Fundusze inwestycyjne w praktyce - Edyta Duda - Piechaczek full

© Copyright for Polish edition by ZloteMysli.pl Data: 29.01.2008 Tytuł: Fundusze inwestycyjne w praktyce Autor: Edyta Duda-Piechaczek Wydanie I ISBN: 978-83-7582-074-4 Projekt okładki: Marzena Osuchowicz Korekta: Anna Popis-Witkowska, Sylwia Fortuna Skład: Anna Popis-Witkowska Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli Sp. z o.o. ul. Daszyńskiego 5 44-100 Gliwice WWW: www.ZloteMysli.pl EMAIL: [email protected] Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.

SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1. ZACZNIJMY OD PODSTAW.........................................6 Czym jest fundusz inwestycyjny?........................................................................8 Towarzystwo funduszy inwestycyjnych..........................................................9 Podmioty działające na zlecenie towarzystwa lub funduszu........................11 Depozytariusz............................................................................................11 Podmiot zarządzający funduszem inwestycyjnym na zlecenie................13 Podmiot prowadzący rejestr uczestników funduszy inwestycyjnych......14 Podmioty prowadzące dystrybucję jednostek uczestnictwa....................15 Czym są jednostki uczestnictwa?..................................................................16 Uprawnienia związane z posiadaniem jednostek uczestnictwa..............19 Udział w radzie inwestorów specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego.......................................................................................................20 Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego...........................................27 Uwaga............................................................................................................29 Podmioty obsługujące fundusze inwestycyjne.............................................29 Towarzystwo funduszy inwestycyjnych...................................................30 Depozytariusz...........................................................................................30 Agent transferowy.....................................................................................31 Dystrybutor jednostek uczestnictwa........................................................31 Nowe konstrukcje i typy funduszy inwestycyjnych.................................34 Fundusze z różnymi kategoriami jednostek............................................35 Fundusze podstawowe i powiązane.........................................................36 Fundusze z wydzielonymi subfunduszami..............................................37 Fundusze funduszy...................................................................................39 Nowe typy funduszy......................................................................................39 Fundusz rynku pieniężnego.....................................................................39 Fundusze portfelowe................................................................................40 Fundusze aktywów niepublicznych..........................................................41 Fundusze sekurytyzacyjne........................................................................42 Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego...........................43 Co powinien wziąć pod uwagę inwestor podejmujący decyzję o przystąpieniu do funduszu?..........................................................................43 Analiza potrzeb i oczekiwań inwestora....................................................43 Wybór odpowiedniego typu funduszu.....................................................44 Opłaty pobierane przez fundusz.......................................................................46 Uwaga na nieprawidłowości funduszy!...................................................49 Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych...................................49 ROZDZIAŁ 2. RODZAJE FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH..............55 Fundusze inwestycyjne otwarte........................................................................55 Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte...............................................56 Fundusze inwestycyjne zamknięte....................................................................57 Szczególne konstrukcje funduszy inwestycyjnych............................................57 Fundusze inwestycyjne z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa....57

Fundusze inwestycyjne z wydzielonymi subfunduszami............................58 Fundusze podstawowe i powiązane..............................................................59 Szczególne typy funduszy inwestycyjnych........................................................59 Fundusze portfelowe....................................................................................60 Fundusze sekurytyzacyjne.............................................................................61 Fundusze aktywów niepublicznych..............................................................61 Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat...........................62 Fundusze rynku walutowego........................................................................63 Fundusze o ustalonym przychodzie.............................................................63 Fundusze giełdowe........................................................................................63 Fundusze zrównoważone..............................................................................64 Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego......................................................67 ROZDZIAŁ 3. JAKI WYBRAĆ FUNDUSZ INWESTYCYJNY?............70 Fundusze pieniężne............................................................................................71 Fundusze obligacji..............................................................................................71 Fundusze stabilnego wzrostu.............................................................................71 Fundusze zrównoważone..................................................................................72 Fundusze mieszane............................................................................................72 Fundusze akcji...................................................................................................73 Fundusze zagraniczne.......................................................................................74 Lokaty z funduszem...........................................................................................74 Fundusze nieruchomości...................................................................................75 Fundusze zamknięte..........................................................................................75 Fundusze surowcowe.........................................................................................76 Fundusze hedgingowe.......................................................................................76 Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego...........................77 ROZDZIAŁ 4. RYZYKO ZWIĄZANE Z INWESTYCJĄ W FUNDUSZ..79 Analiza wyników finansowych (inwestycyjnych) funduszu.............................79 Ocena towarzystwa zarządzającego funduszem...............................................80 Zasady opodatkowania......................................................................................81 Wyjaśnienie zasad przystępowania do funduszu inwestycyjnego...................82 Sposoby nabywania i umarzania jednostek uczestnictwa...............................83 Sposoby nabywania certyfikatów inwestycyjnych............................................85 Sposoby zbywania certyfikatów inwestycyjnych..............................................86 Wpłata do funduszu...........................................................................................87 ROZDZIAŁ 5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ TOWARZYSTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH........................................................................88 Objaśnienia do ustawy......................................................................................89 Odpowiedzialność za działania własne funduszu........................................89 Przykład 1..................................................................................................91 Odpowiedzialność za działania podmiotów, którym towarzystwo powierzyło wykonywanie niektórych obowiązków......................................92 Podstawa wyłączenia odpowiedzialności towarzystwa................................93 Przykład 2.................................................................................................93 Szczególne zasady odpowiedzialności w przypadku zlecenia zarządzania portfelem funduszu inwestycyjnego (outsourcing).....................................94

Zasady odpowiedzialności podmiotów pośredniczących w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa..........................................................96 Odpowiedzialność za wyniki funduszu inwestycyjnego..............................97 Przykład 3...............................................................................................100 Wymogi kapitałowe towarzystwa funduszy inwestycyjnych.....................104 Zasady postępowania uczestników ................................................................106 Skarga do towarzystwa funduszy inwestycyjnych......................................107 ROZDZIAŁ 6. FUNDUSZE INWESTYCYJNE I EMERYTALNE.......108 Rozproszenie ryzyka i profesjonalne zarządzanie..........................................108 Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania...........................109 Przykład.......................................................................................................109 Fundusz otwarty, jednostki uczestnictwa........................................................112 Przykład 1.....................................................................................................113 Przykład 2 ....................................................................................................113 Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa ..........................................113 Przykład........................................................................................................114 Dystrybucja jednostek uczestnictwa................................................................115 Specjalistyczny fundusz otwarty......................................................................115 Fundusz zamknięty, certyfikat inwestycyjny..................................................116 Fundusz mieszany............................................................................................117 Fundusz powierniczy........................................................................................117

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 1. Zacznijmy od podstaw

●

str. 6

Rozdział 1. Zacznijmy od podstaw Fundusz inwestycyjny to rodzaj zbiorowego lokowania środków pieniężnych pochodzących od osób fizycznych, przedsiębiorstw, gmin. Zebrane środki są inwestowane w papiery wartościowe i inne prawa majątkowe — przy zachowaniu zasady ograniczania ryzyka. Bezpieczne inwestowanie — to jest właśnie powód, dla którego fundusze cieszą się taką popularnością. Fundusze inwestycyjne gromadzą środki pieniężne od różnych inwestorów, a następnie je inwestują w akcje, obligacje lub w innego rodzaju aktywa finansowe. Poszczególne fundusze inwestycyjne stosują różne strategie inwestycyjne, np. nastawione na wzrost wartości kapitału lub bieżący dochód, co warunkuje zakres instrumentów finansowych, które leżą w polu ich zainteresowań. Inwestor kierując się własną strategią inwestycyjną, dokonuje alokacji środków w jednostki poszczególnych, wyspecjalizowanych funduszy inwestycyjnych — np. bezpiecznych papierów wartościowych, pieniężnych, akcji czy też nieruchomości. Fundusze inwestycyjne zarządzane są przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych. W określonych odstępach czasu fundusze zobowiązane są do dokonywania wyceny swoich aktywów. Dzięki temu inwestorzy, którzy zainwestowali w ich jednostki, są w stanie w miarę na bieżąco dokonywać oceny ich poczynań i w przypadku niezadowalających wyników zrezygnować z ich usług poprzez przeniesienie aktywów do innych podmiotów osiągających lepsze wyniki. Większość funduszy inwestycyjnych sprzedaje swoje jednostki poprzez zorganizowane sieci pośredników w postaci banków i biur maCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 1. Zacznijmy od podstaw

●

str. 7

klerskich. Zakup jednostek wiąże się z założeniem odpowiedniego rejestru i wpłatą środków pieniężnych, które po przeliczeniu zostają zamienione na odpowiednią liczbę jednostek uczestnictwa. W momencie, gdy zdecydujemy się wycofać nasze środki poprzez złożenie odpowiedniej dyspozycji, nasze jednostki zostają umorzone, a środki wypłacone drogą przelewu na wskazany rachunek lub gotówką w którejś z jednostek sieci dystrybucyjnej. Inwestor ma do dyspozycji wiele funduszy, różniących się zarówno w zakresie organizacji działania, jak i proponowanych strategii inwestycyjnych. Fundusze inwestycyjne otwarte sprzedają jednostki uczestnictwa i cechują się łatwym dostępem, możliwością szybkiego zakupu i umorzenia jednostek uczestnictwa oraz dość dużymi ograniczeniami w zakresie instrumentów, w które mogą inwestować. Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne oraz mają większy zakres dostępnych inwestycji, które mogą prowadzić. Zazwyczaj cechują się mniejszą płynnością, a certyfikaty inwestycyjne przez nie emitowane notowane są na rynku wtórnym po cenie, która może odbiegać od rzeczywistej wartości aktywów funduszu. Od połowy 2004 roku inwestorzy mogą również bez problemów nabywać tytuły uczestnictwa w zagranicznych funduszach inwestycyjnych, które dokonały stosownego zgłoszenia w KPWiG i w stosunku do których Komisja nie zgłosiła sprzeciwu w zakresie dystrybucji takich tytułów uczestnictwa na terenie naszego kraju. Udział funduszy zagranicznych w naszych portfelach z punktu widzenia dywersyfikacji portfela aktywów byłby bardzo wskazany, przede wszystkim ze względu na różnorodność prezentowanych przez te fundusze strategii inwestycyjnych, ale również ze względu na fakt dywersyfikacji waCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 1. Zacznijmy od podstaw

●

str. 8

lutowej. Należy jednak od razu zwrócić uwagę na fakt, że działanie funduszy zagranicznych w niektórych obszarach, tj. sposób dystrybucji tytułów uczestnictwa, wysokość i sposób pobierania opłat, forma prawna, a co za tym idzie — określone prawa uczestników, mogą w znacznym stopniu odbiegać od standardów stosowanych przez krajowe fundusze inwestycyjne. Tak więc w przypadku podjęcia przez nas decyzji o umieszczeniu tych funduszy w naszych portfelach — powinniśmy przed podjęciem stosownej decyzji o inwestycji dokonać dokładnej analizy oferty oraz wszystkich za i przeciw. Wskazane również byłoby skorzystanie w tym wypadku z pomocy i rady profesjonalistów.

Czym jest fundusz inwestycyjny? Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną. Oznacza to, że może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Jednakże fundusz inwestycyjny jest bardzo specyficzną osobą prawną, ponieważ w istocie rzeczy stanowi on jedynie masę majątkową utworzoną z wpłat uczestników i nabytych za te wpłaty aktywów. Jako organ zarządzający funduszem inwestycyjnym działa towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Jedynym przedmiotem działalności funduszu inwestycyjnego jest lokowanie pozyskanych od uczestników środków pieniężnych w papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Adresem i siedzibą funduszu inwestycyjnego jest adres i siedziba towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Ponadto wszelkich czynności w imieniu funduszu dokonują osoby upoważnione do reprezentowania towarzystwa.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

●

str. 9

Fundusz inwestycyjny w terminach wynikających z ustawy i statutu musi dokonywać wyceny aktywów funduszu oraz obliczać wartość aktywów netto funduszu, którą to wartość ustala się, pomniejszając wartość aktywów funduszu o jego zobowiązania. Ustalenie wartości aktywów netto ma także znaczenie dla zbywania jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, o czym będzie mowa dalej, w części poświęconej omówieniu sposobów przystąpienia do funduszu. Do utworzenia funduszu niezbędne jest — zgodnie z ustawą — nadanie mu statutu przez towarzystwo, zawarcie umowy z depozytariuszem o prowadzenie rejestru aktywów, wydanie zezwolenia przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (dalej zwanej „Komisją”), zebranie wpłat w wysokości i terminach określonych statutem oraz wpisanie funduszu do rejestru funduszy inwestycyjnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Rejestr ten jest jawny, tj. każda osoba może go przeglądać bez konieczności wykazywania interesu prawnego lub faktycznego. Poprzez wpis do rejestru sądowego fundusz nabywa osobowość prawną i z tą chwilą może rozpocząć samodzielną działalność.

Towarzystwo funduszy inwestycyjnych Towarzystwo działa w formie spółki akcyjnej o zaostrzonych w stosunku do zwykłych spółek akcyjnych wymogach kapitałowych. Zaostrzenie to zagwarantować ma bezpieczne i stabilne zarządzanie funduszami inwestycyjnymi oraz zdolność do zadośćuczynienia ewentualnym roszczeniom uczestników funduszy zarządzanych przez towarzystwo. Podobnie jak fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych mają ograniczony zakres działalności gospodarczej, bowiem podstawowym przedmiotem działalności towarzystwa jest tworzenie

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 10

funduszy inwestycyjnych i zarządzanie nimi, reprezentowanie ich wobec osób trzecich oraz zarządzanie zbiorczym portfelem papierów wartościowych. Dodatkowo za zezwoleniem Komisji towarzystwo może rozszerzyć swoją działalność o zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie, doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi, pośrednictwo w zbywaniu i odkupowaniu jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych utworzonych przez inne towarzystwa lub tytułów uczestnictwa funduszy zagranicznych, pełnienie funkcji przedstawiciela funduszy zagranicznych. Ponadto ustawa wprowadza szereg ograniczeń dla towarzystw funduszy inwestycyjnych, dotyczących prowadzenia działalności inwestycyjnej na własny rachunek. Uzasadnienia powyższych rozwiązań należy poszukiwać w chęci ograniczenia przez ustawodawcę ryzyka związanego z działalnością zarówno funduszu inwestycyjnego, jak i towarzystwa. Chodzi o to, by do naturalnego dla funduszu ryzyka związanego z inwestowaniem na rynku papierów wartościowych nie dodawać ryzyka związanego z innym rodzajem działalności gospodarczej prowadzonej bądź to przez fundusz, bądź to przez towarzystwo nim zarządzające. Kolejnym przejawem ustawowego ograniczania ryzyka uczestników funduszy inwestycyjnych jest opisana wyżej konstrukcja osobowości prawnej funduszu inwestycyjnego. Dzięki takiemu rozwiązaniu majątek powierzony przez uczestników funduszowi i aktywa nabyte w zamian pozostają cały czas odrębnym majątkiem funduszu, niezwiązanym z towarzystwem funduszy inwestycyjnych, dzięki czemu ryzyko upadłości czy wystąpienia innych negatywnych zdarzeń gospodarczych w stosunku do towarzystwa nie powoduje reperkusji w postaci pogorszenia sytuacji uczestników funduszu inwestycyjnego.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 11

Podmioty działające na zlecenie towarzystwa lub funduszu W procesie zarządzania i działalności funduszy inwestycyjnych występuje znacznie więcej podmiotów niż tylko sam fundusz i będące jego organem towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Czasami nawet można odnieść wrażenie, że w praktyce wyłączną rolą towarzystwa jest wykreowanie i marketing produktu pod nazwą „fundusz inwestycyjny”. Resztą, tj. zarządzaniem, sprzedażą, przechowywaniem aktywów i prowadzeniem rejestru uczestników, mogą zająć się inni. Wśród podmiotów odgrywających największą rolę w działalności funduszy inwestycyjnych należy wymienić: ● ● ●

●

depozytariuszy, podmioty zarządzające funduszami inwestycyjnymi na zlecenie, podmioty prowadzące rejestry uczestników funduszy inwestycyjnych, podmioty prowadzące dystrybucję jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych.

Depozytariusz Depozytariuszem funduszu może być wyłącznie bank kredytowy, którego fundusze własne wynoszą co najmniej 100 000 000 zł, oddział instytucji kredytowej posiadający siedzibę na terytorium RP, jeżeli fundusze przydzielone do dyspozycji tego oddziału wynoszą co najmniej 100 000 000 zł, albo Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Depozytariusz sprawuje wobec funduszu funkcje powierniczo-kontrolne, dbając nie tylko o to, aby aktywa funduszu przechowywane były w sposób bezpieczny, lecz także o to, by działalność funduszu była zgodna z przepisami prawa i statutem.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 12

Do obowiązków depozytariusza należy przede wszystkim prowadzenie rejestru aktywów funduszu inwestycyjnego, prowadzenie rachunków, na których zapisywane są aktywa funduszu (rachunków bankowych i rachunków papierów wartościowych), zawieranie z innymi podmiotami umów o prowadzenie rachunków funduszu (tzw. subdepozytariusze), zapewnienie zgodności procesu odkupowania jednostek uczestnictwa lub wykupowania certyfikatów inwestycyjnych z przepisami prawa i statutem funduszu, kontrola i nadzór nad terminowością rozliczania umów dotyczących aktywów funduszu oraz nad prawidłowością obliczania wartości aktywów netto i wartości jednostki uczestnictwa. Ustawa wymaga, by depozytariusz działał niezależnie od towarzystwa funduszy inwestycyjnych i w interesie uczestników funduszu inwestycyjnego. Niekiedy depozytariusz ma obowiązek działania w charakterze rzecznika interesu uczestników i występowania w ich imieniu z powództwem do sądu przeciwko towarzystwu funduszy inwestycyjnych z tytułu szkody spowodowanej niewykorzystaniem praw lub nienależytym wykonaniem obowiązków związanych z zarządzaniem funduszem. Depozytariusz pełni również bardzo ważną rolę w przypadku likwidacji funduszu inwestycyjnego, bowiem ustawa powierza mu funkcję likwidatora funduszu, do zadań którego należy zbycie aktywów funduszu, ściągnięcie należności, zaspokojenie wierzycieli funduszu i wypłata uczestnikom środków pieniężnych proporcjonalnych do liczby posiadanych przez nich jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych. W celu zapewnienia pełnej niezależności depozytariusza, zwiększenia jego pozycji i wiarygodności, ustawa wprowadza ograniczenia dotyczące powiązań kapitałowych i personalnych pomiędzy depozytariuszem a towarzystwem funduszy inwestycyjnych oraz wprowadza Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 13

wzruszalne domniemanie, zgodnie z którym: jeżeli uczestnicy funduszu inwestycyjnego ponieśli szkody spowodowane nienależytym wykonaniem lub niewykonaniem obowiązków towarzystwa w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji, domniemywa się, że depozytariusz będzie podmiotem z grupy kapitałowej towarzystwa, który świadomie zaniechał wykonywania swoich obowiązków wynikających z ustawy i umowy. Podmiot zarządzający funduszem inwestycyjnym na zlecenie Zasadniczo zarządzanie funduszem inwestycyjnym należy do zadań towarzystwa funduszy inwestycyjnych. W tym celu towarzystwo obowiązane jest zatrudniać co najmniej dwóch doradców inwestycyjnych. Jednakże ustawa przewiduje możliwość zlecenia zarządzania portfelem funduszu lub jego częścią domowi maklerskiemu prowadzącemu działalność na podstawie przepisów ustawy dotyczącej prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, brokerowi zagranicznemu lub innemu wyspecjalizowanemu podmiotowi np. w zakresie zarządzania nieruchomościami. W przypadku, gdy towarzystwo zleci zarządzanie całością portfeli inwestycyjnych funduszy, nie ma obowiązku zatrudniania doradców inwestycyjnych. Istniejąca praktyka dowodzi, że towarzystwa chętnie korzystają z tej możliwości i zlecają zarządzanie funduszami podmiotom typu asset management, działającym w ramach tej samej grupy kapitałowej. Pozwala to na osiągnięcie pewnych oszczędności związanych z tym, że towarzystwo nie musi tworzyć całego kosztownego zaplecza niezbędnego do skutecznego zarządzania, lecz może powierzyć zarządzanie za wynagrodzeniem podmiotowi, który zaplecze takie już posiada. Możliwy jest także inny kierunek rozwoju, mianowicie przeniesienie zarządzania portfelami klientów indywidualnych z domów maklerskich do towarzystw funduszy inwestycyjnych.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 14

Zlecenie zarządzania innemu podmiotowi nie oznacza, że towarzystwo uwalnia się w ten sposób od odpowiedzialności z tytułu niewłaściwego zarządzania. Zgodnie z ustawą — za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy o zarządzanie wobec uczestników funduszu odpowiada solidarnie towarzystwo i podmiot zarządzający funduszem. Podmiot prowadzący rejestr uczestników funduszy inwestycyjnych Rejestr uczestników funduszy inwestycyjnych prowadzony jest przez każdy fundusz w celu identyfikacji uczestników i ustalenia liczby jednostek uczestnictwa przysługujących każdemu z nich. Rejestr taki zawiera oprócz powyższych danych także informacje dotyczące: ● ●

●

● ●

daty nabycia, liczby i ceny nabycia jednostek uczestnictwa, daty odkupienia, liczby odkupionych jednostek i wysokości kwoty wypłaconej uczestnikowi z tytułu odkupienia, daty wypłacenia uczestnikowi dochodów funduszu oraz wysokości wypłaty, pełnomocnictw udzielonych przez uczestnika, zastawu ustanowionego na jednostkach uczestnictwa.

Jak wynika z powyższego zestawienia informacji, które są zawarte w rejestrze uczestników, jest to dość skomplikowane narzędzie i jego prowadzenie wymaga dobrego oprogramowania oraz zatrudnienia osób specjalnie przeszkolonych w tym celu. Sytuację dodatkowo jeszcze komplikuje fakt, że częstokroć uczestnik może mieć więcej niż jeden rejestr w danym funduszu. Wobec tego wykształciła się praktyka powierzania przez fundusze prowadzenia rejestrów uczestników podmiotom wyspecjalizowanym w tym zakresie — agentom transferowym. Do zadań agenta transfeCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 15

rowego w ramach prowadzenia rejestrów uczestników funduszy należy bieżąca aktualizacja sald rejestrów, przyjmowanie dyspozycji od uczestników, skutkujących zmianami danych w rejestrze, np. teleadresowych lub dotyczących udzielonych pełnomocnictw. Agent transferowy, jako podmiot posiadający dane o wszystkich uczestnikach funduszy, utrzymuje także z nimi kontakt w zakresie wynikającym ze statutów, tj. przykładowo przekazuje im potwierdzenia nabycia jednostek uczestnictwa lub niekiedy nawet informuje o zmianach statutów lub o innych istotnych dla uczestnika kwestiach. Podmioty prowadzące dystrybucję jednostek uczestnictwa Dystrybucja jednostek uczestnictwa może być prowadzona przez fundusz, domy maklerskie oraz inne podmioty, o ile posiadają one zezwolenie Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Podmiotami tymi mogą być zarówno banki lub domy maklerskie, jak i przedsiębiorstwa prowadzące działalność w innym zakresie (w praktyce obok banków najczęściej są to firmy działające w zakresie sprzedaży funduszy emerytalnych). W przypadku, gdy którykolwiek z podmiotów zajmujących się dystrybucją jednostek uczestnictwa korzysta w tej działalności z pośrednictwa osób fizycznych pozostających z nim w stosunku zlecenia lub innym stosunku prawnym o podobnym charakterze (tzw. agenci), wówczas należy pamiętać o tym, że osoby te nie mogą przyjmować wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa, jak również dokonywać wypłat z tytułu umorzenia. Rozwiązanie to ma charakter ostrożnościowy i ma zapobiegać przypadkom zawłaszczenia powierzonych środków pieniężnych przez nieuczciwych pośredników. Jego zadaniem jest ochrona zarówno uczestników, jak i samych towarzystw funduszy inwestycyjnych, które odpowiadają za działania dystrybutorów.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 16

Dystrybucja jednostek uczestnictwa odbywa się zgodnie z procedurami opracowanymi przez towarzystwo we współpracy z agentem transferowym. Obecnie poza tradycyjną sprzedażą prowadzoną w okienkach bankowych lub punktach obsługi klienta coraz większą rolę zaczyna odgrywać dystrybucja jednostek uczestnictwa za pomocą Internetu oraz interaktywnych systemów rozpoznawania mowy (call center). Podmioty prowadzące dystrybucję w ten sposób obowiązane są posiadać odpowiednią infrastrukturę techniczną celem zapewnienia bezpieczeństwa, poufności i integralności przekazywanych danych.

