Konspekt 1

Ewa Małachowska-Pasek
Szkic rozprawy doktorskiej
Wersja 1. / 27 lipca 2015
Temat pracy
Od Cygana do Roma: analiza zmian w polskim dyskursie na temat mniejszości etnicznych i narodowych na przykładzie grupy romskiej. Studium semantyczno-leksykalne
Cel prowadzonych badań
Praca ma na celu analizę trzech zagadnień:
1) Ukazanie różnic w polach semantycznych Cygan i Rom oraz w wartościowaniu przypisywanemu obu wyrazom i ich pochodnym. W literaturze językoznawczej brakuje szczegółowej analizy konotacji pola tematycznego Rom i poziomu jego utrwalenia w języku nieoficjalnym.
2) Prześledzenie, w jakim stopniu zmiana nazwy Cygan na Rom w mediach i oficjalnych dokumentach przynosi zamierzoną zmianę konotacji i postrzegania mniejszości romskiej w społeczeństwie.
3) Zbadanie mechanizmów językowych, które są stosowane i służą zmianie myślenia o mniejszościach jako grupie postrzeganej negatywnie na przykładzie mniejszości romskiej.
Podstawy teoretyczne
Teoria pól semantycznych - Pole tematyczne Cygan – perspektywa diachroniczna i synchroniczna - Pole tematyczne Rom – perspektywa synchroniczna
Perspektywa socjolingwistyczna – wartościowanie w języku
Metody
Analiza jakościowa i frekwencyjna tekstów i metariałów specjalistycznych oraz tekstów internetowych
Badania ankietowe (wywiady środowiskowe) – analiza jakościowa
Źródła materiałowe
Słowniki i encyklopedie
Literatura specjalistyczna na temat Cyganów/Romów
Literatura popularno-naukowa na temat Romów
Narodowy Korpus Języka Polskiego
Oficjalne i nieoficjalne teksty internetowe
Wyniki wywiadów środowiskowych
Plan rozprawy doktorskiej
Od Cygana do Roma: analiza zmian w polskim dyskursie na temat mniejszości etnicznych i narodowych na przykładzie grupy romskiej. Studium semantyczno-leksykalne
Wstęp. Teza rozprawy, kontekst badań, ich celowość, metody, ograniczenia metodyczne, badawcze i materiałowe.
Rozdział 1. Wprowadzenie. Cenzura polityczna, poprawność polityczna i tabuizacja polityczna a kształtowanie się wrażliwości językowej w odniesieniu do grup narodowych i etnicznych oraz społeczności i grup narażonych na dyskryminację.
1.1. Kształtowanie języka. Restrykcje narzucone i zinternalizowane.
1.1.1. Cenzura polityczna
1.1.2. Poprawność polityczna
1.1.3. Tabuizacja polityczna
1.2. Ewolucja języka dotyczącego mniejszości i grup postrzeganych jako odmienne 1.2.1.Wartościowanie w języku
1.2.2. Zmiany w języku dyskursu publicznego
1.2.2.1. Zmiany na świecie (np. Eskimosi/Inuici, Niemcy/naziści, significant others)
1.2.2.2. Zmiany w Polsce
Rozdział 2. Do kiedy Cygan, od kiedy Rom?
2.1. Wprowadzenie do historii Romów. Zarys tła historyczno-kulturowego
2.1.1. Wędrówki Romów. Historia narodu bez państwa
2.1.2. Romowie w Polsce
2.1.3. Geneza nazw własnych: Cygan, Gypsy, Rom w językach europejskich
2.2. Cyganologia / romologia – stan badań
2.2.1. Studia romologicze na świecie. Wybrana literatura przedmiotu
2.2.2. Studia romologiczne w Polsce
2.3. Analiza języka polskiej literatury specjalistycznej na temat Romów (słowniki, prace etnograficzne, oficjalne dokumenty).
