KONSPEKT Anatomia serca

Konspekt do ćwiczeń z anatomii układu krą enia.
lek. Paweł Szaro
Poło enie serca i jama klatki piersiowej
Serce poło one jest w jamie klatki piersiowej ograniczonej przez:
• 12 par eber
o pierwszych 7 par to ebra wolne
o ebra VIII, IX i X to ebra rzekome – ebra te łączą się z mostkiem łukiem
ebrowym
o ostatnie 2 pary to ebra wolne – nie łączą się z mostkiem, łaczą się tylko z
kręgosłupem
o między ebrami znajduje się przestrzeń między ebrowa zbudowana z :
eber
pęczka naczyniowo-nerwowego w skład którego wchodzi:
• yła między ebrowa
• tętnica między ebrowa
• nerw między ebrowy
mięśni między ebrowych
• wewnętrznych – słu ą jako mięśnie pomocnicze w wydechu
• zewnętrznych – słu ą jako mięśnie wdechowe
• kręgosłup piersiowy – dwanaście kręgów
• mostek
o do kąta mostka czyli połączenia trzonu z rękojeścią przyczepia się II para
eber
W obrębie jamy klatki piersiowej wyró niamy śródpiersie. Jest to pośrodkowo poło ona
część klatki piersiowej, ograniczonej:
• Od góry: otworem górnym klatki piersiowej, składającej się z:
o rękojeści mostka – poło onego do przodu
o I pary eber – poło onej do przodu boku i do tyłu
o Pierwszego kręgu piersiowego – poło onego do tyłu
Zawartość:
1. Szczyty płuc pokryte opłucną (osklepek opłucnej)
2. Tchawica
3. Przełyk
4. Pień ramienno-głowowy
5. Tętnica podobojczykowa lewa
6. Tętnica szyjna wspólna lewa
7. Nerw błędny
8. nerwy przeponowe
9. pień współczulny
• Od dołu: przepona (mięsień wdechowy)
• Od boku: opłucna środpiersiowa pokrywająca płuca
• Od przodu mostek i ebra chrzęstne
• Od tyłu: kręgosłup piersiowy i części kręgowe eber
Śródpiersie jako całe jest podzielone na części:
• Śródpiersie górne – poło one jest powy ej płaszczyzny poziomej przechodzącej przez:
o Dolną powierzchnię IV kręgu piersiowego
o Rozwojenie tchawicy
o Połączenie trzonu mostka i rękojeści
Do góry od wymienionej płaszczyzny jest śródpiersie górne, ku dołowi śródpiersie
dolne. W skład śródpiersia górnego wchodzą:
o Te same składniki które wchodzą do klatki piersiowej z szyi (zawartość otworu
górnego klatki piersiowej) oraz grasica lub ciało tłuszczowe grasicy
• Śródpiersie dolne składa się z następujących cześci:
o Śródpiersie przednie – znajduje się do przodu od worka osierdziowego
Węzły chłonne
o Śródpiersie środkowe – tworzy go worek osierdziowy wraz z zwartością
Serce (ka da jam oczywiście równie )
Nerwy przeponowe
o Śródpiersie tylne – znajduje się do tyłu od worka osierdziowego
• Aorta piersiowa wraz z gąłęziami
• yła nieparzysta – zbierająca krew z między ebrzy
• Przełyk i nerwy błędne zstępujce po jego powierzchni
• Pnie współczulne
• Przewód piersiowy – naczynie chłonne prowadzące chłonkę do kąta
ylnego
Uło enie serca. Serce znajdujące się w śródpiersiu środkowym uło one jest tak, e oś długa
serca (od koniuszka do podstawy) kieruje się od tyłu do przodu, od prawej do lewej i jest
pochylona a serce jest zrotowane wokół długiej osi tak, e od przodu znajduje się prawa
komora serca (rana zadana no em będzie więc penetrowała najpierw przez prawą komorę
bowiem ona sąsiaduje ze ścianą klp).