Czym są jednostki uczestnictwa? Jednostki uczestnictwa, zbywane przez fundusze inwestycyjne otwarte i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte, stanowią tytuł prawny uczestników funduszy do udziału w wartości aktywów netto funduszu. Można zatem stwierdzić, że jednostki uczestnictwa są prawem majątkowym. Jednostki uczestnictwa nie mają charakteru papieru wartościowego. Ciekawą cechą jednostek uczestnictwa jest ich podzielność, konsekwencja sposobu ustalania liczby przydzielanych jednostek uczestnictwa. Ponieważ nowe jednostki są zbywane po cenie wynikającej z podziału wartości aktywów netto funduszu na liczbę istniejących jednostek (tak zwana wartość aktywów netto na jednostkę uczestnictwa), liczba nabytych jednostek zostanie ustalona w wyniku podziału wpłacanej kwoty przez cenę. Uzyskana w wyniku tej operacji liczba nie musi być całkowita i na ogół jest tak, że na potwierdzeniu nabycia można odczytać, iż dany uczestnik za kwotę wpłaty np. 100 zł po odliczeniu opłaty manipulacyjnej w wysokości 1 zł nabył 9,861 jednostki uczestnictwa funduszu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 17

Jednostki uczestnictwa danego funduszu reprezentują jednakowe prawa majątkowe. Oznacza to, że fundusz nie może zbywać jednostek uprzywilejowanych np. co do wysokości udziału w kwocie likwidacyjnej lub co do liczby głosów na radzie inwestorów specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego. Pomimo ustanowienia zakazu zbywania jednostek uczestnictwa, ustawa dopuszcza możliwość ich dziedziczenia, co oznacza zarówno możliwość zapisania jednostek uczestnictwa w testamencie, jak również uczynienie ich przedmiotem zapisu, a w braku powyższych rozporządzeń na wypadek śmierci — możliwość dziedziczenia ustawowego. W razie śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego fundusz jest obowiązany odkupić jednostki uczestnictwa uczestnika do wartości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu (zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku) i wypłacić je na żądanie osoby, która przedstawi rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią wydatków związanych z pogrzebem. W przypadku zaś, gdy uczestnik wskazał w umowie osobę, na rzecz której mają być wypłacone środki w razie jego śmierci, fundusz odkupuje jednostki uczestnictwa i wypłaca środki pieniężne do wysokości nie wyższej niż przypadające na ostatni miesiąc przed śmiercią uczestnika dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłaty nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Kwoty te nie wchodzą do masy spadkowej po uczestniku. Kolejną dopuszczoną przez ustawę możliwością wykorzystania jednostek uczestnictwa jest użycie ich jako zabezpieczenia zobowiązań. Ustawa stanowi bowiem, że jednostki uczestnictwa mogą być przedmiotem zastawu. Do ustanowienia zastawu na jednostkach uczestnictwa konieczne jest zawarcie umowy zastawu i przedstawienie jej Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 18

towarzystwu funduszy inwestycyjnych. Zastaw staje się skuteczny z chwilą dokonania na wniosek zastawcy (czyli posiadacza jednostek uczestnictwa) odpowiedniego zapisu na rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, którego jednostki uczestnictwa są przedmiotem zastawu. Zaspokojenie zastawnika (czyli wierzyciela) jest możliwe wyłącznie poprzez odkupienie jednostek uczestnictwa funduszu na żądanie zgłoszone w postępowaniu egzekucyjnym. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zastaw został ustanowiony zgodnie z przepisami ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (Dz.U. nr 91, poz. 871). Zastawca nie może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa przez fundusz bez zgody zastawnika dopóty, dopóki wierzytelność zabezpieczona zastawem nie stanie się wymagalna. Po dacie wymagalności wierzytelności zabezpieczonej zastawem zastawca może zgłosić żądanie odkupienia jednostek uczestnictwa, jednakże wypłata zastawcy środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa może nastąpić wyłącznie po okazaniu pokwitowania wierzyciela, w którym stwierdza on wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem. Jednostki uczestnictwa mogą być zarówno przedmiotem zwykłego zastawu ustanawianego zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, jak również zastawu rejestrowego ustanawianego w trybie ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. nr 149, poz. 703 z późniejszymi zmianami) lub zastawu skarbowego ustanawianego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. nr 137, poz. 926 z późniejszymi zmianami). Niekiedy statuty funduszy przewidują także możliwość dokonywania blokady jednostek uczestnictwa jako formy zabezpieczenia wierzytelności. Jest to rozwiązanie podobne do tego, jakie istnieje w stosunku Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 19

do papierów wartościowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych, gdzie możliwe jest dokonanie tzw. blokady autonomicznej. Na podstawie dyspozycji blokady fundusz dokonuje blokady jednostek uczestnictwa w liczbie określonej w zleceniu blokady oraz na wskazany w tym zleceniu okres i w określonym w nim zakresie. Praktycznie oznacza to, że uczestnik przez pewien czas nie ma możliwości zbycia jednostek uczestnictwa. Dopuszczalne jest natomiast żądanie odkupienia jednostek uczestnictwa objętych blokadą przez posiadającego pełnomocnictwo do dokonania tej czynności wierzyciela uczestnika. Uprawnienia związane z posiadaniem jednostek uczestnictwa W przypadku jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych otwartych trudno jest mówić o jakichkolwiek uprawnieniach uczestnika wynikających bezpośrednio z faktu ich posiadania. Wydaje się raczej, że szereg uprawnień, jakie posiada uczestnik, wynika z faktu po prostu uczestnictwa w funduszu. Spróbujmy zatem podsumować, jakie są prawa uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego, dokonując tym samym niejako podsumowania dotychczasowych rozwiązań, gdyż o większości z tych uprawnień była już mowa. Są to: ●

●

Prawo do zażądania odkupienia jednostek uczestnictwa przez fundusz. O ile statut przewiduje taką możliwość, prawo do szczególnych zasad przenoszenia środków pieniężnych pomiędzy jednym funduszem a drugim w ramach funduszy zarządzanych przez to samo towarzystwo. Przenoszenie to odbywa się na zasadzie bezgotówkowej i jest nazywane konwersją. Konwersja istotą swoją najbardziej przypomina umowę zamiany, jednakże w istocie nie jest niczym innym, jak automatycznym i dokonanym w krótkim czasie odkupieniem jednostek uczestnictwa w jednym funduszu i nabyciem Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

●

●

●

●

● ●

●

● str. 20

jednostek uczestnictwa w innym za kwotę odpowiadającą wartości środków pieniężnych, jakie uczestnik otrzymałby z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa. O ile statut przewiduje taką możliwość, prawo do wypłacania dochodów funduszu inwestycyjnego bez odkupywania jednostek uczestnictwa. Prawo do zawarcia dodatkowych umów przewidzianych statutem, dotyczących np. planów systematycznego inwestowania i innych. Prawo do udziału w aktywach funduszu w przypadku jego likwidacji. Prawo do otrzymania na żądanie rocznego i półrocznego sprawozdania finansowego funduszu oraz prospektu informacyjnego. Możliwość posiadania kilku rejestrów w jednym funduszu. Możliwość posiadania wspólnych rejestrów, w tym rejestrów małżeńskich. Inne prawa przyznane przepisami statutu.

Udział w radzie inwestorów specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego Inaczej rzecz się przedstawia, jeśli chodzi o jednostki uczestnictwa specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych. Poza wymienionymi wyżej uprawnieniami — istnieją uprawnienia ściśle związane z jednostką uczestnictwa, mianowicie prawo głosu w radzie inwestorów funduszu. Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może przewidywać utworzenie rady inwestorów jako organu o kompetencjach kontrolnych. Rada inwestorów może kontrolować realizację celu inwestycyjnego funduszu i realizację polityki inwestycyjnej oraz stosowanie ograniczeń inwestycyjnych. W tym celu rada może przeglądać księgi i dokumenty funduszu oraz żądać wyjaśnień od towa-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 21

rzystwa funduszy inwestycyjnych zarządzającego funduszem. Księgi i dokumenty funduszu powinny być udostępniane radzie inwestorów w taki sposób, aby uniemożliwić im identyfikację pozostałych uczestników. Jest to niezbędne z uwagi na ochronę dóbr osobistych uczestników, takich jak dane osobowe i dane dotyczące wielkości ich inwestycji w fundusz. W celu jak najpełniejszej realizacji tej zasady obowiązek udostępniania wyłączony został w stosunku do rejestru uczestników funduszu. Sporna jest kwestia, co tak naprawdę oznacza sprawowanie czynności kontrolnych i jak daleko kontrola ta może sięgać. Istnieją w tym względzie dwa podstawowe stanowiska. Pierwsze zakłada, że kontrola, w przeciwieństwie do nadzoru, ma charakter następczy w stosunku do przedmiotu kontroli i incydentalny (nadzór zaś ma charakter bieżący i ciągły). Wobec tego rada inwestorów może kontrolować wyłącznie przeszłe dokumenty funduszu, czyli analizować wyłącznie decyzje już podjęte, inwestycje już dokonane itd. Drugie stanowisko zakłada szersze pole działania rady inwestorów, poszerzone mianowicie o kontrolowanie także zamierzeń funduszu co do planowanych inwestycji. Pogląd taki opiera się na przekonaniu, że kontrola polityki inwestycyjnej i przestrzegania limitów inwestycyjnych powinna nie tylko wykrywać istniejące w tym względzie ewentualne nieprawidłowości, lecz także, a może przede wszystkim nawet, zapobiegać ich powstawaniu. Moim zdaniem — bardziej uzasadnione jest stanowisko pierwsze, przyznające radzie kompetencje typowo kontrolne. Kontrola uprzednia prowadziłaby de facto do współudziału rady inwestorów w zarządzaniu funduszem, bowiem zezwalałaby co najmniej na wyrażanie opinii odnośnie planowanych inwestycji. Mielibyśmy zatem do czynienia z wypaczeniem idei rady inwestorów jako organu kontrolnego, bowiem jego kompetencje przesunęłyby się w stronę zarządzania. Sytuacja taka mogłaby prowadzić także do konfliktu interesów pomiędzy funduszem a uczestnikami, którzy po-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 22

siadłszy wiedzę co do planowanych inwestycji funduszu, analiz dotyczących opłacalności tych inwestycji oraz oceny kondycji i perspektyw emitentów instrumentów finansowych, mogliby próbować wykorzystywać tę wiedzę do własnych celów, niekiedy ze szkodą dla funduszu, czyli w zasadzie ze szkodą dla pozostałych uczestników. W przypadku, gdy rada inwestorów stwierdzi występowanie nieprawidłowości w realizowaniu celu inwestycyjnego, polityki inwestycyjnej lub stosowaniu ograniczeń inwestycyjnych, wzywa towarzystwo zarządzające funduszem do usunięcia tych nieprawidłowości i zawiadamia o nich Komisję. Kompetencje Komisji w ramach sprawowanego przez nią nadzoru i kontroli omówione zostaną w dalszych rozdziałach książki. Ustawa przyznaje radzie inwestorów jeszcze jedną, niezwykle istotną kompetencję, jaką jest możliwość podjęcia uchwały o rozwiązaniu funduszu. Z uwagi na wagę tej decyzji uchwała taka może być podjęta, jeżeli poparli ją uczestnicy — łącznie co najmniej dwie trzecie ogólnej liczby jednostek uczestnictwa. W związku z tym powstaje pytanie, czy statut może rozszerzyć dodatkowo kompetencje rady inwestorów. Z jednej bowiem strony przewiduje się wyłącznie kontrolne kompetencje rady, z drugiej jednak wyposaża się ten organ w potężne uprawnienie, jakim jest podjęcie decyzji o rozwiązaniu funduszu, które nie ma nic wspólnego z kwestiami kontrolnymi. Chyba żeby upatrywać motywów działania rady inwestorów w stwierdzeniu w toku kontroli notorycznego nieprzestrzegania limitów inwestycyjnych, prowadzenia polityki inwestycyjnej sprzecznej ze statutem i ewidentnego braku szans na realizację założonego celu inwestycyjnego. Moim zdaniem — fakt istnienia takiego uprawnienia nie może przemawiać za dalszym rozszerzaniem kompetencji rady inwestorów, zasadą jest bowiem działanie kontrolne. Wprawdzie dodatkowo rada inwestorów może podjąć decyzję Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 23

o rozwiązaniu funduszu, jednakże jest to wyjątek od ogólnej zasady i jako taki nie może być interpretowany rozszerzająco. Czym innym może być natomiast precyzowanie trybu działania rady inwestorów oraz zasad i metod prowadzenia kontroli. Zgodnie z przepisami tryb działania rady określa statut funduszu oraz regulamin przyjęty przez radę. Na tym tle rodzi się pytanie o wzajemny stosunek tych dwóch aktów, zwłaszcza w kontekście potencjalnej sprzeczności postanowień. Możliwość wystąpienia sprzeczności pojawia się nie tylko z powodu tego, że dwa akty mają regulować tę samą sprawę, lecz głównie dlatego, że akty te są wydawane przez różne podmioty. Statut funduszu tworzy towarzystwo jako jego organ, zaś regulamin rady inwestorów uchwala sama rada. Moim zdaniem w wypadku sprzeczności postanowień tych dwóch aktów nadrzędne znaczenie ma statut funduszu, który jest dokumentem prawnie wiążącym dla stron i jest dokumentem podstawowym. Wszelkie inne akty, takie jak umowy zawarte na podstawie statutu lub regulaminy, nie mogą być z nim sprzeczne, nawet w sytuacji, gdy istnienie regulaminu zostało przewidziane w ustawie. Mówiąc obrazowo — stosunek regulaminu do statutu jest taki, jak rozporządzenia wykonawczego do ustawy zawierającej delegację do jego wydania. Zwrócić także należy uwagę na częściowo różny zakres regulacji. Statut bowiem musi określić głównie kompetencje rady inwestorów w stosunku do funduszu, zaś regulamin pracy rady inwestorów jest aktem nakierowanym niejako do wewnątrz, określającym tryb pracy, wzajemną komunikację członków rady i tym podobne. Członkiem rady inwestorów specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może być: 1. uczestnik, który posiada jednostki uczestnictwa reprezentujące ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa w danym funduszu

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 24

lub 2. przedstawiciel uczestników funduszu, którzy nie indywidualnie wprawdzie, lecz łącznie reprezentują ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa funduszu. Prawo wyboru wspólnego przedstawiciela przez uczestników nieposiadających jednostek uczestnictwa w liczbie pozwalającej na uczestnictwo w radzie inwestorów może być przyznane przez statut. W takim wypadku uczestnicy, którzy mają zamiar dokonać wyboru wspólnego przedstawiciela, muszą poinformować fundusz o tym zamiarze. Fundusz niezwłocznie po otrzymaniu tego zawiadomienia dokonuje sprawdzenia, czy uczestnicy posiadają uprawnienia do dokonywania wyboru przedstawiciela (czyli czy łącznie posiadają ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa) i zawiadamia uczestników o spełnieniu bądź niespełnieniu wymagań statutowych. Zarówno uczestnik posiadający samodzielnie ponad 5% ogólnej liczby certyfikatów, jak i przedstawiciel uczestników, których dla wygody nazwijmy mniejszościowymi, muszą wyrazić zgodę na uczestnictwo w radzie inwestorów. Ponieważ kryterium decydującym o możliwości udziału w radzie inwestorów jest stosunek posiadanej przez uczestnika liczby certyfikatów inwestycyjnych do ogólnej ich liczby, powstaje pytanie — skąd uczestnik ma wiedzieć, że spełnia warunki niezbędne do uczestnictwa w radzie inwestorów, zwłaszcza wobec faktu, że liczba jednostek uczestnictwa podlegać może codziennym zmianom wskutek tego, że co dzień ktoś może umarzać jednostki uczestnictwa, a ktoś inny je nabywać? W przypadku przedstawiciela uczestników mniejszościowych inicjatywa w tym względzie leży po stronie uczestników, którzy — jak wspomniałem wyżej — muszą wystąpić do funduszu o potwierdzenie zdolności do wyboru przedstawiciela. W przypadku zaś poszczególnych uczestników — to na funduszu ciąży obowiązek powiaCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 25

domienia ich o tym, że spełniają przesłanki do uzyskania członkostwa w radzie inwestorów. Fundusz zatem musi dokonywać sprawdzenia, czy którykolwiek z uczestników dysponuje ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa. Po stwierdzeniu, że taki uczestnik istnieje, fundusz niezwłocznie zawiadamia uczestnika o tym fakcie. Rada inwestorów może rozpocząć działalność, gdy co najmniej trzy osoby spełniają warunki niezbędne do uczestniczenia w jej pracach. Analogicznie na funduszu ciąży obowiązek sprawdzania, czy osoby wchodzące w skład rady inwestorów spełniają nadal przepisane prawem warunki. W przypadku, gdy członek rady inwestorów przestanie spełniać warunki niezbędne do uczestniczenia w pracach rady, fundusz niezwłocznie zawiadamia go o tym fakcie i z dniem zawiadomienia członkostwo w radzie uczestnika, którego liczba jednostek uczestnictwa uległa zmniejszeniu poniżej wymaganej wielkości, ustaje. Członkostwo w radzie ustaje także z chwilą złożenia przez członka rady rezygnacji. Te same reguły obowiązują w przypadku przedstawiciela uczestników mniejszościowych, przy czym w takim wypadku badaniu podlega łączna liczba jednostek uczestnictwa posiadanych przez uczestników, którzy dokonali wyboru przedstawiciela. W przypadku, gdy wskutek ustania członkostwa w radzie inwestorów mniej niż trzy osoby spełniają warunki niezbędne do uczestniczenia w pracach rady, rada inwestorów zawiesza działalność. Wznowienie działalności następuje ponownie po stwierdzeniu, że liczba osób uprawnionych wynosi co najmniej trzy. O samym trybie pracy rady inwestorów, w tym o sposobach zwoływania posiedzeń i porządku prac, ustawa nie rozstrzyga. Pozostaje w tym względzie polegać na regulacjach statutów i wspominanych już wcześniej regulaminach rad inwestorów. Kwestią wymagającą rozstrzygnięcia jest to, w jaki sposób wypowiada się rada i jak Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 26

komunikuje się z funduszem. W praktyce przyjęło się, że organy typu kolegialnego wszelkie decyzje podejmują w formie uchwał. Podobne uregulowanie przewiduje ustawa, która wspomina o uchwałach rady, choć nie precyzuje, kiedy i w jakich przypadkach uchwały muszą być podejmowane. Ustawa wskazuje natomiast, że uchwały podejmowane są bezwzględną większością głosów oddanych, czyli w sytuacji, gdy za daną uchwałą głosować będzie co najmniej połowa plus jeden ogółu głosujących. Kwestią pozostającą do regulacji statutowej lub regulaminowej jest kwestia tak zwanego kworum, czyli niezbędnej dla skutecznego (prawomocnego) podejmowania uchwał liczby członków rady obecnych na jej posiedzeniu. Niezmiernie istotną kwestią jest liczba posiadanych przez członków rady inwestorów głosów przy głosowaniu uchwał. W tym względzie ustawa również nie pozostawia żadnej dowolności ani statutowi, ani regulaminowi rady. Każda jednostka posiadana przez uczestnika będącego członkiem rady daje prawo do jednego głosu w radzie. Rozwiązanie to w sposób oczywisty daje większy wpływ na decyzje rady uczestnikom, którzy zaangażowali w funduszu znaczne środki. Ustawa wymaga natomiast, aby uprawnienia i obowiązki uczestnika wynikające z członkostwa w radzie inwestorów wykonywane były przez uczestnika osobiście. Oznacza to, że wyłączona została możliwość uczestniczenia pełnomocnika w posiedzeniu rady inwestorów. Zgodnie bowiem z art. 94 ust. 1 kodeksu cywilnego czynności prawnej można dokonywać przez przedstawiciela z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie albo wynikających z właściwości czynności prawnej. W omawianej sytuacji zachodzi właśnie przewidziany ustawą wyjątek. Członkami rady inwestorów mogą być jednakże nie tylko osoby fizyczne, lecz także osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (o ile oczywiście zgodnie ze statutem moCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czym jest fundusz inwestycyjny?

● str. 27

gą być uczestnikami funduszu, bo należy pamiętać, że specjalistyczny fundusz inwestycyjny zamknięty ma prawo ograniczać swą ofertę wyłącznie do pewnych oznaczonych w statucie kręgów potencjalnych uczestników). W takim wypadku oczywiste jest, że podmioty te są reprezentowane na radzie przez osoby uprawnione do ich reprezentacji. Przy czym wydaje się, że w tym wypadku przez osoby uprawnione do reprezentacji należy rozumieć nie tylko osoby uprawnione zgodnie z regułą reprezentacji ujawnioną np. w statucie lub umowie spółki, lecz także przez pełnomocników — czy to szczególnych (jak prokurenci), czy zwykłych, posiadających pełnomocnictwa udzielone, zgodnie z kodeksem cywilnym, przez osoby uprawnione do reprezentacji.

Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego Najprościej rzecz ujmując, fundusz inwestycyjny tworzą pieniądze, powierzone przez indywidualnych inwestorów, które są zarządzane w ich imieniu przez specjalistów (licencjonowanych przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd doradców inwestycyjnych). Ich zadanie polega na inwestowaniu wpłaconych do funduszu środków w taki sposób, aby osiągnąć jak największy zysk dla uczestników funduszu, przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka inwestycyjnego. Istota funduszy inwestycyjnych opiera się zatem na założeniu połączenia środków (zasobów kapitałowych) indywidualnych inwestorów w celu wspólnego ich inwestowania. W zamian za dokonanie wpłaty do funduszu inwestorzy otrzymują — w zależności od rodzaju funduszu inwestycyjnego — jednostki uczestnictwa, ich ułamkowe części albo certyfikaty inwestycyjne. Ich liczba pokazuje proporcjonalny udział uczestnika w majątku funduCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 28

szu inwestycyjnego. W trakcie funkcjonowania fundusz inwestycyjny otwarty zbywa lub odkupuje przyznane uczestnikowi jednostki na jego żądanie, zaś fundusz zamknięty emituje certyfikaty inwestycyjne oraz dokonuje ich wykupu w przypadkach określonych w statucie funduszu. Inwestowane przez fundusz inwestycyjny wpłaty uczestników tworzą jego portfel inwestycyjny. Portfel inwestycyjny jest źródłem osiąganych przez fundusz dochodów. Dochody te przysługują uczestnikom proporcjonalnie do liczby posiadanych tytułów uczestnictwa. Z ustaloną częstotliwością (z reguły w dniach, w których odbywa się sesja na giełdzie) fundusz inwestycyjny ustala wartość jednostek uczestnictwa, czyli oblicza wartość aktywów netto funduszu przypadających na jednostką uczestnictwa bądź certyfikat inwestycyjny (dzień wyceny). W tym celu fundusz wycenia portfel inwestycyjny, a następnie dzieli jego wartość przez liczbę przysługujących wszystkim uczestnikom jednostek lub wyemitowanych certyfikatów. Wartość jednostki uczestnictwa bądź certyfikatu inwestycyjnego może się zmieniać w każdym dniu wyceny. Wartość jednostek można znaleźć w prasie codziennej, Internecie czy telegazecie. Mnożąc wartość jednostki przez liczbę posiadanych jednostek, możemy łatwo obliczyć aktualną wartość środków ulokowanych w funduszu. Jednostki uczestnictwa są zbywane i odkupywane przez fundusz po cenie wynikającej z wartości jednostek uczestnictwa w danym dniu, odpowiednio powiększonej lub pomniejszonej o pobieraną przez zarządzające funduszem towarzystwo opłatę manipulacyjną. Zakończenie inwestowania w funduszu odbywa się poprzez odkupienie jednostek uczestnictwa, wykupienie certyfikatów przez fundusz albo sprzedaż certyfikatów osobie trzeciej w obrocie wtórnym. Fundusz inwestycyjny jest instytucją lokującą pulę zebranych od uczestników środków pieniężnych w różnego rodzaju papiery wartoCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 29

ściowe (np. akcje, obligacje, listy zastawne) i prawa majątkowe (np. nieruchomości) we wspólnym interesie uczestników funduszu. Fundusze korzystają jednak przy tym z przywilejów dostępnych wyłącznie inwestorom instytucjonalnym, zaś podstawową zasadą polityki inwestycyjnej jest wypracowanie na rzecz uczestników możliwie wysokich zysków przy ograniczonym ryzyku za pomocą dywersyfikacji lokat. Fundusz inwestycyjny w statucie deklaruje cel swojej działalności (pomnażanie powierzonych oszczędności) oraz określa ramową strategię inwestowania (w jakie papiery wartościowe i w jakiej proporcji będzie inwestował). Dzięki temu osoby wpłacające do funduszu pieniądze wiedzą, na jakie zyski mogą liczyć i jakich zagrożeń oczekiwać.

Uwaga Nabywając jednostki uczestnictwa, musimy się upewnić, czy zawieramy umowę dotyczącą jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych działających w oparciu o ustawę o funduszach inwestycyjnych i podlegających kontroli Komisji. Zgodnie z ustawą oznaczenia „fundusz inwestycyjny” lub skrótu tego oznaczenia ma prawo i obowiązek używać w nazwie (firmie), reklamie lub do określenia wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej wyłącznie fundusz inwestycyjny utworzony zgodnie z ustawą (wyjątkiem jest Narodowy Fundusz Inwestycyjny, utworzony w ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji).

