedł. Na skraju placu stała Wirydiana opierając dłonie o wydęty brzuch. Patrzyła na nadchodzącego męża tym samym, pełnym namysłu wzrokiem, od którego robiło mu się zimno wokół serca. Tak było

ostatnio coraz częściej. Fedorczyk odruchowo przełknął ślinę oczekując najgorszego. — Przyszedł list — powiedziała spokojnie. — Oficjalne pismo, czeka w pułkowej kancelarii. — Czemu nie posłali ordynansa? — wymownie spojrzał na jej brzuch. — Chciałam się przejść. — Dobrze, już idę. — Nie wiedział co jeszcze powinien powiedzieć lub zrobić. Wirydiana znów go onieśmielała. Z jednej strony korciło Jana, żeby sprawdzić jak głęboko jeszcze sięga jego władza nad nią, z drugiej, bał się tego najbardziej na świecie. Był niemal pewien, że taka próba skończy się katastrofą i potem w oczach żony zostanie już tylko pogarda. List był od Jarzębowskiego. Oschłe wezwanie na przesłuchanie w Pałacu Krasińskich. Fedorczyk spodziewał się tego po swoim ostatnim raporcie, w którym powtórzył poglądy Razguninowa na rezultaty przyszłej wojny polsko-rosyjskiej, ujęte tylko bardziej malowniczo niż za pierwszym razem. Sam był wściekły, kiedy to pisał. Na dodatek nie miał nic więcej do dodania. Magnetyzer po prostu nie był szpiegiem. Można go było kochać lub nienawidzić, ale akurat nie z powodów, które mogły zainteresować kontrwywiad. Jan nie zamierzał ujawniać tych powodów i to doprowadzało pułkownika Jarzębowskiego do białej gorączki. Ostatnio nawet zarzucił Janowi zmowę z Rosjaninem. Po swojemu natychmiast się z zarzutu wycofał, ale słowa zostały wypowiedziane i groźba zawisła w powietrzu.

Zresztą kto wie, może i było w tym trochę prawdy? Fedorczyk sam nie wiedział co czuje do Razguninowa. Wszystko było takie przemieszane... Powiedzieć, że była to miłość i nienawiść w jednym daleko nie oddawało istoty rzeczy. Raczej podziw i strach... Albo obojętność i fascynacja... albo... Do diabła z tym! Jakkolwiek było, kiedy Razguninow mówił, Fedorczyk czuł jego słowa aż w głębi trzewi. Nie podobało mu się to i jednocześnie nie miał nic przeciw temu... Kiedy zaczynał drążyć problem głębiej, wniosek nasuwał się tylko jeden — huknąć durnym łbem o jakie drzewo! Od dwóch tygodni się nie widywali. Do Warszawy zjechał incognito król Hieronim Bonaparte i podobno Razguninow nie odstępował monarchy na krok. To był kolejny powód bezsilnej złości Jarzębowskiego. Nie ulegało wątpliwości, że teraz wszystko skrupi się na Fedorczyku. I rzeczywiście. Kiedy Jan się zgłosił, sekretarz pułkownika, smarkaty chorąży, który sztandary nosił co najwyżej na procesji w Boże Ciało, opryskliwie kazał mu zaczekać na korytarzu. Przetrzymali go tam blisko godzinę. — Pan pułkownik wzywa! — drzwi otworzyły się wreszcie i natychmiast zamknęły przed nosem Ferdoczyka. Widać musiał jeszcze zapukać i czekać na pozwolenie... Tego było za wiele! Jan nie spiesząc się zaczął poprawiać mundur i otrzepywać kapelusz z niewidzialnych pyłków. Przy tym zajęciu zastał go nagły popłoch wśród pozostałych oczekujących interesantów, którzy pośpiesznie usunęli się pod ściany. Od schodów nadszedł książę Józef Poniatowski w otoczeniu świty

adiutantów i cywilnych urzędników. Fedorczyk natychmiast założył kapelusz i oddał honory. Książę obrzucił go niewidzącym spojrzeniem i już miał minąć, gdy nagle dostrzegł krzyż virtuti na piersi porucznika i przystanął. Spojrzał Janowi w twarz, na piersi i znów na twarz. — Nie mówcie! — powiedział szybko, widząc że Fedorczyk otwiera usta by się zameldować. — Niech sobie przypomnę... — zwrócił się do świty. — Napoleon słynie z tego, że pamięta swoich weteranów, więc i mnie by wypadało... — znów wpatrzył się w Jana. — Fedorczyk! — oznajmił z triumfem po chwili. — Awans i krzyż virtuti na wniosek Sokolnickiego za zniesienie ostrowickiego przyczółka, zgadza się? — Tak jest, wasza książęca mość! Świta zaszemrała z gorliwym podziwem. — I nie tylko to — Poniatowski nadal grzebał w pamięci. — Był i mały mezalians, prawda...? Jakże panna Branisławska? — Już pani Fedorczyk, wasza książęca mość. — Gratuluję! Teść nie sprawia kłopotu? Bardzo nie lubię, gdy ktoś nasyła zbirów na moich oficerów. Bardzo tego nie lubię... — książę zerknął gdzieś w bok i Jan podążył wzrokiem w tym kierunku. Zobaczył zaskoczonego pułkownika Jarzębowskiego, gnącego się w nieregulaminowym ukłonie w progu swego gabinetu. — Aha, i jeszcze jenerał Zajączek wspominał, że uczycie się

francuskiego — kontynuował naczelny wódz. — Wobec tego, poruczniku Fedorczyk, co odpowiecie na to: Ce que femme veut, Dieu le veut... — À tout seigneur, tout honneur, wasza książęca mość! — Znakomicie! — roześmiał się głośno książę Józef i podał Janowi rękę. — Jak złożycie egzamin z francuskiego, awans na kapitana będzie już czekał. Powodzenia! — poklepał oficera po ramieniu i odszedł. Fedorczyk musiał jeszcze uścisnąć dłonie trzech oficjeli z książęcej świty, którzy poczuli się w obowiązku pójść za przykładem pryncypała. Potem bez pukania wszedł do gabinetu Jarzębowskiego. Sekretarz najwyraźniej przed chwilą bardzo źle się poczuł. — Jakaś niestrawność? — zagadnął go z troską Jan. — Pan chorąży zjadł francuską żabę? Pewnie jeszcze na surowo, zamiast smażoną w biszkoptowym cieście... — błysnął wiedzą zdobytą od Razguninowa. Chorąży z lekka pozieleniał. — Nie... panie poruczniku... Fedorczyk ominął go i ruszył do Jarzębowskiego. — Pan pułkownik sobie życzy? — pytająco zawiesił głos. Jarzębowski patrzył na niego ciężkim wzrokiem świeżo wykastrowanego wołu. Widać było, że przystosowanie do nowej sytuacji przychodzi mu z wielkim trudem.

— O zdrowie zapytać... — wycedził z nienawiścią. — Wobec tego dziękuję, nie narzekam. Coś jeszcze? — Proszę pozdrowić szanowną małżonkę. — Nie omieszkam, do widzenia! Jan miał ochotę wyjść od Jarzębowskiego pogwizdując, ale co służba, to służba. Odmeldował się regulaminowo. Ledwie dotarł z powrotem do obozu na Sielcach i zdążył zsiąść z konia, natychmiast obstąpili go bardzo przejęci weterani. — Panie poruczniku, Pasikonik wrócił! — Gdzie jest?! — U pana porucznika na kwaterze... — kapral Zagóra miał łzy w oczach. Fedorczyk ruszył szybko do siebie, a wiara całą gromadą podążyła za nim. Wirydiana właśnie podawała herbatę. Wygląd gościa albo nie robił na niej najmniejszego wrażenia, albo, co bardziej prawdopodobne, potrafiła doskonale ukryć swoje uczucia. Pasikonik się zmienił. Mało powiedziane, wyglądał strasznie. Kiedyś szczupły, wysoki, energiczny, teraz zasługiwał bardziej na przezwisko „Patyczak” lub „Kościej”... Chociaż od zranienia minęło ponad pół

roku, porucznik Adolf Chełmiński wcale nie doszedł do zdrowia. Od czasu, gdy Fedorczyk widział go ostatni raz w sandomierskim lazarecie, ogromnie schudł i zmizerniał. Lewa połowa twarzy i szyi była jedną poszarpaną, siną blizną. Nie była w stanie tego ukryć ani czarna opaska, osłaniająca lewy oczodół, ani podniesiony kołnierz mundurowej kurtki z Krzyżem Kawalerskim orderu virtuti militari, o klasę wyższym niż Złoty Krzyż Jana. Gdy Pasikonik wstał, by się przywitać, okazało się, że może mówić tylko szeptem, a lewą ręką porusza tylko w łokciu. Mimo to nie zwolniono go z wojska, zbyt potrzebowano instruktorów dla gwałtownie rosnącej armii Księstwa. Na razie Pasikonik nie miał jeszcze oficjalnego przydziału, przyjechał tylko z wizytą do starych podwładnych, ale gdyby miał tu zostać, koniecznie należało przydzielić mu kogoś do głośnego powtarzania rozkazów. Fedorczyk myślał o tym, słuchając opowieści dowódcy i wspominając tamten dzień pod Sandomierzem... Stali w czworoboku na przedpolu miejskich szańców, szykując się do odparcia ataku kawalerii. Tuż przed właściwą szarżą ruszyło na nich kilkunastu luźnych harcowników, żeby narobić zamieszania w szeregach piechoty. Austriaccy jeźdźcy słusznie liczyli, że w takiej chwili nikt nie zmarnuje na nich całej salwy, ani nie zaryzykuje rozproszenia ognia, podjechali więc do Polaków bardzo blisko. Żeby wytłuc te gzy, potrzebni byli wolni strzelcy — woltyżerzy, ale ci akurat zawieruszyli się nie tam, gdzie najbardziej ich potrzebowano. Harcownik zajechał Pasikonika od lewej. Zanim ktokolwiek zdążył się zorientować, oparł o łęk siodła kolbę garłacza i wygarnął jak z armaty. Fedorczyk stojący po prawej ręce dowódcy, zdążył tylko strzelić z pistoletu w łeb przelatującego konia, po czym słysząc za

sobą przeraźliwe krzyki rannych, w tym jęk Pasikonika, wypadł z szyku i z furią wbił rękojeścią kawał czaszki w mózg Austriaka. Był tak wściekły, że zapomniał o dowodzeniu, na szczęście wiara doszlusowała lukę bez rozkazu. Komendę ognia Jan zdążył dać w porę. Prócz dowódcy padło wtedy dwóch szeregowców, jeden skonał na miejscu, drugi wieczorem w lazarecie. Siekańce poharatały też trzech dalszych, którzy jednak ustali. Fedorczykowi nadszarpnęło tylko lewy mankiet. Żołnierskie szczęście... Pasikonik powinien był umrzeć od razu, bo dostał chyba z połowę ładunku. Był jednak niezwykle żywotny. Dość żywotny, by przejść całą szpitalną golgotę. Więcej cierpienia i nieszczęścia spotkało go bowiem w kolejnych lazaretach, niż na polu bitwy. Najpierw cyrulik nie zdołał wydłubać wszystkich siekańców, choć dłubał długo i głęboko, znacznie powiększając rany, które potem zaczęły ropieć. Ale same rany to pół biedy. Jak jest ciężka rana, to zwykle po dwóch tygodniach już wiadomo czy się idzie do piachu, czy do zdrowia. Pasikonik zaś utknął wpół drogi. Na domiar złego zaczęły się go czepiać jakieś szpitalne choróbska, które ludzie łapią ponoć od nadmiaru złego powietrza, co się w skupiskach chorych gromadzi. Dość powiedzieć, że trzy razy dawano Pasikonikowi ostatnie namaszczenie i zostawiano w spokoju, by doszedł. Teraz z uśmiechem wykrzywionym blizną, porucznik Chełmiński stwierdził, że chyba właśnie dzięki temu przeżył, bo wtedy nikt nie gmerał mu w ranach. Wrócił, jak tylko zdołał w miarę pewnie stanąć na nogach, chociaż niektóre rany jeszcze się nie zamknęły i wciąż zalecano mu

przychodzić na opatrzenia do szpitala w pałacu Kazimierzowskim. Jak się okazało, teraz właśnie była na to pora. — Dacie mi konia? — szepnął Pasikonik na koniec opowieści, dotykając ostrożnie lewej piersi. — Bo tutaj mnie dobrzy ludzie podwieźli. — Boże uchowaj! — zaprotestowała gwałtownie Wirydiana spoglądając znacząco na męża. — Pan się utrudzi, trzeba koniecznie powóz! — Już wieczór — zauważył Fedorczyk. — Będzie trudno na tym odludziu. — Może podwodę z folwarku? — zaproponował Zagóra, a pozostali wiarusi żwawo ruszyli do drzwi. — Proszę zaczekać! — powstrzymała ich Wirydiana. — Do szpitala daleko, ale po co szpital? Przecież i tutaj możemy opatrunki zmienić. — Nasz cyrulik, psie nasienie, za przeproszeniem pani porucznikowej, znowu poszedł gdzieś chlać — stwierdził Zagóra — ale my go zaraz znajdziemy i za łeb sprowadzimy! — Zostawcie tego człowieka w spokoju, sama się wszystkim zajmę. — Ależ, nie uchodzi! — zaprotestował Pasikonik. — Moje rany brzydkie, a pani przy nadziei... — Proszę nic nie mówić. Tak trzeba! Panie podoficerze! — zwróciła się do Zagóry — trzeba mi przynieść wody i opału, bo muszę jeszcze

zaparzyć rumianku. Czyste prześcieradła mam, trzeba tylko, żeby mi jedno ktoś na szarpie podarł. — Wedle rozkazu, pani porucznikowo! — wiarusy hurmem wybiegli z chałupy. Jan Fedorczyk nie wierzył własnym oczom i uszom. Czy to naprawdę była jego cicha i zgodna małżonka? — Zajmiesz się tym prześcieradłem, mój mężu? — spytała Wirydiana. — Oczywiście... — wstał szybko. — Proszę się rozbierać, panie Chełmiński! — poleciła stanowczo. — Pomogę panu... Rany naprawdę były paskudne. W okolicach lewej pachy Pasikonika i pod nią utworzyły się fioletowo-czerwone kieszenie ropne, zasilane przez proces zapalny toczący się leniwie wokół siekańców, które utknęły gdzieś pod żebrami. W chwili, gdy zdjęto bandaże, ropa pociekła znowu, a wokół rozszedł się paskudny zapach. Jan obawiał się, że żona zaraz zemdleje, ale delikatna jaśnie panienka gdzieś przepadła. Zamiast niej była spokojna i stanowcza, znająca się na rzeczy markietanka. Delikatnie wycisnęła zebraną ropę, przemyła przetoki wywarem z rumianku, nałożyła czysty kompres i zabandażowała. — Dziękuję pani... — szepnął poruszony Pasikonik. — Porucznik Fedorczyk ma wielkie szczęście...

Wirydiana spojrzała przelotnie na męża. W oczach miała coś nieodgadnionego, ale tym razem Jan nie poczuł strachu. Razem z Zagórą odprowadzili dowódcę na kwaterę, którą dla niego urządzili z możliwie największymi wygodami jakie zdołali zaimprowizować. Zmęczony Pasikonik zaraz zasnął. Jan pobiegł z powrotem do domu, klęknął przed żoną, chwycił jej dłonie i przycisnął do ust jedną po drugiej. Wirydiana pocałowała go w skroń. Patrzyła na niego tak, jak wtedy, gdy poznali się w „Wiejskiej Kawie”, ale jednocześnie z poważnym uśmiechem dojrzałej kobiety. Nie zdążyli zamienić słowa. Zaraz za Fedorczykiem przyszedł kapral Zagóra aby zdać raport o postępach rekrutów. Zgodnie z oczekiwaniami, zaczęli przykładać się do ćwiczeń z własnej woli. Prócz tego zalegało parę spraw, które Jan musiał odłożyć z powodu nagłego wyjazdu do Warszawy. Kolejny raz wrócił do domu kiedy było już ciemno. Żona spała. Fedorczyk po chwili namysłu wyjął spod łóżka feralny garłacz. Nigdy dotąd go nie czyścił, ale teraz zrobił to przez szacunek dla byłego dowódcy. Sprawdził zamek. Skałka krzesała iskrę bez zarzutu. Nie wiedząc do końca dlaczego to robi, ale ufając instynktowi, wziął tuzin naboi karabinowych i starannie pociął nożem kule na ćwiartki. Cały proch wsypał do lufy, ubił mocno, po czym wepchnął siekańce, zawinięte uprzednio w dwa kawałki grubo nawoskowanego papieru. Zważył nabitą broń w ręku, a na koniec, po krótkim wahaniu podsypał jeszcze zapał. Zamknął panewkę i odłożył garłacz z powrotem pod łóżko. Dopiero teraz zauważył, że Wirydiana nie śpi i obserwuje każdy jego

ruch. — Musiałem to zrobić... — powiedział tonem usprawiedliwienia. — Chodź do mnie — najwyraźniej nie chciała rozmawiać o garłaczu. Rozebrał się i położył obok. Objęła go za szyję. Zaczęli się całować. Przez wzgląd na ciążę, Jan miał szczery zamiar poprzestać tylko na tym, ale Wirka w pewnej chwili po prostu ułożyła się na boku i wtuliła mocno, ocierając pośladkami o jego lędźwie. Jej koszula właściwie podwinęła się sama... Zważywszy na okoliczność stanu odmiennego, być może nie było to całkiem po bożemu, ale oboje byli zbyt szczęśliwi aby się tym przejmować. Było tak, jak w parku na Powązkach, tylko znacznie spokojniej i zarazem tak, jak pierwszy raz na Koszykach, tylko o wiele delikatniej. Bardzo długo, starannie i skutecznie zacierali granicę między jawą a snem, aż wreszcie Jan niepostrzeżenie odpłynął w głęboki spokój. Rano Fedorczyk był tak radosny i beztroski, że na dzień dobry omal nie ucałował kaprala Zagóry. Potem robota wręcz paliła mu się w rękach, a rekruci padali na nosy ze zmęczenia. Razguninow był dokładnie ostatnią osobą, która zajmowała teraz jego myśli. Jednak Rosjanin o nim nie zapomniał. Po południu przyszło zaproszenie na kolejną kolację. Tę jednak Jan miał zamiar zjeść razem z żoną i Pasikonikiem, więc niewiele myśląc naskrobał uprzejmą, jak mu się zdawało odmowę, wymawiając się obowiązkami, odprawił posłańca i wyrzucił sprawę z głowy.

O wiele bardziej zajął go pomysł Wirydiany, która postanowiła przy niedzieli zorganizować angielski piknik nad potokiem, płynącym poetyczną doliną przez pobliski Służew do Wilanowa. Pasikonik miał tam być gościem honorowym. Wirydiana namawiała się w tym celu z żonami innych oficerów, a Jan został wciągnięty do konspiracji. Należało zawczasu upiec ciasta i pasztety oraz zorganizować żywe obrazy w stylu antycznym. Chłopięta z miejscowego folwarku, przebrani za fauny mieli przygrywać na fujarkach i okarynach. Fedorczyk mało się nie popłakał ze śmiechu, gdy to usłyszał, ale ostatecznie uznał, że ogłada zobowiązuje i osobiście zabrał się za werbowanie i musztrowanie leśnych duszków. Zresztą, na struganiu wierzbowych fujarek znał się lepiej niż Wirka mogła sądzić. Słowem, planowana zabawa pochłonęła go całkowicie. Powinien był pamiętać, że Razguninow nie cierpi lekceważenia... Nowe zaproszenie dostarczono akurat w środku pikniku, podczas kulminacyjnej sceny przedstawiającej greckich bogów witających Herkulesa, przybywającego na Olimp po śmierci spowodowanej przez koszulę Dejaniry. Oczywiście, w roli odbierającego hołdy herosa obsadzono wzruszonego Pasikonika. Jan odgrywał Aresa, Wirydiana była Demeter. Najlepiej ze wszystkich udał się pułkowy cyrulik jako Dionizos — czerwonego nosa nie trzeba było szminkować mu ani trochę bardziej. Posłaniec taktownie zaczekał na koniec uroczystych deklamacji. Jednak list, który dostarczył zawierał o wiele mniej grzeczności niż należałoby oczekiwać po pismach tego rodzaju. Magnetyzer wręcz nakazywał Janowi stawić się u siebie i to jeszcze razem z żoną! Między wierszami krył się cień szantażu... Porucznik zastanowił się nad tym chwilę, po czym cisnął papier do ogniska, przy którym dwóch młodych paniczy — synów ciotki Wirydiany, która wielkodusznie

zechciała przybyć, uczyło się od miejscowych dzieciaków piec kartofle. Posłańca odesłał z niczym, a znajomość z Rosjaninem uznał za ostatecznie zakończoną. Tak Fedorczyk sądził przez dalsze dwa dni. Trzeciego przyszło zaproszenie zupełnie inne niż wszystkie poprzednie — niezwykle kunsztownie wypisane, tłoczone i złocone, a przyniósł je nie zwykły posłaniec, lecz wyniosły, francuski lokaj w szamerowanej liberii. Jego Królewska Wysokość Hieronim, król Westfalii, brat cesarza Francuzów, poczytywał sobie za honor gościć pojutrze o siódmej, na prywatnej kolacji w Pałacu Błękitnym, jaśnie wielmożnego pana Jana Fedorczyka, porucznika wojsk polskich, kawalera orderu virtuti militari czwartego stopnia, wraz z wysoko urodzoną małżonką, panią Wirydianą Elżbietą Teresą... Wirydianą. Elżbietą. Teresą. Wirydianą... Elżbietą... Teresą... Fedorczyk czytał to w nieskończoność, a czerwone mroczki latały mu przed oczami. Stał jak słup i czytał wciąż od nowa... Wirydianą, Elżbietą, Teresą... Żona zauważyła, że coś się dzieje. Przestała rozwieszać pranie i z niepokojem zerknęła mu przez ramię, potem spojrzała uważnie na zmienioną twarz Jana. — Królom się nie odmawia — powiedziała bardzo cicho.

15. Między księdzem a rabinem Drwęcki nie dał sobie wolnego wieczoru. Uznał, że zmarnował za dużo czasu na usuwanie politycznych przeszkód powstrzymujących jego dochodzenie i nie może już stracić ani chwili więcej, a zwłaszcza czekać do jutra. Przed pojedynkiem nie mógł skupić się na żadnej robocie i chociaż powody były zrozumiałe, dręczyła go myśl, że nie będzie mógł tego dnia uznać za udany, jeżeli znacząco nie popchnie śledztwa do przodu. Tymczasem całe przedpołudnie oraz wczesne godziny popołudniowe należało uznać za obijanie się. Może i usprawiedliwione, ale co sądowi, tudzież idei sprawiedliwości po takim usprawiedliwieniu? Na żadne papiery nie mógł patrzeć, a jakoś głupio było w tej sytuacji robić plany przesłuchań. Tyle dobrego, że korzystając ze statusu przyszłego nieboszczyka, którego ostatnie życzenie wypada spełnić, namówił paru kolegów na sprawdzenie pobocznych wątków sprawy. Najbardziej przejął się tym zadaniem przodownik Leśniakiewicz, najmłodszy stopniem i wiekiem członek zespołu Sawilskiego. Leśniakiewicz wcześniej zajmował się tropieniem w antykwariatach skradzionych manuskryptów, więc Jerzy polecił mu zorientować się czy ostatnio nie wypłynęło w tej branży coś pasującego do opisu diariusza Razguninowa. Resztę czasu miał zamiar spędzić na porządkowaniu dokumentów, ale przeszkodził mu w tym korowód bliższych i dalszych znajomych, którzy przyszli się pożegnać, znaczy się wpadali pod byle pretekstem, aby po krótszym bądź dłuższym wstępie nieodmiennie dojść do oświadczenia, że w sumie to jednak go lubili, to jest lubią, nawet bardzo. Obłudę darował sobie tylko firmowy notariusz, który wprost zaproponował mu sporządzenie testamentu. Zirytowany Jerzy ustanowił go formalnym dziedzicem zamówionej przez Sawilskiego

trumny. Obiadokolację u babci Ireny zakończył po godzinie, gdy tylko doszedł do psychicznej równowagi i znów stał się panem własnych myśli. Nie dał się namówić wujaszkowi Hiacyntusowi na kolejne toasty. W pierwszej kolejności pojechał do domu zmienić koszulę przesiąkniętą wonią prochu i zabrać kardynalski glejt. Punktualnie wpół do dziewiątej wieczór przekroczył bramę plebani kościoła Wszystkich Świętych przy Placu Grzybowskim. Gospodyni, a potem wezwany na pomoc wikary długo studiowali jego policyjną legitymację, zanim zaprosili komisarza do środka i zawiadomili proboszcza. Ku zaskoczeniu Drwęckiego było tu bardziej kurialnie niż na samej Miodowej. Z całą pewnością świętych obrazów wisiało na ścianach znacznie więcej. — Na wieki wieków... — Ksiądz proboszcz przebiegł wzrokiem list polecający i pierwsze co zrobił, to zadzwonił do kurii, upewniając się, że faktycznie wydano tam taki dokument. Fakt, że w sekretariacie ktoś był i potwierdzenie nastąpiło po dwóch minutach, zamiast po tygodniu, Drwęcki uznał za mały cud. Szkopuł w tym, że proboszcz wcale się od tego nie rozchmurzył, wręcz przeciwnie, stał się bardzo oficjalny. Z powagą ucałował odcisk biskupiego pierścienia na pieczęci i oschle zaproponował Jerzemu krzesło. Sam usiadł naprzeciwko, a jego twarz przybrała wyraz pryncypialnej stanowczości. — Czy mogę zadać księdzu kilka pytań? — zaczął Drwęcki zastanawiając się co się dzieje. — Pragnę oświadczyć, panie komisarzu, że znajduję się w stanie

konfliktu sumienia — oznajmił proboszcz. — Jak to? — zdziwił się Jerzy. — Czyżby dyspozycje zwierzchnika nie były dość jasne? — wskazał na glejt. — Są jasne — skinął głową ksiądz — i stąd moja rozterka. — Nie bardzo rozumiem. — Tajemnica spowiedzi. — Słucham?! — Jerzy uniósł głowę. — Co ma do tego tajemnica spowiedzi? — To właśnie jest przedmiotem tajemnicy. — Zaraz, zaraz... — Drwęcki myślał szybko. — Czy ksiądz chce mi odmówić pomocy? — Odmówić nie mogę, gdyż byłoby to złamaniem ślubu posłuszeństwa. Nie mogę też pomóc, aby nie popełnić świętokradztwa. — Proszę księdza, po kolei — powiedział stanowczo Jerzy zbierając myśli. — Po pierwsze przyszedłem tutaj by zapytać, czy wiadomo księdzu, że w jego kościele miały miejsce nie uzgodnione przypadki spowiedzi, prowadzone przez nieznanego spowiednika. — Tak, to mogę powiedzieć. Taka rzecz miała miejsce. — Dziękuję. Proszę mi teraz tylko opisać tego człowieka.