Koniuszek serca jest utworzony przez lewą komorę a podstawę serca tworzy jego drugi
„biegun” czyli wielkie naczynia z niego wychodzące/wchodzące:
Aorta
Pień płucny
yła główna górna
yły płucne (4)
Warstwy serca
Po otwarciu jamy klatki piersiowej serce znajduje się w worku osierdziowym. Osierdzie jest
workiem obejmującym serce i przyczepiające się do wielkich naczyń takich jak pień płucny
czy aorta wstępująca. Stanowi ono najbardziej zewnętrzną warstwę serca. Do warstw serca
zaliczamy:
Osierdzie – jest to błona surowicza; składa się ono z blaszek
o Blaszki surowiczej
Blaszka ścienna – pokrywa od wewnątrz worek osierdziowy
Blaszka trzewna – pokrywa serca i jest z nim ściśle zrośnięta nazywana
jest nasierdziem
o Blaszki włóknistej – która od zewnątrz wmacnia worek osiedziowy; między
klaszkami znajduje się jama osierdziowa zawierająca w prawidłowych
warunkach około 10 ml płynu.
Nasierdzie
Śródsierdzie
o Mięsień sercowy
o Szkielet serca
o Układ bodźco-przewodzący
Wsierdzie – pokrywa od wewnatrz serce (tak e zastawki) i najbardziej wewnętrzną
warstwą serca
Budowa zewnętrzna serca.
Na powierzchni zewnętrznej serca jamy są poodzielane od siebie bruzdami (w bruzdach
biegną naczynia):
Bruzda wieńcowa – oddziela od siebie komory i przedsionki, biegnie prostopadle w
stosunku do osi długiej serca
Bruzda międzykomorowa przednia – oddziela komory od przodu
Burzda międzykomorowa tylna – oddziela komory od tyłu
Na powierzchni zewnętrznej serca wyró niamy powierzchnie, które nazwy wzieły z nazw
narządów z którymi sąsiadują :
Powierzchnia mostkowo- ebrowa
Powierzchnia przeponowa oraz
Powierzchnia płucna
Budowa jam serca
Prawy przedsionek
Naczynia które uchodzą do prawego przedsionka (prowadzą krew odtlenowaną):
yła główna dolna
yła główna górna
Zatoka wieńcowa
yłe przednie serca
yły najmniejsze serca
Przedsionek jest zbudowany z tzw.cześci właściwej (gładkościennej) znajdującej się między
ujściami ył głównych oraz przedłu enia przedsionka posiadającej karbowaną strukturę.
Część niegładkościenna (karbowana) jest nazywana uszkiem serca i jest zbudowane z mięśni
grzebieniastych, które są częścią mięśnia sercowego.
W ścianie przedsionka (części przegrody serca) znajduje się u dorosłych dół otworu
owalnego a u noworodków i płodów otwór owalny. Jest to połączenie prawego i lewego
przedsionka w okresie płodowym. Po okresie płodowym po urodzeniu rozpoczyna się proces
zarastania otworu owalnego. Nie następuje to zaraz po urodzeniu ale trwa nawet kilka
miesiecy (u 87% przypadków otwór owalny jest zamknięty wieku 4 miesiecy, zaś tylko u 3%
w okresie 3 tygodni ycia [Gray]).
Z prawego przedsionka krew przepływa przez zastawkę trójdzielną (przedsionowo-komorową
prawą) do prawej komory.
Prawa komora.
Zbudowana jest z mięśni brodawkowatych:
Przedniego
Tylnego
Przegrodowego
Mięśnie brodawkowate są cześcią mięśnia sercowego, który wpukla się w formie
podłu nych wałków mieśniowych do komory (taki mają kształt mięśnie brodawkowate). Od
wierzchołków mięśni brodawkowatych odchodzą struny ścięgniste, łączące zastawke
trójdzielną z nimi. Stabilizuje to zastawkę zapobiegająca wypadaniu jej płatka do prawego
przedsionka przez co uszczelniają zastawkę trójdzielną uniemo liwiając przemieszczaniu się
krwi do z prawej komory do prawewgo przedsionka. Jeśli mo liwy jest przepływ krwi do
przedsionka nawywane jest to niedomykalnością zastawki trójdzielnę i nie jest ju stanem
fizjologicznym.