Podmioty obsługujące fundusze inwestycyjne Ze względu na fakt, że zarządzanie funduszem inwestycyjnym jest procesem skomplikowanym, wymagającym podjęcia wielu różnych Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 30

czynności — w obsługę funduszu jest zaangażowanych kilka podmiotów: Towarzystwo funduszy inwestycyjnych Towarzystwo, działające w formie spółki akcyjnej, jest jedynym podmiotem, który jest uprawniony do tworzenia funduszy, zarządzania nimi oraz reprezentowania ich w stosunkach z osobami trzecimi. Innymi słowy, towarzystwo jako organ funduszu podejmuje wszelkie działania konieczne dla prawidłowego funkcjonowania funduszu, odpowiadając wobec uczestników funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swych obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji. Niezbędnym warunkiem prowadzenia przez towarzystwo działalności jest uzyskanie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz posiadanie odpowiednich kapitałów. Depozytariusz Depozytariuszem może być tylko bank z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oddział zagranicznej instytucji kredytowej posiadający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Wybór depozytariusza przez fundusz zatwierdza Komisja. Do podstawowych obowiązków depozytariusza należy przede wszystkim prowadzenie rejestru aktywów funduszu oraz kontrolowanie na bieżąco prawidłowości zarządzania funduszem i ustalania wartości aktywów netto funduszu, a także występowanie w imieniu uczestników funduszu na drogę sądową z powództwem przeciwko towarzystwu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 31

Agent transferowy Agent transferowy jest instytucją, która prowadzi rejestry uczestników dla funduszy inwestycyjnych otwartych i specjalistycznych otwartych. W ramach wykonywania czynności związanych z prowadzeniem tego rejestru, agent transferowy dokonuje bieżącego uaktualniania salda rejestru, przyjmuje i realizuje dyspozycje uczestników (zmiany danych, przyjmowanie pełnomocnictw), organizuje i przeprowadza obieg dokumentów i środków pieniężnych. Do agenta transferowego należy też utrzymywanie kontaktu z uczestnikami, przekazywanie im potwierdzeń realizacji zleconych dyspozycji i zlecanie przekazywania środków pieniężnych z umorzeń jednostek uczestnictwa. Dystrybutor jednostek uczestnictwa W proces dystrybucji jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych może być zaangażowanych kilka podmiotów. Fundusze zbywają jednostki uczestnictwa bezpośrednio, za pośrednictwem towarzystwa, domu maklerskiego albo podmiotu, który uzyskał zezwolenie Komisji na pośredniczenie w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa. Możliwa jest także dystrybucja jednostek uczestnictwa za pośrednictwem osób fizycznych, które są związane z towarzystwem, z domem maklerskim lub innym dystrybutorem odpowiednią umową zlecenia lub agencji. W celu ochrony uczestników funduszy przed nieuczciwymi pośrednikami ustawa wprowadziła zakaz przyjmowania przez te osoby wpłat inwestorów na nabycie jednostek uczestnictwa. Fundusze inwestycyjne zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne będące papierami wartościowymi. Liczba certyfikatów inwestycyj-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 32

nych jest stała. Fundusz może przeprowadzać kolejne emisje certyfikatów inwestycyjnych. Zakres dopuszczalnych lokat i limitów inwestycyjnych — pod tym względem najbardziej elastyczne są fundusze zamknięte, które charakteryzują się bardzo wysokim lub wysokim stopniem ryzyka, ale jednocześnie swobodniejszą polityką inwestycyjną. Najmniej elastyczne są fundusze otwarte. Organy funduszu — w funduszu otwartym jedynym organem jest towarzystwo zarządzające tym funduszem. W specjalistycznym funduszu otwartym obok towarzystwa może działać, jako organ kontrolny, także rada inwestorów ułożona z uczestników, o ile statut funduszu będzie przewidywał taką możliwość. W funduszu zamkniętym działa rada inwestorów lub zgromadzenie inwestorów — w zależności od postanowień statutu. Ze względu na politykę inwestycyjną, metody lokowania aktywów oraz stopień ryzyka inwestycyjnego (według malejącego poziomu ryzyka) fundusze można podzielić na: ●

● ●

fundusze agresywne (np. fundusze akcji, fundusze indeksowe, fundusze agresywnego inwestowania); fundusze zrównoważone (np. fundusze stabilnego wzrostu); fundusze bezpieczne (np. fundusze dłużnych i wierzycielskich papierów wartościowych, fundusze rynku pieniężnego, fundusz obligacji).

Fundusze agresywne (akcji) — lokują do 100% aktywów w akcjach przy agresywnej polityce inwestycyjnej. Uważane są za najbardziej ryzykowne i podatne na wahania koniunktury rynkowej. Ryzyko jest wysokie z powodu możliwych znacznych wahań wartości jednostki lub certyfikatu. Przynoszą ponadprzeciętne wyniki w czasie Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 33

hossy (wzrostu kursów giełdowych), generując zazwyczaj znaczne straty w czasie załamania rynku. Zagrożenie to spada wraz z przedłużeniem horyzontu czasowego inwestycji. Z reguły w długim horyzoncie czasu (co najmniej 5 lat) są bardziej opłacalne od innych typów funduszy. Fundusze elastycznego inwestowania (aktywnej alokacji aktywów) — mogą w zależności od koniunktury na rynku finansowym kierować środki pieniężne w te segmenty rynku, gdzie można je najkorzystniej pomnożyć. Ich możliwości inwestycyjne nie są tak ograniczone, jak w przypadku klasycznych funduszy. Zarządzający funduszem mogą nawet zredukować liczbę akcji w portfelu inwestycyjnym do zera, jeśli koniunktura jest niekorzystna, natomiast gdy ulegnie ona poprawie, mogą zwiększać ich liczbę do udziału maksymalnego. Niemniej jednak są nastawione na stabilny zysk i mogą być w średnioterminowym okresie czasu poważną konkurencją dla funduszy akcyjnych. Fundusze zrównoważone — udział akcji w portfelu tych funduszy jest z założenia równy z udziałem obligacji. Celem takiego funduszu jest stabilne, długoterminowe zwiększanie wartości aktywów przez ich aktywne lokowanie w papiery wartościowe, zarówno związane z podwyższonym ryzykiem, jak i papiery wartościowe o umiarkowanym poziomie ryzyka. Pierwsza część portfela pracuje na zyski, szczególnie w czasie giełdowej hossy, druga — zapewnia, że w czasie bessy (spadku kursów) nie stracimy zbyt wiele. Ryzyko związane z tymi funduszami jest zatem średnie, natomiast możliwość zysku jest znacznie mniejsza w porównaniu do funduszy agresywnych. Jeśli jest gorsza koniunktura na rynku, wartość tych funduszy nie spada tak bardzo jak funduszy akcyjnych, ale też w momencie hossy zyskują trochę mniej niż fundusze akcji.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 34

Fundusze bezpieczne — fundusze papierów dłużnych, które gwarantują z góry ustalone oprocentowanie. Są to najbezpieczniejsze fundusze. Inwestują przede wszystkim w papiery wartościowe o stałym dochodzie, takie jak bony i obligacje skarbowe oraz instrumenty dłużne emitowane przez przedsiębiorstwa i władze samorządowe. Fundusze te nie inwestują w akcje. Przeznaczone są dla osób zainteresowanych długofalowym oszczędzaniem oraz nieakceptujących ryzyka związanego z zakupem akcji. Przynoszą stopę zwrotu niewiele wyższą niż lokaty bankowe. Nowe konstrukcje i typy funduszy inwestycyjnych W celu zapewnienia polskim inwestorom szerokiej oferty funduszy inwestycyjnych i umożliwienia im korzystania z nowoczesnych form zarządzania aktywami, jakie są dostępne na światowych rynkach finansowych, nowa ustawa o funduszach inwestycyjnych wprowadziła nowe konstrukcje... ● ● ● ●

fundusze z różnymi kategoriami jednostek; fundusze z wydzielonymi subfunduszami; fundusze podstawowe i powiązane; fundusze funduszy;

... i typy funduszy inwestycyjnych: ● ● ● ●

fundusze rynku pieniężnego; fundusze portfelowe; fundusze aktywów niepublicznych; fundusze sekurytyzacyjne.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 35

Fundusze z różnymi kategoriami jednostek Konstrukcja takiego funduszu polega na tym, że fundusz, mimo że prowadzi jednorodną politykę inwestycyjną, tzn. tworzy jeden portfel inwestycyjny, może zbywać uczestnikom jednostki uczestnictwa różnych kategorii. Taka konstrukcja została już zastosowana przez niektóre fundusze inwestycyjne otwarte działające na polskim rynku. W tych funduszach można wyodrębnić dwie podstawowe grupy jednostek uczestnictwa: ●

●

jednostki uczestnictwa, które będą się różniły sposobem pobierania opłat manipulacyjnych; jednostki uczestnictwa, które będą się różniły stopniem uczestnictwa ich nabywców w obciążeniach aktywów funduszu.

W pierwszej grupie jednostek uczestnictwa będą się mieściły takie kategorie jednostek uczestnictwa, z których nabyciem lub odkupieniem wiąże się konieczność uiszczenia przez uczestnika opłaty manipulacyjnej, ale opłata ta może być uiszczona w różnym momencie uczestnictwa w funduszu — np. na „wejściu” do funduszu, na „wyjściu” z funduszu, na „wejściu i na wyjściu” z funduszu, przy konwersji (zamianie) jednostek uczestnictwa na jednostki uczestnictwa innego funduszu. Cechą charakterystyczną jednostek tej kategorii jest to, iż wartość wszystkich jednostek uczestnictwa będzie zawsze taka sama — bez względu na moment pobrania opłaty manipulacyjnej. W drugiej grupie jednostek uczestnictwa będą się mieściły takie kategorie jednostek, których posiadacze będą w różnym stopniu uczestniczyli w kosztach ponoszonych przez fundusz w związku z prowadzoną działalnością, w tym przede wszystkim w wynagrodzeniu towarzystwa za zarządzanie. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 36

Będziemy mogli zatem wybrać taką formę ponoszenia opłat związanych z uczestnictwem funduszu, jaka będzie najbardziej odpowiadała naszym preferencjom oraz aktualnej sytuacji finansowej. Fundusze podstawowe i powiązane Konstrukcja popularnie zwana w Stanach Zjednoczonych hub & spoke (co można tłumaczyć jako „piasta i szprychy”). Polega na tym, że towarzystwo tworzy grupę funduszy, składającą się z jednego funduszu podstawowego i kilku lub kilkunastu funduszy powiązanych, przy czym fundusz podstawowy może zbywać emitowane przez siebie certyfikaty inwestycyjne albo jednostki uczestnictwa wyłącznie związanym ze sobą funduszom powiązanym, zaś fundusze powiązane mogą nabywać wyłącznie jednostki uczestnictwa albo certyfikaty inwestycyjne funduszu podstawowego. Oznacza to, że tylko fundusz podstawowy prowadzi „prawdziwą” politykę inwestycyjną, dokonując inwestycji w papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego lub nieruchomości. Fundusze powiązane ograniczają się jedynie do zakupu jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych funduszu podstawowego. Zastosowanie takiej konstrukcji prowadzi do tego, że portfele inwestycyjne wszystkich funduszy powiązanych będą takie same. Przy wyborze funduszu powiązanego nie powinno być nam zatem obojętne, jaką politykę inwestycyjną prowadzi fundusz podstawowy — agresywną czy raczej mającą na celu ochronę kapitału. Fundusze powiązane, mimo że są oparte na tym samym portfelu inwestycyjnym, mogą różnić się względem siebie rozwiązaniami w zakresie sposobu pobierania opłat związanych z uczestnictwem w funduszu, wysokością opłaty za zarządzanie, sposobem wypłaty dochodów funduszu, prawami uczestników.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 37

Fundusze powiązane mogą zatem realizować cele i oczekiwania różnych inwestorów np. co do reinwestowania dochodów albo wypłaty dochodów, momentu uiszczania opłaty manipulacyjnej (opłata na „wejściu do funduszu” lub na „wyjściu z funduszu”), co do sposobu uczestnictwa w opłatach obciążających aktywa funduszu itp. Konstrukcja ta, oprócz wyżej wymienionych, ma jeszcze tę zaletę, że w przypadku gdy funduszem podstawowym będzie np. fundusz zamknięty dokonujący lokat w nieruchomości, uczestnicy funduszu otwartego będącego funduszem powiązanym będą mogli pośrednio uczestniczyć w zyskach z nieruchomości, co w tradycyjnych funduszach otwartych jest niemożliwe, gdyż nie mogą one lokować aktywów w nieruchomościach. Fundusze z wydzielonymi subfunduszami Konstrukcja ta pozwala na utworzenie w ramach jednego funduszu inwestycyjnego kilku subfunduszy, z których każdy będzie mógł realizować własną politykę inwestycyjną. Takie rozwiązanie dotychczas nie było możliwe, gdyż fundusz inwestycyjny mógł utworzyć tylko jeden portfel inwestycyjny. Istotę funduszu z wydzielonymi subfunduszami najlepiej oddaje jego potoczna nazwa „fundusz parasolowy” lub z angielskiego umbrella fund. Parasolem jest tutaj cały fundusz, który posiada osobowość prawną i może być podmiotem praw i obowiązków, pod parasolem zaś znajdują się subfundusze, które w rzeczywistości są odrębnymi portfelami inwestycyjnymi i osobowości prawnej nie posiadają. Towarzystwo w ramach jednego funduszu inwestycyjnego może utworzyć dowolną liczbę subfunduszy prowadzących różną politykę inwestycyjną, np. subfunduszy specjalizujących się w agresywnym inwestowaniu w akcje, subfunduszy, które mają na celu ochronę po-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 38

wierzonego kapitału, subfunduszy specjalizujących się w inwestycjach w określonych państwach lub na wybranych giełdach itp. W trakcie życia funduszu będzie możliwe stałe tworzenie nowych subfunduszy, dostosowanych do potrzeb i oczekiwań inwestorów, oraz likwidowania istniejących w uproszczony sposób, co przyczyni się do obniżenia kosztów funkcjonowania całego funduszu. Zmniejszeniu ulegną również koszty związane z zakupem lub sprzedażą papierów wartościowych i dystrybucją jednostek, co wpłynie na obniżenie opłaty za zarządzanie funduszem oraz wysokość opłat manipulacyjnych ponoszonych przez uczestników. Ponadto będziemy mogli w prosty sposób zmienić zakres i rodzaj inwestycji poprzez zmianę jednostek uczestnictwa jednego subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu, „nie wychodząc” z funduszu, co zapewni korzystną dla podatnika neutralność podatkową przy zamianie jednostek uczestnictwa pomiędzy subfunduszami w ramach tego samego funduszu. Opodatkowanie dochodu z tytułu udziału w funduszu inwestycyjnym nastąpi dopiero „na wyjściu” z funduszu. Ponieważ każdy subfundusz będzie miał własne aktywa i zobowiązania, wartość aktywów netto każdego subfunduszu będzie ustalana osobno. Oznaczać to będzie, że w jednym funduszu inwestycyjnym jednostki uczestnictwa będą miały różną wartość — w zależności od tego, z którym subfunduszem będą związane. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że uczestnik, który nabył jednostki uczestnictwa związane z jednym subfunduszem, nie będzie w żadnym wypadku obciążany kosztami funkcjonowania innego subfunduszu, zaś koszty działalności całego funduszu rozłożą się proporcjonalnie na wszystkie subfundusze.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 39

Fundusze funduszy Konstrukcja ta polega na tym, że fundusz inwestycyjny tworzy jeden portfel inwestycyjny, w którego skład wchodzą wyłącznie jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne innych funduszy inwestycyjnych, niekoniecznie tego samego towarzystwa. Zaletą tego typu funduszu jest to, że koszty jego funkcjonowania są niższe niż w tradycyjnych funduszach, a przede wszystkim niższe będzie wynagrodzenie za zarządzanie funduszem. W przeciwieństwie do funduszu lokującego w tradycyjne instrumenty, takie jak akcje i obligacje, fundusz o konstrukcji funduszu funduszy nie będzie musiał ponosić kosztów związanych z dokonaniem szczegółowych analiz papierów wartościowych i instrumentów finansowych oraz ponosić kosztów transakcyjnych związanych z ich zakupem. Fundusz ograniczy się jedynie do wyboru funduszu, w którego jednostki lub certyfikaty inwestycyjne będzie inwestować. Poprzez nabycie jednostki uczestnictwa lub certyfikatu innego funduszu fundusz funduszy będzie uczestniczył w wypracowanych przez ten fundusz zyskach.

Nowe typy funduszy Fundusz rynku pieniężnego W ostatnim okresie na świecie coraz większą popularnością cieszą się fundusze rynku pieniężnego. Fundusze te są przede wszystkim narzędziem do wykorzystywania okresowych nadwyżek finansowych, służą też zagospodarowaniu wolnych środków w okresach, kiedy na rynku kapitałowym panują warunki zniechęcające do inwestycji na giełdzie. Fundusze rynku pieniężnego — ze względu na ściśle określone, bardzo bezpieczne rodzaje lokat, m.in. papiery skarbowe, krótkoterminowe obligacje lub bony handlowe, w które mogą inwestować swoje aktywa — będą się charakteryzowały na tyle niskim po-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 40

ziomem ryzyka, by mogły stanowić dla inwestorów alternatywną w stosunku do banków i równie bezpieczną formę inwestowania. Z tego powodu fundusze rynku pieniężnego są doskonałą inwestycją właściwie dla każdego inwestora, zarówno drobnego, jak też inwestora dysponującego znacznymi środkami. Fundusze portfelowe Fundusze portfelowe mogą działać w oparciu o formę prawną funduszu zamkniętego. Cechą charakterystyczną funduszu tego typu jest możliwość ciągłego emitowania i umarzania certyfikatów inwestycyjnych. Swoją nazwę fundusz zawdzięcza temu, że jego portfel inwestycyjny może opierać się na składzie portfela indeksu giełdowego lub składzie portfela papierów wartościowych, określonym w statucie funduszu, ale nie opartym na indeksie (tzw. portfelu bazowym). Oznacza to, że przy wyborze lokat fundusz będzie dążył do zakupu takich papierów wartościowych, które będą najwierniej odzwierciedlać zachowania indeksu giełdowego lub portfela bazowego. Zaletą funduszu portfelowego jest to, że stanowi on dogodną formę inwestowania dla każdego inwestora, także dla inwestora indywidualnego. Ponadto fundusz ten ma możliwość zwrotu uczestnikowi — zamiast pieniędzy — pakietu papierów wartościowych, w proporcji określonej w statucie funduszu, w przypadku umorzenia przez uczestnika certyfikatu inwestycyjnego. Taka możliwość powinna być bardzo ciekawa dla tych z nas, którzy są zainteresowani budową własnego portfela papierów wartościowych, gdyż poprzez nabycie, a następnie umorzenie certyfikatów mogą oni łatwo utworzyć taki portfel, ponosząc przy tym znacznie mniejsze koszty związane z opłatami transakcyjnymi, niż gdyby sami kupowali akcje czy obligacje na giełdzie.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 41

Fundusze portfelowe będą dysponowały jeszcze jedną niezmiernie atrakcyjną dla uczestników ofertą. A mianowicie: jeżeli zgodnie ze statutem funduszu certyfikat inwestycyjny będzie odzwierciedlał ściśle określony pakiet papierów wartościowych, każdy uczestnik funduszu będzie mógł brać udział w walnym zgromadzeniu spółek wchodzących w skład portfela inwestycyjnego funduszu i wykorzystywać prawa głosu z akcji (określonych w wystawionym przez fundusz świadectwie depozytowym) zgodnie z własnymi preferencjami. Fundusze aktywów niepublicznych Podstawową zasadą działania funduszy tego typu, na świecie znanych jako private equity lub venture capital, jest lokowanie aktywów funduszu w akcjach i udziałach w spółkach niepublicznych oraz przygotowywanie i wdrażanie programów mających na celu podniesienie wartości tych spółek. Po osiągnięciu zakładanych wyników programów restrukturyzacyjnych fundusz zbywa akcje lub udziały w spółkach będących przedmiotem lokat. W funduszach tego typu istotą jest wypłacanie na rzecz uczestników przychodów funduszu uzyskiwanych niezwłocznie po zbyciu przez fundusz danej lokaty, bez konieczności reinwestowania uzyskanych środków. Zwykle takie fundusze są tworzone na okres zbliżony do przewidywanego czasu niezbędnego do nabycia, restrukturyzacji oraz zbycia wybranych spółek niepublicznych. Zazwyczaj tego typu fundusze, ze względu na cenę certyfikatu, są adresowane do bardziej zamożnych i wymagających uczestników, którzy jednocześnie akceptują wysokie ryzyko związane z lokatami, w jakie fundusz inwestuje. Możliwe jest jednak takie ukształtowanie ceny certyfikatów, aby były one dostępne na giełdzie także dla niezamożnych inwestorów, którzy nie boją się ryzyka.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 42

W funduszach aktywów niepublicznych, które emitują certyfikaty imienne, możliwy będzie także nowy sposób zbierania środków do funduszu, który polega na częściowym opłaceniu certyfikatów inwestycyjnych w trakcie emisji certyfikatów i dopłatach na wezwanie towarzystwa, w miarę realizowania przez fundusz zamierzonej strategii inwestycyjnej. Pozwoli to na nieobciążanie uczestników funduszu od razu wszystkimi kosztami działalności funduszu. Fundusze sekurytyzacyjne Sekurytyzacja jest nowym pojęciem na polskim rynku kapitałowym i w uproszczeniu oznacza wyemitowanie papierów wartościowych w oparciu o wyodrębnioną pulę wierzytelności. Fundusz sekurytyzacyjny za pieniądze uzyskane od uczestników, którzy zakupią wyemitowane certyfikaty inwestycyjne, nabędzie pulę wierzytelności, a następnie będzie wypłacał uczestnikom środki uzyskane z zaspokajania roszczeń wynikających z tych wierzytelności. Ponieważ wysokość wypłat dla uczestników oraz pewność tych wypłat zależy przede wszystkim od rodzaju wierzytelności, jakie fundusz nabędzie, inwestycja w fundusz sekurytyzacyjny może być mniej lub bardziej ryzykowna. Będziemy mieli do wyboru dwa typy funduszy sekurytyzacyjnych: standaryzowany fundusz sekurytyzacyjny i niestandaryzowany fundusz sekurytyzacyjny. Fundusze te różnią się od siebie konstrukcją prawną oraz zakładanym poziomem ryzyka związanego z emitowanymi przez nie certyfikatami inwestycyjnymi. Nabywcą certyfikatów funduszu standaryzowanego może być w zasadzie każdy inwestor, podczas gdy uczestnikiem funduszu sekurytyzacyjnego niestandaryzowanego mogą być wyłącznie osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, chociaż fundusz może dopuścić także uczestnictwo osób fizycznych, które za

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Istota i charakterystyka funduszu inwestycyjnego

● str. 43

jeden certyfikat inwestycyjny będą w stanie zapłacić w złotówkach co najmniej równowartość 40 000 euro.

Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego Wybór sposobów zarządzania pieniędzmi jest coraz większy i w dalszym ciągu będzie się poszerzał. Jeżeli odpowiemy na pytanie, czego oczekujemy, znalezienie odpowiedniej oferty będzie tylko kwestią czasu. Zalecamy świadome i konsekwentne decyzje inwestycyjne i inwestowanie o precyzyjnie określonym celu.