— Tego zrobić nie mogę. — Od kiedy to rysopis podpada pod tajemnicę spowiedzi? — Przykro mi, nie mogę odpowiedzieć. — Cóż... — komisarza olśniło. — To może ja odpowiem sobie za księdza, ten człowiek poprosił księdza o spowiedź, ale zamiast wyjawić swoje grzechy sam opisał swój własny wygląd, tak że ksiądz nie może go podać, gdyż formalnie rzecz biorąc byłoby to ujawnieniem wiedzy uzyskanej w konfesjonale. Proboszcz milczał. — Nie oczekuję potwierdzenia — zapewnił Drwęcki. — Wiem, że nawet spowiedź odbyta złej wierze jest chroniona tajemnicą. Zróbmy jednak tak, proszę księdza, proszę mi możliwie dokładnie powiedzieć wszystko to, co tajemnicy nie podlega. W ten sposób spełni ksiądz wolę zwierzchnika nie narażając się na potępienie. Czy może tak być? — Jak pan komisarz zamierza to wykonać? — Będę zadawać pytania — Jerzy wyjął notatnik i wieczne pióro. — Jeżeli odpowiedź naruszałaby tajemnicę spowiedzi proszę odpowiadać jak dyplomaci: „nie potwierdzam i nie zaprzeczam”. W pozostałych przypadkach proszę mówić swobodnie. — Odpowiem tylko na pytania nie dotyczące treści spowiedzi! — zastrzegł stanowczo proboszcz.

— Ależ oczywiście, proszę księdza, niczego innego nie oczekuję — Drwęcki namyślał się dłuższą chwilę. — Zatem tak... Czy tamtego dnia padał deszcz? — Nie — zdumiony proboszcz uniósł brwi. — A gdyby padało, czy temu człowiekowi byłby potrzebny parasol? — Nie potwierdzam i nie zaprzeczam. Czy to jakiś podstęp, panie komisarzu? — Ależ skąd! Staram się uzyskać możliwe precyzyjne informacje, unikając wpędzania dobrodzieja w konflikt sumienia. — Chyba powinienem milczeć. — Obowiązkiem księdza jest udzielić mi wszystkich informacji nie chronionych tajemnicą spowiedzi! — powiedział stanowczo Jerzy dotykając leżący na stole dokument. — Proszę zatem wykonać polecenie jego eminencji! — Dobrze... — proboszcz zagryzł wargę. — Czy ksiądz miał wątpliwości, że ma do czynienia z osobą duchowną? — Nie. — Czy ten człowiek w rozmowie z księdzem wymienił nazwę jakiegoś zakonu?

— Nie potwierdzam i nie zaprzeczam. — Czy ten człowiek miał na sobie ślady spożywanych wcześniej posiłków? — Nie. — Czy widział ksiądz jego grdykę? — Tak. — Czy miał wszystkie zęby? — Nie wiem. — A czy któryś z jego przednich, górnych zębów był złoty? — Nie. Trwało to jeszcze kwadrans, w trakcie którego mózg Jerzego pracował precyzyjnie i szybko, jak arytmometr napędzany silnikiem elektrycznym. Proboszcz zaś miał minę coraz bardziej nietęgą, myślał pewnie o tym, że nigdy w życiu nie odpowiadał na bardziej niedorzeczne i głupie pytania. Natomiast Drwęcki czuł się jakby wyprowadzał dowód zupełnie nowego rewolucyjnego twierdzenia. W natchnieniu zapisywał odpowiedzi duchownego w systemie notacji logicznej, grupował symbole i w stanie narastającej euforii patrzył jak kolejne operatory zaskakują na siebie precyzyjnie niczym zapadki zamka sejfu. Żałował, że profesor Łukasiewicz tego nie widzi. Czysto teoretyczne implikacje sprawdzające się w życiowej praktyce to było dokładnie to, o czym nie śniło się akademickim logikom! Nadto, Jerzy

był pewien, że gdyby rzecz działa się w kawiarni „Szkockiej” we Lwowie, zgodnie z miejscowym zwyczajem, tamtejsi matematycy zafundowali by mu dwudaniowy obiad z deserem! — Czy ten człowiek spowiadał się również u tutejszego wikarego? — zapytał na koniec unosząc głowę. Czuł, że ma wypieki. — Tak. — Wobec tego proszę go tutaj poprosić. Chciałbym mu zadać szereg podobnych pytań. Rzecz jasna, w obecności księdza. — Dobrze — westchnął ciężko proboszcz wstając z krzesła. Z wikarym poszło szybciej, choć młody ksiądz był o wiele bardziej zdziwiony od swojego szefa. Na koniec Drwęcki serdecznie podziękował duchownym za okazaną pomoc, czym wpędził ich ostateczną konfuzję. — Ależ my nie powiedzieliśmy nic specjalnego — stwierdził proboszcz. — Wiem wszystko co chciałem wiedzieć, jeszcze raz dziękuję! — oznajmił Jerzy. — Przyszedłem tu po rysopis przestępcy i z rysopisem wychodzę. — Schował glejt i przeszli do przedpokoju. Wikary podał Drwęckiemu płaszcz i kapelusz. — No, ale jakże się to mogło stać?! — Wciąż gryzł się proboszcz. — Przecież to była tajemnica.

— Żaden z waszych wielebności tajemnicy spowiedzi nie naruszył, zapewniam. Możecie spać z czystym sumieniem. — Więc jak? Jakaś dedukcja? — To nie dedukcja, proszę księdza, tylko całkiem inna droga rozumowania. Prawo kanoniczne sformułowane jest na podstawie logiki Arystotelesa, która ma dwie wartości, prawdę i fałsz, zgadza się? — Owszem, lecz cóż to ma do rzeczy? — Kiedy formułowano kanony nikt nie podejrzewał odkrycia logiki trójwartościowej, opartej na grze możliwości. Nasza rozmowa miała na celu ustalenie dostatecznego zbioru możliwości, wchodzących w grę w tym przypadku. Reszta jest kwestią logicznych rachunków, które już wykonałem — uniósł notes. — Szczegóły trudno by mi było wytłumaczyć... przepraszam za określenie... laikom. — Znaczy to, że pan komisarz nas wykorzystał?! — wybuchnął wikary. — Nie naruszyłem zasad, które wyznajecie. Po prostu, te zasady nie nadążają za rozwojem współczesnej nauki. Taka jest prawda. Proszę to potraktować jako przejaw działania Opatrzności, która nie pozwoliła aby zbrodniarz i świętokradca drwił sobie z religii katolickiej, używając jej zasad przeciwko niej. — Pan komisarz uważa się za miecz w ręku Boga? — obruszył się proboszcz.

— Raczej jego pistolet, jeśli już — Jerzy uchylił kapelusza. — Żegnam i jeszcze raz dziękuję za pomoc. Drwęcki wyszedł na ulicę i zatarł ręce z zadowolenia. Nie mógł się od tego powstrzymać. Ten dzień można już było uznać za udany! Był jednak zbyt rozgrzany sukcesem, aby na tym poprzestać. Idąc za ciosem, ruszył do znajdującej się po sąsiedzku synagogi Nożyków. Na środku Placu Grzybowskiego Jerzy przystanął i odetchnął głęboko wiosennym, nocnym powietrzem. Wciąż myślał bardzo szybko, a zmysły miał wyostrzone. Rozejrzał się dookoła. Latarnie mżyły słabo, bardziej uwypuklając niż rozpraszając wielkie bryły mroku u wylotu Bagna i Gnojnej, pomiędzy domami przy Ciepłej oraz pod brzozami rosnącymi na skwerze w rozwidleniu torów tramwajowych. Ze wszystkich warszawskich placów Grzybowski był najbardziej nieforemny. Jego kontury i zabudowę kształtowały zawsze doraźne potrzeby mieszkańców, nigdy nie okiełzały go cyrkiel i linijka architekta-planisty, ograniczając się co najwyżej do wyrównania krawężników. Mimo upływu stuleci, Plac Grzybowski wciąż zachowywał swój pierwotny klimat posępnego rozstaju dróg, którym był w czasach ostatnich książąt mazowieckich. W nieregularnej kratownicy cieni, rzucanych na bruk przez konary drzew, słupy trakcji tramwajowej i latarni, wciąż kryły się zarysy rozstajnego krzyża i koślawej szubienicy. W odległych zakamarkach, zatopione w zwykłym szumie miasta nadal cichły krzyki z 1905 roku. Nowy podmuch wiatru przyniósł wspomnienie zimy. Gdzieś rozkrakała się przebudzona nagle wrona. Jerzy odruchowo szczelniej okutał się płaszczem, po czym ruszył na drugą stronę. W kancelarii na tyłach synagogi było znów ciepło i jasno. Tu dla

odmiany, dominującym elementem dekoracyjnym były świeczniki najrozmaitszych kształtów i rodzajów, od skromnych lichtarzyków pod dostojne menory. — Czym mogę służyć szanownej policji? — zapytał rabin na widok legitymacji. — Szukam pewnego katolickiego mnicha... — zaczął Jerzy. — A czy to aby na pewno w naszym resorcie, panie komisarzu? — rabin pogładził posiwiałą brodę. Uśmiechał się filuternie, ale brązowe oczy patrzyły z powagą. — Resort w sumie ten sam — odparł Drwęcki podchwytując formę rozmowy. — Resort może i tak, ale departamenty całkiem różne. My mamy starego kierownika, który nie lubi reorganizacji i nowych rozporządzeń. Pan komisarz był u sąsiadów? — Byłem, ale tam nie mogli mi zbyt wiele powiedzieć. Szukam księdza zakonnego, Polaka w średnim wieku, bez brody, chodzi w brązowym lub czarnym habicie. Nie widział szanowny rabin kogoś takiego w okolicy? Podejrzewam, że to przebieraniec. — Więc czemu panowie księża z departamentu naprzeciwko nie mogli o nim mówić? — Bo się chytrze wyspowiadał ze swojego wyglądu. — A to ci kabała! — rabin klasnął w dłonie. — Wobec tego, jak pan

komisarz w ogóle dowiedział się kogo trzeba szukać? — Na każdą kabałę jest zawsze jakiś talmudyczny sposób... — mrugnął porozumiewawczo Jerzy. — O, widzę, że pan komisarz też uczony w piśmie! — zawołał ucieszony gospodarz. — Pańska szanowna matka nie z naszych aby? — zagadnął retorycznie i spoważniał. — Zatem mam dać znać na policję jak kogoś takiego zobaczę? — Obawiam się, że rabi go już tutaj nie zobaczy. Pytanie, czy ktoś go widział do tej pory? — Popytam wśród naszych. — Bardzo dziękuję, to mój telefon — Drwęcki wyjął wizytówkę. — Może pan komisarz na mnie liczyć! — zapewnił gospodarz biorąc kartonik. — W zupełności rozumiem powagę sprawy. Bo to najpierw, panie komisarzu, podaje się jeden z drugim za księdza, potem za proroka, aż wreszcie dochodzi do tego, że bliskim krewnym samego Pana Boga się ogłasza. Toż koniecznie na policję dzwonić trzeba! — Rozumiem, że gdybym potrzebował kiedyś telefonu do Poncjusza Piłata, to macie go jeszcze gdzieś w archiwum? — zagadnął Jerzy z przekąsem. — No a co myśmy mieli robić?! — Rabin wzniósł ręce ku niebu. — Skoro Pan nam dał na piśmie, że jest jeden i tylko jeden? Powiem panu komisarzowi, jak człowiek człowiekowi, że mnie przykro przez to całe zamieszanie i rwetes, ale co robić? My nie od tego, żeby

Najwyższemu testamenty poprawiać. Jednak powiem, z ręką na sercu, że gdyby Jezusa drugi raz mieli sądzić, to bym mu zaraz dał na dobrego żydowskiego adwokata. Ten raz dwa załatwiłby odroczenie i jakoś tam by się cała sprawa po kościach rozeszła. — Dobrze już — machnął ręką Drwęcki. — Czekam na wiadomość. — A wie pan komisarz, co ja czasem sobie myślę — rabin nie zamierzał skończyć przemowy. — Otóż ja sobie myślę, że dla Polaków to dobrze, że z tym całym ukrzyżowaniem padło na nas Żydów, bo to jednak mniejsze zło. — A czemu? — zdziwił Drwęcki. — Bo gdyby tak, proszę pana komisarza, Jezus urodził się Polakiem, to byście go przy tej waszej zawziętości ukrzyżowali nie trzema, a przynajmniej trzydziestoma trzema gwoździami i potem ze zmartwychwstaniem byłby kłopot... — Przesada! — obruszył się Jerzy. — Ano właśnie, przesada, przesada — pokiwał głową gospodarz. — Jak wy się już za coś weźmiecie, to nie ma przebacz, ani pomyśl. — To może zróbmy interes — Drwęcki spróbował obrócić rozmowę w żart. — Wy nam trochę swojego pomyślunku, my w zamian damy wam część naszej zawziętości, może wtedy Jerozolimę odbijecie. — A czemu nie? Całkiem dobry geszeft! — ożywił się rabin. — Może dlatego Najwyższy w mądrości swojej zarządził żebyśmy się tu na tej ziemi spotkali? Ale, ale, panie komisarzu, ja teraz nie o tym! Tak

sobie jakoś przez skórę czuję, że na tego przebierańca trzeba bardzo uważać, bo nie byle jakie zło się za nim czai. To nie jest zwykły oszust, ani nawet nie zwykły morderca, prawda? — Dlaczego... — próbował zbyć pytanie Jerzy, ale przypomniał sobie szalonego żebraka z granatami i nie dokończył zmieszany. Oczywiście, że nie zapomniał o tym, miał zamiar zbadać ten wątek, ale dopiero w drugiej kolejności. Tymczasem, jeśli to nie był wariat, tylko fanatyk religijny? Drwęcki popatrzył uważnie w oczy rabina. Fanatyków jeszcze w Polsce nie było, ale dlaczego nie? Wszystko się kiedyś mogło zmienić na gorsze... — Czy rabi jednak coś wie? — Jak się dowiem, zaraz dam znać. Proszę mi wierzyć, że kiedy jaki pogrom w powietrzu wisi, to na żydowski szósty zmysł zwykle można liczyć. — Dobrze, do widzenia — Jerzy poczuł się nagle bardo zmęczony. Kiedy wychodził z oficyny synagogi, myślał już tylko o tym jakby tu jak najszybciej dostać się do domu i położyć spać. Nowa myśl obijała się jednak w ociężałym umyśle jak kamień. Spisek? Tego, niestety, nie można było wykluczyć. Aż dziwne, że nie pomyślał o tym wcześniej. Cały czas dotąd realizował rutynowy schemat śledztwa: ofiara-motyw-sprawca. Wykryć i aresztować. A jeśli sprawca nie miał tylko jednego motywu, ale realizował jakąś szerszą wizję? Jeżeli rabin miał rację, przeczuwając, że w grę wchodzi ktoś w rodzaju proroka? Do tego grupa fanatycznych wyznawców... Przed oczami Jerzego stanęła twarz żebraka. Przypomniał sobie jego wzrok, kiedy mówił, że jest aniołem. Do tego

nie czuł bólu, tak jak opowiadał wujaszek Hiacyntus. Trzeba by jeszcze dziś... Dziś jednak ciało i umysł Drwęckiego zdecydowanie odmówiły współpracy. Poczuł się jakby ktoś nagle wyłączył mu prąd. Złapał taksówkę i zasnął, gdy tylko w niej usiadł. Taksówkarz obudził go pod domem. Przez całą noc śniły się Jerzemu nieokreślone koszmary.

16. Psychologia bez „ale” Naradę zespołu śledczego wyznaczono na jedenastą. Przewodniczył Sawilski tryskając przy tym takim entuzjazmem, jakiego Drwęcki nigdy jeszcze u swego szefa nie oglądał. Przyczyny zaczął domyślać się mniej więcej po kwadransie. Wyglądało na to, że pan nadkomisarz załatwił grubo więcej niż Jerzy się po nim spodziewał i to przede wszystkim dla siebie. Unoszący się w pokoju dym papierosowy najwyraźniej działał na przełożonego jak kadzidło. — Tym razem — referował z emfazą Sawilski — nasi chłopcy naprawdę się postarali i przeszukiwali Wilczą Wyspę tak długo, aż znaleźli zamaskowane ziemianki, a w nich całe stosy fantów z rozbojów i kradzieży w mieście, plus dwóch gagatków poszukiwanych listami gończymi. Zeznali oni, że mieli zakaz, pod groźbą dintojry, wychodzenia na powierzchnię przez dwa dni. To jednak tylko mały bonus, bez znaczenia dla naszej sprawy. Ważniejsze, że za spowodowanie uwięzienia Taty Tasiemki, warszawska dintojra wczoraj wyjęła spod prawa człowieka, który nasłał tego żebraka z granatami. Od tej pory każdy członek stołecznego półświatka może go zabić lub wydać policji bez ujmy na honorze. Nasi informatorzy mają w tej sprawie immunitet. Pierwszy raz, moi panowie, policja i przestępcy jednoczą siły przeciw wspólnemu wrogowi! Któryś z siedzących przy stole policjantów parsknął stłumionym śmiechem, ale Sawilski nie zareagował. Mówił dalej, coraz bardziej podniosłym tonem.

— My ze swej strony wyznaczyliśmy nagrodę tysiąca złotych za ujęcie tego osobnika. To jednak drobnostka w porównaniu z ofertą Kurii metropolitalnej, która zapewnia tysiąc dni odpustu zupełnego każdemu, kto przyczyni się do ujęcia świętokradcy! — Paru kolegom bardzo się przyda... — rzucił półgłosem komisarz Brycki, typ aroganckiego karierowicza. Bez wątpienia sam potrzebował niewąskiego odpustu, teraz, w przyszłości i co najmniej na wiek wieków. — Eminencja Kakowski bardzo się zbulwersował na wieść o aniele rzucającym granatami — wyjaśnił nadkomisarz. — À propos granatów! Jak wyniki śledztwa w stołecznych koszarach, kolego Szewczyk? — Nijak, panie szefie — starszy, szpakowaty komisarz pokręcił głową. — Dwa lata temu... Znaczy się, w czas wypadków majowych rozchodowano tyle granatów, że zbrojmistrze nijak nie mogą się ich doliczyć. Zapadła cisza, w trakcie której wszyscy zaczęli nagle patrzeć gdzieś w bok, unikając wzroku kolegów. — Parę karabinów maszynowych też się gdzieś zawieruszyło — dokończył posępnie komisarz Szewczyk. — O pomniejszej broni ręcznej już nie wspominam. — No trudno, ale przynajmniej zgadza się ewidencja tanków i pociągów pancernych! — rzucił ciężkim dowcipem Sawilski. — A czy wykryto jakieś kradzieże w zakonnych księgozbiorach? — pytanie skierowane było do Leśniakiewicza.

— Z grubsza to samo, co z granatami — wzruszył ramionami przodownik. — Muszą dopiero zrobić inwentaryzację, a ta potrwa lata. Poza tym, nie ma pewności, że ten manuskrypt odnotowano w bibliotecznej ewidencji. — Szukamy tajemnej księgi czarnej magii? — sarknął szyderczo komisarz Brycki. — W istocie, baby głupieją od groszowych romansów, ale przecież nie aż tak... — To nie jest groszowy romans, kolego Brycki! — zaoponował stanowczo Jerzy. — Tylko spis sposobów manipulowania ludzkim umysłem i doprowadzania ofiar do szaleństwa. Według moich ustaleń, może tu chodzić o metody wywoływania transu podobnego do tych, jakie praktykują obecnie ludy pierwotne, ale dostosowane do umysłowości ludzi naszej kultury. Efektem może być wytwarzanie stałych, silnych nawyków... — Ma pan na to jakieś dowody, panie kolego?! — Brycki postanowił popisać się zmysłem krytycznym. — Tylko poszlaki, ale dające do myślenia, jak choćby przypadek króla Hieronima Bonaparte, który wiosną 1812 roku okazał się całkowicie niezdolny do kierowania wojskami przeciw Rosji. Wprawdzie nigdy nie miał on talentów militarnych swojego brata cesarza, ale wcześniej wykazał dość umiejętności i energii, aby Napoleon powierzył mu dowodzenie. Aż tu nagle, w obliczu wojsk rosyjskich w Hieronimie coś się załamało, całkowicie stracił on zdolność podejmowania decyzji i zatrzymał ofensywę. Napoleon natychmiast go zdymisjonował, ale było już za późno. Niedołęstwo Hieronima Bonaparte sprawiło, że armia rosyjska wyszła cało z zastawionej pułapki, co miało duży wpływ na późniejszy przebieg tej kampanii. Co

ciekawe, ta indolencja dotyczyła tylko Rosjan, gdyż w późniejszych latach, we Francji, Hieronim kontynuował błyskotliwą karierę polityczną... — Powinieneś pan książki historyczne pisać! — burknął Brycki. — Panowie! — zmitygował ich Sawilski. — Może posłuchajmy kolegi Szewczyka, którego drugim zadaniem było... — Zasięgnąć porady ekspertów od psychologii — dokończył komisarz Szewczyk i cały się nastroszył. — Panie szefie, służba służbą, ale proszę już więcej nie robić ze mnie wariata! Ci od Freuda to jakaś banda pomyleńców! — Do rzeczy, kolego! Z kim pan rozmawiał? — Z panią Beatą Rank, tłumaczką dzieł Freuda. Ona, panie szefie, cały czas starała się mnie nawrócić i wypytywała co mi się śni. Jak przez uprzejmość powiedziałem, to... — stary komisarz poczerwieniał — zaczęła mi klarować, że za przeproszeniem... — odchrząknął — pała to męski interes i tylko jedno mnie w głowie... — Śniła się koledze pała...? — zagadnął słodko Brycki. — A co, do cholery ciężkiej, ma się śnić gliniarzowi?! — wybuchnął rozsierdzony Szewczyk. — Ano, śniło mi się, że gonię z pałą jakichś łobuzów i baba miała używanie... — Może do rzeczy! — ponaglił Sawilski. — Z tego co dałem radę wyrozumieć, panie szefie, to oni tam zajmują

się psychoanalizą, a nam chodzi o raczej o psychosyntezę — odparł po namyśle komisarz. — Według tej Rank i paru innych jej podobnych to naukowo niemożliwe, żeby namówić człowieka by przestał odczuwać ból, ale jak tak lepiej popytać, to się okazuje, że oni zupełnie nic nie wiedzą. Ledwie coś powiedzą, zaraz się z tego rakiem wycofują. Ciągle tylko powtarzają „ale jednak” i „to zależy”. Żaden pożytek z tej ich gadaniny. Każdy sąd z takimi zeznaniami pogoniłby nas na cztery wiatry. Prawda, przebąkiwali coś jeszcze o hipnozie i mesmeryźmie, ale zaraz dodawali żeby ich w to nie mieszać. — Magnetyzer — powiedział Drwęcki cicho i wyraźnie. — Wygląda na to, że ponad sto lat temu ktoś wynalazł psychologię bez żadnych „ale”. — I przez tyle czasu nikt tego nie odkrył ponownie? — zdziwił się Brycki. — Ani nie odczytał manuskryptu tego Razguninowa?! — Wygląda na to, że właśnie odczytał — stwierdził Drwęcki. — Przez wiek diariusz mógł leżeć zapomniany w klasztornej bibliotece. Raczej na pewno nie był wciągnięty do rejestru, więc inwentaryzacja może nic nie dać. Potem jednak ktoś go znalazł i zdołał rozwikłać wskazówki. Podejrzewam, że istotne znaczenie mogły tu mieć głuche litery, których we francuskiej pisowni jest wyjątkowo dużo, ale bez próbki tekstu nie da się tego sprawdzić. Musimy zdobyć jakiś fragment. — Toć w ogóle, aż czytać strach te zaklęcia! — zakpił Brycki. — Może przez okulary spawacza? — Według przekazów z drugiej ręki, ale nad wyraz wiarygodnych —

zignorował go Drwęcki — diariusz Razguninowa może zawierać rady jak dobierać słowa, które zrobią na rozmówcy jak największe wrażenie. To brzmi całkiem prawdopodobnie, przecież wszyscy lepiej, gorzej próbujemy robić takie rzeczy na co dzień. Można więc wyobrazić sobie, że Razguninow poszedł krok dalej. Podobno z tych słów układał jakby wiersze, działające tylko na osobę dla której były przeznaczone, a postronnym jawiące się jako bełkot, czy bezładna paplanina. Natomiast ofiara nie słyszała słów, tylko je czuła. Mogła też postrzegać słowa jako barwy. Pod wpływem tych niby wierszy, nieważne czy ofiara ich słuchała, czy czytała, wchodziła w trans podobny do manii lub histerii. Jeśli kontakt z magnetyzerem nie był podtrzymywany, z czasem, w ciągu kilku miesięcy psychika mogła wrócić do normy. — Skąd pan to wiesz? — spytał Szewczyk. — Rodzinna historia. — Bardzo wiarygodne... — stary komisarz wzruszył ramionami. — Na szczęście nie ścigamy ducha sprzed stu lat, ale fałszywego spowiednika, który przy okazji przekabacił kościelnego żebraka — stwierdził sucho Brycki. — Ten żebrak nazywał się Wacław Chocki — zabrał głos Sawilski. — Zwany potocznie „Dziadkiem Wickiem”. Szczęśliwie, głowa ocalała w stopniu nadającym się do identyfikacji, aczkolwiek na Oczki wysunięto pod adresem kolegi Drwęckiego cały szereg zastrzeżeń, których, rzecz jasna nie przyjąłem do wiadomości... Policjanci przy stole wymienili porozumiewawcze spojrzenia. Brycki

bezgłośnie dał brawo Jerzemu. — Najczęściej widywano go przed kościołem na Placu Grzybowskim, ale wiadomo, że żebrał też okazjonalnie pod różnymi kapliczkami, przy drogach wychodzących z miasta. Nie miał gwałtownego usposobienia, ale o swoim anielskim powołaniu zdążył wspomnieć paru znajomym w okresie ostatnich kilku miesięcy. Uważano, że zaczął fiksować. Widywano go przelotnie w towarzystwie pewnego mnicha, ale nikt nie zwrócił uwagi na wygląd klechy... — nadkomisarz zająknął się lekko. Drwęcki znał Sawilskiego dość dobrze by zgadnąć, że nadkomisarz kłamie. Na pewno sam niezależnie ustalił rysopis i miał jeszcze kilka kluczowych szczegółów, ukrytych w rękawie. Sprawa, którą interesowały się najwyższe władze państwowe i duchowne była zbyt dobrym szczeblem do kariery, aby pozwolić wspinać się po nim podwładnemu. Sukcesowi Jerzego przybył zatem pierwszy, wysoko postawiony ojciec i kolejka chętnych z pewnością miała się jeszcze wydłużyć. Tylko tego teraz brakowało, by zamiast łapać mordercę pożarli się między sobą dzieląc skórę na niedźwiedziu. Drwęcki uznał, że najrozsądniej będzie zmienić temat. — A jak tam antykwariaty? — popatrzył na Leśniakiewicza. — Jest jeden trop, panie komisarzu. Półtora roku temu u Wildera przedstawiono do wyceny manuskrypt odpowiadający opisowi. Właściciel na jakiś czas pozostawił księgę do ekspertyzy, jednak potem nie zgodził się jej sprzedać i chyba więcej się nie pojawił. Rzecz była jednak tak nietypowa, że pracownik antykwariatu dobrze zapamiętał zarówno manuskrypt jak i człowieka, który go przyniósł.