Jednak nie cała komora jest pokrywta mięśniami brodawkowatymi. Tu pod ujściem pnia
płucnego znaduje się gładka część komory z której krew wpływa ju tylko do pnia płucnego i
nazwyane jest to sto kiem tętniczym prawej komory. Z prawej komory wychodzi pnień
płucny, który dzieli się na dwie tętnice płucne. Krew następnie płynie do płuc gdzi ulega
natlenowaniu a następnie yłami płucnymi wpada do lewego przedsionka.
Lewy przedsionek.
Do lewego przedsionka uchodzą cztery yły płucne i prowadzą one krew bogatą w tlen, która
uległa utlenowaniu w płucach. Podobnie jak w prawym przednionku tak i tutaj w lewym
znajduje się uwypuklenie przedsionka i nazwya się uszkiem przedsionka. Uszko lewe jest
podobnie jak prawe zbudowane z mięśni grzenieniastych. Uszko lewe jest jednak mniejsze
ni prawe.
Z lewego przedsionka krew przepływa do lewej komory przez zastawkę dwudzielną (czyli
mitralna lub przedsionkowo-komorową lewą).
Lewa komora.
W opisie anatomicznym lewej komory nale y podkreślić grubość jej ściany, która wią e się z
wysokim ciśnieniem panującym w lewej komorze. W lewej komorze znajduja się dwa
mięśnie brodawkowate (są one znacznie grubsze ni mięśnie brodawkowate w prawej
komorze) :
Przedni
Tylny
Mięśnie brodawkowate łącza się za pomocą strun ścięgnistych z płatkami zastawki
dwudzielnej. Przez co podczas skurczu komór krew nie przedostaje się do lewego
przedsionka.
Nie cała komora lewa jest pokryta „nierównościami” w postaci mięśni brodawkowatych,
część gładkościenna komory lewej prowadząca wprost do aorty nazywa się sto kiem
tętniczym lewej komory. Z lewej komory wychodzi aorta wstępująca (jej poszerzenie tu nad
zastawkami nazywana jest opuszką aorty).
Przegroda serca
Serce ludzkie jest czterojamowe (dwa przedsionki i dwie komory). Jest ono podzielone na
dwie części prawą i lewą. W prawej cześci (tutaj znajduje się krew nieutlenowana) znajduje
się prawy przedsionek i prawa komora. W lewej zaś lewa komora i lewy przedsionek (tutaj
znajduje się krew utlenowana). Lewa i prawa cześć serca oddzielone są od siebie przegrodą
serca. Przegroda serca jest zabudowana z części:
Błoniastej
Mięśniowej
Część błoniasta oddziela od siebie przedsionki zaś komory są oddzielone bardzo małą
częścią cześci błoniastej oraz cześcią mięśniową. Część mięśniowa ma taką grubość jaką ma
lewa komora.
Zastawki serca
Zastawki są zawieszone na pierścieniach włóknistych między którymi znajdują się trójkąty
włókniste. Tworzą one szkielet serca zaliczany do śródsierdzia.
Wyró nia się następujące zastawki:
Zastawki naczyń
o Zastawki półksię ycowate aorty (3 szt.)
o Zastawki półksię ycowate pnia płucnego (3 szt.)
Zastawki przedsionkowo-komorowe
o Zastawka przedsionkowo-komorwa prawa=trójdzielna (1 szt.) , zbudowana z
płatków /nazwy jak mięśni brodawowatych w prawej komorze/:
Przedniego
Tylnego
Przegrodowego
o Zastawka przedsionkowo-komorowa lewa= dwudzielna = mitralna (1 szt.);
zbudowana z płatków /nazwy jak mięśni brodawowatych w prawej komorze/:
Przedniego
Tylnego
Tabela 1. Czynność zastawek.
cykl pracy serca
skurcz rozkurcz
zastawka trójdzielna zamknięta otwarta
z a s t a w k a
d w u d z i e l n a
zamknięta otwarta
zastawki pnia płucnego otwarta zamknięta
z a s t a w k i a o r t y otwarta zamknięta
Krą enie wieńcowe
Tętnice wieńcowe wioda krew utlenowaną dla serca i jako jedyne naczynia unaczyniają serce.