Co powinien wziąć pod uwagę inwestor podejmujący decyzję o przystąpieniu do funduszu? Przed podjęciem decyzji dotyczącej inwestycji w jednostki uczestnictwa lub certyfikaty powinniśmy sprecyzować nasze preferencje i oczekiwania, a także zasięgnąć niezbędnych informacji o funduszu oraz towarzystwie zarządzającym funduszem. Każdy inwestor indywidualny powinien liczyć się z faktem, że inwestycje finansowe są obciążone pewnym poziomem ryzyka, które oznacza możliwość poniesienia straty. W celu ograniczenia tego ryzyka należy zawsze określić, jaki ewentualny poziom strat możemy zaakceptować, i wychodząc z tego założenia, dokonywać odpowiedniego wyboru. Analiza potrzeb i oczekiwań inwestora Przed przystąpieniem do funduszu powinniśmy: 1. Określić cel inwestycji, czyli na co oszczędzamy. W zależności od założonych celów oszczędzania inwestowanie za pośrednictwem Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego

● str. 44

funduszy dostarcza większych możliwości zróżnicowania oczekiwanych efektów oraz ryzyka oszczędzania. 2. Realnie ocenić swoje możliwości finansowe, sytuację rodzinną i zawodową. 3. Określić horyzont czasowy inwestycji środków pieniężnych w jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne. Musimy pamiętać, że inwestowanie w fundusze jest postrzegane raczej jako inwestycja długoterminowa. Z zasady bowiem fundusze nastawiają się na długoterminowy zysk, a nie spekulowanie. Wiadomo, że im krótszy horyzont inwestycyjny, tym udział akcji w naszym portfelu powinien być mniejszy, co zmniejsza ryzyko wahań okresowych. Jeśli planujemy inwestycję na krótki okres (do 1 roku), to odpowiedni będzie fundusz rynku pieniężnego. Inwestorzy średnioterminowi (1–5 lat) powinni raczej wybrać fundusz obligacji rynku pieniężnego. Natomiast fundusze akcji, ze względu na wysokie ryzyko inwestycyjne, będą najodpowiedniejszym wyborem na długi okres inwestycji (powyżej 5 lat). 4. Ocenić realną skłonność do ponoszenia ryzyka inwestycyjnego i jaki jego poziom jesteśmy w stanie zaakceptować. Pamiętajmy o tym, że wysoki poziom ryzyka wiąże się z większym prawdopodobieństwem uzyskania wyższej stopy zwrotu. 5. Określić poziom zysku, którego oczekujemy. Wybór odpowiedniego typu funduszu Inwestor powinien wziąć pod uwagę: ●

Rodzaj funduszu i związane z tym: • możliwości inwestycyjne danego rodzaju funduszu (dopuszczalne lokaty, obowiązujące limity inwestycyjne); • sposoby i terminy wyjścia z inwestycji w zależności od rodzaju tytułu uczestnika funduszu;

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego

● str. 45

możliwość uczestnictwa w organie funduszu (radzie inwestorów lub zgromadzeniu inwestorów), a zatem możliwość wpływu na jego funkcjonowanie, a nawet na politykę inwestycyjną. Cel inwestycyjny funduszu i związane z tym ryzyko inwestycyjne w porównaniu z własnymi celami i stopniem akceptacji ryzyka. Zwróćmy uwagę, iż określając cel inwestycyjny, statut funduszu wyraźnie zastrzega, że fundusz nie gwarantuje jego osiągnięcia, a tym samym — osiągnięcia zysku. Oznacza to, że wartość jednostki uczestnictwa może podlegać wahaniom w górę i w dół. Politykę inwestycyjną funduszu i związane z tym ryzyko inwestycyjne charakterystyczne dla lokat funduszu. Musimy wziąć pod uwagę skład portfela wybranego funduszu na tle konkurencji. Zalecamy przy tym analizowanie czynników ryzyka związanych z inwestycją w fundusz, określonych w prospektach funduszy. Koszty związane z uczestnictwem w funduszu. Każdy inwestor powinien być przygotowany na ponoszenie kosztów związanych z uczestnictwem, na które składają się koszty ponoszone przez fundusz oraz opłaty manipulacyjne za zbywanie lub odkupywanie jednostek uczestnictwa. Przed dokonaniem wyboru funduszu należy zatem porównać nie tylko wysokość opłaty manipulacyjnej, ale również inne koszty inwestycji, jakimi obciążają nas poszczególne fundusze inwestycyjne. Czas, na jaki fundusz został utworzony. Fundusze terminowe tworzone są z reguły dla osiągnięcia określonego celu inwestycyjnego w ustalonym z góry terminie. Zasady realizacji dochodów z inwestycji — inwestor powinien zwrócić uwagę, czy w trakcie istnienia funduszu są przewidziane wypłaty dochodów funduszu bez konieczności odkupywania jednostek uczestnictwa. Ocenę ratingową przyznawaną funduszom przez uznane specjalistyczne agencje ratingowe. Agencje te charakteryzuje niezależność i duży obiektywizm. Opierają one swe oceny na znacznie do•

●

●

●

●

●

●

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego

● str. 46

kładniejszych informacjach niż powszechnie dostępne na rynku, więc inwestorzy biorąc je pod uwagę w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, ograniczają ryzyko związane z danymi aktywami funduszu. Nie wszystkie fundusze posiadają taki rating. Warto zwrócić uwagę, że wysokość opłat manipulacyjnych zależy w głównej mierze od sposobu dystrybucji jednostek uczestnictwa nabywanych przez inwestora i kosztów z tym związanych. Opłata manipulacyjna stanowi bowiem de facto koszt pośrednictwa dystrybutora w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa i stanowi jego wynagrodzenie. Wiele funduszy umożliwia składanie zleceń przez telefon, faksem lub za pośrednictwem Internetu, co wiąże się z reguły z niższymi opłatami. Statut funduszu określa maksymalną wysokość i sposób pobierania tych opłat. Rzeczywista wartość opłat manipulacyjnych ponoszonych przez uczestników określona jest w tabelach opłat manipulacyjnych, dostępnych na internetowych stronach towarzystw, w prasie oraz u dystrybutorów.

Opłaty pobierane przez fundusz Wiemy, że każda inwestycja kosztuje. Dlatego decydując się na wybór funduszu inwestycyjnego, warto dowiedzieć się, jakimi opłatami będziemy obarczeni, jak się one kształtują na rynku i jak można ich uniknąć. Każdy inwestor jest obciążony opłatą manipulacyjną. Płaci się również za zarządzanie funduszem, ale koszt ten jest już uwzględniony w codziennej wycenie jednostki. Kosztem jest nie tylko ryzyko utraty

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Opłaty pobierane przez fundusz

● str. 47

kapitału, ale również prowizje pobierane przez poszczególne fundusze inwestycyjne. Wszystkie fundusze pobierają dwa rodzaje opłat: ●

●

Opłatę manipulacyjną (nazwaną również dystrybucyjną lub prowizją) — jest pobierana przez TFI najczęściej przy kupowaniu jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych funduszy zamkniętych. Pieniądze są potrącane z kwoty wpłaconej na zakup jednostek, a to oznacza mniejszą kwotę przeznaczoną na inwestycje. Największe opłaty są pobierane przez fundusze najbardziej agresywne, czyli akcyjne, a najmniejsze przez fundusze bezpieczne. Fundusze inwestujące na rynku pieniężnym w większości przypadków z prowizji tej zrezygnowały. Im dłużej inwestujemy, a więc zarabiamy, tym opłata manipulacyjna ma mniejsze znaczenie. Dokładne informacje na temat opłat są dostępne w sieciach sprzedaży jednostek funduszy inwestycyjnych i na stronach internetowych TFI. Opłatę za zarządzanie — jest wynagrodzeniem dla towarzystwa. Opłata ta zawiera również tzw. koszty limitowane (są to opłaty, które fundusz musi wnosić na rzecz banku — depozytariusza agenta transferowego). Opłatę tę nalicza się rocznie, ale jest ona pobierana każdego dnia od wartości aktywów netto. Oznacza to, że uwzględnia się ją w codziennej wycenie jednostek. Wysokości opłat za zarządzanie zawierają prospekty informacyjne funduszy i karty produktowe, również dostępne w siedzibach TFI i na ich stronach WWW.

Poza tym wymienia się jeszcze takie opłaty: ●

Opłata za otwarcie rejestru — zgodnie z postanowieniami prospektu funduszu ustalana jest przez towarzystwo, ale nie może być wyższa niż 20 zł. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Opłaty pobierane przez fundusz

●

●

● str. 48

Opłata manipulacyjna za zbywanie jednostek uczestnictwa — jej wysokość jest ustalana w oparciu o stawkę opłaty manipulacyjnej i podstawę jej naliczania, która jest różna w zależności od rodzaju zlecenia. Ważne jest zastrzeżenie, że stawka opłaty manipulacyjnej ustalanej przez towarzystwo nie może przekroczyć 5,5% środków wpłacanych przez uczestnika w celu nabycia jednostek uczestnictwa. Opłata umorzeniowa — niektóre towarzystwa wprowadziły ją dla inwestycji.

Jakie są opłaty w funduszach inwestycyjnych? Tabela 1. Średnie opłaty w poszczególnych grupach funduszy Średnia prowizja

Średnia opłata za zarządzanie

Fundusze akcji

4,3%

3,77%

Fundusze zrównoważone

3,7%

3,65%

Fundusze stabilnego wzrostu

2,5%

2,63%

Fundusze obligacji

1,2%

2,08%

Fundusze pieniężne

0,7%

1,52%

Grupa funduszy

Zysk osiągnięty w funduszach podlega opodatkowaniu. Każdy klient TFI będzie musiał oddać fiskusowi 19% swoich zysków, ale o tym, kiedy zapłaci, może sam zadecydować. Podatek zostanie naliczony dopiero po zrealizowaniu zysku, a więc umorzeniu jednostek. Jeżeli więc zgromadziliśmy w funduszu 20 tys. złotych, a zdecyCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Opłaty pobierane przez fundusz

● str. 49

dowaliśmy się na wycofanie tylko części, podatek zapłacimy tylko od zysku zrealizowanego na części inwestycji, pozostały kapitał będzie nadal bezpieczny. Trzeba pamiętać, że wprawdzie fundusz odprowadzi za nas podatek, ale klient musi sam pamiętać o uwzględnieniu swojego dochodu w zeznaniu podatkowym PIT. Opłat manipulacyjnych można uniknąć, inwestując w bankach internetowych, np. w mBanku. Warunkiem jest posiadanie w nim rachunku, jest on bezpłatny. Ale uwaga, nie warto składać zleceń przez mLinię, bo to już kosztuje 4 zł. Można też sprawdzić, czy w wybranym towarzystwie możliwe jest dokonywanie wpłat bezpośrednio. Uwaga na nieprawidłowości funduszy! Każdy inwestor powinien uważać, ponieważ pobranie zbyt wysokiej opłaty manipulacyjnej jest najczęściej występującą nieprawidłowością w działaniach funduszy inwestycyjnych. Jeżeli uczestnik funduszu stwierdzi nieprawidłowości w jego działaniach, ma dwie możliwości postępowania, aby bronić swoich praw. Może on złożyć reklamację lub skargę do towarzystwa zarządzającego funduszem lub powiadomić depozytariusza o stwierdzeniu nieprawidłowości, albowiem ma on obowiązek występować w imieniu uczestników funduszu z powództwem przeciwko towarzystwu z tytułu szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków w zakresie zarządzania funduszem.

Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych Liczne korzyści z inwestowania w fundusze inwestycyjne sprawiły, że od wielu lat stanowią one jedną z najczęściej wybieranych form Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych

● str. 50

oszczędzania na świecie, a ich popularność stale wzrasta. Wśród szeregu zalet, jakimi cechują się fundusze inwestycyjne, należy wymienić: prostotę, wygodę i przystępność, niezwykłą różnorodność, a tym samym elastyczność oferty, bezpieczeństwo powierzonych środków, płynność inwestycji, profesjonalne zarządzanie, relatywnie wyższą dochodowość i niższe koszta, który zawdzięczamy między innymi występowaniu efektu skali oraz rozproszenie ryzyka inwestycyjnego w porównaniu z indywidualnym inwestowaniem na giełdzie, a także wiele innych usług świadczonych na rzecz uczestników. Fundusz inwestycyjny jest najlepszą formą lokowania nadwyżek finansowych dla osób, które nie dysponują czasem na indywidualne poszukiwanie najkorzystniejszych inwestycji, bądź nie są ekspertami na rynku kapitałowym. Nie musimy być specjalistami w zakresie inwestowania, wystarczy, że określimy swoją skłonność do podejmowania ryzyka. Inwestowanie w fundusze inwestycyjne nie wymaga dużej wiedzy o rynkach kapitałowych. Niezależnie bowiem od tego, który fundusz wybierzemy, zawsze będziemy mieć zagwarantowane profesjonalne zarządzanie naszymi środkami poprzez usługi doświadczonych specjalistów. Zwykle drobni inwestorzy nie posiadają odpowiednich środków, które zapewniłyby rentowność inwestycji przy danym poziomie kosztów na rynku. Fundusz jako duży inwestor ma wpływ na poziom kosztów swego funkcjonowania na rynku, co pozwala na negocjowanie warunków przy zakupie poszczególnych instrumentów finansowych (czyli kupowanie ich po cenie niższej niż w przypadku inwestowania przez poszczególnych uczestników oddzielnie), co przekłada się na wyższą rentowność inwestycji.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych

● str. 51

Ze względu na wielkość zgromadzonego w funduszu kapitału fundusz ma możliwość udziału w operacjach kapitałowych dostępnych jedynie dla znaczących inwestorów lub dla inwestorów instytucjonalnych. Może zatem brać udział w operacjach rynku pieniężnego, uczestniczyć w przetargach na bony skarbowe i obligacje, nabywać duże pakiety akcji na rynku pierwotnym. Środki gromadzone przez fundusz pozwalają na nabycie większej liczby różnorodnych instrumentów finansowych (dywersyfikacja portfela), dzięki czemu fundusz dokonuje rozproszenia ryzyka bardziej efektywnie niż inwestor indywidualny. Powoduje to zmniejszenie obciążenia posiadanego portfela inwestycyjnego ryzykiem indywidualnym związanym z poszczególnymi instrumentami. Fundusze charakteryzują się elastycznością oferty — mamy możliwość wyboru funduszu charakteryzującego się zasadami dywersyfikacji portfela, strategią inwestycyjną, poziomem ryzyka i dochodowości, odpowiadającymi naszym indywidualnym preferencjom. Fundusze są także efektywnym sposobem konstruowania elastycznej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb i nowoczesnej strategii budowy długookresowych planów inwestowania. Możliwość korygowania celów i zasad oszczędzania jest dodatkową i bardzo istotną zaletą funduszy. Nie musimy dysponować odpowiednio dużym kapitałem, aby stać się uczestnikiem funduszu. W wielu funduszach wysokość minimalnej wpłaty na jednostki uczestnictwa jest ustalona na poziomie możliwym do zaakceptowania nawet przez inwestorów niezamożnych, co umożliwia inwestowanie stosunkowo niewielkich kwot. Samodzielne inwestowanie na giełdzie przez takie osoby byłoby praktycznie niemożliwe ze względu na poziom kosztów inwestycyjnych. Większość funduszy pozwala na lokowanie nawet niewielkich kwot. Minimalna pierwsza wpłata wynosi zazwyczaj 100 złotych, zaś kolejne wpłaty Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych

● str. 52

mogą być nawet niższe. Powoduje to dużą dostępność jednostek uczestnictwa dla inwestorów indywidualnych. Przy tak niewielkich środkach przeznaczonych na inwestowanie nie można w zasadzie myśleć o samodzielnym inwestowaniu, np. na giełdzie, ze względu na stosunkowo wysokie ceny akcji i prowizji maklerskich. Możemy wybrać dogodny dla siebie moment rozpoczęcia inwestycji i nabycia jednostek uczestnictwa w funduszu otwartym (w funduszu zamkniętym zapisy mogą być dokonywane tylko w terminach ich przyjmowania), co oznacza szybki dostęp do możliwości inwestycyjnych. Wyjście z inwestycji w jednostki uczestnictwa również zależy od indywidualnej decyzji, ponieważ fundusz inwestycyjny otwarty ma obowiązek odkupywania jednostek uczestnictwa na każde żądanie uczestnika. Oznacza to, że możemy zażądać odkupienia jednostek przez fundusz w dowolnej, dogodnej dla siebie chwili (dla porównania — w przypadku lokat bankowych zerwanie umowy przed wygaśnięciem terminu zazwyczaj powoduje utratę odsetek). Fundusze oferują także możliwość konwersji, czyli swobodnego przenoszenia zainwestowanych środków subfunduszu na jednostki uczestnictwa innego subfunduszu tego samego funduszu inwestycyjnego, które umożliwiają bieżące reagowanie na zmieniającą się sytuację na rynku kapitałowym. Fundusz jest taką formą inwestowania, która w każdym aspekcie służy bezpieczeństwu pomnażania pieniędzy. Ponieważ fundusz jest instytucją „zaufania publicznego”, jego działalność lokacyjna została poddana wielu ograniczeniom ustawowym w celu zapobieżenia podejmowaniu przez zarządzających portfelem inwestycyjnym funduszu nadmiernego ryzyka. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie mają ponadto bezpośredniego dostępu do środków ulokowanych w funduszach, którymi zarządzają. Fundusz stanowi bowiem odrębną masę majątkową w stosunku do towarzystwa. Wyeliminowanie

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych

● str. 53

ryzyka bankructwa funduszu inwestycyjnego zwiększa znacznie bezpieczeństwo powierzonych środków, ale nie ochroni nas całkowicie przed ryzykiem inwestycyjnym związanym z charakterem lokat funduszu. Rygorystyczne regulacje prawne, jakim podlegają fundusze inwestycyjne, sprawiają, że jest to jedna z najbezpieczniejszych form lokowania oszczędności — ryzyko defraudacji powierzonych środków praktycznie nie występuje. Aktywa funduszu inwestycyjnego przechowuje depozytariusz, którym może być tylko bank dysponujący wysokimi kapitałami własnymi (lub Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA). Nawet bankructwo tego banku nie pociąga jednak za sobą strat dla inwestorów, ponieważ przechowywane aktywa funduszu inwestycyjnego są wyłączone z masy upadłościowej depozytariusza. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych nie mają ponadto bezpośredniego dostępu do środków ulokowanych w funduszach, którymi zarządzają. Towarzystwa mogą dysponować tymi środkami jedynie zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu. Są też poddane stałemu nadzorowi Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, a ponadto muszą przestrzegać określonych obowiązków informacyjnych, takich jak publikacja statutu oraz rocznych i półrocznych sprawozdań finansowych zarządzanych funduszy. Funduszem zarządzają wysokiej klasy specjaliści od rynków finansowych. Kwalifikacje oraz przygotowanie zawodowe tych osób, a także członków zarządu i rady nadzorczej towarzystwa podlegają każdorazowej ocenie Komisji. Jednostka uczestnictwa może być przedmiotem zastawu stosowanego jako zabezpieczenie oznaczonych wierzytelności.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Korzyści z oszczędzania w funduszach inwestycyjnych

● str. 54

Fundusze inwestycyjne świadczą dodatkowe usługi na rzecz uczestników. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom klientów towarzystwa proponują wiele dodatkowych udogodnień, w tym: –

–

– –

–

uczestnictwo w premiowanych niższymi opłatami różnego rodzaju programach systematycznego oszczędzania (jeżeli zależy nam na długotrwałym, systematycznym oszczędzaniu), prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych, będących formą zabezpieczenia emerytalnego, dokonywanie wpłat w walutach obcych, otwieranie kilku rachunków (zwanych rejestrami) dla jednej osoby oraz wspólnych rejestrów małżeńskich, oferowanie przez towarzystwo dodatkowych świadczeń pieniężnych na rzecz uczestników, którzy zadeklarują znaczne wpłaty do funduszu.

Większość towarzystw utrzymuje bliski kontakt z uczestnikami, wysyłając regularnie broszury informacyjne i umieszczając materiały edukacyjne na stronach internetowych. Towarzystwa umożliwiają korzystanie z bezpłatnej infolinii, składanie zleceń za pomocą telefonu, faksu lub Internetu, dokonywanie konwersji lub zamiany, dokonywanie wpłat przelewem bankowym czy automatyczne odkupywanie jednostek uczestnictwa.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 2. Rodzaje funduszy inwestycyjnych

● str. 55

Rozdział 2. Rodzaje funduszy inwestycyjnych Mówiąc o rodzajach funduszy inwestycyjnych, trzeba mieć na uwadze występowanie różnych płaszczyzn podziału. Pierwszą i chyba najważniejszą jest płaszczyzna dotycząca ustawowo wskazanych rodzajów, typów i szczególnych konstrukcji funduszy inwestycyjnych. Zgodnie z przepisami ustawy istnieje podział na: ● ● ●

fundusze inwestycyjne otwarte, specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte, fundusze inwestycyjne zamknięte.

Poniżej przedstawiam krótką charakterystykę każdego rodzaju funduszu.

Fundusze inwestycyjne otwarte Ten rodzaj funduszy charakteryzuje się największymi ograniczeniami inwestycyjnymi i jednocześnie największą dostępnością dla uczestników. Jak sama nazwa wskazuje, fundusz ten jest otwarty dla wszelkiego rodzaju uczestników i niedopuszczalne są jakiekolwiek ograniczenia w tym względzie. Ta cecha funduszu determinuje jednocześnie restrykcyjną politykę inwestycyjną. Celem takiego unormowania jest możliwie najskuteczniejsze zmniejszenie poziomu ryzyka inwestycyjnego. Fundusze te emitują jednostki uczestnictwa, które reprezentują jednakowe prawa majątkowe.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze inwestycyjne otwarte

● str. 56

Warto wspomnieć na marginesie, że właśnie ten rodzaj funduszy jest skoordynowany z regulacjami Unii Europejskiej.

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte — podobnie jak fundusze otwarte — mają określoną restrykcyjną politykę inwestycyjną i emitują jednostki uczestnictwa. Jednakże cechą wyróżniającą tego typu fundusze jest możliwość ograniczenia ich otwartości. Statut funduszu może bowiem stanowić, że uczestnikami funduszu mogą być wyłącznie podmioty wskazane w statucie lub spełniające warunki tam wskazane. W takim przypadku statut funduszu może określać warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa przez fundusz, w tym w szczególności termin, w którym uczestnik powinien zgłosić zamiar odkupienia jednostek uczestnictwa, lub termin, w którym nastąpi wypłata kwoty z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa. Rozwiązanie to pozwala na stworzenie funduszu inwestycyjnego adresowanego np. wyłącznie do osób o określonej zasobności portfela lub też podmiotów z danej grupy kapitałowej czy też wreszcie wyłącznie do osób prawnych. W przypadku funduszu, w którym zgodnie ze statutem uczestnikami mogą być wyłącznie osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej lub osoby fizyczne, które dokonają jednorazowej wpłaty do funduszu w wysokości równowartości w złotych co najmniej 40 000 euro, fundusz może stosować zasady i ograniczenia inwestycyjne określone dla funduszu inwestycyjnego zamkniętego. Na koniec nie można nie wspomnieć o jeszcze jednej, jakże istotnej różnicy. W funduszu inwestycyjnym otwartym uczestnicy mogą utworzyć organ funduszu działający pod nazwą rady inwestorów. OrCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte

● str. 57

gan ten ma za zadanie kontrolę realizacji celu inwestycyjnego funduszu, polityki inwestycyjnej oraz stosowania ograniczeń inwestycyjnych.

Fundusze inwestycyjne zamknięte Fundusze inwestycyjne zamknięte mają znacznie większe możliwości inwestycyjne niż fundusze typu otwartego. Mogą między innymi lokować pieniądze w walutach, udziałach w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, niektórych towarach giełdowych w rozumieniu ustawy o giełdach towarowych, wierzytelnościach, nieruchomościach, prawach własności lub współwłasności statków morskich i innych. W funduszu tego typu jako organ działa rada inwestorów lub zgromadzenie inwestorów. Ponadto fundusze zamknięte emitują certyfikaty inwestycyjne, będące papierami wartościowymi. Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkniętego mogą być dopuszczone do publicznego obrotu w celu wprowadzenia do obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie SA lub na MTS-CeTO SA bądź mogą być papierami wartościowymi niedopuszczonymi do publicznego obrotu.

Szczególne konstrukcje funduszy inwestycyjnych Fundusze inwestycyjne z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa Fundusze tego typu nie są zasadniczo nowością na polskim rynku, jednakże po raz pierwszy ich działalność została poddana regulacjom ustawy. Fundusze tego typu (otwarte i specjalistyczne otwarte) mogą Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Szczególne konstrukcje funduszy inwestycyjnych

● str. 58

zbywać jednostki uczestnictwa, które różnią się między sobą związanym z nimi sposobem pobierania opłat manipulacyjnych, czyli opłat pobieranych w związku z nabywaniem i odkupywaniem jednostek uczestnictwa, lub opłat obciążających aktywa funduszu (na ogół opłaty dla towarzystw za zarządzanie). Kategorie zbywania przez fundusz jednostek uczestnictwa powinny być określone w statucie funduszu.

Fundusze inwestycyjne z wydzielonymi subfunduszami Jest to nowy rodzaj funduszy inwestycyjnych, którego ustawowe ujęcie stanowi próbę przeniesienia na polski rynek funkcjonujących powszechnie w Europie i na świecie tak zwanych umbrella funds. Fundusz z wydzielonymi subfunduszami działa w ten sposób, że aktywa funduszu podzielone są na poszczególne subfundusze nieposiadające osobowości prawnej, z których każdy może stosować inną politykę inwestycyjną. Zobowiązania związane z działalnością subfunduszu obciążają tylko tę część aktywów, która jest przypisana temu subfunduszowi, a egzekucja może być stosowana wyłącznie wobec aktywów tego subfunduszu, który obciążają zobowiązania. Fundusz z wydzielonymi subfunduszami może być utworzony zarówno jako fundusz otwarty lub specjalistyczny otwarty, jak i zamknięty. Utworzenie nowego subfunduszu odbywa się zasadniczo poprzez zmianę statutu funduszu, jednakże zmiana ta nie jest konieczna, jeżeli tworzone są subfundusze, których utworzenie i funkcjonowanie zostało przewidziane i opisane w statucie funduszu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Szczególne konstrukcje funduszy inwestycyjnych

● str. 59

Fundusze podstawowe i powiązane Fundusze podstawowe i powiązane w założeniu miały odpowiadać znanym na świecie konstrukcjom master — feeder czy też hub and spoke. Istotą takich funduszy jest to, że fundusz podstawowy może zbywać jednostki uczestnictwa lub emitować certyfikaty inwestycyjne wyłącznie dla określonych w statucie tego funduszu innych funduszy inwestycyjnych utworzonych przez to samo towarzystwo, zwanych funduszami powiązanymi, te zaś z kolei mogą lokować swoje aktywa wyłącznie w jednostkach uczestnictwa lub certyfikatach inwestycyjnych funduszu podstawowego. Fundusze podstawowe i fundusze powiązane mogą być funduszami różnego rodzaju, to znaczy, że fundusz podstawowy może na przykład być funduszem inwestycyjnym zamkniętym, zaś fundusze powiązane mogą być funduszami inwestycyjnymi otwartymi. Wprawdzie fundusze powiązane mają identyczne portfele inwestycyjne, jednakże mogą one różnić się przykładowo opłatami pobieranymi w związku z uczestnictwem w funduszu czy wypłatami dochodów funduszu. Ponadto sytuacja, w której fundusz podstawowy jest funduszem inwestycyjnym zamkniętym, zaś fundusze powiązane są funduszami otwartymi, jest ciekawym przeniesieniem na uczestników funduszu otwartego możliwości inwestycyjnych, a co za tym idzie — także i ryzyka związanego z bardziej agresywną polityką inwestycyjną stosowaną przez fundusz zamknięty.