— Rysopis? — rzucił Sawilski. — Na razie nieustalony, panie nadkomisarzu. To była wiadomość z drugiej ręki, bezpośredniego świadka nie zastałem akurat w pracy. Zamierzam spotkać się z nim dzisiaj. Potem porównam jego zeznania z listą renegatów ze stanu duchownego i niedoszłych księży. Ta jednak będzie gotowa dopiero za dwa dni. — Panie nadkomisarzu! — odezwał się Drwęcki. — Chciałbym niezwłocznie zbadać ten wątek sprawy razem z kolegą Leśniakiewiczem. Czy możemy na dzisiaj zakończyć naradę? Sawilski zmarszczył brwi. Wyraźnie planował ogłosić coś jeszcze, ale się rozmyślił. — Zgoda — powiedział. — Wobec tego spotkamy się jutro o tej samej godzinie. Oczekuję, że wtedy komisarz Drwęcki zreferuje nam też pierwsze wyniki rozmów z proboszczami. — Postaram się załatwić dzisiaj obie sprawy — zapewnił Jerzy. — Wobec tego dziękuję panom. Kolego Drwęcki, proszę jeszcze zostać na słówko. — Tak, panie nadkomisarzu? — zagadnął Jerzy gdy zostali sami. — Administracja na problem z pańską trumną... — po tonie głosu Sawilskiego nie dało się stwierdzić czy jest bardziej rozbawiony, zmieszany czy zirytowany. — Trzeba anulować pańską donację, gdyż spowodowała ona niejaki paradoks w prawie spadkowym oraz naszych wewnętrznych przepisach.

— Naprawdę? — teatralnie ucieszył się komisarz. — Nasz notariusz nie zamierza umierać? — On jej nie może przyjąć, bo jemu nie przysługuje tak reprezentacyjny model. Tylko poległym w akcji. — Wobec tego niech zajmie trumnę przez zasiedzenie! — oznajmił beztrosko Jerzy. — Jak się dobrze zasiedzi, żaden komornik go nie eksmituje... — Panie komisarzu! — Sawilski spróbował być oficjalny. — Niech się pan nie wygłupia i unieważni ten testament. — Panie nadkomisarzu, obaj wiemy, że w Warszawie ani nie żyje się, ani nie umiera tak do końca serio, prawda? Inaczej już dawno wszyscy byśmy tu kompletnie zwariowali. Zresztą, nie ja zamawiałam ten gustowny mebel. Czy mogę już iść? — A idźcie do diabła! — Niezwłocznie, panie nadkomisarzu — Drwęcki wymknął się na korytarz zanim Sawilski zdążył coś dodać. — Chodźmy, zanim dyżurny rozdysponuje wszystkie służbowe samochody — powiedział Jerzy do czekającego na niego Leśniakiewicza. Tym razem jednak trudności obiektywnych nie było. Okazało się, że Drwęcki ma wóz do wyłącznej dyspozycji i to nawet z kierowcą. Pytanie kto mu go przydzielił, bo przecież chyba nie Sawilski? Bardziej prawdopodobne, że Jerzy znalazł się w osobistych łaskach

dyspozytora, ale nie była pora się nad tym zastanawiać. Pojechali prosto na Świętokrzyską do Antykwariatu Polskiego Hieronim Wilder i Spółka, gdzie Leśniakiewicz umówił się z ekspertem, który miał ponoć w rękach diariusz Razguninowa. Sprzedawca w sali głównej był uprzedzony o wizycie policji. Od razu skierował ich na zaplecze, w pogrążony w półmroku labirynt regałów z książkami, w którym z trudem zdołali zachować orientację. Przez kilka minut szukali rozmówcy bez skutku. — Panie Władysławie! — zawołał półgłosem zniecierpliwiony przodownik. — Tśśś — dobiegło zza najbliższego zakrętu. Stary antykwariusz ubrany był nietypowo jak na kogoś pracującego w stałym kontakcie z kurzem i pleśnią. Miał na sobie nieskazitelnie białą koszulę i aksamitną kamizelkę. Stał obok jednej półek i bawił się trzymanym na dłoni małym skorpionem... Leśniakiewicz zamarł z wrażenia nie widząc co robić. Nerwowo obejrzał się na Drwęckiego. Pan Władysław nie zdradzał jednak żadnych wrogich ani samobójczych zamiarów. Patrzył na skorpiona z wielką czułością. Drwęcki przyjrzał uważniej i stwierdził, że to jednak nie skorpion. Ten stawonóg miał co prawda charakterystyczne szczypczyki, które na pierwszy rzut oka mogły wprowadzić w błąd, ale nie posiadał równie typowego ogona z jadowym kolcem. Był też znacznie mniejszy, wielkością nie dorównywał nawet pająkom krzyżakom. Do tego był kosmaty.

— Cóż to za paskudztwo?! — wzdrygnął się Leśniakiewicz. — Ale co też pan mówi! — obruszył się urażony antykwariusz. — Basia to najpiękniejszy z zaleszczotków! Jest prawdziwą królową naszego antykwariatu. — To jest zaleszczotek? — upewnił się Drwęcki. — Bardzo pożyteczny pajęczak — wyjaśnił pan Władysław. — Zwłaszcza w księgozbiorach, ponieważ żywi się roztoczami niszczącymi papier i pergamin. Basia jest wyjątkowo duża jak na swój rodzaj. Z pewnością uratowała niejeden cenny starodruk, podobnie jak jej potomstwo... — Podsunął pajęczakowi palec, po czym ostrożnie przeniósł go na grzbiet najbliższej książki. Zaleszczotek powędrował w górę i skrył się w głębi regału. — Dawno jej nie widziałem, już myślałem, że umarła. Zwykle nie wpuszczamy tu obcych, żeby przypadkiem nie zrobili jej krzywdy... Jerzy chrząknął znacząco. — Tak, tak, rozumiem, zajmuję panom cenny czas — zreflektował się antykwariusz. — Zatem interesuje panów manuskrypt, który dziewiętnaście miesięcy temu przedstawiono mi do wyceny? — Tak dokładnie pan to pamięta? — zapytał Drwęcki. — Dobra pamięć w moim fachu to podstawa. Jeśli interesują panów szczegóły, zapraszam do kantorka. Tędy proszę. Pokoik na tyłach antykwariatu pełnił rolę stróżówki oraz warsztatu introligatorskiego. Oprócz przyborów do naprawy i konserwacji

książek, stał tutaj okazały samowar, aktualnie pod parą. Antykwariusz bez pytania zaczął robić gościom herbatę. Nie oponowali. Uwagę Jerzego przykuł fakt, że gospodarz nie używa chroniących przed kurzem zarękawków, a mimo to mankiety jego koszuli są śnieżnobiałe. Spinały je srebrne spinki, wypolerowane do lustrzanego połysku. Żeby utrzymać taki efekt, spinki musiały być czyszczone przynajmniej raz w tygodniu. Rękawy zaś nie mogły się zabrudzić gdyż chroniła je przed tym niezwykła precyzja i oszczędność ruchów pana Władysława, który po prostu nie dotykał niczego przypadkiem. Chwilami wydawało się, że jego świadomość kryje się w palcach i dłoniach. Ponadto, w pokoju panowała wręcz chirurgiczna czystość i porządek. Całe otoczenie, wygląd i gesty wskazywały, że mają do czynienia z człowiekiem niezwykle sumiennym i pedantycznym. Proces obsługi samowara w jego wykonaniu, miał w sobie coś z rytuału japońskiej ceremonii herbacianej. — Zatem, panowie — gospodarz rozpoczął opowieść dopiero wtedy gdy wszyscy obecni umoczyli usta w parujących filiżankach. — Wycena nastręczała pewnych trudności, gdyż z manuskryptu usunięto pierwsze i ostatnie stronice. Mówiąc wprost, wydarto je ordynarnie, krótko przed przyniesieniem księgi do mnie, na co wskazywał stan papieru na krawędziach przedarć. Siłą rzeczy nie mogłem dowiedzieć się kto jest autorem dzieła, ani dokładnie ustalić czasu jego powstania. Na podstawie stanu papieru i atramentu, szacuję go na przełom osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Pomiędzy kartkami zachowały się pojedyncze ziarenka piasku używanego do osuszania wpisów. Struktura krystaliczna i barwy tych ziarenek są zupełnie różne, co wskazuje, że właściciel podróżował w trakcie pisania tej księgi. Pod koniec na pewno korzystał z wiślanego piasku.

— Jak wyglądał obecny właściciel? — przerwał mu Jerzy. — Tego nie mogę powiedzieć, gdyż miałem tylko do czynienia z pośrednikiem podającym się za właściciela. — Skąd pan to wie? — Młody człowiek, który przyniósł manuskrypt wyraźnie nie umiał znaleźć się w swojej roli. Twierdził, że księgę niedawno odziedziczył, lecz bardzo wątpię aby pochodził ze środowiska, w którym zwykło się dziedziczyć księgozbiory z pokolenia na pokolenie. Dość komicznie udawał osobę wykształconą. Właściwie robił to jak trzeciorzędny aktor, który ukończywszy ledwie szkołę powszechną uparł się grać profesora. Bez sensu wplatał mądre słowa, których znaczenia najwyraźniej nie rozumiał. Sądząc po akcencie był to w istocie typowy warszawski andrus. — Może pan określić dzielnicę? — wtrącił Leśniakiewicz. — Warszawa zdecydowanie lewobrzeżna, natomiast dzielnica... — antykwariusz zamyślił się głęboko. — Powiśle nie... Czerniaków nie... Gdyby nie udawał kogoś innego, nie byłoby kłopotu... Hm... Jeżeli miałbym wybierać to postawiłbym na Dziki Zachód, czyli zachodnie śródmieście. — Bardzo panu dziękuję — powiedział Drwęcki. — Teraz wróćmy do książki. — Sądzę, że nie o wycenę tu szło. Ten, kto wysłał pośrednika oczekiwał raczej, że pomogę mu zrozumieć jej treść. Tak sądzę teraz. Specjalnie usunął stronę tytułową, żebym był zmuszony szukać

w tekście wskazówek do wyceny. Jednak ustalona przeze mnie wartość antykwaryczna dzieła w ogóle go nie zainteresowała. Nie wiem tylko po co wyrwał zakończenie. To oburzające barbarzyństwo! Żeby chociaż wyciął nożykiem! Ale nie, on musiał... Są ludzie którzy traktują książki jak jajka, zbić, usmażyć, zjeść i wyrzucić skorupkę! — Co pan stwierdził? — zniecierpliwił się Jerzy. — Po pierwsze to, co panowie już wiedzą, że księga pisana jest po rosyjsku, ale przy użyciu alfabetu łacińskiego i według francuskich reguł pisowni. Czytając ją tylko w ten sposób otrzymujemy coś, co dziś moglibyśmy nazwać zapiskami impresjonistycznymi, albo literaturą nowoczesną. Czytają może panowie współczesną prozę niemieckojęzyczną? Otóż... — podjął wątek gdy obaj przecząco pokręcili głowami. — Styl określiłbym jako zbliżony do Franza Kafki. Albo Joyce’a jeżeli wziąć pod uwagę obszar literatury anglojęzycznej. To jednak tylko połowa szyfru. Faktycznie dzieło to napisane jest po grecku, ściślej mówiąc greką klasyczną, należy tylko czytać pierwsze, drugie lub trzecie sylaby słów, zależnie od tego czy jest to rzeczownik, czasownik czy przymiotnik. Dodatkową trudność stanowi fakt, że właściwy tekst zawiera szereg niezdefiniowanych neologizmów, znanych tylko autorowi. Generalnie jednak, jest to traktat naukowy z zakresu psychologii. Podejście do człowieka dość dziwne, rzekłbym prekursorskie i w tym kryje się jego największa wartość dla historii nauki. Nie bez znaczenia jest też wizjonerstwo literackie. Autor pisał w tak przemyślny sposób, że obie warstwy znaczeń jego testu nie przeszkadzają sobie wzajemnie. Znać tu niezwykłą plastyczność w operowaniu słowem. To, bez dwóch zdań, był prawdziwy geniusz lingwistyczny i naukowy. Wartość antykwaryczna dla znawców znaczna, mogłaby sięgać dwóch tysięcy

złotych. Jak mówiłem, o tę sumę mnie jednak nie zapytano. Rozmowy skończyły się w momencie gdy wskazałem sposób w jaki należy odczytywać słowa greckie. — Czy podejrzewa pan, że teoria psychologiczna przedstawiona w tej księdze mogłaby być nadal aktualna? — spytał Drwęcki. — Nie wiem, nie znam się na tym, ale chyba jest to prawdopodobne. Początkowo wykluczałem taką możliwość, sądziłem, że mam do czynienia z opowieścią fantastyczną, ukrytą w nietypowej narracji szkatułkowej. Czymś w rodzaju Pamiętnika znalezionego w Saragossie naszego Jana Potockiego, ale o bardziej wyrafinowanej formie. Ująłbym to tak, że u Potockiego mamy więcej szaleństwa, tu zaś więcej geniuszu... Dobrze, przepraszam, już wracam do meritum! Otóż, moi panowie, dokładnie w zeszłym roku w Związku Sowieckim ukazało się to... — gospodarz wstał i zdjął z półki oprawiony w skórę tom z tytułem wytłoczonym złotą cyrylicą. Podał go Jerzemu. — Iwan Pawłow Wykłady o czynności mózgu — odcyfrował powoli komisarz. — Niektóre spostrzeżenia są zdumiewająco podobne! — oznajmił podekscytowany antykwariusz. — Autor tego starego diarusza pisze wprost, że ludzi można tresować niczym psy, a Pawłow między wierszami też sugeruje taką możliwość. Aż skóra cierpnie kiedy pomyśli się czego ten bolszewicki profesor nie ujawnił! I czym mogą teraz zajmować się jego uczniowie... — A czego nie ogłoszono? Ma pan jakieś przypuszczenia? — zainteresował się Leśniakiewicz.

— W miarę dokładnie odcyfrowałem zapiski tego anonima dotyczące budzenia poczucia winy. Jest tam konkluzja, że można człowieka tak przekabacić, że uwierzy on, że jest winien niesłychanych zbrodni i sam będzie na siebie domagał się jak najsurowszej kary. U Pawłowa znalazłem podobny wywód, ale bez tej konkluzji, chociaż wyraźnie się nasuwała. Podejrzewam, że ją utajniono. Podobny charakter mają uwagi dotyczące fanatyzmu. Według mnie, stąd tylko krok do czegoś w rodzaju technologii produkcji sekt. Człowiek poddany takim zabiegom, wykona każdy rozkaz i nawet nie pomyśli, że może być jakieś „ale”. — Psychologia bez „ale”... — powtórzył jak echo Leśniakiewicz. — Słucham? — nie zrozumiał pan Władysław. — Czy robił pan jakieś notatki? — spytał Drwęcki. — Ależ oczywiście! Przetłumaczyłem kilka fragmentów manuskryptu. Niestety, ukradziono mi je podczas włamania do domu, pół roku temu. — Który komisariat prowadził śledztwo? — Przykro mi... — zmieszał się antykwariusz. — Nie zgłosiłem tego na policję, bo poza tymi zapiskami nie zginęło nic szczególnie cennego. A miałem na półce kilka prawdziwych białych kruków. — Podejrzewa pan kogoś? — Oczywiście. Tego młodego człowieka, który podawał się za właściciela manuskryptu.

— Czy zechciałby pan przejrzeć naszą kartotekę? — Kiedy tylko panowie sobie zażyczą. — Teraz. Sprawa jest nie cierpiąca zwłoki. — Jestem do dyspozycji! — oznajmił antykwariusz wstając z krzesła.

17. Dziki Zachód Tak, to zdecydowanie nie była rodzina, w której dziedziczyło się stare księgi. Raczej puste butelki, szmaty z trzeciej ręki i wszelki szmelc, jak choćby tę zawieszoną na ścianie przerdzewiałą balię. Z daleka widać było, że jest dziurawa, ale z pewnością mogła się jeszcze do czegoś przydać, więc jej nie wyrzucono. Wszyscy domownicy zaś, od lat mieli znacznie ważniejsze sprawy na głowie niż przyziemne drutowanie miski. Co zaś się tyczy dziedzicznych manuskryptów, jedynym rodzajem, jaki mógł wchodzić w grę w tym przypadku były odpisy wyroków sądowych, gdyby od razu demonstracyjnie nie wieszano ich na gwoździu w wychodku. Pan Władysław znalazł pośrednika po zaledwie kwadransie spędzonym w kartotece. Antykwariusz przewertował albumy jak maszyna, nie poświęcając na każde zdjęcie więcej niż trzy sekundy uwagi, po czym bez wahania wskazał niejakiego Michała Sobczyka, lat dwadzieścia trzy, wykształcenie podstawowe pełne, ale z kolejnych trzech szkół zawodowych relegowany za brak pilności. Notowany za kradzieże, paserstwo i rozboje na studentach, to ostatnie stanowiło jedyny kontakt Sobczyka z wyższym wykształceniem. Wszakże trzeba było mu oddać sprawiedliwość, że wyglądał inteligentnie. Nos, póki co, miał cały, wszystkie zęby, żadnych szram na gębie. W porządnym ubraniu faktycznie mógł wejść do eleganckiego antykwariatu nie budząc podejrzeń personelu. Do tej pory Sobczyk odsiedział w sumie dwa lata i był doskonałym kandydatem na przestępcę z nawyknienia, jak jego ojciec, dziadek i pradziadek. Reprezentował typową złodziejsko-bandycką dynastię, wywodzącą się od byłego katorżnika, bynajmniej nie politycznego,

który po odbyciu kary otrzymał administracyjny nakaz osiedlenia się na peryferiach prowincjonalnego miasta Cesarstwa Rosyjskiego, czyli zachodnich obrzeżach Warszawy, które do tej pory stały się śródmieściem europejskiej stolicy. Podobnych rodów żyło w tej okolicy wiele. Wystarczająco dużo, aby powstrzymać czas i postęp oraz wygenerować w tkance miasta kolejną enklawę, którą cywilizowana historia zwykła rozsądnie obchodzić szerokim łukiem, by nie oberwać gazrurką. Linie tramwajowe omijały ten rejon. Właściwie należałoby go nazwać Dzikim Wschodem, bo kwitnące tu obyczaje przeniesiono żywcem z przyuralskich prowincji Imperium, ale w ostatnich latach, od czasu gdy w kinach pojawiły się amerykańskie westerny, z upodobaniem zaczęto nazywać tę część śródmieścia Dzikim Zachodem. Jego granice wytyczały ulice Żelazna od wschodu, Towarowa od zachodu oraz Aleje Jerozolimskie i Ogrodowa, odpowiednio od południa i północy. W roli Wielkiej Prerii można byłoby obsadzić Plac Kazimierzowski gdzie kowboje-policjanci nieustannie gonili Indian-złodziei, broniąc osadników, czyli klientów tamtejszej hali targowej. Trzymając się tej analogii, przylegający do północno-zachodniego narożnika Dzikiego Zachodu bazar na Placu Kercelego robił za Alaskę, gdzie wrzała nieustanna gorączka złota. Brakowało tylko żywego Charliego Chaplina, ale jego sobowtórów można było mieć na życzenie, hurtem i detalicznie... Aktualnie jednak Drwęcki nie był w nastroju żartów. Odechciało mu się malowniczych porównań w chwili, gdy wchodząc tutaj, na trzecie piętro zapuszczonej oficyny w podwórku kamienicy przy Wroniej, na półpiętrze omal nie wdepnął w ludzkie gówno, zrobione dokładnie pośrodku podestu. Szyby na klatce były powybijane, a mimo to śmierdziało tak, jakby okna zamurowano na głucho. Obrzydzenie przeszło w głuchą wściekłość gdy towarzyszący mu mundurowy, wyraźnie oswojony z podobnymi widokami, skwitował sytuację

radosnym stwierdzeniem, że oto ich śledztwo przyniosło już pierwszy konkret... — Gdzie jest syn, pani Sobczyk?! — zapytał po raz drugi starą, zapuchniętą pijaczkę, walcząc z nagłą, przemożną chęcią by złapać ją za kark, wywlec na klatkę i zrobić z nią to samo, co zwykło się robić z kotem przyuczając go do czystości... Na drugim planie świadomości błąkało się zdumione pytanie, gdzie u licha, podział się jego szacunek do kobiet? — Na mszy w kościele — oznajmiła baba z jawną drwiną, jakby specjalnie chciała sprowokować policjantów do rękoczynów. To jednak Drwęckiego całkowicie uspokoiło. — Nie zapisał się aby do jakiego kółka różańcowego? — rzucił od niechcenia. — A żebyś salcesonie wiedział! — prychnęła matka kryminalisty. — To zawsze był taki więcej porządny chłopak... — Z szacunkiem, szantrapo, do pana komisarza! — nie wytrzymał mundurowy. — Bo na posterunku inaczej zaśpiewasz! — Spokojnie — pohamował go Jerzy. — A ja tej pani mimo wszystko wierzę. Ludzie się przecież zmieniają, prawda? — Przybrał najbardziej naiwny wyraz twarzy i ton głosu, na jaki było go stać. Jeszcze lepiej uwiarygodnił go mundurowy, któremu na takie dictum jawnie opadła szczęka. — A pewnie, pewnie, pan komisarz zna się na ludziach jak mało kto!