Tętnice wieńcowe prawa i lewe odchodzą tu ponad zastawkami aorty od aorty wstępujacej
(opuszki aorty). Tętnice wieńcowe przebiegają początkowo w bruździe wieńcowej a następnie
przechodzą do bruzd miedzykomorowych. Krą enie wieńcowe wypełnia się podczas
rozkuruczu serca poniewa :
Podczas rozkurczu serca dochodzi do zamnknięcia zastawek półksię ycowatych aorty
i krew która się tak znajduje uderza (słupem) o zastawki półksię ycowate tłocząc krew
do ujść tętnic wieńcowych
Podczas rozkurczu ucisk mieśnia sercowego na naczynia tętnicze jest niecomniejszy
niz podczas skurczu mięśnia sercowego
Lewa tętnica wieńcowa odchodzi od aorty i wychodzi na powierzchnię zewnętrzną miedzy
lewym usziem a pniem płucnym. Po odejściu od aorty lewa tętnica wieńcowa dzieli się na:
gałąź okalającą biegnącą w bruździe wieńcowej oraz
gałąź międzykomorową przednią biegnącą w bruździe międzykomorowej przedniej
Prawa tętnica wieńcowa – biegnie w bruździe wieńcowej i kieruje się do tyłu wokół podstawy
serca rogałęziając się na swoim przebiegu.
Tabela 2. Zakres unaczynienia tętnic wieńcowych.
prawa t. wieńcowa lewa t.wieńcowa
1/3 tylna przegrody serca
ściana prawej komory (z wyj. Przedniej jej
części)
układ bodźco-przewodzący – większość
2/3 przednie przegrody serca
ściana lewej komory (z wyj.tylnej jej części)
niewielka cześć układu bodźco-
przewodzącego serca
Układ ylny serca.
Krew odtlenowana z serca odprowadzana jest do prawego przedsionka:
bezpośrednio przez yły przednie i najmniejsze serca
pośrednio – za pośrednictem zatoki wieńcowej, która uchodzi do prawego
przedsionka
Układ bodźco-przewodzący (bodźcotwórczy).
Jest układem rozrusznikowym serca bowiem nadaje rytm pracy serca. Jego zadaniem jest
wzbudzanie i przewodzenie impulsów do skurczu mięśniówki przedsionków i komór, a tak e
koordynacja czynności serca. Najwa niejszym rozrusznikiem jest węzeł zatokowo-
przedsionkowy. Układ bodźco-przewodzący ma budowę hierarchiczną, co oznacza, e jest
ośrodek nadrzędny, który ustala rytm pracy dla ośrodków nizej poło onych. Składa się:
węzeł zatokowo-przedsionkowy – rytm generowany: 70/minutę
węzeł przedsionkowo-komorowy - rytm generowany: 50/minutę
pęczek przedsionkowo-komorywy (Hissa), dzieli się na dwie odnogi (rytm
generowany: 30/minutę)
o odnogę prawą
o odnogę lewą
włókna Purkinjego są włóknami znajdującymi się między mięśniówką komór a
włóknami układu bodźco-przewodzącego
Układ bodźco-przewodzący jest bytem sam dla siebie i mo e pracować niezale nie od
naszego układu nerwowego dlatego serce wyjęte z klp kurczu się i rozkurcza w rytmie
generowanym w węźle zatokowo-przedsionkowym lub najwy ej poło onym sprawnym węźle.