Szczególne typy funduszy inwestycyjnych W ostatnich latach możemy zaobserwować wzmożone zainteresowanie funduszami inwestycyjnymi, które częstokroć stają się atrakcyjną

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Szczególne typy funduszy inwestycyjnych

● str. 60

alternatywą dla lokat, w szczególności dla lokat bankowych, jako że przy relatywnie niewielkim ryzyku mogą one przynieść wyższe dochody. U podstaw stworzenia konstrukcji funduszy rynku pieniężnego legła chęć zaoferowania inwestorom, w tym niekiedy mającym znaczne ograniczenia co do możliwości dokonywania lokat (z uwagi właśnie na konieczność minimalizowania ryzyka spadku ich wartości), produktów, które poziomem bezpieczeństwa nie odbiegałyby od lokaty bankowej, zaś przewyższały ją przewidywaną stopą zwrotu. W celu zrealizowania powyższych założeń ustawa przewiduje, że funduszem rynku pieniężnego może być wyłącznie fundusz inwestycyjny otwarty, który lokuje aktywa wyłącznie w instrumentach rynku pieniężnego i krótkoterminowych depozytach bankowych płatnych na każde żądanie. W ten sposób zapewnione zostaje bezpieczeństwo lokat, możliwość zrealizowania wyższych niż w przypadku lokaty bankowej zysków i zachowana zostaje płynność inwestycji tak istotna z punktu widzenia inwestora.

Fundusze portfelowe Wprowadzenie konstrukcji funduszy portfelowych stanowi próbę przyjęcia na gruncie polskiego ustawodawstwa regulacji dotyczących znanych na świecie funduszy typu exchange traded funds. Fundusze takie mogą działać jako fundusze zamknięte dokonujące ciągłej emisji certyfikatów inwestycyjnych. Fundusz taki może odzwierciedlać skład portfela stanowiącego podstawę do ustalenia indeksu giełdowego (portfel indeksowy) lub stanowić portfel oparty na składzie określonym w statucie funduszu (portfel bazowy). W przypadku, gdy zgodnie ze statutem jeden certyfikat inwestycyjny odzwierciedla ściśle określony pakiet papierów wartościowych, możliwe jest wykonywanie prawa głosu z tych papierów wartościowych przez uczestnika funduszu, jak również możliwe jest w przypadku umorzenia certyfiCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Szczególne typy funduszy inwestycyjnych

● str. 61

katu wydanie papierów wartościowych zamiast zapłaty kwoty umorzeniowej.

Fundusze sekurytyzacyjne Sekurytyzacja polega na prawnym i organizacyjnym wyodrębnieniu wierzytelności, w oparciu o które zostaną wyemitowane papiery wartościowe. Oznacza to, że zaspokajanie roszczeń inwestorów w zakresie nabytych przez nich papierów wartościowych będzie następować z wpływów z tytułu zaspokajania wierzytelności. Wyodrębnienie wierzytelności z majątku wierzyciela ma ten pozytywny skutek, że w zależności od ich jakości mogą one uzyskać lepszy rating niż uzyskałby sam wierzyciel. W procesie sekurytyzacji podstawową rolę odgrywają dwa podmioty. Inicjator sekurytyzacji, czyli wierzyciel, oraz podmiot emisyjny, czyli podmiot, który w oparciu o nabyte od inicjatora wierzytelności dokonuje emisji papierów wartościowych. Fundusz sekurytyzacyjny pełniłby zatem rolę podmiotu emisyjnego. Fundusz sekurytyzacyjny może być utworzony jako fundusz standaryzowany, który dokonuje lokowania w wydzielone, jednolite rodzajowo pule wierzytelności lub jako fundusz niestandaryzowany, który może lokować w dowolnie zdywersyfikowany portfel wierzytelności.

Fundusze aktywów niepublicznych Fundusze aktywów niepublicznych są funduszami o potencjalnie podwyższonym ryzyku, gdyż co najmniej 80% wartości ich aktywów powinno być lokowane w aktywach inne niż papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu i instrumenty rynku pieniężnego. Konstrukcja ta stanowi próbę ujęcia działalności funduszy

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Szczególne typy funduszy inwestycyjnych

● str. 62

działających w sektorze private equity/venture capital w ramy prawne funduszu inwestycyjnego zamkniętego lub specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego stosującego ograniczenia inwestycyjne funduszu zamkniętego, dzięki czemu tego typu fundusze mogą stać się atrakcyjnym przedmiotem lokat na przykład dla funduszy emerytalnych, które w innym wypadku, z uwagi na obowiązujące je ograniczenia inwestycyjne, nie mogłyby dokonywać lokat w tym obszarze.

Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat Inne niż przedstawione wyżej płaszczyzny podziału koncentrują się raczej wokół charakteru funduszu, determinowanego przez rodzaje lokat danego funduszu określone w statucie. Konstruując typologię funduszy inwestycyjnych w oparciu o tę zasadę, warto sięgnąć do klasyfikacji opracowanej przez Europejską Federację Funduszy Inwestycyjnych i Towarzystw Inwestycyjnych (Federation Euroopeenne des Fonds et Societes d’Investissement „FEFSI”), przyjętej przez FEFSI na posiedzeniu Rady Dyrektorów FEFSI w Wiedniu 23 września 1998. Zgodnie z tą klasyfikacją fundusze można podzielić, wziąwszy pod uwagę dwa kryteria podstawowe, a mianowicie rodzaj rynku na jakim działa dany fundusz oraz geograficzny obszar działania funduszu. Z uwagi na kryterium rynku (które traktowane jest jako kryterium podstawowe) fundusze można podzielić na: ● ● ● ●

fundusze rynku walutowego, fundusze o ustalonych przychodzie, fundusze giełdowe, fundusze zrównoważone.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat

● str. 63

Fundusze rynku walutowego Fundusze tego typu cechuje niemal wyłączne zaangażowanie w instrumenty rynku pieniężnego, tj. krótkoterminowe (do jednego roku) dłużne papiery wartościowe, bony skarbowe, obligacje Skarbu Państwa itp. Z punktu widzenia uczestnika fundusze te cechuje duże bezpieczeństwo lokat, porównywalne do bezpieczeństwa bankowych. Są one zatem atrakcyjną formą lokat dla tych podmiotów, które nie chcą ponosić dużego ryzyka inwestycyjnego lub też ponosić go nie mogą, bowiem właściwe przepisy zakazują im tego. Na gruncie przepisów ustawy funduszom tego typu odpowiadał będzie fundusz rynku pieniężnego.

Fundusze o ustalonym przychodzie Fundusze tego typu lokują pieniądze głównie w obligacjach, przy czym nie muszą to być wyłącznie obligacje Skarbu Państwa, lecz także obligacje podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (tzw. obligacje korporacyjne) lub obligacje emitowane przez gminy (tzw. obligacje municypalne). Z uwagi na to, że obligacje korporacyjne oraz municypalne są z reguły atrakcyjnie oprocentowane, uczestnictwo w tego rodzaju funduszu może wiązać się z osiągnięciem większych zysków, co jednakże idzie w parze z podniesieniem ryzyka takiej inwestycji, a to wskutek możliwości wystąpienia niewypłacalności emitentów obligacji korporacyjnych lub municypalnych. W funduszach tego typu dopuszcza się niewielkie, nie przekraczające 10% aktywów funduszu, zaangażowanie w akcje.

Fundusze giełdowe Fundusze giełdowe inwestują na rynku akcji, przez co w dużej mierze ich wyniki są odbiciem ogólnej sytuacji na rynku akcji. Przyjmuje się, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat

● str. 64

że minimalne zaangażowanie tego typu funduszy w akcje nie powinno wynosić mniej niż 65% wartości aktywów funduszu. W sytuacji hossy wyniki takich funduszy rosną, co jednakże może ulec radykalnej zmianie w przypadku postępującego spadku cen i kursów na rynku akcji. Ta cecha funduszy akcyjnych czyni je instrumentem inwestycyjnym pozwalającym na osiągnięcie zarówno największych zysków, jak i największych strat.

Fundusze zrównoważone Mówiąc obrazowo — fundusze tego rodzaju znajdują się gdzieś w połowie drogi pomiędzy funduszami akcyjnymi a funduszami inwestycyjnymi czy obligacyjnymi. Oznacza to w praktyce, że dokonują one lokat zarówno w akcje, jak i obligacje oraz instrumenty rynku pieniężnego. Takie rozproszenie lokat funduszu pomiędzy różne instrumenty (proporcje udziału poszczególnych lokat w aktywach funduszu określa statut) wpływa na bezpieczeństwo tych lokat, ponieważ ewentualne straty na inwestycjach w określone instrumenty finansowe (np. w akcje) mogą być równoważone przez udział w portfelu funduszu instrumentów innego typu (np. rynku pieniężnego). Przyjmując za kryterium podział geograficzny obszar działania danego funduszu inwestycyjnego zgodnie z klasyfikacją FEFSI, fundusze inwestycyjne można podzielić na: ● ●

●

krajowe (inwestujące na terenie danego kraju), eurolandowe (inwestujące w instrumenty finansowe denominowane w euro), europejskie (inwestujące w instrumenty finansowe emitowane przez emitentów z siedzibą na terenie któregoś z państw europejskich),

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat

●

● str. 65

globalne (inwestujące bez żadnych ograniczeń co do geograficznego położenia rynków i waluty, w jakiej denominowane są instrumenty finansowe nabywane do portfela inwestycyjnego funduszu).

Oczywiście na podstawie przedstawionej wyżej klasyfikacji FEFSI można dokonywać dalszej typizacji funduszy inwestycyjnych, wyróżniając przykładowo fundusze inwestujące wyłącznie w obligacje korporacyjne denominowane w euro, fundusze giełdowe inwestujące wyłącznie w akcje emitentów z sektora telekomunikacyjnego bądź z określonego państwa lub grupy państw i tym podobne. Z drugiej strony — należy mieć na uwadze, że zaproponowana przez FEFSI klasyfikacja nie ma charakteru wyczerpującego. Pomija ona na przykład fundusze inwestujące w nieruchomości czy też fundusze typu provate equity lub też fundusze, których cechą charakterystyczną jest stosowana strategia, np. fundusze arbitrażowe lub hedgingowe. Ponadto można w klasyfikacji funduszy przyjąć jeszcze inne kryteria, na przykład: ●

●

Sposób zarządzania: • fundusze aktywne zarządzania — bazujące na opiniach analityków, dokonujące w ramach określonych statutem lokat wyborów pod kątem zwiększonej efektywności zarządzania; • fundusze aktywnej alokacji aktywów — są to fundusze aktywnego zarządzania, charakteryzujące się dodatkowo elastyczną polityką inwestycyjną, pozwalającą na dokonywanie inwestycji np. na przemian w akcje i obligacje, w zależności od sytuacji rynkowej; • fundusze zarządzane pasywnie — dążą one zwykle do odzwierciedlenia jakiegoś wybranego indeksu rynkowego. Wysokość i sposób pobierania opłaty manipulacyjnej: • fundusze typu load — pobierające opłaty manipulacyjne w wysokości określonej w statucie, przy czym opłaty te mogą być pobieCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Podział funduszy inwestycyjnych według przedmiotu lokat

•

● str. 66

rane zarówno przy nabywaniu jednostek uczestnictwa, jak i przy ich umarzaniu; fundusze typu no-load — niepobierające opłaty manipulacyjnej.

Na zakończenie omawiania tej płaszczyzny podziału funduszy inwestycyjnych warto zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze — o charakterze funduszu nie rozstrzyga jego nazwa, a sam podział ma charakter umowny i nie doczekał się jak dotąd regulacji w przepisach prawa (wyjątkiem jest fundusz rynku pieniężnego). Najistotniejsze i jedynie miarodajne są w tym przypadku zapisy statutu, wskazujące rodzaje lokat dokonywanych przez fundusz i maksymalne lub minimalne poziomy zaangażowania funduszu w poszczególne rodzaje lokat (tzw. zasady dywersyfikacji). Po drugie — uważna lektura statutów działających obecnie funduszy inwestycyjnych wskazuje na występowanie tendencji do maksymalnie ogólnego i elastycznego określania zasad dotyczących dywersyfikacji lokat funduszy. Tendencja ta bierze się z doświadczenia zarządzających, którzy wiedzą, że w warunkach dużej zmienności opłacalności lokat w określone kategorie aktywów fundusz inwestycyjny nastawiony przykładowo wyłącznie na inwestycje w akcje, w okresie tzw. bessy nie będzie przynosił dochodów jego uczestnikom. Zatem w celu uniknięcia takiej sytuacji, w której zarządzający funduszem stanie się praktycznie bezsilny wobec zdarzeń zachodzących na rynku papierów wartościowych, statuty funduszy stanowią często, że w przypadku czasowej nieopłacalności w określone w statucie podstawowe kategorie lokat fundusz będzie dokonywał inwestycji w inne, wskazane w statucie kategorie lokat (np. opisany wyżej fundusz akcyjny będzie dokonywał lokat w obligacje i instrumenty rynku pieniężnego). W ten sposób być może uda się wypracować większe zyski, ale jednocześnie praktycznie niemożliwe będzie jednorazowe określenie charakteru funduszu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego

● str. 67

Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego W celu przystąpienia do funduszu inwestycyjnego zbywającego jednostki uczestnictwa należy udać się do jednego z podmiotów prowadzących dystrybucję. W podmiocie tym należy wypełnić zlecenie nabycia. Można także skorzystać z możliwości oferowanej przez niektórych dystrybutorów i dokonać nabycia jednostek uczestnictwa za pośrednictwem Internetu. Częstokroć już w pierwszym zleceniu określamy sposób dokonywania wypłat związanych z umorzeniem jednostek uczestnictwa, tj. możemy wskazać, czy środki pieniężne mają być przelane na rachunek bankowy (niekoniecznie należący do osoby dokonującej umorzenia), czy też przykładowo będą przedstawiane u dystrybutora do wypłaty gotówką. W zleceniu tym możemy także wskazać pełnomocników i określić zakres ich umocowania oraz adres do korespondencji. Po wypełnieniu zlecenia należy dokonać wpłaty środków pieniężnych w sposób określony w statucie funduszu. Najczęściej środki pieniężne wpłacane są na tak zwany „rachunek nabyć funduszu” prowadzony przez depozytariusza. Następnie dystrybutor przekazuje zlecenie nabycia do agenta transferowego, który sprawdza, czy na rachunek nabyć funduszu wpłynęły środki pieniężne w wysokości określonej w zleceniu nabycia. Jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych są zbywane i odkupywane po cenie wynikającej z podzielenia wartości aktywów netto funduszu przez liczbę jednostek ustaloną na podstawie rejestru uczestników funduszu w danym dniu wyceny. Dodatkowo przy zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa mogą być pobierane opłaty manipulacyjne. Zbycie jednostek uczestnictwa nie może nastąpić później niż w ciągu siedmiu dni od dokonania wpłaty. Termin zbycia określa statut funduszu. Momentem zbycia jednostek uczestnictwa jest moment wpisania do rejestru uczestników funduszu liczby jednostek uczestnictwa nabytych za dokonaną wpłatę. W praktyce Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego

● str. 68

wpis do rejestru następuje po otrzymaniu przez agenta transferowego zlecenia i potwierdzenia dokonania wpłaty. Z chwilą wpisu do rejestru uczestników funduszu liczby jednostek uczestnictwa nabytych za dokonaną wpłatę osoba wpłacająca staje się uczestnikiem funduszu. Po nabyciu przez uczestnika jednostek uczestnictwa fundusz sporządza i doręcza w sposób określony w statucie potwierdzenie nabycia jednostek uczestnictwa, w którym wskazuje dane uczestnika, oznaczenie funduszu zbywającego jednostki, liczbę i wartości nabytych jednostek oraz datę ich nabycia. Doręczenie potwierdzenia powinno nastąpić niezwłocznie po nabyciu jednostek uczestnictwa, chyba że uczestnik wyraził pisemną zgodę na doręczanie potwierdzeń w innym terminie lub ich osobisty odbiór. W przypadku przystąpienia do funduszu inwestycyjnego emitującego dopuszczone do publicznego obrotu certyfikaty inwestycyjne istnieją zasadniczo dwie możliwości, bowiem nabycie dopuszczonych do publicznego obrotu certyfikatów inwestycyjnych podlega regułom wspólnym dla niemal wszystkich papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu. Pierwszą możliwością jest nabycie certyfikatów w ramach obrotu pierwotnego, czyli w drodze zapisów w ofercie publicznej (zapisów należy dokonywać bezpośrednio w towarzystwie lub w domu maklerskim pełniącym funkcję oferującego lub subemitenta usługowego), drugą zaś — nabycie na rynku wtórnym (czyli na Giełdzie Papierów Wartościowych SA lub MTS-CeTO SA). W obu wypadkach osoby nabywające certyfikaty inwestycyjne stają się uczestnikami funduszu po zapisaniu certyfikatów inwestycyjnych na posiadanym przez nich rachunku papierów wartościowych.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego

● str. 69

W przypadku funduszy emitujących niedopuszczone do publicznego obrotu certyfikaty inwestycyjne nabycie tych certyfikatów następuje w sposób wskazany w warunkach emisji po wpłaceniu środków pieniężnych na konto funduszu. Certyfikaty niedopuszczone do publicznego obrotu mogą mieć formę dokumentu (wówczas konieczne jest wydanie ich nabywcy) bądź mogą mieć postać zdematerializowaną (wówczas konieczne jest dokonanie zapisu w ewidencji uczestników funduszu). Z chwilą dokonania zapisu w ewidencji powstają prawa z certyfikatów inwestycyjnych. Ewidencję taką może prowadzić towarzystwo, dom maklerski, bank, instytucja kredytowa lub KDPW SA. W przypadku tego rodzaju funduszy za uczestników uważa się osoby będące posiadaczami certyfikatów inwestycyjnych wydanych w formie dokumentu lub też osoby wskazane w ewidencji uczestników funduszu jako posiadacze certyfikatów inwestycyjnych.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 3. Jaki wybrać fundusz inwestycyjny?

● str. 70

Rozdział 3. Jaki wybrać fundusz inwestycyjny? Uczestniczenie w funduszu inwestycyjnym, jako forma dokonywania inwestycji na rynku finansowym, może zadowolić zarówno osoby o większym temperamencie inwestycyjnym, jak i te bardziej nastawione na spokojne inwestowanie. Dzieje się tak dlatego, że oferta funduszy jest dzisiaj tak szeroka, iż może zadowolić każdego inwestora. Coraz częściej zamiast trzymać pieniądze na nisko oprocentowanych kontach lub zamrażać je na lokatach, wykupujemy jednostki uczestnictwa w funduszach. Mają one tę przewagę, że przynoszą wymierne zyski, a naliczanie podatku od zysków kapitałowych następuje w nich dopiero przy zakończeniu inwestycji. Specjaliści twierdzą, że warto podjąć wysiłek zainwestowania w fundusz inwestycyjny, mimo że jego wybór nie jest sprawą prostą. Decyzję o tym, jaki typ i który konkretnie fundusz wybrać, każdy musi podjąć samodzielnie po starannej analizie swoich finansowych potrzeb, możliwości i oczekiwań oraz szczerej odpowiedzi na pytanie, jak duży poziom ryzyka jest w stanie zaakceptować. Dopiero potem można wybrać jeden lub kilka funduszy z około 300 dostępnych w Polsce. Efekt może przerosnąć najśmielsze oczekiwania, a w razie pomyłki zawsze można zmienić preferencje.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze pieniężne

● str. 71

Fundusze pieniężne To propozycja dla osób myślących przede wszystkim o ochronie kapitału. Polecane są do krótkoterminowych inwestycji. Uważane są za najbezpieczniejsze z wszystkich funduszy, ponieważ głównym obszarem ich inwestycji są lokaty bankowe, bony skarbowe oraz obligacje krótkoterminowe. Ryzyko poniesienia strat w ich wypadku jest bliskie zeru, natomiast wiąże się to także ze stosunkowo niewielką stopą zwrotu, która nieznacznie przewyższa oprocentowanie lokat bankowych. Stopa zwrotu jest niska, 4–5% w skali roku, ale za to pewna.

Fundusze obligacji Również uważane za bezpieczne, jednak nie aż tak jak fundusze pieniężne, bo w specyficznych warunkach mogą przynosić straty — jeśli ceny obligacji spadają. Lokują one swoje aktywa głównie w obligacjach i bonach skarbowych, ale konsekwencją takiego postępowania jest fakt, że wartość jednostek uczestnictwa zależy nie tylko od oprocentowania obligacji, lecz także od trendu na rynku papierów skarbowych. To propozycja dla osób, które zdecydowanie stronią od ryzyka. Stopa zwrotu w obecnych warunkach powinna sięgać 4–6%. Najkorzystniej kupować je, kiedy stopy procentowe w kraju są wysokie, ale są szanse na ich spadek. Ryzykowne są, kiedy stopy są niskie, a mogą iść w górę (czyli teraz).

Fundusze stabilnego wzrostu To w zasadzie nadal fundusze obligacji, lecz z niewielkim udziałem akcji w portfelu (do 30%), co pozwala im na powiększanie dochodów

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze stabilnego wzrostu

● str. 72

przy korzystnej koniunkturze na rynku akcji i osiąganie wyższych zysków w długim terminie. Jest to dobre rozwiązanie dla osób, które nie chcą ponosić wysokiego ryzyka, ale chętnie skorzystałyby choćby w niewielkim stopniu z dobrej koniunktury giełdowej. Jeśli zaś koniunktura jest niekorzystna, to spadek cen akcji nie jest zbyt dotkliwie odczuwalny, ponieważ udział akcji w portfelu jest stosunkowo niewielki.

Fundusze zrównoważone To nieco bardziej agresywna forma inwestowania, ponieważ udział akcji w portfelach może sięgać nawet do 60%, przez co są one bardziej podatne na wydarzenia na giełdzie. W praktyce więc wyniki takich funduszy bardziej zależą od koniunktury na rynku akcji niż obligacji. Część obligacyjna ma tylko stabilizować wyniki w dłuższym okresie. Fundusze tego typu są w stanie wypracować kilkanaście procent zysku rocznie (w maksymalnie korzystnych warunkach nawet 30%), jednakże jeśli na giełdzie mamy bessę, stopa zwrotu może być ujemna. To raczej propozycja dla osób o długoterminowym podejściu do inwestycji. Nie bez znaczenia jest też sam moment jej rozpoczęcia. Jeśli trend na giełdzie zmieni się na spadkowy, lepiej przenieść środki do bezpieczniejszych funduszy.

Fundusze mieszane Mogą modyfikować swoje strategie w zależności od wydarzeń rynkowych i stać się funduszami stabilnego wzrostu lub funduszami akcji. Ich portfele mogą zawierać nawet 100% akcji lub 100% obligacji — wszystko zależy do tego, jak na koniunkturę patrzy analityk zarządzający funduszem. W praktyce jednak sytuacje, w których fundusze Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze mieszane

● str. 73

stawiają wszystko na jedną kartę (100% zaangażowania w akcje lub obligacje) w zasadzie się nie zdarzają. Zmienia się tylko udział danej klasy aktywów w portfelu, a osiągane stopy zwrotu dają wyniki zbliżone do funduszy stabilnego wzrostu i zrównoważonych. Wszystko więc zależy od koniunktury giełdowej i oceny zdarzeń przez zarządzających funduszem. To także długoterminowa propozycja.

Fundusze akcji Najbardziej agresywna wśród tradycyjnych forma lokaty kapitału, ale w sprzyjających okolicznościach dająca bardzo zadowalające rezultaty. Udział akcji w portfelu zwykle przekracza 70%, wobec czego wyniki ściśle uzależnione są od koniunktury giełdowej. Jednak i w tej grupie możemy dokonać kilku rozróżnień, ponieważ takie fundusze mogą mieć różną politykę inwestycyjną. Niektóre skupiają się na akcjach dużych i płynnych spółek, inne wybierają raczej firmy o mniejszej kapitalizacji, za to szybko się rozwijające. Zyski rzędu 40, a czasem więcej procent nie są rzadkością (obecnie najlepszy fundusz może pochwalić się ponad 90-procentową stopą zwrotu za ostatnie 12 miesięcy). Możliwy jest także dobór spółek według sektorów gospodarki — np. informatycznych, energetycznych, producentów dóbr konsumpcyjnych itp. Obecnie w Polsce nie ma jeszcze funduszy sektorowych. Jest to propozycja długoterminowej lokaty kapitału, ale strategia „kup i trzymaj” wcale nie musi się sprawdzić. Warto elastycznie podchodzić do inwestycji i w razie czego zrealizować zyski. Bo tak jak dynamicznie rosną jednostki uczestnictwa w trakcie hossy, tak równie dynamicznie mogą tracić w razie bessy.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze zagraniczne

● str. 74

Fundusze zagraniczne Polacy mogą także inwestować swoje oszczędności poza granicami kraju — za pośrednictwem funduszy zagranicznych. Mogą to być fundusze skupione wyłącznie na obligacjach, mogą to być fundusze akcji, które skupiają się bądź na poszczególnych sektorach gospodarki światowej, bądź na różnych regionach świata — np. fundusze azjatyckie, fundusze akcji Europy Środkowej, fundusze akcji japońskich czy amerykańskich. Wariantów i odmian dostępnych funduszy jest bardzo wiele, nie sposób ich wszystkich wymienić. Choć fundusze zagraniczne są często polecane choćby dla dywersyfikacji ryzyka inwestycyjnego, w praktyce niewielu inwestorów korzysta z ich możliwości. Działa tutaj zasada „inwestuję blisko domu”. Większość inwestorów woli, kiedy ich pieniądze są lokowane w akcje spółek, które znają lub o których mogą się szybko czegoś dowiedzieć. Tymczasem w Polsce niewiele osób jest w stanie wymienić nazwy prężnie rozwijających się firm chińskich czy brazylijskich. Jednakże unikanie zagranicznych inwestycji nie jest tylko polską specyfiką i dotyczy także krajów rozwiniętych. Np. 87% inwestujących Amerykanów nigdy nie próbowało pomnożyć swoich środków poza granicami USA.