— przytaknęła chytrze pijaczka. — Kto z tego stowarzyszenia mógłby za synem zaświadczyć, żebyśmy nie musieli go więcej o nic podejrzewać... — Idźcie do księdza Marcelego. On wam powie. — Taki niezbyt stary, bez brody, chodzi w brązowym habicie? — No... — skinęła twierdząco głową i w tym momencie najwyraźniej zdała sobie sprawę, że może powiedzieć za dużo. — A ja tam nic nie wiem, szukajcie go sobie sami! — A syn pewnie teraz na Kercelaku interesy robi, co? — No pewnie! Tam go sobie łapcie — wyszczerzyła się drwiąco. — Dziękuję i do widzenia — Drwęcki ruszył do drzwi. Zszedł na dół nie patrząc pod nogi. — Pan komisarz chce teraz łapać tego gnojka na Kercelaku? — zaniepokoił się mundurowy, gdy znaleźli się na ulicy i policjant spostrzegł, w którą stronę idą. — Nie uchodzi! Przecież... — Znam zasady! — uciął gniewnie Jerzy. — Jeśli go tam spotkam, nie tknę nawet palcem. Nadam sprawę naszym kapusiom. A wy, posterunkowy, jesteście wolni. — Skoro tak... — mundurowy odetchnął z ulgą. Po rozmowie z Sobczykową niechybnie uwierzył, że ma do czynienia z matołem

awansowanym na komisarza dzięki rodzinnym koligacjom. Chociaż w sumie powinien być dumny ze swego talentu aktorskiego, przynajmniej jeśli chodzi o udawania głupka, Drwęcki poczuł się dotknięty. Wszak wszyscy, nawet najtępszy carski stójkowy w swoim czasie, wiedzieli, że na Karcelaku nie ściga się żadnych przestępców. Plac Kercelego to teren eksterytorialny, bez mała gangsterska ambasada. Rzecz jasna, nie chodziło o żadną dyplomację, tylko praktyczną konieczność. Stale kłębił się tu zbyt gęsty tłum by ryzykować strzelaninę. Przestępcy nie mieli w tym względzie żadnych skrupułów, dlatego aresztowanie tutaj jakiegokolwiek oprycha na pewno skończyłaby się próbą odbicia go przez kompanów i nieobliczalnymi, krwawymi zamieszkami. Tego wymagały bandycki honor i utarty zwyczaj, tak że potem wszystkiemu winna byłby policja. Poszukiwanego delikwenta można było jedynie śledzić i czekać aż wystawi nos poza granice targowiska. Posądzenie Jerzego, że o tym nie wie i to jeszcze przez byle krawężnika było jak policzek. Drwęcki zostawił mundurowego na Wroniej, oschle nakazując mu odesłać służbowy samochód, po czym skręcił w Krochmalną. Idąc spacerowym krokiem starał się odzyskać dobry nastrój. Na Kercelaku nie był od dwóch lat, ponieważ właśnie tutaj z największym prawdopodobieństwem mogła dosięgnąć go zemsta kompanów Zielińskiego. Właściwie to napaść byłaby pewna jak w banku. Na dobitkę, Jerzy byłby tu oficjalnie bezbronny, gdyż regulaminy policji państwowej nie przewidywały noszenia i używania osobistych sprężynowców. Z tej racji Sawilski nie mógł służbowo posłać go na bazar z żadną sprawą, a prywatnie też odradzał. Nie szło o to, że Jerzy nie poradziłby sobie z nożem. Był chłopakiem z Woli, do pierwszej walki z kosą w ręku stanął w wieku lat dziesięciu, by pogonić ściągającego haracz drugoroczniaka, ale teraz

decydująca była powaga służby. Na miły Bóg, panie Drwęcki, komisarz z nożem?! Co na to gazety? Ten argument Sawilskiego był, niestety, nie do odparcia. Krótko mówiąc, osobisty pożytek z pojedynku na Wilczej Wyspie był taki, że Jerzy mógł wreszcie sam przyjść na bazar, przejrzeć płyty z najnowszym amerykańskim jazzem i coś sobie wybrać, bez zdawania się na pośredników oraz wysłuchiwania ironicznych uwag na temat „murzyńskiej muzyki”. Kiedy stary antykwariusz rozpoznał swego niedoszłego klienta i okazało się, że trzeba go szukać w tej części miasta, ucieszony Drwęcki postanowił połączyć przyjemne z pożytecznym, czyli zakupy ze zgarnięciem młodego Sobczyka. Tylko, że po wydarzeniach ostatnich dwóch kwadransów ów pożytek wydawał się wątpliwy, a przyjemność dyskusyjna. No, chyba że imię Marceli miało jakieś znaczenie dla sprawy...? Przed Jerzym otworzył się Plac Kercelego. Wujaszek Hiacyntus opowiadał kiedyś przy obiedzie zmyśloną na poczekaniu facecję, że w Warszawie bohater Wehikułu czasu Wellsa nie musiałby używać tytułowej machiny. W zupełności starczyłoby żeby jeździł tramwajami, bo co przystanek to inny świat i epoka. Wyprawa Jerzego piętnastką na Żoliborz była tego doskonałym przykładem, lecz daleko nie jedynym. W przeciwną stronę, kolejką elektryczną wzdłuż Puławskiej jechało się prosto w czasy Księstwa Warszawskiego. Podobnie tramwajem linii „A”, kierunek Okęcie Folwark. Pasażer dojeżdżał i się dziwił, czemu to pod Raszynem już się nie biją? Jak mogli nie zaczekać?! Przebijała to Praga i kolejka Grochowska, którą dojechawszy w rejon Kaczych Dołów człowiek zaczynał się bać, że wpadnie w ręce wojów księcia Trojdena, przyczajonych w zasadzce na dzikich Litwinów. Można było też do

litewskiej wycieczki się przyłączyć i wyruszyć z nimi Radzymińską na Elsnerów by złupić obozujących pod Ząbkami Samojedów... Jednak to wszystko nic wobec Woli. Wyprawa na zachód stolicy to był już misz-masz totalny. W centrum europejska metropolia, zaraz potem Dziki Zachód. Idąc stamtąd bardziej na południe wkraczało się w futurystyczne pandemonium rodem z Metropolis Langa, rozciągające się przy Kolejowej, gdzie zainstalowano wszystkie fabryki wymagające bezpośredniego dojazdu pociągów towarowych, plus gazownia i elektryczna pajęczyna linii wysokiego napięcia. Zbaczając na północ szło się na Kercelak — Alaskę... Nie. To porównanie było jednak zbyt głupie! Drwęcki na swoje usprawiedliwienie miał to, że dawno tu nie był i wspomnienia zbytnio mu się uładziły. Plac Kercelego to był, co tu dużo gadać, przeniesiony z XIII wieku fragment Imperium Mongołów w szczytowej fazie podbojów. Fakt, męskie kapelusze oraz inne szczegóły garderoby może niezbyt dokładnie do tego porównania pasowały, ale tu przede wszystkim liczyły się ekspresja i dynamika życia wielkiego i małego świata, półświatka oraz wszelkich innych ułamków świata, objawiających się na każdym kroku w osobliwych kombinacjach. Proszę wziąć bazar z Samarkandy i dodać do tego warszawską fantazję i dziadowski fason. Wyjdzie po prostu Kercelak, za którym jednak zamiast Indii i Chin zaczynała się właściwa, wiecznie zbuntowana, czerwona Wola, na niej wzorcowe robotnicze osiedle Jerzego przy Bema i Ludwiki, skąd zaraz trafiało się dokładnie na Księżyc, pokryty kraterami wyeksploatowanych glinianek wzdłuż Elekcyjnej. Potem reduta wolska, gdzie zawieruszyły się nieodnalezione do tej pory zwłoki generała Sowińskiego i wreszcie cmentarz mariawicki, przy którym miały pętlę wrony oraz tramwaje linii dwadzieścia trzy.

Jednak najpierw Kercelak... Rzędy bud i baraków, drewnianych i murowanych, ale jeden w drugi wyglądających tak, jakby miały się zawalić od trzaśnięcia drzwiami. Rzeczom nieistotnym, jak opakowanie i dekoracja wystawy, uwagi nie poświęcano. Liczyła się wyłącznie jakość towaru oraz umiejętność jej wmawiania. W gąszczu straganów różnice między kupującymi a sprzedającymi zacierały się w sposób doskonały, przechodząc przez wszystkie możliwe i niemożliwe stadia pośrednie. Setki straganów i sprzedawców, siedzących, stojących, chodzących i wyskakujących znienacka zza węgła, z propozycją kupienia sznurowadeł lub kolumny Zygmunta, bo uważasz pan, stara idzie na wymianę, pewny cynk z magistratu, rewelacyjny kamień na nagrobki! Jak nic zaraz rozdrapią! Co, nie wchodzisz, pan? I słuszną masz pan rację! Bo co tam kolumna, panie! Taka okazja! Cały pociąg pancerny na złom z demobilu, łapiesz pan?! Okazja nie z tej ziemi!, nie ma co się zastanawiać! Tu, w tym w lokalu pan mecenas zapisy zbiera i na mur, beton poświadcza notarialnie... Klient sam na sam z własnymi myślami w żadnym wypadku pozostawiony być nie mógł, bo taki klient grymasi i za mało kupuje, należało zatem wniknąć w jego umysł, opanować świadomość, rozbudzić potrzeby... Szukasz pan płyty? A co pan powiesz na psa, najlepszy przyjaciel człowieka i życie może uratować. Mój szwagier, panie to... No dobra, jaka ta płyta? Włoski marmur, z samej Carrary, może być? Dobra, żart! Kuzynka ma patefon i całą kolekcję płyt, możesz pan wpaść i przejrzeć, tu zaraz niedaleko, a ona sama też ładnie zagra jak jej korbką zakręcić... Chętna jest, a do tego prawiczka... A może nowy płaszcz? Kapelusz na zmianę? Psst, brylanciki od uciekiniera z Bolszewii, całkiem za bezcen... Ach, ty ziołzia lampucero!!! W mojej śmietanie mąka?!!

Drwęcki płynął przez tłum, który dla niego nie był jednak całkiem anonimowy. Bezbłędnie wyławiał twarze z kartoteki, a tamci równie pewnie rozpoznawali jego. Nie było grymasów niechęci. Drugie wyzwanie i pojedynek w tej samej sprawie były wykluczone, zaś atak znienacka odebrałby honor. Mimo to, niebieskie ptaki wyraźnie skupiały się wokół Jerzego. Domyślał się czego chcą i nie musiał czekać na to długo. W pewnym momencie z tłumu wyłonił się Resor, za nim trzech kompanów, których danych osobowych Drwęcki nie miał ochoty sobie teraz przypominać. Bandyta minę miał uroczystą, a w dłoniach trzymał butelkę wódki i pęk musztardówek. — Panie komisarzu! — oznajmił. — Za Cyrkowca! Jerzy skinął głową i wziął jedną z musztardówek. Pozostałe Resor rozdał kompanom, następnie rozlał wódkę. Zbliżył się do nich przejęty chłopaczek, trzymający w obu dłoniach wielki słój kiszonych ogórków. Wszyscy unieśli szkło i z uwagą wpatrzyli się w Drwęckiego. Czekali co teraz powie, od tego zależała legenda. — Cyrkowiec walczył do końca — powiedział Jerzy. — Dostał odłamkiem granatu, potem dwie kule, a mimo to nie wypuścił broni. Padł dopiero po trzecim strzale. Tamci skinęli głowami i ulali trochę wódki na ziemię. Drwęcki za tych co garują, demonstracyjnie nie ulał. — Za Cyrkowca! — powtórzył Resor.

Zgodnie wypili, wdeptali puste szkło w ziemię, zakąsili ogórkami. Nikt już nic nie powiedział. Na koniec Resor i reszta nieznacznie uchylając cyklistówek z powrotem rozpłynęli się w tłumie. Jerzy bez dalszych przeszkód dotarł do straganu z płytami. Dłuższą chwilę grzebał w pudle z nowościami, czekając na moment gdy zostanie tu sam na sam z właścicielem interesu. Wtedy wyjął jedną płytę i wskazując na nią palcem pochylił się ku brodatemu sprzedawcy, jakby o coś pytał. — Michał Sobczyk — powiedział półgłosem. — Z Wroniej 15A. Jednak najbardziej potrzebny jest ten, dla którego Sobczyk pracuje, może udawać księdza lub mnicha. — W porządku komisarzu — sprzedawca mową ciała wyraził stanowcze przeczenie, chwycił inną płytę i zademonstrował ją z pełną pantomimiczną ekspresją, jakby polecał z całego serca. — Rozejrzę się i dam znać, ale od wczoraj mamy tu nową sytuację, więc można by też załatwić tę sprawę całkiem inaczej, zwłaszcza pan komisarz osobiście... — Znaczy, jak? — Pan może otwarcie iść do „Aleksandrówki” i przedstawić sprawę dintojrze, rzecz jasna przez pośrednika, bo panu nie pokażą twarzy. Oni tam obradują cały czas. Po przymknięciu Taty zrobiło się nagle strasznie dużo spraw do załatwienia. — W porządku, spróbuję, ale i wy dopilnujcie Sobczyka. — Ma się rozumieć. A może by, pan komisarz to wziął? Swing prosto

z Nowego Orleanu! — Za ile? Ostatecznie Jerzy kupił dwie płyty. Jednak zanim dotarł do przystanku tramwajowego na Chłodnej dał sobie wcisnąć jeszcze nierdzewny, stalowy grzebień oraz puszkę pastę do butów. Handlarz, który zastąpił mu drogę, bezbłędnie wyczuł nastrój zadumy i poalkoholowego rozluźnienia, wobec czego fachowo dopilnował aby ofiara nie znalazła w porę żadnych słów wymówki. Na obiad Jerzy dotarł punktualnie. Nie uratowało to go jednak przed domową inkwizycją. Marysia poczuła od niego wódkę i nie przyjęła bagatelizującego tłumaczenia w stylu „taka służba”. Prawdę mówiąc, używając tego zwrotu Drwęcki tylko pogorszył sprawę. Marysia oświadczyła, że nie życzy sobie męża pijącego w biały dzień w pracy, bo do czego to doprowadzi? Kiedy po stronie wnuczki stanęła równie rozgniewana babcia, nie pozostało nic innego, jak przyznać się do wszystkiego i wyjaśnić, że chodziło tu o rodzaj stypy po własnoręcznie ukatrupionym bandycie. To wyjaśnienie obie panie zaakceptowały, aczkolwiek nie bez zastrzeżeń. — A ty Jerzyku po każdym łobuzie w taki sposób wątrobę sobie psuć zamierzasz? — zapytała zdegustowana babcia Irena. — Następnym razem, jak będziesz do kogoś strzelał proszę pomyśleć o rodzinie! Jaki przykład swoim dzieciom będziesz dawać? Że każdy powód dobry by się napić?! O niewinnych dzieciach kata też proszę czasem pomyśleć! One głodne, a ty pijany, ładnie to tak?! Co to za porządki? — Tak, oczywiście, święte słowa... — wykrztusił Jerzy zupełnie skołowany tą logiką, a najbardziej spostrzeżeniem, że staruszka nie

żartuje. — Chodźmy do stołu — wujaszek Hiacyntus poklepał go po ramieniu. — Trzeba pogodzić się z tym, że pewne sprawy nas przerastają. — Ależ tu naprawdę nie ma co przerastać! — Marysia wzięła się pod boki całkiem jak stojąca za nią babcia. — To jest, proszę wujaszka, całkiem łatwe. Nie dość, że od stu lat ciągle robicie z nas młode wdowy, to jeszcze, dopóki żyjecie, chcielibyście żyć po swojemu i nami rozporządzać? O, co to, to nie! Albo jedno, albo drugie! Skoro mam mieć męża krótko, chcę mieć coś do powiedzenia. Proszę pana narzeczonego pod pantofel! Jerzy intensywnie szukał języka w gębie i nie mógł znaleźć. — W rzeczy samej — pokiwał siwą głową weteran. — Zdała panna maturę! — Wojna to wojna, a dom to dom! — oświadczyła babcia cofając się do kuchni. — Ręce umyte?! Rozmowa przy obiedzie była dyplomatyczna. Dotyczyła kanałów na Marsie. Każdy bardziej przyziemny temat, jak na przykład ustalenie daty ślubu, niewątpliwie doprowadziłby do kolejnego spięcia. W kwestii Marsa natomiast wszyscy szybko osiągnęli konsensus. Wprawdzie wujaszek Hiacyntus stanowczo odpierał przypuszczenia Jerzego, że może tu chodzić o złudzenie optyczne, ale obaj zgadzali się, że może tam być życie. Marysia zauważyła, że wcale nie muszą to być istoty mądrzejsze i wyżej rozwinięte od nas, a być może wymagające braterskiej opieki Ziemian. Skutkiem tego babcia Irena ujawniła się jako zwolenniczka kosmicznej ekspansji aby jak

najprędzej zanieść kosmicznym poganom światło prawdziwej wiary. Powiedzieć, że po posiłku w gronie rodziny Drwęcki z ulgą wrócił do tropienia mordercy byłoby informacją nieścisłą i nieprawdziwą. Ulga to była tylko w pierwszym wrażeniu. Kiedy Jerzy głębiej się nad tym zastanowił stwierdził, że czuje się naprawdę dobrze, jego myśli nabrały jasności, a chęć działania niewątpliwie wzrosła. Najwyraźniej chwilowe oderwanie się od sprawy korzystnie przysłużyło się jego zdolnościom detektywistycznym. A nie ulegało wątpliwości, że gdyby nie nagłe przenicowanie mózgu w wykonaniu obu pań, Jerzy cały czas jałowo obracałby w myślach wciąż te same wątki śledztwa, raczej na pewno do niczego sensownego nie dochodząc. Może więc w tym szaleństwie była metoda? Co więcej, popołudniowe dochodzenie zaczęło się dobrze. Proboszcz z kościoła przy Placu Zbawiciela był znacznie bardziej przyjazny od swego poprzednika. Dobrze pamiętał dziwnego spowiednika, który zjawił się parę miesięcy temu i nie robił problemów z tajemnicą spowiedzi. Okazało się, że przebieraniec i tutaj próbował wykonać tę samą sztuczkę ze spowiedzią u gospodarza świątyni, ale tym razem proboszcz wymówił się brakiem czasu. Tajemniczy mnich więcej się nie pojawił, ale tej jednej wizyty starczyło, by Drwęcki zyskał niemal pełny rysopis, pasujący do tego, który udało się ustalić na Placu Grzybowskim. Co więcej, znów padło imię Marceli, którego przybysz użył zanim poprosił o spowiedź. Teraz brakowało już tylko nazwiska. Natomiast adres musiał znać młody Sobczyk... Wobec tego sukcesu, Jerzy zupełnie spokojnie przyjął odmowy udzielania informacji i zapewnienia o konflikcie sumienia w kolejnych odwiedzanych świątyniach. W żadnej z nich nie odmówiono bowiem konfratrowi pragnącemu pilnie ulżyć swojej duszy. Logikę

trójwartościową Drwęcki zostawił teraz w spokoju. Tylko po minach rozmówców wnioskował jak bardzo musi im ciążyć to, co usłyszeli w konfesjonale. Sprawca najwyraźniej dobrze się bawił, a cynizm był jego drugim imieniem. Żegnając się z kolejnymi przygnębionymi kapłanami, komisarz zapewniał, że całkowicie rozumie ich i współczuje. Wtedy jeden z duchownych nie wytrzymał i w kruchcie, pod adresem penitenta padło słowo „skurwysyn”. Kiedy po zmierzchu Jerzy wszedł do wolskiej knajpy „Aleksandrówka” trzech typów siedzących w rogu zadymionej sali natychmiast schowało ręce pod stół. Dwóch innych podeszło do bufetu i niby przypadkiem stanęło przy drzwiach prowadzących do izby dla lepszych gości. Drwęcki nie zamierzał oglądać obradującego tam grona. Owszem, był ciekaw jak wyglądają członkowie dintojry, ale wiedział dobrze, że taka próba natychmiast zerwałaby kruchy, nieformalny sojusz, jaki tu mieli od wczoraj. Zajął więc wolny stolik na uboczu i spokojnie czekał na kelnera. Ten zjawił się dopiero po dłuższej chwili, gdy upewniono się, że policjant nie przyszedł tu niczego konsumować i nie odejdzie zniechęcony leniwą obsługą oraz brudem, od którego w głównej sali „Aleksandrówki” było wręcz lepko. Dystyngowanych gości tutaj nie oczekiwano, wręcz przeciwnie, a ferajnie brak czystości nie przeszkadzał. Z kolei inspektorzy Państwowego Zakładu Higieny byli w zdecydowanej większości ludźmi zrównoważonymi, bez skłonności samobójczych. — Pan szanowny życzy...? — starszawy kelner w poplamionej koszuli machnął ścierką nad stołem przed Jerzym, symbolicznie przecierając blat. Faktycznie tkanina chyba nie dotknęła mebla. Nie przejęły się nią nawet muchy spijaniałe od resztek rozlanego piwa.

— Wódkę i śledzika, proszę. — A konkretnie, co ma być? — Niejaki Michał Sobczyk z Wroniej piętnaście, głowa na tacy. — Swojaka na psie żarcie mielibyśmy parcelować? — Wspólny interes. Młody Sobczyk zna gościa, który Tatę Tasiemkę wkręcił w paragraf. — I tak też pan do mnie mów! — Tym razem ścierka porządnie wyszorowała stół. — Śledzik, znaczy się, z octu czy z oleju? — Z olejem. — Słuszny wybór, bo, uważa pan władza, z octem śledzia firma nie prowadzi. Panowie złodzieje, takom aluzjom gotowi poczuć się urażonymi... — mrugnął porozumiewawczo. — Ale już służę najuprzejmiej! — Kelner odwrócił się w stronę bufetu. — Młody, nalewaj lornetę! — zwołał do pomocnika za ladą. — A do tego szanownemu panu podasz rybkę z rodziny zakąsek! Drwęcki uśmiechnął się pod nosem poznając szkołę Fiszera. — A salceson nie może być? — bezczelnie wyszczerzył się pomocnik. Momentalnie dostał w pysk od bufetowego. — Nie znasz gościa, to morda w kubeł! Przepraszam za tego wsioka — bufetowy zwrócił się do Jerzego. — Ja sam zaraz szanowną władzę

obsłużę! Tymczasem kelner, który przyjmował zamówienie przeszedł do drugiej sali, zabierając po drodze talerz z wędlinami. Nie było go kilka minut, w trakcie których Drwęcki zdążył wypić jedną z dwóch podanych mu setek wódki i uporał się z połową śledzia. Kiedy kelner wrócił, ruszył prosto do komisarza. — Sprawa weszła na wokandę — powiadomił go półgłosem. — Proszę czekać, mogą o coś pytać. — Rozumiem — skinął głową Drwęcki i zabrał się za śledzia. Kończąc zakąskę dyskretnie rozglądał się po sali. W istocie była to nie restauracja, lecz sądowa poczekalnia. Parę stolików dalej jakiś młody ulicznik pocił się ze strachu nad postawionym przed nim dla niepoznaki kuflem piwa, którego nie ośmielił się tknąć, mimo że już całkiem opadała piana. Czekającego na wyrok młokosa pilnowało dwóch siedzących po bokach starych worychów, udających wielkie zainteresowanie talerzami wystygłych flaków. Zdaje się, sprawa chłopaka nie była gruba, bo gdyby w grę wchodziło gardło, nie sprowadzano by go tutaj i nie dawano szansy wytłumaczenia się. Pewnie okradł swojaka z ferajny i teraz wsiała nad nim perspektywa połamania paru kości. Przy innych stoliku, też przy wietrzejącym piwie oraz nietkniętych parówkach siedziało dwóch patrzących na siebie spode łba oprychów. Ci pewnie czekali na rozstrzygnięcie jakiegoś osobistego sporu. Trochę dalej, dwie prostytutki przytulały i dodawały otuchy zapuchniętej od płaczu koleżance ze świeżą szramą biegnącą przez czoło i policzek.

Co by o dintojrze nie mówić, działała szybciej niż państwowe trybunały, które sprawności mogłyby się od niej uczyć. Po kwadransie do chłopaka przy piwie wyszedł posłaniec z bocznej sali i powiedział coś, po czym tamten się skulił. Dwaj towarzysze niby z troską ujęli młodzika pod ramiona i wyprowadzili z lokalu. Sprawę Drwęckiego postanowiono rozpatrzyć poza kolejnością, o czym upewniły go ponure spojrzenia pozostałych interesantów. Człowiek pełniący rolę sądowego woźnego zawiadomiwszy oczekujących, przysiadł się na chwilę do stolika komisarza. — Skąd wiadomo, że Sobczyk ma z tym coś wspólnego? — zapytał siląc się na prokuratorski ton. — Tajemnica śledztwa — odparł Jerzy. — Znaczy wystawił go jakiś kapuś... — pokiwał głową pomocnik dintojry. — Nie potwierdzam i nie zaprzeczam. — Wobec tego jak mamy dać wiarę? — Słowo Drwęckiego. — Cóż, w innych okolicznościach... — W innych okolicznościach przyrody nieożywionej — wycedził Drwęcki nieznacznie podnosząc głos — to byście Więzik siedzieli u mnie w urzędzie na dołku i gadalibyśmy całkiem inaczej Cieszcie się więc, że chwilowo mamy sztamę i nie muszę o tym liście gończym

pamiętać, ale wódka już mi się grzeje i anielska cierpliwość się kończy! — Dobrze, dobrze, powiem co i jak — opryszek podniósł się szybko i zniknął za drzwiami. Poszło piorunem, aż za szybko. Nie minęło półtorej minuty gdy Więzik wyszedł ponownie i skierował się do typów w rogu sali, na których Jerzy zwrócił uwagę w pierwszej chwili po wejściu. To musiała być ochrona dintojry. Usłyszawszy wiadomość przekazaną przez posłańca, dwóch wstało i niespiesznie podeszło do Jerzego. Stanęli przy stoliku patrząc z góry na komisarza. — Jeszcze tak nie było, żebym się psom wysługiwał... — wycedził niższy z nich przez szczerby w zębach. — Dla Taty robimy! — Zmitygował go wyższy, lepiej ubrany. — Bez ujmy. — A mnie się to, taka blać, nie podoba! — Mnie brachu, w sumie sumując też tak jakby... — Macie zaprowadzić do Sobczyka — uciął dywagacje Drwęcki. — Więc prowadźcie! — Wstał, pozostawiając na stole nietkniętą drugą setkę wódki. Gdyby nie afera przed obiadem na pewno teraz by ją dopił... Znaczy się, resocjalizacja przyszłego męża panny Marii Jabłonowskiej przebiega prawidłowo, podsumował się sarkastycznie. Czyżbym, pomyślał zaintrygowany, naprawdę miał zadatki na pantoflarza?

Obaj bandyci na widok jego uśmiechu nastroszyli się jeszcze bardziej. Pewnie uznali, że to z nich się śmieje.