Taką sytuację mo na obserwować podczas przeszczepu serca, kiedy serce pozbawiane jest
wpływom układu autonimicznego (przecinane są gałęzie nerów błędnych oraz gałęzi układu
współczulnego). Podobna sytuacja występuje kiedy wyjęte serce dawcy przeszczepia się
biorcy, nie oddtwarza się układ autonomicznego u ciele biorcy dlatego serce to pracuje w
takim rytmie na jaki pozwala układ bodźcoprzewodzący.
Regulacja czynności serca.
Jak wy ej napisałem częstość serca jest generowana w ukł.bodźco-przewodzacym i jeśli nie
ma wpływu układu autonomicznego pracuje z częstością zadaną tylko w
ukł.bodźcotwórczym. Są jednak sytuacje kiedy nasze serce pracuje z częstościa większą
nawet ni 120/minutę. Są to wszelkiego rodzaju emocje (zarówno te pozytywne jak i
negatywne), wysłek fizczyny itd. Dochodzi wtedy do rozwoju tachykardii czyli zwiększenia
czynności serca ponad zakres 70-80/minutę. Odwrotnie jest podczas snu częstość serca
zmniejsza się wtedy. Bradykardia jest to pojecie określające zmniejszenie częstości serca
poni ej 60/minutę. Występuje fizjologicznie we śnie oraz w spoczynku u sportowców.
Sportowcy mają w spoczynku przewagę układu przywspółczulnego i mimo, e ich serce
pracuje z częstością mnieszą to tłoczy do naczyń ilośc krwi, która jest wcale nie mniejsza ni
u niewytrenowanych. Dzieje się tak dlatego, e serce u sportowców kurczy się silniej ni u
niewytrenowanych osób.
Tak więc na pracę serca ma układ autonomiczny, który mo e :
zmniejszać częstośc pracy serca – jest to wpływ układu przywspółczulnego – włókna
przywspółczulne dla serca znajdują się w nerwie błędnym, dlatego pobudzenie nerwu
błędnego powoduje zmniejszenie częstości serca (np.podczas pobudzania odruchu
wymiotnego)
zwiększać częstość pracy serca – jest to wpływ układu współczulnego – gałęzie
odchodzące od pnia współczulnego
Naczynia tętnicze i ylne.
Bardzo istotne z punktu widzenia praktyki klinicznej są du e naczynia tętnicze takie jak
(literą T oznaczono te naczynia na przebiegu, których mo na wyczuć tętno):
pień ramienno głowowy
tętnica szyjna wspólna lewa T
tętnica podobojczykowa lewa
tętnica szyjna wewnętrzna
tętnica szyjna zewnętrzna T
tętnica pachowa T
tętnica ramienna T
tętnica promieniowa T
tętnica łokciowa T
tętnica biodrowa wspólna
tętnica biodrowa zewnętrzna
tętnica biodrowa wewnętrzna
tętnica udowa T
tętnica podkolanowa T
tętnica piszczelowa przednia
tętnica piszczelowa tylna T
tętnica grzbietowa stopy T
Wymienionym naczyniom towarzyszą yły głębokie, które mają takie same nazwy jak tętnice
im towarzyszące. Naturalnie na adnej tętnicy nie mo an wyczuć tętna. Oprócz ył głębokich
istnieja róznie yły powierzchowne, które biegną nad powieziami pokrywającymi mięśnie.
Sa one widoczne przez skórę i stanowią rutynowe miejsce pobrania krwi. Są to w zakresie
kończyny górnej:
yła odpromieniowa ( uchodzi do yły pachowej)
yła odłokciowa (uchodzi do yły odpromieniowej)
yła pośrodkowa łokcia (uchodzi do yły odłokciowej)
W zakresie kończyny dolnej:
yła odpiszczelowa (uchodzi do yły udowej)
yła ostrzałkowa (uchodzi do yły podkolanowej)
Jak widać układ powierzchowny łączy się z układem głębokim. Połaczenia nazwywamy
yłami przeszywającymi (w klinice zwane perforatorami od łac.vena perforans). yły
przeszywające przechodzą przez powięzie i uchodzą do ył głębokich w tym kierunku płynie
krew.