Lokaty z funduszem W ostatnim czasie sporą popularnością w Polsce cieszą się produkty nazwane lokatami z funduszem. Lokaty te gwarantują stałą i określoną już w momencie przystąpienia do inwestycji stopę zwrotu, która może zostać powiększona, jeśli inwestycje w fundusz okażą się trafione. Niewielka część środków pracuje bowiem w funduszach inwestycyjnych (mogą to być różne fundusze — np. akcji polskich, azjatyckich, surowcowe etc.) i może przynosić dodatkowy dochód. Jeśli dochodu nie udaje się wypracować, uczestnicy otrzymują tylko gwaranCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Lokaty z funduszem

● str. 75

towany zysk. Czasem gwarancja ogranicza się wyłącznie do ochrony kapitału (zysk 0 proc.), zwykle jest to jednak zysk, choć niższy niż na porównywalnej w danym okresie lokacie bankowej.

Fundusze nieruchomości Osobną kategorią funduszy są fundusze nieruchomości. W zależności od swojego profilu fundusze te inwestują w nieruchomości komercyjne (typu biurowce, centra handlowe czy magazyny) lub mieszkaniowe. Niektóre z nich łączą wszystkie elementy rynku. Przeważnie są to inwestycje obliczone na wiele lat — pieniądze są wypłacane uczestnikom co pięć lub nawet dziesięć lat. Fundusze te mają charakter zamknięty — przystąpić do nich można tylko w okresie prowadzenia zapisów, a nie w dowolnym momencie. Inwestorzy otrzymują nie jednostki uczestnictwa, które można w każdej chwili umorzyć, lecz certyfikaty inwestycyjne, którymi zwykle można obracać na giełdzie, choć trzeba pamiętać, że ich płynność jest przeważnie znikoma i sytuacja, w której dochodzi zaledwie do kilku transakcji w miesiącu, nie należy do rzadkości.

Fundusze zamknięte Nie tylko fundusze nieruchomości mogą mieć charakter funduszu zamkniętego. Również inne rodzaje inwestycji mogą mieć taką formę. Jest ona cenionym rozwiązaniem, jeśli taki fundusz ma nieco inny charakter działania — inwestuje w mało płynne aktywa, jak choćby nieruchomości, lub udziały firm, które nie są notowane na giełdzie.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusze surowcowe

● str. 76

Fundusze surowcowe W ostatnich latach tego typu fundusze zdobyły wielką popularność na świecie, choć w Polsce żaden nie powstał. Tego typu inwestycje opierają się na lokowaniu na bardzo płynnych rynkach surowcowych. Przedmiotem handlu stają się kontrakty terminowe np. na ropę, miedź, złoto lub inne metale, a bardziej wyspecjalizowane fundusze dokonują także transakcji na giełdach towarowych, handlując np. kontraktami na kawę, kukurydzę, sok pomarańczowy czy półtusze. Polskie giełdy towarowe są zbyt małe, by można było prowadzić tego typu działalność na większą skalę.

Fundusze hedgingowe Przedmiotem ich inwestycji może być wszystko, a zysk może pochodzić zarówno ze wzrostu, jak i spadku cen akcji, surowców, towarów czy kursów walut. W założeniach fundusze hedgingowe mają chronić inwestorów przed ryzykiem, w praktyce wykorzystywane są one do spekulacji na wielką skalę. Ocenia się, że tego rodzaju instytucje zarządzają aktywami o wartości 1,6 biliona dolarów! Ich podstawowym zadaniem jest wypracowywanie zysków bez względu na bieżącą koniunkturę na rynkach finansowych. Szukając optymalnego funduszu, poza wyborem czasu inwestycji należy uwzględnić poziom ryzyka, który możemy zaakceptować. Tu podstawowa zasada brzmi: im jest ono wyższe, tym więcej funduszy akcji powinno znaleźć się w naszym portfelu. Gdy to wiemy, problemem może być już tylko określenie własnego profilu inwestora. Jedną z propozycji, która to ułatwia, jest formularz ankiety, który pomaga ustalić, jakim jesteś inwestorem. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego

● str. 77

Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego Opłaty za zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa zwykle występują w formie opłaty procentowej od wielkości wpłacanych środków, w polskich warunkach kształtują się one na poziomie od 0% do 5,5%. Zwróćmy uwagę, czy towarzystwo pobiera opłatę manipulacyjną wyłącznie przy zbyciu jednostek uczestnictwa, czy także przy ich odkupieniu. Określona w statucie funduszu maksymalna wysokość opłat manipulacyjnych podlega jednak zniżkom lub zwolnieniom na warunkach szczegółowo określonych w statutach funduszy, np. w zależności od wielkości powierzonych funduszowi środków czy w ramach wyspecjalizowanych programów inwestycyjnych. Fundusze organizują także akcje promocyjne polegające na czasowym zwolnieniu z opłaty manipulacyjnej. Zwróćmy również uwagę, czy towarzystwo pobiera inne opłaty manipulacyjne, związane z uczestnictwem w funduszu — opłatę za konwersję jednostek uczestnictwa czy opłatę za otwarcie rejestru uczestnika. Do głównych kosztów ponoszonych przez fundusz, obok nielimitowanych kosztów transakcyjnych i operacyjnych (tzn. prowizji i opłat transakcyjnych, podatków oraz innych opłat wymaganych przez organy publiczne), należy wynagrodzenie towarzystwa. Wysokość wynagrodzenia towarzystwa za zarządzanie funduszem inwestycyjnym zależy w głównej mierze od rodzaju prowadzonej przez fundusz inwestycyjny polityki inwestycyjnej. W funduszach inwestycyjnych prowadzących agresywną politykę inwestycyjną (np. fundusze akcyjne), wymagającą aktywnych działań zarządzających funduszem, konieczności podejmowania decyzji inwestycyjnych i modelowania portfela inwestycyjnego funduszu, pobierana jest stosunkowo wyższa opłata za zarządzanie (do 4%) niż w funduszach o stabilnej Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Czynniki mające wpływ na wybór funduszu inwestycyjnego

● str. 78

polityce inwestycyjnej (fundusze papierów dłużnych), gdzie opłata za zarządzanie wynosi do 1,5%. Ponadto niektóre fundusze pobierają wynagrodzenie w zależności od osiągnięcia ponadprzeciętnych zysków. Polega to na tym, że jeżeli jakiś fundusz osiągnie rekordową stopę zwrotu, to część tego zysku trafi do towarzystwa. Jest to premia za sukces osiągnięty przez zarządzającego funduszem. Zwróćmy uwagę na rodzaje kosztów ponoszonych przez fundusz, jakie pokrywane są przez towarzystwo nim zarządzające. Zasada przejrzystości kosztów jest jedną z podstawowych zalet funduszy inwestycyjnych, stanowiącą o ich dużej atrakcyjności w porównaniu z innymi alternatywnymi formami lokowania oszczędności.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 4. Ryzyko związane z inwestycją w fundusz

● str. 79

Rozdział 4. Ryzyko związane z inwestycją w fundusz Dokonując wyboru funduszu, powinniśmy zapoznać się ze statutem funduszu, prospektem informacyjnym, prospektem emisyjnym lub warunkami emisji, a także z tabelą opłat manipulacyjnych związanych z nabyciem jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych. W prospektach i warunkach emisji jest szczegółowo opisane ryzyko związane z uczestnictwem w funduszu, ryzyko związane z działalnością funduszu, a także ryzyko związane z otoczeniem, w jakim fundusz prowadzi działalność. Ponadto w prospekcie informacyjnym fundusz inwestycyjny otwarty i specjalistyczny otwarty określają tzw. profil inwestora. Oznacza to, że fundusz sam wskazuje, dla jakiego rodzaju inwestora jest przeznaczony. Na tej podstawie możemy zorientować się, czy dany fundusz będzie odpowiadał naszym oczekiwaniom. W przypadku kolejnego nabycia jednostek uczestnictwa danego funduszu sprawdźmy, czy nie zaszły zmiany w statucie funduszu, tabeli opłat manipulacyjnych albo w prospekcie informacyjnym.

Analiza wyników finansowych (inwestycyjnych) funduszu Wybierając fundusz inwestycyjny, zwróćmy szczególną uwagę, jakie fundusz osiągał wyniki w przeszłości na tle konkurencyjnych funduszy, przynajmniej w okresie ostatnich kilku lat. Dobre długookresowe historyczne wyniki nie gwarantują, że kolejne lokaty funduszu bę-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Analiza wyników finansowych (inwestycyjnych) funduszu

● str. 80

dą równie trafne, natomiast wiele mówią o profesjonalizmie zarządzających. W celu podjęcia prawidłowej decyzji inwestycyjnej powinniśmy zapoznać się przede wszystkim z rocznym i półrocznym sprawozdaniem funduszu inwestycyjnego. Inwestor powinien też zwrócić uwagę na dane finansowe funduszu prezentowane w prospekcie informacyjnym lub prospekcie emisyjnym. Godne polecenia jest dokonanie porównania wyników w okresach zbliżonych do planowanego horyzontu czasowego inwestycji. Ponieważ wszystkie fundusze inwestycyjne otwarte i specjalistyczne otwarte powinny prezentować swoje wyniki w jednakowy sposób, inwestor będzie miał możliwość porównania wyników finansowych różnych funduszy i dokonanie właściwego wyboru. Inwestor musi być jednak świadomy tego, że fundusze prezentują powyższe dane w ujęciu historycznym, nie jest zatem pewne, czy fundusz osiągnie takie podobne wyniki w przyszłości. Pamiętajmy, że stopa zwrotu może różnić się od stopy zwrotu osiąganej przez ten sam fundusz w okresie poprzednim.

Ocena towarzystwa zarządzającego funduszem Wpływ na dobre wyniki finansowe funduszu mają osoby zarządzające funduszem. Dlatego przed zakupem jednostek uczestnictwa zwróćmy także uwagę na: ● ●

sytuację finansową towarzystwa zarządzającego funduszem; wyniki finansowe innych funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez to towarzystwo;

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Ocena towarzystwa zarządzającego funduszem

●

● ●

● str. 81

kwalifikacje oraz doświadczenie osób mających wpływ na decyzje inwestycyjne funduszu, w szczególności zarządzającego funduszem; jakie wyniki osiągał zarządzając innymi funduszami; jakiemu podmiotowi towarzystwo przekazało zarządzanie portfelem inwestycyjnym funduszu lub jego częścią.

Jeżeli już zdecydujemy się, że chcemy skorzystać z tej formy pomnażania oszczędności, proponujemy, by nie inwestować wszystkich środków w jeden fundusz, lecz dwa lub trzy w danej grupie ryzyka inwestycyjnego, zarządzane przez różne towarzystwa. Dywersyfikując naszą lokatę, zmniejszamy ryzyko. Polecamy też przed dokonaniem wyboru sprawdzenie ofert przynajmniej kilku funduszy.

Zasady opodatkowania Dochody funduszy, bez względu na rodzaj funduszu, są zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych (fundusze inwestycyjne są osobami prawnymi). Dochody z tytułu udziału w funduszach inwestycyjnych podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych w formie zryczałtowanej, wynoszącym 19% uzyskanego dochodu. W przypadku funduszy inwestycyjnych podatek dochodowy naliczany jest dopiero w momencie umarzania jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych lub też zbycia certyfikatów osobie trzeciej.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Wyjaśnienie zasad przystępowania do funduszu inwestycyjnego

● str. 82

Wyjaśnienie zasad przystępowania do funduszu inwestycyjnego Gdy decyzję co do wyboru konkretnego funduszu inwestycyjnego mamy już za sobą, czas zostać uczestnikiem funduszu. Przystąpienie do funduszu inwestycyjnego nie wymaga fachowej wiedzy. Zapewniamy, iż inwestowanie w fundusze jest prostsze, niż mogłoby się wydawać. Aby zostać uczestnikiem wybranego funduszu, wystarczy: ●

●

●

wypełnić formularz, będący jednocześnie zleceniem nabycia jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestycyjnych; okazać dowód tożsamości (w przypadku osób fizycznych) i wymagane prawem dokumenty, np. odpis z właściwego rejestru, w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej; dokonać wpłaty na rachunek wybranego funduszu inwestycyjnego dowolnej kwoty (z reguły nie niższej od wpłaty minimalnej, czyli zwykle 100 zł przy inwestycji jednorazowej i 50 zł w planie systematycznego oszczędzania) lub złożyć polecenie przelewu.

Na podstawie zlecenia następuje zbycie na naszą rzecz jednostek uczestnictwa i jednocześnie wpisanie do rejestru uczestników funduszu liczby jednostek uczestnictwa nabytych przez nas za dokonaną wpłatę. Jak widzimy przystąpienie do funduszu jest równie proste jak otwarcie nowej lokaty bankowej.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Sposoby nabywania i umarzania jednostek uczestnictwa

● str. 83

Sposoby nabywania i umarzania jednostek uczestnictwa Zlecenia dotyczące zbycia i odkupienia jednostek uczestnictwa oraz wszelkie inne dyspozycje związane z uczestnictwem w funduszu mogą być składane funduszowi lub dystrybutorowi w następujący sposób: ● ● ●

●

●

osobiście lub przez pełnomocnika (przedstawiciela); za pośrednictwem poczty; za pośrednictwem osób fizycznych pozostających z towarzystwem lub dystrybutorem w stosunku zlecenia lub innym stosunku o podobnym charakterze, przy czym osobom fizycznym nie wolno przyjmować wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa lub otrzymywać wypłat z tytułu ich odkupienia; w granicach dozwolonych przez prawo — za pomocą elektronicznych nośników informacji; w przypadku pracowniczych programów emerytalnych — również za pośrednictwem pracodawcy prowadzącego pracowniczy program emerytalny.

Aby złożyć zlecenie osobiście, należy udać się do siedziby towarzystwa, zarządzającego wybranym funduszem, do biura maklerskiego, banku lub innego podmiotu posiadającego stosowne zezwolenie Komisji na pośrednictwo w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Wiele funduszy umożliwia składanie zleceń przez telefon, faksem, za pośrednictwem bankomatów, Internetu lub interaktywnych systemów rozpoznawania mowy (IVR), co wiąże się z reguły z niższymi opłatami manipulacyjnymi. Jednostki uczestnictwa można także nabyć za pośrednictwem sieci agentów.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Sposoby nabywania i umarzania jednostek uczestnictwa

● str. 84

Będąc uczestnikiem funduszu, można w każdej chwili dokupić lub sprzedać funduszowi dowolną liczbę jednostek. Jeśli jesteśmy już uczestnikami funduszu i posiadamy otwarty rejestr, możemy bezpośrednio nabywać jednostki uczestnictwa funduszu poprzez wpłatę środków na konto funduszu. Zatem wystarczy dokonać przelewu z naszego konta bankowego na wskazane konto bankowe wybranego przez siebie funduszu, podając w tytule wpłaty numer naszego rejestru. W celu składania dystrybutorowi oświadczeń woli za pomocą telefonu lub telefaksu udzielamy dystrybutorowi pisemnego pełnomocnictwa do sporządzania, podpisywania i przekazywania do realizacji zleceń na podstawie oświadczeń składanych za pomocą telefonu lub telefaksu. Składając pierwsze zlecenie nabycia jednostek uczestnictwa za pomocą elektronicznych nośników informacji lub za pośrednictwem poczty, wpłaty na nabycie tych jednostek dokonujemy z własnego rachunku bankowego. Fundusz inwestycyjny otwarty sporządza i niezwłocznie doręcza nam na wskazany adres korespondencyjny pisemne potwierdzenie uczestnictwa w funduszu oraz dokonania transakcji zbycia lub odkupienia jednostek uczestnictwa, chyba że wyraziliśmy pisemną zgodę na doręczenie tych potwierdzeń w innych terminach. Informacje na temat sieci sprzedaży jednostek funduszu można uzyskać, odwiedzając strony internetowe danego towarzystwa bądź dzwoniąc na bezpłatną infolinię.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Sposoby nabywania certyfikatów inwestycyjnych

● str. 85

Sposoby nabywania certyfikatów inwestycyjnych Publiczne certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych zamkniętych są zbywane w ramach oferty publicznej, zgodnie z nowymi regulacjami o obrocie instrumentami finansowymi oraz o ofercie publicznej (rynek pierwotny). Aby nabyć tego typu certyfikaty inwestycyjne, powinniśmy otworzyć rachunek papierów wartościowych. Nasze certyfikaty mogą także zostać zapisane na tzw. rejestr sponsora emisji, prowadzony przez oferującego, wówczas posiadanie rachunku papierów wartościowych nie jest konieczne. Oferta nabycia niepublicznych certyfikatów funduszu zamkniętego kierowana jest do określonego kręgu adresatów — z reguły inwestorów profesjonalnych, mających rozeznanie na rynku kapitałowym. Do proponowania nabycia niepublicznych certyfikatów dołącza się warunki emisji, które określają podstawowe dane emitenta i emisji. Certyfikaty inwestycyjne funduszu zamkniętego mogą zostać sprzedane na rynku wtórnym według aktualnej ceny rynkowej. Cena ta może różnić się od podawanej przez fundusz wyceny aktywów netto na certyfikat inwestycyjny (WANCI). Jeśli obrót certyfikatami danego funduszu na rynku wtórnym nie jest duży, znalezienie nowego nabywcy może być utrudnione. Tę niedogodność rekompensuje jednak inwestorom większy potencjał zysków, wynikający z możliwości dokonywania przez fundusz zamknięty mniej płynnych, lecz bardziej dochodowych lokat.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Sposoby zbywania certyfikatów inwestycyjnych

● str. 86

Sposoby zbywania certyfikatów inwestycyjnych W okresie funkcjonowania funduszu zamkniętego, którego certyfikaty znajdują się w publicznym obrocie, umorzenie certyfikatu inwestycyjnego może nastąpić w ściśle określonych przypadkach. Sposobem wyjścia z inwestycji jest sprzedaż certyfikatu według aktualnej ceny rynkowej na rynku, na którym certyfikat jest notowany, lub sprzedaż certyfikatu w drodze umowy cywilnoprawnej poza parkietem (z uwzględnieniem przepisów o obrocie instrumentami finansowymi oraz o ofercie publicznej). Zgodnie z nowymi regulacjami funkcjonowania rynku kapitałowego, nie ma obecnie obowiązku koncentracji obrotu wtórnego na rynku regulowanym, co oznacza, że transakcje dotyczące papierów wartościowych nie muszą być dokonywane za pośrednictwem giełdy i domu maklerskiego. Dodatkowo w funduszach zamkniętych, w terminie określonym w statucie funduszu, inwestor może przedstawić funduszowi certyfikat inwestycyjny do wykupienia. Certyfikat jest wówczas umarzany z mocy prawa. Niektóre fundusze zamknięte mają ponadto z góry określony termin likwidacji — mamy wówczas pewność, że w oznaczonym terminie otrzymamy kwotę stanowiącą równowartość certyfikatu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Wpłata do funduszu

● str. 87

Wpłata do funduszu Wpłaty do funduszu inwestycyjnego mogą być dokonywane w formie pieniężnej (w złotówkach lub w walucie obcej, jeżeli statut funduszu dopuszcza taką możliwość). Statut funduszu może dopuścić możliwość dokonywania wpłat w zdematerializowanych papierach wartościowych (niemających formy dokumentu). W przypadku funduszy zamkniętych wpłaty do funduszu mogą być dokonywane także w innych niż zdematerializowane papierach wartościowych lub w udziałach w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, o ile statut funduszu będzie przewidywał taką możliwość.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 5. Odpowiedzialność towarzystwa funduszy inwestycyjnych

● str. 88

Rozdział 5. Odpowiedzialność towarzystwa funduszy inwestycyjnych wobec uczestników Może się zdarzyć, że uczestnik funduszu inwestycyjnego będzie miał poczucie, że fundusz działa źle, przysparzając uczestnikom strat. W takiej sytuacji uczestnik funduszu może zadać pytania: ●

●

●

●

●

Kto ponosi odpowiedzialność za nieprawidłowości w działaniu funduszu? Od kogo można dochodzić odszkodowania, jeśli fundusz działa nieprawidłowo i z tego powodu uczestnicy poniosą stratę? Jakie działania funduszu mogą być przedmiotem roszczenia o odszkodowanie? Czy zawsze, gdy uczestnicy funduszu poniosą stratę, istnieje podstawa do skutecznego dochodzenia odszkodowania? Jakie czynności powinien podjąć uczestnik, żeby skutecznie dochodzić swoich praw?

Odpowiedzi na powyższe pytania wynikają przede wszystkim z treści art. 64 ustawy: 1. Towarzystwo odpowiada wobec uczestników zbiorczego portfela papierów wartościowych oraz uczestników funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swoich obowiązków w zakresie zarządzania zbiorczym portfelem papierów wartościowych lub funduszem i jego reprezentacji, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków jest spowodowane okolicznościami, za które towarzystwo odpowiedzialności nie ponosi. Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 5. Odpowiedzialność towarzystwa funduszy inwestycyjnych

● str. 89

2. Za szkody z tytułów, o których mowa w ust. 1, fundusz inwestycyjny nie ponosi odpowiedzialności. 3. Powierzenie wykonywania niektórych obowiązków osobie trzeciej nie ogranicza odpowiedzialności towarzystwa. Przepis ten zawiera kilka bardzo ważnych dla uczestnika reguł, które wymagają kilku wyjaśnień i komentarzy, by można je było w pełni zrozumieć.

Objaśnienia do ustawy Odpowiedzialność za działania własne funduszu Pierwszą kwestią jest odpowiedzialność za szkody spowodowane działaniem własnym funduszu inwestycyjnego. Żeby zrozumieć ustawową regulację, trzeba wrócić do tego, jak działa fundusz inwestycyjny i jakie są relacje funduszu inwestycyjnego z jego organem, czyli z towarzystwem funduszy inwestycyjnych. Jak powiedziano w rozdziale 1, przedmiotem działalności funduszu inwestycyjnego jest lokowanie środków pieniężnych w różnego rodzaju prawach majątkowych, w tym przede wszystkim w papierach wartościowych. Fundusz lokuje środki zebrane od inwestorów. Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną. Każda osoba prawna działa poprzez swoje organy. W przypadku funduszu inwestycyjnego mamy jednak dość szczególne rozwiązanie, bowiem organem, który zarządza funduszem i reprezentuje go w stosunkach z innymi podmiotami, nie jest np. zarząd składający się z osób fizycznych, lecz tym organem jest inna osoba prawna, a mianowicie towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Towa-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 90

rzystwo funduszy inwestycyjnych działa w formie spółki akcyjnej z siedzibą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Towarzystwo w celu profesjonalnego zarządzania funduszem zatrudnia między innymi doradców inwestycyjnych, a więc osoby, które są profesjonalistami w zakresie podejmowania decyzji inwestycyjnych na rynku papierów wartościowych. Towarzystwo zarządza funduszem odpłatnie. Aktywa funduszu inwestycyjnego są oddzielone od aktywów towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Ponadto rejestr tych aktywów prowadzi odrębny podmiot — depozytariusz. Tak więc fundusz inwestycyjny jest dość specyficznym podmiotem, który w zasadzie nie zatrudnia pracowników, zaś wszelkie czynności związane z zarządzaniem i reprezentacją wykonuje inny podmiot działający w formie spółki akcyjnej. Po tym wyjaśnieniu zrozumiały jest zapis art. 64 ust.1 ustawy o funduszach inwestycyjnych, zgodnie z którym to towarzystwo odpowiada wobec uczestników za wszystkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swych obowiązków. Uczestnik może więc dochodzić odszkodowania od towarzystwa funduszy inwestycyjnych, pomimo że fundusz inwestycyjny jest osobą prawną i to z funduszem uczestnik zawarł umowę i do funduszu uczestnik wniósł swoje wpłaty. Mimo że z towarzystwem funduszy inwestycyjnych uczestnika nie wiąże bezpośrednia więź prawna, podmiot ten ponosi odpowiedzialność wobec uczestnika za szkody związane z nienależytym zarządzaniem funduszem bądź jego reprezentacją. Ratio legis takiego rozwiązania jest następujące: wypłacenie odszkodowania uczestnikowi przez fundusz w praktyce oznaczałoby, że uczestnik w jakiejś części wypłaca odszkodowanie sam sobie. Ponieważ funduszem inwestycyjnym zarządza towarzystwo funduszy inwestycyjnych, faktycznie wszelkie decyzje są podejmowane przez zarząd oraz inne upoważnione osoby (np. doradców inwestycyjnych) Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 91

zatrudnionych przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych (na razie pomijam sytuację, w której towarzystwo powierzyło wykonywanie swoich czynności innemu podmiotowi). W związku z powyższym niezbędne było specjalne uregulowanie dotyczące odpowiedzialności za działania funduszu. Chodzi o to, żeby za szkodę, jaką ponosi uczestnik w wyniku nieprawidłowego działania funduszu, odpowiedzialności nie ponosił fundusz, a więc również jego pokrzywdzony uczestnik. Przykład 1 Fundusz inwestycyjny zgodnie z ustawą jest zobowiązany do wyceny swoich aktywów, w tym aktywów ogółem, aktywów netto oraz aktywów netto na jednostkę uczestnictwa. Fundusz A dokonując wyceny, popełnił błąd, polegający na tym, że nie została zaktualizowana wartość papieru wartościowego, znajdującego się w aktywach funduszu. Błąd ten spowodował zaniżenie wartości aktywów netto funduszu 2 sierpnia 2004 r., a tym samym — zaniżenie wartości jednostki uczestnictwa. W dniu 2 sierpnia 2004 r. niektórzy uczestnicy funduszu umarzali, zaś inni nabywali jednostki uczestnictwa funduszu X po cenie wynikającej z błędnej wyceny aktywów. Błąd ten został wykryty po tygodniu. Zrekompensowanie tego błędu z aktywów funduszu musiałoby nastąpić kosztem wszystkich uczestników. Koszty takiego błędu nie sprowadzają się tylko do przydzielenia osobom nabywającym właściwej liczby jednostek uczestnictwa oraz przekazania prawidłowej kwoty uczestnikom, którzy jednostki uczestnictwa umorzyli. W takim przypadku mogą wchodzić również koszty związane z koniecznością poinformowania uczestników o błędzie i inne koszty administracyjne. Treść art. 64 ustawy o funduszach inwestycyjnych powoduje, że w przypadku tym koszty naprawienia błędu nie mogą obcią-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 92

żać aktywów funduszu, lecz muszą być poniesione z aktywów towarzystwa.