18. Parada niespodzianek Szczerbaty przedstawił się jako Wcira, elegant kazał na siebie mówić Rudi, zaznaczając, że chodzi oczywiście o Rudolpha Valentino, z którym dzielił talent. Nie uściślił do czego, a Drwęcki nie pytał. Nie mógł ich sobie przypomnieć. Albo obaj nie byli notowani, albo jego pamięć do twarzy miała swoje granice. Pierwsze lody przełamali paląc papierosy przed „Aleksandrówką” i wypatrując taksówki. Rudi przyznał się, że Cyrkowiec w swoim czasie posunął mu kobitę, więc nie ma nic wbrew, że ktoś w końcu posunął Cyrkowca. Wcira ze swej strony chciał wiedzieć jak to się stało, że swojak z dzielnicy poszedł w salcesony? Drwęcki odparł, że lubi być uczciwy, co obaj uznali za naprawdę dobry dowcip. Rudi nadmienił, że z tego się wyrasta, całkiem jak panienka z cnoty. Taksówkarz na ich widok zażądał zaliczki z góry, po czym demonstracyjnie pokazał, że ma korbę pod siedzeniem. Zapłacił Jerzy, który ponadto uznał, że nie będzie pokazywać legitymacji, żeby nie robić wstydu sobie i kolegom z urzędu. Usiadł z Rudim w kabinie, podczas gdy Wcira usadowił się na zewnątrz obok kierowcy i tak ruszyli w objazd Dzikiego Zachodu. Zaczęli od mieszkania na Wroniej, przy czym na górę weszli tylko obaj bandyci. Okazało się, że młodego Sobczyka nadal nie ma w domu, ale starzy powiedzieli gdzie może być. Tym sposobem objechali kilka melin i szulerni, przy czym za każdym razem Drwęcki musiał czekać w samochodzie. W miarę upływu czasu zdziwienie opryszków rosło. Okazało się, że

młody Sobczyk rzeczywiście sporządniał, starzy znajomi rzadko go ostatnio widywali. Wcira usłyszał, że Sobczyk święty się zrobił, ponoć do jakiegoś nabożnego bractwa przystąpił, ale to chyba lipa, bo na robotę chodzi jak zawsze. Jednak o ile wcześniej chodził do trzech cichodajek, tak teraz już bodaj tylko do jednej. Znajomi z ferajny nie potrafili wskazać dziewczyny konkretnie, więc Rudi zaczął rozpytywać wśród dziwek na ulicy. Przy okazji wyszło na jaw, że zanim awansował do przybocznej gwardii Taty Tasiemki, robił za sutenera, a Wcira był wtedy jego przybocznym oprawcą, specjalizującym w biciu nieposłusznych dziewczyn, tak by nie było widocznych śladów, stąd ksywka. Obaj musieli zatem figurować w kartotece obyczajówki, dlatego Drwęcki ich nie kojarzył. Z kolei słuchając ich wspomnień ze „starych dobrych czasów”, zaczynał mieć serdecznie dość tego parszywego sojuszu. Jednak, jakby nie patrzeć, było to niewątpliwie mniejsze zło... Zeszło im do północy zanim ustalili, u której panienki śpi dzisiaj Sobczyk. Gdy dojechali na miejsce, Drwęcki nie pozwolił tym razem zostawić się w samochodzie i poszedł z nimi. — Tylko pan komisarz nie krzyczy, że policja przyszła, bo na całą dzielnicę będziem mieli obciach — zastrzegł się Rudi po krótkich targach. — W porządku — zgodził się Jerzy. — Przy ludziach tylko wy mówicie. Bandyci ruszyli przodem, Drwęcki za nimi. Mieszkanie było na drugim piętrze kamienicy przy Prostej. Wcira zaczął się dobijać do drzwi.

— Kogo tam diabli po nocy niosą?! — rozległ się po chwili zaspany, kobiecy głos. — Człowieka z palącym interesem — odparł wesoło Rudi. — Włóż go sobie pod tramwaj, jak ci potrzebny ostry posuw. Ja mam bojka na całą noc. — My do niego, a nie do ciebie dziwko! — warknął Wcira. — Nie wszystko interes co ci między nogi wjeżdża! — Do mnie? — odezwał się zza drzwi zdziwiony mężczyzna. — Panowie, co to za hałasy po nocy?! — uchyliły się drzwi naprzeciwko. — To porządny dom, zaraz policję wezwę! Zawstydzony Jerzy cofnął się w mrok na półpiętrze, unikając smugi światła, która przecięła mrok klatki schodowej. — Pani szanowna lepiej nosa w nie swoje sprawy nie wkłada, bo się może przyciąć — Rudi zrobił szybki ruch ręką i brzytwa na długiej gumce, odłupawszy drzazgę z framugi tuż koło twarzy starszej kobiety, błyskawicznie wróciła do jego dłoni. Drzwi zamknięto w popłochu. — Już dzwonię po policję! — dobiegła stłumiona zapowiedź. — Już nie! — odparł Rudi i mojka uderzyła po raz drugi. Tym razem w ścianę nad drzwiami, przecinając przewód telefoniczny.

Mimo dwuznaczności całej sytuacji, Jerzy nie mógł ukryć podziwu dla mistrzostwa Rudiego w operowaniu bronią, która przy najmniejszym błędzie mogła nieodwracalnie okaleczyć mu palce. To jednak rzeczywiście była doborowa majcherska gwardia... — Dobra Sobczyk, wkładaj portki! — zawołał Wcira. — Kto ma do mnie sprawę? — Dintojra, brachu. — Jak to?! Dlaczego? — głos chłopaka wyraźnie się zmienił. Chyba jednak nie było w nim strachu... — Przez drzwi gadać nie będziemy — zniecierpliwił się Rudi. — Wpuszczaj! Rozległ się chrobot zamka, po czym bandyci weszli zamykając drzwi za sobą. Drwęcki usłyszał niezrozumiały pogłos rozmowy, po czym zapadła dłuższa cisza. Komisarz pomyślał, że Sobczyk się ubiera i że zaraz go wyprowadzą. Zaczął się zastanawiać jak przeprowadzić wstępne przesłuchanie w tych warunkach... Nagle rozległ się kobiecy krzyk i gwałtowny łomot. — O bladź! — wrzasnął Wcira. — Żesz ty... — tępy łomot uderzenia pięścią, zaraz po nim zabrzmiało znacznie mocniejsze uderzenie głową. Drwęcki zastanowił się czy nie wkroczyć i nie pozwolić bandytom nadmiernie sponiewierać podejrzanego...

Wtedy z mieszkania wyskoczył Sobczyk z nożem w ręku. Zdumiony komisarz odruchowo zastąpił mu drogę wyciągając pistolet. Młody opryszek na ten widok cofnął się i pobiegł w górę. Za sekundę z mieszkania wypadli Wcira i Rudi. Okazało się, że to oni oberwali. Pierwszy miał przeciętą lewą dłoń, drugi rozbity łuk brwiowy. — Tędy! — pokazał kierunek Jerzy. Pognali po schodach na strych. Drzwi do suszarni bielizny były otwarte, za nimi kompletna ciemność. Drwęcki wyjął elektryczną latarkę i przeładował colta. Okazało się, że jego towarzysze są równie dobrze przygotowani do nocnych pogoni. Nie można było powiedzieć tego o uciekinierze. Bezwładne hałasy dobiegające ze strychu wskazywały, że po omacku szuka drogi ucieczki. Wobec tego bandyci uznali, że mogą zrobić sobie przerwę na opatrzenie ran. Wcira szybko okręcił zranioną rękę chustką, której końce Drwęcki pomógł mu zawiązać. Rudi sycząc z bólu przyłożył sobie do brwi kawałek ałunu. — Nogi z dupy... — wycedził. — Chcę go żywego! — zastrzegł Jerzy. — Dobra, idziemy! — skinął głową ex-sutener. Spod kapoty wyjął krótką pałkę zakończoną ołowianą kulą na sprężynie. Taką samą broń przygotował Wcira. Zapalili latarki. Chociaż strych był obszerny, Sobczyk nie miał najmniejszych szans. Szybko odcięli go od wyjścia na dach i w po kolejnych paru minutach

zagnali jak szczura w kąt poddasza. Opryszek przywarł plecami do szczytowej ściany wystawiając przed siebie kuchenny nóż. Kiedy zaświecili mu w oczy latarkami, zaczął nim machać na oślep. — Odłóż kosę, młody i nie pogarszaj sprawy — powiedział cicho Rudi. — Starczy, że przez ciebie Tata popadł w kryminał. Z nami, za naszą krew możesz się jakoś ułożyć. — Dintojra dała prikaz! — syknął Wcira. — Chcesz być wyjęty spod prawa? — Sram na taką dintojrę co się psom wysługuje! — wrzasnął Sobczyk. — Skiepściliście się wy i oni! — Nie pyskuj, taka twoja bladź! — Wcira zgrzytnął resztkami zębów. — Myślisz, że nam to w smak? Rzuć kosę! — Kto z psami przestaje, kundlem się staje! Gnoje nie fetniaki! — Jeszcze słowo, a zębów i jajec się nie doliczysz — ostrzegł zimno Rudi unosząc pałkę. Wcira zrobił to samo. Obaj wystąpili krok naprzód, szykując się do zsynchronizowanego ataku. Oślepiając Sobczyka latarkami zamierzali wytrącić mu nóż jednoczesnym krzyżowym uderzeniem z góry i z dołu, łamiąc przy tym nadgarstek albo przedramię ofiary. Nie zdążyli. — Ja wam pokażę co to jest honor fetniaka! — Młody opryszek z rozmachem wbił sobie nóż w brzuch.

Atakujący zamarli z wrażenia. — Nie dostanie mnie żadna zpsiała dintojra! — mówił tnąc się całą długością klingi. Nawet się przy tym nie skrzywił, zupełnie jakby kroił nie siebie lecz poduszkę lub manekina. Dokończywszy ruch, wyjął nóż, wbił go jeszcze raz w to samo miejsce i pociągnął ostrzem głębiej. Teraz musiał przeciąć sobie aortę bo krew chlusnęła kaskadą. Sobczyk mamrocząc coś rytmicznie, chyba nie było to modlitwa ani wiązanka przekleństw, opadł na kolana i tak pozostał, oparty plecami o ścianę. Pół minuty później już nie żył. Obaj bandyci popatrzyli po sobie opuszczając pałki. — Ale sznyt! — jęknął Wcira. — Jeszcze, bladź, takiej ikry nie widziałem... — Z ikrą — przyznał osłupiały ex-sutener. — Jednak czegoś nie po naszemu... — Podobno Japończycy tak robią — odezwał się oszołomiony Drwęcki, wciąż nie wierząc własnym oczom. — Jak fetniak żył, jak fetniak poległ... — powiedział powoli Wcira kręcąc głową. — A jednak ujma — spojrzał ponuro do kompana. — Rację masz, brachu, ujma! — Rudi odwrócił się do komisarza. — Wszystko przez te pieskie układy! Jerzy odruchowo uniósł wyżej colta. Bandyta uśmiechnął się drwiąco. — My nie kulkę, panie komisarzu, tylko skwitowanie mamy życzenie

teraz dostać. Zamówione, dostarczone. Mieliśmy dać Sobczyka, daliśmy. Wola dintojry spełniona, tak czy nie? — Spełniona — przyznał Jerzy. — Znaczy się szanownego komisarza więcej znać i oglądać nie musimy. Między nami woda — Rudi splunął Drwęckiemu pod nogi. — Chodźmy, brachu, pies dostał co chciał, jego mięso, jego zmartwienie. Nic tu po nas! Bandyci odeszli zostawiając komisarza sam na sam z trupem. Jerzy wziął się w garść i zaczął zastanawiać kto jeszcze w tej kamienicy może mieć telefon? Wyruszył na poszukiwania. Wypatrzywszy kolejny telefoniczny kabel nad drzwiami zaczął budzić mieszkańców. Potem zamieszanie robiło się z każdą minutą coraz większe. Tej nocy Drwęckiemu nie dane mu było zmrużyć oka. Pogotowie, ekipa, uprzątanie zwłok, formalności i pisanie raportu przeciągnęły się aż do godzin przedpołudniowych. Nie miał czasu zjeść śniadania, ani się ogolić. Tak, jak stał musiał iść na naradę u Sawilskiego. Nadkomisarz widząc go w takim stanie nie ukrył mściwej satysfakcji. — Jak widać, nie wszystkie poczynania młodych zdolnych policjantów kończą się pełnym sukcesem — oznajmił na powitanie. — Co nowego do sprawy wniosło przesłuchanie samobójcy? Jerzy uznał, że pytanie jest retoryczne i nie musi odpowiadać. Komisarz Szewczyk bez słowa podsunął parujący kubek kawy. Sawilski łaskawie pozwolił mu upić parę łyków.

— A teraz, kolego Drwęcki, słuchamy co u proboszczów... — Na dziwnego spowiednika zwrócono uwagę w większości kościołów w centrum Warszawy — odparł Jerzy masując sobie skronie i powieki. — Szczególnie cenne informacje zdobyłem przy Placu Grzybowskim, a także na Placu Zbawiciela. Rozbieżności rysopisu są drugorzędne. W pierwszym przypadku był to ksiądz zakonny, najprawdopodobniej bernardyn z nasuniętym na oczy kapturem, w drugim ksiądz diecezjalny. Łatwo to wytłumaczyć zmianą przebrania. W zamian zgadza się wiek, około pięćdziesięciu lat, krótkie, siwiejące włosy, niebieskie oczy, brak zarostu na twarzy. Człowiek ten za każdym razem z obecności w cudzym konfesjonale tłumaczył się pilną potrzebą ekspiacji u penitenta, będącego bliskim znajomym przez co nie wypadało mu odmówić. Przez zaufanie do konfratra nie przyglądano się bliżej i nie drążono sprawy. Zawsze jednak na koniec rozmowy przybysz sam prosił o spowiedź, podczas której podawał cechy swojego wyglądu i tożsamości aby uniemożliwić późniejsze mówienie o nich. — Jak udało się koledze złamać tajemnicę spowiedzi? — zagadnął Sawilski tonem sugerującym, że wie o wszystkim i jeszcze trochę... — Formalnie jej nie złamałem. — Jest na kolegę poważna skarga z Kurii. Niniejszym informuję, że ważność dokumentu, który kolega tam otrzymał, wygasła. — On może być jeszcze potrzebny! — zaprotestował Jerzy. — Kościoły w innych dzielnicach... — Ksiądz sekretarz i ja byliśmy w tej sprawie jednomyślni — uciął

nadkomisarz. — Sekretarz? — zdziwił się Jerzy. — A kardynał Kakowski? — Nie będziemy tym zawracać głowy jego eminencji — Sawilski uśmiechnął się mściwie. — Oczekuję od pana szczegółowego raportu z przesłuchania, które przeprowadził pan na plebani przy Placu Grzybowskim. Na tej podstawie nasza wewnętrzna komisja ustali czy doszło do przekroczenia uprawnień oraz naruszenia obowiązującego konkordatu... Drwęcki zrozumiał, że jego szef jest teraz najszczęśliwszym zwierzchnikiem na świecie. Znalazł haka na niesfornego podwładnego! — Oczywiście, panie nadkomisarzu — Jerzy nie pokazał nic po sobie. Ugryzł się w język, zanim zapytał ile osób w tej planowanej komisji będzie mieć choćby zielone pojęcie o logice trójwartościowej? — Zatem w kolejnych zeznaniach przewija się kościół przy placu Grzybowskim — stwierdził Sawilski. — Co pan sugeruje w związku z tym, panie kolego? — Jakich kolejnych, panie nadkomisarzu? — spytał Jerzy. — Był też telefon z pobliskiej synagogi. — Czemu mnie nie połączono? — Był pan bardzo zajęty, więc osobiście zająłem się tą sprawą...

Drwęcki zrozumiał, że nadkomisarz bawi się z nim jak kot z myszą. Najgorsze miało dopiero nastąpić. To była egzekucja na raty. Mimo wszystko spróbował się uspokoić. — Być może sprawca miał tam najbliżej i raczej nie jest to zasiedziały mieszkaniec śródmieścia. W grę wchodzi zatem Dziki Zachód w kwartale ulic Żelazna, Towarowa... — nie musiał kończyć, wszyscy to wiedzieli. — Lepiej niż głęboka Praga! — odezwał się komisarz Szewczyk. — Całe bandyckie dynastie powiązane koligacjami i zmową milczenia. — Tak — skinął głową Sawilski. — Jak również matecznik gangu żyjącego z Kercelaka i melina połowy ludzi Taty Tasiemki. Normalnie mielibyśmy tam za krótkie ręce, ale teraz, panowie, po przedwczorajszym wyroku dintojry, każdy tamtejszy fetniak i obszczymurek, każdy kamień w bruku i dziwka, która na nim stoi, każda cegła i latarnia będą po naszej stronie! Do tego sankcja arcybiskupia i wsparcie najwyższych czynników państwowych. Podejrzany nie ma szans! Jeśli spróbuje uciekać, to jakby pokazał na siebie palcem. Jeśli nie, to też kwestia najwyżej dwóch, trzech dni. Dorwiemy go jak szczura! — Tego się właśnie obawiam — powiedział Drwęcki. — Czego, kolego, szybkiego i szczęśliwego końca sprawy? — teatralnie zdziwił się nadkomisarz. — Porównanie ze szczurem jest bardzo trafne — odparł Jerzy. — Zapędzony do kąta zamienia się bestię. Dziś w nocy widziałem coś podobnego...

— Doprawdy nie ma się czym chwalić, panie kolego! — oznajmił Brycki z taką wyższością, że Drwęckiego zaświerzbiała ręka, ale zmilczał. Czuł, że musi za wszelką cenę bronić zdrowego rozsądku. — Łobuz przyparty do muru to nam nie pierwszyzna — stwierdził lekceważąco Szewczyk. — Rzecz w tym, że to nie jest byle łobuz i chłystek, tylko bardzo inteligentny, wykształcony przestępca, który zna biegle francuski, rosyjski i grekę oraz zdołał samodzielnie odtworzyć metodę Razguninowa — oznajmił Drwęcki. — Przyparty do muru może zrobić coś zupełnie zaskakującego, czego nie zdołamy przewidzieć. Lepiej nie naciskać zbyt gwałtownie. Proponuję obserwować i czekać. Trzeba zebrać więcej informacji... — Chce mu pan dać czas, aby znów zdążył kogoś przekabacić i zdołał się wymknąć?! — zagrzmiał Sawilski. — Nie możemy i nie będziemy czekać! — Panie nadkomisarzu, ten człowiek na pewno nie jest sam! Dysponuje grupą fanatycznie oddanych mu ludzi, działających w podziemiu pod podziemiem... — Znaczy się w katakumbach? — zakpił Brycki. — Może źle się wyraziłem, ale musimy dowiedzieć się więcej! Wbrew pozorom czas pracuje na naszą korzyść. Teraz we wszystkich tamtejszych melinach będą mówić tylko o śmierci młodego Sobczyka i przy okazji na pewno wypłyną jego powiązania. Nasi informatorzy wiedzą kogo szukać. Powinniśmy zaczekać na cynk. Przynajmniej dwa dni...

— Nie będziemy czekać! — uciął Sawilski. — Jeżeli mam coś do powiedzenia w mojej sprawie... — Odbieram ją panu! — oznajmił z lubością nadkomisarz. — Jak pan chcesz, proszę iść odwoływać się do Belwederu... Może tam kolega znów coś wskóra... — uśmiechnął się wyniośle. Jerzy zrozumiał, że klamka zapadła już ponad jego głową. Nic nie odpowiedział. — Zarządzam dziś o piątej obławę na Dzikim Zachodzie! — rozkazał Sawilski. — Zgodnie z naszą umową z podziemiem, dzisiaj nie bierzemy nikogo innego, ale nie zaszkodzi mieć oczy szeroko otwarte. Jak umowa wygaśnie, zaraz zrobimy drugą obławę... Proszę rozpocząć przygotowania! Nie będziemy już czekać na listę kolegi Leśniakiewicza. O kontakty Sobczyka będziemy rozpytywać na bieżąco w czasie akcji. Kolega Drwęcki zaś niech pisze swój logicystyczny raport, tylko przystępnie proszę... Jakieś pytania? — Nie, panie szefie! — zapewnił komisarz Szewczyk. — Nareszcie robota z prawdziwego zdarzenia! — Te tysiąc dni odpustu przyda się jak raz na przesłuchiwanie dziwek — dodał półgłosem Brycki. Roześmieli się wszyscy z wyjątkiem Jerzego. — Do zadań, panowie! — zakomenderował Sawilski. — To ma być wzorowa obława!

Drwęcki wrócił za swoje biurko. Bynajmniej nie był w nastroju do melancholijnych rozmyślań o wzlotach i upadkach fortuny. Pośpiesznie sięgnął po telefon i wykręcił numer babci Ireny. Dokładnie wczoraj, na życzenie Jerzego, założono staruszce telefon. Przynajmniej tyle konkretu wynikło z jego krótkotrwałej popularności. Odebrał wujaszek Hiacyntus. — Tu Jerzy. Mam bardzo pilną i ważną sprawę... — Słucham. — Chodzi o Marysię. Obawiam się o nią... Może wujaszek mieć ją na oku? — Załatwione. — Potrzebuje wujaszek broń? Mogę pożyczyć browninga. — Dziękuję, poradzę sobie. — To ja dziękuję. — Rób swoje, smyku. Jerzy odłożył słuchawkę i poczuł jak spływa na niego fala ulgi. Delektował się chwilę tym uczuciem, następnie położył przed sobą czystą kartkę i z rosnącą sennością zaczął zastanawiać się jak przystępnie wyłożyć zagadnienia wartości możliwej i implikacji? Pół godziny później przyniesiono mu stertę dokumentów. Były to zaległości całego wydziału. Drwęcki uznał, że to już przesada. Nie można nikogo dyscyplinarnie powiesić i zarazem utopić w papierach.

Postanowił, że nie da się sterroryzować i przyjrzy to później, po tym jak zje obiad i trochę się prześpi. Zresztą, wieczorna praca zapowiadała się komfortowo, gdyż w gmachu na Daniłowiczowskiej miał zostać praktycznie sam... Ksiądz sekretarz kurczowo ściskał dłoń Drwęckiego. — Proszę... mi wybaczyć... — szeptał gorączkowo. — Ja... taki urząd... wiem głupio... — Nie mam do księdza żalu. — Dziękuję... — palce na dłoni Jerzego zacisnęły się mocniej i rozluźniły. Ciało na noszach zwiotczało. Brak krwi na sutannie... śmiertelny krwotok wewnętrzny... zarejestrował odruchowo komisarz i zamknął oczy zmarłego. Wstał z kolan, spojrzał na lekarza w poplamionym kitlu. — Co z księdzem kardynałem? — Trzy pchnięcia... ale przeżyje. Powinien... On osłonił ciałem... — medyk wskazał zwłoki. — Podałem jego eminencji morfinę... — Jak wszyscy wokół, doktor sprawiał wrażenie człowieka, który wprawdzie robi swoje, ale nie przyjmuje do wiadomości świadectwa zmysłów. Przyniesiono szlochającą z bólu zakonnicę. Lekarz zaczął przygotowywać zastrzyk z morfiny. Obok, dwie inne, zszokowane siostrzyczki zmywały z podłogi krwawe plamy. Powiedziano im, żeby nie ruszały niczego przed przyjazdem policji, więc za szorowanie

podłogi zabrały się równo z wejściem Drwęckiego i jego ludzi. Nikt nie miał głowy ich powstrzymywać, nawet Jerzy, którego pierwszą troską było zapewnić pomoc rannym i dyskrecję dla całej akcji. Skandal był trudny do wyobrażenia. Przede wszystkim dla nadkomisarza Mieczysława Sawilskiego, który przyjechał tu prosto z Dzikiego Zachodu i oto stał teraz na środku zbryzganego krwią, barokowego gabinetu kardynała Kakowskiego, zupełnie oniemiały, blady, niezdolny przejąć dowodzenia. Nie poruszył się od momentu gdy wysłuchał raportu Drwęckiego... Do siedziby Kurii wtargnęła z ulicy banda czterech lub pięciu nożowników. Atakując każdego kto stanął im na drodze, dotarli do gabinetu metropolity, masakrując duchownych i zakonnicę próbujących bronić kardynała. Prócz sekretarza zginęło dwóch interesantów, dziekan i kanonik. Po drodze ciężko raniono księdza odźwiernego i jeszcze dwie zakonnice. Zadawszy ciosy kardynałowi Kakowskiemu, napastnicy zbiegli przez nikogo nie zatrzymywani. W Pałacu Arcybiskupim nie było żadnej broni. — Co to jest?!! — w poczekalni przed gabinetem rozległ się podniesiony głos Wieniawy-Długoszowskiego. — Co to do, kurwy nędzy, za przeproszeniem osób duchownych i panów oficerów, jest?! — pułkownik stanął w progu. — Polska czy Irlandia?! Warszawa, czy jakiś pieprzony Belfast?! Pytania przybyłego skierowane były do Sawilskiego, który nie był w stanie udzielić odpowiedzi i Wieniawa to zauważył. — Sawilski, tak?! — wysyczał do nadkomisarza. — Za trzy dni meldujecie się w kapitanacie flotylli pińskiej jako stójkowy,

odpowiedzialny za porządek w porcie. I niech was ręka boska broni, jeśli ukradną im chociaż jedną cumę... Won!!! — pokazał mu drzwi. Były nadkomisarz wyszedł jak automat. Wieniawa zbliżył się do Drwęckiego. — Pozwól pan na stronę, panie Jerzy... — powiedział siląc się na spokój. — Pan masz prawo mi w mordę dać! — stwierdził po chwili. — Ale mundurze jestem, więc może później... Świnia byłem, że dałem się... że obaj z Komendantem daliśmy się przekabacić! — Panie pułkowniku — zmitygował go Jerzy. — Dobrze, potem. Co robimy? — Nie pozwoliłem, żeby karetki pogotowia podjechały pod Kurię robiąc sensację, lekarzy wprowadzaliśmy pojedynczo. Policjantom pilnującym bramy kazałem założyć habity... — Widziałem. Buty nieregulaminowe, ale z daleka ujdzie... Dobra robota. Drwęcki postanowił nie informować, że ekipę śledczą zaimprowizował z archiwistów, księgowych oraz nocnych strażników, pozostawiając cały gmach przy Daniłowiczowskiej praktycznie na łasce losu. Były ważniejsze sprawy. — Do transportu rannych kazałem zarekwirować na Placu Teatralnym autobus linii A. Zaraz powinni tu być. Pytanie tylko, gdzie przewieźć rannych?