2.3.1. Kto i jak wypowiada się na temat i w imieniu mniejszości romskiej. Postkolonializm w języku
2.3.2. Wartościowanie pozorne, bezpośrednie i implikowane (ukryte) w języku badań nad Romami
2.3.3. Ewolucja języka polskiej literatury specjalistycznej
Rozdział 3. Językowy wizerunek Cygana w literaturze i w mediach. Konstrukcja stereotypu
3.1. Pole tematyczne „Cygan” . Wartościowanie prawdziwe i pozorne: pozytywne, neutralne i negatywne nacechowanie wyrazu Cygan i pochodzących od niego derywatów, frazeologizmów i połączeń wyrazowych 3.1.1. Cygan jako przedstawiciel grupy etnicznej
3.1.2. Konstrukcja stereotypu: cechy charakteru i sposobu życia
3.1.2.1. Cygan jako romantyczny, wolny wędrowiec
3.1.2.2. Cygan jako muzykant
3.1.2.3. Cygan jako przedstawiciel świata czarnej magii
3.1.2.4. Cygan jako cwaniak i spryciarz 3.1.2.5. Cygan jako oszust, krętacz
3.1.2.6. Cygan jako leń i nierób
3.1.3. Konstrukcja stereotypu: cechy fizyczne
3.2.1.1. Stereotyp wyglądu Cygana
3.2.1.2. Cygan jako „brudny”
3.1.4. Neosemantyzmy – nazwy przedmiotów, zwierząt, roślin zawierające wyraz „Cygan” i jego pochodne
3.2. Obraz „siebie”, Polaka nie-Cygana, wyłaniający się z analizy semantycznej pola „Cygan”
Rozdział 4. Językowy wizerunek Roma w literaturze (?) i w mediach. Próba dekonstrukcji negatywnego stereotypu mniejszości romskiej
4.1. Pole tematyczne „Rom”. Neutralne, pozytywne i negatywne nacechowanie wyrazu Rom i pochodzacych od niego derywatów, frazeologizmów i połączeń wyrazowych
4.1.1. Romska jako grupa etniczna (prawa Romów, kultura romska, festiwal romski)
4.1.2. Rom jako problem społeczny (romskie dzieci, romskie osady/osiedla, romskie koczowisko, romski proces, eksmisja Romów)
4.1.3. Romowie rumuńscy
4.1.4. Inne (na podstawie wyników badań)
4.2. Analiza porównawcza pól semantycznych wyrazów „Cygan” i „Rom”
Rozdział 5. Językowy wizerunek Roma w dyskursie nieoficjalnym
5.1. Semantyka pola „Rom” – kontekst użycia i przypisywane wartościowanie
5.1.1.Na podstawie źródeł internetowych
5.1.2. Na podstawie badań ankietowych
5.1.2.1. Osoby, które nie miały styczności z Romami
5.1.2.2. Osoby, które znają Romów z widzenia
5.1.2.3. Osoby, które sąsiadują z Romami
5.1.2.4. Osoby aktywnie zaangażowane w pomoc Romom (aktywiści, wolontariusze)
5.2. Analiza zmian zachodzących w myśleniu o Cyganach/Romach na podstawie zebranego materiału
Podsumowanie. Próby dekonstrukcji negatywnego stereotypu: sukces czy porażka? Prognozy i kierunki rozwoju języka poprawności i językowej wrażliwości społecznej i kulturowej
Bibliografia
Wybrana literatura przedmiotu Aszyk, P. (red.) (1994), Kościół wobec Romów: materiały, Kraków Barany, Z., (2002), The East European Gypsies. Regime Change, Marginality, and Ethnopolitics, Cambridge University Press Bartmiński, J. (1988). Konotacja, Lublin: Wydawnictwo UMCS Bartmiński, J., M. Mazurkiewicz-Brzozowska,M. (red.) (1993). Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS Bartmiński, J. (2007), Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS Bartosz, A. (2004). Nie bój się Cygana. Sejny: Fundacja Pogranicze. Bartosz A. (red.) (1996). Stanęły wozy kolorowe. Materiały z sesji, Tarnów Bauman Z., Tischer J. (red.) (1997), Myślenie w czasach wieloznaczności, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Benedyktowicz Z., (2000). Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Kraków Błuszkowski J., (2003). Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Studium socjologiczno-politologiczne, Warszawa Borek, P., (2007) Romowie w Polsce i Europie – historia, prawo, kultura, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Borek, P., (2009) O Romach w Polsce i w Europie. Tożsamość, historia, kultura, edukacja , Kraków Collegium Columbinum Borek, P., (2011) Zapomniani sasiedzi. Studia o Romach w Polsce i w Europie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP Buttler D., (1967) Koncepcja pola znaczeniowego, [w:] Przegląd Humanistyczny, nr 2, s. 41-59 Cegieła, A., (2014), Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa Celinska, K., & Gutkowska, A. (2014) The Polish Roma: From a persecuted to a protected minority. International Journal of Comparative and Applied Criminal Justice, 38(2), 151-157. Centrum Badania Opinii Społecznej (1994). Stosunek Polaków do przedstawicieli mniejszości narodowych mieszkających w Polsce. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS Centrum Badania Opinii Społecznej(1998). Stosunek Polakow do innych narodowości. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS. Centrum Badania Opinii Społecznej (1999). Stosunek do mniejszości narodowych. Komunikat z badań.Warszawa: CBOS. Centrum Badania Opinii Społecznej (2008). Postawy wobec Romów w Polsce, Czechach, na Węgrzech i Słowacji. Komunikat z badań.Warszawa: CBOS Cukras-Stelagowska, J. (2009). Edukacja a problemy stygmatyzacji polskich Romów. Pogranicze: Studia Społeczne Tom, XV, 124–141. Czureja Deki M., (2009). Potępienie Miklosza, czyli tajemnice Króla Czardasza. Autobiografia skrzypka romskiego, Poznań. Davidová E., (2004) Romano drom. Cesty Romů 1945–1990. Zmeny v postaveni a způsobu života Romů v Čechách, na Moravĕ a na Slovensku, Olomouc Dudra S., Nitschke B., (2010). Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej, Kraków Dźwigoł R., Stereotyp Cygana w języku polskim, [w:] Dźwigoł R., Stereotypy etniczne – kryteria inności, obcości, [w:] Rozprawy Wydziału Filologicznego PAU, t. LXXVI: Językoznawstwo historyczne i typologiczne. W stulecie urodzin Profesora Tadeusza Milewskiego, Kraków 2008, s.583-599. Ficowski, J. (1953). Cyganie polscy, Warszawa Ficowski, J. (1965, 1974, 1985). Cyganie na polskich drogach, Kraków Ficowski, J. (1986). Demony cudzego strachu Ficowski, J. (1989). Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje. Warszawa Faryś, J., Krzyżanowski, J., Orłowska, B., (red.) (2013). Romowie w Europie: tożsamość i współczesne wyzwania, Gorzów Wielkopolski : Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej Grodzka S., (2001) Stereotyp Żyda i Cygana w przysłowiach polskich, Prace Językoznawcze Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, z. 3, Olsztyn, s.39-46 Grzegorczykowa, R. (2001), Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa: PWN SA Hancock I. ( 1987). The Pariah Syndrome: An Account of Gypsy Slavery and Persecution, Michigan, Ann Arbor Hancock I. (2002). We are the Romani People, Great Britain: University of Hertfordshire Press Hancock I. (2010) Mind the Doors! The Contribution of linguistics. [w:] Le Bas, D., Acton, T., (red.) All Change! Romani Studies through Romani Eyes, Great Britain: University of Hertfordshire Press, s. 5-25 Hughes, Geoffrey (2009). Political Correctness: A History of Semantics and Culture, MA: Wiley-Blackwell Język a Kultura, t. 3. (1991) Wartości w języku i tekście, red. J. Puzynina, J. Anusiewicz, Wrocław Język a kultura, t. 21 (2009) Tabu w języku i kulturze, red. A. Dąbrowska, Wrocław Kacprzak, M., (2012) Pułapki poprawności politycznej, Radzymin: Wydawnictwo von borowiecky Kapralski S, (2012). Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów, Warszawa Karwat, M., (2006) Poprawność polityczna jako lekcja dla politologa, Dyskurs. Czasopismo politologiczne, nr 3, s. 3-22 Kowarska A. (2005). Polska Roma – tradycja i nowoczesność, Warszawa Lewandowska, J. (2005). Tożsamośc narodowa Polaków oraz postrzeganie mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS. Lubecka A. (2005). Tożsamość kulturowa Bergitka Roma, Kraków: Księgarnia Akademicka Markowski, A., () Założenia podziału słownego polszczyzny na pola tematyczne. Siatka pół leksykalno-semantycznych współczesnego języka polskiego. [w:] s.79-85 Miodunka, W., (1980) Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowanie, Warszawa-Kraków Mróz L. (1971). Cyganie, Warszawa Mirga A. Mróz L., (1994). Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN Mróz L. (2001). Dzieje Cyganów-Romów w Rzeczypospolitej XV–XVIII w., Warszawa – Oświęcim Mróz L., (1992). Geneza Cyganów i ich kultury, Warszawa Mróz L. (2007). Od Cyganów do Romów. Z Indii do Unii Europejskiej, Warszawa Mróz L. (2001). Poland: the clash of tradition and modernity, [w:] Guy, W., Between Past and Future: The Roma of Central and Eastern Europe, University of Hertfordshire Press, 252-268 Mirga A., Gheorghe N., (1998). Romowie w XXI wieku: studium polityczne, Kraków Nowicka E. (red.) (1999). Sytuacja Romów w Polsce. U nas dole i niedole, Kraków 1999. Nowicka E. (red.) (2003). Romowie o sobie i dla siebie: nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Warszawa Ostałowska L., (2000). Cygan to Cygan, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne Ostałowska L., (2011) Farby wodne, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne Paleczny T., Talewicz-Kwiatkowska J., (2008) Tożsamość kulturowa Romów w procesach globalizacji, Kraków Pawłowski A., (1973) Cyganie. Studia nad przestępczością, Zielona Góra Peisert M., Nazwy narodowości i ras we współczesnej polszczyźnie potocznej, „Język a Kultura” t. 5, Wrocław 1992, s.209-223. Pisarkowa K. (2002), Tożsamość nosiciela stereotypów etnicznych, „Etnolingwistyka” t. 14, Lublin, s.27-45. Program integracji społeczności romskiej w Polsce na lata 2014-2020. (2014) Załącznik do uchwały nr 202/2014 Rady Ministrów z dnia 7 października 2014 r., Warszawa Puzynina J. (1992), Język wartości, Warszawa Puzynina J. (1997), Słowo-wartość-kultura, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL Roguska, B., (2013). Stosunek Polakow do innych narodów. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS. Scruton, R., (2002) Słownik myśli politycznej, Poznań, Zysk i S-ka Seiffert I. (2001), Wizerunek Cygana w polskich przysłowiach i jego historyczno-kulturowe uwarunkowania, Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, t. XXVII, Wrocław, s.91-103. Sokolová, V., (2008), Cultural Politics of Ethnicity. Discources on Roma in Communist Czechoslovakia, Stuttgart: ibidem-Verlag Stewart, M., (1997), The Shame of the Body, [w:] The Time of the Gypsies. Boulder, Colorado (US) and Oxford (UK): Westview Press., 204 -231 Studia Romologica, nr.1-6, (2008-2013). Muzeum Okregowe w Tarnowie Tabakowska, E., (red.) (2001), Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków: Universitas Weigl B., Różycka M. (red.), (2011) Romowie. Życie na pograniczu, Warszawa Wierzbicka, A., (1992), Semantics, Culture and Cognition. Universal human concepts in culture-specific configuration, New York: Oxford University Press
Ewa M-P, 27 lipca 2015
1