Odpowiedzialność za działania podmiotów, którym towarzystwo powierzyło wykonywanie niektórych obowiązków Jak już wiemy z lektury poprzednich rozdziałów, nie wszystkie czynności związane z funkcjonowaniem funduszu muszą być wykonywane przez towarzystwo. Spółka ta korzysta bowiem z usług szeregu wyspecjalizowanych podmiotów, którym zleca wykonanie niektórych obowiązków. Są to podmioty takie jak: agent transferowy, podmioty, którym towarzystwo może zlecić zarządzanie portfelem inwestycyjnym lub jego częścią, podmioty pośredniczące w zbywaniu i umarzaniu jednostek uczestnictwa. Co się więc dzieje, gdy szkoda nie była spowodowana bezpośrednim działaniem lub zaniechaniem towarzystwa, lecz spowodował ją inny podmiot, któremu fundusz lub towarzystwo zleciło wykonywanie jakichś czynności? Np. jeżeli szkodę spowodował agent transferowy (czyli podmiot, który na zlecenie towarzystwa prowadzi rejestr uczestników funduszu)? W takiej sytuacji uczestnik również może dochodzić odszkodowania od towarzystwa, które powierzyło wykonywanie określonych obowiązków związanych z funkcjonowaniem funduszu innemu podmiotowi. Taka sytuacja jest bowiem przewidziana w ust. 3 art. 64 ustawy. Zgodnie z tym przepisem powierzenie wykonywania niektórych obowiązków osobie trzeciej nie ogranicza odpowiedzialności towarzystwa. Należy bowiem przyjąć, że towarzystwo funduszy inwestycyjnych, jako profesjonalista, podejmując decyzję o wyborze podmiotu, ma możliwość i obowiązek dokonania właściwego wyboru.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 93

Jednocześnie towarzystwo bierze na siebie ryzyko poniesienia odpowiedzialności w przypadku, gdy podmiot ten nie będzie działał właściwie. Oczywiście w takim przypadku towarzystwo ma zwykle również możliwość dochodzenia od tego podmiotu odszkodowania.

Podstawa wyłączenia odpowiedzialności towarzystwa Czy towarzystwo może jednak obronić się przed odpowiedzialnością wobec uczestników za powstanie szkody? Owszem, może to zrobić, ale musi wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, które skutkowało powstaniem szkody, spowodowane było okolicznościami, za które towarzystwo nie ponosi odpowiedzialności. Jakie to mogą być zdarzenia? Np. wystąpienie szkody w związku z działaniem tzw. siły wyższej. Albo gdy szkodę spowodowało działanie podmiotu, na które towarzystwo nie ma wpływu. Szkoda mogła też powstać w wyniku nieprawidłowego postępowania samego uczestnika. Przykład 2 Opierając się na poprzednim przykładzie, widzimy, że sytuacja jest o tyle odmienna, że inwestor (uczestnik funduszu) wypełniając zlecenie umorzenia, podał złą nazwę funduszu, którego jednostki chciał umorzyć. Złożył zlecenia umorzenia 100 jednostek uczestnictwa funduszu X zarządzanego przez A TFI SA. Tymczasem inwestor ten nie posiadał jednostek uczestnictwa tego funduszu, lecz posiadał 100 jednostek uczestnictwa funduszu Y i 150 jednostek uczestnictwa funduszu Z, zarządzanego przez to samo towarzystwo. „Dystrybutor” przekazał zlecenie w terminie. Nie mogło być ono jednak zrealizowane, pomimo że intencją uczestnika było umorzenie jednostek uczest-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 94

nictwa w funduszu Y. Pomimo że uczestnik poniósł szkodę, odpowiedzialność za nią nie obciąża towarzystwa, lecz samego inwestora.

Szczególne zasady odpowiedzialności w przypadku zlecenia zarządzania portfelem funduszu inwestycyjnego (outsourcing) Istnieje szczególny przypadek, w którym uczestnik może dochodzić odszkodowania — do wyboru — od towarzystwa lub od podmiotu, któremu towarzystwo powierzyło niektóre czynności. Dotyczy to sytuacji, gdy towarzystwo zleca zarządzanie portfelem inwestycyjnym funduszu lub jego częścią innemu podmiotowi. Ustawa w art. 46 ust. 1–3 dopuszcza taką możliwość. Na okoliczność, że towarzystwo funduszy inwestycyjnych korzysta z usług podmiotu zewnętrznego w zakresie zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu inwestycyjnego, ustawa również stanowi, że zawarcie takiej umowy nie zwalnia towarzystwa funduszy inwestycyjnych z odpowiedzialności wobec uczestników funduszu. Dodatkowo jednak za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy towarzystwo odpowiada wobec uczestników funduszu solidarnie z podmiotem, któremu zleciło to zarządzanie. Z zasady odpowiedzialności solidarnej wynika możliwość żądania całości lub części świadczenia od obu tych podmiotów łącznie lub od każdego z osobna. Prawo wyboru podmiotu, wobec którego skieruje swoje roszczenie uczestnik, przysługuje temu uczestnikowi. Czym powinien kierować się uczestnik funduszu, dokonując wyboru podmiotu, przeciwko któremu skieruje roszczenie?

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 95

Mogą tu wchodzić w grę różne argumenty. Najważniejsze to sytuacja finansowa obu podmiotów oraz łatwość kontaktu z tymi podmiotami. W dotychczasowej praktyce umowy o zarządzanie portfelem inwestycyjnym były zawierane wyłącznie z polskimi podmiotami prowadzącymi działalność maklerską (asset management). W takim przypadku ocena ich sytuacji finansowej jest ułatwiona, bowiem zarówno towarzystwo funduszy inwestycyjnych, jak i dom maklerski są zobowiązane publikować swoje roczne sprawozdania finansowe. Inwestor może więc porównać ich sytuację finansową, choć prawdą jest, że nie będzie dysponował w tym zakresie najbardziej aktualnymi danymi. Wprawdzie Komisja otrzymuje od towarzystwa i od domów maklerskich miesięczne sprawozdania, które pokazują ich sytuację finansową, jednakże dane te nie mogą być udostępniane inwestorom. Są one przekazywane urzędowi w ramach sprawowanego nadzoru i objęte tajemnicą zawodową. Ze względu jednak na fakt, że zarówno towarzystwo funduszy inwestycyjnych, jak i dom maklerski muszą spełniać określone wymogi kapitałowe wynikające z przepisów prawa, oba te podmioty powinny mieć możliwość wypłacenia odszkodowania. Również kontakt z tymi podmiotami, w tym osobisty, nie nastręcza większych problemów, tym bardziej że bardzo często siedziba zarówno towarzystwa, jak i asset managment jest taka sama. Inna sytuacja będzie, gdy towarzystwa zaczną wykorzystywać możliwości przekazania zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu podmiotom zagranicznym lub (w przypadku funduszu lokującego w nieruchomościach lub funduszu aktywów niepublicznych) do innych wyspecjalizowanych podmiotów. W takich sytuacjach wybór właściwego podmiotu, przeciwko któremu kierowane jest roszczenie, może być trudniejszy.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 96

Podobnie jak towarzystwo funduszy inwestycyjnych, podmiot prowadzący działalność maklerską lub inny podmiot zarządzający na podstawie umowy z portfelem funduszu nie będzie odpowiadał za szkodę, jeżeli wykaże, że szkoda jest wynikiem okoliczności, za które podmiot ten nie odpowiada. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa jednak na tym podmiocie.

Zasady odpowiedzialności podmiotów pośredniczących w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa Zakres i tryb odpowiedzialności podmiotów pośredniczących w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa (dystrybutorów) nie jest jednakowy dla każdej kategorii tych podmiotów. Zasadniczo za szkodę poniesioną przez osobę nabywającą lub odkupującą jednostki uczestnictwa funduszu inwestycyjnego w przypadku, gdy szkoda jest wynikiem okoliczności zawinionych przez dystrybutora, wobec uczestnika odpowiadają solidarnie towarzystwo i dystrybutor. Inną sytuację mamy w przypadku, gdy czynności związane z dystrybucją jednostek uczestnictwa realizowane są za pośrednictwem banku krajowego lub instytucji kredytowej. Jeżeli któryś z tych podmiotów przyczynił się do powstania szkody, odpowiada ten podmiot, a nie towarzystwo. Rozwiązanie to podyktowane jest tym, że są to profesjonalne podmioty pozostające pod nadzorem państwa, w którym mają swoją siedzibę, więc towarzystwo zlecając im wykonywanie określonych czynności, ma prawo oczekiwać, że będą one wykonywane prawidłowo. Jest to również korzystne dla uczestnika, ponieważ podmioty te są zobowiązane do spełniania wysokich wymogów kapitałowych, a co za tym idzie, mają możliwość należytego wywiązania się w przypadku ewentualnych roszczeń inwestorów.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 97

Odpowiedzialność za wyniki funduszu inwestycyjnego W rozdziale 6 zostaną przedstawione przykłady działania na szkodę uczestników, zarówno wynikające z nieprawidłowego działania towarzystwa funduszy inwestycyjnych, jak też innych podmiotów, które mogą powodować powstanie po stronie uczestnika roszczenia o naprawienie szkody. Nie każde działanie zarządzającego, w wyniku którego wartość jednostki uczestnictwa bądź wartość certyfikatu inwestycyjnego będzie się zmniejszać lub nie będzie rosła w takim tempie, jakiej oczekiwałby uczestnik, oznacza, że istnieje podstawa do żądania odszkodowania ze strony towarzystwa lub domu maklerskiego zarządzającego portfelem funduszu. Spadek wartości jednostki uczestnictwa bądź certyfikatu może zależeć od czynników, na które towarzystwo funduszy inwestycyjnych nawet pośrednio nie ma wpływu. Przede wszystkim inwestor przystępując do funduszu, dokonuje wyboru zarówno rodzaju funduszu, jak też celu inwestycyjnego i polityki inwestycyjnej, opisanej w statucie funduszu oraz prospekcie informacyjnym lub prospekcie emisyjnym. Fakt zapoznania się ze statutem uczestnik potwierdza własnoręcznym podpisem. Jednocześnie każdy statut funduszu inwestycyjnego, zgodnie z wymogiem określonym w art. 19 ust. 2 ustawy, zawiera zastrzeżenie, że fundusz nie gwarantuje osiągnięcia celu inwestycyjnego. W zakresie polityki inwestycyjnej statut określa w szczególności rodzaje papierów wartościowych i innych praw majątkowych będących przedmiotem lokat funduszu, kryteria doboru lokat czy też zasady dywersyfikacji lokat.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 98

Oczywiste jest więc, że wybór określonej polityki inwestycyjnej ma podstawowy wpływ na efekty działania funduszu. Inwestor przed przystąpieniem do funduszu musi więc określić swoje preferencje i oczekiwania co do zwrotu, a jednocześnie ryzyko, jakie jest gotów ponieść. Polityka inwestycyjna funduszu musi więc być dostosowana do indywidualnej sytuacji finansowej czy osobistej inwestora. Inwestor, który preferuje przede wszystkim bezpieczeństwo wniesionych środków, nie powinien wybierać funduszu agresywnego, lokującego np. głównie w akcjach spółek giełdowych, lecz powinien raczej wybrać fundusz lokujący np. w papierach dłużnych emitowanych przez Skarb Państwa czy też przez Narodowy Bank Polski. Oczywiście przyjęcie takiej bezpiecznej strategii inwestycyjnej oznacza jednak, że w sytuacji, gdy akcje spółek giełdowych będą „rosły”, uczestnik funduszu lokującego wyłącznie w papierach dłużnych nie skorzysta z tego wzrostu, bowiem zarządzający nie może lokować aktywów funduszu w tych papierach wartościowych bądź może lokować tylko w bardzo ograniczonym zakresie (jeśli statut funduszu dopuszcza taką możliwość). Z drugiej strony — przyjęcie przez inwestora strategii agresywnej, zakładającej wzrost wartości akcji, a co za tym idzie — wybór funduszu agresywnego, oznacza, że w sytuacji, gdy te oczekiwania się nie sprawdzą, nie może zgłaszać pretensji do zarządzającego, że wartość jednostki uczestnictwa spadła. Należy więc mieć na względzie, że zarządzający jest rozliczany z efektów inwestycyjnych funduszu, które powinny być porównane do pewnego wzorca służącego ocenie efektywności funduszu, odzwierciedlającego zachowanie się zmiennych rynkowych najlepiej oddających cel i politykę inwestycyjną funduszu (benchmark). Takim wzorcem — benchmarkiem — może być np. określony indeks giełdowy (np. Warszawski Indeks Giełdowy — WIG) czy też inny wskaźnik Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 99

(np. WIBID — warsaw interbank bid rate — który określa roczną stopę procentową, jaką płacą banki za środki przyjęte w depozyt od innych banków). Statuty oraz prospekty informacyjne lub prospekty emisyjne niektórych funduszy odwołują się dość wyraźnie do benchmarków, inne są w tym zakresie mniej jednoznaczne. Są też takie fundusze, które z założenia nie deklarują odwoływania się do jednego określonego wzorca, lecz swój cel inwestycyjny chcą realizować, dostosowując politykę inwestycyjną do bieżącej sytuacji rynkowej. Są to tzw. fundusze elastycznego inwestowania czy też fundusze elastycznej alokacji. Oczywiście dokonując wyboru takiego funduszu, inwestor zdaje się w pełni na wiedzę i umiejętności zarządzającego, w niewielkim tylko stopniu ograniczone statutem funduszu oraz regulacjami ustawowymi (np. w zakresie ograniczeń zaangażowania aktywów funduszu w papiery jednego emitera). Inwestor dokonując wyboru funduszu, godzi się na określoną, opisaną w dokumentach politykę inwestycyjną. Jeżeli polityka ta jest realizowana przez zarządzającego, inwestor nie może skutecznie dochodzić odszkodowania związanego z tym, że polityka ta okazała się w danym okresie nietrafna. Należy ponadto mieć na względzie, że fundusz inwestycyjny — przede wszystkim otwarty fundusz inwestycyjny — jest narzędziem długoterminowego inwestowania i często przyjęta polityka inwestycyjna nieskuteczna w danym okresie, może okazać się bardzo trafną polityką w okresie dłuższym. Odmienna jest sytuacja, gdy fundusz złamał zasady polityki inwestycyjnej określone w statucie, np. zaangażował się w inne lokaty niż przewidziane w tym dokumencie lub w zakresie większym niż przewidziany w statucie, i z tego powodu osiągnął gorsze wyniki inwestycyjne. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że w zasadzie taka sytuacja nie powinna mieć miejsca ze względu na nadzór sprawowany zarówno ze strony depozytariusza, jak i Komisji Papierów WartościoCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 100

wych i Giełd. Gdyby sytuacja taka miała miejsce, jest bardzo prawdopodobne, że Komisja wszczęłaby postępowanie administracyjne i w tym trybie ukarała towarzystwo. Gdyby taka kara została nałożona, zaś jej podstawą było nie tylko samo naruszenie limitów inwestycyjnych, ale wykazany byłby negatywny wpływ tych naruszeń na wyniki funduszu, to takie stanowisko Komisji mogłoby być istotnym argumentem w sporze pomiędzy uczestnikiem a towarzystwem. Jeżeli jednak fundusz nie ma możliwości udowodnienia, że towarzystwo swoją działalnością wyrządziło uczestnikowi szkodę? Sprawa jest trudna, zaś odpowiedź nie może być jednoznaczna. Prześledźmy poniższy przykład. Przykład 3 Fundusz B jest specjalistycznym funduszem inwestycyjnym otwartym aktywnej alokacji aktywów. Celem inwestycyjnym funduszu B jest wzrost wartości aktywów w wyniku wzrostu wartości lokat. Fundusz nie gwarantuje osiągnięcia celu inwestycyjnego, choć zamierza dołożyć wszelkich starań dla jego realizacji. Kryteria doboru lokat do Funduszu B są następujące: 1. papiery wartościowe dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 2. krótko i długoterminowe papiery dłużne emitowane przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski. Poziom alokacji wyżej wymienionych aktywów będzie się wahał w przedziale od 0 do 100%. Dla ograniczenia ryzyka inwestycyjnego i przy uwzględnieniu celu inwestycyjnego funduszu, fundusz B bęCopyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 101

dzie lokował w instrumentach pochodnych. Zgodnie ze statutem funduszu, jego uczestnikami mogą być wyłącznie osoby prawne, które wpłacą do funduszu co najmniej 100 tys. zł. Fundusz zainwestował większość swoich aktywów w zagraniczne papiery udziałowe, głównie w akcje notowane na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, licząc na oczekiwaną przez zarządzającego hossę. Ta strategia nie przyniosła w ciągu ostatniego roku korzyści uczestnikom funduszu, bowiem wartość papierów wartościowych, w które inwestował fundusz, znacznie spadła, zaś wartość jednostki uczestnictwa zmniejszyła się o 30%. W opisanym przykładzie mamy do czynienia z sytuacją, kiedy funduszowi nie można zarzucić naruszenia ograniczeń inwestycyjnych. Z drugiej strony, choć statut funduszu zezwalał na to, fundusz, mając możliwość prowadzenia elastycznej polityki inwestycyjnej, nie musiał zainwestować całości swoich aktywów w akcje spółek amerykańskich. W odróżnieniu od funduszy, które politykę inwestycyjną mają opisaną bardzo sztywno, mógł też (formalnie) wycofać się z inwestycji przynoszących straty, lecz nie zrobił tego. Poniósł straty. Czy możemy więc powiedzieć, że fundusz działał nieprofesjonalnie? Odpowiadając na to pytanie, trzeba mieć na względzie następujące uwarunkowania: ●

●

fundusz jest funduszem specjalistycznym otwartym, a nie funduszem otwartym, w związku z tym jest nastawiony na określonego inwestora; uczestnikami funduszu mogą być tylko osoby prawne, które muszą wpłacić dość znaczną kwotę, można więc zakładać, że uczestnikami są wyłącznie podmioty mające możliwość oceny ryzyka, jakie wiąże się z inwestowaniem w akcje spółek giełdowych i akceptujące takie ryzyko;

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

●

● str. 102

możliwość poniesienia strat została opisana w dokumentach wydawanych przez fundusz, tj. w statucie i prospekcie informacyjnym funduszu oraz w materiałach reklamowych.

Nawet jeżeli fundusz nie osiąga zakładanych celów inwestycyjnych lub jest najgorszym pod względem wyników w danym okresie funduszem w swojej kategorii, nie daje to wystarczających podstaw do żądania odszkodowania. Na wyniki funduszu składa się bowiem bardzo wiele czynników i zarządzający nie zawsze może je przewidzieć. Ustawa wymaga nawet, by statut funduszu inwestycyjnego zawierał zastrzeżenie, że fundusz nie gwarantuje osiągnięcia celu inwestycyjnego. Ponadto zawsze trzeba mieć na uwadze fakt, że dopiero lokowanie w długim okresie może być podstawą oceny zarządzającego. Nie jest jednak wykluczone, że uczestnik w pewnych szczególnych sytuacjach mógłby odszkodowania skutecznie dochodzić. Jeżeli zarządzający działał nieprofesjonalnie, jeżeli nie dołożył należytej staranności, np. nabył papiery wprawdzie zgodnie z polityką inwestycyjną, ale takie, co do których było powszechnie wiadomo, że ich emitent jest bankrutem lub jeżeli publikowane sprawozdania finansowe wskazywały na bardzo złą sytuację finansową. Choć również w takim przypadku zarządzający może argumentować, że w zgodzie z polityką inwestycyjną podjął ryzyko, żeby ewentualnie osiągnąć wyższą stopę zwrotu w przypadku, gdyby jego posunięcia okazały się trafne. Oczywiście analiza zasadności takiej inwestycji musiałaby uwzględniać rodzaj funduszu i jego politykę inwestycyjną — szczególnie w przypadku funduszy inwestycyjnych zamkniętych o polityce podwyższonego ryzyka (tzw. fundusze venture capital) podjęcie ryzyka mogło być wówczas uzasadnione. Natomiast w przypadku funduszy otwartych takie podejście raczej byłoby niedopuszczalne.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 103

Ponadto dokumenty ofertowe oraz inne materiały publikowane przez towarzystwo, np. materiały o charakterze reklamowym, powinny rzetelnie przedstawiać ryzyko związane z inwestycją w fundusz. W przypadku, gdyby ryzyko to nie było dostatecznie wyraźnie opisane, uczestnik funduszu mógłby zasadnie twierdzić, że został wprowadzony przez fundusz w błąd. W opisanym wyżej przykładzie sytuacja dotyczyła jednego określonego roku. Nie wiemy, jakie będą wyniki tego funduszu w latach następnych. Być może w długim okresie przyjęta strategia się sprawdzi i fundusz osiągnie najlepsze wyniki w swojej kategorii. Należy mieć na uwadze, że umowa, jaką podpisuje uczestnik z towarzystwem, nie jest umową o zrealizowanie określonego celu inwestycyjnego, lecz jest to umowa starannego działania. Jeżeli fundusz ma słabe wyniki inwestycyjne, lecz zarządzający potrafi wykazać (dokumentując podstawy swoich decyzji inwestycyjnych), że działał starannie, trudno byłoby zarzucić towarzystwu odpowiedzialność za straty poniesione przez uczestnika. Niewątpliwie natomiast sytuacja uczestnika w sporze z towarzystwem byłaby mocniejsza, gdyby niekorzystna dla funduszu inwestycja była jednocześnie inwestycją niedozwoloną lub podjętą w sytuacji zaistnienia tzw. konfliktu interesów (patrz rozdział 6), co znalazłoby potwierdzenie np. w decyzji Komisji o nałożeniu kary na towarzystwo. Podsumowując: żeby ocenić, czy w danym przypadku można zarzucić towarzystwu nieprawidłową działalność, trzeba wziąć pod uwagę następujące czynniki: ●

rodzaj funduszu (otwarty, specjalistyczny otwarty czy zamknięty);

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

●

●

●

●

●

● str. 104

cel inwestycyjny i politykę inwestycyjną, w tym — zasady dywersyfikacji lokat; sposób opisania ryzyka związanego z inwestowaniem w fundusz w statucie i w dokumentach ofertowych (prospekt informacyjny, prospekt emisyjny lub warunki emisji) oraz w materiałach reklamowych; należyta staranność przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych (w tym zakresie w interesie towarzystwa jest dokumentowanie procesów inwestycyjnych, żeby w razie sporów móc uzasadnić podejmowane decyzje, przy uwzględnieniu prawa zarządzającego do podejmowania ryzyka czy też do popełnienia błędu w ocenie np. sytuacji finansowej spółki czy też sytuacji makroekonomicznej); okres, na podstawie którego oceniamy działalność i wyniki funduszu; czy towarzystwo lub osoby powiązane z funduszem nie były ukarane przez Komisję za nieprawidłowości związane z zarządzaniem funduszem lub przez sąd za przestępstwo (np. oszustwo na szkodę uczestników funduszu).

Jak wynika z powyższych rozważań, najbardziej kontrowersyjna jest kwestia oceny profesjonalizmu zarządzającego i prawidłowości w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Oparcie zarzutów o ten argument wydaje się najtrudniejsze.