— Do Szpitala Ujazdowskiego! — zdecydował natychmiast Wieniawa. — Tam można nakazać wszystkim tajemnicę wojskową. Pojadę z nimi i sam wszystkiego dopilnuję, jak trzeba, będę też operował! A co z pismakami? — Na szczęście wszyscy ruszyli towarzyszyć policji w obławie na zachodnim śródmieściu. Tylko jeden się tu przypałętał... Hm, jego też trzeba zawieźć do szpitala. Na drutowanie szczęki. — A potem prościutko do twierdzy w Brześciu! — To chyba nie będzie konieczne, panie pułkowniku. Myślę, że się dogadamy. Znam go z Wilczej Wyspy i trochę mi zawdzięcza... — Całkiem sporo zawdzięcza! W porządku, nie będę już więcej mieszać się panu w robotę. Cholera! Jak pomyślę, to aż mnie trzęsie! Ten Sawilski całkiem nas otumanił! Kto by pomyślał, że bydlak chciał tylko spić śmietankę. W kółko klarował, że pan wykonywał polecenia służbowe, że to on jest zwierzchnik i na co są być przełożeni, skoro podwładni mają więcej od nich do gadania? Szczerze mówiąc, tym nas przekonał. Wszak my wojsko jesteśmy... — Rozumiem. — Widzę, że znów się rozgadałem nie na temat. Coś jeszcze? — Najgorsze, panie pułkowniku. Napastnicy działali z pobudek religijnych, w jakimś fanatycznym amoku, krzyczeli, że to „za mateczkę”... — Boże mój! — Wieniawa złapał się za głowę. — Chodzi o mateczkę

Kozłowską?! To byli mariawici?! — Raczej nie — odparł szybko Drwęcki. — Myślę, że napastnicy próbowali zrzucić na nich odpowiedzialność. — Dobry wybór — ocenił chłodno Wieniawa. — Powszechnie pogardzana sekta odszczepieńców od kościoła powszechnego, uwikłana w konszachty z zaborcą, a teraz pogrążona dodatkowo przez skandal obyczajowy Kowalskiego. Było już parę pogromów... — Panie komisarzu, autobus przyjechał! — zameldował policjant w habicie. — Okna zasłonięte wedle rozkazu. — Wpuścić! Jakby kto pytał, zakonnice klauzulowe przyjechały na specjalną audiencję. — Tak jest! — Zaczekajcie z wyjazdem na mnie! — dodał Wieniawa i zwrócił się do Drwęckiego. — Nikt nie będzie dochodził, czy to mariawici czy nie — mówił szybko. — Po takim zamachu starczy ledwie cień podejrzenia. Jak wieść się rozniesie, ludzie wprost oszaleją, a tamci przecież niewinni, będą się szczerze bronić... Rany boskie! Dwa lata temu mieliśmy wojnę domową, teraz będzie religijna! Nie będzie już Rzeczpospolitej tylko Irlandia Północna! — Nie można do tego dopuścić, panie pułkowniku. Myślę, że głównemu sprawcy właśnie o to chodziło, żeby teraz odwrócić uwagę od siebie, a potem wypłynąć na fali zamieszek... — Dasz pan radę to powstrzymać?

— Postaram się. — Tuszować, tuszować i jeszcze raz tuszować! A jak się nie da...? — Wieniawa przygryzł wargę. — Muszę natychmiast porozumieć się z Komendantem! Gdzie jest telefon? — Ranni czekają. — Będzie dużo więcej ofiar, jeśli nie zadzwonię — pułkownik był już zupełnie spokojny. Pospiesznie przeszedł do sekretariatu, który natychmiast opuścili wszyscy inni. Rozmowa trwała pięć minut. — Komisarzu Drwęcki! — oznajmił Wieniawa stanąwszy znów w progu. — Od tej chwili pan i tylko pan dowodzi w tym kraju wojskiem i policją! Bez żadnych „ale”. Jeżeli uzna pan to za słuszne, jutro wypowiadamy wojnę Niemcom albo Sowietom. Słowo Komendanta!

19. Dzieło życia Znowu był tylko Jasiek Fedorczyk, prosty chłopak z Powiśla i jego wielmożność Władimir Iwanowicz Razguninow, ekscentryczny rosyjski arystokrata. — Panie, dlaczego?! Razguninowem aż zatrzęsło, pociemniał na twarzy i trzeba było dłuższej chwili, by zdołał dobyć głosu. — Jeszcze śmiesz, swołocz, pytać?!! — Nie rozumiem, panie... — Tyle mojej roboty chciał ty zniszczyć! Dzieło żyzni... — rozedrgany głos Rosjanina przeszedł w niezrozumiały, przenikliwy syk, od którego pod Fedorczykiem ugięły się nogi. — Jakie dzieło? Przecież ja... tylko... — zdołał wykrztusić. Razguninow potrząsnął głową, podszedł do stolika z karafką, nalał sobie czerwonego wina i wypił równymi, małymi łykami. Gdy skończył był już spokojny. — Ty, Fedorczyk jesteś młody wilk, mówiłem ci — powiedział powoli. — Masz duszę Napoleona, ale to nie wszystko. Potrzebna jest jeszcze jego krew, jego dom, wychowanie, zwyczaje, rodzinne nawyki. To wszystko ma Hieronim, choć to tylko pusta powłoka,

żałosny cień Napoleona bez ćwierci jego duszy, talentów i energii. Dlatego potrzebowałem skojarzyć was w jedno. Zobaczyć was razem przy kolacji, jak zaczynacie na siebie patrzeć, jak zaczynają się między wami zazębiać słowa i gesty. Synteza dusz! A ja patrzyłbym na to, jako tłumacz i powiernik, nadając mojemu dziełu ostateczny kształt. Miałbym wreszcie Napoleona, takiego jakim jest, mógłbym go ogarnąć, wejrzeć w jego duszę. A potem już spokojnie iść na już zapisaną audiencję, wiedząc, że uzyskam co chcę. — Ale co wam, panie, zawiniła moja żona? — Twoja żona, Fedorczyk? Ona właśnie wszystko zepsuła! Zachwiała całą moją pracą nad tobą. Sprawiła, że zacząłeś wybierać między mną a nią. Potrzebowałem tylko ciebie i Hieronima, a ona się wmieszała i zaczęła mi wszystko targać. — Moja żona niczego przeciw waszej wielmożności nie uczyniła. — Jeszcze nie rozumiesz, durak?! Wystarczyło, że była! Żeś się do niej przywiązał i zaczął szanować. Ale to moja wina, moja przeklęta wina! Jan potrząsnął głową. Słowa, które usłyszał były pozestawiane w tak niedorzeczne i nieprawdopodobne konfiguracje, że zdawały się być połączone zupełnie przypadkowo. Należało nimi potrząsnąć, by ułożyły się z sensem... — Moja wina, że nie nalegałem na wizyty was obojga. Straciłem z nią kontakt, a ona zaczęła się budzić... — Razguninow mówił ni to do siebie, ni do Fedorczyka. — Budząc się pociągnęła ciebie za sobą... Tak, teraz to widzę wyraźnie! Razem, jedno przez drugie,

wydobywaliście się z mocy mojej woli. Najpierw ty ją osłoniłeś przede mną... Bo tobie, durak, nie starczyła wierna suka, we wszystkim uległa, która nawet bicie przyjmowałaby z sobaczą wdzięcznością... która byłaby bezgraniczne szczęśliwa przynosząc ci pieniądze zarobione na ulicy... Pięści Fedorczyka zacisnęły się same. Razguninow to dostrzegł i znów osobliwie zasyczał. Brzmiało to jakby wąż deklamował wiersz. Wszystkie przedmioty w pokoju otoczyła zielonkawa, fosforyczna, brzęcząca obwódka. Janowi zakręciło się w głowie. Kiedy oprzytomniał, stwierdził, że stoi kurczowo wczepiony w blat biurka, by nie upaść. — Ale jeszcze nic straconego — dokończył Rosjanin. — Trzeba tylko, abyście jutro oboje przyszli na kolację u Hieronima. Wtedy wszystko naprawię. Dlatego przyjdziecie oboje! Posłuszni, zadowoleni i bezgranicznie wdzięczni za zaszczyt, który was spotkał. Bo to jest zaszczyt, Fedorczyk! Choć może nie taki, jak mogłoby się postronnym wydawać, że niby to z królem wieczerzać będziecie... Plwać na takiego króla! Królowie królami się rodzą, albo swe królestwa zdobywają mieczem i intrygą, a nie dostają je za nic, w prezencie od starszego brata. Zaszczytem dla was jest być gliną w rękach prawdziwego mistrza, który stworzy z was nowych ludzi! W moich rękach Fedorczyk! Rękach Władimira Iwanowicza Razguninowa! A teraz możesz odejść, Fedorczyk. Idź się przygotować i twoja żona niech też się przygotuje. Być może, jego wysokość, będzie życzył sobie zażyć odmiany z kobietą z dużym brzuchem... Głos Rosjanina znów przeszedł w syk i Fedorczyk nie wiedząc kiedy, znalazł się za drzwiami apartamentu. Zaczął machinalnie iść do

wyjścia, przepełniony dwoma uczuciami znajdującymi się w doskonałej równowadze — chciał zabić Razguninowa i chciał całować jego buty. Niczego w świecie nie pragnął bardziej, jak tych dwu rzeczy na raz... Stopniowo, z każdym krokiem, brało górę uczucie pierwsze. W hotelowej stajni, z dala od porażającego głosu Rosjanina, zostało już tylko ono. Kiedy poczuł gorący zapach końskiego potu i moczu, Jan znów był sobą i dokładnie wiedział czego chce. Zabić Razguninowa. Bez cienia wątpliwości. Dokładnie to, w tej sytuacji mógł i powinien zrobić! Wierzchowca, tak jak chciał, jeszcze nie rozsiodłano. Miano to zrobić, gdyby rozmowa trwała dłużej niż pół godziny, a minął może kwadrans. A może więcej? Może obsługa zlekceważyła polecenie i postanowiła się nie spieszyć? Fedorczyk stracił kompletnie poczucie czasu i nie miał głowy aby je teraz odzyskiwać. Z torby przy siodle wyjął nabity garłacz. Kiedy zabierał go z domu, powiedział Wirce, że to na uliczne hultajstwo, gdyby miał wracać po nocy. Zdziwiła się, bo tej pory wystarczały mu szpada i pistolety. Nie powiedział jej, że na Razguninowa zwykłe pistolety wydawały mu się zbyt słabe i śmieszne, że na takiego diabła potrzeba znacznie grubszej rury. Tak, chciał Rosjanina zabić, gdy wyjeżdżał z Sielec. Myślał o tym przez całą noc po otrzymaniu zaproszenia, cały ranek, przedpołudnie. Chodził z kąta w kąt aż zdecydował. Jednak kiedy dwie godziny przed wieczorem wsiadł na konia, wjechał na skarpę przy Królikarni i popatrzył w dół, na wojskowy obóz z szachownicą płóciennych namiotów otaczających pięciokątny, ziemny fort, na

chałupy sieleckiego folwarku zamienione po części w oficerskie kwatery, gdy przed jedną z nich dostrzegł krzątającą się Wirkę, dotarło do Jana, że być może widzi to wszystko po raz ostatni... Wtedy jeszcze zacisnął zęby i nie oglądając się więcej wyjechał na drogę puławską, ruszył stępa. Jednak równy rytm jazdy nieuchronnie nadawał jego myślom coraz spokojniejszy bieg. Chłodny wiatr owiewający twarz sprawił, że emocje zaczęły przygasać. Otwarta, oficerska kariera, Wirka, powiększająca się rodzina... — to naprawdę było zbyt wiele, aby przekreślić to wszystko wyrachowanym zabójstwem. W połowie drogi, gdy jechał Marszałkowską, Jan zamierzał jedynie Rosjanina zastraszyć, żeby ten zostawił ich wreszcie w spokoju. Kiedy zaś skręcił w ulicę Królewską, Fedorczyk był skłonny już tylko o to prosić, jakoś się dogadać. Dlatego zostawił broń w stajni. Teraz po nią wrócił. Garłacz ukrył pod płaszczem. Szwajcar w drzwiach popatrzył zdumiony, ale nic nie powiedział. Niecierpliwym gestem Jan odprawił lokaja, który zbliżył się by odebrać okrycie. Szybkim krokiem poszedł prosto do Razguninowa. Otworzył drzwi bez pukania. Rosjanin pisał przy biurku. Podniósł się szybko, poruszył ustami. Fedorczyk zebrał się w sobie, żeby nie dopuścić do świadomości jego szatańskiego syku. Zdeterminowany ruszył do przodu, unosząc broń. Żadnego gadania! Podejść i strzelić! Strzelić! Razguninow poruszał ustami... Jan słyszał tylko łomot krwi we własnych uszach. Strzelić. Strzelić... Z ust Rosjanina wydobyły się nagle słowa zupełnie zrozumiałe.

— Panie Fedorczyk, żeby z czegokolwiek wystrzelić, należy najpierw odciągnąć kurek. Jako żołnierz powinien pan to dobrze wiedzieć... Jan spojrzał w dół i stwierdził, że bezmyślnie, raz za razem, gniecie palcem luźny spust. Opadły mu ręce. Opadła głowa. Potem już tylko stał na środku pokoju, przygarbiony jak skazaniec na szafocie i było mu równie wszystko jego. — Panie Fedorczyk... — Razguninow minął go i zamknął drzwi. — Widzę, że musimy porozmawiać inaczej... — znów stanął przed Janem. — Trzeba będzie trochę bardziej nadłamać pański charakter. Lecz proszę się nie obawiać, skleimy go zaraz w znacznie bardziej użyteczny i wygodniejszy kształt! Ja ze swej strony, może faktycznie trochę za bardzo i niepotrzebnie się uniosłem. Cóż, rosyjska dusza i jej porywy... Nie jestem tak całkiem od nich wolny. Ale do rzeczy! Nie można, panie Fedorczyk, służyć dwóm panom, jak powiada pismo, a już tym bardziej trzem. Nie można być podwójnie lojalnym, a w panu tych lojalności jest w sumie aż trzy! Wobec kraju i wodzów, wobec żony i wobec mnie. O jedną za dużo. W rzeczy samej, pańskie posłuszeństwo wobec mojej skromnej osoby pozostaje poza dyskusją. Należy je wzmocnić kosztem pozostałych. Dotąd myślałem raczej o żonie, ale ta lojalność okazała się zbyt silna i wywarcie na nią nacisku przywiodło pana do niniejszej desperacji. Cóż... Aż trudno mi w to uwierzyć! Żeby taki młody, plebejski, agresywny samiec, pragnący upokarzać damy z wyższych sfer, aby jadły mu z ręki, nadstawiały grzbietu i nie tylko, aż tak się zmienił?! Tak, wiem, miłość... Ta poetyczna miłość! Nie bardzo rozumiem czemu nie udało się jej sprowadzić do żądzy władzy i posiadania, ale to temat do dalszych studiów. Widocznie wystąpił tu jakiś nowy czynnik. Ktoś lub coś... Potem mi pan opowie. Teraz skupmy się na lojalności pierwszej. Tę trzeba nam definitywnie i szybko wykorzenić! Wobec

tego słuchaj, Fedorczyk! Słuchasz? — Tak, panie — odparł głucho Jan. — Jak sądzisz, po co mi bliskość z Napoleonem? Po co chciałem go aż tak dobrze poznać? Po co zadawałem sobie tyle trudu i kosztów? Żeby mu służyć? Ależ skąd! Takie przypuszczenie, panie Fedorczyk, obraża głęboko moją ambicję i inteligencję. To Napoleon ma służyć mnie! Tak jak ty, Fedorczyk, jak twoja żona tobie. Cesarz Francuzów ma spełnić każdy mój rozkaz! Wywołać wojnę albo ją skończyć, jak mi będzie wygodnie. A przez Napoleona mają służyć mi wszyscy, którzy mu podlegają, twój król saski i książę warszawski w jednej osobie, twój wódz naczelny Poniatowski, twoi generałowie. Ale i to mało. Dzięki Napoleonowi będę mógł spotkać się wreszcie sam na sam z carem, czego mi dotąd odmawiano i w pełni rozwinąć moje dzieło. Ten pyszałek Aleksander nie powinien być problemem, w każdym razie dużo mniejszym od Napoleona. Potem zapijaczony król Anglii i cesarz austriacki... Tak, Fedorczyk, ja Władimir Iwanowicz Razguninow chcę być prawdziwym i jedynym panem Europy! Tego chcę! Europy! Ani mniej, ani więcej. Świat pozostawiam moim potomkom, synom może bardziej z ducha niźli krwi! A ty, Fedorczyk patrz i podziwiaj! I plwaj na to małe, żałosne Księstwo Warszawskie, które umyśliło sobie popełnić polityczne samobójstwo, występując przeciw matce Rosji. Będziecie z tego mieli tylko czwarty rozbiór za parę lat i nic więcej. Akurat po zeszłorocznej wojnie z Austrią jest już co dzielić, bo wcześniej było tego raptem na jeden ruski kęs... Tak was sam Napoleon w Tylży ukroił. Pewnie Walewska za słabo mu ciągnęła. Więc plwajże na to, Fedorczyk! Plwaj na tę polityczną efemerydę! Nie warto za nią krwawić i ginąć. To tylko stopień, po którym można wspiąć się wyżej. Dużo wyżej. Ale u mego boku! Zrozumiałeś?!

— Zrozumiałem, panie. — Spójrz mi w oczy i powiedz to jeszcze raz! Pora skończyć tę grę. Fedorczyk spojrzał. Do tej pory w takich momentach patrzył tylko na usta Razguninowa. Nigdy w oczy. Kiedy podniósł wzrok, Rosjanin znowu zasyczał tą dziwną, wężową mową, która docierała do dna umysłu Fedorczyka, ale teraz mocniej i głębiej. Wszystkie kontury ponownie zakreślono fosforyczną obwódką, tym razem purpurową, nie zieloną, dźwięczącą zimno i metalicznie. Jednak oczy Razguninowa pozostały zwykłe, zupełnie ludzkie. Nie świeciły jak wszystko inne dookoła. Jan poczuł w dłoni twardą kolbę garłacza i uświadomił sobie, że wciąż go trzyma, że nie upuścił. Razguninow szeptał i syczał, sprawiając, że Fedorczyk nie chciał go zabijać. Naprawdę nie chciał zabijać. Tak jak tamtego, austriackiego chorążego w wodzie... Tego, któremu w ostatniej chwili, tak samo patrzył w oczy... Równie szeroko otwarte. Z których jedno potem wydłubał bagnetem... Oczy Rosjanina stały się oczami Austriaka. A tam, z tyłu, na brzegu... przypominał sobie Fedorczyk. Tam na brzegu stał wtedy Pasikonik. Pasikonik... Jan zobaczył zmasakrowaną twarz dowódcy i wyćwiczone odruchy się uwolniły. Szybko uniósł garłacz, odciągnął kurek, nacisnął spust. W oczach Razguninowa zamarło zdumienie.

— Pułkownik Jarzębowski zgrabnie zatuszował sprawę — powiedział wujaszek Hiacyntus. — W końcu tu i o jego skórę szło. W tajnym raporcie napisał, że mój dziadek zabił Razguninowa działając w patriotycznym afekcie, dowiedziawszy się, że ten planuje zamach na życie cesarza Napoleona, do którego miał zamiar zbliżyć się za pośrednictwem brata. Napisał dokładnie połowę prawdy. Do kolacji u Hieronima Bonaparte oczywiście nie doszło. Król Westfalii jeszcze trochę się ciskał, głównie z przyczyn ambicjonalnych, nalegał na dokładniejsze śledztwo, ale Napoleon wolał Poniatowskiemu, który wstawił się za swoim oficerem.

uwierzyć

Od Dworca Głównego doleciał stłumiony gwizd parowozu. Za oknem mżyło blado światło ulicznych latarni. Na ulicy było zupełnie cicho. Jerzy nie chciał wiedzieć która jest godzina. Na pewno późna. Marysia i babcia Irena od dawna spały w sąsiednim spokoju. Oni tutaj, dwaj mężczyźni, stary i młody, w fotelach, pochyleni ku sobie, zatopieni w głębokim półmroku, obok szklanek z wystygłymi fusami, mimowolnie zniżali głos do granicy szeptu. Trwała klasyczna długa nocna rodaków rozmowa. — Sprawę uznano za niebyłą. Rosyjski ambasador otrzymał rutynową notę z zawiadomieniem o śmierci carskiego poddanego, który zginął w pojedynku. Znów pół prawdy. Nie dodano, że był to pojedynek woli i wiary, w którym sekundantami byli Bóg, honor i ojczyzna. Prośbę ambasady o podanie bliższych szczegółów zajścia oddalono. Potem dla obu stron przyszły ważniejsze sprawy. Rodzina Razguninowa nie szukała go, podobno wpadli w niełaskę u cara, nie wiadomo za co, ale skończyli pozbawieni majątku i rozegnani po całej Syberii. W roku 1813, po wkroczeniu Rosjan pułkownik Jarzębowski spalił najważniejsze papiery. Najtrudniej przyszło naszym uporać się z krwawą plamą na ścianie hotelowego apartamentu. Garłacz to

naprawdę straszna broń, jeżeli strzela się z dystansu poniżej pięciu kroków, a ten strzał padł bez mała z przystawienia. Jeszcze mój ojciec, trzydzieści lat później, zwiedzając ten pokój, dostrzegł duży, ciemny kleks, wyzierający ciągle spod tynku i farby. — A diariusz Razguninowa? — spytał Jerzy. — Jarzębowski nadal go lekceważył i pozwolił mojemu dziadkowi zatrzymać go sobie na pamiątkę. Jan świadom strasznych tajemnic tej księgi, pod tajemnicą spowiedzi przekazał ją kapelanowi, a ten z kolei zaufanemu mnichowi z jednego z warszawskich klasztorów. Jan nie chciał wiedzieć kto to i skąd. W 1814 kapelan przekazał mu tylko wiadomość, że braciszek zmarł na cholerę, zbierając do grobu wiedzę o miejscu, w którym ukrył diariusz. Nie szukaliśmy go. Jerzy pokiwał głową. — Jednak nie sposób Razguninowowi odmówić jego racji — mruknął. — Jakich racji, Jureczku? — szczerze zdziwił się staruszek. — Choćby tego, że trafnie przewidział rozwój sytuacji politycznej. — Jeżeli Razguninow miał rację, to co my tutaj robimy? Przewidział przyszłość w skali pięciu lat, prawda, lecz cóż znaczy pięć lat? A choćby było i sto, to przecież wiara stwarza świat. Co powiedziałby Razguninow w 1920 roku, patrząc na pogrom bolszewików pod Warszawą? Co zdziwiłoby go bardziej, jak myślisz Jureczku, nasze zwycięstwo, czy to, że ciągle jeszcze chce się nam kopać ze słoniem i skakać Rosjanom do oczu? Jak te płonące wieńce Scypiona pod Zamą... Nasza wiara może nie zawsze była najmocniejsza, ale za to

najbardziej uparta. Bywały chwile, i myślę Jureczku, że kiedyś znów będą, kiedy ten naród był i będzie tylko krwawiącym mięsem, bez siły i woli, leżącym bezwładnie na ziemi, okaleczony do głębi. Ale rany znów będą się goić, a ucięte pokolenia odrastać. Potem przyjdą święci, jak brat Albert, którzy znów zaczną budzić ducha i wiarę, po nich uczeni jak pani Skłodowska czy wariaci jak Przybyszewski, którzy obudzą dumę i tęsknotę wielkości, choćby i na przekór naszym tradycjom. I urodzi się nowy Komendant. Tak będzie, Jureczku, bylebyśmy tylko nigdy nie przyznawali wrogom racji, bo to połowa klęski. — A co było dalej z Janem i Wirydianą? Czy to dziecko, to... — Nie, Jureczku. Mój ojciec był przedostatnim z ich sześciorga dzieci. A pierwszy był rzeczywiście chłopiec, na chrzcie świętym dano mu Michał Sebastian, na cześć generała Sokolnickiego i dziadka Wirydiany, który bił się w konfederacji barskiej. Umarł nagle, w wieku pięciu lat, bodaj na koklusz, ale w domu zawsze mówiło się, że zadusił go Kongres Wiedeński. Po nim były trzy córki i dwóch synów. Prócz mego ojca Jakuba, dorosłości dożyły jeszcze dwie siostry, ciotki Diana i Elżbieta. Jan Fedorczyk w 1812 roku poszedł na Moskwę w stopniu kapitana i jeszcze tym razem wrócił bez większych uszkodzeń. Ciężej od klęski moskiewskiej wyprawy, Jan przeżył śmierć generała Sokolnickiego, który w 1816 roku, po wyjściu cało z tylu bitew i wojen, zginął najgłupiej, jak tylko można, stratowany przypadkiem przez konia podczas wojskowej rewii na Placu Saskim. Śmierć pierworodnego syna i ukochanego generała, sprawiły, że Jan na jakiś czas uwierzył, że Bóg odwrócił się od niego i od Polaków. Pił, popadł w hazard i długi, ale się z tego podniósł. Dokładnie po tym, jak babka Wirydiana przetrąciła mu gębę żeliwną patelnią... Całkiem go olśniło! Aczkolwiek, skutkiem tego nawrócenia, do końca życia lewą

stroną nie dogryzał. Został w wojsku Królestwa Kongresowego, ale nie przyjmował awansów na wyższe stopnie. Wymawiał się tłumacząc, że nie chce młodym blokować karier, ale tak naprawdę nie chciał żadnych łask od cara. Dopiero jak przyszło do Powstania Listopadowego, od rządu narodowego przyjął awans na majora. Poległ broniąc Olszynki Grochowskiej i tam go pochowano. Podobno ciężko ranny zdążył jeszcze zobaczyć odwrót Rosjan. Babka Wirydiana po jego śmierci zapadła na umyśle, wszystko zupełnie przestało ją obchodzić. Nawet to, że rody piaskarzy Fedorczyków i hrabiów Branisławskich wreszcie się pojednały, bo w powstaniu biło się już nowe pokolenie Branisławskich, pozbawione wszelkich uprzedzeń wobec Jana. Od tej pory rodzina babki dbała o nasze wykształcenie i zaopiekowała się Wirydianą, kiedy ta całkiem zniedołężniała. Wydawało się, że jej już tylko śmierć pisana, ale w czas żałoby narodowej stał się mały cud. Babka ocknęła się i nawet wygłosiła kilka domowych wykładów dla krewnych oraz znajomych pań i panien, na temat opatrywania i pielęgnacji ran. Potem znów się jej pogorszyło, ale kiedy szedłem do powstania zdążyła mnie jeszcze pobłogosławić.

20. Korektor Tego dnia, na gmachu przy Daniłowiczowskiej powinna wisieć tabliczka z napisem: „Buda zbitych psów”, zamiast państwowego godła ozdobiona zdechłą wroną, powieszoną za łapę, z kapslem od wódki zatkniętym na kuper w charakterze korony. Ta symbolika doskonale oddawałaby nastrój panujący wewnątrz, a stanowiący obłąkańczą mieszaninę wstydu, upokorzenia, strachu i służalczości. O losie Sawilskiego musieli już wiedzieć wszyscy. Nastrój grozy skutecznie pogłębiało dwóch towarzyszących Drwęckiemu i Wieniawie kapitanów w polowych mundurach, w hełmach, z paskami pod brodą, którzy na mijanych w korytarzach ludzi patrzyli tak, jakby wybierali kandydatów do natychmiastowej rozwałki na stokach Cytadeli albo wyprawy w niebyt, śladami zaginionego bez wieści generała Ostoi-Zagórskiego. Wprost biła od nich święta pogarda wojska dla policji, rasy wyższej do żałosnych podludzików. Żeby dla wszystkich było jasne, że z dyktaturą wojskową nie ma żartów. Zwłaszcza, gdy kto rozdrażni. Łoskot kroków idącej czwórki odbijał się od ścian i sklepień złowróżbnym echem, od którego lada chwila miały obsunąć się całe lawiny głów, a lasy karier pękać niczym zapałki. Bardzo możliwe, że w gabinetach naczelników właśnie palono dokumenty. Lub je zjadano, by nie robić dymu... Najciekawszym spostrzeżeniem, które poczynił Jerzy było to, że nikt nie spoglądał na niego z ulgą i nadzieją, że skoro on-swój tu jest, to może powstrzyma najgorsze. Nikt się nie zamierzał przyłączyć i

pomóc, na pierwszym miejscu były obawa i strach. Nikt nie czuł się bez winy. Każdy, na kogo Drwęcki spojrzał, natychmiast starał się zapaść pod ziemię, albo przynajmniej zejść mu z oczu. Po rozbieganym w panice wzroku mógł bezbłędnie rozpoznać wszystkich, którzy kiedykolwiek kopali pod nim dołki. Był naprawdę zdziwiony, że jest ich aż tylu? Komisarze Szewczyk i Brycki oraz przodownik Leśniakiewicz już czekali w pokoju narad. Żaden z nich nie odważył się zapalić papierosa. Czekali na wyroki. — Proszę siadać, panowie! — polecił Drwęcki, zajmując miejsce Sawilskiego. — W dzisiejszej naradzie będzie uczestniczył pan pułkownik Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant pana marszałka, znany panom na pewno z widzenia. Wieniawa zasalutował nieznacznie i rzucił rogatywkę na stół. Jednym spojrzeniem odprawił za drzwi swoje psy wojny domowej. — A to są... — Dziękuję za prezentację, panie komisarzu Drwęcki — przerwał mu Wieniawa, nie zamierzając okazać najmniejszego zainteresowania pozostałymi, obecnymi w pokoju osobami nikczemnej kryminalnej proweniencji. — Proszę kontynuować! — Usiadł i zaczął ściągać rękawiczki. — Komisarzu Szewczyk, proszę zreferować rezultaty wczorajszej akcji w zachodnim śródmieściu — polecił Jerzy. Pytać o to było mimowolnym sadyzmem. Cóż bowiem nieszczęsny Szewczyk miał powiedzieć? Powtórzyć, że nie udało się schwytać podejrzanego?

Rzecz była więcej niż boleśnie oczywista. Co więcej, w nastroju ogólnego triumfu i dzielenia skóry na niedźwiedziu, zdekonspirowano przeszło połowę policyjnych informatorów na tym terenie i tak niezbyt licznych. Szeregowi policjanci oraz podoficerowie, upojeni aresztowaniem Taty Tasiemki, zachowywali się tak, jakby chodziło o ostateczną likwidację przestępczego matecznika na Dzikim Zachodzie. Nie dotrzymywali cichych uzgodnień. Za wszelką cenę starali się wykazać i ponadużywać, póki jeszcze było można. Przykład szedł z góry. Zwłaszcza grupa komisarza Bryckiego pojechała jak na karnawał. Rezultaty już były. Pierwsze dwa trupy informatorów wydobyto dzisiaj rano z piwnic na Łuckiej, jednego wyłowiono z Wisły na wysokości Bielan. Prawdziwy rozmiar strat da się ocenić dopiero po upływie kilku tygodni, ale już teraz było wiadomo, że nikt przy zdrowych zmysłach długo jeszcze nie zgodzi się podjąć współpracy z policją, nie tylko w śródmieściu. Egzotyczny sojusz policjantów i złodziei przetrwał równo dwie doby. Teraz trzech mundurowych leżało w szpitalu w stanie ciężkim. Sprzedano im kosy, po tym jak pomylili odpusty z bezkarnością i zaczęli na chama dobierać się do dziwek i ich zarobków. Do kompletu jeszcze komisarzowi Bryckiemu należałoby obciąć jaja! Cała stołeczna cenzura miała za sobą nieprzespaną noc, bo wszystkie gazety uparły się pisać o nocnikach, masowo wylewanych z okiem na stróżów prawa i porządku na Wroniej, Miedzianej i Krochmalnej. Cenzorzy musieli pracowicie wyławiać przemyślnie ukryte wzmianki, bo nie pozwolono im zdejmować całych artykułów, ani wstrzymywać wydań, żeby poranna prasa wyglądała normalnie, jak co dzień. I tak trzeba było dziękować Bogu, że cały dziennikarski instynkt stadny poszedł w te nocniki, a nie na to, co zdarzyło się w Kurii...

Wszakże pojedyncze, niepomyślne wydarzenia nie stanowiły jeszcze o całości sytuacji, która w ogólnych zarysach rysowała się gorzej niż źle. Nie było jednego maniaka seksualnego, który przebrany za księdza prowadził w konfesjonałach prywatną inkwizycję przeciw kobietom, które usunęły ciążę. To był tylko wierzchołek góry lodowej, która teraz nagle, jak korek, cała wyskoczyła na powierzchnię, omal nie urywając łbów obserwatorom. Ten, którego szukali, wykorzystał celowo pojedynek na Wilczej Wyspie do eliminacji papy Siemiątkowskiego i przejęcia nielegalnych dochodów z Kercelaka. Ten ktoś dysponował bandą religijnych fanatyków, którzy najpierw bez skrupułów zaatakowali Kurię, robiąc precedens na miarę poćwiartowania biskupa Stanisława ze Szczepanowa, a potem, po głupiej i nieudolnej akcji policji, skutecznie zaszachowali lokalną dintojrę, która chcąc zachować resztki autorytetu oraz uniknąć rozłamu i buntu wśród ferajny, zmuszona była odwołać poprzedni wyrok, co stało się tej nocy. Dużą w tym rolę odegrała śmierć młodego Sobczyka, którego wykreowano na męczennika. Jedynym ratunkiem dla władz było natychmiast wypuścić z aresztu Tatę Tasiemkę, ale na to rano nie zgodził się sąd, bo miał zbyt mocne dowody. Łamanie niezawisłości trybunałów Rzeczpospolitej było wykonalne, ale już zbyt kosztowne politycznie. Cała sprawa za mocno godziła w bezpieczeństwo państwa żeby nie wmieszała się w nią polityka. To zaś oznaczało zupełnie nową jakość. Z grubsza, rzecz biorąc taką, że warszawski Dziki Zachód stał się faktycznie niezależnym państwem-miastem, z którym należało teraz rozpocząć negocjacje pokojowe. Alternatywą był stan wyjątkowy i obstawienie kościołów wojskiem w celu zapewnienia bezpieczeństwa kapłanom oraz wiernym. I tyle byłoby moralnej sanacji... Reszta byłaby Belfastem, Dublinem, Londonderry lub diabli wiedzą, którym jeszcze z miast Zielonej Wyspy, przesiąkniętej wilgocią, przemocą i ślepym fanatyzmem.

Tyle powiedziano sobie na początek narady w urzędzie śledczym przy ulicy Daniłowiczowskiej, przypominającym obecnie budę pełną zbitych psów. — Dobrze, panowie — podsumował Wieniawa. — A teraz poproszę o jakieś dobre wiadomości. Policjanci popatrzyli na niego jak na wariata. — Może to — odezwał się wreszcie komisarz Szewczyk — że jednak udało się potwierdzić, że podejrzany rzeczywiście przebywa na wskazanym terenie i nie zamierza go opuszczać... — Świetnie, ulżyło mi! Co dalej? — Trzeba przyznać, że prasa zachowała się zaskakująco przyzwoicie — powiedział Jerzy. — Sprawcy masakry na Miodowej przez całą noc, na różne sposoby powiadamiali o swoim wyczynie dziennikarzy i nic nie wskórali. — Nie uwierzono im? — spytał Wieniawa. — Chyba tak, ale nie wykluczone, że i w redakcjach ostatnich brukowców uświadomili sobie, co oznacza wysłanie w Polskę i świat takiej wiadomości. Poprzestano na rutynowych telefonach sprawdzających do Kurii i zadowolono się wyjaśnieniami, że eminencja Kakowski wyruszył na duszpasterski objazd diecezji. Na wypadek, gdyby przeciekło coś więcej, mamy przekazać oficjalną wiadomość, że do Kurii wtargnął uzbrojony w nóż domorosły prorok lub wariat z urojeniami religijnymi i skaleczył kilka osób. Takie rzeczy zdarzają się tam zresztą dość regularnie, dlatego ksiądz

odźwierny to były bokser i atleta. Nikt jednak nie przewidział planowego ataku całej bandy... — Rozmawiałem rano z prymasem — oznajmił Wieniawa. — I muszę przyznać, że jestem pod wrażeniem kościelnej dyscypliny. Żebyż u nas w armii taka była, ale niestety, nas, ziemskich oficerów obowiązują od czasu do czasu zasady honoru... W Kurii, wszystkich świadków, zarówno duchownych, jak i laickich pracowników jeszcze przed północą zaprzysiężono i zobowiązano do zachowania ścisłej tajemnicy. Udzielono im też dyspensy na głoszenie nieprawdy pro publico bono i ad majorem Dei gloriam. O świcie, w Szpitalu Ujazdowskim mieliśmy desant jezuitów... Zabici zmarli śmiercią naturalną. Zawał i apopleksja. Męczennicy tylko w oczach Boga. Ze strony kościelnej wszystko jest już pod całkowitą kontrolą i nic się nie powinno wydać. W ostateczności, prymas Hlond, aby odwrócić uwagę opinii publicznej, uroczyście zaprosi do kraju Jego Świątobliwość Piusa XI, który, jak panom wiadomo, cieszy się u nas wielką popularnością i tytułem „polskiego papieża” z racji odwagi, jaką wykazał jako nuncjusz apostolski w Warszawie, w czas gdy odpieraliśmy hordy Tuchaczewskiego. Myślę jednak, że aż do tego stopnia ta mistyfikacja nie dojdzie. — Znaczy się, mamy chwilowy pat — stwierdził Drwęcki. — Nasz przeciwnik dotarł do granicy swoich możliwości, podobnie jak my. Mamy czas obmyślić nowe posunięcie. — Stan wyjątkowy? — rzucił Wieniawa. — Nie wchodzi w grę — odparł Jerzy. — Może nowa obława? — podsunął komisarz Brycki.

— Pańskie miejsce jest Brześciu — odpowiedział mu zimno Wieniawa. — Jeszcze słowo, a zacznę się zastanawiać, czy powinna to być obecność w charakterze więziennego strażnika, czy raczej pensjonariusza karceru... — Pójdę tam sam — oznajmił Jerzy, a wszystkie głowy natychmiast zwróciły się w jego stronę. — Myślę, że nasz przeciwnik będzie chciał ze mną porozmawiać... — Nowy pojedynek?! — podniecił się Leśniakiewicz. — Będę bez broni — odparł Drwęcki. — Dziś, punktualnie o godzinie piątej po południu przyjdę na róg Żelaznej i Twardej. Potem przejdę Sienną na plac Kazimierzowski i skręcę w Miedzianą... Proszę notować! Dojdę do końca Miedzianej, skręcę w lewo w Pańską i pójdę dalej Wronią, aż do Chłodnej... — A my co mamy robić? — spytał Szewczyk. — Macie mnie nie zgubić. Zbierzcie wszystkich wywiadowców i informatorów, jacy nam jeszcze zostali i choćby się waliło i paliło, nie zgubcie mnie! — Oczywiście, panie komisarzu! — zapewnił gorliwie komisarz Brycki. Wieniawa spojrzał pytająco na Jerzego, a ten skinął głową. Brycki dostrzegł tę wymianę spojrzeń i zamarł z otwartymi ustami. — Warta! — podniósł głos pułkownik.

Do pokoju wpadli tamci dwaj w hełmach. — Tego pana — Wieniawa wskazał Bryckiego. — Proszę odprowadzić do tutejszego aresztu, on sam wskaże wam drogę... Potem przekażecie go żandarmerii wojskowej. — Ale za co?! — jęknął komisarz. — Bywają takie chwile — odparł Długoszowski — kiedy głupota jest zbrodnią. — Jest pan, kolego, aresztowany prewencyjnie — uściślił Jerzy. — Potem zbadamy pańskie postępowanie służbowe. Brycki spojrzał na niego z nienawiścią i wyszedł bez słowa. Szewczyk i Leśniakiewicz siedzieli zgaszeni. — Bardzo na panów liczę... — Drwęcki spojrzał na komisarza Szewczyka. Zobaczył tylko wystraszonego, chytrego zgreda, trzy lata przed emeryturą, którego jedyną, za to doprowadzoną do perfekcji umiejętnością było wymyślanie niezbitych, obiektywnych powodów dla uzasadnienia niepowodzeń. Pewnie już układał raport, w którym wykazywał, że dołożył wszelkich starań, zrobił wszystko co mógł i nie jest niczemu winien... W oczach Szewczyka, Jerzy ujrzał własny nekrolog. Cholera, teraz jednak, mimo wszystko przydałby się tu Sawilski... — Przodowniku Leśniakiewicz!

Młody policjant uniósł głowę i przełknął ślinę. — Pan będzie dowodzić akcją, a komisarz Szewczyk wspomoże pana swoją radą i doświadczeniem. — Tak jest... — głos Leśniakiewicza zadrżał. — Polegam na panu. — Tak jest! — Teraz zabrzmiało to dużo lepiej. — Do zadań, panowie! — Drwęcki zdał sobie, że Sawilski kończył tak samo. Komisarz i przodownik wyszli. — Co teraz? — spytał Wieniawa. — Ja muszę iść na obiad, bo inaczej najgorsze dopiero się stanie... — A wie pan — pułkownik spojrzał na zegarek — że i ja zgłodniałem. — Wobec tego zapraszam ze mną. Muszę tylko uprzedzić... — Jerzy sięgnął po telefon. Babcia Irena chciała tylko wiedzieć dwie rzeczy: Ile osób? I czy na pewno się nie spóźnią? — Państwo się wali, kościół trzeszczy, ale na szczęście mamy jeszcze instytucje, które przetrwają wszystko! — skomentował Wieniawa.

Eskorta pułkownika nie miała pełnej jasności w tym względzie, ale piorunem ją uzyskała. — Panowie! Ależ proszę mi zaraz buty wytrzeć! Jak tak można?! Tu nie ma żadnej wojny! Proszę zdjąć z głów to żelastwo! W tym domu prawo noszenia garnków mam tylko ja! — Proszę pani... — jeden z kapitanów usiłował nadal być surowym przedstawicielem wojskowej junty. — Do łazienki, ręce myć! — Babcia Irena ujęła ścierkę. — Panowie oficerowie, wycofujemy się na z góry upatrzone pozycje... — zarządził Wieniawa i pocałował w rękę Marysię. Jerzy tylko zdawkowo musnął wargami jej policzek. Przepełniał go jakiś dystans i chłód. Nieruchomy, stężały jak zimna galareta. Dopiero teraz zdał sobie sprawę, że to właśnie jest poczucie władzy... Pułkownik witał się teraz z wujaszkiem Hiacyntusem. — Proszę siadać do stołu! — kierowała ruchem babcia Irena. — Jureczku, trzeba donieść jedno krzesło z drugiego pokoju. Proszę się pospieszyć, bo zupa stygnie! Przy jedzeniu nie mówili o pracy. Wujaszek Hiacyntus opowiedział Wieniawie o towarzystwie inżyniera Candera, po czym wdał się z pułkownikiem w spór na temat przydatności rakiet w przyszłej wojnie. Wieniawa dowodził, że to mrzonka, bo jaki jest sens strzelać na oślep na dystans tysiąca i więcej kilometrów? Co z tego, że wagomiar pocisku może być dziesięciokrotnie większy niż w Grubej Bercie, skoro rozrzut takiego

ostrzału znacznie przekroczy sto kilometrów? Ciężko będzie trafić nawet w wielkie miasto, a przecież człowieka do środka się nie wsadzi, żeby tym wszystkim pokierował. Owszem, na Księżyc lub inne planety pewnie da się tak latać, kto wie, ale do celów wojskowych lepiej zaprojektować porządne bombowce. Tu, pułkownik nie chciał powiedzieć nic więcej, zasłaniając się tajemnicą wojskową. Oficerowie pogodzili się, ubolewając nad losem kawalerii, której czas kiedyś przeminie. — Ale jeszcze nie teraz! — oznajmił Wieniawa i wzniósł toast za ułanów i kosynierów. Jerzy tylko umoczył usta. Starał się jeść normalnie, ale z każdym upływającym kwadransem jego żołądek zaciskał w coraz mocniejszy supeł. Jadł mało. Babcia Irena oczywiście zauważyła, uznała, że jest niezdrów i po wyjściu Wieniawy oraz jego obstawy, próbowała położyć Jerzego do łóżka. Myślał, że czeka go z tym cięższa przeprawa, ale babcia Irena w pewnej chwili uważnie spojrzała mu w oczy i nagle jakby wszystkiego się domyśliła. Bez słowa usunęła się do kuchni. Wujaszek Hiacyntus też się domyślał i też o nic nie pytał. Jerzy zauważył tylko, że staruszek od czasu do czasu spogląda w stronę leżącego na szafie dużego pakunku w szarym papierze, którego tam wcześniej nie było... Drwęcki odpoczął godzinę po obiedzie, a przynajmniej starał się odpoczywać, czyli siedzieć spokojnie i wreszcie zaczął się zbierać. Nie miał siły żegnać się z Marysią. Tylko skinęli sobie głowami. Babcia Irena nie wyszła, modliła się w sypialni.

Wujaszek Hiacyntus odprowadził go do przedpokoju. — Co uważasz, Jureczku? — zapytał bez wstępów. — Myślę, że ktoś nie tylko podjął na nowo dzieło Razguninowa, ale też znacząco je skorygował. — Skorygował? — staruszek uniósł brwi. — Nie chcę powiedzieć, że udoskonalił... — Idziesz teraz do niego? — Tak. Bez dalszych słów podali sobie ręce. Długi spacer wzdłuż Śliskiej i Twardej pozwolił Jerzemu otrząsnąć się z ponurych myśli. Na rogu Żelaznej stanął zdecydowany i gotowy na wszystko. Rozejrzał się i stwierdził z zadowoleniem, że na pierwszy, ani na drugi rzut oka nie dostrzega nikogo wyglądającego na tajniaka. Leśniakiewicz i Szewczyk naprawdę się postarali. Żadnej policyjnej partaniny. Odetchnął z ulgą i ruszył uzgodnioną trasą. Paru znajomych z kartoteki dostrzegł już po stu metrach. Oni jego też. Uchylili z szacunkiem kraciastych oprychówek i szybko przeszli na drugą stronę ulicy. Poza tym nie zamierzali się kryć, chociaż dwóch było poszukiwanych listami gończymi. Hala targowa na Placu Kazimierza Wielkiego wyglądała jak zwykle, ale nie było jak zwykle. W tłumie kupujących było więcej doliniarzy. Czuli się o wiele pewniej, wiedząc, że po wczorajszym żaden mundurowy nie ośmieli się tu

pokazać. Jednak nie, jeden był. Samotny, spocony ze strachu młokos z szóstego posterunku przy Kolejowej. Pewnie przysłał go tu z czystej złośliwości, przodownik świnia. Młodzik nie ważył się interweniować, całą odwagę wkładając w to by nie szczękać zębami. Ferajna oglądała go sobie jak ósmy cud świata, ale nikt nie robił przykrości. Rozumieli człowieka. Drwęcki ruszył Miedzianą. Zastanawiał się, w którym miejscu będą chcieli go porwać. Typował okolice skrzyżowania Wroniej z Łucką, czyli centrum Dzikiego Zachodu. Ale pomylił się. Nie zdążył dojść do Wroniej, stanowiącej tutejszą main streat... Wciągnięto go do bramy już w połowie Miedzianej. Czterech! Dla formalności nagłym uderzeniem głową rozbił najbliższemu nos. Następnego zwalił z nóg prawym sierpowym, wyrwał się i markując ucieczkę wybiegł z powrotem na ulicę, na której w tym momencie wybuchła gwałtowna strzelanina. Drwęcki odruchowo przywarł do ściany kamienicy, ignorując napastników za sobą i starając się dostrzec kto, do kogo i skąd strzela. Jego obstawa nie mogła ujawnić się tak głupio! Musieli zostać rozpoznani i rozmyślnie zaatakowani... Należało natychmiast zmienić plan, dostosować go do sytuacji, ale jakiej? Komisarz widział tylko paniczny popłoch, rozbiegających się, przewracających i kryjących się ludzi. Dopiero po kilku bardzo długich sekundach wypatrzył wreszcie coś konkretnego. Był to wijący się na chodniku przodownik Leśniakiewicz. Ktoś chwycił Jerzego za kołnierz i szarpnął z powrotem do bramy. Drwęcki nie bronił się i to nie z wyrachowania. Obezwładnił go grymas bólu na twarzy Leśniakiewicza.

Unieruchomiono opuszczone ręce Jerzego. Nie bili. Widać mieli wyraźne rozkazy. Przeszukali go pobieżnie, pro forma, jakby wiedzieli, że nie będzie miał broni... Zdrada?! W chwili, gdy na głowę komisarza naciągano czarny worek, na Miedzianej eksplodował granat. Powleczono go gdzieś w dół, po chodach, do piwnic. Przepychano go jakimś korytarzem, ewidentnie zbyt długim i za często zakręcającym, jak na zwykły piwniczny korytarz. Musiał biec pod ulicami i całymi kwartałami domów. Podziemie z prawdziwego zdarzenia... Przechodzili przez prywatne, piwniczne boksy, bo słyszał skrzyp otwieranych i zamykanych drzwi, potem łoskot gratów maskujących kolejne przejścia. Jerzy za późno otrząsnął się z myśli o Leśniakiewiczu, czy jest ranny, czy zabity, czy może jednak z tego wyjdzie? Poniewczasie zaczął liczyć zakręty. Stracił orientację. Gdyby jej jednak nie stracił i tak nic by mu to nie dało, bo w pewnej chwili na jego worek chluśnięto chloroformem. Poznał jego słodkawy, wabiący zapach i odpłynął. Ostatnią myślą była ta, że jednak go zgubili...

21. Paradoks dziadka Izba dwa na trzy metry. Na poddaszu, przy szczytowej ścianie. Sufit był pochyły. Zimą takich pokoi nigdy nie można było dogrzać, latem zamieniały się w piece. A potrafiły się w nich gnieździć rodziny z pięciorgiem dzieci, starą babką i dwoma sublokatorami dla obniżenia czynszu. Woń pluskiew i ludzkiej konserwy wciąż tkwiła w ścianach. Chociaż teraz było tu czysto. Jerzy uniósł głowę, leżącą dotąd bezwładnie na oparciu wygodnego, klubowego fotela. Nie był związany, ani ranny. Tylko w skroniach trochę ćmiło... Naprzeciwko był drugi fotel, pusty. Obok, przy uchylonym oknie stał mały stolik z aparatem telefonicznym, karafką wody i szklanką. Kabel od telefonu wychodził za okno, w głąb podwórka studni, sądząc po odgłosach. Widok z okna rozciągał się na połacie dachów i kominy. Nic charakterystycznego, po prostu dachy Warszawy. Gospodarz akurat był za Jerzym. Teraz podszedł do stolika, nalał wody i bez słowa podał Drwęckiemu szklankę. Wszystko to robił lewą ręką. W prawej cały czas trzymał niemiecką parabelkę. Odbezpieczoną. Fachowo przekrzywiał tę broń, żeby nie dostać w twarz łuską. Rysopis się zgadzał. Rzeczywiście wyglądał jak ksiądz. Majestat w ruchach i łagodna, spokojna twarz wyrozumiałego duszpasterza. O takich kapłanach zwykło się mówić, że to gołąb, nie człowiek... — Proszę mi się tak nie przyglądać — powiedział siadając w drugim fotelu. — To na nic, nie byłem notowany.