Wymogi kapitałowe towarzystwa funduszy inwestycyjnych Czy uczestnik może liczyć na to, że będzie mógł skutecznie dochodzić odszkodowania od towarzystwa funduszy inwestycyjnych? W szczególności — czy może liczyć na to, że towarzystwo funduszy inwestycyjnych będzie posiadać wystarczające środki finansowe, by ewentualne odszkodowanie wypłacić?

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 105

Żeby towarzystwo było „wypłacalne”, tzn. było w stanie wywiązywać się ze swoich zobowiązań, w tym również w związku z koniecznością naprawienia ewentualnych szkód uczestnikom funduszu, ustawa o funduszach inwestycyjnych zawiera przepisy nakładające na towarzystwo obowiązek posiadania odpowiednich kapitałów. Artykuły 49 i 50 ustawy określają podstawowe wymogi kapitałowe wobec towarzystwa. Przede wszystkim — towarzystwo jest zobowiązane posiadać, na dzień poprzedzający dzień złożenia wniosku do Komisji o uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności polegającej na tworzeniu funduszy inwestycyjnych i zarządzaniu nimi, odpowiedni kapitał początkowy, który wynosi co najmniej wyrażoną w złotych równowartość 125 tys. euro. Kwota kapitału początkowego ulega zwiększeniu do 730 tys. euro w przypadku, gdy towarzystwo wykonuje działalność w zakresie zarządzania na zlecenie cudzym pakietem papierów wartościowych. Innym wymogiem nałożonym przez ustawę jest obowiązek utrzymywania przez towarzystwo określonego poziomu kapitału własnego. Wielkość tego kapitału jest uzależniona co do zasady od 2 czynników: wielkości kosztów ponoszonych przez towarzystwo w roku poprzedzającym dany okres obrotowy (kapitał własny nie może być niższy niż 25% tych kosztów w roku poprzednim) oraz od wielkości aktywów zarządzanych przez towarzystwo. Ponadto towarzystwo, które prowadzi działalność w zakresie zarządzania na zlecenie cudzym pakietem papierów wartościowych, jest obowiązane do spełnienia dodatkowych wymogów kapitałowych uwzględniających ryzyko związane z tą działalnością. Środki na opłacenie kapitału zakładowego towarzystwa mogą pochodzić wyłącznie ze źródeł udokumentowanych. Nie mogą pochodzić Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Objaśnienia do ustawy

● str. 106

z pożyczki lub kredytu. Wymogi w zakresie kapitału zakładowego są kontrolowane przez Komisję przy rozpatrywaniu wniosku o zezwolenie na działalność towarzystwa funduszy inwestycyjnych oraz przy udzielaniu zezwolenia na utworzenie nowych funduszy inwestycyjnych. Utrzymywanie odpowiedniego poziomu kapitałów własnych jest monitorowane przez Komisję. Towarzystwo jest zobowiązane do niezwłocznego zawiadomienia Komisji o każdym zmniejszeniu wysokości kapitałów własnych (np. w związku z ponoszonymi przez towarzystwo stratami z powodu prowadzonej działalności) poniżej wymaganego poziomu. Uzupełnienie poziomu kapitałów własnych towarzystwa do wymaganego poziomu musi nastąpić w ciągu 3 miesięcy (w ciągu 6 miesięcy, gdy zmniejszenie kapitału spowodowane zostało zmianą kursu euro). W przeciwnym razie Komisja może cofnąć towarzystwu zezwolenie na wykonywanie działalności. Powyższe wymogi mają na celu zapewnienie, by towarzystwo funduszy inwestycyjnych, jako podmiot zarządzający środkami uczestników funduszy i ponoszące odpowiedzialność przed tymi uczestnikami, miało kapitały w odpowiedniej wysokości i odpowiednio opłacone.

Zasady postępowania uczestników w sytuacji stwierdzenia naruszenia ich praw Jak powinien postąpić uczestnik funduszu lub osoba niebędąca jeszcze uczestnikiem, lecz taka, która dokonała już wpłaty na nabycie jednostek uczestnictwa, która uważa, że jej prawa zostały w jakikolwiek sposób naruszone, a w szczególności — jeżeli uważa, że w wyni-

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Zasady postępowania uczestników

● str. 107

ku działań funduszu (jak to wcześniej wyjaśnialiśmy — de facto towarzystwa) lub innych podmiotów poniosła szkodę?

Skarga do towarzystwa funduszy inwestycyjnych Inwestor w pierwszej kolejności powinien zwrócić się do podmiotu, który bezpośrednio jest adresatem żądań, a więc przede wszystkim do towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Ewentualnie do banku krajowego lub instytucji kredytowej, jeśli żądanie związane jest z nieprawidłowym procedowaniem zleceń, bądź też do innego podmiotu odpowiadającego solidarnie z towarzystwem. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na kilka kwestii związanych z formą i treścią takiej skargi. ●

●

●

Forma skargi: generalnie należy preferować formę pisemną, choć jeżeli waga sprawy nie jest znacząca bądź ze względu na jej charakter (raczej chodzi o wyjaśnienie jakichś kwestii niż interwencję), szybsza będzie forma ustna (rozmowa osobista lub telefoniczna z przedstawicielem towarzystwa). Jeżeli jednak sprawa jest istotna, należy z towarzystwem kontaktować się pisemnie. Podstawowe dane osobowe uczestnika: przede wszystkim należy podać swoje dane (imię, nazwisko, adres, nazwę funduszu, którego jesteśmy uczestnikiem lub którego jednostki uczestnictwa chcielibyśmy nabyć, i — o ile to możliwe — numer rejestru w funduszu). Wskazanie nieprawidłowości: o ile nieprawidłowość w działaniu towarzystwa lub innych podmiotów polega na naruszeniu przepisu prawa, statutu lub innych dokumentów (np. w reklamie), należy wskazać, o ile to możliwe, te zapisy, które zdaniem skarżącego zostały naruszone.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Rozdział 6. Fundusze inwestycyjne i emerytalne

● str. 108

Rozdział 6. Fundusze inwestycyjne i emerytalne

Rozproszenie ryzyka i profesjonalne zarządzanie Podstawową zaletą gromadzenia w funduszach inwestycyjnych1 środków pieniężnych wielu inwestorów jest możliwość zwiększania liczby nabywanych instrumentów finansowych i zmniejszenie w ten sposób obciążenia posiadanego portfela inwestycyjnego ryzykiem indywidualnym, związanym z poszczególnymi instrumentami. Pojedynczy inwestor z reguły może nabyć jedynie kilka, kilkanaście instrumentów finansowych, a im mniej nabył — tym większe dla niego jest ryzyko zmniejszenia wartości portfela na skutek zmniejszenia wartości jednego z instrumentów znajdujących się w portfelu. Drugą ważną zaletą gromadzenia środków pieniężnych w funduszach inwestycyjnych jest profesjonalne zarządzanie wniesionym do funduszy majątkiem, oferowane przez zarządzających funduszami. Należy dodatkowo zauważyć, że koszt takiego zarządzania jest dla pojedynczego inwestora znacznie niższy niż w przypadku usług świadczonych wyłącznie na jego rachunek.

1

Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych publicznie środków pieniężnych. Zakres możliwych lokat tych środków, sposób powstawania i działalności funduszy określony jest w ustawie o funduszach inwestycyjnych. Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. O funduszach inwestycyjnych (Dz. U. nr 139, poz. 933). Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania

● str. 109

Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania Ponieważ fundusze inwestycyjne inwestują środki zgromadzone od wielu inwestorów (uczestników funduszu), transakcje zawierane przez fundusze mają znacznie większy wolumen i wartość niż transakcje zawierane przez pojedynczych inwestorów. Powoduje to obniżenie kosztu zawarcia transakcji, bowiem praktyką stosowaną na większości rynków kapitałowych, w tym w Polsce, jest obniżanie wysokości prowizji pobieranej przez biura maklerskie wraz ze wzrostem wartości realizowanych zleceń. Dokonanie jednej dużej transakcji zakupu lub sprzedaży danego papieru wartościowego jest mniej kosztowne niż zawarcie wielu transakcji opiewających na mniejsze liczby danego papieru wartościowego.

Przykład Na giełdzie jest notowanych 6 spółek, kurs początkowy każdej z nich wynosi 20,00 PLN. Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

cena 20 PLN

cena 20 PLN

cena 20 PLN

cena 20 PLN

cena 20 PLN

cena 20 PLN

Inwestorzy A i B postanowili zainwestować na giełdzie po 3000,00 PLN każdy. W tym samym czasie na giełdzie inwestował fundusz „X” posiadający 6000,00 PLN. INWESTOR „A" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji

50 akcji

50 akcji

-

-

-

RAZEM 3000,00 PLN Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania

● str. 110

INWESTOR „B" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

-

-

-

50 akcji

50 akcji

50 akcji

RAZEM 3000,00 PLN FUNDUSZ „X" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji

50 akcji

50 akcji

50 akcji

50 akcji

50 akcji

RAZEM 6000,00 PLN

Po pewnym czasie cena akcji zmieniła się następująco: WARIANT I Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

cena 22 PLN

cena 24 PLN

cena 26 PLN

cena 18 PLN

cena 16 PLN

cena 14 PLN

WARIANT II Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

cena 26 PLN

cena 12 PLN

cena 34 PLN

cena 16 PLN

cena 14 PLN

cena 28 PLN

W wariancie I inwestorzy i fundusz posiadają: INWESTOR „A" Spółka 1

Spółka 2

50 akcji 50 akcji po 22 PLN po 24 PLN

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

-

-

-

50 akcji po 26 PLN

RAZEM 3600,00 PLN INWESTOR „B" Spółka 1 Spółka 2 Spółka 3 -

-

-

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji po 18 PLN

50 akcji po 16 PLN

50 akcji po 14 PLN

RAZEM 2400,00 PLN Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania

● str. 111

FUNDUSZ „X" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji po 22 PLN po 24 PLN po 26 PLN po 18 PLN po 16 PLN po 14 PLN RAZEM 6000,00 PLN

W wariancie II inwestorzy i fundusz posiadają: IINWESTOR „A" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji po 26 PLN

50 akcji po 12 PLN

50 akcji po 34 PLN

-

-

-

RAZEM 3600,00 PLN INWESTOR „B" Spółka 1 Spółka 2 Spółka 3 -

-

-

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji po 16 PLN

50 akcji po 14 PLN

50 akcji po 28 PLN

RAZEM 2900,00 PLN FUNDUSZ „X" Spółka 1

Spółka 2

Spółka 3

Spółka 4

Spółka 5

Spółka 6

50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji 50 akcji po 26 PLN po 12 PLN po 34 PLN po 16 PLN po 14 PLN po 28 PLN RAZEM 6500,00 PLN

Powyższy przykład nie uwzględnia profesjonalnego zarządzania i niższych kosztów transakcji, przy czym w oczywisty sposób profesjonalny dobór akcji w portfelu doprowadziłby do przewagi, w szczególności w długim okresie, funduszu nad pojedynczym inwestorem, a różnica ta wzrastałaby wraz z liczbą inwestorów i równoległym wzrostem porównywanej masy (wartości) funduszu. Już tak prosty przykład jak sumowanie dwóch portfeli inwestycyjnych pokazuje, że rozproszenie prowadzi do minimalizacji ryzyka. Niestety, kosztem

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Niższe koszty transakcji, obniżenie kosztów inwestowania

● str. 112

minimalizacji ryzyka jest również ograniczenie, do pewnego stopnia, zysku osiąganego z inwestycji. Profesjonalne zarządzanie portfelem inwestycyjnym jest metodą na połączenie zalet rozproszenia ryzyka bez nadmiernej utraty potencjalnych zysków.

Fundusz otwarty, jednostki uczestnictwa Jest to najbardziej popularny typ funduszu inwestycyjnego w Polsce. Fundusz otwarty zbywa jednostki uczestnictwa i dokonuje ich odkupienia na żądanie uczestnika funduszu. Z chwilą odkupienia jednostki uczestnictwa są umarzane z mocy prawa. Jednostka uczestnictwa stanowi tytuł do udziału w aktywach funduszu. Jednostka uczestnictwa jest nie oprocentowana. Jeżeli wartość aktywów netto na jednostkę uczestnictwa spada, inwestorzy mogą ponieść stratę (jeśli umorzą jednostki po cenie niższej niż cena ich nabycia). Jednostki uczestnictwa są niezbywalne, czyli inwestorzy nie mogą sobie odsprzedawać jednostek i w ten sposób dokonywać wyceny aktywów funduszu, mogą je jedynie przedstawić funduszowi do odkupu. Ponieważ brak jest rynku wtórnego na jednostki uczestnictwa — brak jest rynkowej wartości jednostki uczestnictwa; podawana jest jedynie wartość jednostki według aktywów funduszu, wyliczona przez fundusz i depozytariusz. Depozytariusz zapewnia obliczanie wartości aktywów netto i wartości jednostki uczestnictwa zgodnie z przepisami prawa i statutem. Jednostki uczestnictwa podlegają dziedziczeniu. Inwestor może mieć udział w zysku — w drodze reinwestowania przyrostu wartości aktywów netto i powiększenia wartości jednostki uczestnictwa bądź w drodze wypłaty okresowo obliczanej (np. co rok) nadwyżki aktywów funduszu ponad wartość środków wpłaconych przez uczestników funduszu.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusz otwarty, jednostki uczestnictwa

● str. 113

Przykład 1 Fundusz „X” działa na zasadzie reinwestowania zysków. Inwestor nabył 100 jednostek uczestnictwa w tym funduszu, płacąc 7,50 PLN za jednostkę. Po upływie określonego czasu wartość jednostki wzrosła do 10,00 PLN za 1 jednostkę. Inwestor zyskał 250,00 PLN (100 x 2,50 PLN). Jeżeli chce zrealizować swój zysk, powinien umorzyć 25 jednostek uczestnictwa (przy założeniu ceny umorzenia jednostki = 10,00 PLN).

Przykład 2 Fundusz „Y” działa na zasadzie wypłaty zysków. Inwestor nabył 100 jednostek uczestnictwa w tym funduszu, płacąc 7,50 PLN za jednostkę. Po upływie określonego czasu wartość jednostki wzrosła do 10,00 PLN za 1 jednostkę. Inwestor zyskał 250,00 PLN (100 x 2,50 PLN). Zysk swój otrzyma w formie wypłaty 250,00 PLN — zgodnie z zasadami działania funduszu „Y”.

Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa Fundusz inwestycyjny ma obowiązek przyjmowania środków, które inwestorzy zamierzają wnieść do funduszu. Fundusz jest zatem z mocy prawa zobowiązany świadczyć usługi wszystkim, którzy na warunkach statutu danego funduszu stają się jego uczestnikami (obowiązek zawierania umów z inwestorami). Fundusz otwarty zbywa i odkupuje jednostki z częstotliwością określoną w statucie, nie rzadziej niż raz na dwa tygodnie.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa

● str. 114

Ponieważ nowe jednostki są wydawane, a uprzednio wydane jednostki są umarzane po cenie liczonej według wartości aktywów netto (tj. wartości aktywów po odjęciu kosztów obciążających fundusz) — aby fundusz mógł działać, niezbędne jest obliczanie wartości aktywów netto nie rzadziej niż w dniach, w których do funduszu są wnoszone środki oraz wypłaty w zamian za odkupione jednostki uczestnictwa (jeżeli codziennie następuje przyjmowanie środków do funduszu oraz wypłaty dla inwestorów — wówczas codziennie musi być obliczona wartość aktywów netto funduszu). Wnoszone do funduszu środki pieniężne są przeliczane na jednostki uczestnictwa nabywane przez uczestnika funduszu według „ceny” (tj. wartości aktywów netto funduszu na jednostkę uczestnictwa) z dnia dokonania tej operacji, a nie z dnia dokonania wpłaty środków przez inwestora. To samo dotyczy odkupienia jednostek i wypłaty — są one dokonywane również według wartości aktywów netto funduszu na jednostkę uczestnictwa z dnia wykonania operacji (przeliczenia jednostek na pieniądze). Zatem każdy inwestor zna „cenę”, po jakiej w dniu składania zlecenia dokonywane jest zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa. Cena, po jakiej zostanie zlecenie wykonane, będzie tym bardziej odbiegała od znanej mu ceny z dnia złożenia zlecenia, im dłuższy okres minie między złożeniem zlecenia a jego wykonaniem. Terminy, w jakich najpóźniej nastąpi zbycie przez fundusz jednostek uczestnictwa po dokonaniu wpłaty na te jednostki i odkupienie przez fundusz jednostek uczestnictwa po zgłoszeniu żądania ich wykupienia, nie mogą być dłuższe niż siedem dni.

Przykład Inwestor posiada 100 jednostek uczestnictwa w funduszu „X”, po 7,50 PLN za 1 jednostkę (łącznie 100 x 7,50 PLN = 750,00 PLN). Po pewnym czasie wartość jednostki wzrosła do 10,00 PLN i inwestor Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Zbywanie i odkupywanie jednostek uczestnictwa

● str. 115

postanowił odkupić 10 jednostek uczestnictwa tego funduszu. 1 lipca złożył zlecenie odkupienia 10 jednostek, tego dnia cena jednostki wynosiła 10,50 PLN. Jego zlecenie zostało wykonane 4 lipca, wówczas cena jednostki uczestnictwa wynosiła 10,30 PLN. Inwestorowi zostanie wypłacone 103,00 PLN (10 jednostek x 10,30 PLN = 103,00 PLN).

Dystrybucja jednostek uczestnictwa Jednostki uczestnictwa są zbywane przez fundusz inwestycyjny bezpośrednio lub za pośrednictwem podmiotu prowadzącego działalność maklerską, który posiada zezwolenie KPWiG, względnie innych instytucji, które uzyskają zezwolenie KPWiG na prowadzenie dystrybucji jednostek uczestnictwa. Fundusz inwestycyjny otwarty może lokować swoje aktywa (w określonych proporcjach) w papierach wartościowych, notowanych na rynkach regulowanych, papierach, które są dopuszczone do publicznego obrotu, o ile będą w ciągu roku notowane na rynku regulowanym, oraz (do 10% aktywów) w innych papierach wartościowych i krótkoterminowych wierzytelnościach pieniężnych, a także w instrumentach pochodnych, jednakże wyłącznie w celu ograniczenia ryzyka finansowego.

Specjalistyczny fundusz otwarty Jest to typ funduszu zbliżony do funduszu otwartego. Daje on jednak dodatkowe możliwości inwestycyjne — stosowanie ograniczeń jak w przypadku funduszu mieszanego, o ile statut funduszu przewiduje, że jego uczestnikami będą wyłącznie osoby prawne. Ponadto statut Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Specjalistyczny fundusz otwarty

● str. 116

może określać, jakie podmioty mogą być uczestnikami funduszu — i w takim przypadku statut może także określać warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa. Statut funduszu może również zezwalać na dokonywanie wpłat papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, które uczestnicy nabyli na zasadach preferencyjnych lub nieodpłatnie, zgodnie z odrębnymi przepisami. Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może przewidywać utworzenie rady inwestorów jako organu kontrolnego. Tego typu fundusz będzie mógł być wykorzystywany do tworzenia tzw. III filaru ubezpieczeń emerytalnych.

Fundusz zamknięty, certyfikat inwestycyjny W odróżnieniu od funduszu otwartego — fundusz zamknięty emituje określoną liczbę certyfikatów inwestycyjnych, czyli papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu. Certyfikaty te nie mogą być nabywane przez fundusz, są natomiast przedmiotem wtórnego obrotu, co oznacza, że w każdej chwili można je kupić i sprzedać po aktualnej cenie rynkowej. Dzięki takiej konstrukcji wartość aktywów, którymi fundusz zarządza, nie zmienia się w związku z przystępowaniem nowych uczestników lub umarzaniem jednostek uczestnictwa. Podobnie jak w funduszu specjalistycznym otwartym, w funduszu inwestycyjnym zamkniętym działa rada inwestorów jako organ kontrolny.

Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusz zamknięty, certyfikat inwestycyjny

● str. 117

Fundusz zamknięty ma dość liberalne możliwości inwestycyjne — może on lokować środki (w odpowiednich proporcjach) w następujących zbywalnych instrumentach: papiery wartościowe, wierzytelności, udziały w spółkach z o.o., waluty i instrumenty pochodne.

Fundusz mieszany Jak sama nazwa wskazuje, fundusz mieszany łączy w sobie pewne cechy funduszu otwartego i zamkniętego. Emituje on certyfikaty inwestycyjne, które jednak można odsprzedać funduszowi w terminach określonych w statucie (nie rzadziej niż raz do roku). Fundusz mieszany może lokować aktywa w papierach wartościowych (z wyjątkiem instrumentów pochodnych), chyba że takich możliwości inwestycyjnych nie przewiduje statut, krótkoterminowe wierzytelności pieniężne, udziały w spółkach z o.o. oraz waluty.

Fundusz powierniczy Obecnie na polskim rynku kapitałowym spotkać można również fundusze powiernicze, założone i funkcjonujące na podstawie ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych z 1991 r. Są to fundusze inwestycyjne typu otwartego, choć różnią się nieco od funduszy przedstawionych powyżej, zarówno pod względem konstrukcji prawnej, jak i ograniczeń inwestycyjnych. Do dnia 20 lutego 2001 roku fundusze te będą musiały zostać przekształcone w fundusze inwestycyjne otwarte, działające na podstawie przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych z 1997 r. Fundusz emerytalny jest osobą prawną, przedmiotem działalności której jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

FUNDUSZE INWESTYCYJNE W PRAKTYCE – E. Duda-Piechaczek Fundusz powierniczy

● str. 118

z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego.2 Organem funduszu jest towarzystwo emerytalne, działające w formie spółki akcyjnej, które tworzy fundusz i zarządza nim. Towarzystwo prowadzi działalność jako: –

–

Powszechne towarzystwo emerytalne — zarządza odpłatnie w celach zarobkowych tylko jednym otwartym funduszem emerytalnym. Członkami funduszu otwartego mogą zostać wszystkie osoby, które chcą zabezpieczyć sobie dochody na starość z chwilą zawarcia umowy z funduszem. Pracownicze towarzystwo emerytalne — zarządza także tylko jednym pracowniczym funduszem emerytalnym. Nie może jednak mieć celu zarobkowego, zarządzając nim. Z reguły towarzystwo to tworzy pracodawca lub pracodawcy dla swoich pracowników. Członkiem funduszu pracowniczego może zatem zostać tylko pracownik twórcy funduszu.

Z chwilą przystąpienia do funduszu, fundusz otwiera dla uczestnika rachunek, na który są wpłacane składki. Zgromadzone w ten sposób aktywa funduszu emerytalnego lokuje się w pewnych papierach wartościowych, dążąc do osiągnięcia maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności lokat. Każdy fundusz emerytalny jest zobowiązany wybrać depozytariusza, któremu powierza przechowywanie swoich aktywów. Nadzór nad działalnością funduszy emerytalnych sprawuje Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, który jest centralnym organem administracji rządowej.

2

Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. O organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. nr 139, poz 934.). Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Edyta Duda-Piechaczek

POLECAMY TAKŻE PORADNIKI: FOREX. Podstawy giełdy walutowej – Piotr Surdel Poznaj tajniki rynków finansowych, które znają tylko nieliczni! Czy gdybym powiedział Ci, że istnieje od całkiem niedawna rynek, w którym każdy może zaistnieć bez względu jakim kapitałem początkowym dysponuje, uwierzyłbyś? A gdybym dodał jeszcze, że aby na nim zarabiać nie jest konieczne śledzenie wiadomości ani czasochłonne analizowanie finansowych raportów? Że możesz zacząć nie posiadając żadnej szczególnej wiedzy, że możesz ćwiczyć na "sucho" i co najważniejsze zarabiać zarówno na spadkach jak i wzrostach kursu? Więcej o tym poradniku przeczytasz na stronie: http://forex.zlotemysli.pl "Książka jest napisana bardzo prostym językiem dobrze zrozumiałym dla laika. Dzieki tej książce zacząłem grę na giełdzie i nie żałuję tego." Mirosław Pytkowski 26 lat, elektryk

Giełda Papierów Wartościowych w praktyce – Marcin Krzywda Podstawy inwestowania na GPW wyjaśnione "po ludzku" Dzięki ebookowi „GPW - Giełda Papierów Wartościowych w praktyce”, możesz odkryć, jak funkcjonuje giełda i jak zacząć na niej zarabiać. Co więcej, jeśli otworzysz internetowy rachunek w domu maklerskim - będziesz mógł kontrolować sytuację, obserwować wykresy, kupować i sprzedawać papiery wartościowe nie wychodząc nawet w tym celu z domu. Więcej o tym poradniku przeczytasz na stronie: http:/gpw.zlotemysli.pl "Dlaczego nie zacząłeś z sukcesem inwestować na giełdzie?" Większość ludzi odpowie: bo nie wiedziałem, jak to się robi, bo bałem się strat... Możesz dalej myśleć tym torem, możesz też zmienić myślenie i poznać, jak pasjonujące jest inwestowanie. Nawet, jeśli nie masz żadnych pieniędzy dzięki grze giełdowej "na sucho".

Zobacz pełen katalog naszych praktycznych poradników na stronie www.zlotemysli.pl