Jerzy wypił wodę. Naprawdę tego potrzebował, ale nie zamierzał dziękować. Szklankę odstawił na podłogę. — Cóż pan sądzi o sprawności moich ludzi? — Całkiem jak ferajna z Pragi... — Drwęcki rzucił pierwszy z brzegu komplement jaki mu przyszedł do głowy. — Pan jest z Pragi?! — zmarszczył się gospodarz. Wyraźnie poczuł się dotknięty tym porównaniem. — Z Woli. — No właśnie! Więc czemu chwali pan te genetyczne odpadki po niedobitkach Suworowa i przemarszu jego wojsk? Prawobrzeżne chojraki tylko w gębie są mocni, albo w bramie, pięciu na jednego, czy z nożem do bezbronnego dzieciaka. Sądzi pan, że starczyłoby im odwagi by stanąć do otwartej walki na ulicach? — Nie wiem. — Wobec tego zapytam inaczej. Gdyby tutaj wjechały czołgi... — znacząco zawiesił głos. — Czy ma pan jakieś wątpliwości, że natychmiast poleciałby butelki z benzyną? — Nie. — Widzi pan! Pułkownik Długoszowski też nie dał sobie tego długo tłumaczyć... — lufą pistoletu wskazał telefon. — Proszę zatem nie liczyć, że kawaleria przybędzie z odsieczą. Wprawdzie to jest Dziki Zachód, ale nie jesteśmy aż do tego stopnia niewolnikami

amerykańskich wzorów... — uśmiechnął się filuternie. — I zapomnijmy o Pradze! Prawdziwe serce Warszawy bije po lewej stronie. Właśnie tutaj! — Pan tak zawsze? — Co? — Ten dzielnicowy szowinizm. — Trzeba chłopakom budować ducha. Trochę nawyk, trochę słabostka, panie komisarzu Drwęcki. — Tak dla porządku, jak ja mam się do pana zwracać? Razguninow drugi? — O! Wie pan więcej niż myślałem... — skłonił się z uznaniem. — Ciekawe skąd? W archiwum nie ma śladów, tam nie mógł pan znaleźć... — myślał głośno. — Dobrze, to potem. Będzie czas. Odpowiadając zaś na pańskie pytanie, muszę przyznać, że mnie pan przyłapał, komisarzu. Nie jestem przygotowany do odpowiedzi, ostatnio tak wiele się tu działo... Nie miałem czasu zdecydować się na któryś z moich licznych dotychczasowych pseudonimów, ani wymyślić nowego. Dla pana zrobię to teraz. Powiedzmy Marceli... Lubię to imię. Brzmi dobrze, prawda? Tak duszpastersko, w sam raz dla kogoś, kto wziął mickiewiczowski rząd dusz... Czterdziestka czwórka, nie! To byłoby zbyt pretensjonalne. A do tego jeszcze mamy tradycję bazaru Kercelego, którą należy podtrzymać. Zatem tytuł „tata” będzie odpowiedni. I oto jestem: Tata Marceli, do usług! Pan komisarzu, oczywiście nie musi do mnie mówić „tato”, zbyt pana cenię, aby stawiać pana w tak niezręcznej sytuacji. Wystarczy, „panie

Marceli”. — Dobrze, panie Marceli. Czy mógłby mi pan powiedzieć... — Och, nie! Pozwoli pan komisarzu, że to jednak ja będę zadawał pytania. Muszę ich zadać bardzo dużo. — Żeby syczeć? — Znowu mnie pan zadziwia! Skąd pan wie o słowach modyfikujących wzór rdzenia osobowości? Znaczy tych, które pan F. nazwał „wężowym sykiem”? Może nawet pan komisarz wie kim był pan F.? Drwęcki nie odpowiedział. — Zatem pan wie! — ucieszył się Tata Marceli. — Może więc wymienimy się informacjami? Ja zaczynam. Pan nie mógł widzieć księgi Razguninowa, więc pan nie wie, że jej ostatni rozdział napisany jest po polsku i podpisany literami „p. F”. Pan F., jak go nazywam, opisał tam swoją przygodę z mistrzem Razguninowem, pomijając, jak się domyślam, cały szereg zbyt osobistych szczegółów, ale i tak, za to co napisał, jestem panu F. dozgonnie wdzięczny. Chociaż on pewno nie byłby zadowolony. Pomyślał swoje świadectwo jako ostrzeżenie dla przyszłych pokoleń, a zamiast tego dał mi klucz, bezcenne wskazówki, bez których nie domyśliłbym się, co kryje ta księga. A pan skąd wie? Drwęcki zmilczał. — Pan jest nieuprzejmy.

— Więc proszę na mnie zasyczeć. — Na to jest jeszcze za wcześnie, jak pan dobrze wie. Musimy spędzić ze sobą więcej czasu. A lakoniczne odpowiedzi panu nie pomogą. — Skąd pan wie, że w ogóle będę się do pana odzywał? O poważniejszych zwierzeniach nie wspominając... — Będzie się pan odzywał i zwierzał, zapewniam pana. Są na to sposoby i środki, jakie znano i nie znano w czasach Księstwa Warszawskiego. Wszakże nie chcę być natarczywy. Porozmawiajmy najpierw jak dorośli, rozsądni ludzie. — Czy pan wie, jak skończył Razguninow? — Oczywiście. To pan F. opisał szczegółowo, niczym na spowiedzi świętej. Fatalny postrzał... Wiem też dlaczego do niego doszło. Mistrz Razguninow, choć urodzony geniusz, doprawdy chapeau bas! przed jego umysłem, Freud mógłby mu buty czyścić, był jednak zbyt niecierpliwy, zbyt dumny i zbyt drażliwy. Jak prawdziwy arystokrata! Chciał za szybko osiągnąć swój cel, poszedł na skróty i się potknął. Ale nie powinniśmy mistrza zbytnio obwiniać, był wszak nieodrodnym dzieckiem swojej epoki. Bezgranicznie wierzył w rozum, ach, ta magia Woltera! Romantyzm miał dopiero nadejść, a wraz z nim docenienie siły uczuć, zwłaszcza siły miłości i wiary. Ja, jak pan widzi, postawiłem właśnie na wiarę, na szał, trans i uniesienie! Młodopolscy artyści byliby zachwyceni. — Raczej zniesmaczeni. Oni cenili wolną miłość...

— Tak, to obrzydliwe. Trafił pan w sedno, to mnie od nich odstręcza! Kurwy, rozpustnice i morderczynie własnych dzieci, nie ma na nie dość kar! — Jest pan impotentem, czy syfilitykiem? — spytał rzeczowo Drwęcki. — Nie sprowokuje mnie pan — zapewnił spokojnie Tata Marceli. — Zresztą głupio jest prowokować człowieka z gotowym do strzału pistoletem, nie sądzi pan? — Racja. Wobec tego negocjujmy. — Pan żartuje?! Nie mamy czego negocjować! Pan przyszedł tu bez żadnych pełnomocnictw, na przynętę, tylko po to by przywlec za sobą ogon. Pański ogon zaś, panie Drwęcki, został staranie ucięty i przypalony. Tak mocno, że na pewno nie odrośnie. Nie jest mi pan potrzebny nawet jako poseł, bo mam własne drogi wymiany wiadomości. — Jednak rozmawia pan ze mną... — Otóż to! Historia poniekąd się powtarza, albo możemy to nazwać problematem Razguninowa... Jak okiełzać młodego wilka? Pan właśnie jest młodym wilkiem. Wiem co nieco o pańskiej chwalebnej przeszłości, którą nie lubi się pan chwalić, młody ochotnik, legia akademicka, Lwów, potem Warszawa... tam przy okazji poznał pan naszych sławnych logików... potem studia, lecz niespokojny duch nie pozwolił panu kontynuować kariery naukowej. Razguninow byłby panem zachwycony, całkiem jak tym p. F.

— Razguninow spróbowałby najpierw po dobroci. Odwołałby się do ambicji i wyobraźni... — Niech pan nie kpi! Właśnie od tego mam zamiar zacząć. — Zamieniam się w słuch. — Słusznie. Proszę pomyśleć o naszym czcigodnym panu marszałku Piłsudskim... Czyż to nie jest wspaniały, stary wilk? Jak pięknie rozpłatał gardło Tuchaczewskiemu! Lecz cóż, lata lecą, wola mięknie... Jeszcze kilka lat i zamiast walczyć, nasz stary wilk zacznie zawierać jakieś pakty o nieagresji, warte mniej od czystych kartek papieru, które zabazgrano dla ich sporządzenia. Czy mówię z sensem? — Być może. — Teraz niech pan spojrzy na Włochy! Faszyzm, wódz Mussolini! Siła i duch jak na tym moim skrawku Warszawy! Żadnego pobłażania dla wrogów państwa, jawnych czy pośrednich. Czysta siła wyzwolona z narodu! W Niemczech też coś podobnego się lęgnie. Porządek i prosty ład! Mężczyźni stają się wojownikami, kobiety rodzą wojowników! — A makaron? — Co takiego...? — Tata Marceli zamrugał zbity z tropu. — Zapomniał pan o roli makaronu. Włoski surowiec strategiczny. — Nie dam się sprowokować.

— Właśnie widzę. Obawiam się, że pan, tak jak Razguninow, też czegoś nie docenia. — Mianowicie? — Polskiego poczucia humoru. Prędzej polubię makaron niż pójdę zastępować marszałka Piłsudskiego. — Wobec tego kto go zastąpi? — Nie wiem, może Wieniawa? — Pułkownik Długoszowski jest zbyt dużym romantykiem. Też trochę zdążyłem go poznać. Zbyt honorowy. Prędzej popełni samobójstwo niż stanie do brudnej walki o władzę. Jest tylko cieniem Komendanta, może trochę wyraźniejszym, bardziej wypukłym od innych jego cieni, które są tylko mroczne, przyziemne i pyszałkowate. Chyba nie ma pan wątpliwości, że pod Belwederem wrze nie mniej paskudne polskie piekiełko niż u pana na Daniłowiczowskiej? Zadzwonił telefon. Tata Marceli podniósł słuchawkę. Chwilę słuchał raportu, nie spuszczając z Drwęckiego wzroku oraz wylotu lufy. — Tak... Czekajcie! — powiedział i przerwał połączenie. — Sytuacja rozwija się pomyślnie — zapewnił Jerzego. — Odpowie pan na moje pytanie? — Myślę, panie Marceli, że belwederskie piekiełko jest nawet gorętsze, ze względu na większą ilość władzy. — To prawda. A teraz proszę mi wytłumaczyć, dlaczego ktoś tak inteligentny jak pan, komisarzu, mimo tej wiedzy, woli robić z siebie

błazna? — Polaków nie da się zmienić. — Doprawdy...? Zapadła cisza, w której na usta Taty Marcelego wypełzał coraz dłuższy i szerszy uśmiech. W zamian Jerzy po raz pierwszy od początku tej rozmowy poczuł rozlewający mu się pod mostkiem lodowaty chłód. I prawdziwy strach. — No widzi pan — Tata Marceli spoważniał. — Ja zaś widzę, że dobrowolnie pan do mnie nie przystanie. Przepraszam, musiałem spróbować. Teraz mogę już pozbyć się skrupułów. Chciałbym jeszcze, aby na koniec zapamiętał pan jedną, a właściwie dwie rzeczy. Obserwowałem jak pan sobie radzi, dlatego właśnie pan. To po pierwsze. Po drugie, ja naprawdę, panie Drwęcki, jestem patriotą. Polskim patriotą! Tym różnię się od Razguninowa. Owszem, nie jestem żadnym Polakiem-katolikiem. Gardzę czarnymi bardziej niż ten Żeleński, Boy, czy jak mu tam. Może właśnie dlatego, że jestem patriotą, nie godzę się, by ktokolwiek ten naród okupował. Za jedno mi Rzym, Berlin, czy Moskwa! I z pobudek patriotycznych, na miejsce starzejącego się wodza, chcę temu narodowi dać nowego, młodego! Ja jestem już za stary, żeby samemu... On musi być młody! To już nie będzie dokładnie pan, niestety. Raczej, że tak powiem, psychiczny Frankenstein, którego stworzę. Sam pan sobie jest winien. — Jak się pan do tego zabierze? — Lekkie pytanie miało ukryć obawę. Nie ukryło.

— Już się pan boi? No, i na co panu to było? Ale odwrotu już nie ma. Muszę przeprowadzić operację na pańskiej osobowości, usunąć absurdalne uwarunkowania. I oczywiście, że nie popełnię błędu mistrza Razguninowa! Nie będę pracował tylko na panu, lecz na was obojgu na raz. Na panu i pańskiej narzeczonej... Nie wstawać z fotela! Dość już pan dzisiaj zepsuł! Ale jeżeli koniecznie pan chce i mnie do tego zmusi, poszukam sobie innego młodego wilka! Drwęcki oklapł. — Tak lepiej. A teraz proszę słuchać. Fizycznie, pannie Marii włos z głowy nie spadnie. Jak i panu. Będziecie przez jakiś czas moimi gośćmi, niczego wam nie zabraknie. Będę z wami rozmawiał. Pojedynczo i z obojgiem na raz. Potem będzie ślub, więc proszę to potraktować jak nauki przedmałżeńskie... Zresztą, o to samo tu chodzi. To też socjotechnika, kształtowanie umysłów. Ja będę tylko bardziej subtelny i stanowczy zarazem. Powstanie z was prawdziwe, młode państwo... Wie pan, to ciekawe, że wszyscy twórcy nowego człowieka, jakoś nigdy nie pomyśleli o tym, że tego nowego człowieka należy stwarzać od razu jako parę — mężczyznę i kobietę. Nie po kolei. Nawet ten żydowski Bóg nie był na to dość mądry. I dlatego go tu nie chcemy. Może odejść razem ze swoimi urzędnikami, jak wiara starożytnego Egiptu... — Nie dostaniesz jej, szalony draniu! — Zatem rozpoczynamy pierwszy zabieg, czyli wycięcie nadziei. Myśli pan, że mi się nie uda, bo prosił pan miłego staruszka, żeby do tego nie dopuścił? Tak, tak! Telefon był na podsłuchu, uważa mnie pan za durnia? Policjanci też czasem się spowiadają... Niech pan teraz wczuje się trochę w psychikę młodej kobiety. Ona nie zna

waszych prawdziwie męskich relacji, stanowiących podstawę wzajemnego zaufania i porozumienia między starym a młodym wojownikiem. To jest młoda kobieta, piękna i czysta, przyszła matka wojowników... — w oczach Taty Marcelego zabłysły natchnienie i egzaltacja, ale zaraz się opanował. — Ona ma instynkt opiekuńczy, panie Drwęcki! Nie zauważył pan? Jakże mogłaby narażać życie i zdrowie sędziwego weterana? Bo co on może tu zrobić? Zwracać na siebie uwagę? Zatem tak... Była strzelanina, jest pan ranny. Chyba poważnie... Schronił się pan w mieszkaniu jakiejś dobrej kobieciny, która teraz stara się pomóc, zawiadamia rodzinę, ale prosi, żeby jej nie narażać na zemstę bandytów. Ile osób zatem panna Marysia będzie ze sobą sprowadzać? Przyjdzie sama. Zwłaszcza gdy poprosi ją o to wystraszona kobieta, dzwoniąca z odległej kawiarni. Dzielna, lecz przerażona, której nie można narażać bardziej. Godzinę temu zajęła się tym pewna znakomita, acz szerzej niedoceniana aktorka. Zapewniam, że niesłusznie. Pamiętała nawet, by wspomnieć o fioletowych bzach... Co więcej, komisarzu Drwęcki, pańska narzeczona już opuściła mieszkanie swojej babci, a szanowny pan weteran został w środku. Moi ludzie widzieli go w oknie. Bez wątpienia panna Marysia wybrała okrężną drogę, ale już wkrótce powinna tu być. Zapukać do tych drzwi. Moi ludzie są w bramie i na schodach. Nie pozwolą się jej cofnąć. Najdalej za pół godziny zaczniemy pierwszą naukę przedmałżeńską... Teraz proszę odpocząć. Jeszcze wody? Jerzy, nie wiedząc jak to się stało, skinął twierdząco głową. Nawet podał gospodarzowi pustą szklankę. Potem siedział i pił. W pewnej chwili szkło zadzwoniło mu o zęby, ale Tata Marceli wspaniałomyślnie nie skomentował tego. Usiał wygodnie na swoim fotelu i czekał z łagodnym uśmiechem mądrego, wyrozumiałego spowiednika.

Czas płynął. Kiedy Drwęcki zaczął już mieć nadzieję, że jednak nic się nie stanie, że Marysia mimo wszystko nie przyjdzie, na schodach rozległy się powolne, ostrożne kroki. Ktoś podszedł do drzwi i nieśmiało zapukał. Tata Marceli zerknął ze zdziwieniem na telefon. Jerzy odgadł, że miano go zawiadomić o przyjściu Marysi i nie zrobiono tego. Serce zabiło mu żywiej. Znów odstawił szklankę na podłogę. Ulicą Prostą szedł sobie powolutku sędziwy weteran powstania styczniowego w charakterystycznym szynelu z amarantowymi wyłogami. Mijający go mężczyźni uchylali czapki i kapelusze, kobiety z dziećmi napominały pociechy by się ukłoniły. Dwóch młodzieńców w pomiętych marynarkach i kraciastych cyklistówkach, czuwających przy jednej z bram, natychmiast zwróciło na staruszka uwagę. Tym większą, że szedł w ich stronę. Rysopis się nie zgadzał. Ten weteran miał długą, siwą brodę i kusztykał o lasce, powłócząc wyraźnie lewą nogą, najwyraźniej po wylewie. Cóż, bohaterskich staruszków było w Warszawie jeszcze około stu, więc widok nie był tak całkiem rzadki. Mimo to dwaj strażnicy poważnie się zaniepokoili, kiedy weteran skręcił właśnie w ich bramę. — Pan szanowny uważa? — Apasz zdjął oprychówkę zanim zapytał. — Do pani Kwiecikowskiej, pod siódemkę... — odparł staruszek, patrząc ze zdziwieniem, że ktoś ośmiela się go zaczepiać. Mówił niewyraźnie, widać po wylewie i z językiem był kłopot.

Ale stara Kwiecikowska rzeczywiście mieszkała pod siódemką. Żyła z haftowania obrusów i sztandarów. Dalej pytać już nie uchodziło. — Pan szanowny przechodzi — rozstąpili się, ale jeszcze upewnili, że weteran podreptał do właściwej klatki schodowej. Wyjątkowo wolno wdrapywał się na schody, więc zniecierpliwieni wrócili na stanowisko w bramie. Nie mogli dalej śledzić staruszka, bo koniec końców kazano im uważać na dziewczynę... Pan Hiacyntus odczekał minutę, upewnił się, że podwórko opustoszało i pochyliwszy się nisko, śmignął na skos do przeciwległej klatki. Gdyby ktoś przypadkiem na niego spojrzał, z dużą pewnością wziąłby go za dziecko. Staruszkowie przecież nie biegają tak szybko. Mało który dziadek potrafiłby też wspinać się po schodach równie sprawnie i cicho... Kamienica miała pięć pięter i poddasze. Na podeście między czwartym a piątym piętrem przechadzał się kolejny strażnik. Widok weterana wręcz go zelektryzował. — Którędy do pani Kwiecikowskiej? — zagadnął przyjaźnie staruszek. — Pomyliliście, dziadku, klatki. — Że niby jak? — weteran przystawił dłoń do ucha. — Po... Dłoń, która miała poprawić słuch, zacisnęła się nagle na gardle opryszka. Palce były żylaste i zaskakująco silne. Równocześnie

wyciągnięty z laski sztylet przebił strażnikowi serce i przygwoździł go do ściany. Ludzie nigdy nie umierają natychmiast. Nawet jeśli są kompletnie zaskoczeni, zaszokowani i mają serce przebite na wylot długą, wąską klingą. Pan Hiacyntus dzielnie zniósł bezładny grad ciosów, które strąciły mu czapkę i zerwały przyklejoną brodę. Okres służby w sztyletnikach miejskich miał krótki, ale z wprawy nie wyszedł, gdyż w Bułgarii, w siedemdziesiątym ósmym walczył w zwiadzie. Pan Hiacyntus nie pozwolił umierającemu się wyrwać, ani nabrać tchu. Gdy ciało zwiotczało, delikatnie opuścił je na podłogę. Weteran zostawił sztylet w piersi ofiary, za to pieczołowicie upchnął w kieszeni płaszcza brodę kolegi Wincentego. Jemu nigdy nie rosła, nie wypadało zgubić. Potem podniósł rogatywkę i ucałował orzełka. Nad zabitym zrobił znak krzyża. Staruszek uznał, że musi chwilę odpocząć. Trochę się jednak zasapał... Wygodnie oparł się o poręcz i obserwując schody poniżej jeszcze raz, dla porządku przeanalizował cały plan. Marysia była rozsądną dziewczyną i nie zrobiła melodramatu. Zwłaszcza, że uprzedzono ją o możliwości zajścia takiej sytuacji. Oczywiście, że drżała z obawy o Jerzego, ale górę wzięło zaufanie do wujaszka i babci Ireny, którą weteran przezornie wtajemniczył. Pani Mierzejewska zamiast lamentować, niezwłocznie przewertowała nowiutką książkę telefoniczną, sprawdzając kto jeszcze mieszka pod podanym Marysi adresem. Hafciarka sztandarów była niewątpliwym darem od Boga. Pan Hiacyntus sprowadził stróża, który poczuł się ogromnie zaszczycony mogąc założyć mundur styczniowego weterana, też pożyczony od kolegi Wincentego i tak ubrany, o uzgodnionej porze zaczął podlewać kwiaty w oknie. Żółty płaszczyk i

niebieską chustkę Marysi założyła panna Madzia z naprzeciwka i udała się na krótki spacer ulicą Zielną. Tam, w przechodniej bramie, błyskawicznie zdjęła chustę oraz wierzchni płaszcz, upchnęła je w torbie i z domniemanej blondynki stała się z powrotem naturalną brunetką w bordowej jesionce. Po drugiej stronie kamienicy, panna Madzia wtopiła w tłum na Marszałkowskiej i bez problemu wróciła do domu. Pan Hiacyntus z kolei wymknął się przez kuchenne schody i dziurę w płocie koło śmietnika. Warunki bojowe uzasadniały naruszenie powagi munduru. Pół godziny potem, babcia Irena miała zejść do pobliskiego sklepu i stamtąd zadzwonić do Wieniawy. Jak dotąd rodzina i sąsiedzi współdziałali jak w zegarku. Weteran ruszył znów schodami w górę. Drzwi na poddaszu... To te! Podszedł starając się stąpać jak najlżej i delikatnie, nieśmiało zapukał... Tata Marceli wzmógł czujność. Nawet na ułamek sekundy nie spuszczał z Jerzego wzroku ani broni. Gospodarz wyraźnie chciał zażądać wyjaśnień przez telefon, ale drugie pukanie skłoniło go do zmiany zdania. Podszedł do drzwi, kierując w ich stronę pistolet. — Wasiek, to ty? — zapytał półgłosem. Po drugiej stronie wybuchła bomba. Kula ognia, dymu, drzazg z ćwierci wyrwanych drzwi, uderzyła w pierś Tatę Marcelego, porywając go za sobą i ciskając w otwarte okno. Nie było duże, trudno było przez nie wypaść, ale siła wybuchu

zwinęła następcę Razguninowa w chiński paragraf i lekko przetłoczyła przez framugi. Tylko majtnęły się w górę nogi w trzewikach od Baty. Jakby go Bóg zdmuchnął... przemknęło Drwęckiemu. Sekundę później rozległ się łoskot ciała roztrzaskującego się na bruku podwórka. Jerzy nie zrobił nic. Nawet nie uchylił się przed urwaną klamką, która omal nie wyrżnęła go w ucho. Otrzeźwił go dopiero widok padającej na podłogę parabelki. Chciał ją podnieść, ale zrezygnował. W zdeformowanym kabłąku spustowym tkwił urwany, zmiażdżony palec... Zamiast po broń, Drwęcki skoczył do okna. Wychylił się. Ciało Taty Marcelego leżało w olbrzymiej kałuży krwi. Dwóch opryszków wybiegło z bramy do trupa. Popatrzyli na niego, potem w górę i zobaczywszy komisarza rzucili się do ucieczki. Zaraz jednak cofnęli się z powrotem, podnosząc ręce do góry. Na podwórko wpadli żołnierze z karabinami. Za nimi wszedł Wieniawa. Ułani jednak w porę... Jerzy odwrócił się. W pokoju było siwo od gryzącego w gardle dymu. Ze zdumieniem rozpoznał zapach czarnego prochu. Kto, u licha, robi bomby z tak przestarzałego materiału wybuchowego?! W epicentrum eksplozji rozległo się pokasływanie. — Kto tam? — zapytał osłupiały komisarz. — Jesteś cały, Jureczku? — Pan Hiacyntus?!

— Już nie uważasz mnie za wujaszka? Masz! — Przez dziurę w drzwiach wleciał colt Jerzego. Chwycił go odruchowo. — Nic wujkowi nie jest?! — No chyba! Jak nic będę miał wielki siniak na biodrze, ale poproszę Irenkę o okład z altacetu... Uwaga o altacecie podziałała na Jerzego jak cegła spadająca na głowę. Stanął z rozdziawionymi ustami. Tymczasem weteran zabrał się za wyważanie zrujnowanych drzwi. Wbrew pozorom nie było to łatwe, gdyż resztki zamka wbiły się głęboko w futrynę i potrzeba było kilka solidnych kopniaków żeby puściły. Wreszcie droga została utorowana. — No chodźże, Jureczku! Drwęcki nie był stanie ruszyć się z miejsca, więc weteran wszedł do środka. — Na litość boską, wujaszku, co to było?! — Jerzy pokazał na szczątki drzwi. — To? — Pan Hiacyntus dmuchnął w dymiącą lufę zabytkowego, napoleońskiego szturmaka. — Cóż... Jakby to powiedział pan Antoni? Paradoks dziadka! KTL Warszawa, czerwiec-październik 2006 r.

Wujkowi Fedorczykowi, ułanowi 1920 roku, który dożył 97 lat i zawsze mnie ogrywał w warcaby; Babci Irenie, która potrafiła zrobić pełny obiad w 20 minut, bez instantów; Cioci Marysi, łączniczce AK, mojej matce chrzestnej; I szeregowemu Słoniowi, który zdobył austriacki sztandar pod Górą Kalwarii. Autor

Strona redakcyjna Copyright © by Konrad T. Lewandowski Redakcja i korekta: Paweł Dembowski Projekt graficzny okładki: Mariusz Cieśla Wszelkie prawa zastrzeżone All rights reserved ISBN 978-83-936840-3-8 Wydawca: Code Red Tomasz Stachewicz ul. Sosnkowskiego 17 m. 39 02-495 Warszawa http://www.bookrage.org